diaforos | » Ἱστορίαι Βιβλίο Β [2.126.1] – [2.182.2]

Ἱστορίαι Βιβλίο Β [2.126.1] – [2.182.2] – Ευτέρπη

November 16, 2020 | by George Sarris | Posted in Γραμματεία | Tags: Ηρόδοτος

Πηγή greek-language/ancient_greek/Ηρόδοτος – Ἱστορίαι/Ευτέρπη

[2.126.1] ἐς τοῦτο δὲ ἐλθεῖν Χέοπα κακότητος ὥστε χρημάτων δεόμενον τὴν θυγατέρα τὴν ἑωυτοῦ κατίσαντα ἐπ᾽ οἰκήματος προστάξαι πρήσσεσθαι ἀργύριον ὁκόσον δή τι· οὐ γὰρ δὴ τοῦτό γε ἔλεγον· τὴν δὲ τά τε ὑπὸ τοῦ πατρὸς ταχθέντα πρήσσεσθαι, ἰδίῃ δὲ καὶ αὐτὴν διανοηθῆναι μνημήιον καταλιπέσθαι, καὶ τοῦ ἐσιόντος πρὸς αὐτὴν ἑκάστου δέεσθαι ὅκως ἂν αὐτῇ ἕνα λίθον [ἐν τοῖσι ἔργοισι] δωρέοιτο.

[2.126.2] ἐκ τούτων δὲ τῶν λίθων ἔφασαν τὴν πυραμίδα οἰκοδομηθῆναι τὴν ἐν μέσῳ τῶν τριῶν ἑστηκυῖαν, ἔμπροσθε τῆς μεγάλης πυραμίδος, τῆς ἐστι τὸ κῶλον ἕκαστον ὅλου καὶ ἡμίσεος πλέθρου.

[2.127.1] Βασιλεῦσαι δὲ τὸν Χέοπα τοῦτον Αἰγύπτιοι ἔλεγον πεντήκοντα ἔτεα, τελευτήσαντος δὲ τούτου ἐκδέξασθαι τὴν βασιληίην τὸν ἀδελφεὸν αὐτοῦ Χεφρῆνα· καὶ τοῦτον δὲ τῷ αὐτῷ τρόπῳ διαχρᾶσθαι τῷ ἑτέρῳ τά τε ἄλλα καὶ πυραμίδα ποιῆσαι, ἐς μὲν τὰ ἐκείνου μέτρα οὐκ ἀνήκουσαν· ταῦτα γὰρ ὦν καὶ ἡμεῖς ἐμετρήσαμεν·

[2.127.2] οὔτε γὰρ ὕπεστι οἰκήματα ὑπὸ γῆν, οὔτε ἐκ τοῦ Νείλου διῶρυξ ἥκει ἐς αὐτὴν ὥσπερ ἐς τὴν ἑτέρην ῥέουσα· δι᾽ οἰκοδομημένου δὲ αὐλῶνος ἔσω νῆσον περιρρέει, ἐν τῇ αὐτὸν λέγουσι κεῖσθαι Χέοπα.

[2.127.3] ὑποδείμας δὲ τὸν πρῶτον δόμον λίθου Αἰθιοπικοῦ ποικίλου, τεσσεράκοντα πόδας ὑποβὰς τῆς ἑτέρης τωὐτὸ μέγαθος ἐχομένην τῆς μεγάλης οἰκοδόμησε. ἑστᾶσι δὲ ἐπὶ λόφου τοῦ αὐτοῦ ἀμφότεραι, μάλιστα ἐς ἑκατὸν πόδας ὑψηλοῦ. βασιλεῦσαι δὲ ἔλεγον Χεφρῆνα ἓξ καὶ πεντήκοντα ἔτεα.

[2.128.1] ταῦτα ἕξ τε καὶ ἑκατὸν λογίζονται ἔτεα, ἐν τοῖσι Αἰγυπτίοισί τε πᾶσαν εἶναι κακότητα καὶ τὰ ἱρὰ χρόνου τοσούτου κατακληισθέντα οὐκ ἀνοιχθῆναι. τούτους ὑπὸ μίσεος οὐ κάρτα θέλουσι Αἰγύπτιοι ὀνομάζειν, ἀλλὰ καὶ τὰς πυραμίδας καλέουσι ποιμένος Φιλίτιος, ὃς τοῦτον τὸν χρόνον ἔνεμε κτήνεα κατὰ ταῦτα τὰ χωρία.

[2.129.1] Μετὰ δὲ τοῦτον βασιλεῦσαι Αἰγύπτου Μυκερῖνον ἔλεγον Χέοπος παῖδα, τῷ τὰ μὲν τοῦ πατρὸς ἔργα ἀπαδεῖν, τὸν δὲ τά τε ἱρὰ ἀνοῖξαι καὶ τὸν λεὼν τετρυμένον ἐς τὸ ἔσχατον κακοῦ ἀνεῖναι πρὸς ἔργα τε καὶ θυσίας, δίκας δέ σφι πάντων βασιλέων δικαιοτάτας κρίνειν.

[2.129.2] κατὰ τοῦτο μέν νυν τὸ ἔργον ἁπάντων ὅσοι ἤδη βασιλέες ἐγένοντο Αἰγυπτίων αἰνέουσι μάλιστα τοῦτον· τά τε ἄλλα γάρ μιν κρίνειν εὖ καὶ δὴ καὶ τῷ ἐπιμεμφομένῳ ἐκ τῆς δίκης παρ᾽ ἑωυτοῦ διδόντα ἄλλα ἀποπιμπλάναι αὐτοῦ τὸν θυμόν.

[2.129.3] ἐόντι δὲ ἠπίῳ τῷ Μυκερίνῳ κατὰ τοὺς πολιήτας καὶ ταῦτα ἐπιτηδεύοντι πρῶτον κακῶν ἄρξαι τὴν θυγατέρα ἀποθανοῦσαν αὐτοῦ, τὴν μοῦνόν οἱ εἶναι ἐν τοῖσι οἰκίοισι τέκνον. τὸν δὲ ὑπεραλγήσαντά τε τῷ περιεπεπτώκεε πρήγματι καὶ βουλόμενον περισσότερόν τι τῶν ἄλλων θάψαι τὴν θυγατέρα ποιήσασθαι βοῦν ξυλίνην κοίλην καὶ ἔπειτα καταχρυσώσαντά μιν [ταύτην] ἔσω ἐν αὐτῇ θάψαι ταύτην δὴ τὴν ἀποθανοῦσαν θυγατέρα.

[2.130.1] αὕτη ὦν ἡ βοῦς γῇ οὐκ ἐκρύφθη, ἀλλ᾽ ἔτι καὶ ἐς ἐμὲ ἦν φανερή, ἐν Σάϊ μὲν πόλι ἐοῦσα, κειμένη δὲ ἐν τοῖσι βασιληίοισι ἐν οἰκήματι ἠσκημένῳ· θυμιήματα δὲ παρ᾽ αὐτῇ παντοῖα καταγίζουσι ἀνὰ πᾶσαν ἡμέρην, νύκτα δὲ ἑκάστην πάννυχος λύχνος παρακαίεται.

[2.130.2] ἀγχοῦ δὲ τῆς βοὸς ταύτης ἐν ἄλλῳ οἰκήματι εἰκόνες τῶν παλλακέων τῶν Μυκερίνου ἑστᾶσι, ὡς ἔλεγον οἱ ἐν Σάϊ πόλι ἱρέες· ἑστᾶσι μὲν γὰρ ξύλινοι κολοσσοί, ἐοῦσαι ἀριθμὸν ὡς εἴκοσι μάλιστά κῃ, γυμναὶ ἐργασμέναι· αἵτινες μέντοι εἰσί, οὐκ ἔχω εἰπεῖν πλὴν ἢ τὰ λεγόμενα.

[2.131.1] οἱ δέ τινες λέγουσι περὶ τῆς βοὸς ταύτης καὶ τῶν κολοσσῶν [τόνδε] τὸν λόγον, ὡς Μυκερῖνος ἠράσθη τῆς ἑωυτοῦ θυγατρὸς καὶ ἔπειτα ἐμίγη οἱ ἀεκούσῃ·

[2.131.2] μετὰ δὲ λέγουσι ὡς ἡ παῖς ἀπήγξατο ὑπὸ ἄχεος, ὁ δέ μιν ἔθαψε ἐν τῇ βοῒ ταύτῃ, ἡ δὲ μήτηρ αὐτῆς τῶν ἀμφιπόλων τῶν προδουσέων τὴν θυγατέρα τῷ πατρὶ ἀπέταμε τὰς χεῖρας, καὶ νῦν τὰς εἰκόνας αὐτέων εἶναι πεπονθυίας τά περ αἱ ζωαὶ ἔπαθον.

[2.131.3] ταῦτα δὲ λέγουσι φλυηρέοντες, ὡς ἐγὼ δοκέω, τά τε ἄλλα καὶ δὴ καὶ τὰ περὶ τὰς χεῖρας τῶν κολοσσῶν· ταύτας γὰρ ὦν καὶ ἡμεῖς ὡρῶμεν ὅτι ὑπὸ χρόνου τὰς χεῖρας ἀποβεβλήκασι, αἳ ἐν ποσὶ αὐτέων ἐφαίνοντο ἐοῦσαι ἔτι καὶ ἐς ἐμέ.

[2.132.1] ἡ δὲ βοῦς τὰ μὲν ἄλλα κατακέκρυπται φοινικέῳ εἵματι, τὸν αὐχένα δὲ καὶ τὴν κεφαλὴν φαίνει κεχρυσωμένα παχέϊ κάρτα χρυσῷ· μεταξὺ δὲ τῶν κερέων ὁ τοῦ ἡλίου κύκλος μεμιμημένος ἔπεστι χρύσεος.

[2.132.2] ἔστι δὲ ἡ βοῦς οὐκ ὀρθὴ ἀλλ᾽ ἐν γούνασι κειμένη, μέγαθος δὲ ὅση περ μεγάλη βοῦς ζωή. ἐκφέρεται δὲ ἐκ τοῦ οἰκήματος ἀνὰ πάντα ἔτεα, ἐπεὰν τύπτωνται οἱ Αἰγύπτιοι τὸν οὐκ ὀνομαζόμενον θεὸν ὑπ᾽ ἐμεῦ ἐπὶ τοιούτῳ πρήγματι.

[2.132.3] τότε ὦν καὶ τὴν βοῦν ἐκφέρουσι ἐς τὸ φῶς· φασὶ γὰρ δὴ αὐτὴν δεηθῆναι τοῦ πατρὸς Μυκερίνου ἀποθνῄσκουσαν ἐν τῷ ἐνιαυτῷ ἅπαξ μιν τὸν ἥλιον κατιδεῖν.

[2.133.1] μετὰ δὲ τῆς θυγατρὸς τὸ πάθος δεύτερα τούτῳ τῷ βασιλέϊ τάδε γενέσθαι· ἐλθεῖν οἱ μαντήιον ἐκ Βουτοῦς πόλιος ὡς μέλλοι ἓξ ἔτεα μοῦνον βιοὺς τῷ ἑβδόμῳ τελευτήσειν·

[2.133.2] τὸν δὲ δεινὸν ποιησάμενον πέμψαι ἐς τὸ μαντήιον τῷ θεῷ ὀνείδισμα ἀντιμεμφόμενον ὅτι ὁ μὲν αὐτοῦ πατὴρ καὶ πάτρως ἀποκληίσαντες τὰ ἱρὰ καὶ θεῶν οὐ μεμνημένοι, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀνθρώπους φθείροντες, ἐβίωσαν χρόνον ἐπὶ πολλόν, αὐτὸς δ᾽ εὐσεβέων μέλλοι ταχέως οὕτω τελευτήσειν.

[2.133.3] ἐκ δὲ τοῦ χρηστηρίου αὐτῷ δεύτερα ἐλθεῖν λέγοντα τούτων εἵνεκα καὶ συνταχύνειν αὐτὸν τὸν βίον· οὐ γὰρ ποιῆσαί μιν τὸ χρεὸν ἦν ποιέειν· δεῖν γὰρ Αἴγυπτον κακοῦσθαι ἐπ᾽ ἔτεα πεντήκοντά τε καὶ ἑκατόν, καὶ τοὺς μὲν δύο τοὺς πρὸ ἐκείνου γενομένους βασιλέας μαθεῖν τοῦτο, κεῖνον δὲ οὔ.

[2.133.4] ταῦτα ἀκούσαντα τὸν Μυκερῖνον, ὡς κατακεκριμένων ἤδη οἱ τούτων, λύχνα ποιησάμενον πολλά, ὅκως γίνοιτο νύξ, ἀνάψαντα αὐτὰ πίνειν τε καὶ εὐπαθέειν, οὔτε ἡμέρης οὔτε νυκτὸς ἀνιέντα, ἔς τε τὰ ἕλεα καὶ τὰ ἄλσεα πλανώμενον καὶ ἵνα πυνθάνοιτο εἶναι ἐνηβητήρια ἐπιτηδεότατα.

[2.133.5] ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο θέλων τὸ μαντήιον ψευδόμενον ἀποδέξαι, ἵνα οἱ δυώδεκα ἔτεα ἀντὶ ἓξ ἐτέων γένηται, αἱ νύκτες ἡμέραι ποιεύμεναι.

[2.134.1] πυραμίδα δὲ καὶ οὗτος κατελίπετο πολλὸν ἐλάσσω τοῦ πατρός, εἴκοσι ποδῶν καταδέουσαν κῶλον ἕκαστον τριῶν πλέθρων, ἐούσης τετραγώνου, λίθου δὲ ἐς τὸ ἥμισυ Αἰθιοπικοῦ· τὴν δὴ μετεξέτεροί φασι Ἑλλήνων Ῥοδώπιος ἑταίρης γυναικὸς εἶναι, οὐκ ὀρθῶς λέγοντες·

[2.134.2] οὐδὲ ὦν οὐδὲ εἰδότες μοι φαίνονται λέγειν οὗτοι ἥτις ἦν ἡ Ῥοδῶπις (οὐ γὰρ ἄν οἱ πυραμίδα ἀνέθεσαν ποιήσασθαι τοιαύτην, ἐς τὴν ταλάντων χιλιάδες ἀναρίθμητοι ὡς λόγῳ εἰπεῖν ἀναισίμωνται), πρὸς δὲ ὅτι κατὰ Ἄμασιν βασιλεύοντα ἦν ἀκμάζουσα Ῥοδῶπις, ἀλλ᾽ οὐ κατὰ τοῦτον·

[2.134.3] ἔτεσι γὰρ κάρτα πολλοῖσι ὕστερον τούτων τῶν βασιλέων τῶν τὰς πυραμίδας ταύτας λιπομένων ἦν Ῥοδῶπις, γενεὴν μὲν ἀπὸ Θρηίκης, δούλη δὲ ἦν Ἰάδμονος τοῦ Ἡφαιστοπόλιος ἀνδρὸς Σαμίου, σύνδουλος δὲ Αἰσώπου τοῦ λογοποιοῦ. καὶ γὰρ οὗτος Ἰάδμονος ἐγένετο, ὡς διέδεξε τῇδε οὐκ ἥκιστα·

[2.134.4] ἐπείτε γὰρ πολλάκις κηρυσσόντων Δελφῶν ἐκ θεοπροπίου ὃς βούλοιτο ποινὴν τῆς Αἰσώπου ψυχῆς ἀνελέσθαι, ἄλλος μὲν οὐδεὶς ἐφάνη, Ἰάδμονος δὲ παιδὸς παῖς ἄλλος Ἰάδμων ἀνείλετο, οὕτω καὶ Αἴσωπος Ἰάδμονος ἐγένετο.

[2.135.1] Ῥοδῶπις δὲ ἐς Αἴγυπτον ἀπίκετο Ξάνθεω τοῦ Σαμίου κομίσαντός [μιν], ἀπικομένη δὲ κατ᾽ ἐργασίην ἐλύθη χρημάτων μεγάλων ὑπὸ ἀνδρὸς Μυτιληναίου Χαράξου τοῦ Σκαμανδρωνύμου παιδός, ἀδελφεοῦ δὲ Σαπφοῦς τῆς μουσοποιοῦ.

[2.135.2] οὕτω δὴ ἡ Ῥοδῶπις ἐλευθερώθη καὶ κατέμεινέ τε ἐν Αἰγύπτῳ καὶ κάρτα ἐπαφρόδιτος γενομένη μεγάλα ἐκτήσατο χρήματα ὡς [ἂν] ἅλις εἶναι Ῥοδῶπιν, ἀτὰρ οὐκ ὥς γε ἐς πυραμίδα τοιαύτην ἐξικέσθαι.

[2.135.3] τῆς γὰρ τὴν δεκάτην τῶν χρημάτων ἰδέσθαι ἔστι ἔτι καὶ ἐς τόδε παντὶ τῷ βουλομένῳ, οὐδὲν δεῖ μεγάλα οἱ χρήματα ἀναθεῖναι. ἐπεθύμησε γὰρ Ῥοδῶπις μνημήιον ἑωυτῆς ἐν τῇ Ἑλλάδι καταλιπέσθαι, ποίημα ποιησαμένη τοῦτο τὸ μὴ τυγχάνει ἄλλῳ ἐξευρημένον καὶ ἀνακείμενον ἐν ἱρῷ, τοῦτο ἀναθεῖναι ἐς Δελφοὺς μνημόσυνον ἑωυτῆς.

[2.135.4] τῆς ὦν δεκάτης τῶν χρημάτων ποιησαμένη ὀβελοὺς βουπόρους πολλοὺς σιδηρέους, ὅσον ἐνεχώρεε ἡ δεκάτη οἱ, ἀπέπεμπε ἐς Δελφούς· οἳ καὶ νῦν ἔτι συννενέαται ὄπισθε μὲν τοῦ βωμοῦ τὸν Χῖοι ἀνέθεσαν, ἀντίον δὲ αὐτοῦ τοῦ νηοῦ.

[2.135.5] φιλέουσι δέ κως ἐν τῇ Ναυκράτι ἐπαφρόδιτοι γίνεσθαι ἑταῖραι· τοῦτο μὲν γὰρ αὕτη, τῆς πέρι λέγεται ὅδε [ὁ] λόγος, οὕτω δή τι κλεινὴ ἐγένετο ὡς καὶ οἱ πάντες Ἕλληνες Ῥοδώπιος τὸ οὔνομα ἐξέμαθον, τοῦτο δὲ ὕστερον ταύτης τῇ οὔνομα ἦν Ἀρχιδίκη ἀοίδιμος ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα ἐγένετο, ἧσσον δὲ τῆς ἑτέρης περιλεσχήνευτος.

[2.135.6] Χάραξος δὲ ὡς λυσάμενος Ῥοδῶπιν ἀπενόστησε ἐς Μυτιλήνην, ἐν μέλεϊ Σαπφὼ πολλὰ κατεκερτόμησέ μιν. Ῥοδώπιος μέν νυν πέρι πέπαυμαι.

[2.136.1] Μετὰ δὲ Μυκερῖνον γενέσθαι Αἰγύπτου βασιλέα ἔλεγον οἱ ἱρέες Ἄσυχιν, τὸν τὰ πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα ποιῆσαι τῷ Ἡφαίστῳ προπύλαια, ἐόντα πολλῷ τε κάλλιστα καὶ πολλῷ μέγιστα. ἔχει μὲν γὰρ καὶ τὰ πάντα προπύλαια τύπους τε ἐγγεγλυμμένους καὶ ἄλλην ὄψιν οἰκοδομημάτων μυρίην, ἐκεῖνα δὲ καὶ μακρῷ μάλιστα.

[2.136.2] ἐπὶ τούτου βασιλεύοντος ἔλεγον ἀμειξίης ἐούσης πολλῆς χρημάτων γενέσθαι νόμον Αἰγυπτίοισι, ἀποδεικνύντα ἐνέχυρον τοῦ πατρὸς τὸν νέκυν οὕτω λαμβάνειν τὸ χρέος· προστεθῆναι δὲ ἔτι τούτῳ τῷ νόμῳ τόνδε, τὸν διδόντα τὸ χρέος καὶ ἁπάσης κρατέειν τῆς τοῦ λαμβάνοντος θήκης, τῷ δὲ ὑποτιθέντι τοῦτο τὸ ἐνέχυρον τήνδε ἐπεῖναι ζημίην μὴ βουλομένῳ ἀποδοῦναι τὸ χρέος, μήτε αὐτῷ ἐκείνῳ τελευτήσαντι εἶναι ταφῆς κυρῆσαι μήτ᾽ ἐν ἐκείνῳ τῷ πατρωίῳ τάφῳ μήτ᾽ ἐν ἄλλῳ μηδενί, μήτε ἄλλον μηδένα τῶν ἑωυτοῦ ἀπογενόμενον θάψαι.

[2.136.3] ὑπερβαλέσθαι δὲ βουλόμενον τοῦτον τὸν βασιλέα τοὺς πρότερον ἑωυτοῦ βασιλέας γενομένους Αἰγύπτου μνημόσυνον πυραμίδα λιπέσθαι ἐκ πλίνθων ποιήσαντα, ἐν τῇ γράμματα ἐν λίθῳ ἐγκεκολαμμένα τάδε λέγοντά ἐστι·

[2.136.4] μή με κατονοσθῇς πρὸς τὰς λιθίνας πυραμίδας· προέχω γὰρ αὐτέων τοσοῦτο ὅσον ὁ Ζεὺς τῶν ἄλλων θεῶν. κοντῷ γὰρ ὑποτύπτοντες ἐς λίμνην, ὅ τι πρόσσχοιτο τοῦ πηλοῦ τῷ κοντῷ, τοῦτο συλλέγοντες πλίνθους εἴρυσαν καί με τρόπῳ τοιούτῳ ἐξεποίησαν. τοῦτον μὲν τοσαῦτα ἀποδέξασθαι.

[2.137.1] Μετὰ δὲ τοῦτον βασιλεῦσαι ἄνδρα τυφλὸν ἐξ Ἀνύσιος πόλιος, τῷ οὔνομα Ἄνυσιν εἶναι. ἐπὶ τούτου βασιλεύοντος ἐλάσαι ἐπ᾽ Αἴγυπτον χειρὶ πολλῇ Αἰθίοπάς τε καὶ Σαβακῶν τὸν Αἰθιόπων βασιλέα.

[2.137.2] τὸν μὲν δὴ τυφλὸν τοῦτον οἴχεσθαι φεύγοντα ἐς τὰ ἕλεα, τὸν δὲ Αἰθίοπα βασιλεύειν Αἰγύπτου ἐπ᾽ ἔτεα πεντήκοντα, ἐν τοῖσι αὐτὸν τάδε ἀποδέξασθαι·

[2.137.3] ὅκως τῶν τις Αἰγυπτίων ἁμάρτοι τι, κτείνειν μὲν αὐτῶν οὐδένα ἐθέλειν, τὸν δὲ κατὰ μέγαθος τοῦ ἀδικήματος ἑκάστῳ δικάζειν, ἐπιτάσσοντα χώματα χοῦν πρὸς τῇ ἑωυτῶν πόλι, ὅθεν ἕκαστος ἦν τῶν ἀδικεόντων. καὶ οὕτω ἔτι αἱ πόλιες ἐγένοντο ὑψηλότεραι.

[2.137.4] τὸ μὲν γὰρ πρῶτον ἐχώσθησαν ὑπὸ τῶν τὰς διώρυχας ὀρυξάντων ἐπὶ Σεσώστριος βασιλέος, δεύτερα δὲ ἐπὶ τοῦ Αἰθίοπος, καὶ κάρτα ὑψηλαὶ ἐγένοντο.

[2.137.5] ὑψηλέων δὲ καὶ ἑτερέων γενομένων ἐν τῇ Αἰγύπτῳ πολίων, ὡς ἐμοὶ δοκέει, μάλιστα ἡ ἐν Βουβάστι πόλις ἐξεχώσθη, ἐν τῇ καὶ ἱρόν ἐστι Βουβάστιος ἀξιαπηγητότατον· μέζω μὲν γὰρ ἄλλα καὶ πολυδαπανώτερά ἐστι ἱρά, ἡδονὴ δὲ ἰδέσθαι οὐδὲν τούτου μᾶλλον· ἡ δὲ Βούβαστις κατὰ Ἑλλάδα γλῶσσάν ἐστι Ἄρτεμις.

[2.138.1] τὸ δ᾽ ἱρὸν αὐτῆς ὧδε ἔχει· πλὴν τῆς ἐσόδου τὸ ἄλλο νῆσός ἐστι· ἐκ γὰρ τοῦ Νείλου διώρυχες ἐσέχουσι οὐ συμμίσγουσαι ἀλλήλῃσι, ἀλλ᾽ ἄχρι τῆς ἐσόδου τοῦ ἱροῦ ἑκατέρη ἐσέχει, ἡ μὲν τῇ περιρρέουσα, ἡ δὲ τῇ, εὖρος ἐοῦσα ἑκατέρη ἑκατὸν ποδῶν, δένδρεσι κατάσκιος.

[2.138.2] τὰ δὲ προπύλαια ὕψος μὲν δέκα ὀργυιέων ἐστί, τύποισι δὲ ἑξαπήχεσι ἐσκευάδαται ἀξίοισι λόγου. ἐὸν δ᾽ ἐν μέσῃ τῇ πόλι τὸ ἱρὸν κατορᾶται πάντοθεν περιιόντι· ἅτε γὰρ τῆς πόλιος μὲν ἐκκεχωσμένης ὑψοῦ, τοῦ δ᾽ ἱροῦ οὐ κεκινημένου ὡς ἀρχῆθεν ἐποιήθη, ἔσοπτόν ἐστι.

[2.138.3] περιθέει δὲ αὐτὸ αἱμασιὴ ἐγγεγλυμμένη τύποισι· ἔστι δὲ ἔσωθεν ἄλσος δενδρέων μεγίστων πεφυτευμένον περὶ νηὸν μέγαν, ἐν τῷ δὴ τὤγαλμα ἔνι· εὖρος δὲ καὶ μῆκος τοῦ ἱροῦ πάντῃ σταδίου ἐστί.

[2.138.4] κατὰ μὲν δὴ τὴν ἔσοδον ἐστρωμένη ἐστὶ ὁδὸς λίθου ἐπὶ σταδίους τρεῖς μάλιστά κῃ, διὰ τῆς ἀγορῆς φέρουσα ἐς τὸ πρὸς ἠῶ, εὖρος δὲ ὡς τεσσέρων πλέθρων· τῇ δὲ καὶ τῇ τῆς ὁδοῦ δένδρεα οὐρανομήκεα πέφυκε· φέρει δ᾽ ἐς Ἑρμέω ἱρόν. τὸ μὲν δὴ ἱρὸν τοῦτο οὕτως ἔχει.

[2.139.1] τέλος δὲ τῆς ἀπαλλαγῆς τοῦ Αἰθίοπος ὧδε ἔλεγον γενέσθαι· ὄψιν ἐν τῷ ὕπνῳ τοιήνδε ἰδόντα αὐτὸν οἴχεσθαι φεύγοντα· ἐδόκεέ οἱ ἄνδρα ἐπιστάντα συμβουλεύειν τοὺς ἱρέας τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ συλλέξαντα πάντας μέσους διαταμεῖν·

[2.139.2] ἰδόντα δὲ τὴν ὄψιν ταύτην λέγειν αὐτὸν ὡς πρόφασίν οἱ δοκέοι ταύτην τοὺς θεοὺς προδεικνύναι, ἵνα ἀσεβήσας περὶ τὰ ἱρὰ κακόν τι πρὸς θεῶν ἢ πρὸς ἀνθρώπων λάβοι· οὐκ ὦν ποιήσειν ταῦτα, ἀλλὰ γάρ οἱ ἐξεληλυθέναι τὸν χρόνον ὁκόσον κεχρῆσθαι ἄρξαντα Αἰγύπτου ἐκχωρήσειν.

[2.139.3] ἐν γὰρ τῇ Αἰθιοπίῃ ἐόντι αὐτῷ τὰ μαντήια τοῖσι χρέωνται Αἰθίοπες ἀνεῖλε ὡς δέοι αὐτὸν Αἰγύπτου βασιλεῦσαι ἔτεα πεντήκοντα. ὡς ὦν ὁ χρόνος οὗτος ἐξήιε καὶ αὐτὸν ἡ ὄψις τοῦ ἐνυπνίου ἐπετάρασσε, ἑκὼν ἀπαλλάσσετο ἐκ τῆς Αἰγύπτου ὁ Σαβακῶς.

[2.140.1] Ὡς δ᾽ ἄρα οἴχεσθαι τὸν Αἰθίοπα ἐξ Αἰγύπτου, αὖτις τὸν τυφλὸν ἄρχειν ἐκ τῶν ἑλέων ἀπικόμενον, ἔνθα πεντήκοντα ἔτεα νῆσον χώσας σποδῷ τε καὶ γῇ οἴκεε· ὅκως γάρ οἱ φοιτᾶν σῖτον ἄγοντας Αἰγυπτίων ὡς ἑκάστοισι προστετάχθαι σιγῇ τοῦ Αἰθίοπος, ἐς τὴν δωρεὴν κελεύειν σφέας καὶ σποδὸν κομίζειν.

[2.140.2] ταύτην τὴν νῆσον οὐδεὶς πρότερον ἐδυνάσθη Ἀμυρταίου ἐξευρεῖν, ἀλλὰ ἔτεα ἐπὶ πλέω ἢ ἑπτακόσια οὐκ οἷοί τε ἦσαν αὐτὴν ἀνευρεῖν οἱ πρότεροι γενόμενοι βασιλέες Ἀμυρταίου. οὔνομα δὲ ταύτῃ τῇ νήσῳ Ἐλβώ, μέγαθος δ᾽ ἐστὶ πάντῃ δέκα σταδίων.

[2.141.1] Μετὰ δὲ τοῦτον βασιλεῦσαι τὸν ἱρέα τοῦ Ἡφαίστου, τῷ οὔνομα εἶναι Σεθῶν· τὸν ἐν ἀλογίῃσι ἔχειν παραχρησάμενον τοὺς μαχίμων Αἰγυπτίων ὡς οὐδὲν δεησόμενον αὐτῶν, ἄλλα τε δὴ ἄτιμα ποιεῦντα ἐς αὐτοὺς καί σφεας ἀπελέσθαι τὰς ἀρούρας, τοῖσι ἐπὶ τῶν προτέρων βασιλέων δεδόσθαι ἐξαιρέτους ἑκάστῳ δυώδεκα ἀρούρας.

[2.141.2] μετὰ δὲ ἐπ᾽ Αἴγυπτον ἐλαύνειν στρατὸν μέγαν Σαναχάριβον βασιλέα Ἀραβίων τε καὶ Ἀσσυρίων· οὐκ ὦν δὴ ἐθέλειν τοὺς μαχίμους τῶν Αἰγυπτίων βοηθέειν.

[2.141.3] τὸν δὲ ἱρέα ἐς ἀπορίην ἀπειλημένον ἐσελθόντα ἐς τὸ μέγαρον πρὸς τὤγαλμα ἀποδύρεσθαι οἷα κινδυνεύει παθεῖν· ὀλοφυρόμενον δ᾽ ἄρα μιν ἐπελθεῖν ὕπνον καί οἱ δόξαι ἐν τῇ ὄψι ἐπιστάντα τὸν θεὸν θαρσύνειν ὡς οὐδὲν πείσεται ἄχαρι ἀντιάζων τὸν Ἀραβίων στρατόν· αὐτὸς γάρ οἱ πέμψειν τιμωρούς.

[2.141.4] τούτοισι δή μιν πίσυνον [τοῖσι ἐνυπνίοισι] παραλαβόντα Αἰγυπτίων τοὺς βουλομένους οἱ ἕπεσθαι στρατοπεδεύσασθαι ἐν Πηλουσίῳ (ταύτῃ γάρ εἰσι αἱ ἐσβολαί)· ἕπεσθαι δέ οἱ τῶν μαχίμων μὲν οὐδένα ἀνδρῶν, καπήλους δὲ καὶ χειρώνακτας καὶ ἀγοραίους ἀνθρώπους.

[2.141.5] ἐνθαῦτα ἀπικομένοισι τοῖσι ἐναντίοισι [αὐτοῖσι] ἐπιχυθέντας νυκτὸς μῦς ἀρουραίους κατὰ μὲν φαγεῖν τοὺς φαρετρεῶνας αὐτῶν, κατὰ δὲ τὰ τόξα, πρὸς δὲ τῶν ἀσπίδων τὰ ὄχανα, ὥστε τῇ ὑστεραίῃ φευγόντων σφέων γυμνῶν [ἀνόπλων] πεσεῖν πολλούς.

[2.141.6] καὶ νῦν οὗτος ὁ βασιλεὺς ἕστηκε ἐν τῷ ἱρῷ τοῦ Ἡφαίστου λίθινος, ἔχων ἐπὶ τῆς χειρὸς μῦν, λέγων διὰ γραμμάτων τάδε· ἐς ἐμέ τις ὁρέων εὐσεβὴς ἔστω.

[2.142.1] Ἐς μὲν τοσόνδε τοῦ λόγου Αἰγύπτιοί τε καὶ οἱ ἱρέες ἔλεγον, ἀποδεικνύντες ἀπὸ τοῦ πρώτου βασιλέος ἐς τοῦ Ἡφαίστου τὸν ἱρέα τοῦτον τὸν τελευταῖον βασιλεύσαντα μίαν τε καὶ τεσσεράκοντα καὶ τριηκοσίας ἀνθρώπων γενεὰς γενομένας καὶ ἐν ταύτῃσι ἀρχιερέας καὶ βασιλέας ἑκατέρους τοσούτους γενομένους.

[2.142.2] καίτοι τριηκόσιαι μὲν ἀνδρῶν γενεαὶ δυνέαται μύρια ἔτεα· γενεαὶ γὰρ τρεῖς ἀνδρῶν ἑκατὸν ἔτεά ἐστι. μιῆς δὲ καὶ τεσσεράκοντα ἔτι τῶν ἐπιλοίπων γενέων, αἳ ἐπῆσαν τῇσι τριηκοσίῃσι, ἐστὶ τεσσεράκοντα καὶ τριηκόσια καὶ χίλια ἔτεα.

[2.142.3] οὕτως ἐν μυρίοισί τε ἔτεσι καὶ χιλίοισι καὶ πρὸς τριηκοσίοισί τε καὶ τεσσεράκοντα ἔλεγον θεὸν ἀνθρωποειδέα οὐδένα γενέσθαι· οὐ μὲν οὐδὲ πρότερον οὐδὲ ὕστερον ἐν τοῖσι ὑπολοίποισι Αἰγύπτου βασιλεῦσι γενομένοισι ἔλεγον οὐδὲν τοιοῦτον.

[2.142.4] ἐν τοίνυν τούτῳ τῷ χρόνῳ τετράκις ἔλεγον ἐξ ἠθέων τὸν ἥλιον ἀνατεῖλαι· ἔνθα τε νῦν καταδύεται, ἐνθεῦτεν δὶς ἐπανατεῖλαι, καὶ ἔνθεν νῦν ἀνατέλλει, ἐνθαῦτα δὶς καταδῦναι· καὶ οὐδὲν τῶν κατ᾽ Αἴγυπτον ὑπὸ ταῦτα ἑτεροιωθῆναι, οὔτε τὰ ἀπὸ τῆς γῆς οὔτε τὰ ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ σφι γινόμενα, οὔτε τὰ ἀμφὶ νούσους οὔτε τὰ κατὰ τοὺς θανάτους.

[2.143.1] Πρότερον δὲ Ἑκαταίῳ τῷ λογοποιῷ ἐν Θήβῃσι γενεηλογήσαντί [τε] ἑωυτὸν καὶ ἀναδήσαντι τὴν πατριὴν ἐς ἑκκαιδέκατον θεὸν ἐποίησαν οἱ ἱρέες τοῦ Διὸς οἷόν τι καὶ ἐμοὶ οὐ γενεηλογήσαντι ἐμεωυτόν·

[2.143.2] ἐσαγαγόντες ἐς τὸ μέγαρον ἔσω ἐὸν μέγα ἐξηρίθμεον δεικνύντες κολοσσοὺς ξυλίνους τοσούτους ὅσους περ εἶπον· ἀρχιερεὺς γὰρ ἕκαστος αὐτόθι ἱστᾷ ἐπὶ τῆς ἑωυτοῦ ζόης εἰκόνα ἑωυτοῦ·

[2.143.3] ἀριθμέοντες ὦν καὶ δεικνύντες οἱ ἱρέες ἐμοὶ ἀπεδείκνυσαν παῖδα πατρὸς ἑωυτῶν ἕκαστον ἐόντα, ἐκ τοῦ ἄγχιστα ἀποθανόντος τῆς εἰκόνος διεξιόντες διὰ πασέων, ἐς οὗ ἀπέδεξαν ἁπάσας αὐτάς.

[2.143.4] Ἑκαταίῳ δὲ γενεηλογήσαντι ἑωυτὸν καὶ ἀναδήσαντι ἐς ἑκκαιδέκατον θεὸν ἀντεγενεηλόγησαν ἐπὶ τῇ ἀριθμήσι, οὐ δεκόμενοι παρ᾽ αὐτοῦ ἀπὸ θεοῦ γενέσθαι ἄνθρωπον· ἀντεγενεηλόγησαν δὲ ὧδε, φάμενοι ἕκαστον τῶν κολοσσῶν πίρωμιν ἐκ πιρώμιος γεγονέναι, ἐς ὃ τοὺς πέντε καὶ τεσσεράκοντα καὶ τριηκοσίους ἀπέδεξαν κολοσσοὺς [πίρωμιν ἐκ πιρώμιος γενόμενον], καὶ οὔτε ἐς θεὸν οὔτε ἐς ἥρωα ἀνέδησαν αὐτούς. πίρωμις δέ ἐστι κατ᾽ Ἑλλάδα γλῶσσαν καλὸς κἀγαθός.

[2.144.1] ἤδη ὦν τῶν αἱ εἰκόνες ἦσαν, τοιούτους ἀπεδείκνυσάν σφεας πάντας ἐόντας, θεῶν δὲ πολλὸν ἀπαλλαγμένους.

[2.144.2] τὸ δὲ πρότερον τῶν ἀνδρῶν τούτων θεοὺς εἶναι τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ ἄρχοντας οἰκέοντας ἅμα τοῖσι ἀνθρώποισι, καὶ τούτων αἰεὶ ἕνα τὸν κρατέοντα εἶναι· ὕστατον δὲ αὐτῆς βασιλεῦσαι Ὧρον τὸν Ὀσίριος παῖδα, τὸν Ἀπόλλωνα Ἕλληνες ὀνομάζουσι· τοῦτον καταπαύσαντα Τυφῶνα βασιλεῦσαι ὕστατον Αἰγύπτου. Ὄσιρις δέ ἐστι Διόνυσος κατὰ Ἑλλάδα γλῶσσαν.

[2.145.1] Ἐν Ἕλλησι μέν νυν νεώτατοι τῶν θεῶν νομίζονται εἶναι Ἡρακλέης τε καὶ Διόνυσος καὶ Πάν, παρ᾽ Αἰγυπτίοισι δὲ Πὰν μὲν ἀρχαιότατος καὶ τῶν ὀκτὼ τῶν πρώτων λεγομένων θεῶν, Ἡρακλέης δὲ τῶν δευτέρων τῶν δυώδεκα λεγομένων εἶναι, Διόνυσος δὲ τῶν τρίτων, οἳ ἐκ τῶν δυώδεκα θεῶν ἐγένοντο.

[2.145.2] Ἡρακλέϊ μὲν δὴ ὅσα αὐτοὶ Αἰγύπτιοί φασι εἶναι ἔτεα ἐς Ἄμασιν βασιλέα, δεδήλωταί μοι πρόσθε· Πανὶ δὲ ἔτι τούτων πλέονα λέγεται εἶναι, Διονύσῳ δ᾽ ἐλάχιστα τούτων, καὶ τούτῳ πεντακισχίλια καὶ μύρια λογίζονται εἶναι ἐς Ἄμασιν βασιλέα.

[2.145.3] καὶ ταῦτα Αἰγύπτιοι ἀτρεκέως φασὶ ἐπίστασθαι, αἰεί τε λογιζόμενοι καὶ αἰεὶ ἀπογραφόμενοι τὰ ἔτεα.

[2.145.4] Διονύσῳ μέν νυν τῷ ἐκ Σεμέλης τῆς Κάδμου λεγομένῳ γενέσθαι κατὰ χίλια [ἑξακόσια] ἔτεα [καὶ] μάλιστά ἐστι ἐς ἐμέ, Ἡρακλέϊ δὲ τῷ Ἀλκμήνης κατὰ εἰνακόσια [ἔτεα], Πανὶ δὲ τῷ [ἐκ] Πηνελόπης (ἐκ ταύτης γὰρ καὶ Ἑρμέω λέγεται γενέσθαι ὑπὸ Ἑλλήνων ὁ Πάν) ἐλάσσω ἔτεά ἐστι τῶν Τρωικῶν, κατὰ ὀκτακόσια μάλιστα ἐς ἐμέ.

[2.146.1] τούτων ὦν ἀμφοτέρων πάρεστι χρᾶσθαι τοῖσί τις πείσεται λεγομένοισι μᾶλλον· ἐμοὶ δ᾽ ὦν ἡ περὶ αὐτῶν γνώμη ἀποδέδεκται. εἰ μὲν γὰρ φανεροί τε ἐγένοντο καὶ κατεγήρασαν καὶ οὗτοι ἐν τῇ Ἑλλάδι, κατά περ Ἡρακλέης ὁ ἐξ Ἀμφιτρύωνος γενόμενος καὶ δὴ καὶ Διόνυσος ὁ ἐκ Σεμέλης καὶ Πὰν ὁ ἐκ Πηνελόπης γενόμενος, ἔφη ἄν τις καὶ τούτους ἄλλους γενομένους ἄνδρας ἔχειν τὰ ἐκείνων οὐνόματα τῶν προγεγονότων θεῶν·

[2.146.2] νῦν δὲ Διόνυσόν τε λέγουσι οἱ Ἕλληνες ὡς αὐτίκα γενόμενον ἐς τὸν μηρὸν ἐνερράψατο Ζεὺς καὶ ἤνεικε ἐς Νύσαν τὴν ὑπὲρ Αἰγύπτου ἐοῦσαν ἐν τῇ Αἰθιοπίῃ, καὶ Πανός γε πέρι οὐκ ἔχουσι εἰπεῖν ὅκῃ ἐτράπετο γενόμενος. δῆλά ὦν μοι γέγονε ὅτι ὕστερον ἐπύθοντο οἱ Ἕλληνες τούτων τὰ οὐνόματα ἢ τὰ τῶν ἄλλων θεῶν. ἀπ᾽ οὗ δὲ ἐπύθοντο χρόνου, ἀπὸ τούτου γενεηλογέουσι αὐτῶν τὴν γένεσιν.

[2.147.1] Ταῦτα μέν νυν αὐτοὶ Αἰγύπτιοι λέγουσι, ὅσα δὲ οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι καὶ Αἰγύπτιοι λέγουσι ὁμολογέοντες τοῖσι ἄλλοισι κατὰ ταύτην τὴν χώρην γενέσθαι, ταῦτ᾽ ἤδη φράσω· προσέσται δέ τι αὐτοῖσι καὶ τῆς ἐμῆς ὄψιος.

[2.147.2] ἐλευθερωθέντες Αἰγύπτιοι μετὰ τὸν ἱρέα τοῦ Ἡφαίστου βασιλεύσαντα (οὐδένα γὰρ χρόνον οἷοί τε ἦσαν ἄνευ βασιλέος διαιτᾶσθαι) ἐστήσαντο δυώδεκα βασιλέας, [ἐς] δυώδεκα μοίρας δασάμενοι Αἴγυπτον πᾶσαν.

[2.147.3] οὗτοι ἐπιγαμίας ποιησάμενοι ἐβασίλευον νόμοισι τοῖσδε χρεώμενοι, μήτε καταιρέειν ἀλλήλους μήτε πλέον τι δίζησθαι ἔχειν τὸν ἕτερον τοῦ ἑτέρου, εἶναί τε φίλους τὰ μάλιστα.

[2.147.4] τῶνδε δὲ εἵνεκα τοὺς νόμους τούτους ἐποιέοντο, ἰσχυρῶς περιστέλλοντες· ἐκέχρητό σφι κατ᾽ ἀρχὰς αὐτίκα ἐνισταμένοισι ἐς τὰς τυραννίδας τὸν χαλκέῃ φιάλῃ σπείσαντα αὐτῶν ἐν τῷ ἱρῷ τοῦ Ἡφαίστου, τοῦτον ἁπάσης βασιλεύσειν Αἰγύπτου· ἐς γὰρ δὴ τὰ πάντα ἱρὰ συνελέγοντο.

[2.148.1] καὶ δή σφι μνημόσυνα ἔδοξε λιπέσθαι κοινῇ, δόξαν δέ σφι ἐποιήσαντο λαβύρινθον, ὀλίγον ὑπὲρ τῆς λίμνης τῆς Μοίριος κατὰ Κροκοδείλων καλεομένην πόλιν μάλιστά κῃ κείμενον· τὸν ἐγὼ ἤδη εἶδον λόγου μέζω.

[2.148.2] εἰ γάρ τις τὰ ἐξ Ἑλλήνων τείχεά τε καὶ ἔργων ἀπόδεξιν συλλογίσαιτο, ἐλάσσονος πόνου τε ἂν καὶ δαπάνης φανείη ἐόντα τοῦ λαβυρίνθου τούτου. καίτοι ἀξιόλογός γε καὶ ὁ ἐν Ἐφέσῳ ἐστὶ νηὸς καὶ ὁ ἐν Σάμῳ.

[2.148.3] ἦσαν μέν νυν καὶ αἱ πυραμίδες λόγου μέζονες καὶ πολλῶν ἑκάστη αὐτέων Ἑλληνικῶν ἔργων καὶ μεγάλων ἀνταξίη, ὁ δὲ δὴ λαβύρινθος καὶ τὰς πυραμίδας ὑπερβάλλει.

[2.148.4] τοῦ γὰρ δυώδεκα μέν εἰσι αὐλαὶ κατάστεγοι, ἀντίπυλοι ἀλλήλῃσι, ἓξ μὲν πρὸς βορέω, ἓξ δὲ πρὸς νότον τετραμμέναι συνεχέες· τοῖχος δὲ ἔξωθεν ὁ αὐτός σφεας περιέργει. οἰκήματα δ᾽ ἔνεστι διπλά, τὰ μὲν ὑπόγαια, τὰ δὲ μετέωρα ἐπ᾽ ἐκείνοισι, τρισχίλια ἀριθμόν, πεντακοσίων καὶ χιλίων ἑκάτερα.

[2.148.5] τὰ μέν νυν μετέωρα τῶν οἰκημάτων αὐτοί τε ὡρῶμεν διεξιόντες καὶ αὐτοὶ θεησάμενοι λέγομεν, τὰ δὲ αὐτῶν ὑπόγαια λόγοισι ἐπυνθανόμεθα. οἱ γὰρ ἐπεστεῶτες τῶν Αἰγυπτίων δεικνύναι αὐτὰ οὐδαμῶς ἤθελον, φάμενοι θήκας αὐτόθι εἶναι τῶν τε ἀρχὴν τὸν λαβύρινθον τοῦτον οἰκοδομησαμένων βασιλέων καὶ τῶν ἱρῶν κροκοδείλων.

[2.148.6] οὕτω τῶν μὲν κάτω πέρι οἰκημάτων ἀκοῇ παραλαβόντες λέγομεν, τὰ δὲ ἄνω μέζονα ἀνθρωπηίων ἔργων αὐτοὶ ὡρῶμεν· αἵ τε γὰρ ἔξοδοι διὰ τῶν στεγέων καὶ οἱ εἱλιγμοὶ διὰ τῶν αὐλέων ἐόντες ποικιλώτατοι θῶμα μυρίον παρείχοντο ἐξ αὐλῆς τε ἐς τὰ οἰκήματα διεξιοῦσι καὶ ἐκ τῶν οἰκημάτων ἐς παστάδας, ἐς στέγας τε ἄλλας ἐκ τῶν παστάδων καὶ ἐς αὐλὰς ἄλλας ἐκ τῶν οἰκημάτων.

[2.148.7] ὀροφὴ δὲ πάντων τούτων λιθίνη κατά περ οἱ τοῖχοι, οἱ δὲ τοῖχοι τύπων ἐγγεγλυμμένων πλέοι, αὐλὴ δὲ ἑκάστη περίστυλος λίθου λευκοῦ ἁρμοσμένου τὰ μάλιστα. τῆς δὲ γωνίης τελευτῶντος τοῦ λαβυρίνθου ἔχεται πυραμὶς τεσσερακοντόργυιος, ἐν τῇ ζῷα μεγάλα ἐγγέγλυπται· ὁδὸς δ᾽ ἐς αὐτὴν ὑπὸ γῆν πεποίηται.

[2.149.1] τοῦ δὲ λαβυρίνθου τούτου ἐόντος τοιούτου θῶμα ἔτι μέζον παρέχεται ἡ Μοίριος καλεομένη λίμνη, παρ᾽ ἣν ὁ λαβύρινθος οὗτος οἰκοδόμηται. τῆς τὸ περίμετρον τῆς περιόδου εἰσὶ στάδιοι ἑξακόσιοι καὶ τρισχίλιοι, σχοίνων ἑξήκοντα ἐόντων, ἴσοι καὶ αὐτῆς Αἰγύπτου τὸ παρὰ θάλασσαν· κεῖται δὲ μακρὴ ἡ λίμνη πρὸς βορέην τε καὶ νότον, ἐοῦσα βάθος τῇ βαθυτάτη αὐτὴ ἑωυτῆς πεντηκοντόργυιος.

[2.149.2] ὅτι δὲ χειροποίητός ἐστι καὶ ὀρυκτή, αὐτὴ δηλοῖ. ἐν γὰρ μέσῃ τῇ λίμνῃ μάλιστά κῃ ἑστᾶσι δύο πυραμίδες, τοῦ ὕδατος ὑπερέχουσαι πεντήκοντα ὀργυιὰς ἑκατέρη, καὶ τὸ κατ᾽ ὕδατος οἰκοδόμηται ἕτερον τοσοῦτον, καὶ ἐπ᾽ ἀμφοτέρῃσι ἔπεστι κολοσσὸς λίθινος κατήμενος ἐν θρόνῳ.

[2.149.3] οὕτω αἱ μὲν πυραμίδες εἰσὶ ἑκατὸν ὀργυιέων, αἱ δ᾽ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαί εἰσι στάδιον ἑξάπλεθρον, ἑξαπέδου [μὲν] τῆς ὀργυιῆς μετρεομένης καὶ τετραπήχεος, τῶν ποδῶν μὲν τετραπαλάστων ἐόντων, τοῦ δὲ πήχεος ἑξαπαλάστου.

[2.149.4] τὸ δὲ ὕδωρ τὸ ἐν τῇ λίμνῃ αὐθιγενὲς μὲν οὐκ ἔστι (ἄνυδρος γὰρ δὴ δεινῶς ἐστι ‹ἡ› ταύτῃ), ἐκ τοῦ Νείλου δὲ κατὰ διώρυχα ἐσῆκται, καὶ ἓξ μὲν μῆνας ἔσω ῥέει ἐς τὴν λίμνην, ἓξ δὲ μῆνας ἔξω ἐς τὸν Νεῖλον αὖτις.

[2.149.5] καὶ ἐπεὰν μὲν ἐκρέῃ ἔξω, ἡ δὲ τότε τοὺς ἓξ μῆνας ἐς τὸ βασιλήιον καταβάλλει ἐπ᾽ ἡμέρην ἑκάστην τάλαντον ἀργυρίου ἐκ τῶν ἰχθύων, ἐπεὰν δὲ ἐσίῃ τὸ ὕδωρ ἐς αὐτήν, εἴκοσι μνέας.

[2.150.1] ἔλεγον δὲ οἱ ἐπιχώριοι καὶ ὡς ἐς τὴν Σύρτιν τὴν ἐν Λιβύῃ ἐκδιδοῖ ἡ λίμνη αὕτη ὑπὸ γῆν, τετραμμένη τὸ πρὸς ἑσπέρην ἐς τὴν μεσόγαιαν παρὰ τὸ ὄρος τὸ ὑπὲρ Μέμφιος.

[2.150.2] ἐπείτε δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου οὐκ ὥρων τὸν χοῦν οὐδαμοῦ ἐόντα, ἐπιμελὲς γὰρ δή μοι ἦν, εἰρόμην τοὺς ἄγχιστα οἰκέοντας τῆς λίμνης ὅκου εἴη ὁ χοῦς ὁ ἐξορυχθείς. οἱ δὲ ἔφρασάν μοι ἵνα ἐξεφορήθη καὶ εὐπετέως ἔπειθον· ᾔδεα γὰρ λόγῳ καὶ ἐν Νίνῳ τῇ Ἀσσυρίων πόλι γενόμενον ἕτερον τοιοῦτο.

[2.150.3] τὰ γὰρ Σαρδαναπάλλου τοῦ Νίνου βασιλέος ἐόντα μεγάλα χρήματα καὶ φυλασσόμενα ἐν θησαυροῖσι καταγαίοισι ἐπενόησαν κλῶπες ἐκφορῆσαι. ἐκ δὴ ὦν τῶν σφετέρων οἰκίων ἀρξάμενοι οἱ κλῶπες ὑπὸ γῆν σταθμεόμενοι ἐς τὰ βασιλήια οἰκία ὤρυσσον, τὸν δὲ χοῦν τὸν ἐκφορεόμενον ἐκ τοῦ ὀρύγματος, ὅκως γένοιτο νύξ, ἐς τὸν Τίγρην ποταμὸν παραρρέοντα τὴν Νίνον ἐξεφόρεον, ἐς ὃ κατεργάσαντο ὅ τι ἐβούλοντο.

[2.150.4] τοιοῦτον ἕτερον ἤκουσα καὶ ‹κατὰ› τὸ τῆς ἐν Αἰγύπτῳ λίμνης ὄρυγμα γενέσθαι, πλὴν οὐ νυκτὸς ἀλλὰ μετ᾽ ἡμέρην ποιεύμενον· ὀρύσσοντας γὰρ τὸν χοῦν τοὺς Αἰγυπτίους ἐς τὸν Νεῖλον φορέειν, ὁ δὲ ὑπολαμβάνων ἔμελλε διαχέειν. ἡ μέν νυν λίμνη αὕτη οὕτω λέγεται ὀρυχθῆναι.

[2.151.1] Τῶν δὲ δυώδεκα βασιλέων δικαιοσύνῃ χρεωμένων, ἀνὰ χρόνον ὡς ἔθυσαν ἐν τῷ ἱρῷ τοῦ Ἡφαίστου, τῇ ὑστάτῃ τῆς ὁρτῆς μελλόντων κατασπείσειν ὁ ἀρχιερεὺς ἐξήνεικέ σφι φιάλας χρυσέας, τῇσί περ ἐώθεσαν σπένδειν, ἁμαρτὼν τοῦ ἀριθμοῦ, ἕνδεκα δυώδεκα ἐοῦσι.

[2.151.2] ἐνθαῦτα ὡς οὐκ εἶχε φιάλην ὁ ἔσχατος ἑστεὼς αὐτῶν Ψαμμήτιχος, περιελόμενος τὴν κυνέην ἐοῦσαν χαλκέην ὑπέσχε τε καὶ ἔσπενδε. κυνέας δὲ καὶ οἱ ἄλλοι ἅπαντες ἐφόρεον [τε] βασιλέες καὶ ἐτύγχανον τότε ἔχοντες.

[2.151.3] Ψαμμήτιχος μέν νυν οὐδενὶ δολερῷ νόῳ χρεώμενος ὑπέσχε τὴν κυνέην, οἱ δὲ ἐν φρενὶ λαβόντες τό τε ποιηθὲν ἐκ Ψαμμητίχου καὶ τὸ χρηστήριον ὅ τι ἐκέχρητό σφι, τὸν χαλκέῃ σπείσαντα αὐτῶν φιάλῃ τοῦτον βασιλέα ἔσεσθαι μοῦνον Αἰγύπτου, ἀναμνησθέντες τοῦ χρησμοῦ κτεῖναι μὲν οὐκ ἐδικαίωσαν Ψαμμήτιχον, ὡς ἀνεύρισκον βασανίζοντες ἐξ οὐδεμιῆς προνοίης αὐτὸν ποιήσαντα, ἐς δὲ τὰ ἕλεα ἔδοξέ σφι διῶξαι ψιλώσαντας τὰ πλεῖστα τῆς δυνάμιος, ἐκ δὲ τῶν ἑλέων ὁρμώμενον μὴ ἐπιμίσγεσθαι τῇ ἄλλῃ Αἰγύπτῳ.

[2.152.1] τὸν δὲ Ψαμμήτιχον τοῦτον πρότερον φεύγοντα τὸν Αἰθίοπα Σαβακῶν, ὅς οἱ τὸν πατέρα Νεκῶν ἀπέκτεινε, τοῦτον φεύγοντα τότε ἐς Συρίην, ὡς ἀπαλλάχθη ἐκ τῆς ὄψιος τοῦ ὀνείρου ὁ Αἰθίοψ, κατήγαγον Αἰγυπτίων οὗτοι οἳ ἐκ νομοῦ τοῦ Σαΐτεώ εἰσι.

[2.152.2] μετὰ δὲ βασιλεύοντα τὸ δεύτερον πρὸς τῶν ἕνδεκα βασιλέων καταλαμβάνει μιν διὰ τὴν κυνέην φεύγειν ἐς τὰ ἕλεα.

[2.152.3] ἐπιστάμενος ὦν ὡς περιυβρισμένος εἴη πρὸς αὐτῶν, ἐπενόεε τείσασθαι τοὺς διώξαντας. πέμψαντι δέ οἱ ἐς Βουτοῦν πόλιν [ἐς τὸ χρηστήριον τῆς Λητοῦς], ἔνθα δὴ Αἰγυπτίοισί ἐστι μαντήιον ἀψευδέστατον, ἦλθε χρησμὸς ὡς τίσις ἥξει ἀπὸ θαλάσσης χαλκέων ἀνδρῶν ἐπιφανέντων.

[2.152.4] καὶ τῷ μὲν δὴ ἀπιστίη μεγάλη ὑπεκέχυτο χαλκέους οἱ ἄνδρας ἥξειν ἐπικούρους· χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος ἀναγκαίη κατέλαβε Ἴωνάς τε καὶ Κᾶρας ἄνδρας κατὰ ληίην ἐκπλώσαντας ἀπενειχθῆναι ἐς Αἴγυπτον, ἐκβάντας δὲ ἐς γῆν καὶ ὁπλισθέντας χαλκῷ ἀγγέλλει τῶν τις Αἰγυπτίων ἐς τὰ ἕλεα ἀπικόμενος τῷ Ψαμμητίχῳ, ὡς οὐκ ἰδὼν πρότερον χαλκῷ ἄνδρας ὁπλισθέντας, ὡς χάλκεοι ἄνδρες ἀπιγμένοι ἀπὸ θαλάσσης λεηλατέουσι τὸ πεδίον.

[2.152.5] ὁ δὲ μαθὼν τὸ χρηστήριον ἐπιτελεύμενον φίλα τε τοῖσι Ἴωσι καὶ Καρσὶ ποιέεται καί σφεας μεγάλα ὑπισχνεύμενος πείθει μετ᾽ ἑωυτοῦ γενέσθαι· ὡς δὲ ἔπεισε, οὕτω ἅμα τοῖσι [μετ᾽ ἑωυτοῦ] βουλομένοισι Αἰγυπτίοισι καὶ τοῖσι ἐπικούροισι καταιρέει τοὺς βασιλέας.

[2.153.1] κρατήσας δὲ Αἰγύπτου πάσης ὁ Ψαμμήτιχος ἐποίησε τῷ Ἡφαίστῳ προπύλαια ἐν Μέμφι τὰ πρὸς νότον ἄνεμον τετραμμένα, αὐλήν τε τῷ Ἄπι, ἐν τῇ τρέφεται ἐπεὰν φανῇ ὁ Ἆπις, οἰκοδόμησε ἐναντίον τῶν προπυλαίων, πᾶσάν τε περίστυλον ἐοῦσαν καὶ τύπων πλέην· ἀντὶ δὲ κιόνων ὑπεστᾶσι κολοσσοὶ δυωδεκαπήχεες τῇ αὐλῇ. ὁ δὲ Ἆπις κατὰ τὴν Ἑλλήνων γλῶσσάν ἐστι Ἔπαφος.

[2.154.1] τοῖσι δὲ Ἴωσι καὶ τοῖσι Καρσὶ τοῖσι συγκατεργασαμένοισι αὐτῷ ὁ Ψαμμήτιχος δίδωσι χώρους ἐνοικῆσαι ἀντίους ἀλλήλων, τοῦ Νείλου τὸ μέσον ἔχοντος, τοῖσι οὐνόματα ἐτέθη Στρατόπεδα. τούτους τε δή σφι τοὺς χώρους δίδωσι καὶ τἆλλα τὰ ὑπέσχετο πάντα ἀπέδωκε.

[2.154.2] καὶ δὴ καὶ παῖδας παρέβαλε αὐτοῖσι Αἰγυπτίους τὴν Ἑλλάδα γλῶσσαν ἐκδιδάσκεσθαι, ἀπὸ δὲ τούτων ἐκμαθόντων τὴν γλῶσσαν οἱ νῦν ἑρμηνέες ἐν Αἰγύπτῳ γεγόνασι.

[2.154.3] οἱ δὲ Ἴωνές τε καὶ οἱ Κᾶρες τούτους τοὺς χώρους οἴκησαν χρόνον ἐπὶ πολλόν· εἰσὶ δὲ οὗτοι οἱ χῶροι πρὸς θαλάσσης ὀλίγον ἔνερθε Βουβάστιος πόλιος ἐπὶ τῷ Πηλουσίῳ καλεομένῳ στόματι τοῦ Νείλου. τούτους μὲν δὴ χρόνῳ ὕστερον βασιλεὺς Ἄμασις ἐξαναστήσας ἐνθεῦτεν κατοίκισε ἐς Μέμφιν, φυλακὴν ἑωυτοῦ ποιεύμενος πρὸς Αἰγυπτίων.

[2.154.4] τούτων δὲ οἰκισθέντων ἐν Αἰγύπτῳ οἱ Ἕλληνες οὕτω ἐπιμισγόμενοι τούτοισι τὰ περὶ Αἴγυπτον γινόμενα ἀπὸ Ψαμμητίχου βασιλέος ἀρξάμενοι πάντα καὶ τὰ ὕστερον ἐπιστάμεθα ἀτρεκέως· πρῶτοι γὰρ οὗτοι ἐν Αἰγύπτῳ ἀλλόγλωσσοι κατοικίσθησαν.

[2.154.5] ἐξ ὧν δὲ ἐξανέστησαν χώρων ἐν τούτοισι δὴ οἵ τε ὁλκοὶ τῶν νεῶν καὶ τὰ ἐρείπια τῶν οἰκημάτων τὸ μέχρι ἐμεῦ ἦσαν. Ψαμμήτιχος μέν νυν οὕτως ἔσχε Αἴγυπτον.

[2.155.1] Τοῦ δὲ χρηστηρίου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ πολλὰ ἐπεμνήσθην ἤδη, καὶ δὴ λόγον περὶ αὐτοῦ ὡς ἀξίου ἐόντος ποιήσομαι· τὸ γὰρ χρηστήριον τοῦτο [τὸ ἐν Αἰγύπτῳ] ἔστι μὲν Λητοῦς ἱρόν, ἐν πόλι δὲ μεγάλῃ ἱδρυμένον κατὰ τὸ Σεβεννυτικὸν καλεόμενον στόμα τοῦ Νείλου, ἀναπλέοντι ἀπὸ θαλάσσης ἄνω.

[2.155.2] οὔνομα δὲ τῇ πόλι ταύτῃ ὅκου τὸ χρηστήριόν ἐστι Βουτώ, ὡς καὶ πρότερον ὠνόμασταί μοι. ἱρὸν δὲ ἔστι ἐν τῇ Βουτοῖ ταύτῃ Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέμιδος. καὶ ὅ γε νηὸς τῆς Λητοῦς, ἐν τῷ δὴ τὸ χρηστήριον ἔνι, αὐτός τε τυγχάνει ἐὼν μέγας καὶ τὰ προπύλαια ἔχει ἐς ὕψος δέκα ὀργυιέων.

[2.155.3] τὸ δέ μοι τῶν φανερῶν ἦν θῶμα μέγιστον παρεχόμενον φράσω. ἔστι ἐν τῷ τεμένεϊ τούτῳ Λητοῦς νηὸς ἐξ ἑνὸς λίθου πεποιημένος ἔς τε ὕψος καὶ ἐς μῆκος, καὶ τοῖχος ἕκαστος τούτοισι ἴσος· τεσσεράκοντα πήχεων τούτων ἕκαστόν ἐστι. τὸ δὲ καταστέγασμα τῆς ὀροφῆς ἄλλος ἐπίκειται λίθος ἔχων τὴν παρωροφίδα τετράπηχυν.

[2.156.1] οὕτω μέν νυν ὁ νηὸς τῶν φανερῶν μοι τῶν περὶ τοῦτο τὸ ἱρόν ἐστι θωμαστότατον, τῶν δὲ δευτέρων νῆσος ἡ Χέμμις καλευμένη.

[2.156.2] ἔστι μὲν ἐν λίμνῃ βαθέῃ καὶ πλατέῃ κειμένη παρὰ τὸ ἐν Βουτοῖ ἱρόν, λέγεται δὲ ὑπ᾽ Αἰγυπτίων εἶναι αὕτη ἡ νῆσος πλωτή. αὐτὸς μὲν ἔγωγε οὔτε πλέουσαν οὔτε κινηθεῖσαν εἶδον, τέθηπα δὲ ἀκούων εἰ νῆσος ἀληθέως ἐστὶ πλωτή.

[2.156.3] ἐν δὴ ὦν ταύτῃ νηός τε Ἀπόλλωνος μέγας ἔνι καὶ βωμοὶ τριφάσιοι ἐνιδρύαται, ἐμπεφύκασι δ᾽ ἐν αὐτῇ φοίνικές τε συχνοὶ καὶ ἄλλα δένδρεα καὶ καρποφόρα καὶ ἄφορα πολλά.

[2.156.4] λόγον δὲ τόνδε ἐπιλέγοντες οἱ Αἰγύπτιοί φασι εἶναι αὐτὴν πλωτήν, ὡς ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ οὐκ ἐούσῃ πρότερον πλωτῇ Λητὼ ἐοῦσα τῶν ὀκτὼ θεῶν τῶν πρώτων γενομένων, οἰκέουσα δὲ ἐν Βουτοῖ πόλι, ἵνα δή οἱ τὸ χρηστήριον τοῦτο ἔστι, Ἀπόλλωνα παρὰ Ἴσιος παρακαταθήκην δεξαμένη διέσωσε κατακρύψασα ἐν τῇ νῦν πλωτῇ λεγομένῃ νήσῳ, ὅτε τὸ πᾶν διζήμενος ὁ Τυφῶν ἐπῆλθε, θέλων ἐξευρεῖν τοῦ Ὀσίριος τὸν παῖδα.

[2.156.5] Ἀπόλλωνα δὲ καὶ Ἄρτεμιν Διονύσου καὶ Ἴσιος λέγουσι εἶναι παῖδας, Λητοῦν δὲ τροφὸν αὐτοῖσι καὶ σώτειραν γενέσθαι. Αἰγυπτιστὶ δὲ Ἀπόλλων μὲν Ὧρος, Δημήτηρ δὲ Ἶσις, Ἄρτεμις δὲ Βούβαστις.

[2.156.6] ἐκ τούτου δὲ τοῦ λόγου καὶ οὐδενὸς ἄλλου Αἰσχύλος ὁ Εὐφορίωνος ἥρπασε τὸ ἐγὼ φράσω, μοῦνος δὴ ποιητέων τῶν προγενομένων· ἐποίησε γὰρ Ἄρτεμιν εἶναι θυγατέρα Δήμητρος. τὴν δὲ νῆσον διὰ τοῦτο γενέσθαι πλωτήν. ταῦτα μὲν οὕτω λέγουσι.

[2.157.1] Ψαμμήτιχος δὲ ἐβασίλευσε Αἰγύπτου τέσσερα καὶ πεντήκοντα ἔτεα, τῶν τὰ ἑνὸς δέοντα τριήκοντα Ἄζωτον τῆς Συρίης μεγάλην πόλιν προσκατήμενος ἐπολιόρκεε, ἐς ὃ ἐξεῖλε· αὕτη δὲ ἡ Ἄζωτος ἁπασέων πολίων ἐπὶ πλεῖστον χρόνον πολιορκεομένη ἀντέσχε τῶν ἡμεῖς ἴδμεν.

[2.158.1] Ψαμμητίχου δὲ Νεκῶς παῖς ἐγένετο καὶ ἐβασίλευσε Αἰγύπτου, ὃς τῇ διώρυχι ἐπεχείρησε πρῶτος τῇ ἐς τὴν Ἐρυθρὴν θάλασσαν φερούσῃ, τὴν Δαρεῖος ὁ Πέρσης δεύτερα διώρυξε. τῆς μῆκος μέν ἐστι πλόος ἡμέραι τέσσερες, εὖρος δὲ ὠρύχθη ὥστε τριήρεας δύο πλέειν ὁμοῦ ἐλαστρευμένας.

[2.158.2] ἦκται δὲ ἀπὸ τοῦ Νείλου τὸ ὕδωρ ἐς αὐτήν, ἦκται δὲ κατύπερθε ὀλίγον Βουβάστιος πόλιος παρὰ Πάτουμον τὴν Ἀραβίην πόλιν· ἐσέχει δὲ ἐς τὴν Ἐρυθρὴν θάλασσαν. ὀρώρυκται δὲ πρῶτον μὲν τοῦ πεδίου τοῦ Αἰγυπτίου τὰ πρὸς Ἀραβίην ἔχοντα, ἔχεται δὲ κατύπερθε τοῦ πεδίου τὸ κατὰ Μέμφιν τεῖνον ὄρος, ἐν τῷ αἱ λιθοτομίαι ἔνεισι.

[2.158.3] τοῦ ὦν δὴ ὄρεος τούτου παρὰ τὴν ὑπώρεαν ἦκται ἡ διῶρυξ ἀπ᾽ ἑσπέρης μακρὴ πρὸς τὴν ἠῶ καὶ ἔπειτα τείνει ἐς διασφάγας, φέρουσα ἀπὸ τοῦ ὄρεος πρὸς μεσαμβρίην τε καὶ νότον ἄνεμον ἐς τὸν κόλπον τὸν Ἀράβιον.

[2.158.4] τῇ δὲ ἐλάχιστόν ἐστι καὶ συντομώτατον ἐκ τῆς βορηίης θαλάσσης ὑπερβῆναι ἐς τὴν νοτίην καὶ Ἐρυθρὴν τὴν αὐτὴν ταύτην καλεομένην, ἀπὸ τοῦ Κασίου ὄρεος τοῦ οὐρίζοντος Αἴγυπτόν τε καὶ Συρίην, ἀπὸ τούτου εἰσὶ στάδιοι ‹ἀπαρτί› χίλιοι ἐς τὸν Ἀράβιον κόλπον.

[2.158.5] τοῦτο μὲν τὸ συντομώτατον, ἡ δὲ διῶρυξ πολλῷ μακροτέρη, ὅσῳ σκολιωτέρη ἐστί· τὴν ἐπὶ Νεκῶ βασιλέος ὀρύσσοντες Αἰγυπτίων ἀπώλοντο δυώδεκα μυριάδες· Νεκῶς μέν νυν μεταξὺ ὀρύσσων ἐπαύσατο μαντηίου ἐμποδίου γενομένου τοιοῦδε, τῷ βαρβάρῳ αὐτὸν προεργάζεσθαι. βαρβάρους δὲ πάντας οἱ Αἰγύπτιοι καλέουσι τοὺς μὴ σφίσι ὁμογλώσσους.

[2.159.1] παυσάμενος δὲ τῆς διώρυχος ὁ Νεκῶς ἐτράπετο πρὸς στρατηίας, καὶ τριήρεες αἱ μὲν ἐπὶ τῇ βορηίῃ θαλάσσῃ ἐποιήθησαν, αἱ δ᾽ ἐν τῷ Ἀραβίῳ κόλπῳ ἐπὶ τῇ Ἐρυθρῇ θαλάσσῃ, τῶν ἔτι οἱ ὁλκοὶ εἰσὶ δῆλοι.

[2.159.2] καὶ ταύτῃσί τε ἐχρᾶτο ἐν τῷ δέοντι καὶ Συρίοισι πεζῇ ὁ Νεκῶς συμβαλὼν ἐν Μαγδώλῳ ἐνίκησε, μετὰ δὲ τὴν μάχην Κάδυτιν πόλιν τῆς Συρίης ἐοῦσαν μεγάλην εἷλε.

[2.159.3] ἐν τῇ δὲ ἐσθῆτι ἔτυχε ταῦτα κατεργασάμενος, ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι πέμψας ἐς Βραγχίδας τὰς Μιλησίων. μετὰ δὲ ἑκκαίδεκα ἔτεα τὰ πάντα ἄρξας τελευτᾷ, τῷ παιδὶ ψάμμι παραδοὺς τὴν ἀρχήν.

[2.160.1] Ἐπὶ τοῦτον [δὴ] τὸν Ψάμμιν βασιλεύοντα Αἰγύπτου ἀπίκοντο Ἠλείων ἄγγελοι, αὐχέοντες δικαιότατα καὶ κάλλιστα τιθέναι τὸν ἐν Ὀλυμπίῃ ἀγῶνα πάντων ἀνθρώπων, καὶ δοκέοντες παρὰ ταῦτα οὐδ᾽ ἂν τοὺς σοφωτάτους ἀνθρώπων Αἰγυπτίους οὐδὲν ἐπεξευρεῖν.

[2.160.2] ὡς δὲ ἀπικόμενοι ἐς τὴν Αἴγυπτον οἱ Ἠλεῖοι ἔλεγον τῶν εἵνεκα ἀπίκατο, ἐνθαῦτα ὁ βασιλεὺς οὗτος συγκαλέεται Αἰγυπτίων τοὺς λεγομένους εἶναι σοφωτάτους. συνελθόντες δὲ οἱ Αἰγύπτιοι ἐπυνθάνοντο τῶν Ἠλείων λεγόντων ἅπαντα τὰ κατήκει σφέας ποιέειν περὶ τὸν ἀγῶνα· ἀπηγησάμενοι δὲ τὰ πάντα ἔφασαν ἥκειν ἐπιμαθησόμενοι εἴ τι ἔχοιεν Αἰγύπτιοι τούτων δικαιότερον ἐπεξευρεῖν.

[2.160.3] οἱ δὲ βουλευσάμενοι ἐπειρώτων τοὺς Ἠλείους εἴ σφι οἱ πολιῆται ἐναγωνίζονται. οἱ δὲ ἔφασαν καὶ σφέων καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ὁμοίως τῷ βουλομένῳ ἐξεῖναι ἀγωνίζεσθαι.

[2.160.4] οἱ δὲ Αἰγύπτιοι ἔφασάν σφεας οὕτω τιθέντας πάντως τοῦ δικαίου ἡμαρτηκέναι· οὐδεμίαν γὰρ εἶναι μηχανὴν ὅκως οὐ τῷ ἀστῷ ἀγωνιζομένῳ προσθήσονται, ἀδικέοντες τὸν ξεῖνον. ἀλλ᾽ εἰ δὴ βούλονται δικαίως τιθέναι καὶ τούτου εἵνεκα ἀπικοίατο ἐς Αἴγυπτον, ξείνοισι ἀγωνιστῇσι ἐκέλευον τὸν ἀγῶνα τιθέναι, Ἠλείων δὲ μηδενὶ εἶναι ἀγωνίζεσθαι. ταῦτα μὲν Αἰγύπτιοι Ἠλείοισι ὑπεθήκαντο.

[2.161.1] Ψάμμιος δὲ ἓξ ἔτεα μοῦνον βασιλεύσαντος Αἰγύπτου καὶ στρατευσαμένου ἐς Αἰθιοπίην καὶ μεταυτίκα τελευτήσαντος ἐξεδέξατο Ἀπρίης ὁ Ψάμμιος·

[2.161.2] ὃς μετὰ Ψαμμήτιχον τὸν ἑωυτοῦ προπάτορα ἐγένετο εὐδαιμονέστατος τῶν πρότερον βασιλέων, ἐπ᾽ ἔτεα πέντε καὶ εἴκοσι ἄρξας, ἐν τοῖσι ἐπί τε Σιδῶνα στρατὸν ἤλασε καὶ ἐναυμάχησε τῷ Τυρίῳ.

[2.161.3] ἐπεὶ δέ οἱ ἔδεε κακῶς γενέσθαι, ἐγένετο ἀπὸ προφάσιος τὴν ἐγὼ μεζόνως μὲν ἐν τοῖσι Λιβυκοῖσι λόγοισι ἀπηγήσομαι, μετρίως δ᾽ ἐν τῷ παρεόντι·

[2.161.4] ἀποπέμψας γὰρ στράτευμα μέγα ὁ Ἀπρίης ἐπὶ Κυρηναίους μεγάλως προσέπταισε, Αἰγύπτιοι δὲ ταῦτα ἐπιμεμφόμενοι ἀπέστησαν ἀπ᾽ αὐτοῦ, δοκέοντες τὸν Ἀπρίην ἐκ προνοίης αὐτοὺς ἀποπέμψαι ἐς φαινόμενον κακόν, ἵνα δὴ σφέων φθορὴ γένηται, αὐτὸς δὲ τῶν λοιπῶν Αἰγυπτίων ἀσφαλέστερον ἄρχοι. ταῦτα δὲ δεινὰ ποιεύμενοι οὗτοί τε οἱ ἀπονοστήσαντες καὶ οἱ τῶν ἀπολομένων φίλοι ἀπέστησαν ἐκ τῆς ἰθέης.

[2.162.1] πυθόμενος δὲ ὁ Ἀπρίης ταῦτα πέμπει ἐπ᾽ αὐτοὺς Ἄμασιν καταπαύσοντα λόγοισι. ὁ δὲ ἐπείτε ἀπικόμενος κατελάμβανε τοὺς Αἰγυπτίους ταῦτα μὴ ποιέειν, λέγοντος αὐτοῦ τῶν τις Αἰγυπτίων ὄπισθε στὰς περιέθηκέ οἱ κυνέην καὶ περιτιθεὶς ἔφη ἐπὶ βασιληίῃ περιτιθέναι.

[2.162.2] καὶ τῷ οὔ κως ἀεκούσιον ἐγίνετο τὸ ποιεύμενον, ὡς διεδείκνυε. ἐπείτε γὰρ ἐστήσαντό μιν βασιλέα τῶν Αἰγυπτίων οἱ ἀπεστεῶτες, παρεσκευάζετο ὡς ἐλῶν ἐπὶ τὸν Ἀπρίην.

[2.162.3] πυθόμενος δὲ ταῦτα ὁ Ἀπρίης ἔπεμπε ἐπ᾽ Ἄμασιν ἄνδρα δόκιμον τῶν περὶ ἑωυτὸν Αἰγυπτίων, τῷ οὔνομα ἦν Πατάρβημις, ἐντειλάμενος αὐτῷ ζῶντα Ἄμασιν ἀγαγεῖν παρ᾽ ἑωυτόν. ὡς δὲ ἀπικόμενος τὸν Ἄμασιν ἐκάλεε ὁ Πατάρβημις, ὁ Ἄμασις (ἔτυχε γὰρ ἐπ᾽ ἵππου κατήμενος) ἐπάρας ἀπεματάϊσε καὶ τοῦτό μιν ἐκέλευε Ἀπρίῃ ἀπάγειν.

[2.162.4] ὅμως δὲ αὐτὸν ἀξιοῦν τὸν Πατάρβημιν βασιλέος μεταπεμπομένου ἰέναι πρὸς αὐτόν· τὸν δὲ αὐτῷ ὑποκρίνασθαι, ὡς ταῦτα πάλαι παρασκευάζεται ποιέειν, καὶ αὐτῷ οὐ μέμψεσθαι Ἀπρίην· παρέσεσθαι γὰρ καὶ αὐτὸς καὶ ἄλλους ἄξειν.

[2.162.5] τὸν δὲ Πατάρβημιν ἐκ τε τῶν λεγομένων οὐκ ἀγνοεῖν τὴν διάνοιαν καὶ παρασκευαζόμενον ὁρῶντα σπουδῇ ἀπιέναι, βουλόμενον τὴν ταχίστην βασιλέϊ δηλῶσαι τὰ πρησσόμενα. ὡς δὲ ἀπικέσθαι αὐτὸν πρὸς τὸν Ἀπρίην οὐκ ἄγοντα τὸν Ἄμασιν, οὐδένα λόγον αὑτῷ δόντα ἀλλὰ περιθύμως ἔχοντα περιταμεῖν προστάξαι αὐτοῦ τά τε ὦτα καὶ τὴν ῥῖνα.

[2.162.6] ἰδόμενοι δ᾽ οἱ λοιποὶ τῶν Αἰγυπτίων, οἳ ἔτι τὰ ἐκείνου ἐφρόνεον, ἄνδρα τὸν δοκιμώτατον ἑωυτῶν οὕτω αἰσχρῶς λύμῃ διακείμενον, οὐδένα δὴ χρόνον ἐπισχόντες ἀπιστέατο πρὸς τοὺς ἑτέρους καὶ ἐδίδοσαν σφέας αὐτοὺς Ἀμάσι.

[2.163.1] πυθόμενος δὲ καὶ ταῦτα ὁ Ἀπρίης ὥπλιζε τοὺς ἐπικούρους καὶ ἤλαυνε ἐπὶ τοὺς Αἰγυπτίους. εἶχε δὲ περὶ ἑωυτὸν Κᾶράς τε καὶ Ἴωνας ἄνδρας ἐπικούρους τρισμυρίους, ἦν δέ οἱ τὰ βασιλήια ἐν Σάϊ πόλι, μεγάλα ἐόντα καὶ ἀξιοθέητα.

[2.163.2] καὶ οἵ τε περὶ τὸν Ἀπρίην ἐπὶ τοὺς Αἰγυπτίους ἤισαν καὶ οἱ περὶ τὸν Ἄμασιν ἐπὶ τοὺς ξείνους. ἔν τε δὴ Μωμέμφι πόλι ἐγένοντο ἀμφότεροι καὶ πειρήσεσθαι ἔμελλον ἀλλήλων.

[2.164.1] Ἔστι δὲ Αἰγυπτίων ἑπτὰ γένεα, καὶ τούτων οἱ μὲν ἱρέες, οἱ δὲ μάχιμοι κεκλέαται, οἱ δὲ βουκόλοι, οἱ δὲ συβῶται, οἱ δὲ κάπηλοι, οἱ δὲ ἑρμηνέες, οἱ δὲ κυβερνῆται. γένεα μὲν Αἰγυπτίων τοσαῦτά ἐστι, οὐνόματα δέ σφι κεῖται ἀπὸ τῶν τεχνέων.

[2.164.2] οἱ δὲ μάχιμοι αὐτῶν καλέονται μὲν Καλασίριές τε καὶ Ἑρμοτύβιες, ἐκ νομῶν δὲ τῶνδέ εἰσι· κατὰ γὰρ δὴ νομοὺς Αἴγυπτος ἅπασα διαραίρηται.

[2.165.1] Ἑρμοτυβίων μὲν οἵδε εἰσὶ νομοί· Βουσιρίτης, Σαΐτης, Χεμμίτης, Παπρημίτης, νῆσος ἡ Προσωπῖτις καλεομένη, Ναθῶ τὸ ἥμισυ. ἐκ μὲν τούτων τῶν νομῶν Ἑρμοτύβιές εἰσι, γενόμενοι, ὅτε ἐπὶ πλείστους γενοίατο, ἑκκαίδεκα μυριάδες. καὶ τούτων βαναυσίης οὐδεὶς δεδάηκε οὐδέν, ἀλλ᾽ ἀνέωνται ἐς τὸ μάχιμον.

[2.166.1] Καλασιρίων δὲ οἵδε ἄλλοι νομοί εἰσι· Θηβαῖος, Βουβαστίτης, Ἀφθίτης, Τανίτης, Μενδήσιος, Σεβεννύτης, Ἀθριβίτης, Φαρβαιθίτης, Θμουΐτης, Ὀνουφίτης, Ἀνύσιος, Μυεκφορίτης· οὗτος ὁ νομὸς ἐν νήσῳ οἰκέει, ἀντίον Βουβάστιος πόλιος.

[2.166.2] οὗτοι δὲ οἱ νομοὶ Καλασιρίων εἰσί, γενόμενοι, ὅτε ἐπὶ πλείστους γενοίατο, πέντε καὶ εἴκοσι μυριάδες ἀνδρῶν. οὐδὲ τούτοισι ἔξεστι τέχνην ἐπασκῆσαι οὐδεμίαν, ἀλλὰ τὰ ἐς πόλεμον ἐπασκέουσι μοῦνα, παῖς παρὰ πατρὸς ἐκδεκόμενος.

[2.167.1] εἰ μέν νυν καὶ τοῦτο παρ᾽ Αἰγυπτίων μεμαθήκασι οἱ Ἕλληνες, οὐκ ἔχω ἀτρεκέως κρῖναι, ὁρῶν καὶ Θρήικας καὶ Σκύθας καὶ Πέρσας καὶ Λυδοὺς καὶ σχεδὸν πάντας τοὺς βαρβάρους ἀποτιμοτέρους τῶν ἄλλων ἡγημένους πολιητέων τοὺς τὰς τέχνας μανθάνοντας καὶ τοὺς ἐκγόνους τούτων, τοὺς δὲ ἀπαλλαγμένους τῶν χειρωναξιέων γενναίους νομιζομένους εἶναι, καὶ μάλιστα τοὺς ἐς τὸν πόλεμον ἀνειμένους.

[2.167.2] μεμαθήκασι δ᾽ ὦν τοῦτο πάντες οἱ Ἕλληνες καὶ μάλιστα Λακεδαιμόνιοι, ἥκιστα δὲ Κορίνθιοι ὄνονται τοὺς χειροτέχνας.

[2.168.1] γέρεα δέ σφι ἦν τάδε ἐξαραιρημένα μούνοισι Αἰγυπτίων πάρεξ τῶν ἱρέων, ἄρουραι ἐξαίρετοι δυώδεκα ἑκάστῳ ἀτελέες. ἡ δὲ ἄρουρα ἑκατὸν πήχεών ἐστι Αἰγυπτίων πάντῃ, ὁ δὲ Αἰγύπτιος πῆχυς τυγχάνει ἴσος ἐὼν τῷ Σαμίῳ.

[2.168.2] ταῦτα μὲν δὴ τοῖσι ἅπασι ἦν ἐξαραιρημένα, τάδε δὲ ἐν περιτροπῇ ἐκαρποῦντο καὶ οὐδαμὰ ὡυτοί· Καλασιρίων χίλιοι καὶ Ἑρμοτυβίων ἄλλοι ἐδορυφόρεον ἐνιαυτὸν ἕκαστον τὸν βασιλέα· τούτοισι ὦν τάδε πάρεξ τῶν ἀρουρέων ἄλλα ἐδίδοτο ἐπ᾽ ἡμέρῃ ἑκάστῃ, ὀπτοῦ σίτου σταθμὸς πέντε μνέαι ἑκάστῳ, κρεῶν βοέων δύο μνέαι, οἴνου τέσσερες ἀρυστῆρες. ταῦτα τοῖσι αἰεὶ δορυφορέουσι ἐδίδοτο.

[2.169.1] Ἐπείτε δὲ συνιόντες ὅ τε Ἀπρίης ἄγων τοὺς ἐπικούρους καὶ ὁ Ἄμασις πάντας Αἰγυπτίους ἀπίκοντο ἐς Μώμεμφιν πόλιν, συνέβαλον· καὶ ἐμαχέσαντο μὲν εὖ οἱ ξεῖνοι, πλήθεϊ δὲ πολλῷ ἐλάσσονες ἐόντες κατὰ τοῦτο ἑσσώθησαν.

[2.169.2] Ἀπρίεω δὲ λέγεται εἶναι ἥδε διάνοια, μηδ᾽ ἂν θεόν μιν μηδένα δύνασθαι παῦσαι τῆς βασιληίης· οὕτω ἀσφαλέως ἑωυτῷ ἱδρῦσθαι ἐδόκεε. καὶ δὴ τότε συμβαλὼν ἑσσώθη καὶ ζωγρηθεὶς ἀπήχθη ἐς Σάϊν πόλιν, ἐς τὰ ἑωυτοῦ οἰκία πρότερον ἐόντα, τότε δὲ Ἀμάσιος ἤδη βασιλήια.

[2.169.3] ἐνθαῦτα δὲ ἕως μὲν ἐτρέφετο ἐν τοῖσι βασιληίοισι, καί μιν Ἄμασις εὖ περιεῖπε· τέλος δὲ μεμφομένων Αἰγυπτίων ὡς οὐ ποιοῖ δίκαια τρέφων τὸν σφίσι τε καὶ ἑωυτῷ ἔχθιστον, οὕτω δὴ παραδιδοῖ τὸν Ἀπρίην τοῖσι Αἰγυπτίοισι. οἱ δέ μιν ἀπέπνιξαν καὶ ἔπειτα ἔθαψαν ἐν τῇσι πατρωίῃσι ταφῇσι.

[2.169.4] αἱ δέ εἰσι ἐν τῷ ἱρῷ τῆς Ἀθηναίης, ἀγχοτάτω τοῦ μεγάρου, ἐσιόντι ἀριστερῆς χειρός. ἔθαψαν δὲ Σαῗται πάντας τοὺς ἐκ νομοῦ τούτου γενομένους βασιλέας ἔσω ἐν τῷ ἱρῷ.

[2.169.5] καὶ γὰρ τὸ τοῦ Ἀμάσιος σῆμα ἑκαστέρω μέν ἐστι τοῦ μεγάρου ἢ τὸ τοῦ Ἀπρίεω καὶ τῶν τούτου προπατόρων, ἔστι μέντοι καὶ τοῦτο ἐν τῇ αὐλῇ τοῦ ἱροῦ, παστὰς λιθίνη μεγάλη καὶ ἠσκημένη στύλοισί τε φοίνικας τὰ δένδρεα μεμιμημένοισι καὶ τῇ ἄλλῃ δαπάνῃ. ἔσω δὲ ἐν τῇ παστάδι διξὰ θυρώματα ἕστηκε, ἐν δὲ τοῖσι θυρώμασι ἡ θήκη ἐστί.

[2.170.1] εἰσὶ δὲ καὶ αἱ ταφαὶ τοῦ οὐκ ὅσιον ποιεῦμαι ἐπὶ τοιούτῳ πρήγματι ἐξαγορεύειν τοὔνομα ἐν Σάϊ, ἐν τῷ ἱρῷ τῆς Ἀθηναίης, ὄπισθε τοῦ νηοῦ, παντὸς τοῦ τῆς Ἀθηναίης ἐχόμεναι τοίχου.

[2.170.2] καὶ ἐν τῷ τεμένεϊ ὀβελοὶ ἑστᾶσι μεγάλοι λίθινοι, λίμνη τέ ἐστι ἐχομένη λιθίνῃ κρηπῖδι κεκοσμημένη καὶ ἐργασμένῃ εὖ κύκλῳ καὶ μέγαθος, ὡς ἐμοὶ ἐδόκεε, ὅση περ ἡ ἐν Δήλῳ ἡ τροχοειδὴς καλεομένη.

[2.171.1] ἐν δὲ τῇ λίμνῃ ταύτῃ τὰ δείκηλα τῶν παθέων αὐτοῦ νυκτὸς ποιεῦσι, τὰ καλέουσι μυστήρια Αἰγύπτιοι. περὶ μέν νυν τούτων εἰδότι μοι ἐπὶ πλέον ὡς ἕκαστα αὐτῶν ἔχει, εὔστομα κείσθω.

[2.171.2] καὶ τῆς Δήμητρος τελετῆς πέρι, τὴν οἱ Ἕλληνες θεσμοφόρια καλέουσι, καὶ ταύτης μοι πέρι εὔστομα κείσθω, πλὴν ὅσον αὐτῆς ὁσίη ἐστὶ λέγειν.

[2.171.3] αἱ Δαναοῦ θυγατέρες ἦσαν αἱ τὴν τελετὴν ταύτην ἐξ Αἰγύπτου ἐξαγαγοῦσαι καὶ διδάξασαι τὰς Πελασγιώτιδας γυναῖκας· μετὰ δὲ ἐξαναστάσης πάσης Πελοποννήσου ὑπὸ Δωριέων ἐξαπώλετο ἡ τελετή, οἱ δὲ ὑπολειφθέντες Πελοποννησίων καὶ οὐκ ἐξαναστάντες Ἀρκάδες διέσῳζον αὐτὴν μοῦνοι.

[2.172.1] Ἀπρίεω δὲ [ὧδε] καταραιρημένου ἐβασίλευσε Ἄμασις, νομοῦ μὲν Σαΐτεω ἐών, ἐκ τῆς δὲ ἦν πόλιος, οὔνομά οἵ ἐστι Σιούφ.

[2.172.2] τὰ μὲν δὴ πρῶτα κατώνοντο τὸν Ἄμασιν Αἰγύπτιοι καὶ ἐν οὐδεμιῇ μοίρῃ μεγάλῃ ἦγον, ἅτε δὴ δημότην τὸ πρὶν ἐόντα καὶ οἰκίης οὐκ ἐπιφανέος· μετὰ δὲ σοφίῃ αὐτοὺς ὁ Ἄμασις, οὐκ ἀγνωμοσύνῃ, προσηγάγετο.

[2.172.3] ἦν οἱ ἄλλα τε ἀγαθὰ μυρία, ἐν δὲ καὶ ποδανιπτὴρ χρύσεος, ἐν τῷ αὐτός τε ὁ Ἄμασις καὶ οἱ δαιτυμόνες οἱ πάντες τοὺς πόδας ἑκάστοτε ἐναπενίζοντο· τοῦτον κατ᾽ ὦν κόψας ἄγαλμα δαίμονος ἐξ αὐτοῦ ἐποιήσατο καὶ ἵδρυσε τῆς πόλιος ὅκου ἦν ἐπιτηδεότατον· οἱ δὲ Αἰγύπτιοι φοιτῶντες πρὸς τὤγαλμα ἐσέβοντο μεγάλως·

[2.172.4] μαθὼν δὲ ὁ Ἄμασις τὸ ἐκ τῶν ἀστῶν ποιεύμενον, συγκαλέσας Αἰγυπτίους ἐξέφηνε φὰς ἐκ τοῦ ποδανιπτῆρος τὤγαλμα γεγονέναι, ἐς τὸν πρότερον μὲν τοὺς Αἰγυπτίους ἐνεμέειν τε καὶ ἐνουρέειν καὶ πόδας ἐναπονίζεσθαι, τότε δὲ μεγάλως σέβεσθαι.

[2.172.5] ἤδη ὦν ἔφη λέγων ὁμοίως αὐτὸς τῷ ποδανιπτῆρι πεπρηγέναι· εἰ γὰρ πρότερον εἶναι δημότης, ἀλλ᾽ ἐν τῷ παρεόντι εἶναι αὐτῶν βασιλεύς· καὶ τιμᾶν τε καὶ προμηθέεσθαι ἑωυτὸν ἐκέλευε. τοιούτῳ μὲν τρόπῳ προσηγάγετο τοὺς Αἰγυπτίους ὥστε δικαιοῦν δουλεύειν.

[2.173.1] ἐχρᾶτο δὲ καταστάσι πρηγμάτων τοιῇδε· τὸ μὲν ὄρθριον μέχρι ὅτευ πληθώρης ἀγορῆς προθύμως ἔπρησσε τὰ προσφερόμενα πρήγματα, τὸ δὲ ἀπὸ τούτου ἔπινέ τε καὶ κατέσκωπτε τοὺς συμπότας καὶ ἦν μάταιός τε καὶ παιγνιήμων.

[2.173.2] ἀχθεσθέντες δὲ τούτοισι οἱ φίλοι αὐτοῦ ἐνουθέτεον αὐτὸν τοιάδε λέγοντες· Ὦ βασιλεῦ, οὐκ ὀρθῶς σεωυτοῦ προέστηκας ἐς τὸ ἄγαν φαῦλον προάγων σεωυτόν· σὲ γὰρ ἐχρῆν ἐν θρόνῳ σεμνῷ σεμνὸν θωκέοντα δι᾽ ἡμέρης πρήσσειν τὰ πρήγματα, καὶ οὕτω Αἰγύπτιοί τ᾽ ἂν ἠπιστέατο ὡς ὑπ᾽ ἀνδρὸς μεγάλου ἄρχονται καὶ σὺ ἄμεινον ἤκουες· νῦν δὲ ποιέεις οὐδαμῶς βασιλικά.

[2.173.3] ὁ δ᾽ ἀμείβετο τοισίδε αὐτούς· τὰ τόξα οἱ ἐκτημένοι, ἐπεὰν μὲν δέωνται χρᾶσθαι, ἐντανύουσι, ἐπεὰν δὲ χρήσωνται, ἐκλύουσι. εἰ γὰρ δὴ τὸν πάντα χρόνον ἐντεταμένα εἴη, ἐκραγείη ἄν, ὥστε ἐς τὸ δέον οὐκ ἂν ἔχοιεν αὐτοῖσι χρᾶσθαι.

[2.173.4] οὕτω δὴ καὶ ἀνθρώπου κατάστασις· εἰ ἐθέλοι κατεσπουδάσθαι αἰεὶ μηδὲ ἐς παιγνίην τὸ μέρος ἑωυτὸν ἀνιέναι, λάθοι ἂν ἤτοι μανεὶς ἢ ὅ γε ἀπόπληκτος γενόμενος. τὰ ἐγὼ ἐπιστάμενος μέρος ἑκατέρῳ νέμω. ταῦτα μὲν τοὺς φίλους ἀμείψατο.

[2.174.1] λέγεται δὲ ὁ Ἄμασις, καὶ ὅτε ἦν ἰδιώτης, ὡς φιλοπότης ἦν καὶ φιλοσκώμμων καὶ οὐδαμῶς κατεσπουδασμένος ἀνήρ. ὅκως δέ μιν ἐπιλίποι πίνοντά τε καὶ εὐπαθέοντα τὰ ἐπιτήδεα, κλέπτεσκε ἂν περιιών. οἱ δ᾽ ἄν μιν φάμενοι ἔχειν τὰ σφέτερα χρήματα ἀρνεύμενον ἄγεσκον ἐπὶ μαντήιον, ὅκου ἑκάστοισι εἴη. πολλὰ μὲν δὴ καὶ ἡλίσκετο ὑπὸ τῶν μαντηίων, πολλὰ δὲ καὶ ἀπέφευγε.

[2.174.2] ἐπείτε δὲ καὶ ἐβασίλευσε, ἐποίεε τοιάδε. ὅσοι μὲν αὐτὸν τῶν θεῶν ἀπέλυσαν μὴ φῶρα εἶναι, τούτων μὲν τῶν ἱρῶν οὔτε ἐπεμέλετο οὔτε ἐς ἐπισκευὴν ἐδίδου οὐδέν, οὐδὲ φοιτῶν ἔθυε ὡς οὐδενὸς ἐοῦσι ἀξίοισι ψευδέα τε μαντήια ἐκτημένοισι· ὅσοι δέ μιν κατέδησαν φῶρα εἶναι, τούτων δὲ ὡς ἀληθέως θεῶν ἐόντων καὶ ἀψευδέα μαντήια παρεχομένων τὰ μάλιστα ἐπεμέλετο.

[2.175.1] καὶ τοῦτο μὲν ἐν Σάϊ τῇ Ἀθηναίῃ προπύλαια θωμάσια οἷα ἐξεποίησε, πολλὸν πάντας ὑπερβαλόμενος τῷ τε ὕψεϊ καὶ τῷ μεγάθεϊ, ὅσων τε τὸ μέγαθος λίθων ἐστὶ καὶ ὁκοίων τέων· τοῦτο δὲ κολοσσοὺς μεγάλους καὶ ἀνδρόσφιγγας περιμήκεας ἀνέθηκε, λίθους τε ἄλλους ἐς ἐπισκευὴν ὑπερφυέας τὸ μέγαθος ἐκόμισε.

[2.175.2] ἠγάγετο δὲ τούτων τοὺς μὲν ἐκ τῶν κατὰ Μέμφιν ἐουσέων λιθοτομιέων, τοὺς δὲ ὑπερμεγάθεας ἐξ Ἐλεφαντίνης πόλιος πλόον καὶ εἴκοσι ἡμερέων ἀπεχούσης ἀπὸ Σάϊος.

[2.175.3] τὸ δὲ οὐκ ἥκιστα αὐτῶν ἀλλὰ μάλιστα θωμάζω, ἐστι τόδε· οἴκημα μουνόλιθον ἐκόμισε ἐξ Ἐλεφαντίνης πόλιος, καὶ τοῦτο ἐκόμιζε μὲν ἐπ᾽ ἔτεα τρία, δισχίλιοι δέ οἱ προσετετάχατο ἄνδρες ἀγωγέες, καὶ οὗτοι ἅπαντες ἦσαν κυβερνῆται. τῆς δὲ στέγης ταύτης τὸ μὲν μῆκος ἔξωθέν ἐστι εἷς τε καὶ εἴκοσι πήχεες, εὖρος δὲ τεσσερεσκαίδεκα, ὕψος δὲ ὀκτώ.

[2.175.4] ταῦτα μὲν τὰ μέτρα ἔξωθεν τῆς στέγης τῆς μουνολίθου ἐστί, ἀτὰρ ἔσωθεν τὸ ‹μὲν› μῆκος ὀκτωκαίδεκα πήχεων καὶ πυγόνος, ‹τὸ δὲ εὖρος δυώδεκα πήχεων›, τὸ δὲ ὕψος πέντε πήχεών ἐστι. αὕτη τοῦ ἱροῦ κεῖται παρὰ τὴν ἔσοδον.

[2.175.5] ἔσω γάρ μιν ἐς τὸ ἱρόν φασι τῶνδε εἵνεκα οὐκ ἐσελκύσαι· τὸν ἀρχιτέκτονα αὐτῆς ἑλκομένης τῆς στέγης ἀναστενάξαι οἷά τε χρόνου ἐγγεγονότος πολλοῦ καὶ ἀχθόμενον τῷ ἔργῳ, τὸν δὲ Ἄμασιν ἐνθυμητὸν ποιησάμενον οὐκ ἐᾶν ἔτι προσωτέρω ἑλκύσαι. ἤδη δέ τινες λέγουσι ὡς ἄνθρωπος διεφθάρη ὑπ᾽ αὐτῇ τῶν τις αὐτὴν μοχλευόντων, καὶ ἀπὸ τούτου οὐκ ἐσελκυσθῆναι.

[2.176.1] ἀνέθηκε δὲ καὶ ἐν τοῖσι ἄλλοισι ἱροῖσι ὁ Ἄμασις πᾶσι τοῖσι ἐλλογίμοισι ἔργα τὸ μέγαθος ἀξιοθέητα, ἐν δὲ καὶ ἐν Μέμφι τὸν ὕπτιον κείμενον κολοσσὸν τοῦ Ἡφαιστείου ἔμπροσθε, τοῦ πόδες πέντε καὶ ἑβδομήκοντά εἰσι τὸ μῆκος. ἐπὶ δὲ τῷ αὐτῷ βάθρῳ ἑστᾶσι Αἰθιοπικοῦ ἐόντες λίθου δύο κολοσσοί, εἴκοσι ποδῶν τὸ μέγαθος ἐὼν ἑκάτερος, ὁ μὲν ἔνθεν, ὁ δ᾽ ἔνθεν τοῦ μεγάλου.

[2.176.2] ἔστι δὲ λίθινος ἕτερος τοσοῦτος καὶ ἐν Σάϊ, κείμενος κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον τῷ ἐν Μέμφι. τῇ Ἴσι τε τὸ ἐν Μέμφι ἱρὸν Ἄμασίς ἐστι ὁ ἐξοικοδομήσας, ἐὸν μέγα τε καὶ ἀξιοθεητότατον.

[2.177.1] Ἐπ᾽ Ἀμάσιος δὲ βασιλέος λέγεται Αἴγυπτος μάλιστα δὴ τότε εὐδαιμονῆσαι καὶ τὰ ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τῇ χώρῃ γινόμενα καὶ τὰ ἀπὸ τῆς χώρης τοῖσι ἀνθρώποισι, καὶ πόλις ἐν αὐτῇ γενέσθαι τὰς ἁπάσας τότε δισμυρίας τὰς οἰκεομένας.

[2.177.2] νόμον τὲ Αἰγυπτίοισι τόνδε Ἄμασίς ἐστι ὁ καταστήσας, ἀποδεικνύναι ἔτεος ἑκάστου τῷ νομάρχῃ πάντα τινὰ Αἰγυπτίων ὅθεν βιοῦται· μὴ δὲ ποιεῦντα ταῦτα μηδὲ ἀποφαίνοντα δικαίην ζόην ἰθύνεσθαι θανάτῳ. Σόλων δὲ ὁ Ἀθηναῖος λαβὼν ἐξ Αἰγύπτου τοῦτον τὸν νόμον Ἀθηναίοισι ἔθετο· τῷ ἐκεῖνοι ἐς αἰεὶ χρέωνται, ἐόντι ἀμώμῳ νόμῳ.

[2.178.1] φιλέλλην δὲ γενόμενος ὁ Ἄμασις ἄλλα τε ἐς Ἑλλήνων μετεξετέρους ἀπεδέξατο καὶ δὴ καὶ τοῖσι ἀπικνευμένοισι ἐς Αἴγυπτον ἔδωκε Ναύκρατιν πόλιν ἐνοικῆσαι, τοῖσι δὲ μὴ βουλομένοισι αὐτῶν ἐνοικέειν αὐτοῦ δὲ ναυτιλλομένοισι ἔδωκε χώρους ἐνιδρύσασθαι βωμοὺς καὶ τεμένεα θεοῖσι.

[2.178.2] τὸ μέν νυν μέγιστον αὐτῶν τέμενος καὶ ὀνομαστότατον ἐὸν καὶ χρησιμώτατον, καλεύμενον δὲ Ἑλλήνιον, αἵδε πόλιές εἰσι αἱ ἱδρυμέναι κοινῇ, Ἰώνων μὲν Χίος καὶ Τέως καὶ Φώκαια καὶ Κλαζομεναί, Δωριέων δὲ Ῥόδος καὶ Κνίδος καὶ Ἁλικαρνησσὸς καὶ Φάσηλις, Αἰολέων δὲ ἡ Μυτιληναίων μούνη.

[2.178.3] τούτων μέν ἐστι τοῦτο τὸ τέμενος, καὶ προστάτας τοῦ ἐμπορίου αὗται αἱ πόλιές εἰσι αἱ παρέχουσαι· ὅσαι δὲ ἄλλαι πόλιες μεταποιεῦνται, οὐδέν σφι μετεὸν μεταποιεῦνται. χωρὶς δὲ Αἰγινῆται ἐπὶ ἑωυτῶν ἱδρύσαντο τέμενος Διός, καὶ ἄλλο Σάμιοι Ἥρης, καὶ Μιλήσιοι Ἀπόλλωνος.

[2.179.1] ἦν δὲ τὸ παλαιὸν μούνη Ναύκρατις ἐμπόριον καὶ ἄλλο οὐδὲν Αἰγύπτου. εἰ δέ τις ἐς τῶν τι ἄλλο στομάτων τοῦ Νείλου ἀπίκοιτο, χρῆν ὀμόσαι μὴ μὲν ἑκόντα ἐλθεῖν, ἀπομόσαντα δὲ τῇ νηὶ αὐτῇ πλέειν ἐς τὸ Κανωβικόν· ἢ εἰ μή γε οἷά τε εἴη πρὸς ἀνέμους ἀντίους πλέειν, τὰ φορτία ἔδεε περιάγειν ἐν βάρισι περὶ τὸ Δέλτα, μέχρι οὗ ἀπίκοιτο ἐς Ναύκρατιν. οὕτω μὲν δὴ Ναύκρατις ἐτετίμητο.

[2.180.1] Ἀμφικτυόνων δὲ μισθωσάντων τὸν ἐν Δελφοῖσι νῦν ἐόντα νηὸν τριηκοσίων ταλάντων ἐξεργάσασθαι (ὁ γὰρ πρότερον ἐὼν αὐτόθι αὐτόματος κατεκάη), τοὺς Δελφοὺς δὴ ἐπέβαλλε τεταρτημόριον τοῦ μισθώματος παρασχεῖν.

[2.180.2] πλανώμενοι δὲ οἱ Δελφοὶ περὶ τὰς πόλις ἐδωτίναζον, ποιεῦντες δὲ τοῦτο οὐκ ἐλάχιστον ἐξ Αἰγύπτου ἠνείκαντο. Ἄμασις μὲν γάρ σφι ἔδωκε χίλια στυπτηρίης τάλαντα, οἱ δὲ ἐν Αἰγύπτῳ οἰκέοντες Ἕλληνες εἴκοσι μνέας.

[2.181.1] Κυρηναίοισι δὲ Ἄμασις φιλότητά τε καὶ συμμαχίην συνεθήκατο. ἐδικαίωσε δὲ καὶ γῆμαι αὐτόθεν, εἴτε ἐπιθυμήσας Ἑλληνίδος γυναικός, εἴτε καὶ ἄλλως φιλότητος Κυρηναίων εἵνεκα.

[2.181.2] γαμέει δὲ ὦν, οἱ μὲν λέγουσι Βάττου τοῦ Ἀρκεσίλεω θυγατέρα, οἱ δὲ Κριτοβούλου ἀνδρὸς τῶν ἀστῶν δοκίμου, τῇ οὔνομα ἦν Λαδίκη. τῇ ἐπείτε συγκλίνοιτο ὁ Ἄμασις, μίσγεσθαι οὐκ οἷός τε ἐγίνετο, τῇσι δὲ ἄλλῃσι γυναιξὶ ἐχρᾶτο.

[2.181.3] ἐπείτε δὲ πολλὸν τοῦτο ἐγίνετο, εἶπε δὴ ὁ Ἄμασις πρὸς τὴν Λαδίκην ταύτην καλεομένην· Ὦ γύναι, κατά με ἐφάρμαξας, καὶ ἔστι τοι οὐδεμία μηχανὴ μὴ οὐκ ἀπολωλέναι κάκιστα γυναικῶν πασέων.

[2.181.4] ἡ δὲ Λαδίκη, ἐπείτε οἱ ἀρνευμένῃ οὐδὲν ἐγίνετο πρηΰτερος ὁ Ἄμασις, εὔχεται ἐν τῷ νόῳ τῇ Ἀφροδίτῃ, ἤν οἱ ὑπ᾽ ἐκείνην τὴν νύκτα μειχθῇ ὁ Ἄμασις, τοῦτο γάρ οἱ κακοῦ εἶναι μῆχος, ἄγαλμά οἱ ἀποπέμψειν ἐς Κυρήνην. μετὰ δὲ τὴν εὐχὴν αὐτίκα οἱ ἐμείχθη ὁ Ἄμασις. καὶ τὸ ἐνθεῦτεν ἤδη, ὁκότε ἔλθοι πρὸς αὐτήν, ἐμίσγετο καὶ κάρτα μιν ἔστερξε μετὰ τοῦτο.

[2.181.5] ἡ δὲ Λαδίκη ἀπέδωκε τὴν εὐχὴν τῇ θεῷ· ποιησαμένη γὰρ ἄγαλμα ἀπέπεμψε ἐς Κυρήνην, τὸ ἔτι καὶ ἐς ἐμὲ ἦν σόον, ἔξω ἱδρυμένον τοῦ Κυρηναίων ἄστεος. ταύτην τὴν Λαδίκην, ὡς ἐπεκράτησε Καμβύσης Αἰγύπτου καὶ ἐπύθετο αὐτῆς ἥτις εἴη, ἀπέπεμψε ἀσινέα ἐς Κυρήνην.

[2.182.1] Ἀνέθηκε δὲ καὶ ἀναθήματα ὁ Ἄμασις ἐς τὴν Ἑλλάδα, τοῦτο μὲν ἐς Κυρήνην ἄγαλμα ἐπίχρυσον Ἀθηναίης καὶ εἰκόνα ἑωυτοῦ γραφῇ εἰκασμένην, τοῦτο δὲ τῇ ἐν Λίνδῳ Ἀθηναίῃ δύο τε ἀγάλματα λίθινα καὶ θώρηκα λίνεον ἀξιοθέητον, τοῦτο δ᾽ ἐς Σάμον τῇ Ἥρῃ εἰκόνας ἑωυτοῦ διφασίας ξυλίνας, αἳ ἐν τῷ νηῷ τῷ μεγάλῳ ἱδρύατο ἔτι καὶ τὸ μέχρις ἐμεῦ, ὄπισθε τῶν θυρέων.

[2.182.2] ἐς μέν νυν Σάμον ἀνέθηκε κατὰ ξεινίην τὴν ἑωυτοῦ τε καὶ Πολυκράτεος τοῦ Αἰάκεος, ἐς δὲ Λίνδον ξεινίης μὲν οὐδεμιῆς εἵνεκεν, ὅτι δὲ τὸ ἱρὸν τὸ ἐν Λίνδῳ τὸ τῆς Ἀθηναίης λέγεται τὰς ‹τοῦ› Δαναοῦ θυγατέρας ἱδρύσασθαι, προσσχούσας, ὅτε ἀπεδίδρησκον τοὺς Αἰγύπτου παῖδας. ταῦτα μὲν ἀνέθηκε ὁ Ἄμασις. εἷλε δὲ Κύπρον πρῶτος ἀνθρώπων καὶ κατεστρέψατο ἐς φόρου ἀπαγωγήν.

Βιβλίο Β – Ευτέρπη [2.1.1] – [2.125.7]

[2.126.1] Έφτασε λοιπόν ο Χέοψ σε τόσην αχρειότητα ώστε, όταν του έλειψαν τα χρήματα, εγκατέστησε την ίδια του την κόρη σε παλιόσπιτο και την πρόσταξε να εκδίδεται για ορισμένο ποσό: ποιό ήταν ωστόσο αυτό το ποσό δεν μου είπαν· έκανε λοιπόν αυτή ό,τι την είχε προστάξει ο πατέρας της να κάνει, και σκέφτηκε να αφήσει και η ίδια ένα δικό της μνημείο, και γι᾽ αυτό από όσους την επισκέπτονταν ζητούσε να της χαρίσει ο καθένας μια πέτρα για το έργο της.

[2.126.2] Απ᾽ αυτές λοιπόν τις πέτρες λένε ότι οικοδομήθηκε η πυραμίδα που στέκει στη μέση των τριών, μπροστά από τη μεγάλη πυραμίδα, και που η κάθε της πλευρά είναι ενάμισι πλέθρο.

[2.127.1] Οι Αιγύπτιοι μου είπαν ότι αυτός ο Χέοψ βασίλευσε πενήντα χρόνια, και όταν πέθανε, τη βασιλεία την πήρε ο αδελφός του Χεφρήν· φέρθηκε και τούτος όπως και ο προηγούμενος, τόσο στα άλλα πράγματα όσο και στην κατασκευή πυραμίδας, η οποία ωστόσο δεν είχε τις διαστάσεις της πυραμίδας του άλλου· τις διαστάσεις αυτές άλλωστε τις μέτρησα κι εγώ ο ίδιος·

[2.127.2] και ούτε υπάρχουν από κάτω της υπόγειες κάμαρες, ούτε από τον Νείλο φτάνει σ᾽ αυτήν διώρυγα όπως τρέχει στην άλλη το νερό περνώντας μέσα από χτιστόν αγωγό και κυλάει γύρω σ᾽ ένα νησί, όπου λέγεται ότι είναι θαμμένος ο ίδιος ο Χέοψ.

[2.127.3] Το πρώτο στρώμα ο Χεφρήν το έφτιαξε από ποικιλόχρωμη αιθιοπική πέτρα, με τον σκοπό να φτάσει στο ίδιο ύψος με την άλλη, σταμάτησε όμως σαράντα πόδια χαμηλότερα την πυραμίδα του, που την έχτισε δίπλα στη μεγάλη. Ορθώνονται και οι δύο πυραμίδες πάνω στον ίδιο λόφο, που έχει ύψος ώς εκατό πόδια. Και μου είπαν ότι ο Χεφρήν βασίλευσε πενήντα έξι χρόνια.

[2.128.1] Μας κάνει λοιπόν συνολικά εκατόν έξι χρόνια όπου πάνω στους Αιγυπτίους είχε πέσει κάθε λογής αθλιότητα, και όλον αυτό τον καιρό τα ιερά ήταν κλειστά και δεν άνοιξαν. Και από το μίσος τους γι᾽ αυτούς τους βασιλιάδες οι Αιγύπτιοι δεν είναι διόλου πρόθυμοι να τους ονοματίζουν, ενώ ακόμη και τις πυραμίδες τις αποκαλούν πυραμίδες του βοσκού Φιλίτιος, που έβοσκε εκείνον τον καιρό τα ζώα του σ᾽ αυτούς τους τόπους.

[2.129.1] Μετά τον Χεφρήνα, μου είπαν, βασιλιάς της Αιγύπτου έγινε ο γιος του Μυκερίνος: τα έργα του πατέρα του δεν του άρεσαν· άνοιξε λοιπόν τα ιερά και άφησε το λαό, τον ταλαιπωρημένο ώς το έσχατο σημείο της αθλιότητας, να κάνει τις δουλειές του και τις θυσίες του, και απ᾽ όλους τους βασιλιάδες έβγαζε τις δικαιότερες δικαστικές αποφάσεις.

[2.129.2] Και για τα έργα του αυτά οι Αιγύπτιοι επαινούν τον Μυκερίνο περισσότερο απ᾽ όσο όλους όσοι έγιναν βασιλιάδες τους· γιατί εκτός που έβγαζε δίκαιες αποφάσεις, αν κάποιος τύχαινε να επικρίνει καμιά απόφαση, ο Μυκερίνος τού χάριζε κι άλλα, από τα δικά του, για να τον καλοκαρδίσει.

[2.129.3] Ήταν λοιπόν καλοσυνάτος ο Μυκερίνος με τους πολίτες, και μ᾽ αυτόν τον τρόπο τούς φερνόταν, όταν άρχισαν οι συμφορές του, και πρώτη ήταν που πέθανε η κόρη του, το μόνο παιδί που είχε στο σπιτικό του. Λυπήθηκε τότε εξαιρετικά ο Μυκερίνος με το κακό που τον βρήκε, και θέλοντας να θάψει την κόρη του με τρόπο λαμπρότερο παρά οι άλλοι, έφτιαξε μια κούφια ξύλινη αγελάδα, ύστερα την επιχρύσωσε, και μέσα σ᾽ αυτήν έθαψε την πεθαμένη κόρη του.

[2.130.1] Την αγελάδα αυτή δεν την έθαψαν, αλλά ακόμη και επί των ημερών μου μπορούσε κανείς να τη δει: βρισκόταν στην πόλη Σάιδα, στα ανάκτορα, σε μια αίθουσα κατάλληλα στολισμένη· της καίνε ολημερίς θυμιάματα κάθε λογής και όλη νύχτα ανάβει δίπλα της λυχνάρι.

[2.130.2] Κοντά στην αγελάδα, σε άλλη αίθουσα, βρίσκονται αγάλματα των παλλακίδων του Μυκερίνου, καταπώς μου είπαν οι ιερείς της Σάιδας· ορθώνονται ξύλινα, κολοσσιαία, καμιά εικοσαριά από δαύτα, όμοια με γυμνές γυναίκες· ποιές είναι δεν ξέρω να πω παρά αυτά που μου είπαν.

[2.131.1] Για την αγελάδα αυτή και για τα κολοσσιαία αγάλματα μερικοί λένε τούτη την ιστορία, ότι ο Μυκερίνος ερωτεύτηκε την θυγατέρα του και ύστερα έσμιξε μαζί της παρά τη θέλησή της·

[2.131.2] μετά, λένε, η κοπέλα από τη στεναχώρια της κρεμάστηκε, και εκείνος την έθαψε μέσα στην αγελάδα, ενώ η μητέρα της έκοψε τα χέρια των υπηρετριών που είχαν παραδώσει τη θυγατέρα στον πατέρα της, και σήμερα τα αγάλματά τους δείχνουν το κακό που έπαθαν όσο ζούσαν.

[2.131.3] Αυτά που λένε όμως μου φαίνεται ότι είναι κουραφέξαλα, όλα, και προπαντός τα σχετικά με τα χέρια των αγαλμάτων· γιατί το είδα και ο ίδιος ότι τα χέρια έπεσαν μόνα τους με τον καιρό, αφού και επί των ημερών μου ακόμη φαίνονταν χάμω, κοντά στα πόδια των αγαλμάτων.

[2.132.1] Όσο για την αγελάδα, είναι ολόκληρη σκεπασμένη με κατακόκκινο ύφασμα, και μόνο ο αυχένας και ο λαιμός της φαίνονται χρισμένα με παχύ στρώμα χρυσάφι· και ανάμεσα στα κέρατά της είναι βαλμένη χρυσή απομίμηση του κύκλου του ήλιου.

[2.132.2] Η αγελάδα ωστόσο δεν είναι ορθή αλλά γονατιστή, και έχει μέγεθος όσο περίπου μια πραγματική μεγάλη αγελάδα. Κάθε χρόνο τη βγάζουν έξω από το οίκημα την εποχή όπου οι Αιγύπτιοι θρηνούν για τον θεό που εγώ δεν τον ονοματίζω σε περίσταση όπως τούτη.

[2.132.3] Τότε βγάζουν και την αγελάδα στο φως· γιατί λένε ότι εκείνη, πεθαίνοντας, παρακάλεσε τον πατέρα της τον Μυκερίνο να βλέπει το φως του ήλιου μια φορά το χρόνο.

[2.133.1] Μετά τη συμφορά με την κόρη του, βρήκαν αυτόν τον βασιλιά και τα εξής: του ήρθε χρησμός από την πόλη Βουτού ότι θα ζούσε ακόμη μόνο έξι χρόνους, και τον έβδομο θα πέθαινε·

[2.133.2] αυτός στεναχωρήθηκε και έστειλε στο μαντείο και στον θεό παράπονο και κατηγορία ότι ο πατέρας του και ο θείος του, που είχαν κλείσει τους ναούς, δεν μνημόνευαν τους θεούς και από πάνω ταλαιπωρούσαν και τους ανθρώπους, είχαν ζήσει πολλά χρόνια, ενώ αυτός, που ήταν ευσεβής, θα πέθαινε τόσο γρήγορα.

[2.133.3] Του ήρθε λοιπόν και δεύτερο μήνυμα από το μαντείο που του έλεγε ότι γι᾽ αυτόν ακριβώς τον λόγο θα συντομευόταν η ζωή του, επειδή δεν είχε κάνει αυτό που είχε χρέος να κάνει: ότι δηλαδή η Αίγυπτος έπρεπε να κακοπάθει για εκατόν πενήντα χρόνια, πράγμα που οι δυο προηγούμενοί του βασιλιάδες το είχαν καταλάβει, αυτός όμως όχι.

[2.133.4] Όταν τα άκουσε αυτά ο Μυκερίνος, μια που η τύχη του είχε πλέον κριθεί, έφτιαξε λυχνάρια πολλά και μόλις νύχτωνε τα άναβε και έπινε και διασκέδαζε χωρίς να κάνει διακοπή ούτε μια μέρα ούτε μια νύχτα και σύχναζε στα έλη και στα δάση και όπου μάθαινε ότι είναι τα καλύτερα μέρη για διασκέδαση.

[2.133.5] Και τα μηχανεύτηκε αυτά επειδή ήθελε να αποδείξει ότι το μαντείο λέει ψέματα, για να του μένουν δώδεκα χρόνια αντί για έξι με το να γίνουν οι νύχτες ημέρες.

[2.134.1] Άφησε κι αυτός πυραμίδα πολύ μικρότερη από του πατέρα του, αφού η κάθε πλευρά της θέλει είκοσι πόδια για να είναι τρία πλέθρα, τετράγωνη, ώς τη μέση από πέτρα αιθιοπική· για την πυραμίδα αυτή μερικοί Έλληνες υποστηρίζουν ότι είναι κάποιας γυναίκας, της εταίρας Ροδώπιδας, αλλά δεν μας τα λένε καλά·

[2.134.2] μου φαίνεται μάλιστα πως όσοι τα λένε αυτά, δεν ξέρουν καν ποιά ήταν η Ροδώπις, διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να της αποδίδουν την κατασκευή τέτοιας πυραμίδας όπου δαπανήθηκαν αμέτρητες χιλιάδες τάλαντα, που λέει ο λόγος, ενώ εξάλλου η Ροδώπις άκμασε επί βασιλείας του Άμαση και όχι του Μυκερίνου·

[2.134.3] πράγματι, η Ροδώπις έζησε πάρα πολλά χρόνια ύστερα από τους βασιλιάδες εκείνους που άφησαν τούτες τις πυραμίδες, καταγόταν από τη Θράκη και ήταν δούλη του Σάμιου Ιάδμονα, γιου του Ηφαιστόπολη, και σύνδουλη του Αίσωπου του μυθοποιού. Γιατί και αυτός του Ιάδμονα ήταν, όπως το απέδειξε με το παραπάνω τούτο το γεγονός:

[2.134.4] όταν οι Δελφοί, λόγω χρησμού, έβγαζαν κάθε τόσο ανακοίνωση ποιός θέλει να εισπράξει την αποζημίωση για τον φόνο του Αισώπου, κανένας άλλος δεν φάνηκε, παρά την πήρε ο γιος του γιου του Ιάδμονα, Ιάδμονας κι αυτός — άρα ο Αίσωπος ήταν του Ιάδμονα.

[2.135.1] Η Ροδώπις πάντως έφτασε στην Αίγυπτο όταν την έφερε ο Ξάνθος ο Σάμιος, και ενώ ήρθε για να κάνει τη δουλειά της, απελευθερώθηκε με πολλά χρήματα από τον Μυτιληναίο Χάραξο, γιο του Σκαμανδρώνυμου, αδελφό της Σαπφώς της ποιήτριας.

[2.135.2] Έτσι λοιπόν ελευθερώθηκε η Ροδώπις και έμεινε στην Αίγυπτο και έγινε πασίγνωστη για τις χάρες της και απέκτησε χρήματα πολλά βέβαια για μια Ροδώπιδα, αλλά όχι τόσα που να φτάνουν για τέτοια πυραμίδα.

[2.135.3] Και εφόσον ακόμη και σήμερα όποιος θέλει μπορεί να μάθει πόσο ήταν το ένα δέκατο της περιουσίας της, δεν πρέπει να της αποδίδουμε τόσα πολλά χρήματα: θέλησε δηλαδή η Ροδώπις να αφήσει στην Ελλάδα ένα μνημείο του εαυτού της κατασκευάζοντας πράγμα τέτοιο που άλλος να μην έτυχε ούτε να το σκαρφιστεί ούτε να βρίσκεται σε ναό κανέναν, και να το αφιερώσει αυτό στους Δελφούς για να τη θυμούνται.

[2.135.4] Με το ένα δέκατο λοιπόν των χρημάτων της έφτιαξε σιδερένιες σούβλες τόσο μεγάλες που να παίρνουν βόδια ολόκληρα και τόσες πολλές όσες της επέτρεπε αυτό το ένα δέκατο, και τις έστελνε στους Δελφούς· ακόμη και σήμερα οι σούβλες αυτές βρίσκονται σωριασμένες πίσω από τον βωμό που αφιέρωσαν οι Χίοι, απέναντι από τον ίδιο τον ναό.

[2.135.5] Με κάποιον τρόπο, οι εταίρες στη Ναύκρατη τα καταφέρνουν να γίνονται ξακουστές για τις χάρες τους· πρώτα πρώτα αυτή για την οποία λέγεται τούτη η ιστορία, έγινε τόσο διάσημη ώστε όλοι οι Έλληνες ήξεραν το όνομα της Ροδώπιδας, ενώ ύστερα απ᾽ αυτήν μια άλλη, Αρχιδίκη τ᾽ όνομά της, έγινε πασίγνωστη σε όλη την Ελλάδα, αν και την κουβέντιαζαν λιγότερο απ᾽ όσο την προηγούμενη.

[2.135.6] Όσο για τον Χάραξο, αφού χάρισε στην Ροδώπιδα την ελευθερία της, γύρισε στη Μυτιλήνη, όπου η Σαπφώ σε ποίημά της τον καταχέρισε. Εδώ όμως σταματάω να μιλάω για τη Ροδώπιδα.

[2.136.1] Οι ιερείς λοιπόν μου είπαν ότι μετά τον Μυκερίνο βασιλιάς της Αιγύπτου έγινε ο Άσυχις, αυτός που έφτιαξε τα ανατολικά προπύλαια του ιερού του Ηφαίστου, τα οποία είναι πολύ ομορφότερα και μεγαλύτερα από τα άλλα. Γιατί όλα βέβαια τα προπύλαια έχουν σκαλιστές παραστάσεις και δείχνουν πλήθος αρχιτεκτονικά στολίδια, αλλά τούτα υπερέχουν κατά πολύ.

[2.136.2] Όταν ήταν βασιλιάς ο Άσυχις, παρουσιάστηκε μεγάλη πτώση στις χρηματικές συναλλαγές, και γι᾽ αυτό θεσπίστηκε νόμος τα δάνεια να δίνονται με ενέχυρο τον νεκρό του πατέρα του· στον νόμο μάλιστα προστέθηκε και άλλος: ο δανειστής γινόταν κύριος ολόκληρου του τάφου του δανειολήπτη, και όποιος έβαζε αυτό το ενέχυρο και ύστερα αρνιόταν να πληρώσει το χρέος του, είχε να υποστεί τη συνέπεια ότι, αν πέθαινε ο ίδιος, δεν επιτρεπόταν να ταφεί ούτε στον οικογενειακό του τάφο ούτε σε κανέναν άλλο, όπως επίσης δεν μπορούσε να θάψει και κανέναν από τους δικούς του αν πέθαινε.

[2.136.3] Και θέλοντας τούτος ο βασιλιάς να ξεπεράσει αυτούς που είχαν γίνει βασιλιάδες της Αιγύπτου πριν από τον ίδιο, άφησε για μνημείο του πυραμίδα καμωμένη από πλίνθες, με πέτρινη επιγραφή επάνω της που λέει τα εξής:

[2.136.4] «Μη με υποτιμήσεις μπροστά στις πέτρινες πυραμίδες, γιατί υπερέχω απ᾽ αυτές όσο ο Δίας από τους άλλους θεούς: βουτώντας κοντάρι μέσα στη λίμνη και μαζεύοντας όση λάσπη κολλούσε πάνω στο κοντάρι και κόβοντάς την πλίνθες, μ᾽ αυτόν τον τρόπο μ᾽ έφτιαξαν». Τόσα λοιπόν ήταν τα έργα αυτού του βασιλιά.

[2.137.1] Ύστερα απ᾽ αυτόν έγινε βασιλιάς ένας τυφλός από την πόλη Άνυση, που τ᾽ όνομά του ήταν Άνυσις. Επί της βασιλείας του οι Αιθίοπες και ο βασιλιάς των Αιθιόπων Σαβακώς έκαναν εισβολή στην Αίγυπτο με πολύ στρατό.

[2.137.2] Ο τυφλός αυτός το έσκασε και βρήκε καταφύγιο στα έλη, και ο Αιθίοπας βασίλευσε στην Αίγυπτο πενήντα χρόνια, που κατά τη διάρκειά τους έκανε τα εξής έργα:

[2.137.3] όποτε κάποιος από τους Αιγυπτίους έκανε κανένα αδίκημα, ο βασιλιάς ουδέποτε θέλησε να θανατώσει κανέναν απ᾽ αυτούς, μόνο τους δίκαζε ανάλογα με το μέγεθος του αδικήματός του τον καθένα και τους πρόσταζε να κουβαλούν χώμα στην πόλη απ᾽ όπου ήταν ο κάθε παραβάτης. Με τον τρόπο αυτόν οι πόλεις έγιναν ακόμη υψηλότερες.

[2.137.4] Γιατί στις πόλεις έγιναν για πρώτη φορά επιχωματώσεις από εκείνους που έσκαβαν τις διώρυγες όταν βασιλιάς ήταν ο Σέσωστρις, και ύστερα πάλι την εποχή του Αιθίοπα, και έτσι πήραν μεγάλο ύψος.

[2.137.5] Στην Αίγυπτο υψώθηκαν και άλλες πόλεις, καθώς νομίζω, αλλά η πόλη που ξεχώθηκε περισσότερο είναι η Βούβαστις, όπου υπάρχει και ιερό της θεάς Βούβαστης αξιολογότατο· φυσικά υπάρχουν ιερά μεγαλύτερα και πολυτελέστερα απ᾽ αυτό, αλλά κανενός η θέα δεν προξενεί μεγαλύτερη ευχαρίστηση· η Βούβαστις στην ελληνική γλώσσα είναι η Άρτεμις.

[2.138.1] Το ιερό της Βούβαστης λοιπόν είναι ως εξής: εκτός από την είσοδό του το υπόλοιπο είναι νησί· εισχωρούν εκεί δύο διώρυγες που δεν ενώνονται μεταξύ τους αλλά η καθεμιά τους εισχωρεί ώς την είσοδο του ιερού και κυλούν γύρω του η μια από εδώ και η άλλη από εκεί, και έχουν πλάτος η καθεμία εκατό πόδια και έχουν πυκνή σκιά από δέντρα.

[2.138.2] Τα προπύλαια έχουν ύψος δέκα οργιές και είναι στολισμένα με ενδιαφέρουσες παραστάσεις με ύψος έξι πήχες. Και καθώς το ιερό βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, το βλέπει κανείς από παντού πηγαίνοντας γύρω γύρω· και τούτο, επειδή η πόλη με τις προσχώσεις υψώθηκε, ενώ το ιερό έμεινε αμετακίνητο όπως φτιάχτηκε από την αρχή και φαίνεται από πάνω.

[2.138.3] Γύρω γύρω το κλείνει περίβολος με γλυπτές παραστάσεις· μέσα στον περίβολο υπάρχει άλσος από μεγάλα δέντρα φυτρωμένα γύρω στον μεγάλο ναό, και μέσα σ᾽ αυτόν βρίσκεται το άγαλμα· το πλάτος και το μάκρος του ιερού είναι ένα στάδιο προς όλες τις κατευθύνσεις.

[2.138.4] Στην είσοδο φέρνει λιθόστρωτος δρόμος, κάπου τρεις σταδίους μάκρος και τέσσερα πλέθρα πλάτος, που περνάει από την αγορά και πηγαίνει προς τα ανατολικά· από τη μια και από την άλλη μεριά του φυτρώνουν δέντρα ψηλά ώς τα ουράνια, και ο δρόμος φτάνει ώς το ιερό του Ερμή. Έτσι λοιπόν είναι αυτό το ιερό.

[2.139.1] Νά τώρα πώς μου είπαν ότι έγινε τελικά η αποχώρηση του Αιθίοπα· είδε στον ύπνο του ένα όνειρο και γι᾽ αυτό βιάστηκε να φύγει· είδε κάποιον να στέκεται μπροστά του και να τον συμβουλεύει να συνάξει όλους τους Αιγυπτίους ιερείς και να τους κόψει στη μέση·

[2.139.2] βλέποντας το όνειρο αυτό ο Αιθίοπας είπε ότι κατά τη γνώμη του οι θεοί τού το παρουσίασαν για πρόφαση, για να διαπράξει ιεροσυλία και να πάθει κάποια συμφορά από τους θεούς ή τους ανθρώπους· αυτός όμως δεν θα έκανε τέτοιο πράγμα, εφόσον είχε πια περάσει ο καιρός όπου ο χρησμός τού είχε πει να κυβερνήσει την Αίγυπτο και ύστερα να φύγει.

[2.139.3] Γιατί όταν βρισκόταν στην Αιθιοπία, τα μαντεία που συμβουλεύονται οι Αιθίοπες του είχαν παραγγείλει ότι έπρεπε να βασιλεύσει στην Αίγυπτο πενήντα χρόνια. Δεδομένου λοιπόν ότι το διάστημα αυτό συμπληρωνόταν και ότι το όνειρο που είδε στον ύπνο του τον έκανε άνω–κάτω, ο Σαβακώς έφυγε από την Αίγυπτο με τη θέλησή του.

[2.140.1] Μόλις λοιπόν έφυγε ο Αιθίοπας από την Αίγυπτο, γύρισε από τα έλη ο τυφλός για να βασιλεύσει· είχε ζήσει εκεί πενήντα χρόνια, σ᾽ ένα νησί φτιαγμένο από στάχτη και χώμα: καθώς οι Αιγύπτιοι τον επισκέπτονταν πηγαίνοντάς του σιτάρι, όπως είχε οριστεί στον καθένα τους, χωρίς ο Αιθίοπας να το ξέρει, αυτός τους πρόσταζε μαζί με το χάρισμα να του πηγαίνουν και στάχτη.

[2.140.2] Το νησί αυτό κανένας δεν μπόρεσε να το βρει πριν από τον Αμυρταίο: πέρασαν επτακόσια και πλέον χρόνια και αυτοί που έγιναν βασιλιάδες πριν από τον Αμυρταίο, δεν μπόρεσαν να το βρουν. Ελβώ το όνομά του, και το μέγεθός του δέκα στάδιοι στο μάκρος και στο πλάτος.

[2.141.1] Μετά τον τυφλό, βασιλιάς έγινε ο ιερέας του Ηφαίστου, Σεθών το όνομά του· αυτός δεν είχε σε καμιά υπόληψη τους στρατιωτικούς της Αιγύπτου, τους περιφρονούσε, επειδή, λέει, ουδέποτε θα τους χρειαζόταν, και ανάμεσα στις άλλες προσβολές που τους έκανε, τους πήρε πίσω και τη γη που τους είχαν δώσει οι προηγούμενοι βασιλιάδες, δώδεκα εξαιρετικά χωράφια στον καθένα.

[2.141.2] Ύστερα όμως ο Σαναχάριβος, βασιλιάς των Αράβων και των Ασσυρίων, εκστρατεύει κατά της Αιγύπτου με στρατό μεγάλο· οι Αιγύπτιοι πολεμιστές δεν θέλουν να βοηθήσουν τον βασιλιά.

[2.141.3] Αυτός δεν ξέρει τί να κάνει και μπαίνει στον ναό και πιάνει να κλαίει μπροστά στο άγαλμα γι᾽ αυτά που κινδυνεύει να πάθει· και καθώς θρηνολογούσε, τον πήρε ο ύπνος και ονειρεύτηκε ότι φανερώθηκε ο θεός μπροστά του και του έδωσε θάρρος ότι αν αντιμετώπιζε τον αραβικό στρατό, δεν θα πάθαινε κανένα κακό: αυτός, ο θεός, θα του έστελνε βοήθεια.

[2.141.4] Έχοντας λοιπόν πεποίθηση στο όνειρο, παραλαβαίνει ο βασιλιάς τους Αιγυπτίους όσοι θέλησαν να τον ακολουθήσουν και στρατοπεδεύει στο Πηλούσιο (γιατί από εκεί μπαίνει κανείς στην Αίγυπτο)· από τους πολεμιστές βέβαια δεν τον ακολούθησε κανένας, παρά μόνο μαγαζάτορες, εργατικοί και εμπορευόμενοι.

[2.141.5] Όταν έφτασαν εκεί οι εχθροί, τη νύχτα χύθηκαν καταπάνω τους αρουραίοι και τους έφαγαν όλες τις φαρέτρες και τα τόξα και επιπλέον τις λαβές από τις ασπίδες τους, και την άλλη μέρα αυτοί, άοπλοι καθώς ήταν, ρίχτηκαν στη φυγή και έπεσαν πολλοί.

[2.141.6] Και σήμερα ο βασιλιάς αυτός είναι στημένος πέτρινος στον ναό του Ηφαίστου κρατώντας στα χέρια ποντικό και έχει και επιγραφή που λέει τούτα: «Εμένα να βλέπετε και να είστε ευσεβείς».

[2.142.1] Ώς το σημείο τούτο της αφήγησης μου τα είπαν οι Αιγύπτιοι και οι ιερείς τους, αποδείχνοντάς μου ότι από τον πρώτο βασιλιά ώς τον ιερέα αυτόν του Ηφαίστου, τον τελευταίο που βασίλευσε, υπήρξαν τριακόσιες σαράντα μία γενιές ανθρώπων και ότι κατά τη διάρκειά τους υπήρξαν άλλοι τόσοι αρχιερείς και βασιλιάδες.

[2.142.2] Δηλαδή, τριακόσιες γενιές ανθρώπων κάνουν δέκα χιλιάδες χρόνια, αφού τρεις γενιές ανθρώπων είναι εκατό χρόνια. Και σαράντα μία οι υπόλοιπες γενιές επιπλέον από τις τριακόσιες, που μας κάνουν χίλια τριακόσια σαράντα χρόνια,

[2.142.3] έχουμε έντεκα χιλιάδες τριακόσια σαράντα χρόνια, και στο διάστημα αυτό, μου είπαν, δεν υπήρξε ούτε ένας θεός με ανθρώπινη μορφή· και μάλιστα, μου είπαν, τίποτε τέτοιο δεν παρουσιάστηκε ούτε πριν ούτε μετά, με τους υπόλοιπους βασιλιάδες που υπήρξαν στην Αίγυπτο.

[2.142.4] Στο διάστημα αυτό, μου είπαν, ο ήλιος ανέτειλε τέσσερις φορές με τρόπο αντίθετον από τον συνηθισμένο: δυο φορές ανέτειλε από εκεί όπου τώρα δύει, και δυο φορές έδυσε εκεί από όπου τώρα ανατέλλει· και τίποτε στην Αίγυπτο δεν άλλαξε σ᾽ αυτή την περίοδο, ούτε τα όσα τους δίνουν η γη και ο ποταμός ούτε τα σχετικά με τις αρρώστιες και τους θανάτους.

[2.143.1] Κάποτε στη Θήβα ο Εκαταίος ο ιστορικός παρουσίασε τη γενεαλογία του συνδέοντας την οικογένειά του με θεό, δέκατον έκτο στη σειρά, και οι ιερείς του Δία τού έκαναν ό,τι και σ᾽ εμένα, που ωστόσο δεν παρουσίασα τη γενεαλογία μου:

[2.143.2] με έμπασαν μέσα στον ναό, που είναι μεγάλος, και μου έδειξαν, μετρώντας τα, ξύλινα κολοσσιαία αγάλματα, όσα ακριβώς είπα· γιατί ο κάθε ιερέας, εν ζωή ακόμη, στήνει εκεί μέσα το άγαλμά του·

[2.143.3] μετρώντας λοιπόν και παρουσιάζοντας οι ιερείς τους κολοσσούς μού απέδειξαν ότι ο καθένας από αυτούς ήταν γιος και πατέρας, και ξεκινώντας από το άγαλμα του πιο πρόσφατα πεθαμένου, πέρασαν όλες τις απεικονίσεις μία μία ώσπου μου τις παρουσίασαν όλες.

[2.143.4] Όσο για τον Εκαταίο που έκανε τη γενεαλογία του και συνδέθηκε με τον θεό στη δέκατη έκτη γενιά, αυτοί του έκαναν άλλη γενεαλογία με βάση το μέτρημα, γιατί δεν δέχονταν τα λεγόμενά του, ότι δηλαδή από θεό γεννήθηκε άνθρωπος· και του παρουσίασαν αυτή την αντίθετη γενεαλογία λέγοντάς του ότι ο καθένας απ᾽ αυτούς τους κολοσσούς ήταν ένας εξαιρετικός άνθρωπος που είχε γεννηθεί από άλλον εξαίρετο άνθρωπο, πράγμα που του το απέδειξαν για τους τριακόσιους σαράντα πέντε κολοσσούς, ότι ήταν εξαίρετοι άνθρωποι γεννημένοι από εξαιρετικούς ανθρώπους, χωρίς να τους συνδέσουν ούτε με θεό κανέναν ούτε με ήρωα…

[2.144.1] Έτσι λοιπόν οι ιερείς απέδειξαν ότι όλοι αυτοί στους οποίους ανήκαν τα αγάλματα, ήταν θνητοί και κάθε άλλο παρά θεοί.

[2.144.2] Αλλά πριν από τους ανθρώπους οι ηγεμόνες στην Αίγυπτο ήταν θεοί που συγκατοικούσαν μαζί με τους ανθρώπους, και κάθε φορά αρχηγός ήταν ένας από αυτούς· τελευταίος βασίλευσε στη χώρα ο Ώρος, ο γιος του Όσιρη, που οι Έλληνες τον ονομάζουν Απόλλωνα και που έριξε τον Τυφώνα και έγινε τελευταίος βασιλιάς της Αιγύπτου. Όσο για τον Όσιρη, στην ελληνική γλώσσα είναι Διόνυσος.

[2.145.1] Ανάμεσα στους Έλληνες οι νεότεροι από τους θεούς θεωρούνται ότι είναι ο Ηρακλής, ο Διόνυσος και ο Παν, ενώ ανάμεσα στους Αιγυπτίους ο Παν θεωρείται αρχαιότατος και ένας από τους οκτώ θεούς που λέγεται ότι ήταν οι πρώτοι, ο Ηρακλής από τους δεύτερους, που λέγεται ότι είναι δώδεκα, και ο Διόνυσος από τους τρίτους, αυτούς που γεννήθηκαν από τους δώδεκα θεούς.

[2.145.2] Πόσα χρόνια λένε οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι ότι χωρίζουν τον Ηρακλή από τον βασιλιά Άμαση, το ανέφερα παραπάνω· όσο για τον Πάνα, λένε ότι τα χρόνια είναι περισσότερα από τα προηγούμενα, ενώ στην περίπτωση του Διόνυσου είναι λιγότερα, αφού από αυτόν ώς τον βασιλιά Άμαση τα χρόνια υπολογίζονται ότι είναι δεκαπέντε χιλιάδες.

[2.145.3] Και τούτα οι Αιγύπτιοι ισχυρίζονται ότι τα γνωρίζουν με ακρίβεια, δεδομένου ότι ανέκαθεν λογαριάζουν και ανέκαθεν καταγράφουν τα χρόνια.

[2.145.4] Από τον Διόνυσο λοιπόν, που λέγεται ότι τον γέννησε η Σεμέλη, η κόρη του Κάδμου, ώς την εποχή τη δική μου είναι περίπου χίλια εξακόσια χρόνια, από τον Ηρακλή της Αλκμήνης περίπου εννιακόσια χρόνια, και από τον Πάνα της Πηνελόπης (γιατί από αυτήν και από τον Ερμή λένε οι Έλληνες ότι γεννήθηκε ο Παν) είναι λιγότερα παρ᾽ όσα από τα Τρωικά, δηλαδή κάπου οκτακόσια χρόνια ώς την εποχή μου.

[2.146.1] Από τις δύο τούτες ιστορίες ελεύθερος είναι ο καθένας να ακολουθήσει όποια τον πείθει περισσότερο· όσο για την δική μου γνώμη σχετικά με όλα αυτά, έχει ήδη εκτεθεί. Γιατί αν ο Διόνυσος που γεννήθηκε από τη Σεμέλη και ο Παν που γεννήθηκε από την Πηνελόπη, γίνονταν και αυτοί διάσημοι στην Ελλάδα και έφταναν ώς τα γεράματα, όπως ο Ηρακλής που τον έκανε ο Αμφιτρύων, τότε θα έλεγε κανείς ότι και αυτοί οι δύο, Διόνυσος δηλαδή και Παν, υπήρξαν, όπως και ο Ηρακλής, άνθρωποι που είχαν πάρει τα ονόματα εκείνων των παλαιοτέρων θεών·

[2.146.2] σήμερα όμως οι Έλληνες λένε ότι τον Διόνυσο, μόλις γεννήθηκε, τον έραψε ο Δίας μέσα στο μηρό του και τον πήγε στη Νύσα, που είναι πάνω από την Αίγυπτο, στην Αιθιοπία· αλλά για τον Πάνα δεν έχουν τίποτε να πούνε, πού πήγε όταν γεννήθηκε. Είναι λοιπόν φανερό κατά τη γνώμη μου ότι τα ονόματα τούτων των θεών οι Έλληνες τα έμαθαν ύστερα από των άλλων. Και από την εποχή όπου τα έμαθαν, από τότε χρονολογούν τη γέννησή τους.

[2.147.1] Όλα τα παραπάνω τα λένε οι Αιγύπτιοι. Τώρα όμως θα περιγράψω όσα λένε οι άλλοι άνθρωποι ότι έγιναν σε τούτη τη χώρα, και τα λένε και οι Αιγύπτιοι συμφωνώντας με τους άλλους· θα προσθέσω ωστόσο σε αυτά και μερικά απ᾽ όσα είδα ο ίδιος.

[2.147.2] Αφού ελευθερώθηκαν οι Αιγύπτιοι μετά τη βασιλεία του ιερέα του Ηφαίστου (γιατί δεν μπορούν ούτε στιγμή να ζήσουν χωρίς βασιλιά), χώρισαν όλη την Αίγυπτο σε δώδεκα μέρη και έταξαν δώδεκα βασιλιάδες.

[2.147.3] Οι βασιλιάδες αυτοί έκαναν επιγαμίες και βασίλευαν ακολουθώντας νόμους που έλεγαν να μην ανατρέπουν ο ένας τον άλλο, να μην επιθυμούν να έχουν περισσότερα ο ένας από τον άλλο και να είναι πολύ καλοί φίλοι.

[2.147.4] Θέσπισαν αυτούς τους νόμους και τους τηρούσαν με συνέπεια για τον εξής λόγο: μόλις ανέβηκαν στην εξουσία, από την αρχή αρχή, τους δόθηκε χρησμός ότι όποιος κάνει σπονδή με χάλκινο τάσι στο ιερό του Ηφαίστου (όπου συνάζονταν, όπως και σε όλα τα ιερά), αυτός θα βασιλεύσει σε ολόκληρη την Αίγυπτο.

[2.148.1] Αποφάσισαν επίσης αυτοί οι βασιλιάδες να αφήσουν κάποιο κοινό μνημείο, και με την απόφασή τους αυτή κατασκεύασαν έναν λαβύρινθο, που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τη λίμνη Μοίριδα, κάπου κοντά στη λεγόμενη Κροκοδειλούπολη· τον είδα τον λαβύρινθο αυτόν, και είναι ανώτερος από κάθε περιγραφή.

[2.148.2] Γιατί αν υπολογίσουμε όλα μαζί τα τείχη των Ελλήνων και τα έργα που έχουν να επιδείξουν, θα αποδειχτούν κατώτερα από τούτον τον λαβύρινθο ως προς τον κόπο και τη δαπάνη, μολονότι και ο ναός της Εφέσου και ο ναός της Σάμου είναι αξιόλογοι.

[2.148.3] Άλλωστε και οι πυραμίδες είναι ανώτερες από κάθε περιγραφή και αντάξιες η καθεμιά πολλών και μεγάλων ελληνικών έργων, αλλά τούτος ο λαβύρινθος ξεπερνάει και τις πυραμίδες.

[2.148.4] Μέσα στον λαβύρινθο είναι δώδεκα σκεπαστές αυλές, με τις πύλες τους αντικριστές, έξι να βλέπουν προς τον βορρά και έξι προς τον νότο, συνεχόμενες, ενώ απ᾽ έξω τις περιβάλλει ο ίδιος τοίχος. Υπάρχουν ακόμη διπλές αίθουσες, άλλες υπόγειες, άλλες πάνω από τούτες, τρεις χιλιάδες όλες μαζί, από χίλιες πεντακόσιες η κάθε σειρά.

[2.148.5] Τις αίθουσες που είναι από πάνω τις είδα ο ίδιος, τις περπάτησα, και ό,τι λέω το αντίκρισα με τα μάτια μου· αλλά για τις υπόγειες, κάτω από τούτες, πληροφορήθηκα από λόγια που άκουσα, επειδή οι Αιγύπτιοι επόπτες δεν θέλησαν καθόλου να μου τις δείξουν, λέγοντας ότι εκεί μέσα βρίσκονταν οι τάφοι των βασιλιάδων που πρώτοι οικοδόμησαν αυτόν τον λαβύρινθο, και των ιερών κροκοδείλων.

[2.148.6] Έτσι, για τις κάτω αίθουσες λέω ό,τι άκουσα, ενώ τις απάνω, που είναι ανώτερες από ανθρώπινα έργα, τις είδα και ο ίδιος: τα περάσματα για να βγει κανείς από τα δωμάτια και τα πηγαινέλα εδώ κι εκεί ανάμεσα στις αυλές ήταν τόσο περίπλοκα ώστε μας έκαναν να σαστίζουμε περνώντας από την αυλή στις αίθουσες και από τις αίθουσες σε διαδρόμους με κολόνες και από τους διαδρόμους σε άλλα δωμάτια και από τις αίθουσες σε άλλες αυλές.

[2.148.7] Όλα αυτά ήταν σκεπασμένα με πέτρινη στέγη σαν τους τοίχους, και οι τοίχοι ήταν γεμάτοι σκαλιστές παραστάσεις και η κάθε αυλή είχε περιστύλιο από άσπρη πέτρα με τέλεια εφαρμογή. Και στη γωνία όπου καταλήγει ο λαβύρινθος, ακουμπάει πυραμίδα σαράντα οργιές ψηλή, που έχει απάνω της σκαλισμένες μεγάλες ιερογλυφικές παραστάσεις· όσο για τον δρόμο ώς την πυραμίδα, είναι καμωμένος κάτω από τη γη.

[2.149.1] Και όμως, μόλο που τούτος ο λαβύρινθος είναι τέτοιας λογής, ακόμη μεγαλύτερο θαύμα παρουσιάζει η λίμνη η λεγόμενη του Μοίρη, που κοντά της είναι χτισμένος ο λαβύρινθος· η περίμετρος της λίμνης γύρω γύρω είναι τρεις χιλιάδες εξακόσιοι στάδιοι, που μας κάνουν εξήντα σχοίνους, όσο είναι δηλαδή το πλάτος της ίδιας της παραθαλάσσιας Αιγύπτου· η λίμνη είναι μακρουλή προς βορρά και νότο, και το βάθος της στο μεγαλύτερό του σημείο είναι πενήντα οργιές.

[2.149.2] Ότι είναι έργο των χεριών, ότι την έχουν σκάψει δηλαδή, η λίμνη το δείχνει από μόνη της. Γιατί στο κέντρο της περίπου είναι στημένες δυο πυραμίδες που περισσεύουν πάνω από το νερό πενήντα οργιές, ενώ άλλο τόσο είναι το μέρος τους το χτισμένο κάτω από το νερό, και πάνω στην καθεμιά είναι ένας πέτρινος κολοσσός καθισμένος σε θρόνο.

[2.149.3] Έτσι, οι πυραμίδες είναι εκατό οργιές, που ισοδυναμούν με έναν στάδιο τεσσάρων πλέθρων, αφού η κάθε οργιά είναι έξι πόδια ή τέσσερις πήχες, τα πόδια τέσσερις παλάμες και οι πήχες έξι παλάμες.

[2.149.4] Το νερό ωστόσο δεν υπάρχει από μόνο του μέσα στη λίμνη (αφού ο τόπος εκεί είναι φοβερά άνυδρος), αλλά έρχεται με διώρυγα από τον Νείλο και έξι μήνες κυλάει μέσα στη λίμνη, έξι μήνες βγαίνει πάλι έξω, στον Νείλο.

[2.149.5] Όταν το νερό κυλάει προς τα έξω, τους έξι αυτούς μήνες η λίμνη δίνει στο βασίλειο από τα ψάρια ένα ασημένιο τάλαντο την ημέρα, και όταν το νερό μπαίνει μέσα στη λίμνη, είκοσι μνες.

[2.150.1] Οι ντόπιοι μού είπαν ακόμη ότι η λίμνη αυτή, κάτω από τη γη, φτάνει και ώς τη Σύρτη, στη Λιβύη, στρίβοντας δυτικά, στα μεσόγεια, δίπλα στο βουνό πάνω από τη Μέμφιδα.

[2.150.2] Επειδή όμως δεν έβλεπα πουθενά το χώμα που είχε βγει απ᾽ αυτό το έργο, μου γεννήθηκαν απορίες, και ρώτησα τους περίοικους της λίμνης πού βρισκόταν το χώμα που είχε βγει από εκεί. Μου είπαν λοιπόν πού το είχαν μεταφέρει και με έπεισαν αμέσως, δεδομένου ότι ήξερα από αφηγήσεις ότι και στη Νίνο της Ασσυρίας είχε συμβεί κάτι παρόμοιο.

[2.150.3] Ο Σαρδανάπαλος δηλαδή, ο βασιλιάς της Νίνου, είχε μεγάλα πλούτη που φυλάγονταν σε υπόγεια θησαυροφυλάκια, και κάποιοι κλέφτες σκέφτηκαν να τα σηκώσουν. Αρχίζοντας λοιπόν από τα σπίτια τους, με κατεύθυνση προς τα βασιλικά ανάκτορα, έσκαβαν οι κλέφτες κάτω από τη γη, και το χώμα που έβγαινε από το λαγούμι, όταν νύχτωνε, το έριχναν στον ποταμό Τίγρητα που κυλάει κοντά στη Νίνο, ώσπου κατόρθωσαν αυτό που ήθελαν.

[2.150.4] Το ίδιο άκουσα ότι έγινε και με το όρυγμα για τη λίμνη στην Αίγυπτο, μόνο που δεν έγινε νύχτα αλλά ημέρα· έσκαβαν δηλαδή και οι Αιγύπτιοι και κουβαλούσαν το χώμα στον Νείλο κι αυτός το έπαιρνε και το σκόρπιζε μετά. Έτσι λοιπόν λέγεται ότι ανοίχτηκε αυτή η λίμνη.

[2.151.1] Φέρνονταν ωστόσο με δικαιοσύνη οι δώδεκα βασιλιάδες, όταν ήρθε ο καιρός να κάνουν θυσίες στο ιερό του Ηφαίστου, και την τελευταία ημέρα της εορτής ήταν να κάνουν σπονδές και ο αρχιερέας τούς έφερε τα χρυσά τάσια, μ᾽ αυτά που συνήθιζαν να κάνουν τις σπονδές, αλλά έκανε λάθος στο μέτρημα, και στους δώδεκα που ήταν αυτοί, έφερε έντεκα τάσια.

[2.151.2] Τελευταίος στη σειρά στεκόταν ο Ψαμμήτιχος· δεν είχε τάσι, έβγαλε τότε την περικεφαλαία του, που ήταν χάλκινη, την άπλωσε και έκανε τη σπονδή. Περικεφαλαίες είχαν και όλοι οι άλλοι βασιλιάδες και έτυχε εκείνη τη στιγμή να τις φορούν.

[2.151.3] Ο Ψαμμήτιχος βέβαια άπλωσε την περικεφαλαία του χωρίς να έχει πονηρό σκοπό στον νου του· οι άλλοι ωστόσο έφεραν στη σκέψη τους αυτό που είχε κάνει ο Ψαμμήτιχος και μαζί τον χρησμό που τους είχε δοθεί, ότι δηλαδή όποιος από αυτούς κάνει σπονδή με χάλκινο τάσι θα γίνει μόνος βασιλιάς της Αιγύπτου, θυμήθηκαν λοιπόν τον χρησμό και βέβαια τον Ψαμμήτιχο δεν τον καταδίκασαν σε θάνατο, αφού ανακρίνοντάς τον δεν βρήκαν να έκανε από πρόθεση ό,τι έκανε, αλλά αποφάσισαν να τον διώξουν στα έλη απογυμνώνοντάς τον από το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας του, και να μη βγαίνει έξω από τα έλη και να μην έχει πάρε–δώσε με την υπόλοιπη Αίγυπτο.

[2.152.1] Στο παρελθόν ο Ψαμμήτιχος αυτός, για να γλιτώσει από τον Αιθίοπα Σαβακώ, που του είχε σκοτώσει τον πατέρα Νεκώ, είχε καταφύγει στη Συρία, και όταν ο Αιθίοπας αποχώρησε λόγω του ονείρου που είδε, οι Αιγύπτιοι όσοι είναι από τον Σαΐτη νομό, τον έφεραν πίσω, τον Ψαμμήτιχο.

[2.152.2] Ύστερα, ενώ ήταν βασιλιάς για δεύτερη φορά, του έτυχε να τον διώξουν οι έντεκα βασιλιάδες στα έλη λόγω της περικεφαλαίας.

[2.152.3] Και ο Ψαμμήτιχος, θεωρώντας ότι οι βασιλιάδες τού είχαν φερθεί προσβλητικά, συλλογιζόταν πώς να εκδικηθεί αυτούς που τον είχαν διώξει. Έστειλε λοιπόν και ρώτησε στην πόλη Βουτού, στο μαντείο της Λητώς, το πιο αλάνθαστο μαντείο για τους Αιγυπτίους, και του ήρθε χρησμός ότι η τιμωρία θα φτάσει από τη θάλασσα, όταν θα εμφανιστούν οι χάλκινοι άνθρωποι.

[2.152.4] Αυτόν ωστόσο τον έτρωγε κρυφά μεγάλη δυσπιστία, ότι θα έρχονταν να τον βοηθήσουν χάλκινοι άνθρωποι. Κι όμως, δεν πέρασε πολύς καιρός, όταν μερικοί Ίωνες και Κάρες, που είχαν σαλπάρει για πλιάτσικο, ξέπεσαν από ανάγκη στην Αίγυπτο, όπου βγήκαν στη στεριά, και όπως φορούσαν χάλκινες πανοπλίες, ένας Αιγύπτιος που δεν είχε ξαναδεί ανθρώπους με χάλκινες πανοπλίες, πήγε στον Ψαμμήτιχο στα έλη και του ανάγγειλε ότι από τη θάλασσα είχαν φτάσει κάτι χάλκινοι άνθρωποι και λεηλατούσαν την πεδιάδα.

[2.152.5] Τότε αυτός, καταλαβαίνοντας ότι ο χρησμός βγαίνει αληθινός, φέρνεται πολύ φιλικά στους Ίωνες και στους Κάρες, και δίνοντάς τους μεγάλες υποσχέσεις, τους πείθει να πάνε με το μέρος του. Και μόλις τους έπεισε, αμέσως, μαζί με τους Αιγυπτίους όσοι θέλησαν να τον ακολουθήσουν και με τους συμμάχους του αυτούς, ανατρέπει τους βασιλιάδες.

[2.153.1] Όταν έγινε κύριος όλης της Αιγύπτου, ο Ψαμμήτιχος κατασκεύασε στον Ήφαιστο προπύλαια στη Μέμφιδα, αυτά που βλέπουν προς τον νότο, και για τον Άπη, για να τρέφεται όποτε εμφανιστεί, κατασκεύασε απέναντι στα προπύλαια αυλή με περιστύλιο γύρω γύρω και γεμάτη παραστάσεις· αντί για κολόνες μάλιστα, την οροφή τη στηρίζουν κολοσσοί δώδεκα πήχες ψηλοί. Όσο για τον Άπη στην ελληνική γλώσσα είναι Έπαφος.

[2.154.1] Στους Ίωνες ωστόσο και στους Κάρες που συνεργάστηκαν μαζί του, έδωσε ο Ψαμμήτιχος τόπους να κατοικήσουν, αντικριστούς, έχοντας τον Νείλο ανάμεσά τους, και στους χώρους αυτούς δόθηκε το όνομα Στρατόπεδα. Τους έδωσε μάλιστα αυτούς τους τόπους όπως τους έδωσε και όλα τα άλλα όσα τους είχε υποσχεθεί.

[2.154.2] Ακόμη, έβαλε δίπλα τους παιδιά από την Αίγυπτο για να μάθουν την ελληνική γλώσσα, και από τα παιδιά εκείνα που έμαθαν τη γλώσσα, προέρχονται οι σημερινοί διερμηνείς στην Αίγυπτο.

[2.154.3] Οι Ίωνες λοιπόν και οι Κάρες κατοίκησαν σ᾽ αυτούς τους τόπους πολύν καιρό· και βρίσκονται αυτοί οι τόποι κοντά στη θάλασσα, λίγο πιο κάτω από την πόλη Βούβαστη, πάνω στο λεγόμενο Πηλούσιο στόμιο του Νείλου. Πολύν καιρό μετά ο βασιλιάς Άμασις τους ξεσήκωσε από εκεί αυτούς τους ανθρώπους και τους έβαλε να κατοικήσουν στη Μέμφιδα κάνοντάς τους σωματοφύλακές του αντί για τους Αιγυπτίους.

[2.154.4] Αφότου εγκαταστάθηκαν αυτοί στην Αίγυπτο και από την επαφή μας μαζί τους γνωρίζουμε οι Έλληνες με ακρίβεια όλα όσα έγιναν στην Αίγυπτο από τη βασιλεία του Ψαμμήτιχου και ύστερα· γιατί αυτοί ήταν οι πρώτοι αλλόγλωσσοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο.

[2.154.5] Στους τόπους πάντως απ᾽ όπου ξεσηκώθηκαν, υπήρχαν και επί των ημερών μου ακόμη τα σκαριά των πλοίων τους και τα ερείπια των σπιτιών τους. Έτσι λοιπόν ο Ψαμμήτιχος έκανε δική του την Αίγυπτο.

[2.155.1] Το μαντείο της Αιγύπτου το έχω ήδη αναφέρει πολλές φορές, αλλά θα πω περισσότερα γι᾽ αυτό επειδή αξίζει τον κόπο· το μαντείο αυτό λοιπόν, στην Αίγυπτο, είναι ιερό της Λητώς, χτισμένο σε μεγάλη πόλη, στο λεγόμενο Σεβεννυτικό στόμιο του Νείλου γι᾽ αυτόν που αναπλέει τον ποταμό από τη θάλασσα.

[2.155.2] Το όνομα της πόλης αυτής, όπου βρίσκεται το μαντείο, είναι Βουτού και το έχω αναφέρει το όνομα αυτό και στα προηγούμενα. Σ᾽ αυτή τη Βουτού υπάρχει το ιερό του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Ο ναός της Λητώς, όπου βρίσκεται το μαντείο, είναι και ο ίδιος μεγάλος, αλλά και τα προπύλαιά του είναι ψηλά δέκα οργιές.

[2.155.3] Θα μιλήσω ωστόσο γα εκείνο που εμένα μου προξένησε τον μεγαλύτερο θαυμασμό ανάμεσα στα πράγματα που μπορεί να δει κανείς εκεί: μέσα σ᾽ αυτό το ιερό υπάρχει ναός της Λητώς καμωμένος από έναν μόνο ογκόλιθο στο ύψος και στο μήκος, και ο κάθε τοίχος είναι ίσος με αυτές τις διαστάσεις, που είναι η καθεμιά τους σαράντα πήχες. Στη στέγη πάνω από την οροφή είναι βαλμένος άλλος ογκόλιθος που έχει πρόστεγο τέσσερις πήχες.

[2.156.1] Ώστε λοιπόν απ᾽ όσα μπόρεσα να δω σ᾽ αυτό το ιερό, το θαυμαστότερο απ᾽ όλα είναι ο ναός, ενώ από τα δευτερότερα είναι το νησί το ονομαζόμενο Χέμμις.

[2.156.2] Είναι μέσα σε λίμνη βαθιά και πλατιά, βρίσκεται κοντά στο ιερό της Βουτούς, και οι Αιγύπτιοι λένε ότι το νησί αυτό είναι πλωτό. Εγώ ο ίδιος βέβαια δεν το είδα ούτε να πλέει ούτε να σαλεύει, και μάλιστα τα χάνω όταν ακούω ότι πραγματικά υπάρχει πλωτό νησί·

[2.156.3] πάντως στο νησί υπάρχει μεγάλος ναός του Απόλλωνα, είναι χτισμένος τριπλός βωμός και φυτρώνουν φοίνικες πολλοί και άλλα δέντρα, και καρποφόρα και άγρια.

[2.156.4] Οι Αιγύπτιοι ωστόσο, όταν λένε ότι το νησί είναι πλωτό, αναφέρουν από πάνω και τούτη την ιστορία: τότε όπου ο Τυφών γύριζε παντού για να βρει τον γιο του Όσιρη, η Λητώ, που ήταν ανάμεσα στους οκτώ Θεούς που υπήρξαν πρώτοι και που κατοικούσε στην πόλη Βουτού, εκεί δηλαδή όπου βρίσκεται το μαντείο της, παρέλαβε από την Ίσιδα τον Απόλλωνα για να τον φυλάξει και τον έσωσε κρύβοντάς τον σ᾽ αυτό το νησί που δεν ήταν προηγουμένως πλωτό και που τώρα λένε ότι είναι πλωτό.

[2.156.5] Οι Αιγύπτιοι λένε ότι ο Απόλλων και η Άρτεμις είναι παιδιά του Διόνυσου και της Ίσιδας, ενώ η Λητώ υπήρξε τροφός τους και τα έσωσε. Στα αιγυπτιακά ο Απόλλων είναι Ώρος, η Δήμητρα είναι Ίσις και η Άρτεμις είναι Βούβαστις.

[2.156.6] Απ᾽ αυτόν τον θρύλο και όχι από κανέναν άλλο ο Αισχύλος ο γιος του Ευφορίωνα, μόνος απ᾽ όλους τους παλιότερους ποιητές έκανε την κλεψιά που θα πω, παρουσίασε δηλαδή την Άρτεμη να είναι κόρη της Δήμητρας. Για όλα αυτά το νησί έγινε πλωτό. Και αυτά λένε σχετικά οι Αιγύπτιοι.

[2.157.1] Ο Ψαμμήτιχος λοιπόν βασίλευε στην Αίγυπτο πενήντα τέσσερα χρόνια, από τα οποία τριάντα μείον ένα είχε εγκατασταθεί κοντά στην Άζωτο, μεγάλη πόλη της Συρίας, και την πολιορκούσε ώσπου την εκπόρθησε· και απ᾽ όλες τις πόλεις όσες γνωρίζω, αυτή η Άζωτος άντεξε σε πολιορκία τον περισσότερο καιρό.

[2.158.1] Γιος του Ψαμμήτιχου ήταν ο Νεκώς που έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου· αυτός δοκίμασε πρώτος ν᾽ ανοίξει τη διώρυγα που φέρνει στην Ερυθρά θάλασσα και που την άνοιξε ύστερα ο Δαρείος ο Πέρσης. Το μήκος της διώρυγας είναι τεσσάρων ημερών ταξίδι με το πλοίο, και στο πλάτος την έσκαψαν τόσο ώστε να μπορούν να πλέουν μαζί δύο τριήρεις με τα κουπιά τους.

[2.158.2] Το νερό στη διώρυγα έρχεται από τον Νείλο ξεκινώντας λίγο νοτιότερα από την πόλη Βούβαστη, κοντά στην αραβική πόλη Πάτουμο, και βγαίνει στην Ερυθρά θάλασσα. Η εκσκαφή άρχισε πρώτα από την αιγυπτιακή πεδιάδα, από τη μεριά της που είναι προς την Αραβία, και όπου νοτιότερα στην πεδιάδα συνεχίζεται το βουνό που πηγαίνει προς τη Μέμφιδα και όπου είναι τα λατομεία.

[2.158.3] Στα ριζά αυτού του βουνού περνάει η διώρυγα, όπου απλώνεται από τα δυτικά στα ανατολικά, και ύστερα συνεχίζει μέσα από κλεισούρες οδηγώντας από το βουνό προς τη μεσημβρία και τον νότιο άνεμο ώς τον Αραβικό κόλπο.

[2.158.4] Το μικρότερο και συντομότερο σημείο για να περάσει κανείς από τη βόρεια θάλασσα στη νότια, αυτήν που λέγεται και Ερυθρά, είναι από το Κάσιο όρος, το σύνορο Αιγύπτου και Συρίας, απ᾽ όπου η απόσταση ώς τον Αραβικό κόλπο είναι χίλιοι στάδιοι ακριβώς.

[2.158.5] Αυτή είναι η συντομότερη διαδρομή, ενώ η διώρυγα είναι πολύ μακρύτερη, δεδομένου ότι είναι πιο ελικοειδής· από τους Αιγυπτίους που έσκαβαν τη διώρυγα, όταν βασιλιάς ήταν ο Νεκώς, χάθηκαν εκατόν είκοσι χιλιάδες. Ο Νεκώς ωστόσο παράτησε την εκσκαφή στη μέση επειδή τον σταμάτησε το μαντείο λέγοντάς του ότι εργάζεται για λογαριασμό του βάρβαρου· βάρβαρους λένε οι Αιγύπτιοι όσους δεν μιλούν την ίδια γλώσσα με αυτούς.

[2.159.1] Ο Νεκώς όταν παράτησε τη διώρυγα στράφηκε στις εκστρατείες και ναυπηγήθηκαν τότε τριήρεις, άλλες στη βόρεια θάλασσα, άλλες στον Αραβικό κόλπο, στην Ερυθρά θάλασσα, που τα σκαριά τους φαίνονται ακόμη,

[2.159.2] και ο Νεκώς τις μεταχειριζόταν όπου παρουσιαζόταν ανάγκη· πολέμησε και στη στεριά ο Νεκώς με τους Σύριους, που τους νίκησε στη Μάγδωλο, και μετά τη μάχη κατέλαβε την Κάδυτη, που είναι μεγάλη πόλη της Συρίας.

[2.159.3] Και τη φορεσιά που φορούσε όταν τα κατόρθωσε όλα αυτά, την έστειλε στις Βραγχίδες των Μιλησίων, αφιέρωμα στον Απόλλωνα. Ύστερα, αφού βασίλευσε συνολικά δεκαέξι χρόνια, πέθανε αφήνοντας την αρχή στο γιο του Ψάμμη.

[2.160.1] Σ᾽ αυτόν τον Ψάμμη, όταν ήταν βασιλιάς της Αιγύπτου, ήρθαν απεσταλμένοι των Ηλείων και καυχιόνταν ότι τους αγώνες στην Ολυμπία τούς είχαν κανονίσει όσο δικαιότερα και καλύτερα μπορούσαν να το κάνουν άνθρωποι, και διατείνονταν ότι ούτε οι Αιγύπτιοι, οι σοφότεροι απ᾽ όλους τους ανθρώπους, δεν θα μπορούσαν να επινοήσουν τίποτε ανώτερο.

[2.160.2] Όταν λοιπόν έφτασαν οι Ηλείοι στην Αίγυπτο και είπαν γιατί είχαν πάει, ο βασιλιάς αυτός συγκάλεσε όλους τους Αιγυπτίους όσοι λεγόταν ότι είναι οι σοφότεροι. Συγκεντρώθηκαν λοιπόν οι Αιγύπτιοι και ζήτησαν από τους Ηλείους να τους πουν όλους τους κανονισμούς που εφάρμοζαν στους αγώνες· οι Ηλείοι πάλι είπαν όσα είχαν να πουν και πρόσθεσαν ότι είχαν πάει εκεί για να μάθουν αν οι Αιγύπτιοι μπορούσαν να σκεφτούν τίποτε δικαιότερο.

[2.160.3] Τα μελέτησαν οι Αιγύπτιοι και ρώτησαν τους Ηλείους αν στους αγώνες παίρνουν μέρος και οι συμπολίτες τους. Και αυτοί είπαν ότι και οι ίδιοι και οι άλλοι Έλληνες, όσοι θέλουν, είναι ελεύθεροι να παίρνουν μέρος στους αγώνες.

[2.160.4] Οι Αιγύπτιοι τότε είπαν ότι κανονίζοντάς τα έτσι οι Ηλείοι ξέφευγαν εντελώς από το δίκαιο: γιατί δεν είναι δυνατόν να μη μεροληπτούν υπέρ του συμπολίτη τους που αγωνίζεται αδικώντας έτσι τον ξένο. Αν λοιπόν ήθελαν να έχουν δίκαιους κανονισμούς και γι᾽ αυτόν τον λόγο είχαν πάει στην Αίγυπτο, οι Αιγύπτιοι τους συμβούλευαν να τελούν τους αγώνες μόνο για ξένους αγωνιστές, και να μην επιτρέπεται στους Ηλείους να παίρνουν μέρος σε αυτούς. Αυτές λοιπόν τις υποδείξεις έκαναν οι Αιγύπτιοι στους Ηλείους.

[2.161.1] Ο Ψάμμης ωστόσο βασίλευσε στην Αίγυπτο μόνο έξι χρόνια, και μετά την εκστρατεία που έκανε στην Αιθιοπία, πέθανε αμέσως και τον διαδέχτηκε ο γιος του Απρίης,

[2.161.2] ο οποίος, μετά τον προπάππο του τον Ψαμμήτιχο, ήταν ο πιο τυχερός από τους προηγούμενούς του βασιλιάδες· κατά τα είκοσι πέντε χρόνια όπου κυβέρνησε, πραγματοποίησε εκστρατεία κατά της Σιδώνας και ναυμάχησε με τον βασιλιά της Τύρου.

[2.161.3] Το θέλησε ωστόσο η μοίρα να πάθει κι αυτός κακό, και ποιά ήταν η αιτία θα το αφηγηθώ με περισσότερα λόγια στην ιστορία της Λιβύης, ενώ εδώ θα πω λίγα πράγματα·

[2.161.4] δηλαδή, ο Απρίης έστειλε εναντίον των Κυρηναίων μεγάλο στράτευμα και έπαθε μεγάλη ήττα, και οι Αιγύπτιοι τον θεώρησαν υπεύθυνο γι᾽ αυτό, και επαναστάτησαν εναντίον του, επειδή πίστευαν ότι ο Απρίης σκόπιμα τους έστειλε στον ολοφάνερο χαμό, για να εξολοθρευτούν και έτσι να μπορεί αυτός να εξουσιάζει με μεγαλύτερη ασφάλεια τους υπόλοιπους Αιγυπτίους. Αγανακτισμένοι για όλα αυτά όσοι επέστρεψαν από τον πόλεμο αλλά και οι φίλοι όσων είχαν χαθεί, επαναστάτησαν φανερά.

[2.162.1] Μαθαίνοντάς τα αυτά ο Απρίης τούς στέλνει τον Άμαση για να τους μιλήσει και να τους κατευνάσει. Έφτασε λοιπόν ο Άμασις και έπιασε να μιλάει στους Αιγυπτίους και να τους λέει να μην κάνουν τέτοια πράγματα· καθώς όμως αυτός μιλούσε, ένας Αιγύπτιος πήγε και στάθηκε πίσω του και του φόρεσε την περικεφαλαία, και όπως του τη φορούσε, είπε ότι έτσι ανακηρύσσεται βασιλιάς.

[2.162.2] Και ο Άμασις δεν έδειξε να μην του καλοαρέσει αυτό που έγινε, γιατί μόλις οι επαναστάτες τον ανακήρυξαν βασιλιά, αυτός βάλθηκε να ετοιμάζεται για να βαδίσει εναντίον του Απρίη.

[2.162.3] Μόλις τα έμαθε αυτά ο Απρίης, έστειλε στον Άμαση έναν από τους Αιγυπτίους που είχε γύρω του, ξεχωριστόν άνθρωπο, που τ᾽ όνομά του ήταν Πατάρβημις, δίνοντάς του την εντολή να του φέρει μπροστά του ζωντανό τον Άμαση. Έφτασε λοιπόν ο Πατάρβημις και κάλεσε τον Άμαση να πάει μαζί του, και τότε ο Άμασις, που έτυχε να είναι καθισμένος στο άλογο, ανασηκώθηκε και αμόλησε μια πορδή και είπε στον Πατάρβημη αυτήν να πάρει και να την πάει στον Απρίη.

[2.162.4] Ο Πατάρβημις όμως επέμενε ότι αφού τον καλούσε ο βασιλιάς, ο Άμασις έπρεπε να πάει· τότε ο Άμασις απάντησε ότι από καιρό ετοιμαζόταν να το κάνει αυτό, και ο Απρίης δεν επρόκειτο να μείνει παραπονεμένος γιατί θα πήγαινε και ο ίδιος αλλά θα είχε και άλλους μαζί του.

[2.162.5] Ο Πατάρβημις τότε κατάλαβε από τα λεγόμενά του τον σκοπό του Άμαση, είδε και τις προετοιμασίες του και βιάστηκε να φύγει θέλοντας να γνωστοποιήσει το γρηγορότερο στον βασιλιά τα όσα γίνονταν. Καθώς όμως ο Πατάρβημις έφτασε χωρίς τον Άμαση, ο Απρίης έγινε έξω φρενών και χωρίς να τον αφήσει να πει κουβέντα, πρόσταξε να του κόψουν τα αυτιά και τη μύτη.

[2.162.6] Βλέποντας οι υπόλοιποι Αιγύπτιοι, όσοι ήταν ακόμη με το μέρος του Απρίη, τέτοιον ξεχωριστόν άνθρωπο να παθαίνει τέτοιο αισχρό κακό, χωρίς να χάσουν καθόλου καιρό, πέρασαν στην παράταξη των άλλων και τάχθηκαν με τον Άμαση.

[2.163.1] Μόλις τα έμαθε και αυτά ο Απρίης, οπλίζει τους μισθοφόρους του και βαδίζει κατά των Αιγυπτίων: είχε γύρω του μισθοφόρους τριάντα χιλιάδες άνδρες, Κάρες και Ίωνες, και τα ανάκτορά του βρίσκονταν στην πόλη Σάιδα και ήταν μεγάλα και εντυπωσιακά.

[2.163.2] Έτσι λοιπόν, αυτοί που ήταν με τον Απρίη ξεκίνησαν κατά των Αιγυπτίων, και αυτοί που ήταν με τον Άμαση κατά των ξένων. Έφτασαν και οι δύο στρατοί στην πόλη Μώμεμφη, και εκεί επρόκειτο να αναμετρηθούν.

[2.164.1] Στους Αιγυπτίους υπάρχουν επτά τάξεις, οι οποίες ονομάζονται: ιερείς, στρατιωτικοί, βουκόλοι, χοιροβοσκοί, έμποροι, διερμηνείς, πηδαλιούχοι. Τόσες λοιπόν είναι οι τάξεις των Αιγυπτίων, και τα ονόματά τους είναι παρμένα από τα επαγγέλματά τους.

[2.164.2] Οι στρατιωτικοί ονομάζονται εκεί Καλσίριες και Ερμοτύβιες και είναι από τους εξής νομούς (γιατί η Αίγυπτος ολόκληρη είναι χωρισμένη σε νομούς):

[2.165.1] Των Ερμοτυβίων οι νομοί είναι τούτοι: Βουσιρίτης, Σαΐτης, Χεμμίτης, Παπρημίτης, το νησί που λέγεται Προσωπίτις και ο μισός νομός Ναθώς. Απ᾽ αυτούς λοιπόν τους νομούς είναι οι Ερμοτύβιες, και όταν είχαν φτάσει στον μεγαλύτερό τους αριθμό, ήταν εκατόν εξήντα χιλιάδες άνθρωποι. Κανένας απ᾽ αυτούς δεν μαθαίνει κανένα από τα συνηθισμένα επαγγέλματα, μόνο αφοσιώνεται στο στρατιωτικό.

[2.166.1] Των Καλασιρίων τώρα οι νομοί είναι άλλοι, δηλαδή τούτοι εδώ: Θηβαϊκός, Βουβαστίτης, Αφθίτης, Τανίτης, Μενδήσιος, Σεβεννύτης, Αθριβίτης, Φαρβαιθίτης, Θμουίτης, Ονουφίτης, Ανύτιος, Μυεκφορίτης (ο τελευταίος αυτός βρίσκεται σε νησί, απέναντι από την πόλη Βούβαστη).

[2.166.2] Αυτοί λοιπόν είναι οι νομοί των Καλασιρίων, οι οποίοι, όταν είχαν φτάσει στον μεγαλύτερό τους αριθμό, ήταν διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνδρες. Ούτε σε αυτούς επιτρέπεται να ασκούν κανένα επάγγελμα, παρά ασχολούνται μόνο με την πολεμική τέχνη που πηγαίνει από πατέρα σε γιο.

[2.167.1] Δεν μπορώ να κρίνω με σιγουριά αν οι Έλληνες το έχουν μάθει και αυτό από τους Αιγυπτίους, γιατί βλέπω ότι και οι Θράκες και οι Σκύθες και οι Πέρσες και οι Λυδοί και όλοι σχεδόν οι βάρβαροι τους πολίτες που μαθαίνουν τις τέχνες και τους γόνους τους τούς περιβάλλουν με λιγότερη τιμή παρ᾽ όσο τους άλλους, ενώ θεωρούν ότι όσοι δεν επιδίδονται στις χειρωνακτικές δουλειές είναι ευγενείς, και προπαντός όσοι είναι δοσμένοι στον πόλεμο.

[2.167.2] Πάντως, τη συνήθεια αυτή την έχουν πάρει όλοι οι Έλληνες, και προπαντός οι Λακεδαιμόνιοι, ενώ εκείνοι που περιφρονούν λιγότερο τους χειρώνακτες είναι οι Κορίνθιοι.

[2.168.1] Με εξαίρεση τους ιερείς οι στρατιωτικοί είναι οι μόνοι από τους Αιγυπτίους που έχουν τούτα τα ειδικά προνόμια: δώδεκα ξεχωριστά χωράφια ο καθένας, αφορολόγητα. Το κάθε χωράφι είναι εκατό αιγυπτιακές πήχες στο πλάτος και στο μήκος, και η αιγυπτιακή πήχη είναι ίση με τη σαμιώτικη.

[2.168.2] Τα προνόμια αυτά τα παραχωρούσαν σε όλους μαζί τους στρατιωτικούς, αλλά τα νέμονταν εκ περιτροπής και ποτέ οι ίδιοι· κάθε χρόνο χίλιοι Καλασίριες και άλλοι τόσοι Ερμοτύβιες ήταν σωματοφυλακή του βασιλιά· στον καθένα απ᾽ αυτούς, εκτός από τα χωράφια, έδιναν και άλλα πράγματα κάθε μέρα: ψημένο σιτάρι, βάρους ίσου με πέντε μνες, βοδινό κρέας δύο μνες, κρασί τέσσερις αρυστήρες — αυτά έδιναν σε όσους ήταν κάθε φορά σωματοφύλακες.

[2.169.1] Βάδιζαν λοιπόν ο Απρίης επικεφαλής των μισθοφόρων του και ο Άμασις όλων των Αιγυπτίων, και όταν έφτασαν στην πόλη Μώμεφη, δόθηκε η μάχη· οι ξένοι βέβαια πολέμησαν καλά, αλλά ήταν λιγότεροι σε αριθμό, και έτσι νικήθηκαν.

[2.169.2] Ο Απρίης, λέγεται, είχε την πεποίθηση ότι ούτε θεός κανένας δεν θα μπορούσε να τον ρίξει από τη βασιλεία: τόσο γερά νόμιζε ότι ήταν στερεωμένος. Μολοντούτο, νικήθηκε στη μάχη, πιάστηκε αιχμάλωτος και οδηγήθηκε στην πόλη Σάιδα, στα ανάκτορα που άλλοτε ήταν δικά του και τώρα του Άμαση.

[2.169.3] Εκεί, για ένα διάστημα έζησε στα ανάκτορα, και ο Άμασης του φερνόταν καλά· τελικά όμως οι Αιγύπτιοι παραπονέθηκαν ότι δεν ήταν δίκαιο αυτό που έκανε ο Άμασης, να τρέφει τον χειρότερο εχθρό τους και τον δικό του, και έτσι ο Άμασης παρέδωσε τον Απρίη στους Αιγυπτίους. Και αυτοί τον έπνιξαν και τον έθαψαν στον οικογενειακό του τάφο.

[2.169.4] Ο τάφος αυτός βρίσκεται μέσα στο ιερό της Αθηνάς, πολύ κοντά στο ναό, στο αριστερό μας χέρι καθώς μπαίνουμε. Όλους όσοι γίνονταν βασιλιάδες απ᾽ αυτόν τον νομό, οι Σαΐτες τούς έθαβαν μέσα στο ιερό.

[2.169.5] Γιατί και του Άμαση το μνήμα μπορεί να είναι λίγο πιο μακριά από τον ναό παρ᾽ όσο του Απρίη και των προγόνων του, μολοντούτο όμως βρίσκεται κι αυτό μέσα στον περίβολο του ναού και είναι μεγάλη πέτρινη στοά διακοσμημένη με κολόνες που μιμούνται φοίνικες, τα δέντρα δηλαδή, και με άλλα ακριβά στολίδια. Μέσα στη στοά βρίσκεται δίφυλλη πόρτα, και μέσα από την πόρτα είναι ο νεκρικός θάλαμος.

[2.170.1] Στη Σάιδα βρίσκεται και ο τάφος εκείνου που το όνομά του δεν θεωρώ ότι είναι ευσέβεια να το ξεστομίσω σε τέτοια περίσταση, μέσα στο ιερό της Αθηνάς, πίσω από τον ναό, και ακουμπά σε ολόκληρον τον τοίχο της Αθηνάς.

[2.170.2] Και μέσα στο τέμενος είναι στημένοι μεγάλοι πέτρινοι οβελίσκοι και κοντά εκεί είναι λίμνη στολισμένη με πέτρινο κρηπίδωμα, όμορφα δουλεμένη γύρω γύρω, όμοια στις διαστάσεις, όπως μου φάνηκε, με της Δήλου τη λεγόμενη τροχοειδή.

[2.171.1] Τη νύχτα σ᾽ αυτή τη λίμνη αναπαριστούν τα πάθη του θεού, που οι Αιγύπτιοι τα ονομάζουν μυστήρια. Αν και γνωρίζω περισσότερα για όλα αυτά, πώς είναι τα καθέκαστά τους, το σωστό είναι να μη μιλήσω.

[2.171.2] Και για της Δήμητρας την τελετή, που οι Έλληνες την ονομάζουν Θεσμοφόρια, και γι᾽ αυτήν το σωστό είναι να μη μιλήσω, παρά να πω μόνο όσα η ευσέβεια επιτρέπει.

[2.171.3] Εκείνες που μετέφεραν αυτή την τελετή από την Αίγυπτο και τη δίδαξαν στις γυναίκες των Πελασγών, ήταν οι κόρες του Δαναού, ύστερα όμως, όταν η Πελοπόννησος άδειασε ολόκληρη εξαιτίας των Δωριέων, η τελετή χάθηκε, και οι μόνοι που τη διέσωσαν ήταν οι Αρκάδες, αυτοί δηλαδή που μεταξύ των Πελοποννησίων έμειναν στον τόπο τους και δεν ξεσηκώθηκαν.

[2.172.1] Έτσι λοιπόν καθαιρέθηκε ο Απρίης και έγινε βασιλιάς ο Άμασις που ήταν από τον Σαΐτη νομό και από την πόλη που τ᾽ όνομά της είναι Σιούφ.

[2.172.2] Στην αρχή ωστόσο οι Αιγύπτιοι τον περιφρονούσαν τον Άμαση και δεν τον είχαν σε καθόλου μεγάλη υπόληψη, δεδομένου ότι πριν ήταν άνθρωπος του λαού και δεν ανήκε σε επιφανή οικογένεια· ύστερα όμως ο Άμασις τους πήρε με το μέρος του χρησιμοποιώντας την εξυπνάδα και όχι την ισχυρογνωμοσύνη.

[2.172.3] Είχε δηλαδή ο Άμασις και μύρια άλλα αγαθά, είχε κι έναν χρυσό ποδονιπτήρα όπου και ο ίδιος και όλοι οι καλεσμένοι του έπλεναν κάθε φορά τα πόδια τους· τον ποδονιπτήρα αυτόν ο Άμασις τον κομμάτιασε και τον έφτιαξε άγαλμα θεού που το έστησε στο πιο κατάλληλο σημείο της πόλης· και οι Αιγύπτιοι συνάζονταν κοντά στο άγαλμα και του έδειχναν μεγάλον σεβασμό·

[2.172.4] έμαθε λοιπόν ο Άμασις αυτά που έκαναν οι πολίτες, συγκέντρωσε τους Αιγυπτίους και τους φανέρωσε και τους είπε ότι το άγαλμα ήταν καμωμένο από τον ποδονιπτήρα, αυτόν όπου προηγουμένως οι Αιγύπτιοι έκαναν εμετό, ουρούσαν και έπλεναν τα πόδια τους, και τώρα τον σέβονταν τόσο πολύ.

[2.172.5] Το ίδιο λοιπόν που έγινε με τον ποδονιπτήρα, τους είπε ο Άμασις, είχε γίνει και με αυτόν: αν προηγουμένως ήταν άνθρωπος του λαού, τώρα όμως ήταν πια βασιλιάς τους, και τους συμβούλευε να τον τιμούν και να τον σέβονται. Μ᾽ αυτόν λοιπόν τον τρόπο ο Άμασις έφερε τους Αιγυπτίους στο σημείο να δεχτούν ότι είναι δίκαιο να του υποταχτούν.

[2.173.1] Όσο για τις υποθέσεις του, ο Άμασις ακολουθούσε τούτη τη μέθοδο: το πρωί, όσο η αγορά ήταν γεμάτη κόσμο, διεκπεραίωνε με προθυμία τα ζητήματα που παρουσιάζονταν· από εκεί και ύστερα όμως όλο έπινε, αστειευόταν με τους συμπότες του και ήταν επιπόλαιος και καλαμπουρτζής.

[2.173.2] Οι φίλοι του ωστόσο δυσανασχέτησαν με όλα αυτά και τον συμβούλευαν λέγοντάς του τα ακόλουθα: «Βασιλιά, δεν κουμαντάρεις καλά τον εαυτό σου αφήνοντάς τον να πέφτει τόσο χαμηλά· γιατί εσύ έπρεπε να κάθεσαι σοβαρός σ᾽ έναν σοβαρό θρόνο όλη μέρα και να ασχολείσαι με τις δημόσιες υποθέσεις: έτσι, και οι Αιγύπτιοι θα γνώριζαν ότι τους κυβερνάει μεγάλος άνθρωπος και εσύ θα άκουγες καλύτερα λόγια· αλλά αυτά που κάνεις τώρα δεν είναι καθόλου βασιλικά πράγματα».

[2.173.3] Κι εκείνος τους απάντησε τα εξής: «Όσοι έχουν τα τόξα, τα τεντώνουν όταν έχουν ανάγκη να τα μεταχειριστούν, και αφού τα μεταχειριστούν, τα χαλαρώνουν. Γιατί αν τα είχαν διαρκώς τεντωμένα, τα τόξα θα έσπαγαν, και αυτοί, όταν θα χρειαζόταν, δεν θα τα είχαν για να τα μεταχειριστούν.

[2.173.4] Ίδια είναι και η φύση του ανθρώπου· αν εννοεί να είναι πάντοτε σοβαρός και να μην παραχωρεί στον εαυτό του όση διασκέδαση του πρέπει, τότε, χωρίς να το πάρει είδηση, ή θα τρελαθεί ή θα χαζέψει. Εγώ τα ξέρω καλά αυτά, και μοιράζω σωστά το κάθε μέρος». Αυτά λοιπόν απάντησε στους φίλους του ο Άμασις.

[2.174.1] Λέγεται ωστόσο ότι ο Άμασις και απλός ιδιώτης όταν ήταν, του άρεσαν το ποτό και τα χωρατά και δεν ήταν καθόλου σοβαρός άνθρωπος· και όποτε με το ποτό και με τα γλέντια έμενε χωρίς χρήματα, γύριζε εδώ κι εκεί και έκλεβε. Τον κατηγορούσαν λοιπόν οι διάφοροι ότι τους είχε πάρει τα χρήματα, αυτός το αρνιόταν, και τον πήγαιναν στο μαντείο, όποιο βρισκόταν κοντά στον καθένα. Τα μαντεία τώρα, πολλές φορές τον καταδίκαζαν, πολλές τον αθώωναν.

[2.174.2] Γι᾽ αυτό και ο Άμασις, όταν έγινε βασιλιάς, έκανε τα εξής: τα ιερά των θεών που τον είχαν αθωώσει, ότι δεν είναι κλέφτης, ούτε τα φρόντιζε ούτε έδινε τίποτε για τη συντήρησή τους ούτε πήγαινε σ᾽ αυτά να κάνει θυσίες, αφού δεν άξιζαν καθόλου και είχαν μαντεία που έλεγαν ψέματα· όσοι όμως τον είχαν καταδικάσει ότι είναι κλέφτης, ήταν, λέει, αληθινά θεοί, έδιναν σωστούς χρησμούς, και γι᾽ αυτό φρόντιζε με το παραπάνω τα ιερά τους.

[2.175.1] Πρώτα πρώτα, στον ναό της Αθηνάς στη Σάιδα ο Άμασις κατασκεύασε αξιοθαύμαστα προπύλαια ξεπερνώντας σ᾽ αυτόν τον τομέα όλους τους άλλους στο ύψος και στο μεγαλείο, στο μέγεθος και στην ποιότητα της πέτρας· έπειτα της αφιέρωσε μεγάλους κολοσσούς και μακρουλές σφίγγες με ανδρικά πρόσωπα, και κουβάλησε για τις επισκευές και άλλες πέτρες, τεράστιες στο μέγεθος.

[2.175.2] Μερικές από αυτές τις έφερε από τα λατομεία που είναι κοντά στη Μέμφιδα, και εκείνες με τις τεράστιες διαστάσεις τις έφερε από την πόλη Ελεφαντίνη, που απέχει από τη Σάιδα ώς είκοσι ημερών ταξίδι στον ποταμό.

[2.175.3] Αλλά εκείνο που εγώ θαυμάζω πιο πολύ απ᾽ όλα είναι το εξής: ο Άμασις κουβάλησε από την πόλη Ελεφαντίνη μια κάμαρη σε μονοκόμματη πέτρα· και την κουβαλούσε τρία χρόνια, και με τη μεταφορά της είχαν επιφορτισθεί δυο χιλιάδες άνθρωποι που όλοι τους ήταν πηδαλιούχοι.

[2.175.4] Εξωτερικά το μήκος αυτής της κάμαρης είναι είκοσι μία πήχες, το πλάτος δεκατέσσερις και το ύψος οχτώ. Αυτές λοιπόν είναι οι εξωτερικές διαστάσεις της κάμαρης, ενώ από μέσα το μήκος της είναι δεκαοχτώ πήχες και μια πυγόνα, το πλάτος της δώδεκα πήχες και το ύψος της πέντε πήχες. Η κάμαρη αυτή βρίσκεται δίπλα στην είσοδο του ιερού.

[2.175.5] Και λένε ότι για τους εξής λόγους δεν την έσυραν μέσα στο ιερό: καθώς έσερναν την κάμαρη, ο αρχιτέκτονας βαριαναστέναξε και βαρυγκόμησε που το έργο αυτό τούς είχε φάει τόσο πολύν καιρό, και ο Άμασις το πήρε κατάκαρδα αυτό και δεν άφησε να τη σύρουν παραμέσα. Μερικοί ωστόσο λένε επίσης ότι η κάμαρη σκότωσε κάποιον από τους ανθρώπους που τη μετακινούσαν με τους μοχλούς, και γι᾽ αυτό δεν την έσυραν μέσα.

[2.176.1] Και σε όλα τα άλλα αξιόλογα ιερά αφιέρωσε ο Άμασις έργα αξιοθέατα για το μέγεθός τους, όπως στη Μέμφιδα τον κολοσσό που κείτεται ανάσκελα μπροστά στο Ηφαιστείο και που το μήκος του είναι εβδομήντα πέντε πόδια. Και πάνω στο ίδιο βάθρο βρίσκονται στημένοι δύο άλλοι κολοσσοί, από πέτρα αιθιοπική καμωμένοι, είκοσι πόδια ύψος ο καθένας, από τη μια κι από την άλλη μεριά του μεγάλου.

[2.176.2] Υπάρχει μάλιστα και στη Σάιδα άλλος ένας πέτρινος κολοσσός, στο ίδιο μέγεθος και με τον ίδιο τρόπο ξαπλωμένος όπως κι εκείνος στη Μέμφιδα. Ο Άμασις άλλωστε είναι εκείνος που αποπεράτωσε την ανέγερση του ιερού της Ίσιδας στη Μέμφιδα, που είναι μεγάλο και εξαιρετικά εντυπωσιακό.

[2.177.1] Λέγεται ότι όταν ήταν βασιλιάς ο Άμασις, η Αίγυπτος γνώρισε τη μεγαλύτερή της ευμάρεια, και στα όσα δίνει στον τόπο ο ποταμός και στα όσα ο τόπος δίνει στους ανθρώπους, και ότι στη χώρα αυτή υπήρχαν τότε συνολικά είκοσι χιλιάδες κατοικημένες πόλεις.

[2.177.2] Και ο Άμασις είναι αυτός που θέσπισε μεταξύ των Αιγυπτίων εκείνον τον νόμο, ότι κάθε χρόνο όλοι οι Αιγύπτιοι οφείλουν να δηλώνουν ο καθένας στον νομάρχη του με ποιόν τρόπο ζει, κι αν δεν το κάνει ή δεν αποδείξει ότι ζει με δίκαιο τρόπο, να τιμωρείται με θάνατο. Τον νόμο αυτόν μάλιστα ο Σόλων το Αθηναίος τον πήρε από τους Αιγυπτίους και τον θέσπισε μεταξύ των Αθηναίων, οι οποίοι τον εφαρμόζουν ακόμη γιατί είναι τέλειος νόμος.

[2.178.1] Υπήρξε και φιλέλληνας ο Άμασις, και ανάμεσα στις άλλες υπηρεσίες που πρόσφερε σε διάφορους Έλληνες, χάρισε και σ᾽ εκείνους που πήγαιναν στην Αίγυπτο την πόλη Ναύκρατη για να κατοικήσουν, ενώ στους ναυτικούς που δεν ενδιαφέρονταν να εγκατασταθούν μόνιμα εκεί, έδωσε τόπους για να χτίσουν βωμούς και ιερά για τους θεούς.

[2.178.2] Από τα ιερά αυτά, το μεγαλύτερο, το πιο ονομαστό και αυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο, ονομαζόμενο Ελλήνιο, το ίδρυσαν από κοινού οι ακόλουθες πόλεις: από τις ιωνικές η Χίος, η Τέως, η Φώκαια και οι Κλαζομενές, από τις δωρικές η Ρόδος, η Κνίδος, η Αλικαρνασσός και η Φάσηλις και από τις αιολικές μόνο η πόλη των Μυτιληναίων.

[2.178.3] Δικό τους είναι αυτό το ιερό, και αυτές είναι πόλεις που διορίζουν τους εμπορικούς πρόξενους· όσες άλλες πόλεις προβάλλουν διεκδικήσεις, τις προβάλλουν χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα εκεί. Χώρια, οι Αιγινήτες ίδρυσαν μόνοι τους ιερό του Δία, άλλο οι Σάμιοι της Ήρας και οι Μιλήσιοι του Απόλλωνα.

[2.179.1] Παλιά η Ναύκρατις ήταν το μόνο εμπορικό λιμάνι και άλλο δεν υπήρχε στην Αίγυπτο. Και αν κάποιος έφτανε σε κανένα άλλο από τα στόμια του Νείλου, έπρεπε να πάρει όρκο ότι είχε πάει εκεί χωρίς να το θέλει, και αφού πάρει τον όρκο, να αρμενίσει με το ίδιο πλοίο για το Κανωβικό στόμιο· αν πάλι το ταξίδι ήταν αδύνατο λόγω ενάντιων ανέμων, έπρεπε τότε να κουβαλήσει τα φορτία του με μαούνες εδώ κι εκεί στο Δέλτα ώσπου να φτάσει στη Ναύκρατη. Τόσο σπουδαία ήταν η Ναύκρατις.

[2.180.1] Όταν πάλι οι Αμφικτύονες ανέθεσαν για τριακόσια τάλαντα την ανέγερση του ναού που υπάρχει σήμερα στους Δελφούς (γιατί εκείνος που υπήρχε προηγουμένως εκεί κάηκε μόνος του), επιβλήθηκε στους κατοίκους να καταβάλουν το ένα τέταρτο της δαπάνης.

[2.180.2] Βάλθηκαν λοιπόν οι κάτοικοι των Δελφών να πηγαίνουν από τη μια πόλη στην άλλη και να μαζεύουν δωρεές, και κάνοντας αυτή τη δουλειά, τα λιγότερα δεν τα πήραν από την Αίγυπτο. Γιατί ο Άμασις τους έδωσε χίλια τάλαντα από στύψη, ενώ οι Έλληνες κάτοικοι της Αιγύπτου είκοσι μνες.

[2.181.1] Εξάλλου, ο Άμασις έπιασε φιλία και έκανε συμμαχία με τους Κυρηναίους. Αποφάσισε μάλιστα να παντρευτεί γυναίκα από εκεί, είτε επειδή η όρεξή του τράβηξε Ελληνίδα είτε λόγω της αγάπης του για τους Κυρηναίους.

[2.181.2] Παντρεύτηκε λοιπόν — άλλοι λένε του Βάττου την κόρη, του γιου του Αρκεσίλαου, άλλοι του Κριτόβολου, έγκριτου ανάμεσα στους πολίτες, Λαδίκη τ᾽ όνομά της. Όποτε όμως πλάγιαζε κοντά της ο Άμασις, δεν ήταν ικανός να σμίξει μαζί της, ενώ με τις άλλες γυναίκες τα κατάφερνε.

[2.181.3] Όταν λοιπόν το κακό παρατράβηξε, είπε ο Άμασις σ᾽ αυτή τη λεγόμενη Λαδίκη: «Γυναίκα, μου έχεις κάνει μάγια, και όπως σε βλέπω και με βλέπεις θα φας το κεφάλι σου με τον χειρότερο τρόπο που γνώρισε γυναίκα».

[2.181.4] Η Λαδίκη το αρνιόταν, ο Άμασις δεν μαλάκωνε, κι έτσι εκείνη πιάνει και τάζει με τον νου της στην Αφροδίτη, αν ο Άμασις έσμιγε μαζί της κάποια νύχτα και η ίδια γλίτωνε από το κακό, να της φτιάξει άγαλμα στην Κυρήνη. Και μόλις έκανε το τάμα, αμέσως έσμιξε μαζί της ο Άμασις. Και από τότε, όποτε την πλησίαζε, έσμιγε μαζί της ο Άμασις, γι᾽ αυτό μετά την αγάπησε πολύ.

[2.181.5] Όσο για τη Λαδίκη, ξεπλήρωσε το τάμα της στη θεά: έφτιαξε το άγαλμα και το έστειλε στην Κυρήνη, και το άγαλμα σωζόταν ακόμη επί των ημερών μου, στημένο έξω από την πόλη των Κυρηναίων. Τη Λαδίκη αυτήν ο Καμβύσης, όταν κατέκτησε την Αίγυπτο και έμαθε από την ίδια ποιά ήταν, την έστειλε άθικτη πίσω στην Κυρήνη.

[2.182.1] Ο Άμασις χάρισε αφιερώματα και στην Ελλάδα: πρώτα πρώτα στην Κυρήνη επίχρυσο άγαλμα της Αθηνάς και εικόνα δική του ζωγραφιστή, ύστερα στην Αθηνά της Λίνδου δυο πέτρινα αγάλματα και έναν ωραιότατο λινό θώρακα, και τέλος στην Ήρα της Σάμου δύο ξύλινα ομοιώματα του εαυτού του, που ακόμη και επί των ημερών μου βρίσκονταν στημένα μέσα στο μεγάλο ναό, πίσω από τις πόρτες.

[2.182.2] Στη Σάμο τα αφιερώματα τα πρόσφερε λόγω της φιλίας του με τον Πολυκράτη, τον γιο του Αιάκη, ενώ στη Λίνδο η αιτία δεν ήταν καμιά φιλία, αλλά το γεγονός ότι, όπως λέγεται, το ιερό της Αθηνάς στη Λίνδο το είχαν ιδρύσει οι θυγατέρες του Δαναού όταν έφτασαν εκεί προσπαθώντας να ξεφύγουν από τους γιους του Αιγύπτου. Αυτά τα αφιερώματα πρόσφερε ο Άμασις. Ήταν επίσης ο πρώτος άνθρωπος που κατέκτησε την Κύπρο και την έκανε φόρου υποτελή.

-back to top-

Βιβλίο Γ – Θάλεια [3.1.1] – [3.125.4]

– HOME –

Ἱστορίαι Βιβλίο Β [2.1.1] – [2.125.7] – Ευτέρπη

Home

Ἱστορίαι Βιβλίο Γ [3.1.1] – [3.125.4] – Θάλεια