diaforos

[4.126.1] ὡς δὲ πολλὸν τοῦτο ἐγίνετο καὶ οὐκ ἐπαύετο, πέμψας Δαρεῖος ἱππέα παρὰ τὸν Σκυθέων βασιλέα Ἰδάνθυρσον ἔλεγε τάδε· Δαιμόνιε ἀνδρῶν, τί φεύγεις αἰεί, ἐξεόν τοι τῶνδε τὰ ἕτερα ποιέειν; εἰ μὲν γὰρ ἀξιόχρεος δοκέεις εἶναι σεωυτῷ τοῖσι ἐμοῖσι πρήγμασι ἀντιωθῆναι, σὺ δὲ στάς τε καὶ παυσάμενος πλάνης μάχεσθαι· εἰ δὲ συγγινώσκεαι εἶναι ἥσσων, σὺ δὲ καὶ οὕτω παυσάμενος τοῦ δρόμου δεσπότῃ τῷ σῷ δῶρα φέρων γῆν τε καὶ ὕδωρ ἐλθὲ ἐς λόγους.




[4.127.1] πρὸς ταῦτα ὁ Σκυθέων βασιλεὺς Ἰδάνθυρσος ἔλεγε τάδε· Οὕτω τὸ ἐμὸν ἔχει, ὦ Πέρσα· ἐγὼ οὐδένα κω ἀνθρώπων δείσας ἔφυγον οὔτε πρότερον οὔτε νῦν σὲ φεύγω· οὐδέ τι νεώτερόν εἰμι ποιήσας νῦν ἢ καὶ ἐν εἰρήνῃ ἐώθεα ποιέειν.



[4.127.2] ὅ τι δὲ οὐκ αὐτίκα μάχομαί τοι, ἐγὼ καὶ τοῦτο σημανέω· ἡμῖν οὔτε ἄστεα οὔτε γῆ πεφυτευμένη ἔστι, τῶν πέρι δείσαντες μὴ ἁλῷ ἢ καρῇ ταχύτερον ἂν ὑμῖν συμμίσγοιμεν ἐς μάχην· εἰ δὲ δέοι πάντως ἐς τοῦτο κατὰ τάχος ἀπικνέεσθαι, τυγχάνουσι ἡμῖν ἐόντες τάφοι πατρώιοι.



[4.127.3] φέρετε, τούτους ἀνευρόντες συγχέειν πειρᾶσθε αὐτούς, καὶ γνώσεσθε τότε εἴτε ὑμῖν μαχησόμεθα περὶ τῶν τάφων εἴτε καὶ οὐ μαχησόμεθα. πρότερον δέ, ἢν μὴ ἡμέας λόγος αἱρῇ, οὐ συμμείξομέν τοι.


[4.127.4] ἀμφὶ μὲν μάχῃ τοσαῦτα εἰρήσθω, δεσπότας δὲ ἐμοὺς ἐγὼ Δία τε νομίζω τὸν ἐμὸν πρόγονον καὶ Ἱστίην τὴν Σκυθέων βασίλειαν μούνους εἶναι. σοὶ δὲ ἀντὶ μὲν δώρων γῆς τε καὶ ὕδατος δῶρα πέμψω τοιαῦτα οἷα σοὶ πρέπει ἐλθεῖν, ἀντὶ δὲ τοῦ ὅτι δεσπότης ἔφησας εἶναι ἐμός, κλαίειν λέγω. [τοῦτό ἐστι ἡ ἀπὸ Σκυθέων ῥῆσις.]

[4.128.1] ὁ μὲν δὴ κῆρυξ οἰχώκεε ἀγγελέων ταῦτα Δαρείῳ, οἱ δὲ Σκυθέων βασιλέες ἀκούσαντες τῆς δουλοσύνης τὸ οὔνομα ὀργῆς ἐπλήσθησαν.


[4.128.2] τὴν μὲν δὴ μετὰ Σαυροματέων μοῖραν ταχθεῖσαν, τῆς ἦρχε Σκώπασις, πέμπουσι Ἴωσι κελεύοντες ἐς λόγους ἀπικέσθαι, τούτοισι οἳ τὸν Ἴστρον ἐζευγμένον ἐφρούρεον· αὐτῶν δὲ τοῖσι ὑπολειπομένοισι ἔδοξε πλανᾶν μὲν μηκέτι Πέρσας, σῖτα δὲ ἑκάστοτε ἀναιρεομένοισι ἐπιτίθεσθαι. νωμῶντες ὦν σῖτα ἀναιρεομένους τοὺς Δαρείου ἐποίευν τὰ βεβουλευμένα.



[4.128.3] ἡ μὲν δὴ ἵππος τὴν ἵππον αἰεὶ τρέπεσκε ἡ τῶν Σκυθέων, οἱ δὲ τῶν Περσέων ἱππόται φεύγοντες ἐσέπιπτον ἐς τὸν πεζόν, ὁ δὲ πεζὸς ἂν ἐπεκούρεε· οἱ δὲ Σκύθαι ἐσαράξαντες τὴν ἵππον ὑπέστρεφον, τὸν πεζὸν φοβεόμενοι. ἐποιεῦντο δὲ καὶ τὰς νύκτας παραπλησίας προσβολὰς οἱ Σκύθαι.



[4.129.1] τὸ δὲ τοῖσι Πέρσῃσί τε ἦν σύμμαχον καὶ τοῖσι Σκύθῃσι ἀντίξοον ἐπιτιθεμένοισι τῷ Δαρείου στρατοπέδῳ, θῶμα μέγιστον ἐρέω, τῶν τε ὄνων ἡ φωνὴ καὶ τῶν ἡμιόνων τὸ εἶδος.


[4.129.2] οὔτε γὰρ ὄνον οὔτε ἡμίονον γῆ ἡ Σκυθικὴ φέρει, ὡς καὶ πρότερόν μοι δεδήλωται· οὐδὲ ἔστι ἐν τῇ Σκυθικῇ πάσῃ χώρῃ τὸ παράπαν οὔτε ὄνος οὔτε ἡμίονος διὰ τὰ ψύχεα. ὑβρίζοντες ὦν οἱ ὄνοι ἐτάρασσον τὴν ἵππον τῶν Σκυθέων.



[4.129.3] πολλάκις δὲ ἐπελαυνόντων ἐπὶ τοὺς Πέρσας μεταξὺ ὅκως ἀκούσειαν οἱ ἵπποι τῶν ὄνων τῆς φωνῆς, ἐταράσσοντό τε ὑποστρεφόμενοι καὶ ἐν θώματι ἔσκον, ὀρθὰ ἱστάντες τὰ ὦτα, ἅτε οὔτε ἀκούσαντες πρότερον φωνῆς τοιαύτης οὔτε ἰδόντες [τὸ] εἶδος. ταῦτα μέν νυν ἐπὶ σμικρόν τι ἐφέροντο τοῦ πολέμου.


[4.130.1] οἱ δὲ Σκύθαι ὅκως τοὺς Πέρσας ἴδοιεν τεθορυβημένους, ἵνα παραμένοιέν τε ἐπὶ πλέω χρόνον ἐν τῇ Σκυθικῇ καὶ παραμένοντες ἀνιῴατο τῶν πάντων ἐπιδευέες ἐόντες, ἐποίευν τοιάδε· ὅκως τῶν προβάτων τῶν σφετέρων αὐτῶν καταλίποιεν μετὰ τῶν νομέων, αὐτοὶ ἂν ὑπεξήλαυνον ἐς ἄλλον χῶρον· οἱ δὲ ἂν Πέρσαι ἐπελθόντες λάβεσκον τὰ πρόβατα καὶ λαβόντες ἐπῄροντο ἂν τῷ πεποιημένῳ.


[4.131.1] πολλάκις δὲ τοιούτου γινομένου τέλος Δαρεῖός τε ἐν ἀπορίῃσι εἴχετο καὶ οἱ Σκυθέων βασιλέες μαθόντες τοῦτο ἔπεμπον κήρυκα δῶρα Δαρείῳ φέροντα ὄρνιθά τε καὶ μῦν καὶ βάτραχον καὶ ὀϊστοὺς πέντε.


[4.131.2] Πέρσαι δὲ τὸν φέροντα τὰ δῶρα ἐπειρώτεον τὸν νόον τῶν διδομένων· ὁ δὲ οὐδὲν ἔφη οἱ ἐπεστάλθαι ἄλλο ἢ δόντα τὴν ταχίστην ἀπαλλάσσεσθαι· αὐτοὺς δὲ τοὺς Πέρσας ἐκέλευε, εἰ σοφοί εἰσι, γνῶναι τὸ θέλει τὰ δῶρα λέγειν. ταῦτα ἀκούσαντες οἱ Πέρσαι ἐβουλεύοντο.


[4.132.1] Δαρείου μέν νυν ἡ γνώμη ἦν Σκύθας ἑωυτῷ διδόναι σφέας τε αὐτοὺς καὶ γῆν τε καὶ ὕδωρ, εἰκάζων τῇδε, ὡς μῦς μὲν ἐν γῇ γίνεται καρπὸν τὸν αὐτὸν ἀνθρώπῳ σιτεόμενος, βάτραχος δὲ ἐν ὕδατι, ὄρνις δὲ μάλιστα οἶκε ἵππῳ, τοὺς δὲ ὀϊστοὺς ὡς τὴν ἑωυτῶν ἀλκὴν παραδιδοῦσι.



[4.132.2] αὕτη μὲν Δαρείῳ ἀπεδέδεκτο ἡ γνώμη, συνεστήκεε δὲ ταύτῃ τῇ γνώμῃ ἡ Γωβρύεω, τῶν ἀνδρῶν τῶν ἑπτὰ ἑνὸς τῶν τὸν μάγον κατελόντων, εἰκάζοντος τὰ δῶρα λέγειν·


[4.132.3] Ἢν μὴ ὄρνιθες γενόμενοι ἀναπτῆσθε ἐς τὸν οὐρανόν, ὦ Πέρσαι, ἢ μύες γενόμενοι κατὰ τῆς γῆς καταδύητε, ἢ βάτραχοι γενόμενοι ἐς τὰς λίμνας ἐσπηδήσητε, οὐκ ἀπονοστήσετε ὀπίσω ὑπὸ τῶνδε τῶν τοξευμάτων βαλλόμενοι.

[4.133.1] Πέρσαι μὲν δὴ οὕτω τὰ δῶρα εἴκαζον, ἡ δὲ Σκυθέων μία μοῖρα ἡ ταχθεῖσα πρότερον μὲν παρὰ τὴν Μαιῆτιν λίμνην φρουρέειν, τότε δὲ ἐπὶ τὸν Ἴστρον Ἴωσι ἐς λόγους ἐλθεῖν, ὡς ἀπίκετο ἐπὶ τὴν γέφυραν, ἔλεγε τάδε·


[4.133.2] Ἄνδρες Ἴωνες, ἐλευθερίην ἥκομεν ὑμῖν φέροντες, ἤν πέρ γε ἐθέλητε ἐσακούειν. πυνθανόμεθα γὰρ Δαρεῖον ἐντείλασθαι ὑμῖν ἑξήκοντα ἡμέρας μούνας φρουρήσαντας τὴν γέφυραν, αὐτοῦ μὴ παραγενομένου ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, ἀπαλλάσσεσθαι ἐς τὴν ὑμετέρην.

[4.133.3] νῦν ὦν ὑμεῖς τάδε ποιεῦντες ἐκτὸς μὲν ἔσεσθε πρὸς ἐκείνου αἰτίης, ἐκτὸς δὲ πρὸς ἡμέων· τὰς προκειμένας ἡμέρας παραμείναντες τὸ ἀπὸ τούτου ἀπαλλάσσεσθε. οὗτοι μέν νυν ὑποδεξαμένων Ἰώνων ποιήσειν ταῦτα ὀπίσω τὴν ταχίστην ἠπείγοντο,

[4.134.1] Πέρσῃσι δὲ μετὰ τὰ δῶρα [τὰ] ἐλθόντα Δαρείῳ ἀντετάχθησαν οἱ ὑπολειφθέντες Σκύθαι πεζῷ καὶ ἵπποισι ὡς συμβαλέοντες. τεταγμένοισι δὲ τοῖσι Σκύθῃσι λαγὸς ἐς τὸ μέσον διήιξε· τῶν δὲ ὡς ἕκαστοι ὥρων τὸν λαγὸν ἐδίωκον. ταραχθέντων δὲ τῶν Σκυθέων καὶ βοῇ χρεωμένων εἴρετο ὁ Δαρεῖος τῶν ἀντιπολεμίων τὸν θόρυβον· πυθόμενος δέ σφεας τὸν λαγὸν διώκοντας εἶπε ἄρα πρὸς τούς περ ἐώθεε καὶ τὰ ἄλλα λέγειν·



[4.134.2] Οὗτοι ὧνδρες ἡμέων πολλὸν καταφρονέουσι, καί μοι νῦν φαίνεται Γωβρύης εἶπαι περὶ τῶν Σκυθικῶν δώρων ὀρθῶς. ὡς ὦν οὕτω ἤδη δοκεόντων καὶ αὐτῷ μοι ἔχειν, βουλῆς ἀγαθῆς δεῖ ὅκως ἀσφαλέως ἡ κομιδὴ ἡμῖν ἔσται τὸ ὀπίσω. πρὸς ταῦτα Γωβρύης εἶπε· Ὦ βασιλεῦ, ἐγὼ σχεδὸν μὲν καὶ λόγῳ ἠπιστάμην τούτων τῶν ἀνδρῶν τὴν ἀπορίην, ἐλθὼν δὲ μᾶλλον ἐξέμαθον, ὁρῶν αὐτοὺς ἐμπαίζοντας ἡμῖν.



[4.134.3] νῦν ὦν μοι δοκέει, ἐπεὰν τάχιστα νὺξ ἐπέλθῃ, ἐκκαύσαντας τὰ πυρὰ ὡς ἐώθαμεν καὶ ἄλλοτε ποιέειν, τῶν στρατιωτέων τοὺς ἀσθενεστάτους ἐς τὰς ταλαιπωρίας ἐξαπατήσαντας καὶ τοὺς ὄνους πάντας καταδήσαντας ἀπαλλάσσεσθαι, πρὶν ἢ καὶ ἐπὶ τὸν Ἴστρον ἰθῦσαι Σκύθας λύσοντας τὴν γέφυραν, ἢ καί τι Ἴωσι δόξαι τὸ ἡμέας οἷόν τε ἔσται ἐξεργάσασθαι.



[4.135.1] Γωβρύης μὲν ταῦτα συνεβούλευε, μετὰ δὲ νύξ τε ἐγένετο καὶ Δαρεῖος ἐχρᾶτο τῇ γνώμῃ ταύτῃ· τοὺς μὲν καματηροὺς τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν ἦν ἐλάχιστος ἀπολλυμένων λόγος, καὶ τοὺς ὄνους πάντας καταδήσας κατέλιπε αὐτοῦ ταύτῃ ἐν τῷ στρατοπέδῳ·

[4.135.2] κατέλιπε δὲ τούς τε ὄνους καὶ τοὺς ἀσθενέας τῆς στρατιῆς τῶνδε εἵνεκεν, ἵνα οἱ μὲν ὄνοι βοὴν παρέχωνται· οἱ δὲ ἄνθρωποι ἀσθενείης μὲν εἵνεκεν κατελείποντο, προφάσιος δὲ τῆσδε δηλαδή, ‹ὡς› αὐτὸς μὲν σὺν τῷ καθαρῷ τοῦ στρατοῦ ἐπιθήσεσθαι μέλλοι τοῖσι Σκύθῃσι, οὗτοι δὲ τὸ στρατόπεδον τοῦτον τὸν χρόνον ῥυοίατο.



[4.135.3] ταῦτα τοῖσι ὑπολειπομένοισι ὑποθέμενος ὁ Δαρεῖος καὶ πυρὰ ἐκκαύσας τὴν ταχίστην ἠπείγετο ἐπὶ τὸν Ἴστρον. οἱ δὲ ὄνοι ἐρημωθέντες τοῦ ὁμίλου οὕτω δὴ μᾶλλον πολλῷ ἵεσαν τῆς φωνῆς, ἀκούσαντες δὲ οἱ Σκύθαι τῶν ὄνων πάγχυ κατὰ χώρην ἤλπιζον τοὺς Πέρσας εἶναι.


[4.136.1] ἡμέρης δὲ γενομένης γνόντες οἱ ὑπολειφθέντες ὡς προδεδομένοι εἶεν ὑπὸ Δαρείου, χεῖράς τε προετείνοντο τοῖσι Σκύθῃσι καὶ ἔλεγον τὰ κατήκοντα· οἱ δὲ ὡς ἤκουσαν ταῦτα, τὴν ταχίστην συστραφέντες, αἵ τε δύο μοῖραι τῶν Σκυθέων καὶ ἡ μετὰ Σαυροματέων καὶ Βουδῖνοι καὶ Γελωνοί, ἐδίωκον τοὺς Πέρσας ἰθὺ τοῦ Ἴστρου.




[4.136.2] ἅτε δὲ τοῦ Περσικοῦ μὲν τοῦ πολλοῦ ἐόντος πεζοῦ στρατοῦ καὶ τὰς ὁδοὺς οὐκ ἐπισταμένου ὥστε οὐ τετμημένων [τῶν] ὁδῶν, τοῦ δὲ Σκυθικοῦ ἱππότεω καὶ τὰ σύντομα τῆς ὁδοῦ ἐπισταμένου, ἁμαρτόντες ἀλλήλων, ἔφθησαν πολλῷ οἱ Σκύθαι τοὺς Πέρσας ἐπὶ τὴν γέφυραν ἀπικόμενοι.


[4.136.3] μαθόντες δὲ τοὺς Πέρσας οὔκω ἀπιγμένους ἔλεγον πρὸς τοὺς Ἴωνας ἐόντας ἐν τῇσι νηυσί· Ἄνδρες Ἴωνες, αἵ τε ἡμέραι ὑμῖν τοῦ ἀριθμοῦ διοίχηνται καὶ οὐ ποιέετε δίκαια ἔτι παραμένοντες.

[4.136.4] ἀλλ᾽ ἐπεὶ πρότερον δειμαίνοντες ἐμένετε, νῦν λύσαντες τὸν πόρον τὴν ταχίστην ἄπιτε χαίροντες ἐλεύθεροι, θεοῖσί τε καὶ Σκύθῃσι εἰδότες χάριν. τὸν δὲ πρότερον ἐόντα ὑμέων δεσπότην ἡμεῖς παραστησόμεθα οὕτως ὥστε ἐπὶ μηδαμοὺς ἔτι ἀνθρώπους αὐτὸν στρατεύσεσθαι.


[4.137.1] πρὸς ταῦτα Ἴωνες ἐβουλεύοντο. Μιλτιάδεω μὲν τοῦ Ἀθηναίου, στρατηγέοντος καὶ τυραννεύοντος Χερσονησιτέων τῶν ἐν Ἑλλησπόντῳ, ἦν γνώμη πείθεσθαι Σκύθῃσι καὶ ἐλευθεροῦν Ἰωνίην,


[4.137.2] Ἱστιαίου δὲ τοῦ Μιλησίου ἐναντίη ταύτῃ, λέγοντος ὡς νῦν μὲν διὰ Δαρεῖον ἕκαστος αὐτῶν τυραννεύει πόλιος, τῆς Δαρείου δὲ δυνάμιος καταιρεθείσης οὔτε αὐτὸς Μιλησίων οἷός τε ἔσεσθαι ἄρχειν οὔτε ἄλλον οὐδένα οὐδαμῶν· βουλήσεσθαι γὰρ ἑκάστην τῶν πολίων δημοκρατέεσθαι μᾶλλον ἢ τυραννεύεσθαι.

[4.137.3] Ἱστιαίου δὲ γνώμην ταύτην ἀποδεικνυμένου αὐτίκα πάντες ἦσαν τετραμμένοι πρὸς ταύτην τὴν γνώμην, πρότερον τὴν Μιλτιάδεω αἱρεόμενοι.

[4.138.1] ἦσαν δὲ οὗτοι οἱ διαφέροντές τε τὴν ψῆφον καὶ ἐόντες λόγου πρὸς βασιλέος, Ἑλλησποντίων μὲν τύραννοι Δάφνις τε Ἀβυδηνὸς καὶ Ἵπποκλος Λαμψακηνὸς καὶ Ἡρόφαντος Παριηνὸς καὶ Μητρόδωρος Προκοννήσιος καὶ Ἀρισταγόρης Κυζικηνὸς καὶ Ἀρίστων Βυζάντιος·


[4.138.2] οὗτοι μὲν [ἦσαν] οἱ ἐξ Ἑλλησπόντου, ἀπ᾽ Ἰωνίης δὲ Στράττις τε Χῖος καὶ Αἰάκης Σάμιος καὶ Λαοδάμας Φωκαιεὺς καὶ Ἱστιαῖος Μιλήσιος, τοῦ ἦν γνώμη ἡ προκειμένη ἐναντίη τῇ Μιλτιάδεω· Αἰολέων δὲ παρῆν λόγιμος μοῦνος Ἀρισταγόρης Κυμαῖος.

[4.139.1] οὗτοι ὦν ἐπείτε τὴν Ἱστιαίου αἱρέοντο γνώμην, ἔδοξέ σφι πρὸς ταύτῃ τάδε ἔργα τε καὶ ἔπεα προσθεῖναι, τῆς μὲν γεφύρης λύειν τὰ κατὰ τοὺς Σκύθας ἐόντα, λύειν δὲ ὅσον τόξευμα ἐξικνέεται, ἵνα καὶ ποιέειν τι δοκέωσι ποιεῦντες μηδὲν καὶ οἱ Σκύθαι μὴ πειρῴατο βιώμενοι [καὶ βουλόμενοι] διαβῆναι τὸν Ἴστρον κατὰ τὴν γέφυραν, εἰπεῖν τε λύοντας τῆς γεφύρης τὸ ἐς τὴν Σκυθικὴν ἔχον ὡς πάντα ποιήσουσι τὰ Σκύθῃσί ἐστι ἐν ἡδονῇ.



[4.139.2] ταῦτα μὲν προσέθηκαν τῇ γνώμῃ, μετὰ δὲ ἐκ πάντων ὑπεκρίνατο Ἱστιαῖος τάδε λέγων· Ἄνδρες Σκύθαι, χρηστὰ ἥκετε φέροντες καὶ ἐς καιρὸν ἐπείγεσθε· καὶ τά τε ἀπ᾽ ὑμέων ἡμῖν χρηστῶς ὁδοῦται καὶ τὰ ἀπ᾽ ἡμέων ἐς ὑμέας ἐπιτηδέως ὑπηρετέεται. ὡς γὰρ ὁρᾶτε, καὶ λύομεν τὸν πόρον καὶ προθυμίην πᾶσαν ἕξομεν, θέλοντες εἶναι ἐλεύθεροι.



[4.139.3] ἐν ᾧ δὲ ἡμεῖς τάδε λύομεν, ὑμέας καιρός ἐστι δίζησθαι ἐκείνους, εὑρόντας δὲ ὑπέρ τε ἡμέων καὶ ὑμέων αὐτῶν τείσασθαι οὕτω ὡς κείνους πρέπει.


[4.140.1] Σκύθαι μὲν τὸ δεύτερον Ἴωσι πιστεύσαντες λέγειν ἀληθέα ὑπέστρεφον ἐπὶ ζήτησιν τῶν Περσέων καὶ ἡμάρτανον πάσης τῆς ἐκείνων διεξόδου. αἴτιοι δὲ τούτου αὐτοὶ οἱ Σκύθαι ἐγένοντο, τὰς νομὰς τῶν ἵππων τὰς ταύτῃ διαφθείραντες καὶ τὰ ὕδατα συγχώσαντες.



[4.140.2] εἰ γὰρ ταῦτα μὴ ἐποίησαν, παρεῖχε ἄν σφι, εἰ ἐβούλοντο, εὐπετέως ἐξευρεῖν τοὺς Πέρσας· νῦν δὲ τά σφι ἐδόκεε ἄριστα βεβουλεῦσθαι, κατὰ ταῦτα ἐσφάλησαν.


[4.140.3] Σκύθαι μέν νυν τῆς σφετέρης χώρης τῇ χιλός τε τοῖσι ἵπποισι καὶ ὕδατα ἦν, ταύτῃ διεξιόντες ἐδίζηντο τοὺς ἀντιπολέμους, δοκέοντες καὶ ἐκείνους διὰ τοιούτων τὴν ἀπόδρησιν ποιέεσθαι· οἱ δὲ δὴ Πέρσαι τὸν πρότερον ἑωυτῶν γενόμενον στίβον, τοῦτον φυλάσσοντες ἤισαν καὶ οὕτω μόγις εὗρον τὸν πόρον.


[4.140.4] οἷα δὲ νυκτός τε ἀπικόμενοι καὶ λελυμένης τῆς γεφύρης ἐντυχόντες ἐς πᾶσαν ἀρρωδίην ἀπίκοντο μή σφεας οἱ Ἴωνες ἔωσι ἀπολελοιπότες.

[4.141.1] ἦν δὲ περὶ Δαρεῖον ἀνὴρ Αἰγύπτιος φωνέων μέγιστον ἀνθρώπων· τοῦτον τὸν ἄνδρα καταστάντα ἐπὶ τοῦ χείλεος τοῦ Ἴστρου ἐκέλευε Δαρεῖος καλέειν Ἱστιαῖον Μιλήσιον. ὁ μὲν δὴ ἐποίεε ταῦτα, Ἱστιαῖος δὲ ἐπακούσας τῷ πρώτῳ κελεύσματι τάς τε νέας ἁπάσας παρεῖχε διαπορθμεύειν τὴν στρατιὴν καὶ τὴν γέφυραν ἔζευξε.



[4.142.1] Πέρσαι μὲν ὦν οὕτω ἐκφεύγουσι, Σκύθαι δὲ διζήμενοι καὶ τὸ δεύτερον ἥμαρτον τῶν Περσέων, καὶ τοῦτο μέν, ὡς ἐόντας Ἴωνας ἐλευθέρους, κακίστους τε καὶ ἀνανδροτάτους κρίνουσι εἶναι ἁπάντων ἀνθρώπων, τοῦτο δέ, ὡς δούλων Ἰώνων τὸν λόγον ποιεύμενοι, ἀνδράποδα φιλοδέσποτά φασι εἶναι καὶ ἄδρηστα μάλιστα. ταῦτα μὲν δὴ Σκύθῃσι ἐς Ἴωνας ἀπέρριπται.


[4.143.1] Δαρεῖος δὲ διὰ τῆς Θρηίκης πορευόμενος ἀπίκετο ἐς Σηστὸν τῆς Χερσονήσου· ἐνθεῦτεν δὲ αὐτὸς μὲν διέβη τῇσι νηυσὶ ἐς τὴν Ἀσίην, λείπει δὲ στρατηγὸν ἐν τῇ Εὐρώπῃ Μεγάβαζον ἄνδρα Πέρσην, τῷ Δαρεῖός κοτε ἔδωκε γέρας, τοιόνδε εἴπας ἐν Πέρσῃσι ἔπος·

[4.143.2] ὁρμημένου Δαρείου ῥοιὰς τρώγειν, ὡς ἄνοιξε τάχιστα τὴν πρώτην τῶν ῥοιέων, εἴρετο αὐτὸν ὁ ἀδελφεὸς Ἀρτάβανος ὅ τι βούλοιτ᾽ ἄν οἱ τοσοῦτο πλῆθος γενέσθαι ὅσοι ἐν τῇ ῥοιῇ κόκκοι. Δαρεῖος δὲ εἶπε Μεγαβάζους ἄν οἱ τοσούτους ἀριθμὸν γενέσθαι βούλεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν Ἑλλάδα ὑπήκοον.

[4.143.3] ἐν μὲν δὴ Πέρσῃσι ταῦτά μιν εἴπας ἐτίμα, τότε δὲ αὐτὸν ὑπέλιπε στρατηγὸν ἔχοντα τῆς στρατιῆς τῆς ἑωυτοῦ ὀκτὼ μυριάδας.

[4.144.1] οὗτος δὲ ὁ Μεγάβαζος εἴπας τόδε [τὸ] ἔπος ἐλίπετο ἀθάνατον μνήμην πρὸς Ἑλλησποντίων·

[4.144.2] γενόμενος γὰρ ἐν Βυζαντίῳ ἐπύθετο ἑπτακαίδεκα ἔτεσι πρότερον Καλχηδονίους κτίσαντας τὴν χώρην Βυζαντίων, πυθόμενος δὲ ἔφη Καλχηδονίους τοῦτον τὸν χρόνον τυγχάνειν ἐόντας τυφλούς· οὐ γὰρ ἂν τοῦ καλλίονος παρεόντος κτίζειν χώρου τὸν αἰσχίονα ἑλέσθαι, εἰ μὴ ἦσαν τυφλοί.



[4.144.3] οὗτος δὴ ὦν τότε ὁ Μεγάβαζος στρατηγὸς λειφθεὶς ἐν τῇ χώρῃ Ἑλλησποντίων τοὺς μὴ μηδίζοντας κατεστρέφετο.


[4.145.1] Οὗτος μέν νυν ταῦτα ἔπρησσε, τὸν αὐτὸν δὲ τοῦτον χρόνον ἐγίνετο ἐπὶ Λιβύην ἄλλος στρατιῆς μέγας στόλος, διὰ πρόφασιν τὴν ἐγὼ ἀπηγήσομαι προδιηγησάμενος πρότερον τάδε.

[4.145.2] τῶν ἐκ τῆς Ἀργοῦς ἐπιβατέων παίδων παῖδες ἐξελασθέντες ὑπὸ Πελασγῶν τῶν ἐκ Βραυρῶνος ληισαμένων τὰς Ἀθηναίων γυναῖκας, ὑπὸ τούτων δὴ ἐξελασθέντες ἐκ Λήμνου οἴχοντο πλέοντες ἐς Λακεδαίμονα, ἱζόμενοι δὲ ἐν τῷ Τηϋγέτῳ πῦρ ἀνέκαιον.


[4.145.3] Λακεδαιμόνιοι δὲ ἰδόντες ἄγγελον ἔπεμπον πευσόμενοι τίνες τε καὶ ὁκόθεν εἰσί· οἱ δὲ τῷ ἀγγέλῳ εἰρωτῶντι ἔλεγον ὡς εἴησαν μὲν Μινύαι, παῖδες δὲ εἶεν τῶν ἐν τῇ Ἀργοῖ πλεόντων ἡρώων, προσσχόντας γὰρ τούτους ἐς Λῆμνον φυτεῦσαι σφέας.

[4.145.4] οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀκηκοότες τὸν λόγον τῆς γενεῆς τῶν Μινυέων, πέμψαντες τὸ δεύτερον εἰρώτων τί θέλοντες ἥκοιέν τε ἐς τὴν χώρην καὶ πῦρ αἴθοιεν. οἱ δὲ ἔφασαν ὑπὸ Πελασγῶν ἐκβληθέντες ἥκειν ἐς τοὺς πατέρας· δικαιότατον γὰρ εἶναι οὕτω τοῦτο γίνεσθαι· δέεσθαι δὲ οἰκέειν ἅμα τούτοισι μοῖράν τε τιμέων μετέχοντες καὶ τῆς γῆς ἀπολαχόντες.



[4.145.5] Λακεδαιμονίοισι δὲ ἕαδε δέκεσθαι τοὺς Μινύας ἐπ᾽ οἷσι θέλουσι αὐτοί. μάλιστα δὲ ἐνῆγέ σφεας ὥστε ποιέειν ταῦτα τῶν Τυνδαριδέων ἡ ναυτιλίη ἐν τῇ Ἀργοῖ. δεξάμενοι δὲ τοὺς Μινύας γῆς τε μετέδοσαν καὶ ἐς φυλὰς διεδάσαντο. οἱ δὲ αὐτίκα μὲν γάμους ἔγημαν, τὰς δὲ ἐκ Λήμνου ἤγοντο ἐξέδοσαν ἄλλοισι.



[4.146.1] χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος αὐτίκα οἱ Μινύαι ἐξύβρισαν, τῆς τε βασιληίης μεταιτέοντες καὶ ἄλλα ποιεῦντες οὐκ ὅσια.


[4.146.2] τοῖσι ὦν Λακεδαιμονίοισι ἔδοξε αὐτοὺς ἀποκτεῖναι, συλλαβόντες δέ σφεας κατέβαλον ἐς ἐρκτήν. κτείνουσι δὲ τοὺς ἂν κτείνωσι Λακεδαιμόνιοι νυκτός, μετ᾽ ἡμέρην δὲ οὐδένα.


[4.146.3] ἐπεὶ ὦν ἔμελλόν σφεας καταχρήσεσθαι, παραιτήσαντο αἱ γυναῖκες τῶν Μινυέων, ἐοῦσαι ἀσταί τε καὶ τῶν πρώτων Σπαρτιητέων θυγατέρες, ἐσελθεῖν τε ἐς τὴν ἐρκτὴν καὶ ἐς λόγους ἐλθεῖν ἑκάστη τῷ ἑωυτῆς ἀνδρί. οἱ δέ σφεας παρῆκαν, οὐδένα δόλον δοκέοντες ἐξ αὐτέων ἔσεσθαι.


[4.146.4] αἱ δὲ ἐπείτε ἐσῆλθον, ποιεῦσι τοιάδε· πᾶσαν τὴν εἶχον ἐσθῆτα παραδοῦσαι τοῖσι ἀνδράσι αὐταὶ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἔλαβον. οἱ δὲ Μινύαι ἐνδύντες τὴν γυναικηίην ἐσθῆτα ἅτε γυναῖκες ἐξήισαν ἔξω, ἐκφυγόντες δὲ τρόπῳ τοιούτῳ ἵζοντο αὖτις ἐς τὸ Τηΰγετον.


[4.147.1] τὸν δὲ αὐτὸν τοῦτον χρόνον Θήρας ὁ Αὐτεσίωνος τοῦ Τεισαμενοῦ τοῦ Θερσάνδρου τοῦ Πολυνείκεος ἔστελλε ἐς ἀποικίην ἐκ Λακεδαίμονος.


[4.147.2] ἦν δὲ ὁ Θήρας οὗτος, γένος ἐὼν Καδμεῖος, τῆς μητρὸς ἀδελφεὸς τοῖσι Ἀριστοδήμου παισὶ Εὐρυσθένεϊ καὶ Προκλέϊ· ἐόντων δ᾽ ἔτι τῶν παίδων τούτων νηπίων ἐπιτροπαίην εἶχε ὁ Θήρας τὴν ἐν Σπάρτῃ βασιληίην.


[4.147.3] αὐξηθέντων δὲ τῶν ἀδελφιδέων καὶ παραλαβόντων τὴν ἀρχήν, οὕτω δὴ ὁ Θήρας δεινὸν ποιεύμενος ἄρχεσθαι ὑπ᾽ ἄλλων ἐπείτε ἐγεύσατο ἀρχῆς, οὐκ ἔφη μενέειν ἐν τῇ Λακεδαίμονι ἀλλ᾽ ἀποπλεύσεσθαι ἐς τοὺς συγγενέας.


[4.147.4] ἦσαν δὲ ἐν τῇ νῦν Θήρῃ καλεομένῃ νήσῳ, πρότερον δὲ Καλλίστῃ τῇ αὐτῇ ταύτῃ, ἀπόγονοι Μεμβλιάρεω τοῦ Ποικίλεω ἀνδρὸς Φοίνικος. Κάδμος γὰρ ὁ Ἀγήνορος Εὐρώπην διζήμενος προσέσχε ἐς τὴν νῦν Θήρην καλεομένην· προσσχόντι δὲ εἴτε δή οἱ ἡ χώρη ἤρεσε, εἴτε καὶ ἄλλως ἠθέλησε ποιῆσαι τοῦτο, καταλείπει γὰρ ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ ἄλλους τε τῶν Φοινίκων καὶ δὴ καὶ τῶν ἑωυτοῦ συγγενέων Μεμβλιάρεων.


[4.147.5] οὗτοι ἐνέμοντο τὴν Καλλίστην καλεομένην ἐπὶ γενεάς, πρὶν ἢ Θήραν ἐλθεῖν ἐκ Λακεδαίμονος, ὀκτὼ ἀνδρῶν.


[4.148.1] ἐπὶ τούτους δὴ ὦν ὁ Θήρας λεὼν ἔχων ἀπὸ τῶν φυλέων ἔστελλε, συνοικήσων τούτοισι καὶ οὐδαμῶς ἐξελῶν αὐτοὺς ἀλλὰ κάρτα οἰκηιεύμενος.



[4.148.2] ἐπείτε δὲ καὶ οἱ Μινύαι ἐκδράντες ἐκ τῆς ἐρκτῆς ἵζοντο ἐς τὸ Τηΰγετον, τῶν Λακεδαιμονίων βουλευομένων σφέας ἀπολλύναι παραιτέεται ὁ Θήρας, ὅκως μήτε φόνος γένηται, αὐτός τε ὑπεδέκετό σφεας ἐξάξειν ἐκ τῆς χώρης.


[4.148.3] συγχωρησάντων δὲ τῇ γνώμῃ τῶν Λακεδαιμονίων, τρισὶ τριηκοντέροισι ἐς τοὺς Μεμβλιάρεω ἀπογόνους ἔπλωσε, οὔτι πάντας ἄγων τοὺς Μινύας ἀλλ᾽ ὀλίγους τινάς.


[4.148.4] οἱ γὰρ πλεῦνες αὐτῶν ἐτράποντο ἐς τοὺς Παρωρεάτας καὶ Καύκωνας, τούτους δὲ ἐξελάσαντες ἐκ τῆς χώρης σφέας αὐτοὺς ἓξ μοίρας διεῖλον, καὶ ἔπειτα ἔκτισαν πόλιας τάσδε ἐν αὐτοῖσι, Λέπρεον, Μάκιστον, Φρίξας, Πύργον, Ἔπιον, Νούδιον· τουτέων δὲ τὰς πλεῦνας ἐπ᾽ ἐμέο Ἠλεῖοι ἐπόρθησαν. τῇ δὲ νήσῳ ἐπὶ τοῦ οἰκιστέω Θήρα ἡ ἐπωνυμίη ἐγένετο.


[4.149.1] ὁ δὲ παῖς οὐ γὰρ ἔφη οἱ συμπλεύσεσθαι, τοιγαρῶν ἔφη αὐτὸν καταλείψειν ὄϊν ἐν λύκοισι· ἐπὶ τοῦ ἔπεος τούτου οὔνομα τῷ νεηνίσκῳ [τούτῳ] Οἰόλυκος ἐγένετο, καί κως τὸ οὔνομα τοῦτο ἐπεκράτησε. Οἰολύκου δὲ γίνεται Αἰγεύς, ἐπὶ οὗ Αἰγεῖδαι καλέονται, φυλὴ μεγάλη ἐν Σπάρτῃ.


[4.149.2] τοῖσι δὲ ἐν τῇ φυλῇ ταύτῃ ἀνδράσι οὐ γὰρ ὑπέμειναν τὰ τέκνα, ἱδρύσαντο ἐκ θεοπροπίου Ἐρινύων τῶν Λαΐου τε καὶ Οἰδιπόδεω ἱρόν. καὶ μετὰ τοῦτο ὑπέμεινε τὠυτὸ τοῦτο καὶ ἐν Θήρῃ τοῖσι ἀπὸ τῶν ἀνδρῶν τούτων γεγονόσι.


[4.150.1] Μέχρι μέν νυν τούτου τοῦ λόγου Λακεδαιμόνιοι Θηραίοισι κατὰ ταὐτὰ λέγουσι, τὸ δὲ ἀπὸ τούτου μοῦνοι Θηραῖοι ὧδε γενέσθαι λέγουσι.

[4.150.2] Γρῖννος ὁ Αἰσανίου, ἐὼν Θήρα τούτου ἀπόγονος καὶ βασιλεύων Θήρης τῆς νήσου, ἀπίκετο ἐς Δελφοὺς ἄγων ἀπὸ τῆς πόλιος ἑκατόμβην· εἵποντο δέ οἱ καὶ ἄλλοι τῶν πολιητέων καὶ δὴ καὶ Βάττος ὁ Πολυμνήστου, ἐὼν γένος Εὐφημίδης τῶν Μινυέων.


[4.150.3] χρεωμένῳ δὲ τῷ Γρίννῳ τῷ βασιλέϊ τῶν Θηραίων περὶ ἄλλων χρᾷ ἡ Πυθίη κτίζειν ἐν Λιβύῃ πόλιν. ὁ δὲ ἀμείβετο λέγων· Ἐγὼ μέν, ὦναξ, πρεσβύτερός τε ἤδη εἰμὶ καὶ βαρὺς ἀείρεσθαι· σὺ δέ τινα τῶνδε τῶν νεωτέρων κέλευε ταῦτα ποιέειν. ἅμα τε ἔλεγε ταῦτα καὶ ἐδείκνυε ἐς τὸν Βάττον.



[4.150.4] τότε μὲν τοσαῦτα, μετὰ δὲ ἀπελθόντες ἀλογίην εἶχον τοῦ χρηστηρίου, οὔτε Λιβύην εἰδότες ὅκου γῆς εἴη οὔτε τολμῶντες ἐς ἀφανὲς χρῆμα ἀποστέλλειν ἀποικίην.


[4.151.1] ἑπτὰ δὲ ἐτέων μετὰ ταῦτα οὐκ ὗε τὴν Θήρην, ἐν τοῖσι τὰ δένδρεα πάντα σφι τὰ ἐν τῇ νήσῳ πλὴν ἑνὸς ἐξαυάνθη. χρεωμένοισι δὲ τοῖσι Θηραίοισι προέφερε ἡ Πυθίη τὴν ἐς Λιβύην ἀποικίην.

[4.151.2] ἐπείτε δὲ κακοῦ οὐδὲν ἦν σφι μῆχος, πέμπουσι ἐς Κρήτην ἀγγέλους διζημένους εἴ τις Κρητῶν ἢ μετοίκων ἀπιγμένος εἴη ἐς Λιβύην. περιπλανώμενοι δὲ αὐτὴν οὗτοι ἀπίκοντο καὶ ἐς Ἴτανον πόλιν, ἐν ταύτῃ δὲ συμμίσγουσι ἀνδρὶ πορφυρέϊ τῷ οὔνομα ἦν Κορώβιος, ὃς ἔφη ὑπ᾽ ἀνέμων ἀπενειχθεὶς ἀπικέσθαι ἐς Λιβύην καὶ Λιβύης ἐς Πλατέαν νῆσον.



[4.151.3] μισθῷ δὲ τοῦτον πείσαντες ἦγον ἐς Θήρην, ἐκ δὲ Θήρης ἔπλεον κατάσκοποι ἄνδρες τὰ πρῶτα οὐ πολλοί· κατηγησαμένου δὲ τοῦ Κορωβίου ἐς τὴν νῆσον ταύτην δὴ τὴν Πλατέαν τὸν μὲν Κορώβιον λείπουσι, σιτία παρακαταλιπόντες ὅσων δὴ μηνῶν, αὐτοὶ δὲ ἔπλεον τὴν ταχίστην ἀπαγγελέοντες Θηραίοισι περὶ τῆς νήσου.


[4.152.1] ἀποδημεόντων δὲ τούτων πλέω χρόνον τοῦ συγκειμένου, τὸν Κορώβιον ἐπέλιπε τὰ πάντα. μετὰ δὲ νηῦς Σαμίη, τῆς ναύκληρος ἦν Κωλαῖος, πλέουσα ἐπ᾽ Αἰγύπτου ἀπηνείχθη ἐς τὴν Πλατέαν ταύτην· πυθόμενοι δὲ οἱ Σάμιοι παρὰ τοῦ Κορωβίου τὸν πάντα λόγον σιτία οἱ ἐνιαυτοῦ καταλείπουσι.


[4.152.2] αὐτοὶ δέ ἀναχθέντες ἐκ τῆς νήσου καὶ γλιχόμενοι Αἰγύπτου ἔπλεον, ἀποφερόμενοι ἀπηλιώτῃ ἀνέμῳ. καὶ οὐ γὰρ ἀνίει τὸ πνεῦμα, Ἡρακλέας στήλας διεκπερήσαντες ἀπίκοντο ἐς Ταρτησσόν, θείῃ πομπῇ χρεώμενοι.


[4.152.3] τὸ δὲ ἐμπόριον τοῦτο ἦν ἀκήρατον τοῦτον τὸν χρόνον, ὥστε ἀπονοστήσαντες οὗτοι ὀπίσω μέγιστα δὴ Ἑλλήνων πάντων τῶν ἡμεῖς ἀτρεκείην ἴδμεν ἐκ φορτίων ἐκέρδησαν, μετά γε Σώστρατον τὸν Λαοδάμαντος Αἰγινήτην· τούτῳ γὰρ οὐκ οἷά τέ ἐστι ἐρίσαι ἄλλον.


[4.152.4] οἱ δὲ Σάμιοι τὴν δεκάτην τῶν ἐπικερδίων ἐξελόντες ἓξ τάλαντα ἐποιήσαντο χαλκήιον κρητῆρος Ἀργολικοῦ τρόπον· πέριξ δὲ αὐτὸ γρυπῶν κεφαλαὶ πρόκροσσοί εἰσι· καὶ ἀνέθηκαν ἐς τὸ Ἥραιον, ὑποστήσαντες αὐτῷ τρεῖς χαλκέους κολοσσοὺς ἑπταπήχεας, τοῖσι γούνασι ἐρηρεισμένους.


[4.152.5] Κυρηναίοισι δὲ καὶ Θηραίοισι ἐς Σαμίους ἀπὸ τούτου τοῦ ἔργου πρῶτα φιλίαι μεγάλαι συνεκρήθησαν.


[4.153.1] οἱ δὲ Θηραῖοι ἐπείτε τὸν Κορώβιον λιπόντες ἐν τῇ νήσῳ ἀπίκοντο ἐς τὴν Θήρην, ἀπήγγελλον ὥς σφι εἴη νῆσος ἐπὶ Λιβύῃ ἐκτισμένη. Θηραίοισι δὲ ἕαδε ἀδελφεόν τε ἀπ᾽ ἀδελφεοῦ πέμπειν πάλῳ λαχόντα καὶ ἀπὸ τῶν χώρων ἁπάντων ἑπτὰ ἐόντων ἄνδρας, εἶναι δέ σφεων καὶ ἡγεμόνα καὶ βασιλέα Βάττον. οὕτω δὴ στέλλουσι δύο πεντηκοντέρους ἐς τὴν Πλατέαν.

[4.154.1] Ταῦτα δὲ Θηραῖοι λέγουσι, τὰ δ᾽ ἐπίλοιπα τοῦ λόγου συμφέρονται ἤδη Θηραῖοι Κυρηναίοισι. Κυρηναῖοι γὰρ τὰ περὶ Βάττον οὐδαμῶς ὁμολογέουσι Θηραίοισι. λέγουσι γὰρ οὕτω· ἔστι τῆς Κρήτης Ὀαξὸς πόλις, ἐν τῇ ἐγένετο Ἐτέαρχος βασιλεύς, ὃς ἐπὶ θυγατρὶ ἀμήτορι τῇ οὔνομα ἦν Φρονίμη, ἐπὶ ταύτῃ ἔγημε ἄλλην γυναῖκα.



[4.154.2] ἡ δὲ ἐπεσελθοῦσα ἐδικαίου καὶ τῷ ἔργῳ εἶναι μητρυιὴ τῇ Φρονίμῃ, παρέχουσά τε κακὰ καὶ πᾶν ἐπ᾽ αὐτῇ μηχανωμένη, καὶ τέλος μαχλοσύνην ἐπενείκασά οἱ πείθει τὸν ἄνδρα ταῦτα ἔχειν οὕτω. ὁ δὲ ἀναγνωσθεὶς ὑπὸ τῆς γυναικὸς ἔργον οὐκ ὅσιον ἐμηχανᾶτο ἐπὶ τῇ θυγατρί.



[4.154.3] ἦν γὰρ δὴ Θεμίσων ἀνὴρ Θηραῖος ἔμπορος ἐν τῇ Ὀαξῷ· τοῦτον ὁ Ἐτέαρχος παραλαβὼν ἐπὶ ξείνια ἐξορκοῖ ἦ μέν οἱ διηκονήσειν ὅ τι ἂν δεηθῇ. ἐπείτε δὴ ἐξώρκωσε, ἀγαγών οἱ παραδιδοῖ τὴν ἑωυτοῦ θυγατέρα καὶ ταύτην ἐκέλευε καταποντῶσαι ἀπαγαγόντα.



[4.154.4] ὁ δὲ Θεμίσων περιημεκτήσας τῇ ἀπάτῃ τοῦ ὅρκου καὶ διαλυσάμενος τὴν ξεινίην ἐποίεε τοιάδε· παραλαβὼν τὴν παῖδα ἀπέπλεε, ὡς δὲ ἐγίνετο ἐν τῷ πελάγεϊ, ἀποσιεύμενος τὴν ἐξόρκωσιν τοῦ Ἐτεάρχου σχοινίοισι αὐτὴν διαδήσας κατῆκε ἐς τὸ πέλαγος, ἀνασπάσας δὲ ἀπίκετο ἐς τὴν Θήρην.



[4.155.1] ἐνθεῦτεν δὲ τὴν Φρονίμην παραλαβὼν Πολύμνηστος, ἐὼν τῶν Θηραίων ἀνὴρ δόκιμος, ἐπαλλακεύετο. χρόνου δὲ περιιόντος ἐξεγένετό οἱ παῖς ἰσχόφωνος καὶ τραυλός, τῷ οὔνομα ἐτέθη Βάττος, ὡς Θηραῖοί τε καὶ Κυρηναῖοι λέγουσι, ὡς μέντοι ἐγὼ δοκέω, ἄλλο τι·


[4.155.2] Βάττος δὲ μετωνομάσθη, ἐπείτε ἐς Λιβύην ἀπίκετο, ἀπό τε τοῦ χρηστηρίου τοῦ γενομένου ἐν Δελφοῖσι αὐτῷ καὶ ἀπὸ τῆς τιμῆς τὴν ἔσχε τὴν ἐπωνυμίην ποιεύμενος· Λίβυες γὰρ βασιλέα βάττον καλέουσι, καὶ τούτου εἵνεκα δοκέω θεσπίζουσαν τὴν Πυθίην καλέσαι μιν Λιβυκῇ γλώσσῃ, εἰδυῖαν ὡς βασιλεὺς ἔσται ἐν Λιβύῃ.


[4.155.3] ἐπείτε γὰρ ἠνδρώθη οὗτος, ἦλθε ἐς Δελφοὺς περὶ τῆς φωνῆς· ἐπειρωτῶντι δέ οἱ χρᾷ ἡ Πυθίη τάδε·
Βάττ᾽, ἐπὶ φωνὴν ἦλθες· ἄναξ δέ σε Φοῖβος Ἀπόλλων
ἐς Λιβύην πέμπει μηλοτρόφον οἰκιστῆρα,
ὥσπερ εἰ εἴποι Ἑλλάδι γλώσσῃ χρεωμένη· Ὦ βασιλεῦ, ἐπὶ φωνὴν ἦλθες.




[4.155.4] ὁ δ᾽ ἀμείβετο τοῖσδε· Ὦναξ, ἐγὼ μὲν ἦλθον παρὰ σὲ χρησόμενος περὶ τῆς φωνῆς, σὺ δέ μοι ἄλλα ἀδύνατα χρᾷς, κελεύων Λιβύην ἀποικίζειν· τέῳ δυνάμι, κοίῃ χειρί; ταῦτα λέγων οὐκὶ ἔπειθε ἄλλα οἱ χρᾶν· ὡς δὲ κατὰ ταὐτὰ ἐθέσπιζέ οἱ καὶ πρότερον, οἴχετο μεταξὺ ἀπολιπὼν ὁ Βάττος ἐς τὴν Θήρην.




[4.156.1] μετὰ δὲ αὐτῷ τε τούτῳ καὶ τοῖσι ἄλλοισι Θηραίοισι συνεφέρετο παλιγκότως. ἀγνοεῦντες δὲ τὰς συμφορὰς οἱ Θηραῖοι ἔπεμπον ἐς Δελφοὺς περὶ τῶν παρεόντων κακῶν.



[4.156.2] ἡ δὲ Πυθίη σφι ἔχρησε συγκτίζουσι Βάττῳ Κυρήνην τῆς Λιβύης ἄμεινον πρήξειν. ἀπέστελλον μετὰ ταῦτα τὸν Βάττον οἱ Θηραῖοι δύο πεντηκοντέροισι. πλώσαντες δὲ ἐς τὴν Λιβύην οὗτοι, οὐ γὰρ εἶχον ὅ τι ποιέωσι ἄλλο, ὀπίσω ἀπαλλάσσοντο ἐς τὴν Θήρην·


[4.156.3] οἱ δὲ Θηραῖοι καταγομένους ἔβαλλον καὶ οὐκ ἔων τῇ γῇ προσίσχειν, ἀλλ᾽ ὀπίσω πλέειν ἐκέλευον. οἱ δὲ ἀναγκαζόμενοι ὀπίσω ἀπέπλεον καὶ ἔκτισαν νῆσον ἐπὶ Λιβύῃ κειμένην, τῇ οὔνομα, ὡς καὶ πρότερον εἰρέθη, ἐστὶ Πλατέα. λέγεται δὲ ἴση εἶναι ἡ νῆσος τῇ νῦν Κυρηναίων πόλι.




[4.157.1] Ταύτην οἰκέοντες δύο ἔτεα, οὐδὲν γάρ σφι χρηστὸν συνεφέρετο, ἕνα αὐτῶν καταλιπόντες οἱ λοιποὶ πάντες ἀπέπλεον ἐς Δελφούς, ἀπικόμενοι δὲ ἐπὶ τὸ χρηστήριον ἐχρέωντο, φάμενοι οἰκέειν τε τὴν Λιβύην καὶ οὐδὲν ἄμεινον πρήσσειν οἰκεῦντες.

[4.157.2] ἡ δὲ Πυθίη σφι πρὸς ταῦτα χρᾷ τάδε·
αἰ τὺ ἐμεῦ Λιβύην μηλοτρόφον οἶδας ἄμεινον,
μὴ ἐλθὼν ἐλθόντος, ἄγαν ἄγαμαι σοφίην σευ.
ἀκούσαντες δὲ τούτων οἱ ἀμφὶ τὸν Βάττον ἀπέπλεον ὀπίσω· οὐ γὰρ δή σφεας ἀπίει ὁ θεὸς τῆς ἀποικίης, πρὶν δὴ ἀπίκωνται ἐς αὐτὴν τὴν Λιβύην.




[4.157.3] ἀπικόμενοι δὲ ἐς τὴν νῆσον καὶ ἀναλαβόντες τὸν ἔλιπον ἔκτισαν αὐτῆς τῆς Λιβύης χῶρον ἀντίον τῆς νήσου τῷ οὔνομα ἦν Ἄζιρις, τὸν νάπαι τε κάλλισται ἐπ᾽ ἀμφότερα συγκληίουσι καὶ ποταμὸς τὰ ἐπὶ θάτερα παραρρέει.



[4.158.1] τοῦτον οἴκεον τὸν χῶρον ἓξ ἔτεα· ἑβδόμῳ δέ σφεας ἔτεϊ παραιτησάμενοι οἱ Λίβυες ὡς ἐς ἀμείνονα χῶρον ἄξουσι, ἀνέγνωσαν ἐκλιπεῖν.


[4.158.2] ἦγον δέ σφεας ἐνθεῦτεν οἱ Λίβυες ἀναστήσαντες πρὸς ἑσπέρην, καὶ τὸν κάλλιστον τῶν χώρων ἵνα διεξιόντες οἱ Ἕλληνες μὴ ἴδοιεν, συμμετρησάμενοι τὴν ὥρην τῆς ἡμέρης νυκτὸς παρῆγον. ἔστι δὲ τῷ χώρῳ τούτῳ οὔνομα Ἴρασα.


[4.158.3] ἀγαγόντες δέ σφεας ἐπὶ κρήνην λεγομένην εἶναι Ἀπόλλωνος εἶπαν· Ἄνδρες Ἕλληνες, ἐνθαῦτα ὑμῖν ἐπιτήδεον οἰκέειν· ἐνθαῦτα γὰρ ὁ οὐρανὸς τέτρηται.


[4.159.1] ἐπὶ μέν νυν Βάττου τε τοῦ οἰκιστέω τῆς ζόης, ἄρξαντος ἐπὶ τεσσεράκοντα ἔτεα, καὶ τοῦ παιδὸς αὐτοῦ Ἀρκεσίλεω, ἄρξαντος ἑκκαίδεκα ἔτεα, οἴκεον οἱ Κυρηναῖοι ἐόντες τοσοῦτοι ὅσοι ἀρχὴν ἐς τὴν ἀποικίην ἐστάλησαν·


[4.159.2] ἐπὶ δὲ τοῦ τρίτου, Βάττου τοῦ Εὐδαίμονος καλεομένου, Ἕλληνας πάντας ὥρμησε χρήσασα ἡ Πυθίη πλέειν συνοικήσοντας Κυρηναίοισι Λιβύην· ἐπεκαλέοντο γὰρ οἱ Κυρηναῖοι ἐπὶ γῆς ἀναδασμῷ.



[4.159.3] ἔχρησε δὲ ὧδε ἔχοντα·
ὃς δέ κεν ἐς Λιβύην πολυήρατον ὕστερον ἔλθῃ
γᾶς ἀναδαιομένας, μετά οἵ ποκά φαμι μελήσειν.



[4.159.4] συλλεχθέντος δὲ ὁμίλου πολλοῦ ἐς τὴν Κυρήνην περιταμνόμενοι γῆν πολλὴν οἱ περίοικοι Λίβυες καὶ ὁ βασιλεὺς αὐτῶν τῷ οὔνομα ἦν Ἀδικράν, οἷα τῆς τε χώρης στερισκόμενοι καὶ περιυβριζόμενοι ὑπὸ τῶν Κυρηναίων, πέμψαντες ἐς Αἴγυπτον ἔδοσαν σφέας αὐτοὺς Ἀπρίῃ τῷ Αἰγύπτου βασιλέϊ.



[4.159.5] ὁ δὲ συλλέξας στρατὸν Αἰγυπτίων πολλὸν ἔπεμψε ἐπὶ τὴν Κυρήνην. οἱ δὲ Κυρηναῖοι ἐκστρατευσάμενοι ἐς Ἴρασα χῶρον καὶ ἐπὶ κρήνην Θέστην συνέβαλόν τε τοῖσι Αἰγυπτίοισι καὶ ἐνίκησαν τῇ συμβολῇ.


[4.159.6] ἅτε γὰρ οὐ πεπειρημένοι πρότερον [οἱ] Αἰγύπτιοι Ἑλλήνων καὶ παραχρεώμενοι διεφθάρησαν οὕτω ὥστε ὀλίγοι τινὲς αὐτῶν ἀπενόστησαν ἐς Αἴγυπτον. ἀντὶ τούτων Αἰγύπτιοι καὶ ταῦτα ἐπιμεμφόμενοι Ἀπρίῃ ἀπέστησαν ἀπ᾽ αὐτοῦ.


[4.160.1] τούτου δὲ τοῦ Βάττου παῖς γίνεται Ἀρκεσίλεως, ὃς βασιλεύσας πρῶτα τοῖσι ἑωυτοῦ ἀδελφεοῖσι ἐστασίασε, ἐς ὅ μιν οὗτοι ἀπολιπόντες οἴχοντο ἐς ἄλλον χῶρον τῆς Λιβύης καὶ ἐπ᾽ ἑωυτῶν βαλόμενοι ἔκτισαν πόλιν ταύτην ἣ τότε καὶ νῦν Βάρκη καλέεται· κτίζοντες δ᾽ ἅμα αὐτὴν ἀπιστᾶσι ἀπὸ τῶν Κυρηναίων τοὺς Λίβυας.



[4.160.2] μετὰ δὲ Ἀρκεσίλεως ἐς τοὺς ὑποδεξαμένους τε τῶν Λιβύων καὶ ἀποστάντας τοὺς αὐτοὺς τούτους ἐστρατεύετο· οἱ δὲ Λίβυες δείσαντες αὐτὸν οἴχοντο φεύγοντες πρὸς τοὺς ἠοίους τῶν Λιβύων.


[4.160.3] ὁ δὲ Ἀρκεσίλεως εἵπετο φεύγουσι, ἐς οὗ ἐν Λεύκωνί τε τῆς Λιβύης ἐγίνετο ἐπιδιώκων καὶ ἔδοξε τοῖσι Λίβυσι ἐπιθέσθαι οἱ. συμβαλόντες δὲ ἐνίκησαν τοὺς Κυρηναίους τοσοῦτον ὥστε ἑπτακισχιλίους ὁπλίτας Κυρηναίων ἐνθαῦτα πεσεῖν.

[4.160.4] μετὰ δὲ τὸ τρῶμα τοῦτο Ἀρκεσίλεων μὲν κάμνοντά τε καὶ φάρμακον πεπωκότα ὁ ἀδελφεὸς Λέαρχος ἀποπνίγει, Λέαρχον δὲ ἡ γυνὴ ἡ Ἀρκεσίλεω δόλῳ κτείνει, τῇ οὔνομα ἦν Ἐρυξώ.


[4.161.1] διεδέξατο δὲ τὴν βασιληίην τοῦ Ἀρκεσίλεω ὁ παῖς Βάττος, χωλός τε ἐὼν καὶ οὐκ ἀρτίπους. οἱ δὲ Κυρηναῖοι πρὸς τὴν καταλαβοῦσαν συμφορὴν ἔπεμπον ἐς Δελφοὺς ἐπειρησομένους ὅντινα τρόπον καταστησάμενοι κάλλιστα ἂν οἰκέοιεν.

[4.161.2] ἡ δὲ Πυθίη ἐκέλευε ἐκ Μαντινέης τῆς Ἀρκάδων καταρτιστῆρα ἀγαγέσθαι. αἴτεον ὦν οἱ Κυρηναῖοι, καὶ οἱ Μαντινέες ἔδοσαν ἄνδρα τῶν ἀστῶν δοκιμώτατον, τῷ οὔνομα ἦν Δημῶναξ.

[4.161.3] οὗτος [ὦν] ὡνὴρ ἀπικόμενος ἐς τὴν Κυρήνην καὶ μαθὼν ἕκαστα τοῦτο μὲν τριφύλους ἐποίησέ σφεας, τῇδε διαθείς· Θηραίων μὲν καὶ τῶν περιοίκων μίαν μοῖραν ἐποίησε, ἄλλην δὲ Πελοποννησίων καὶ Κρητῶν, τρίτην δὲ νησιωτέων πάντων· τοῦτο δὲ, τῷ βασιλέϊ Βάττῳ τεμένεα ἐξελὼν καὶ ἱερωσύνας, τὰ ἄλλα πάντα τὰ πρότερον εἶχον οἱ βασιλέες ἐς μέσον τῷ δήμῳ ἔθηκε.



[4.162.1] ἐπὶ μὲν δὴ τούτου τοῦ Βάττου οὕτω διετέλεε ἐόντα, ἐπὶ δὲ τοῦ τούτου παιδὸς Ἀρκεσίλεω πολλὴ ταραχὴ περὶ τῶν τιμέων ἐγένετο.


[4.162.2] Ἀρκεσίλεως γὰρ ὁ Βάττου τε τοῦ χωλοῦ καὶ Φερετίμης οὐκ ἔφη ἀνέξεσθαι κατὰ [τὰ] ὁ Μαντινεὺς Δημῶναξ ἔταξε, ἀλλὰ ἀπαίτεε τὰ τῶν προγόνων γέρεα. ἐνθεῦτεν στασιάζων ἑσσώθη καὶ ἔφυγε ἐς Σάμον, ἡ δὲ μήτηρ οἱ ἐς Σαλαμῖνα τῆς Κύπρου ἔφυγε.


[4.162.3] τῆς δὲ Σαλαμῖνος τοῦτον τὸν χρόνον ἐπεκράτεε Εὐέλθων, ὃς τὸ ἐν Δελφοῖσι θυμιητήριον, ἐὸν ἀξιοθέητον, ἀνέθηκε, τὸ ἐν τῷ Κορινθίων θησαυρῷ κεῖται. ἀπικομένη δὲ παρὰ τοῦτον ἡ Φερετίμη ἐδέετο στρατιῆς ἣ κατάξει σφέας ἐς τὴν Κυρήνην.


[4.162.4] ὁ δὲ Εὐέλθων πᾶν μᾶλλον ἢ στρατιήν οἱ ἐδίδου· ἡ δὲ λαμβάνουσα τὸ διδόμενον καλὸν μὲν ἔφη καὶ τοῦτο εἶναι, κάλλιον δὲ ἐκεῖνο, τὸ δοῦναί οἱ δεομένῃ στρατιήν.


[4.162.5] τοῦτο γὰρ ἐπὶ παντὶ τῷ διδομένῳ ἔλεγε, τελευταῖόν οἱ ἐξέπεμψε δῶρον ὁ Εὐέλθων ἄτρακτον χρύσεον καὶ ἠλακάτην, προσῆν δὲ [οἱ] καὶ εἴριον· ἐπειπάσης δὲ αὖτις τῆς Φερετίμης τὠυτὸ ἔπος ὁ Εὐέλθων ἔφη τοιούτοισι γυναῖκας δωρέεσθαι ἀλλ᾽ οὐ στρατιῇ.


[4.163.1] ὁ δὲ Ἀρκεσίλεως τοῦτον τὸν χρόνον ἐὼν ἐν Σάμῳ συνήγειρε πάντα ἄνδρα ἐπὶ γῆς ἀναδασμῷ. συλλεγομένου δὲ στρατοῦ πολλοῦ ἐστάλη ἐς Δελφοὺς ὁ Ἀρκεσίλεως χρησόμενος τῷ χρηστηρίῳ περὶ κατόδου.


[4.163.2] ἡ δὲ Πυθίη οἱ χρᾷ τάδε· Ἐπὶ μὲν τέσσερας Βάττους καὶ Ἀρκεσίλεως τέσσερας, ὀκτὼ ἀνδρῶν γενεάς, διδοῖ ὑμῖν Λοξίης βασιλεύειν Κυρήνης· πλέον μέντοι τούτου οὐδὲ πειρᾶσθαι παραινέει.

[4.163.3] σὺ μέντοι ἥσυχος εἶναι κατελθὼν ἐς τὴν σεωυτοῦ. ἢν δὲ τὴν κάμινον εὕρῃς πλέην ἀμφορέων, μὴ ἐξοπτήσῃς τοὺς ἀμφορέας ἀλλ᾽ ἀπόπεμπε κατ᾽ οὖρον· εἰ δὲ ἐξοπτήσεις τὴν κάμινον, μὴ ἐσέλθῃς ἐς τὴν ἀμφίρρυτον· εἰ δὲ μή, ἀποθανέαι καὶ αὐτὸς καὶ ταῦρος ὁ καλλιστεύων.



[4.164.1] ταῦτα ἡ Πυθίη Ἀρκεσίλεῳ χρᾷ. ὁ δὲ παραλαβὼν τοὺς ἐκ τῆς Σάμου κατῆλθε ἐς τὴν Κυρήνην καὶ ἐπικρατήσας τῶν πρηγμάτων τοῦ μαντηίου οὐκ ἐμέμνητο, ἀλλὰ δίκας τοὺς ἀντιστασιώτας αἴτεε τῆς ἑωυτοῦ φυγῆς.


[4.164.2] τῶν δὲ οἱ μὲν τὸ παράπαν ἐκ τῆς χώρης ἀπαλλάσσοντο, τοὺς δέ τινας χειρωσάμενος ὁ Ἀρκεσίλεως ἐς Κύπρον ἀπέστειλε ἐπὶ διαφθορῇ· τούτους μέν νυν Κνίδιοι ἀπενειχθέντας πρὸς τὴν σφετέρην ἐρρύσαντο καὶ ἐς Θήρην ἀπέστειλαν· ἑτέρους δέ τινας τῶν Κυρηναίων ἐς πύργον μέγαν Ἀγλωμάχου καταφυγόντας ἰδιωτικὸν ὕλην περινήσας ὁ Ἀρκεσίλεως ἐνέπρησε.


[4.164.3] μαθὼν δὲ ἐπ᾽ ἐξεργασμένοισι τὸ μαντήιον ἐὸν τοῦτο, ὅτι μιν ἡ Πυθίη οὐκ ἔα εὑρόντα ἐν τῇ καμίνῳ τοὺς ἀμφορέας ἐξοπτῆσαι, ἔργετο ἑκὼν τῆς τῶν Κυρηναίων πόλιος, δειμαίνων τε τὸν κεχρησμένον θάνατον καὶ δοκέων τὴν ἀμφίρρυτον Κυρήνην εἶναι.



[4.164.4] εἶχε δὲ γυναῖκα συγγενέα ἑωυτοῦ, θυγατέρα δὲ τῶν Βαρκαίων τοῦ βασιλέος, τῷ οὔνομα ἦν Ἀλάζειρ· παρὰ τοῦτον ἀπικνέεται, καί μιν Βαρκαῖοί τε ἄνδρες καὶ τῶν ἐκ Κυρήνης φυγάδων τινὲς καταμαθόντες ἀγοράζοντα κτείνουσι, πρὸς δὲ καὶ τὸν πενθερὸν αὐτοῦ Ἀλάζειρα. Ἀρκεσίλεως μέν νυν εἴτε ἑκὼν εἴτε ἀέκων ἁμαρτὼν τοῦ χρησμοῦ ἐξέπλησε μοῖραν τὴν ἑωυτοῦ.



[4.165.1] ἡ δὲ μήτηρ Φερετίμη, τέως μὲν ὁ Ἀρκεσίλεως ἐν τῇ Βάρκῃ διαιτᾶτο ἐξεργασμένος ἑωυτῷ κακόν, ἡ δὲ εἶχε αὐτὴ τοῦ παιδὸς τὰ γέρεα ἐν Κυρήνῃ καὶ τἆλλα νεμομένη καὶ ἐν βουλῇ παρίζουσα.

[4.165.2] ἐπείτε δὲ ἔμαθε ἐν τῇ Βάρκῃ ἀποθανόντα οἱ τὸν παῖδα, φεύγουσα οἰχώκεε ἐς Αἴγυπτον. ἦσαν γάρ οἱ ἐκ τοῦ Ἀρκεσίλεω εὐεργεσίαι ἐς Καμβύσεα τὸν Κύρου πεποιημέναι· οὗτος γὰρ ἦν ὁ Ἀρκεσίλεως ὃς Κυρήνην Καμβύσῃ ἔδωκε καὶ φόρον ἐτάξατο.


[4.165.3] ἀπικομένη δὲ ἐς Αἴγυπτον ἡ Φερετίμη Ἀρυάνδεω ἱκέτις ἔζετο, τιμωρῆσαι ἑωυτῇ κελεύουσα, προϊσχομένη πρόφασιν ὡς διὰ τὸν μηδισμὸν ὁ παῖς οἱ τέθνηκε.


[4.166.1] ὁ δὲ Ἀρυάνδης ἦν οὗτος τῆς Αἰγύπτου ὕπαρχος ὑπὸ Καμβύσεω κατεστεώς, ὃς ὑστέρῳ χρόνῳ τούτων παρισεύμενος Δαρείῳ διεφθάρη. πυθόμενος γὰρ καὶ ἰδὼν Δαρεῖον ἐπιθυμέοντα μνημόσυνον ἑωυτοῦ λιπέσθαι τοῦτο τὸ μὴ ἄλλῳ εἴη βασιλέϊ κατεργασμένον, ἐμιμέετο τοῦτον, ἐς οὗ ἔλαβε τὸν μισθόν.


[4.166.2] Δαρεῖος μὲν γὰρ χρυσίον καθαρώτατον ἀπεψήσας ἐς τὸ δυνατώτατον νόμισμα ἐκόψατο, Ἀρυάνδης δὲ ἄρχων Αἰγύπτου ἀργύριον τὠυτὸ τοῦτο ἐποίεε· καὶ νῦν ἐστὶ ἀργύριον καθαρώτατον τὸ Ἀρυανδικόν. μαθὼν δέ μιν Δαρεῖος ταῦτα ποιεῦντα, αἰτίην οἱ ἄλλην ἐπενείκας ὥς οἱ ἐπανίσταιτο, ἀπέκτεινε.


[4.167.1] τότε δὲ οὗτος ὁ Ἀρυάνδης κατοικτίρας Φερετίμην διδοῖ αὐτῇ στρατὸν τὸν ἐξ Αἰγύπτου ἅπαντα, καὶ τὸν πεζὸν καὶ τὸν ναυτικόν· στρατηγὸν δὲ τοῦ μὲν πεζοῦ Ἄμασιν ἀπέδεξε ἄνδρα Μαράφιον, τοῦ δὲ ναυτικοῦ Βάδρην ἐόντα Πασαργάδην γένος.

[4.167.2] πρὶν δὲ ἢ ἀποστεῖλαι τὴν στρατιήν, ὁ Ἀρυάνδης πέμψας ἐς τὴν Βάρκην κήρυκα ἐπυνθάνετο τίς εἴη ὁ Ἀρκεσίλεων ἀποκτείνας. οἱ δὲ Βαρκαῖοι αὐτοὶ ὑπεδέκοντο πάντες· πολλά τε γὰρ καὶ κακὰ πάσχειν ὑπ᾽ αὐτοῦ. πυθόμενος δὲ ταῦτα ὁ Ἀρυάνδης οὕτω δὴ τὴν στρατιὴν ἀπέστειλε ἅμα τῇ Φερετίμῃ.


[4.167.3] αὕτη μέν νυν αἰτίη πρόσχημα τοῦ λόγου ἐγίνετο, ἐπέμπετο δὲ ἡ στρατιή, ὡς ἐμοὶ δοκέειν, ἐπὶ Λιβύων καταστροφῇ. Λιβύων γὰρ δὴ ἔθνεα πολλὰ καὶ παντοῖά ἐστι, καὶ τὰ μὲν αὐτῶν ὀλίγα βασιλέος ἦν ὑπήκοα, τὰ δὲ πλέω ἐφρόντιζε Δαρείου οὐδέν.


[4.168.1] Οἰκέουσι δὲ κατὰ τάδε Λίβυες. ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἀρξάμενοι πρῶτοι Ἀδυρμαχίδαι Λιβύων κατοίκηνται, οἳ νόμοισι μὲν τὰ πλέω Αἰγυπτίοισι χρέωνται, ἐσθῆτα δὲ φορέουσι οἵην περ οἱ ἄλλοι Λίβυες. αἱ δὲ γυναῖκες αὐτῶν ψέλιον περὶ ἑκατέρῃ τῶν κνημέων φορέουσι χάλκεον· τὰς κεφαλὰς δὲ κομῶσαι, τοὺς φθεῖρας ἐπεὰν λάβωσι, τοὺς ἑωυτῆς ἑκάστη ἀντιδάκνει καὶ οὕτω ῥίπτει.



[4.168.2] οὗτοι δὲ μοῦνοι Λιβύων τοῦτο ἐργάζονται, καὶ τῷ βασιλέϊ μοῦνοι τὰς παρθένους μελλούσας συνοικέειν ἐπιδεικνύουσι· ἣ δὲ ἂν τῷ βασιλέϊ ἀρεστὴ γένηται, ὑπὸ τούτου διαπαρθενεύεται. παρήκουσι δὲ οὗτοι οἱ Ἀδυρμαχίδαι ἀπ᾽ Αἰγύπτου μέχρι λιμένος τῷ οὔνομα Πλυνός ἐστι.


[4.169.1] τούτων δὲ ἔχονται Γιλιγάμαι, νεμόμενοι τὸ πρὸς ἑσπέρην χώρην μέχρι Ἀφροδισιάδος νήσου. ἐν δὲ τῷ μεταξὺ χώρῳ τούτῳ ἥ τε Πλατέα νῆσος ἐπίκειται, τὴν ἔκτισαν οἱ Κυρηναῖοι, καὶ ἐν τῇ ἠπείρῳ Μενέλαος λιμήν ἐστι καὶ Ἄζιρις, τὴν οἱ Κυρηναῖοι οἴκεον· καὶ τὸ σίλφιον ἄρχεται ἀπὸ τούτου.


[4.169.2] παρήκει δὲ ἀπὸ Πλατέης νήσου μέχρι τοῦ στόματος τῆς Σύρτιος τὸ σίλφιον. νόμοισι δὲ χρέωνται οὗτοι παραπλησίοισι τοῖσι ἑτέροισι.

[4.170.1] Γιλιγαμέων δὲ ἔχονται τὸ πρὸς ἑσπέρης Ἀσβύσται· οὗτοι ὑπὲρ Κυρήνης οἰκέουσι. ἐπὶ θάλασσαν δὲ οὐ κατήκουσι Ἀσβύσται· τὸ γὰρ παρὰ θάλασσαν Κυρηναῖοι νέμονται. τεθριπποβάται δὲ οὐκ ἥκιστα ἀλλὰ μάλιστα Λιβύων εἰσί, νόμους δὲ τοὺς πλεῦνας μιμέεσθαι ἐπιτηδεύουσι τοὺς Κυρηναίων.



[4.171.1] Ἀσβυστέων δὲ ἔχονται τὸ πρὸς ἑσπέρης Αὐσχίσαι· οὗτοι ὑπὲρ Βάρκης οἰκέουσι, κατήκοντες ἐπὶ θάλασσαν κατ᾽ Εὐεσπερίδας. Αὐσχισέων δὲ κατὰ μέσον τῆς χώρης οἰκέουσι Βάκαλες, ὀλίγον ἔθνος, κατήκοντες ἐπὶ θάλασσαν κατὰ Ταύχειρα πόλιν τῆς Βαρκαίης· νόμοισι δὲ τοῖσι αὐτοῖσι χρέωνται τοῖσι καὶ οἱ ὑπὲρ Κυρήνης.



[4.172.1] Αὐσχισέων δὲ τούτων τὸ πρὸς ἑσπέρης ἔχονται Νασαμῶνες, ἔθνος ἐὸν πολλόν, οἳ τὸ θέρος καταλιπόντες ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ τὰ πρόβατα ἀναβαίνουσι ἐς Αὔγιλα χῶρον ὀπωριεῦντες τοὺς φοίνικας· οἱ δὲ πολλοὶ καὶ ἀμφιλαφέες πεφύκασι, πάντες ἐόντες καρποφόροι. τοὺς δὲ ἀττελέβους ἐπεὰν θηρεύσωσι, αὐήναντες πρὸς τὸν ἥλιον καταλέουσι καὶ ἔπειτα ἐπὶ γάλα ἐπιπάσσοντες πίνουσι.


[4.172.2] γυναῖκας δὲ νομίζοντες πολλὰς ἔχειν ἕκαστος ἐπίκοινον αὐτέων τὴν μίξιν ποιεῦνται τρόπῳ παραπλησίῳ τῷ καὶ Μασσαγέται· ἐπεὰν σκίπωνα προστήσωνται, μίσγονται. πρῶτον δὲ γαμέοντος Νασαμῶνος ἀνδρὸς νόμος ἐστὶ τὴν νύμφην νυκτὶ τῇ πρώτῃ διὰ πάντων διεξελθεῖν τῶν δαιτυμόνων μισγομένην· τῶν δὲ ὡς ἕκαστός οἱ μειχθῇ, διδοῖ δῶρον τὸ ἂν ἔχῃ φερόμενος ἐξ οἴκου.



[4.172.3] ὁρκίοισι δὲ καὶ μαντικῇ χρέωνται τοιῇδε· ὀμνύουσι μὲν τοὺς παρὰ σφίσι ἄνδρας δικαιοτάτους καὶ ἀρίστους λεγομένους γενέσθαι, τούτους τῶν τύμβων ἁπτόμενοι, μαντεύονται δὲ ἐπὶ τῶν προγόνων φοιτῶντες τὰ σήματα καὶ κατευξάμενοι ἐπικατακοιμῶνται· τὸ δ᾽ ἂν ἴδῃ ἐν τῇ ὄψι ἐνύπνιον, τούτῳ χρᾶται.



[4.172.4] πίστισι δὲ τοιῃσίδε χρέωνται· ἐκ τῆς χειρὸς διδοῖ πιεῖν καὶ αὐτὸς ἐκ τῆς τοῦ ἑτέρου πίνει· ἢν δὲ μὴ ἔχωσι ὑγρὸν μηδέν, οἱ δὲ τῆς χαμᾶθεν σποδοῦ λαβόντες λείχουσι.


[4.173.1] Νασαμῶσι δὲ προσόμουροί εἰσι Ψύλλοι. οὗτοι ἐξαπολώλασι τρόπῳ τοιῷδε· ὁ νότος σφι πνέων ἄνεμος τὰ ἔλυτρα τῶν ὑδάτων ἐξηύηνε, ἡ δὲ χώρη σφι πᾶσα ἐντὸς ἐοῦσα τῆς Σύρτιος ἦν ἄνυδρος· οἱ δὲ βουλευσάμενοι κοινῷ λόγῳ ἐστρατεύοντο ἐπὶ τὸν νότον (λέγω δὲ ταῦτα τὰ λέγουσι Λίβυες), καὶ ἐπείτε ἐγίνοντο ἐν τῇ ψάμμῳ, πνεύσας ὁ νότος κατέχωσέ σφεας. ἐξαπολομένων δὲ τούτων ἔχουσι τὴν χώρην οἱ Νασαμῶνες.


[4.174.1] τούτων δὲ κατύπερθε πρὸς νότον ἄνεμον ἐν τῇ θηριώδεϊ οἰκέουσι Γαράμαντες, οἳ πάντα ἄνθρωπον φεύγουσι καὶ παντὸς ὁμιλίην, καὶ οὔτε ὅπλον ἐκτέαται ἀρήιον οὐδὲν οὔτε ἀμύνεσθαι ἐπιστέαται.


[4.175.1] οὗτοι μὲν δὴ κατύπερθε οἰκέουσι Νασαμώνων, τὸ δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν ἔχονται τὸ πρὸς ἑσπέρης Μάκαι, οἳ λόφους κείρονται, τὸ μὲν μέσον τῶν τριχῶν ἀνιέντες αὔξεσθαι, τὰ δὲ ἔνθεν καὶ ἔνθεν κείροντες ἐν χροΐ, ἐς δὲ τὸν πόλεμον στρουθῶν καταγαίων δορὰς φορέουσι προβλήματα.



[4.175.2] διὰ δὲ αὐτῶν Κῖνυψ ποταμὸς ῥέων ἐκ λόφου καλευμένου Χαρίτων ἐς θάλασσαν ἐκδιδοῖ. ὁ δὲ λόφος οὗτος ὁ Χαρίτων δασὺς ἴδῃσί ἐστι, ἐούσης τῆς ἄλλης τῆς προκαταλεχθείσης Λιβύης ψιλῆς· ἀπὸ θαλάσσης δὲ ἐς αὐτὸν στάδιοι διηκόσιοί εἰσι.


[4.176.1] Μακέων δὲ τούτων ἐχόμενοι Γινδᾶνές εἰσι, τῶν αἱ γυναῖκες περισφύρια δερμάτων πολλὰ ἑκάστη φορέει κατὰ τοιόνδε τι, ὡς λέγεται· κατ᾽ ἄνδρα ἕκαστον μειχθέντα περισφύριον περιδέεται· ἣ δ᾽ ἂν πλεῖστα ἔχῃ, αὕτη ἀρίστη δέδοκται εἶναι ὡς ὑπὸ πλείστων ἀνδρῶν φιληθεῖσα.



[4.177.1] ἀκτὴν δὲ προέχουσαν ἐς τὸν πόντον τούτων τῶν Γινδάνων νέμονται Λωτοφάγοι, οἳ τὸν καρπὸν μοῦνον τοῦ λωτοῦ τρώγοντες ζώουσι. ὁ δὲ τοῦ λωτοῦ καρπός ἐστι μέγαθος ὅσον τε τῆς σχίνου, γλυκύτητα δὲ τοῦ φοίνικος τῷ καρπῷ προσείκελος. ποιεῦνται δὲ ἐκ τοῦ καρποῦ τούτου οἱ Λωτοφάγοι καὶ οἶνον.

[4.178.1] Λωτοφάγων δὲ τὸ παρὰ θάλασσαν ἔχονται Μάχλυες, [τῷ] λωτῷ μὲν καὶ οὗτοι χρεώμενοι, ἀτὰρ ἧσσόν γε τῶν πρότερον λεχθέντων. κατήκουσι δὲ ἐπὶ ποταμὸν μέγαν τῷ οὔνομα Τρίτων ἐστί· ἐκδιδοῖ δὲ οὗτος ἐς λίμνην μεγάλην Τριτωνίδα· ἐν δὲ αὐτῇ νῆσος ἔνι τῇ οὔνομα Φλά. ταύτην δὲ τὴν νῆσον Λακεδαιμονίοισί φασι λόγιον εἶναι κτίσαι.


[4.179.1] Ἔστι δὲ καὶ ὅδε λόγος λεγόμενος, Ἰήσονα, ἐπείτε οἱ ἐξεργάσθη ὑπὸ τῷ Πηλίῳ ἡ Ἀργώ, ἐσθέμενον ἐς αὐτὴν ἄλλην τε ἑκατόμβην καὶ δὴ καὶ τρίποδα χάλκεον περιπλέειν Πελοπόννησον βουλόμενον ἐς Δελφοὺς ἀπικέσθαι.


[4.179.2] καί μιν, ὡς πλέοντα γενέσθαι κατὰ Μαλέην, ὑπολαβεῖν ἄνεμον βορέην καὶ ἀποφέρειν πρὸς τὴν Λιβύην· πρὶν δὲ κατιδέσθαι γῆν, ἐν τοῖσι βράχεσι γενέσθαι λίμνης τῆς Τριτωνίδος. καί οἱ ἀπορέοντι τὴν ἐξαγωγὴν λόγος ἐστὶ φανῆναι Τρίτωνα καὶ κελεύειν τὸν Ἰήσονα ἑωυτῷ δοῦναι τὸν τρίποδα, φάμενόν σφι καὶ τὸν πόρον δέξειν καὶ ἀπήμονας ἀποστελέειν.


[4.179.3] πειθομένου δὲ τοῦ Ἰήσονος οὕτω δὴ τόν τε διέκπλοον τῶν βραχέων δεικνύναι τὸν Τρίτωνά σφι καὶ τὸν τρίποδα θεῖναι ἐν τῷ ἑωυτοῦ ἱρῷ ἐπιθεσπίσαντά τε τῷ τρίποδι καὶ τοῖσι σὺν Ἰήσονι σημήναντα τὸν πάντα λόγον, ὡς ἐπεὰν τὸν τρίποδα κομίσηται τῶν τις ἐκγόνων τῶν ἐν τῇ Ἀργοῖ συμπλεόντων, τότε ἑκατὸν πόλιας οἰκῆσαι περὶ τὴν Τριτωνίδα λίμνην Ἑλληνίδας πᾶσαν εἶναι ἀνάγκην. ταῦτα ἀκούσαντας τοὺς ἐπιχωρίους τῶν Λιβύων κρύψαι τὸν τρίποδα.



[4.180.1] Τούτων δὲ ἔχονται τῶν Μαχλύων Αὐσέες. οὗτοι δὲ καὶ οἱ Μάχλυες πέριξ τὴν Τριτωνίδα λίμνην οἰκέουσι, τὸ μέσον δέ σφι οὐρίζει ὁ Τρίτων. καὶ οἱ μὲν Μάχλυες τὰ ὀπίσω κομῶσι τῆς κεφαλῆς, οἱ δὲ Αὐσέες τὰ ἔμπροσθε.



[4.180.2] ὁρτῇ δὲ ἐνιαυσίῃ Ἀθηναίης αἱ παρθένοι αὐτῶν δίχα διαστᾶσαι μάχονται πρὸς ἀλλήλας λίθοισί τε καὶ ξύλοισι, τῇ αὐθιγενέϊ θεῷ λέγουσαι τὰ πάτρια ἀποτελέειν, τὴν Ἀθηναίην καλέομεν. τὰς δὲ ἀποθνῃσκούσας τῶν παρθένων ἐκ τῶν τρωμάτων ψευδοπαρθένους καλέουσι.


[4.180.3] πρὶν δὲ ἀνεῖναι αὐτὰς μάχεσθαι, τάδε ποιεῦσι· κοινῇ παρθένον τὴν καλλιστεύουσαν ἑκάστοτε κοσμήσαντες κυνέῃ τε Κορινθίῃ καὶ πανοπλίῃ Ἑλληνικῇ καὶ ἐπ᾽ ἅρμα ἀναβιβάσαντες περιάγουσι τὴν [λίμνην] κύκλῳ.


[4.180.4] ὁτέοισι δὲ τὸ πάλαι ἐκόσμεον τὰς παρθένους πρὶν ἤ σφι Ἕλληνας παροικισθῆναι, οὐκ ἔχω εἰπεῖν, δοκέω δ᾽ ὦν Αἰγυπτίοισι ὅπλοισι κοσμέεσθαι αὐτάς· ἀπὸ γὰρ Αἰγύπτου καὶ τὴν ἀσπίδα καὶ τὸ κράνος φημὶ ἀπῖχθαι ἐς τοὺς Ἕλληνας.


[4.180.5] τὴν δὲ Ἀθηναίην φασὶ Ποσειδέωνος εἶναι θυγατέρα καὶ τῆς Τριτωνίδος λίμνης, καί μιν μεμφθεῖσάν τι τῷ πατρὶ δοῦναι ἑωυτὴν τῷ Διί, τὸν δὲ Δία ἑωυτοῦ μιν ποιήσασθαι θυγατέρα. ταῦτα μὲν λέγουσι, μεῖξιν δὲ ἐπίκοινον τῶν γυναικῶν ποιέονται, οὔτε συνοικέοντες κτηνηδόν τε μισγόμενοι.


[4.180.6] ἐπεὰν δὲ γυναικὶ τὸ παιδίον ἁδρὸν γένηται, συμφοιτῶσι ἐς τὠυτὸ οἱ ἄνδρες τρίτου μηνός, καὶ τῷ ἂν οἴκῃ τῶν ἀνδρῶν τὸ παιδίον, τούτου παῖς νομίζεται.


[4.181.1] Οὗτοι μὲν οἱ παραθαλάσσιοι τῶν νομάδων Λιβύων εἰρέαται, ὑπὲρ δὲ τούτων ἐς μεσόγαιαν ἡ θηριώδης ἐστὶ Λιβύη, ὑπὲρ δὲ τῆς θηριώδεος ὀφρύη ψάμμης κατήκει, παρατείνουσα ἀπὸ Θηβέων τῶν Αἰγυπτιέων ἐπ᾽ Ἡρακλέας στήλας.



[4.181.2] ἐν δὲ τῇ ὀφρύῃ ταύτῃ μάλιστα διὰ δέκα ἡμερέων ὁδοῦ ἁλός ἐστι τρύφεα κατὰ χόνδρους μεγάλους ἐν κολωνοῖσι, καὶ ἐν κορυφῇσι ἑκάστου τοῦ κολωνοῦ ἀνακοντίζει ἐκ μέσου τοῦ ἁλὸς ὕδωρ ψυχρὸν καὶ γλυκύ, περὶ δὲ αὐτὸ ἄνθρωποι οἰκέουσι ἔσχατοι πρὸς τῆς ἐρήμου καὶ ὑπὲρ τῆς θηριώδεος, πρῶτοι μὲν ἀπὸ Θηβέων διὰ δέκα ἡμερέων ὁδοῦ Ἀμμώνιοι, ἔχοντες τὸ ἱρὸν ἀπὸ τοῦ Θηβαιέος Διός· καὶ γὰρ τὸ ἐν Θήβῃσι, ὡς καὶ πρότερον εἴρηταί μοι, κριοπρόσωπον τοῦ Διὸς τὤγαλμά ἐστι.



[4.181.3] τυγχάνει δὲ καὶ ἄλλο σφι ὕδωρ κρηναῖον ἐόν, τὸ τὸν μὲν ὄρθρον γίνεται χλιαρόν, ἀγορῆς δὲ πληθυούσης ψυχρότερον· μεσαμβρίη τέ ἐστι καὶ τὸ κάρτα γίνεται ψυχρόν. τηνικαῦτα δὲ ἄρδουσι τοὺς κήπους·

[4.181.4] ἀποκλινομένης δὲ τῆς ἡμέρης ὑπίεται τοῦ ψυχροῦ, ἐς οὗ δύεταί τε ὁ ἥλιος καὶ τὸ ὕδωρ γίνεται χλιαρόν· ἐπὶ δὲ μᾶλλον ἰὸν ἐς τὸ θερμὸν ἐς μέσας νύκτας πελάζει, τηνικαῦτα δὲ ζέει ἀμβολάδην· παρέρχονταί τε μέσαι νύκτες καὶ ψύχεται μέχρι ἐς ἠῶ. ἐπίκλησιν δὲ αὕτη ἡ κρήνη καλέεται ἡλίου.



[4.182.1] μετὰ δὲ Ἀμμωνίους, διὰ τῆς ὀφρύης τῆς ψάμμου δι᾽ ἀλλέων δέκα ἡμερέων ὁδοῦ, κολωνός τε ἁλός ἐστι ὅμοιος τῷ Ἀμμωνίῳ καὶ ὕδωρ, καὶ ἄνθρωποι περὶ αὐτὸν οἰκέουσι· τῷ δὲ χώρῳ τούτῳ οὔνομα Αὔγιλά ἐστι. ἐς τοῦτον τὸν χῶρον οἱ Νασαμῶνες ὀπωριεῦντες τοὺς φοίνικας φοιτῶσι.


[4.183.1] ἀπὸ δὲ Αὐγίλων διὰ δέκα ἡμερέων ἀλλέων ὁδοῦ ἕτερος ἁλὸς κολωνὸς καὶ ὕδωρ καὶ φοίνικες καρποφόροι πολλοί, κατά περ καὶ ἐν τοῖσι ἑτέροισι· καὶ ἄνθρωποι οἰκέουσι ἐν αὐτῷ τοῖσι οὔνομα Γαράμαντές ἐστι, ἔθνος μέγα ἰσχυρῶς, οἳ ἐπὶ τὸν ἅλα γῆν ἐπιφορέοντες οὕτω σπείρουσι.


[4.183.2] συντομώτατον δ᾽ ἐστὶ ἐς τοὺς Λωτοφάγους, ἐκ τῶν τριήκοντα ἡμερέων ἐς αὐτοὺς ὁδός ἐστι, ἐν τοῖσι καὶ οἱ ὀπισθονόμοι βόες γίνονται. ὀπισθονόμοι δὲ διὰ τόδε εἰσί· τὰ κέρεα ἔχουσι κεκυφότα ἐς τὸ ἔμπροσθε.


[4.183.3] διὰ τοῦτο ὀπίσω ἀναχωρέοντες νέμονται· ἐς γὰρ τὸ ἔμπροσθε οὐκ οἷοί τέ εἰσι προεμβαλλόντων ἐς τὴν γῆν τῶν κερέων. ἄλλο δὲ οὐδὲν διαφέρουσι τῶν ἄλλων βοῶν ὅτι μὴ τοῦτο καὶ τὸ δέρμα ἐς παχύτητά τε καὶ τρῖψιν.


[4.183.4] οἱ Γαράμαντες δὴ οὗτοι τοὺς τρωγλοδύτας Αἰθίοπας θηρεύουσι τοῖσι τεθρίπποισι· οἱ γὰρ τρωγλοδύται Αἰθίοπες πόδας τάχιστοι ἀνθρώπων πάντων εἰσὶ τῶν ἡμεῖς πέρι λόγους ἀποφερομένους ἀκούομεν. σιτέονται δὲ οἱ τρωγλοδύται ὄφις καὶ σαύρας καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν ἑρπετῶν· γλῶσσαν δὲ οὐδεμιῇ ἄλλῃ παρομοίην νενομίκασι, ἀλλὰ τετρίγασι κατά περ αἱ νυκτερίδες.


[4.184.1] ἀπὸ δὲ Γαραμάντων δι᾽ ἀλλέων δέκα ἡμερέων ὁδοῦ ἄλλος ἁλός τε κολωνὸς καὶ ὕδωρ, καὶ ἄνθρωποι περὶ αὐτὸν οἰκέουσι τοῖσι οὔνομά ἐστι Ἀτάραντες, οἳ ἀνώνυμοί εἰσι μοῦνοι ἀνθρώπων τῶν ἡμεῖς ἴδμεν· ἁλέσι μὲν γάρ σφί ἐστι Ἀτάραντες οὔνομα, ἑνὶ δὲ ἑκάστῳ αὐτῶν οὔνομα οὐδὲν κεῖται.



[4.184.2] οὗτοι τῷ ἡλίῳ ὑπερβάλλοντι καταρῶνται καὶ πρὸς τούτοισι πάντα τὰ αἰσχρὰ λοιδορέονται, ὅτι σφέας καίων ἐπιτρίβει, αὐτούς τε τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὴν χώρην αὐτῶν.


[4.184.3] μετὰ δὲ δι᾽ ἀλλέων δέκα ἡμερέων [ὁδοῦ] ἄλλος κολωνὸς ἁλὸς καὶ ὕδωρ, καὶ ἄνθρωποι περὶ αὐτὸν οἰκέουσι. ἔχεται δὲ τοῦ ἁλὸς τούτου ὄρος τῷ οὔνομα [ἐστὶ] Ἄτλας. ἔστι δὲ στεινὸν καὶ κυκλοτερὲς πάντῃ, ὑψηλὸν δὲ οὕτω δή τι λέγεται ὡς τὰς κορυφὰς αὐτοῦ οὐκ οἷά τε εἶναι ἰδέσθαι· οὐδέκοτε γὰρ αὐτὰς ἀπολείπειν νέφεα οὔτε θέρεος οὔτε χειμῶνος. τοῦτον [τὸν] κίονα τοῦ οὐρανοῦ λέγουσι οἱ ἐπιχώριοι εἶναι.

[4.184.4] ἐπὶ τούτου τοῦ ὄρεος οἱ ἄνθρωποι οὗτοι ἐπώνυμοι ἐγένοντο· καλέονται γὰρ δὴ Ἄτλαντες. λέγονται δὲ οὔτε ἔμψυχον οὐδὲν σιτέεσθαι οὔτε ἐνύπνια ὁρᾶν.


[4.185.1] μέχρι μὲν δὴ τῶν Ἀτλάντων τούτων ἔχω τὰ οὐνόματα τῶν ἐν τῇ ὀφρύῃ κατοικημένων καταλέξαι, τὸ δ᾽ ἀπὸ τούτων οὐκέτι. διήκει δ᾽ ὦν ἡ ὀφρύη μέχρι Ἡρακλέων στηλέων καὶ τὸ ἔξω τουτέων.


[4.185.2] ἔστι δὲ ἁλός τε μέταλλον ἐν αὐτῇ διὰ δέκα ἡμερέων ὁδοῦ καὶ ἄνθρωποι οἰκέοντες. τὰ δὲ οἰκία τούτοισι πᾶσι ἐκ τῶν ἁλίνων χόνδρων οἰκοδομέαται. ταῦτα γὰρ ἤδη τῆς Λιβύης ἄνομβρά ἐστι· οὐ γὰρ ἂν ἐδυνέατο μένειν οἱ τοῖχοι ἐόντες ἅλινοι, εἰ ὗε.


[4.185.3] ὁ δὲ ἃλς αὐτόθι καὶ λευκὸς καὶ πορφύρεος τὸ εἶδος ὀρύσσεται. ὑπὲρ δὲ τῆς ὀφρύης ταύτης, τὸ πρὸς νότου καὶ ἐς μεσόγαιαν τῆς Λιβύης, ἔρημος καὶ ἄνυδρος καὶ ἄθηρος καὶ ἄνομβρος καὶ ἄξυλός ἐστι ἡ χώρη, καὶ ἰκμάδος ἐστὶ ἐν αὐτῇ οὐδέν.

[4.186.1] Οὕτω μὲν μέχρι τῆς Τριτωνίδος λίμνης ἀπ᾽ Αἰγύπτου νομάδες εἰσὶ κρεοφάγοι τε καὶ γαλακτοπόται Λίβυες, καὶ θηλέων τε βοῶν οὔτι γευόμενοι, δι᾽ ὅ τι περ οὐδὲ Αἰγύπτιοι, καὶ ὗς οὐ τρέφοντες.

[4.186.2] βοῶν μέν νυν θηλέων οὐδ᾽ αἱ Κυρηναίων γυναῖκες δικαιεῦσι πατέεσθαι διὰ τὴν ἐν Αἰγύπτῳ Ἶσιν, ἀλλὰ καὶ νηστηίας αὐτῇ καὶ ὁρτὰς ἐπιτελέουσι· αἱ δὲ τῶν Βαρκαίων γυναῖκες οὐδὲ ὑῶν πρὸς τῇσι βουσὶ γεύονται.


[4.187.1] ταῦτα μὲν δὴ οὕτω ἔχει, τὸ δὲ πρὸς ἑσπέρης τῆς Τριτωνίδος λίμνης οὐκέτι νομάδες εἰσὶ Λίβυες, οὐδὲ νόμοισι τοῖσι αὐτοῖσι χρεώμενοι, οὐδὲ κατὰ τὰ παιδία ποιεῦντες οἷόν τι καὶ οἱ νομάδες ἐώθασι ποιέειν.


[4.187.2] οἱ γὰρ δὴ τῶν Λιβύων νομάδες, εἰ μὲν πάντες οὐκ ἔχω ἀτρεκέως τοῦτο εἰπεῖν, ποιεῦσι δὲ αὐτῶν συχνοὶ τοιάδε· τῶν παιδίων τῶν σφετέρων, ἐπεὰν τετραέτεα γένηται, οἰσύπῃ προβάτων καίουσι τὰς ἐν τῇσι κορυφῇσι φλέβας, μετεξέτεροι δὲ αὐτῶν τὰς ἐν τοῖσι κροτάφοισι, τοῦδε εἵνεκα ὡς μή σφεας ἐς τὸν πάντα χρόνον καταρρέον φλέγμα ἐκ τῆς κεφαλῆς δηλῆται.


[4.187.3] καὶ διὰ τοῦτο σφέας λέγουσι εἶναι ὑγιηροτάτους. εἰσὶ γὰρ ὡς ἀληθέως οἱ Λίβυες ἀνθρώπων πάντων ὑγιηρότατοι τῶν ἡμεῖς ἴδμεν· εἰ μὲν διὰ τοῦτο, οὐκ ἔχω ἀτρεκέως εἰπεῖν, ὑγιηρότατοι δ᾽ ὦν εἰσί. ἦν δὲ καίουσι τὰ παιδία σπασμὸς ἐπιγένηται, ἐξεύρηταί σφι ἄκος· τράγου γὰρ οὖρον σπείσαντες ῥύονταί σφεα. λέγω δὲ τὰ λέγουσι αὐτοὶ Λίβυες.



[4.188.1] θυσίαι δὲ τοῖσι νομάσι εἰσὶ αἵδε. ἐπεὰν τοῦ ὠτὸς ἀπάρξωνται τοῦ κτήνεος, ῥιπτέουσι ὑπὲρ τὸν δόμον, τοῦτο δὲ ποιήσαντες ἀποστρέφουσι τὸν αὐχένα αὐτοῦ. θύουσι δὲ ἡλίῳ καὶ σελήνῃ μούνοισι. τούτοισι μέν νυν πάντες Λίβυες θύουσι, ἀτὰρ οἱ περὶ τὴν Τριτωνίδα λίμνην νέμοντες τῇ Ἀθηναίῃ μάλιστα, μετὰ δὲ τῷ Τρίτωνι καὶ τῷ Ποσειδέωνι.


[4.189.1] τὴν δὲ ἄρα ἐσθῆτα καὶ τὰς αἰγίδας τῶν ἀγαλμάτων τῆς Ἀθηναίης ἐκ τῶν Λιβυσσέων ἐποιήσαντο οἱ Ἕλληνες· πλὴν γὰρ ἢ ὅτι σκυτίνη ἡ ἐσθὴς τῶν Λιβυσσέων ἐστὶ καὶ οἱ θύσανοι οἱ ἐκ τῶν αἰγίδων αὐτῇσι οὐκ ὄφιές εἰσι ἀλλὰ ἱμάντινοι, τὰ δὲ ἄλλα πάντα κατὰ τὠυτὸ ἔσταλται.


[4.189.2] καὶ δὴ καὶ τὸ οὔνομα κατηγορέει ὅτι ἐκ Λιβύης ἥκει ἡ στολὴ τῶν Παλλαδίων· αἰγέας γὰρ περιβάλλονται ψιλὰς περὶ τὴν ἐσθῆτα θυσανωτὰς αἱ Λίβυσσαι, κεχριμένας ἐρευθεδάνῳ, ἐκ δὲ τῶν αἰγέων τουτέων αἰγίδας οἱ Ἕλληνες μετωνόμασαν.



[4.189.3] δοκέει δ᾽ ἔμοιγε καὶ ‹ἡ› ὀλολυγὴ ἐπὶ ἱροῖσι ἐνθαῦτα πρῶτον γενέσθαι· κάρτα γὰρ ταύτῃ χρέωνται αἱ Λίβυσσαι καὶ χρέωνται καλῶς. καὶ τέσσερας ἵππους συζευγνύναι παρὰ Λιβύων οἱ Ἕλληνες μεμαθήκασι.


[4.190.1] θάπτουσι δὲ τοὺς ἀποθνῄσκοντας οἱ νομάδες κατά περ οἱ Ἕλληνες, πλὴν Νασαμώνων· οὗτοι δὲ κατημένους θάπτουσι, φυλάσσοντες, ἐπεὰν ἀπίῃ τὴν ψυχήν, ὅκως μιν κατίσουσι μηδὲ ὕπτιος ἀποθανέεται. οἰκήματα δὲ σύμπηκτα ἐξ ἀνθερίκων ἐνειρμένων περὶ σχοίνους ἐστί, καὶ ταῦτα περιφορητά. νόμοισι μὲν τοιούτοισι οὗτοι χρέωνται.


[4.191.1] Τὸ δὲ πρὸς ἑσπέρης τοῦ Τρίτωνος ποταμοῦ Αὐσέων ἔχονται ἀροτῆρες ἤδη Λίβυες καὶ οἰκίας νομίζοντες ἐκτῆσθαι, τοῖσι οὔνομα κεῖται Μάξυες, οἳ τὰ ἐπὶ δεξιὰ τῶν κεφαλέων κομῶσι, τὰ δ᾽ ἐπ᾽ ἀριστερὰ κείρουσι, τὸ δὲ σῶμα μίλτῳ χρίονται. φασὶ δὲ οὗτοι εἶναι τῶν ἐκ Τροίης ἀνδρῶν.



[4.191.2] ἡ δὲ χώρη αὕτη τε καὶ ἡ λοιπὴ τῆς Λιβύης ἡ πρὸς ἑσπέρην πολλῷ θηριωδεστέρη τε καὶ δασυτέρη ἐστὶ τῆς τῶν νομάδων χώρης.

[4.191.3] ἡ μὲν γὰρ δὴ πρὸς τὴν ἠῶ τῆς Λιβύης, τὴν οἱ νομάδες νέμουσι, ἐστὶ ταπεινή τε καὶ ψαμμώδης μέχρι τοῦ Τρίτωνος ποταμοῦ, ἡ δὲ ἀπὸ τούτου τὸ πρὸς ἑσπέρης, ἡ τῶν ἀροτήρων, ὀρεινή τε κάρτα καὶ δασέα καὶ θηριώδης·


[4.191.4] καὶ γὰρ οἱ ὄφιες οἱ ὑπερμεγάθεες καὶ οἱ λέοντες κατὰ τούτους εἰσὶ καὶ οἱ ἐλέφαντές τε καὶ ἄρκτοι καὶ ἀσπίδες τε καὶ ὄνοι οἱ τὰ κέρεα ἔχοντες καὶ οἱ κυνοκέφαλοι καὶ οἱ ἀκέφαλοι οἱ ἐν τοῖσι στήθεσι τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχοντες, ὡς δὴ λέγονταί γε ὑπὸ Λιβύων, καὶ οἱ ἄγριοι ἄνδρες καὶ γυναῖκες ἄγριαι καὶ ἄλλα πλήθεϊ πολλὰ θηρία ἀκατάψευστα.


[4.192.1] κατὰ τοὺς νομάδας δέ ἐστι τούτων οὐδέν, ἀλλ᾽ ἄλλα τοιάδε, πύγαργοι καὶ ζορκάδες καὶ βουβάλιες καὶ ὄνοι, οὐκ οἱ τὰ κέρεα ἔχοντες ἀλλ᾽ ἄλλοι ἄποτοι (οὐ γὰρ δὴ πίνουσι), καὶ ὄρυες, τῶν τὰ κέρεα τοῖσι φοίνιξι οἱ πήχεες ποιεῦνται (μέγαθος δὲ τὸ θηρίον τοῦτο κατὰ βοῦν ἐστι),


[4.192.2] καὶ βασσάρια καὶ ὕαιναι καὶ ὕστριχες καὶ κριοὶ ἄγριοι καὶ δίκτυες καὶ θῶες καὶ πάνθηρες καὶ βόρυες, καὶ κροκόδειλοι ὅσον τε τριπήχεες χερσαῖοι, τῇσι σαύρῃσι ἐμφερέστατοι, καὶ στρουθοὶ κατάγαιοι καὶ ὄφιες σμικροί, κέρας ἓν ἕκαστος ἔχοντες. ταῦτά τε δὴ αὐτόθι ἐστὶ θηρία καὶ τά περ τῇ ἄλλῃ, πλὴν ἐλάφου τε καὶ ὑὸς ἀγρίου· ἔλαφος δὲ καὶ ὗς ἄγριος ἐν Λιβύῃ πάμπαν οὐκ ἔστι.


[4.192.3] μυῶν δὲ γένεα τριξὰ αὐτόθι ἐστί· οἱ μὲν δίποδες καλέονται, οἱ δὲ ζεγέριες (τὸ δὲ οὔνομα τοῦτο ἐστὶ μὲν Λιβυστικόν, δύναται δὲ κατ᾽ Ἑλλάδα γλῶσσαν βουνοί), οἱ δὲ ἐχινέες. εἰσὶ δὲ καὶ γαλαῖ ἐν τῷ σιλφίῳ γινόμεναι, τῇσι Ταρτησσίῃσι ὁμοιόταται. τοσαῦτα μέν νυν θηρία ἡ τῶν νομάδων Λιβύων γῆ ἔχει, ὅσον ἡμεῖς ἱστορέοντες ἐπὶ μακρότατον οἷοί τε ἐγενόμεθα ἐξικέσθαι.


[4.193.1] Μαξύων δὲ Λιβύων Ζαύηκες ἔχονται, τοῖσι αἱ γυναῖκες ἡνιοχέουσι τὰ ἅρματα ἐς τὸν πόλεμον.


[4.194.1] τούτων δὲ Γύζαντες ἔχονται, ἐν τοῖσι μέλι πολλὸν μὲν μέλισσαι κατεργάζονται, πολλῷ δ᾽ ἔτι πλέον λέγεται δημιοργοὺς ἄνδρας ποιέειν. μιλτοῦνται δ᾽ ὦν πάντες οὗτοι καὶ πιθηκοφαγέουσι· οἱ δέ σφι ἄφθονοι ὅσοι ἐν τοῖσι ὄρεσι γίνονται.


[4.195.1] κατὰ τούτους δὲ λέγουσι Καρχηδόνιοι κεῖσθαι νῆσον τῇ οὔνομα εἶναι Κύραυιν, μῆκος μὲν διηκοσίων σταδίων, πλάτος δὲ στεινήν, διαβατὸν ἐκ τῆς ἠπείρου, ἐλαιέων τε μεστὴν καὶ ἀμπέλων.


[4.195.2] λίμνην δὲ ἐν αὐτῇ εἶναι, ἐκ τῆς αἱ παρθένοι τῶν ἐπιχωρίων πτεροῖσι ὀρνίθων κεχριμένοισι πίσσῃ ἐκ τῆς ἰλύος ψῆγμα ἀναφέρουσι χρυσοῦ. ταῦτα εἰ μὲν ἔστι ἀληθέως οὐκ οἶδα, τὰ δὲ λέγεται γράφω. εἴη δ᾽ ἂν πᾶν, ὅκου καὶ ἐν Ζακύνθῳ ἐκ λίμνης καὶ ὕδατος πίσσαν ἀναφερομένην αὐτὸς ἐγὼ ὥρων.


[4.195.3] εἰσὶ μὲν καὶ πλεῦνες αἱ λίμναι αὐτόθι, ἡ δ᾽ ὦν μεγίστη αὐτέων ἑβδομήκοντα ποδῶν πάντῃ, βάθος δὲ διόργυιός ἐστι· ἐς ταύτην κοντὸν κατιεῖσι ἐπ᾽ ἄκρῳ μυρσίνην προσδήσαντες, καὶ ἔπειτα ἀναφέρουσι τῇ μυρσίνῃ πίσσαν, ὀδμὴν μὲν ἔχουσαν ἀσφάλτου, τὰ δ᾽ ἄλλα τῆς Πιερικῆς πίσσης ἀμείνω· ἐσχέουσι δὲ ἐς λάκκον ὀρωρυγμένον ἀγχοῦ τῆς λίμνης· ἐπεὰν δὲ ἀθροίσωσι συχνήν, οὕτω ἐς τοὺς ἀμφορέας ἐκ τοῦ λάκκου καταχέουσι.



[4.195.4] ὅ τι δ᾽ ἂν ἐσπέσῃ ἐς τὴν λίμνην, ὑπὸ γῆν ἰὸν ἀναφαίνεται ἐν τῇ θαλάσσῃ· ἡ δὲ ἀπέχει ὡς τέσσερα στάδια ἀπὸ τῆς λίμνης. οὕτω ὦν καὶ τὰ ἀπὸ τῆς νήσου τῆς ἐπὶ Λιβύῃ κειμένης οἰκότα ἐστὶ ἀληθείῃ.


[4.196.1] λέγουσι δὲ καὶ τάδε Καρχηδόνιοι, εἶναι τῆς Λιβύης χῶρόν τε καὶ ἀνθρώπους ἔξω Ἡρακλέων στηλέων κατοικημένους, ἐς τοὺς ἐπεὰν ἀπίκωνται καὶ ἐξέλωνται τὰ φορτία, θέντες αὐτὰ ἐπεξῆς παρὰ τὴν κυματωγήν, ἐσβάντες ἐς τὰ πλοῖα τύφειν καπνόν· τοὺς δ᾽ ἐπιχωρίους ἰδομένους τὸν καπνὸν ἰέναι ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ ἔπειτα ἀντὶ τῶν φορτίων χρυσὸν τιθέναι καὶ ἐξαναχωρέειν πρόσω ἀπὸ τῶν φορτίων.



[4.196.2] τοὺς δὲ Καρχηδονίους ἐκβάντας σκέπτεσθαι, καὶ ἢν μὲν φαίνηταί σφι ἄξιος ὁ χρυσὸς τῶν φορτίων, ἀνελόμενοι ἀπαλλάσσονται, ἢν δὲ μὴ ἄξιος, ἐσβάντες ὀπίσω ἐς τὰ πλοῖα κατέαται, οἱ δὲ προσελθόντες ἄλλον πρὸς ὦν ἔθηκαν χρυσόν, ἐς οὗ ἂν πείθωσι.


[4.196.3] ἀδικέειν δὲ οὐδετέρους· οὔτε γὰρ αὐτοὺς τοῦ χρυσοῦ ἅπτεσθαι πρὶν ἄν σφι ἀπισωθῇ τῇ ἀξίῃ τῶν φορτίων, οὔτ᾽ ἐκείνους τῶν φορτίων ἅπτεσθαι πρότερον ἢ αὐτοὶ τὸ χρυσίον λάβωσι.


[4.197.1] Οὗτοι μέν εἰσι τοὺς ἡμεῖς ἔχομεν Λιβύων ὀνομάσαι· καὶ τούτων οἱ πολλοὶ βασιλέος τοῦ Μήδων οὔτε τι νῦν οὔτε τότε ἐφρόντιζον οὐδέν.


[4.197.2] τοσόνδε δὲ ἔτι ἔχω εἰπεῖν περὶ τῆς χώρης ταύτης, ὅτι τέσσερα ἔθνεα νέμεται αὐτὴν καὶ οὐ πλέω τούτων, ὅσον ἡμεῖς ἴδμεν, καὶ τὰ μὲν δύο αὐτόχθονα τῶν ἐθνέων, τὰ δὲ δύο οὔ, Λίβυες μὲν καὶ Αἰθίοπες αὐτόχθονες, οἱ μὲν τὰ πρὸς βορέω, οἱ δὲ τὰ πρὸς νότου τῆς Λιβύης οἰκέοντες, Φοίνικες δὲ καὶ Ἕλληνες ἐπήλυδες.


[4.198.1] δοκέει δέ μοι οὐδ᾽ ἀρετὴν εἶναί τις ἡ Λιβύη σπουδαίη ὥστε ἢ Ἀσίῃ ἢ Εὐρώπῃ παραβληθῆναι, πλὴν Κίνυπος μούνης· τὸ γὰρ δὴ αὐτὸ οὔνομα ἡ γῆ τῷ ποταμῷ ἔχει.


[4.198.2] αὕτη δὲ ὁμοίη τῇ ἀρίστῃ γέων Δήμητρος καρπὸν ἐκφέρειν οὐδὲ οἶκε οὐδὲν τῇ ἄλλῃ Λιβύῃ· μελάγγαιός τε γάρ ἐστι καὶ ἔπυδρος πίδαξι, καὶ οὔτε αὐχμοῦ φροντίζουσα οὐδὲν οὔτε ὄμβρον πλέω πιοῦσα δεδήληται· ὕεται γὰρ δὴ ταῦτα τῆς Λιβύης· τῶν δὲ ἐκφορίων τοῦ καρποῦ ταὐτὰ μέτρα τῇ Βαβυλωνίῃ γῇ κατίσταται.



[4.198.3] ἀγαθὴ δὲ γῆ καὶ τὴν Εὐεσπερῖται νέμονται· ἐπ᾽ ἑκατοστὰ γάρ, ἐπεὰν αὐτὴ ἑωυτῆς ἄριστα ἐνείκῃ, ἐκφέρει, ἡ δὲ ἐν τῇ Κίνυπι ἐπὶ τριηκόσια.


[4.199.1] ἔχει δὲ καὶ ἡ Κυρηναίη χώρη, ἐοῦσα ὑψηλοτάτη ταύτης τῆς Λιβύης τὴν οἱ νομάδες νέμονται, τρεῖς ὥρας ἐν ἑωυτῇ ἀξίας θώματος. πρῶτα μὲν γὰρ τὰ παραθαλάσσια τῶν καρπῶν ὀργᾷ ἀμᾶσθαί τε καὶ τρυγᾶσθαι· τούτων τε δὴ συγκεκομισμένων τὰ ὑπὲρ τῶν θαλασσιδίων χώρων [τὰ μέσα] ὀργᾷ συγκομίζεσθαι, τὰ βουνοὺς καλέουσι·



[4.199.2] συγκεκόμισταί τε οὗτος ὁ μέσος καρπὸς καὶ ὁ ἐν τῇ κατυπερτάτῃ τῆς γῆς πεπαίνεταί τε καὶ ὀργᾷ, ὥστε ἐκπέποταί τε καὶ καταβέβρωται ὁ πρῶτος καρπὸς καὶ ὁ τελευταῖος συμπαραγίνεται. οὕτως ἐπ᾽ ὀκτὼ μῆνας Κυρηναίος ὀπώρη ἐπέχει. ταῦτα μέν νυν ἐπὶ τοσοῦτο εἰρήσθω.



[4.200.1] Οἱ δὲ Φερετίμης τιμωροὶ Πέρσαι ἐπείτε ἐκ τῆς Αἰγύπτου σταλέντες ὑπὸ Ἀρυάνδεω ἀπίκατο ἐς τὴν Βάρκην, ἐπολιόρκεον τὴν πόλιν ἐπαγγελλόμενοι ἐκδιδόναι τοὺς αἰτίους τοῦ φόνου τοῦ Ἀρκεσίλεω· τῶν δὲ πᾶν γὰρ ἦν τὸ πλῆθος μεταίτιον, οὐκ ἐδέκοντο τοὺς λόγους.


[4.200.2] ἐνθαῦτα δὴ ἐπολιόρκεον τὴν Βάρκην ἐπὶ μῆνας ἐννέα, ὀρύσσοντές τε ὀρύγματα ὑπόγαια φέροντα ἐς τὸ τεῖχος καὶ προσβολὰς καρτερὰς ποιεύμενοι. τὰ μέν νυν ὀρύγματα ἀνὴρ χαλκεὺς ἀνεῦρε ἐπιχάλκῳ ἀσπίδι, ὧδε ἐπιφρασθείς· περιφέρων αὐτὴν ἐντὸς τοῦ τείχεος προσῖσχε πρὸς τὸ δάπεδον τῆς πόλιος.


[4.200.3] τὰ μὲν δὴ ἄλλα ἔσκε κωφὰ πρὸς τὰ προσῖσχε, κατὰ δὲ τὰ ὀρυσσόμενα ἠχέεσκε ὁ χαλκὸς τῆς ἀσπίδος. ἀντορύσσοντες δ᾽ ἂν ταύτῃ οἱ Βαρκαῖοι ἔκτεινον τῶν Περσέων τοὺς γεωρυχέοντας. τοῦτο μὲν δὴ οὕτως ἐξευρέθη, τὰς δὲ προσβολὰς ἀπεκρούοντο οἱ Βαρκαῖοι.



[4.201.1] χρόνον δὲ δὴ πολλὸν τριβομένων καὶ πιπτόντων ἀμφοτέρων πολλῶν καὶ οὐκ ἧσσον τῶν Περσέων Ἄμασις ὁ στρατηγὸς τοῦ πεζοῦ μηχανᾶται τοιάδε· μαθὼν τοὺς Βαρκαίους ὡς κατὰ μὲν τὸ ἰσχυρὸν οὐκ αἱρετοὶ εἶεν, δόλῳ δὲ αἱρετοί, ποιέει τοιάδε· νυκτὸς τάφρην ὀρύξας εὐρέαν ἐπέτεινε ξύλα ἀσθενέα ὑπὲρ αὐτῆς, κατύπερθε δὲ ἐπιπολῆς τῶν ξύλων χοῦν γῆς ἐπεφόρησε, ποιέων τῇ ἄλλῃ γῇ ἰσόπεδον.


[4.201.2] ἅμα ἡμέρῃ δὲ ἐς λόγους προεκαλέετο τοὺς Βαρκαίους. οἱ δὲ ἀσπαστῶς ὑπήκουσαν, ἐς ὅ σφι ἕαδε ὁμολογίῃ χρήσασθαι. τὴν δὲ ὁμολογίην ἐποιεῦντο τοιήνδε τινά, ἐπὶ τῆς κρυπτῆς τάφρου τάμνοντες ὅρκια, ἔστ᾽ ἂν ἡ γῆ αὕτη οὕτω ἔχῃ, μένειν τὸ ὅρκιον κατὰ χώρην, καὶ Βαρκαίους τε ὑποτελέειν φάναι ἀξίην βασιλέϊ καὶ Πέρσας μηδὲν ἄλλο νεοχμοῦν κατὰ Βαρκαίους.


[4.201.3] μετὰ δὲ τὸ ὅρκιον Βαρκαῖοι μὲν πιστεύσαντες τούτοισι αὐτοί τε ἐξήισαν ἐκ τοῦ ἄστεος καὶ τῶν πολεμίων ἔων παριέναι ἐς τὸ τεῖχος τὸν βουλόμενον, τὰς πάσας πύλας ἀνοίξαντες. οἱ δὲ Πέρσαι καταρρήξαντες τὴν κρυπτὴν γέφυραν ἔθεον ἔσω ἐς τὸ τεῖχος. κατέρρηξαν δὲ τοῦδε εἵνεκα τὴν ἐποίησαν γέφυραν, ἵνα ἐμπεδορκέοιεν, ταμόντες τοῖσι Βαρκαίοισι χρόνον μένειν αἰεὶ τὸ ὅρκιον ὅσον ἂν ἡ γῆ μένῃ κατὰ [τὰ] τότε εἶχε· καταρρήξασι δὲ οὐκέτι ἔμενε τὸ ὅρκιον κατὰ χώρην.


[4.202.1] τοὺς μέν νυν αἰτιωτάτους τῶν Βαρκαίων ἡ Φερετίμη, ἐπείτε οἱ ἐκ τῶν Περσέων παρεδόθησαν, ἀνεσκολόπισε κύκλῳ τοῦ τείχεος, τῶν δέ σφι γυναικῶν τοὺς μαζοὺς ἀποταμοῦσα περιέστιξε καὶ τούτοισι τὸ τεῖχος·


[4.202.2] τοὺς δὲ λοιποὺς τῶν Βαρκαίων ληίην ἐκέλευσε θέσθαι τοὺς Πέρσας, πλὴν ὅσοι αὐτῶν ἦσαν Βαττιάδαι τε καὶ τοῦ φόνου οὐ μεταίτιοι· τούτοισι δὲ τὴν πόλιν ἐπέτρεψε ἡ Φερετίμη.


[4.203.1] τοὺς ὦν δὴ λοιποὺς τῶν Βαρκαίων οἱ Πέρσαι ἀνδραποδισάμενοι ἀπήισαν ὀπίσω· καὶ ἐπείτε ἐπὶ τῇ Κυρηναίων πόλι ἐπέστησαν, οἱ Κυρηναῖοι λόγιόν τι ἀποσιεύμενοι διεξῆκαν αὐτοὺς διὰ τοῦ ἄστεος.



[4.203.2] διεξιούσης δὲ τῆς στρατιῆς Βάδρης μὲν ὁ τοῦ ναυτικοῦ στρατοῦ στρατηγὸς ἐκέλευε αἱρέειν τὴν πόλιν, Ἄμασις δὲ ὁ τοῦ πεζοῦ οὐκ ἔα· ἐπὶ Βάρκην γὰρ ἀποσταλῆναι μούνην Ἑλληνίδα πόλιν· ἐς ὃ διεξελθοῦσι καὶ ἱζομένοισι ἐπὶ Διὸς Λυκαίου ὄχθον μετεμέλησέ σφι οὐ σχοῦσι τὴν Κυρήνην. καὶ ἐπειρῶντο τὸ δεύτερον παριέναι ἐς αὐτήν, οἱ δὲ Κυρηναῖοι οὐ περιώρων.


[4.203.3] τοῖσι δὲ Πέρσῃσι οὐδενὸς μαχομένου φόβος ἐνέπεσε, ἀποδραμόντες δὲ ὅσον τε ἑξήκοντα στάδια ἵζοντο. ἱδρυθέντι δὲ τῷ στρατοπέδῳ ταύτῃ ἦλθε παρὰ Ἀρυάνδεω ἄγγελος ἀποκαλέων αὐτούς. οἱ δὲ Πέρσαι Κυρηναίων δεηθέντες ἐπόδιά σφι δοῦναι ἔτυχον, λαβόντες δὲ ταῦτα ἀπαλλάσσοντο ἐς τὴν Αἴγυπτον.



[4.203.4] παραλαβόντες δὲ τὸ ἐνθεῦτεν αὐτοὺς Λίβυες τῆς τε ἐσθῆτος εἵνεκα καὶ τῆς σκευῆς τοὺς ὑπολειπομένους αὐτῶν καὶ ἐπελκομένους ἐφόνευον, ἐς ὃ ἐς τὴν Αἴγυπτον ἀπίκοντο.


[4.204.1] οὗτος ὁ Περσέων στρατὸς τῆς Λιβύης ἑκαστάτω ἐς Εὐεσπερίδας ἦλθε. τοὺς δὲ ἠνδραποδίσαντο τῶν Βαρκαίων, τούτους δὲ ἐκ τῆς Αἰγύπτου ἀνασπάστους ἐποίησαν παρὰ βασιλέα· βασιλεὺς δέ σφι Δαρεῖος ἔδωκε τῆς Βακτρίης χώρης κώμην ἐγκατοικῆσαι. οἱ δὲ τῇ κώμῃ ταύτῃ οὔνομα ἔθεντο Βάρκην, ἥ περ ἔτι καὶ ἐς ἐμὲ ἦν οἰκεομένη ἐν γῇ τῇ Βακτρίῃ.



[4.205.1] Οὐ μὲν οὐδὲ ἡ Φερετίμη εὖ τὴν ζόην κατέπλεξε. ὡς γὰρ δὴ τάχιστα ἐκ τῆς Λιβύης τεισαμένη τοὺς Βαρκαίους ἀπενόστησε ἐς τὴν Αἴγυπτον, ἀπέθανε κακῶς· ζῶσα γὰρ εὐλέων ἐξέζεσε, ὡς ἄρα ἀνθρώποισι αἱ λίην ἰσχυραὶ τιμωρίαι πρὸς θεῶν ἐπίφθονοι γίνονται. ἡ μὲν δὴ Φερετίμης τῆς Βάττου τοιαύτη τε καὶ τοσαύτη τιμωρίη ἐγένετο ἐς Βαρκαίους.

Βιβλίο Δ – Μελπομένη [4.1.1] – [4.125.6]

[4.126.1] Και καθώς αυτό το κυνηγητό άρχισε να παρατραβά και δεν είχε σταματημό, ο Δαρείος έστειλε έναν ιππέα στο βασιλιά των Σκυθών Ιδάνθυρσο και του έλεγε τα εξής: «Άνθρωπε που ᾽χεις το δαίμονα μέσα σου, γιατί ολοένα φεύγεις, ενώ είναι στο χέρι σου να κάνεις το έν᾽ από τούτα τα δύο: δηλαδή, αν πιστεύεις πως είσαι σε θέση ν᾽ αναμετρηθείς με τη στρατιωτική μου δύναμη, τότε μείνε στη θέση σου, σταμάτησε την περιπλάνηση και δώσε μάχη· αν όμως παραδέχεσαι ότι είσαι κατώτερος, και σ᾽ αυτή την περίπτωση επίσης σταμάτησε να τρέχεις και κάνε διαπραγματεύσεις με τον αφέντη σου, δίνοντας γην και ύδωρ».

[4.127.1] Η απάντηση του βασιλιά των Σκυθών Ιδανθύρσου σ᾽ αυτά ήταν η εξής: «Νά τί συμβαίνει με μένα, Πέρση· εγώ ώς τώρα μπροστά σε κανέναν άνθρωπο δεν το ᾽βαλα στα πόδια, ούτε τώρα μπροστά σε σένα το βάζω στα πόδια, ούτε κι έκανα ώς τώρα κάτι διαφορετικό απ᾽ ό,τι συνήθιζα να κάνω τον καιρό της ειρήνης.

[4.127.2] Για ποιό λόγο δε δίνω μάχη μαζί σου; κι αυτό θα σου το εξηγήσω· εμείς δεν έχουμε ούτε πολιτείες ούτε γη καλλιεργημένη, ώστε ο φόβος μήπως πέσουν στα χέρια των εχθρών ή ρημαχτούν να μας κάνει να ᾽ρθούμε στα χέρια και να δώσουμε μάχη με σας· αν όμως νιώθετε την ανάγκη οπωσδήποτε να φτάσουμε εκεί το γρηγορότερο, νά, συμβαίνει να υπάρχουν οι τάφοι των προγόνων μας.

[4.127.3] Εμπρός λοιπόν, βρείτε τους τάφους αυτούς και κάντε πως τους καταπατάτε, και τότε θα μάθετε αν θα δώσουμε μάχη εναντίον σας για τους τάφους ή δε θα δώσουμε. Πριν όμως απ᾽ αυτό, εκτός αν έχουμε κάποιο λόγο για να τ᾽ αποφασίσουμε, δε θα ᾽ρθούμε στα χέρια μαζί σου.

[4.127.4] Λοιπόν, όσο για τη μάχη αρκούν αυτά, κι όσο για αφέντες μου, εγώ αναγνωρίζω μονάχα τον Δία τον προπάτορά μου και την Εστία τη βασίλισσα των Σκυθών. Τέλος, αντί να σου δωρίσω γην και ύδωρ, θα σου δώσω δώρα τέτοια που σου αξίζουν· είπες ακόμα πως είσαι αφέντης μου· σ᾽ αυτό η απάντησή μου είναι: άι στα κομμάτια!»

[4.128.1] Λοιπόν ο κήρυκας πήρε βιαστικά το δρόμο του για να δώσει αυτό το μήνυμα στον Δαρείο, κι οι βασιλιάδες των Σκυθών με το ν᾽ ακούσουν τη λέξη δουλεία έγιναν πυρ και μανία.

[4.128.2] Και στέλνουν τη μοίρα του στρατού τους που συμπαρατάχτηκε με τους Σαυρομάτες, με αρχηγό τον Σκώπαση, με την εντολή να έρθει σε συνεννόηση με τους Ίωνες που φρουρούσαν τη γέφυρα του Ίστρου· για το στρατό που έμεινε πίσω, αποφάσισαν να σταματήσει να περιπλανά τους Πέρσες και να κάνει εφόδους εναντίον τους την ώρα που έβγαιναν για ζωοτροφές. Λοιπόν παραμόνευαν πότε οι στρατιώτες του Δαρείου έβγαιναν για ζωοτροφές κι ενεργούσαν σύμφωνα με το σχέδιό τους.

[4.128.3] Στις μάχες ιππικού με ιππικό πάντοτε οι Σκύθες τούς έτρεπαν σε φυγή, αλλά οι ιππείς των Περσών στη φευγάλα τους έτρεχαν να καλυφθούν από το πεζικό, και το πεζικό τούς βοηθούσε· κι οι Σκύθες, αφού στρίμωχναν το ιππικό του εχθρού πάνω στο πεζικό του, γυρνούσαν πίσω, γιατί φοβόντουσαν το πεζικό. Παρόμοιες εφόδους έκαναν οι Σκύθες και τη νύχτα.

[4.129.1] Τώρα θα πω το πιο παράξενο σ᾽ όλη αυτή την ιστορία: σύμμαχοι στους Πέρσες και εμπόδιο στους Σκύθες που έκαναν εφόδους στο στρατόπεδο του Δαρείου ήταν οι φωνές των γαϊδουριών και η όψη των μουλαριών.

[4.129.2] Γιατί η Σκυθία δεν τρέφει ούτε γαϊδούρια ούτε μουλάρια, όπως έχω αναφέρει παραπάνω, κι ούτε βρίσκεις σ᾽ ολόκληρη τη χώρα των Σκυθών έστω κι ένα γάιδαρο ή ένα μουλάρι, εξαιτίας του κρύου. Λοιπόν, με τ᾽ ανοικονόμητα γκαρίσματά τους τα γαϊδούρια έφερναν αναστάτωση στο ιππικό των Σκυθών,

[4.129.3] και πολλές φορές, την ώρα που έκαναν επέλαση εναντίον των Περσών, νά που, με το που άκουαν τη φωνή των γαϊδουριών, τ᾽ άλογά τους έκαναν πίσω τρομαγμένα, και στέκονταν απορημένα με ορθωμένα τ᾽ αυτιά — κι ο λόγος ήταν που δεν είχαν ακούσει προηγουμένως τέτοια φωνή κι ούτε είδαν τέτοια ζώα. Για τους Πέρσες αυτό ήταν μια ανάσα σ᾽ αυτό τον πόλεμο.

[4.130.1] Κι οι Σκύθες, όποτε έβλεπαν τους Πέρσες να τα ᾽χουν χαμένα, για να τους κάνουν να μείνουν περισσότερο καιρό στη Σκυθία, και μένοντας εκεί να τυραννιένται καθώς τους έλειπαν όλα τα πάντα, έκαναν το εξής: άφηναν πίσω μερικά απ᾽ τα κοπάδια τους με τους τσοπάνηδες και, καθώς οι ίδιοι τους αποτραβιούνταν σε άλλο τόπο, οι Πέρσες κάνοντας επιδρομές έπαιρναν τα πρόβατα και παίρνοντάς τα καμάρωναν για το κατόρθωμά τους.

[4.131.1] Το ίδιο περίπου πράμα επαναλήφθηκε πολλές φορές, έτσι που στο τέλος τον Δαρείο τον έζωσαν οι δυσκολίες κι οι βασιλιάδες των Σκυθών μαθαίνοντας αυτό έστειλαν κήρυκα με δώρα στον Δαρείο, ένα πουλί κι ένα ποντίκι κι έναν βάτραχο και πέντε βέλη.

[4.131.2] Κι οι Πέρσες ρωτούσαν αυτόν που έφερε τα δώρα τί σημαίνουν αυτά που δόθηκαν· κι αυτός αποκρίθηκε πως μονάχα μια εντολή είχε πάρει, να τα δώσει και στη στιγμή να φύγει, και προκαλούσε τους Πέρσες από μόνοι τους, αν είναι σοφοί, να καταλάβουν τί θέλουν να πουν αυτά δώρα. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την απάντηση οι Πέρσες έκαναν σύσκεψη.

[4.132.1] Λοιπόν η γνώμη του Δαρείου ήταν ότι οι Σκύθες τού παραδίνονταν και του έδιναν γην και ύδωρ, εξηγώντας έτσι τη συμβολική σημασία τους: πως το ποντίκι ζει στη γη και τρώει τα ίδια γεννήματα με τον άνθρωπο, κι ο βάτραχος στο νερό, ενώ το πουλί μοιάζει πάρα πολύ με το άλογο, κι όσο για τα βέλη, πως οι Σκύθες τού παραδίνουν την πολεμική δύναμή τους.

[4.132.2] Αυτή λοιπόν τη γνώμη διατύπωσε ο Δαρείος, όμως μ᾽ αυτήν ήρθε να συγκρουστεί η γνώμη του Γωβρύα, ενός από τους εφτά άντρες που εκθρόνισαν τον μάγο, που εξήγησε έτσι τη συμβολική σημασία των δώρων:

[4.132.3] «Πέρσες, αν δε γίνετε πουλιά να πετάξετε ψηλά στον ουρανό ή δε γίνετε ποντίκια να τρυπώσετε κάτω από τη γη ή δε γίνετε βάτραχοι να βρεθείτε μ᾽ ένα πήδημα στις λίμνες, δε θα γυρίσετε πίσω στον τόπο σας· το χτύπημα θα σας έρθει απ᾽ αυτά τα βέλη».

[4.133.1] Οι Πέρσες λοιπόν έτσι ερμήνευαν τα δώρα, ενώ η μια μοίρα του στρατού των Σκυθών, αυτή που αρχικά πήρε την εντολή να φρουρεί τη γειτονική με τη Μαιήτιδα λίμνη περιοχή, και, τότε, να έρθει σε συνεννοήσεις με τους Ίωνες στον Ίστρο, φτάνοντας στη γέφυρα έλεγαν τα εξής:

[4.133.2] «Άνδρες Ίωνες, ήρθαμε προσφέροντάς σας την ελευθερία, αν βέβαια δεχτείτε να μας ακούσετε. Γιατί μάθαμε πως ο Δαρείος σάς έδωσε εντολή εξήντα μέρες όλο κι όλο να φρουρήσετε τη γέφυρα, κι αν μέσα σ᾽ αυτό το διάστημα δεν παρουσιαστεί, να σηκωθείτε να φύγετε·

[4.133.3] τώρα λοιπόν ούτε εκείνος θα μπορεί να σας κατηγορήσει ούτε εμείς, αν κάνετε τα εξής: μείνετε στη θέση σας όσες μέρες σάς έχει ορίσει, κι αποκεί και πέρα σηκωθείτε να φύγετε». Οι Ίωνες δέχτηκαν τις προτάσεις τους κι ετούτοι με βιασύνη μεγάλη γύρισαν πίσω.

[4.134.1] Κι οι Σκύθες που έμειναν πίσω, ύστερ᾽ από την αποστολή των δώρων στον Δαρείο, αντιπαρατάχτηκαν με το πεζικό και το ιππικό τους στους Πέρσες, για να δώσουν μάχη· κι είχαν μπει σε τάξη μάχης, όταν νά ένας λαγός να τρέχει ανάμεσα στους δυο στρατούς κι οι Σκύθες, ο ένας ύστερ᾽ απ᾽ τον άλλο, να κυνηγάνε το λαγό, καθώς περνούσε από μπροστά τους. Και καθώς οι Σκύθες χάλασαν τις γραμμές τους κι έβγαζαν φωνές μεγάλες, ρώτησε ο Δαρείος για την οχλοβοή των εχθρών, κι όταν του είπαν πως ετούτοι κυνηγούν το λαγό, είπε λοιπόν σ᾽ αυτούς που συνήθιζε να τους λέει και τ᾽ άλλα:

[4.134.2] «Οι άνθρωποι αυτοί μας έχουν μεγάλη καταφρόνια και μου φαίνεται τώρα πως ο Γωβρύας είχε δίκιο σ᾽ όσα είπε για τα δώρα. Λοιπόν, καθότι κι εγώ πια πιστεύω πως αυτή είναι η σημασία τους, αυτό που μας χρειάζεται είναι να σκεφτούμε καλά πώς θα επιστρέψουμε σώοι και ασφαλείς». Σ᾽ αυτά ο Γωβρύας είπε: «Βασιλιά μου, εγώ βέβαια κι απ᾽ ό,τι άκουα γνώριζα σχεδόν πόσο δύσκολο είναι να τα βάλει κανείς με αυτούς τους ανθρώπους, αλλά το έμαθα καλύτερα τώρα που ήρθα εδώ, βλέποντάς τους να μας περιπαίζουν.

[4.134.3] Η γνώμη μου λοιπόν τώρα είναι, μόλις πέσει η νύχτα, ν᾽ ανάψουμε αμέσως τις φωτιές, όπως και τις άλλες νύχτες συνηθίσαμε να κάνουμε, κι ύστερα να ξεγελάσουμε τους στρατιώτες που έχουν τη μικρότερη αντοχή στις ταλαιπωρίες, να δέσουμε γερά όλα τα γαϊδούρια και να σηκωθούμε να φύγουμε, προτού οι Σκύθες προελάσουν κατευθείαν στον Ίστρο για να διαλύσουν τη γέφυρα ή περάσει κάπως απ᾽ το μυαλό των Ιώνων πως θα μπορέσουν να μας αποτελειώσουν».

[4.135.1] Ο Γωβρύας λοιπόν αυτές τις συμβουλές έδινε, κι ο Δαρείος, αργότερα, σαν έπεσε η νύχτα, έβαλε σ᾽ εφαρμογή αυτό το σχέδιο· τους εξαντλημένους στρατιώτες, και που κι αν χάνονταν μικρή η ζημιά, τους άφησε εκεί στο στρατόπεδο, και μαζί, δεμένα γερά, κι όλα τα γαϊδούρια·

[4.135.2] και νά για ποιό λόγο άφησε πίσω και τα γαϊδούρια και τους ανήμπορους στρατιώτες· τα γαϊδούρια, για να ξεκουφαίνουν με τις φωνές τους, κι όσο για τους ανθρώπους, ο πραγματικός λόγος που τους άφησε ήταν βέβαια η ανημποριά τους, όμως φανερά προφασίστηκε το εξής, πως τάχα ο ίδιος ο Δαρείος όπου να ᾽ναι θα κάνει επίθεση εναντίον των Σκυθών με τους ακμαίους στρατιώτες, κι αυτοί, όσο κρατούσε η μάχη, θα φρουρούσαν το στρατόπεδο.

[4.135.3] Αυτές τις εντολές έδωσε ο Δαρείος σ᾽ όσους έμειναν πίσω κι ύστερα άναψε τις φωτιές και κίνησε με τη μεγαλύτερη βιασύνη προς τον Ίστρο. Και τα γαϊδούρια, καθώς το στρατόπεδο ερημώθηκε, έβγαλαν πολύ δυνατότερες φωνές κι οι Σκύθες ακούοντας τις φωνές των γαϊδουριών υπόθεσαν πως οπωσδήποτε οι Πέρσες έμεναν στη θέση τους.

[4.136.1] Ξημέρωνε η μέρα κι εκείνοι που έμειναν στο στρατόπεδο κατάλαβαν πως ο Δαρείος τούς είχε αφήσει στο έλεος του εχθρού· απλώνοντας λοιπόν τα χέρια προς τους Σκύθες τούς έλεγαν τα καθέκαστα· κι αυτοί, όταν τ᾽ άκουσαν αυτά, για πότε κιόλας ενώθηκαν σ᾽ ένα στρατιωτικό σώμα όλοι τους, οι δυο μοίρες των Σκυθών και η τρίτη τους που ήταν μαζί με τους Σαυρομάτες, και οι Βουδίνοι και οι Γελωνοί, και πήραν να καταδιώκουν τους Πέρσες με κατεύθυνση προς τον Ίστρο.

[4.136.2] Λοιπόν, ο περσικός στρατός ήταν στο μεγαλύτερό του μέρος πεζοί και δεν ήξερε τους δρόμους (αφού μάλιστα δεν υπήρχαν δρόμοι στρωμένοι), ενώ ο σκυθικός ήταν ιππικό και ήξερε ποιοί δρόμοι ήταν συντομότεροι· έτσι έχασε ο ένας τα ίχνη του άλλου κι οι Σκύθες έφτασαν στη γέφυρα αφήνοντας πολύ πίσω τους Πέρσες.

[4.136.3] Είδαν πως οι Πέρσες δεν είχαν φτάσει ακόμα κι έλεγαν στους Ίωνες που ήταν μες στα καράβια τους: «Άνδρες Ίωνες, πάνε, τελειώσανε οι μέρες οι μετρημένες, κι εσείς, με το που μένετε ακόμα εδώ, πατάτε τις συμφωνίες μας.

[4.136.4] Αλλά, αφού ο φόβος ήταν που σας κρατούσε ώς τώρα, διαλύστε τώρα αμέσως το πέραμα και γυρίστε στον τόπο σας να χαίρεστε τη λευτεριά σας, ευγνωμονώντας τους θεούς και τους Σκύθες· κι όσο για κείνον που προηγουμένως σας δυνάστευε, θα του κάνουμε τέτοια περιποίηση, ώστε αποδώ και πέρα να μην εκστρατεύσει εναντίον κανενός».

[4.137.1] Γι᾽ αυτές τις προτάσεις οι Ίωνες έκαναν σύσκεψη. Λοιπόν ο Μιλτιάδης ο Αθηναίος, που ήταν στρατηγός και τύραννος των Χερσονησιτών που κατοικούσαν στον Ελλήσποντο, πρότεινε ν᾽ ακούσουν τους Σκύθες και να ελευθερώσουν την Ιωνία,

[4.137.2] όμως ο Ιστιαίος ο Μιλήσιος έκανε αντίθετη πρόταση κι έλεγε πως στον Δαρείο το χρωστούσαν όλοι τους το τυραννικό αξίωμα που είχαν στις πόλεις τους, αλλά, αν καταλυθεί η δύναμη του Δαρείου, ούτε ο ίδιος του θα μπορεί να εξουσιάζει τη Μίλητο ούτε άλλος κανείς άλλη πόλη· γιατί η κάθε πόλη θα προτιμήσει να ᾽χει δημοκρατία παρά τύραννο.

[4.137.3] Κι όταν ο Ιστιαίος διατύπωσε αυτή την πρόταση, όλοι αμέσως γύρισαν και δέχτηκαν αυτή τη γνώμη, ενώ προηγουμένως υποστήριζαν την πρόταση του Μιλτιάδη.

[4.138.1] Νά ποιοί ήταν αυτοί που με την ψήφο τους έγινε δεκτή η αντίθετη πρόταση κι ο βασιλιάς τούς είχε σε εκτίμηση: οι τύραννοι των πόλεων του Ελλησπόντου, ο Δάφνης της Αβύδου κι ο Ίπποκλος της Λαμψάκου κι ο Ηρόφαντος του Παρίου κι ο Μητρόδωρος της Προκοννήσου κι ο Αρισταγόρας της Κυζίκου κι ο Αρίστων του Βυζαντίου·

[4.138.2] αυτοί λοιπόν ήταν από τον Ελλήσποντο, κι απ᾽ την Ιωνία ο Στράττης της Χίου κι ο Αιάκης της Σάμου κι ο Λαοδάμας από τη Φώκαια κι ο Ιστιαίος ο Μιλήσιος, αυτός που έκανε την αντίθετη πρόταση από τον Μιλτιάδη. Από την Αιολία αξιόλογος ήταν εκεί μονάχα ο Αρισταγόρας της Κύμης.

[4.139.1] Αυτοί λοιπόν προτίμησαν την πρόταση του Ιστιαίου κι αποφάσισαν να τη συμπληρώσουν με τ᾽ ακόλουθα έργα και λόγια: απ᾽ τη μια να διαλύουν το τμήμα της γέφυρας που ήταν προς τη μεριά της Σκυθίας σε απόσταση που καλύπτει βολή τόξου, έτσι που και να δίνουν την εντύπωση πως κάτι κάνουν, την ώρα που δεν έκαναν τίποτε, και οι Σκύθες να μη δοκιμάσουν να διαβούν με τη βία από τη γέφυρα στην απέναντι όχθη· κι από την άλλη να πουν, καθώς θα διέλυαν το τμήμα της γέφυρας που ήταν προς το μέρος της Σκυθίας, πως θα έκαναν όλα όσα άρεζαν στους Σκύθες.

[4.139.2] Συμπλήρωσαν λοιπόν την πρότασή τους μ᾽ αυτό κι ύστερα βγήκε κι απάντησε για λογαριασμό όλων ο Ιστιαίος μ᾽ αυτά τα λόγια: «Άνδρες Σκύθες, ήρθατε φέρνοντας καλές ειδήσεις, κι η βιασύνη σας έρχεται στην ώρα της. Κι από τη μεριά σας ακολουθάτε το σωστό δρόμο κι από τη δική μας σας προσφέρουμε τις κατάλληλες υπηρεσίες. Γιατί, όπως βλέπετε, και το πέραμα το διαλύουμε και θα κάνουμε με ζήλο τα πάντα, στην επιθυμία μας να κερδίσουμε την ελευθερία μας.

[4.139.3] Λοιπόν, όσο εμείς θα διαλύουμε τη γέφυρα, δικό σας έργο είναι να ψάξετε να βρείτε εκείνους, κι όταν τους βρείτε, να πάρετε την εκδίκηση που τους αξίζει, και για μας και για σας τους ίδιους».

[4.140.1] Οι Σκύθες λοιπόν πίστεψαν για δεύτερη φορά πως οι Ίωνες τους λένε την αλήθεια και γύρισαν πίσω ν᾽ αναζητήσουν τους Πέρσες, αλλά έπεσαν πέρα για πέρα έξω στον υπολογισμό τους για το δρόμο επιστροφής που πήραν εκείνοι. Και γι᾽ αυτό, το φταίξιμο πέφτει στους ίδιους τους Σκύθες, που ρήμαξαν τα βοσκοτόπια των αλόγων και γέμισαν με χώμα τις πηγές αυτής της περιοχής.

[4.140.2] Γιατί, αν δεν είχαν κάνει αυτά, θα ᾽ταν του χεριού τους, αν θέλανε, ν᾽ ανακαλύψουν εύκολα τους Πέρσες· νά που όμως τώρα, εκείνα τα σχέδιά τους που τότε τους φάνηκαν υπέροχα, αυτά τα ίδια στάθηκαν αιτία να πέσουν έξω.

[4.140.3] Λοιπόν, ενώ οι Σκύθες, περνώντας από τα μέρη της χώρας τους όπου βρισκόταν χλόη για τ᾽ άλογά τους και νερό, απ᾽ εκεί περνώντας έψαχναν να βρουν τους εχθρούς, με την ιδέα πως κι εκείνοι από τέτοιους τόπους θα επιχειρήσουν να γλιτώσουν, οι Πέρσες πορεύονταν ακολουθώντας πιστά το δρόμο που πάτησαν οι ίδιοι τους την πρώτη φορά, κι έτσι, δύσκολα βέβαια, βρήκαν το πέραμα.

[4.140.4] Και καθώς έφτασαν νύχτα και βρήκαν τη γέφυρα διαλυμένη, τους έπιασε ανείπωτη τρομάρα μήπως οι Ίωνες έφυγαν αφήνοντάς τους στην τύχη τους.

[4.141.1] Στην ακολουθία του Δαρείου ήταν κι ένας Αιγύπτιος, ο άνθρωπος με τη δυνατότερη φωνή στον κόσμο· αυτόν τον άντρα διέταξε ο Δαρείος να σταθεί στην άκρη του Ίστρου και να φωνάζει τον Ιστιαίο τον Μιλήσιο. Κι αυτός εκτελούσε τη διαταγή κι ο Ιστιαίος, ακούοντας το κάλεσμα —δε χρειάστηκε να φωνάξει δεύτερη φορά ο κήρυκας— διέθεσε όλα τα καράβια για να περνάν το στρατό στην άλλη όχθη και ξανάκανε τη γέφυρα.

[4.142.1] Λοιπόν οι Πέρσες μ᾽ αυτό τον τρόπο ξέφυγαν απ᾽ τα χέρια των εχθρών κι οι Σκύθες για δεύτερη φορά αστόχησαν στην καταδίωξη των Περσών. Και για τους Ίωνες έκαναν διπλή κρίση: αν τους κατατάξει κανείς στους ελεύθερους, είναι οι πιο δειλοί κι οι πιο άναντροι του κόσμου, κι αν τους κατατάξει στους δούλους, δε βρίσκονται στον κόσμο ανδράποδα που να φιλούν έτσι τα πόδια του αφέντη τους και πιο ανίκανα ν᾽ αποδράσουν. Αυτά σέρνουν στους Ίωνες οι Σκύθες.

[4.143.1] Κι ο Δαρείος διέσχισε τη Θράκη κι έφτασε στη Χερσόνησο, στη Σηστό· κι αποκεί ο ίδιος του διάβηκε με τα πλοία στην Ασία κι άφησε στρατηγό στην Ευρώπη τον Μεγάβαζο, Πέρση, που κάποτε ο Δαρείος τού έκανε μεγάλη τιμή λέγοντας μπροστά σε Πέρσες ένα τέτοιο λόγο·

[4.143.2] δηλαδή, καθώς άπλωσε το χέρι του ο Δαρείος για να φάει ρόδια, μόλις άνοιξε το πρώτο ρόδι, ο αδερφός του ο Αρτάβανος τον ρώτησε τί θα ᾽θελε ν᾽ αποχτήσει σε τέτοιο αριθμό, όσα ήταν τα σπόρια του ροδιού. Κι ο Δαρείος είπε πως προτιμούσε να ᾽χει τόσους Μεγάβαζους, παρά την Ελλάδα στην εξουσία του.

[4.143.3] Λοιπόν λέγοντας αυτά μπροστά στους Πέρσες τον τιμούσε, και τότε τον άφησε στρατηγό με ογδόντα χιλιάδες άντρες απ᾽ το στρατό του.

[4.144.1] Αλλά κι ο Μεγάβαζος αυτός άφησε τ᾽ όνομά του για πάντα στη μνήμη των Ελλησποντίων·

[4.144.2] φτάνοντας δηλαδή στο Βυζάντιο πληροφορήθηκε πως οι Χαλκηδόνιοι έχτισαν την πόλη τους δεκαεφτά χρόνια πριν από τους Βυζαντίους, κι όταν το πληροφορήθηκε αυτό είπε πως οι Χαλκηδόνιοι έπρεπε να ήταν εκείνο τον καιρό τυφλοί· γιατί πώς αλλιώς, να ᾽χουν μπροστά τους το καλύτερο μέρος για να χτίσουν πόλη και να προτιμήσουν το κατώτερο, ε, θα ᾽ταν τυφλοί οι άνθρωποι.

[4.144.3] Λοιπόν ο Μεγάβαζος αυτός τότε έμεινε πίσω στην περιοχή του Ελλησπόντου και υποδούλωνε όσους δεν ήταν με το μέρος των Περσών.

[4.145.1] Αυτός λοιπόν έκανε αυτές τις επιχειρήσεις, ενώ τον ίδιο ακριβώς καιρό στάλθηκε άλλο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα εναντίον της Λιβύης, με πρόφαση που θα εκθέσω, αφού πρώτα διηγηθώ τα εξής.

[4.145.2] Τα παιδιά των παιδιών των αντρών που επιβιβάστηκαν στην Αργώ αποδιώχτηκαν από τους Πελασγούς, που άρπαξαν τις γυναίκες των Αθηναίων από τη Βραυρώνα, κι αποδιωγμένα απ᾽ αυτούς από τη Λήμνο, έφυγαν με τα καράβια τους κι αρμένισαν προς τη Λακωνία, όπου εγκαταστάθηκαν στον Ταΰγετο κι άναβαν φωτιές.

[4.145.3] Βλέποντάς τους οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν αγγελιοφόρο, για να μάθουν ποιοί είναι κι από πού· κι αυτοί στην ερώτηση του αγγελιοφόρου αποκρίθηκαν πως ήταν Μινύες και παιδιά των ηρώων που ταξίδεψαν με την Αργώ, που τους έσπειραν όταν έπιασαν στεριά στη Λήμνο.

[4.145.4] Κι οι Λακεδαιμόνιοι ακούοντας τα καθέκαστα για την καταγωγή των Μινύων έστειλαν για δεύτερη φορά αγγελιοφόρο και ρωτούσαν τί ήθελαν κι ήρθαν στη χώρα τους και γιατί άναβαν φωτιές. Κι αυτοί αποκρίθηκαν ότι, αποδιωγμένοι από τους Πελασγούς, ήρθαν στη γη των πατέρων τους· πως, σε καμιά άλλη χώρα δεν είχαν αυτό το δικαίωμα, όσο εδώ· και πως το αίτημά τους είναι να ζήσουν μαζί τους παίρνοντας το μερίδιό τους στ᾽ αξιώματα και κλήρο γης.

[4.145.5] Κι οι Λακεδαιμόνιοι πρόθυμα δέχτηκαν στη χώρα τους τούς Μινύες με τους όρους που πρόβαλαν αυτοί. Εκείνο που τους έκανε να τους δεχτούν με τόση προθυμία ήταν που ανάμεσα στους Αργοναύτες ήταν κι οι γιοι του Τυνδάρεω. Δέχτηκαν λοιπόν τους Μινύες και τους έδωσαν κλήρο στη γη και τους μοίρασαν ανάμεσα στις φυλές τους. Κι εκείνοι αμέσως παντρεύτηκαν γυναίκες του τόπου· αυτές που έφεραν από τη Λήμνο τις πάντρεψαν με άλλους.

[4.146.1] Λοιπόν, δεν πέρασε πολύς καιρός και νά που οι Μινύες έγιναν προκλητικοί, προβάλλοντας την απαίτηση να ᾽χουν κι αυτοί σειρά για το βασιλικό αξίωμα και κάνοντας κι άλλα ανεπίτρεπτα.

[4.146.2] Οι Λακεδαιμόνιοι λοιπόν αποφάσισαν να τους σκοτώσουν· τους έπιασαν και τους έβαλαν στη φυλακή· κι οι Λακεδαιμόνιοι, όσους είναι να σκοτώσουν, τους σκοτώνουν τη νύχτα — ποτέ τη μέρα·

[4.146.3] ενώ λοιπόν ήταν να τους εκτελέσουν, οι γυναίκες των Μινύων, που ήταν ντόπιες και θυγατέρες των προεστών της Σπάρτης, ζήτησαν τη χάρη να μπουν στη φυλακή και να συζητήσει η καθεμιά τους με τον άντρα της. Και τους δόθηκε η άδεια, γιατί πίστευαν ότι αποκλείεται αυτές να κάνουν κάποιο δόλο.

[4.146.4] Κι αυτές μόλις μπήκαν μέσα έκαναν το εξής: έδωσαν όλα τα ρούχα που φορούσαν στους άντρες τους κι αυτές πήραν των αντρών τους τα ρούχα. Κι οι Μινύες φόρεσαν τα ρούχα των γυναικών και, σα να ᾽ταν γυναίκες, βγήκαν έξω, κι αφού γλίτωσαν μ᾽ αυτό τον τρόπο, πήγαν πάλι κι εγκαταστάθηκαν στον Ταΰγετο.

[4.147.1] Και τον ίδιο καιρό ακριβώς ο Θήρας, ο γιος του Αυτεσίωνα, γιου του Τεισαμενού, γιου του Θερσάνδρου, γιου του Πολυνείκη, ξεκινούσε από τη Σπάρτη για να ιδρύσει αποικία.

[4.147.2] Κι ο Θήρας αυτός, που ήταν Καδμείος από καταγωγή, ήταν αδερφός της μητέρας των παιδιών του Αριστοδήμου, του Ευρυσθένη και του Προκλή· κι όσο τα παιδιά ήταν ανήλικα, ο Θήρας κρατούσε τη βασιλεία στη Σπάρτη ως επίτροπός τους.

[4.147.3] Όταν όμως οι ανεψιοί του μεγάλωσαν και πήραν στα χέρια τους την εξουσία, τότε ο Θήρας (του ήταν ανυπόφορο να τον εξουσιάζουν άλλοι, αυτόν που είχε απολαύσει την εξουσία), αρνήθηκε να μείνει στη Λακεδαίμονα, αλλά είπε πως φεύγει με καράβι στους συγγενείς του.

[4.147.4] Λοιπόν, στο νησί που τώρα λέγεται Θήρα, προηγουμένως όμως αυτό το ίδιο λεγόταν Καλλίστη, ζούσαν απόγονοι του Μεμβλιάρου, του γιου του Ποικίλου, από τη Φοινίκη. Γιατί ο Κάδμος, ο γιος του Αγήνορα, αναζητώντας την Ευρώπη, αποβιβάστηκε στο νησί που σήμερα λέγεται Θήρα· κι αφού αποβιβάστηκε, είτε του άρεσε ο τόπος είτε για όποιον άλλο λόγο θέλησε να το κάνει αυτό, τέλος πάντων, άφησε σ᾽ εκείνο το νησί κι άλλους Φοίνικες, μάλιστα κι έναν συγγενή του, τον Μεμβλίαρο.

[4.147.5] Οι απόγονοί του λοιπόν όριζαν το νησί που λεγόταν Καλλίστη, οχτώ κιόλας γενιές προτού φτάσει ο Θήρας από τη Λακεδαίμονα.

[4.148.1] Λοιπόν, για το νησί αυτών ξεκίνησε να ιδρύσει αποικία ο Θήρας έχοντας μαζί του λαό απ᾽ όλες τις φυλές της Σπάρτης, για να ζήσει μαζί τους, όχι να τους αποδιώξει από τον τόπο τους —κάθε άλλο!—, ίσα ίσα αποζητούσε τη φιλία τους.

[4.148.2] Και καθώς οι Μινύες ύστερ᾽ από την απόδρασή τους από τη φυλακή εγκαταστάθηκαν στον Ταΰγετο κι οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να τους σκοτώσουν, ο Θήρας ζήτησε χάρη γι᾽ αυτούς, να μη τους σκοτώσουν, κι αναλάμβανε ο ίδιος να τους οδηγήσει έξω από τη χώρα.

[4.148.3] Οι Λακεδαιμόνιοι έκαναν δεκτή την πρότασή του κι έτσι κατευθύνθηκε με τρεις τριακοντόρους στους απογόνους του Μεμβλιάρου, όμως δεν πήρε μαζί του όλους τους Μινύες, μόνο κάτι λίγους.

[4.148.4] Γιατί οι περισσότεροι απ᾽ αυτούς στράφηκαν εναντίον των Παρεωρητών και των Καυκώνων, τους απόδιωξαν από τη χώρα τους κι ύστερα οι ίδιοι τους χωρίστηκαν σε έξι λόχους και έχτισαν σ᾽ αυτή την περιοχή τις εξής πόλεις: το Λέπρεο, τη Μάκιστο, τις Φρίξες, τον Πύργο, το Έπιο, το Νούδιο· στην εποχή μας τις περισσότερες απ᾽ αυτές τις κυρίεψαν οι Ηλείοι. Και το νησί πήρε τ᾽ όνομά του από τον οικιστή του, τον Θήρα.

[4.149.1] Και καθώς ο γιος του αρνήθηκε ν᾽ ανεβεί μαζί του στο καράβι, «Κοίταξε, του είπε, σ᾽ αφήνω εδώ αρνί ανάμεσα σε λύκους»· απ᾽ αυτή τη φράση δόθηκε στο νεαρό το όνομα Οιόλυκος, και του έμεινε. Από τον Οιόλυκο γεννήθηκε ο Αιγέας κι απ᾽ αυτόν πήραν τ᾽ όνομά τους οι Αιγείδες, φυλή μεγάλη στη Σπάρτη.

[4.149.2] Αλλά, καθώς οι άνθρωποι αυτής της φυλής έβλεπαν πως δεν τους ζούσαν τα παιδιά, πήραν χρησμό και ίδρυσαν ναό στ᾽ όνομα των Ερινύων του Λαΐου και του Οιδίποδα, κι έκτοτε τούς ζούσαν. Ακριβώς το ίδιο έγινε και στη Θήρα αργότερα στους απογόνους αυτών των ανθρώπων.

[4.150.1] Λοιπόν, ώς αυτό το σημείο η εξιστόρηση των Λακεδαιμονίων και των Θηραίων ταυτίζονται, αποδώ και πέρα όμως μόνο των Θηραίων συνεχίζεται, ως εξής.

[4.150.2] Ο Γρίννος, ο γιος του Αισανία, που ήταν απόγονος αυτού του Θήρα και βασιλιάς του νησιού της Θήρας, έφτασε στους Δελφούς προσφέροντας στους θεούς εκατόμβη εκ μέρους της πόλης του· στην ακολουθία του ήταν ανάμεσα στους άλλους πολίτες κι ο Βάττος, ο γιος του Πολυμνήστου, που καταγόταν από τους Μινύες, από το γένος του Ευφήμου.

[4.150.3] Ο Γρίννος, ο βασιλιάς της Θήρας, ζήτησε χρησμό για άλλες υποθέσεις, αλλά η Πυθία τού δίνει χρησμό να χτίσει πόλη στη Λιβύη. Κι αυτός αποκρίθηκε λέγοντας: «Άρχοντά μου Απόλλωνα, εγώ τα ᾽χω κιόλας τα χρονάκια μου κι είμαι ασήκωτα βαρύς· λοιπόν, πρόσταξε κάποιο νεότερο να τα κάνει αυτά». Και λέγοντας αυτά έδειχνε προς τη μεριά του Βάττου.

[4.150.4] Το πράμα τότε σταμάτησε εκεί, όταν όμως γύρισαν στο νησί τους, παραμέλησαν το χρησμό, καθότι ούτε τη Λιβύη ήξεραν κατά πού πέφτει ούτε τολμούσαν να στείλουν για αποικία σε άγνωστη κατεύθυνση.

[4.151.1] Λοιπόν ύστερ᾽ απ᾽ αυτά για εφτά χρόνια δεν έβρεχε στη Θήρα και σ᾽ αυτό το διάστημα τους ξεράθηκαν όλα, εκτός από ένα, τα δέντρα στο νησί. Κι όταν οι Θηραίοι ζήτησαν χρησμό, η Πυθία έφερε στη μέση την αποικία της Λιβύης.

[4.151.2] Και καθώς δε βλέπανε καμιά γιατρειά στο κακό που τους βρήκε, στέλνουν απεσταλμένους στην Κρήτη να ψάξουν να βρουν αν κάποιος, Κρητικός ή ξένος, είχε πάει στη Λιβύη. Κι αυτοί έκαναν το γύρο της Κρήτης κι έφτασαν στην πόλη Ίτανο, όπου συνάντησαν έναν ψαρά κοχυλιών —τ᾽ όνομά του ήταν Κορώβιος— που τους είπε πως, παρασυρμένος απ᾽ τον άνεμο, έφτασε στη Λιβύη, μάλιστα στο νησί Πλατιά της Λιβύης.

[4.151.3] Τον έπεισαν λοιπόν δίνοντάς του χρήματα και τον πήραν μαζί τους στη Θήρα, κι από τη Θήρα κίνησαν με καράβι ανιχνευτές, την πρώτη φορά λίγοι· ο Κορώβιος τους οδήγησε στο νησί αυτό, την Πλατιά που λέγαμε, κι αυτοί αφήνουν εκεί τον Κορώβιο με τρόφιμα για κάμποσους μήνες και κίνησαν με μεγάλη βιασύνη να φέρουν στους Θηραίους τα νέα για το νησί.

[4.152.1] Καθώς όμως αυτοί δεν έλεγαν να γυρίσουν και πέρασε περισσότερος καιρός απ᾽ ό,τι είχαν ορίσει, του Κορώβιου τελειώσαν όλες οι τροφές· κι αργότερα ένα καράβι από τη Σάμο, που καραβοκύρης του ήταν ο Κωλαίος, καθώς αρμένιζε για την Αίγυπτο, παρασύρθηκε από τον άνεμο σ᾽ αυτή την Πλατιά· όταν έμαθαν από τον Κορώβιο όλη την περιπέτειά του, του αφήνουν τρόφιμα για ένα χρόνο

[4.152.2] κι οι ίδιοι τους ανοίχτηκαν από το νησί στο πέλαγος κι αρμένιζαν λαχταρώντας να φτάσουν στην Αίγυπτο, όμως άνεμος ανατολικός τους πήγαινε πίσω. Ο άνεμος δεν έλεγε να πέσει, κι αυτοί διάβηκαν τις Ηράκλειες στήλες κι έφτασαν στην Ταρτησσό — κάποιο θεό θα είχαν στο τιμόνι τους.

[4.152.3] Αυτό το εμπορικό κέντρο εκείνη την εποχή ήταν παρθένο, κι έτσι, όταν αυτοί πήραν το δρόμο του γυρισμού, κουβάλησαν πραγματικά τα πιο μεγάλα κέρδη από φορτίο καραβιού, απ᾽ όσο ξέρουμε εμείς, αν βέβαια δε βάλουμε στο λογαριασμό τον Σώστρατο, το γιο του Λαοδάμαντα, τον Αιγινήτη· γιατί μ᾽ αυτόν κανένας δεν μπορεί να συγκριθεί.

[4.152.4] Λοιπόν οι Σάμιοι ξεχώρισαν από τα κέρδη το ένα δέκατο, έξι τάλαντα, και κατασκεύασαν έναν χάλκινο κρατήρα αργολικού τύπου, με ανάγλυφες κεφαλές γρυπών γύρω γύρω, και τον αφιέρωσαν στο Ηραίο, βάζοντας για στήριγμά του τρία κολοσσιαία χάλκινα αγάλματα, που είχαν ύψος εφτά πήχες, και βάση τα γόνατά τους.

[4.152.5] Ύστερ᾽ από αυτή την πράξη λοιπόν οι Κυρηναίοι και οι κάτοικοι της Θήρας συνδέθηκαν για πρώτη φορά με μεγάλη φιλία με τους Σαμίους.

[4.153.1] Στο μεταξύ οι Θηραίοι, αφήνοντας τον Κορώβιο στο νησί, έφτασαν στη Θήρα κι ανακοίνωσαν ότι είχαν ιδρύσει αποικία σε νησί στη Λιβύη. Κι οι Θηραίοι αποφάσισαν να στείλουν, ύστερ᾽ από κλήρωση, από τα δυο αδέρφια τον ένα, κι άντρες απ᾽ όλους τους οικισμούς του νησιού, που ήταν εφτά, με αρχηγό και βασιλιά τους τον Βάττο. Έτσι λοιπόν αρμάτωσαν δυο πεντηκοντόρους για την Πλατιά.

[4.154.1] Αυτά λοιπόν λένε οι Θηραίοι, και σ᾽ ό,τι ακολουθεί σ᾽ αυτή την εξιστόρηση συμφωνούν πια οι Θηραίοι με τους Κυρηναίους. Όμως σ᾽ ό,τι έχει να κάνει με τον Βάττο οι Κυρηναίοι διαφωνούν εντελώς με τους Θηραίους. Νά τί λένε αυτοί: Στην Κρήτη βρίσκεται μια πόλη, η Οαξός, όπου βασίλευε ο Ετέαρχος· αυτός, όταν έχασε τη γυναίκα του, για να μη μείνει δίχως μάνα η θυγατέρα του, που ονομαζόταν Φρονίμη, για χάρη της παντρεύτηκε άλλη γυναίκα.

[4.154.2] Όμως η νιοφερμένη βάλθηκε να γίνει όνομα και πράμα μητριά της Φρονίμης, την κακομεταχειριζόταν —και τί δε σοφιζόταν εναντίον της!— και τέλος της φόρτωσε πως ήταν εξώλης και προώλης και πείθει τον άντρα της ότι αυτό πράγματι συμβαίνει. Και τούτος πήρε τοις μετρητοίς τα λόγια της γυναίκας του κι έβαλε μπροστά ένα καταχθόνιο σχέδιο για τη θυγατέρα του.

[4.154.3] Δηλαδή, στην Οαξό βρισκόταν κάποιος έμπορος από τη Θήρα, ο Θεμίστων· αυτόν τον έφερε στο σπίτι του ο Ετέαρχος και του έκανε τραπέζι κι ύστερα τον έδεσε με όρκο να του προσφέρει όποια εξυπηρέτηση του ζητήσει. Τον έδεσε λοιπόν με όρκο κα ύστερα φέρνει και του παραδίνει τη θυγατέρα του και τον προστάζει να την πάρει μαζί του και να τη ρίξει στη θάλασσα.

[4.154.4] Αλλά ο Θεμίστων, καταγαναχτισμένος που εξαπατήθηκε με όρκο, διέλυσε το φιλικό δεσμό κι έκανε το εξής: πήρε μαζί του το κορίτσι κι άνοιξε πανιά, κι όταν έφτασε στην ανοιχτή θάλασσα, για να διώξει από πάνω του το κρίμα του όρκου που έδωσε στον Ετέαρχο, την έδεσε γερά με σκοινί και την κατέβασε στο πέλαγος, αλλά την τράβηξε απάνω και πήγε στη Θήρα.

[4.155.1] Κατόπι τη Φρονίμη την πήρε στο σπίτι του ο Πολύμνηστος, ένας από τους προεστούς της Θήρας, και την είχε παλλακίδα· με το γύρισμα του χρόνου τού γεννήθηκε γιος που ᾽χε αδύναμη φωνή και τραύλιζε, και του έδωσαν το όνομα Βάττος, όπως λένε οι Θηραίοι και οι Κυρηναίοι· όμως, όπως εγώ πιστεύω, του έδωσαν κάποιο άλλο

[4.155.2] και πήρε διαφορετικό όνομα, Βάττος, αφού πήγε στη Λιβύη· πως δηλαδή του δόθηκε το παρανόμι Βάττος από τον χρησμό που πήρε στους Δελφούς κι από το αξίωμα που απόχτησε· γιατί οι Λίβυες τον βασιλιά τον αποκαλούν βάττο, και πιστεύω πως γι᾽ αυτό το λόγο η Πυθία δίνοντάς του χρησμό τον αποκάλεσε Βάττο, στη γλώσσα των Λιβύων, επειδή ήξερε πως θα γίνει βασιλιάς στη Λιβύη.

[4.155.3] Γιατί όταν μεγάλωσε κι έγινε άντρας, πήγε στους Δελφούς για τη φωνή του· και στην ερώτησή του η Πυθία απάντησε με τον ακόλουθο χρησμό:
Ρωτάς, Βάττε, για τη φωνή· μα ο άρχοντας ο Φοίβος,
ο Απόλλωνας, σε στέλνει
στη χώρα που τα πρόβατα περσεύουν, στη Λιβύη,
της αποικίας οικιστή,
σα να ᾽λεγε, αν χρησιμοποιούσε λέξη ελληνική: «Βασιλιά, ρωτάς για τη φωνή…».

[4.155.4] Κι αυτός αποκρίθηκε έτσι: «Άρχοντά μου Απόλλωνα, εγώ ήρθα στο ναό σου για να πάρω χρησμό για τη φωνή, κι εσύ με το χρησμό σου άλλα μού παραγγέλνεις, που ξεπερνούν τη μπόρεσή μου, προστάζοντας να ιδρύσω αποικία στη Λιβύη· με ποιά δύναμη, με ποιό στρατό;». Λέγοντας όμως αυτά δεν έπειθε το θεό να του δώσει διαφορετικό χρησμό· και, καθώς ο θεός τού έδινε τον ίδιο χρησμό, τον πρώτο, στο τέλος ο Βάττος σηκώθηκε κι έφυγε στη Θήρα.

[4.156.1] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτά και γι᾽ αυτόν τον ίδιο και για τους υπόλοιπους Θηραίους τα πράγματα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Κι οι Θηραίοι, μη μπορώντας να εξηγήσουν τις συμφορές, έστειλαν ανθρώπους στους Δελφούς για το κακό που τους βρήκε.

[4.156.2] Κι η Πυθία τούς έδωσε χρησμό, πως, αν έχτιζαν αποικία στην Κυρήνη της Λιβύης, η κατάστασή τους θα καλυτέρευε. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτά οι Θηραίοι έστειλαν τον Βάττο με δυο πεντηκοντόρους. Πήγαν με τα καράβια τους στη Λιβύη, αλλά, καθώς δεν είχαν τίποτ᾽ άλλο να κάνουν, ξαναγύρισαν στη Θήρα·

[4.156.3] την ώρα όμως που αποβιβάζονταν στο νησί, οι Θηραίοι τούς πετροβολούσαν και δεν τους άφηναν να πατήσουν στη στεριά, αλλά τους πρόσταζαν να ξαναπάνε πίσω με τα καράβια τους. Κι αυτοί, στενεμένοι, γύρισαν πίσω κι έχτισαν αποικία σε νησί που βρίσκεται κοντά στη Λιβύη, που τ᾽ όνομά του, όπως είπαμε παραπάνω, είναι Πλατιά. Και λένε πως το νησί αυτό έχει την έκταση της σημερινής πόλης των Κυρηναίων.

[4.157.1] Έζησαν εκεί δυο χρόνια, αλλά καμιά προκοπή δεν έβλεπαν, κι έτσι αφήνοντας στο νησί ένα σύντροφό τους όλοι οι υπόλοιποι πήγαν με καράβι στους Δελφούς· κι όταν έφτασαν στο μαντείο, ζητούσαν χρησμό, λέγοντας πως και στη Λιβύη ζουν και μέρα καλή δε βλέπουν ζώντας εκεί.

[4.157.2] Κι η Πυθία τούς αποκρίθηκε με τον ακόλουθο χρησμό:
Τη χώρα όπου τα πρόβατα περσεύουν, τη Λιβύη,
που πήγα και δεν πήγες,
λες πως την ξέρεις πιο καλά από μένα; Ας θαυμάσω
τη θαυμαστή σοφία σου!
Τ᾽ άκουσαν αυτά οι σύντροφοι του Βάττου και γύρισαν με τα καράβια τους πίσω· γιατί ο θεός δεν τους χάριζε το χρέος που είχαν, να ιδρύσουν αποικία, πριν φτάσουν στην ίδια τη Λιβύη.

[4.157.3] Έφτασαν λοιπόν στο νησί και πήραν μαζί τους το σύντροφο που είχαν αφήσει, κι ύστερα ίδρυσαν αποικία σε τοποθεσία της στεριάς της Λιβύης, απέναντι από το νησί που το έλεγαν Άζιρη· απ᾽ τα δεξιά κι απ᾽ τ᾽ αριστερά την κλείνουν πανέμορφα δασωμένα φαράγγια κι εκεί κοντά, απ᾽ τη μεριά του ενός φαραγγιού, κυλά τα νερά του ποταμός.

[4.158.1] Σ᾽ αυτό τον τόπο ζούσαν έξι χρόνια· και τον έβδομο χρόνο τούς ξεσήκωσαν οι Λίβυες, πως τάχα θα τους οδηγήσουν σε καλύτερο τόπο, και τους έπεισαν να τον εγκαταλείψουν.

[4.158.2] Λοιπόν οι Λίβυες τους ξεσήκωσαν αποκεί και τους οδηγούσαν προς τα δυτικά, και, για να μη δουν οι Έλληνες στο πέρασμά τους τον ομορφότερο τόπο, υπολόγισαν καλά τις ώρες της πορείας και τη διάρκεια της μέρας, κι έτσι τους περνούσαν αποκεί νύχτα. Ο τόπος αυτός λεγόταν Ίρασα.

[4.158.3] Κατόπι τούς οδήγησαν σε μια πηγή, τη λεγόμενη του Απόλλωνα, και τους είπαν: «Άνδρες Έλληνες, ο τόπος αυτός είναι ό,τι πρέπει για να ζήσει κανείς· γιατί εδώ ο ουρανός κάνει τρύπα».

[4.159.1] Λοιπόν, όσο ζούσε ο Βάττος, ο οικιστής της πόλης, που βασίλεψε σαράντα χρόνια, κι ο γιος του Αρκεσίλαος, που βασίλεψε δεκαέξι χρόνια, οι Κυρηναίοι κατοικούσαν στην πόλη τους όντας τόσοι, όσοι ξεκίνησαν αρχικά για να χτίσουν την αποικία·

[4.159.2] όμως στη βασιλεία του τρίτου, που ονομαζόταν Βάττος ο Ευδαίμων, η Πυθία με χρησμό ξεσήκωσε όλους τους Έλληνες να παν με τα καράβια τους για να εγκατασταθούν μαζί με τους Κυρηναίους στη Λιβύη· γιατί τους καλούσαν οι Κυρηναίοι στον τόπο τους τάζοντάς τους ότι θα μοιραστούν τη γη μαζί τους.

[4.159.3] Κι ο χρησμός έλεγε τ᾽ ακόλουθα:
Η γη ξαναμοιράζεται στην τρισχαριτωμένη,
την ποθητή Λιβύη·
κι όποιος κινήσει αργότερα, του λέω και να το ξέρει,
πικρά θα μετανιώσει.

[4.159.4] Λοιπόν, καθώς έβλεπαν πλήθος πολύ να συγκεντρώνεται στην Κυρήνη και τη γη τους σε μεγάλη έκταση ένα γύρο να τη μοιράζονται σε κλήρους οι Έλληνες, οι Λίβυες της περιοχής κι ο βασιλιάς τους (τ᾽ όνομά του ήταν Αδικράν), έτσι που οι Κυρηναίοι τούς στερούσαν τη γη και τους καταφρονούσαν, έστειλαν απεσταλμένους στην Αίγυπτο και δήλωσαν υποταγή στον Απρίη, το βασιλιά της Αιγύπτου.

[4.159.5] Κι αυτός συγκέντρωσε μεγάλο εκστρατευτικό σώμα Αιγυπτίων και το έστειλε εναντίον της Κυρήνης. Κι οι Κυρηναίοι βγήκαν με το στρατό τους στην τοποθεσία Ίρασα, κοντά στην πηγή Θέστη, κι ήρθαν στα χέρια με τους Αιγυπτίους και βγήκαν νικητές στη σύγκρουση.

[4.159.6] Γιατί, καθώς δεν είχαν προηγουμένως δοκιμάσει τους Έλληνες και τους είχαν για παρακατιανούς, έπαθαν τέτοια πανωλεθρία οι Αιγύπτιοι, που ελάχιστοι απ᾽ αυτούς γύρισαν στην Αίγυπτο, με συνέπεια, κατηγορώντας τον Απρίη γι᾽ αυτό, να επαναστατήσουν οι Αιγύπτιοι εναντίον του.

[4.160.1] Λοιπόν αυτός ο Βάττος απόχτησε γιο, τον Αρκεσίλαο, που παίρνοντας τη βασιλεία το πρώτο που έκανε ήταν να τα βάλει με τ᾽ αδέρφια του, ώσπου αυτοί τον άφησαν μονάχο και τράβηξαν για άλλη περιοχή της Λιβύης και με δική τους πρωτοβουλία ίδρυσαν την πόλη, που και τώρα όπως και τότε λέγεται Βάρκη· κι από τη μια έχτιζαν την πόλη τους κι από την άλλη ξεσήκωναν τους Λίβυες να επαναστατήσουν εναντίον των Κυρηναίων.

[4.160.2] Κι αργότερα ο Αρκεσίλαος έκανε εκστρατεία εναντίον των Λιβύων που δέχτηκαν στη χώρα τους τούς αποστάτες και που κι οι ίδιοι τους σήκωσαν επανάσταση· κι οι Λίβυες από το φόβο που πήραν σηκώθηκαν κι έφυγαν βιαστικά προς τις ανατολικές περιοχές της Λιβύης·

[4.160.3] κι ο Αρκεσίλαος τους πήρε καταπόδι στη φυγή τους, ώσπου καταδιώκοντάς τους έφτασε στον Λευκώνα της Λιβύης κι οι Λίβυες αποφάσισαν να του επιτεθούν. Κι ήρθαν στα χέρια και πήραν τόσο μεγάλη νίκη από τους Κυρηναίους, ώστε να πέσουν εκεί εφτά χιλιάδες Κυρηναίοι οπλίτες.

[4.160.4] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την πανωλεθρία του Αρκεσιλάου, που έπεσε άρρωστος κι είχε πιει κάποιο φάρμακο, τον στραγγάλισε ο αδερφός του ο Λέαρχος, και τον Λέαρχο τον σκότωσε η γυναίκα του Αρκεσιλάου — τ᾽ όνομά της ήταν Ερυξώ.

[4.161.1] Τον Αρκεσίλαο διαδέχτηκε στο βασιλικό αξίωμα ο γιος του ο Βάττος, κουτσός και σακάτης. Κι οι Κυρηναίοι, για τη συμφορά που τους βρήκε, έστειλαν στους Δελφούς να ρωτήσουν πώς να κυβερνηθεί η πόλη τους, για να ευημερήσει·


[4.161.2] κι η Πυθία τούς πρόσταξε να καλέσουν νομοθέτη από τη Μαντίνεια της Αρκαδίας. Οι Κυρηναίοι λοιπόν πήγαν και ζήτησαν κι οι Μαντινείς τούς έδωσαν άντρα που είχε πολύ μεγάλη υπόληψη στην πόλη τους, που τον έλεγαν Δημώνακτα.

[4.161.3] Έφτασε λοιπόν αυτός στην Κυρήνη, έμαθε τα καθέκαστα κι ύστερα πρώτα πρώτα τους έκανε τρεις φυλές, χωρίζοντάς τους ως εξής: στη μια φυλή έβαλε τους Θηραίους και τους γύρω τους, στη δεύτερη τους Πελοποννήσιους και τους Κρητικούς, στην τρίτη όλους τους νησιώτες· κατόπι, αφού ξεχώρισε και προνομιακά παραχώρησε στον Βάττο χτήματα βασιλικά και θρησκευτικά αξιώματα, όλα τ᾽ άλλα που προηγουμένως ήταν στα χέρια των βασιλιάδων τα έκανε κοινό κτήμα του λαού.

[4.162.1] Λοιπόν όσο κρατούσε το θρόνο αυτός ο Βάττος, η πόλη έτσι κυβερνιόταν, αλλά στην εποχή του γιου του, του Αρκεσιλάου, επικράτησε μεγάλη αναταραχή για το ποιός θα έχει την εξουσία.

[4.162.2] Γιατί ο Αρκεσίλαος, ο γιος του Βάττου του κουτσού και της Φερετίμης, αρνήθηκε να στρέξει στις ρυθμίσεις που όρισε ο Δημώναξ από τη Μαντίνεια, αλλά διεκδικούσε τα προνόμια των προγόνων του. Έτσι ξεσήκωσε εμφύλια διαμάχη, νικήθηκε και κατέφυγε στη Σάμο, ενώ η μητέρα του κατέφυγε στη Σαλαμίνα της Κύπρου.

[4.162.3] Στη Σαλαμίνα εκείνο τον καιρό είχε την εξουσία ο Ευέλθων, αυτός που αφιέρωσε στους Δελφούς το αξιοθέατο θυμιατήρι — κειμήλιο σήμερα στον θησαυρό των Κορινθίων. Με το που έφτασε σ᾽ αυτόν η Φερετίμη, του ζητούσε εκστρατευτικό σώμα που θα τους ξανάδινε την εξουσία στην Κυρήνη.

[4.162.4] Όμως ο Ευέλθων τής έδινε όλα τα πάντα, εκτός από στρατό· κι αυτή, κάθε φορά που έπαιρνε το δώρο της, έλεγε: «Ωραίο είναι κι αυτό, ομορφότερο όμως εκείνο», να της δώσει δηλαδή το εκστρατευτικό σώμα που ζητούσε·

[4.162.5] και, καθώς σε κάθε δώρο που της χάριζε, εκείνη επαναλάμβανε αυτή τη φράση, ο Ευέλθων τής έστειλε τελευταίο δώρο, αδράχτι και ρόκα — κι από κοντά και μια τουλούπα μαλλί· η Φερετίμη επανέλαβε την ίδια φράση, και τότε ο Ευέλθων είπε πως τέτοια δώρα δίνουν στις γυναίκες, κι όχι στρατεύματα.

[4.163.1] Κι ο Αρκεσίλαος, ζώντας αυτό τον καιρό στη Σάμο, στρατολογούσε όποιον έβρισκε, τάζοντας κλήρους από αναδασμό γης. Και καθώς συγκεντρωνόταν στρατός πολύς, κίνησε και πήγε ο Αρκεσίλαος στους Δελφούς, για να πάρει χρησμό απ᾽ το μαντείο για το γυρισμό του από την εξορία.

[4.163.2] Κι η Πυθία τού έδωσε τον ακόλουθο χρησμό: «Για τέσσερες Βάττους κι Αρκεσιλάους τέσσερες, οχτώ ανθρώπινες γενιές, ο Λοξίας σάς δίνει να βασιλέψετε στην Κυρήνη·


[4.163.3] όμως για παραπάνω, η συμβουλή του είναι ούτε καν να δοκιμάσετε. Αλλά εσύ να ηρεμήσεις, όταν γυρίσεις στην πόλη σου. Κι αν βρεις το καμίνι γεμάτο αμφορείς, μην τους ψήσεις ολότελα, αλλά βγάλ᾽ τους έξω, στον αέρα· όμως, αν πυρώσεις ολότελα το καμίνι, μη μπεις στον κυκλωμένο απ᾽ τα κύματα τόπο· αλλιώς θα πεθάνεις κι εσύ κι ο πρώτος στην ομορφιά ταύρος».

[4.164.1] Αυτός είναι ο χρησμός που έδωσε στον Αρκεσίλαο η Πυθία. Κι αυτός πήρε μαζί του όσους στρατολόγησε στη Σάμο και γύρισε από την εξορία στην Κυρήνη, νίκησε και πήρε την εξουσία· ξέχασε όμως τον χρησμό και βάλθηκε να εκδικηθεί τους πολιτικούς του αντιπάλους για την εξορία του.

[4.164.2] Κι απ᾽ αυτούς άλλοι πήραν των ομματιών τους κι έφυγαν μια για πάντα από τη χώρα, ενώ κάτι άλλους τους έπιασε ο Αρκεσίλαος και τους έστειλε στην Κύπρο για θανάτωση. Λοιπόν, αυτούς οι Κνίδιοι, καθώς οι άνεμοι τούς έφεραν στη χώρα τους, τους διέσωσαν και τους έστειλαν στη Θήρα. Και κάποιους άλλους Κυρηναίους που ζήτησαν καταφύγιο σε μεγάλο πύργο ενός ιδιώτη, του Αγλωμάχου, ο Αρκεσίλαος σώρεψε γύρω γύρω ξύλα και τους έβαλε φωτιά.

[4.164.3] Και τότε, όταν πια η φωτιά είχε τελειώσει το έργο της, κατάλαβε ότι αυτό εννοούσε ο χρησμός, η συμβουλή της Πυθίας, αν βρει τους αμφορείς στο καμίνι, να μην τους ψήσει ολότελα· εκτοπίστηκε με τη θέλησή του από την πόλη των Κυρηναίων, επειδή φοβόταν το θάνατο που, σύμφωνα με τον χρησμό, τον περίμενε, καθώς πίστευε πως ο κυκλωμένος απ᾽ τα κύματα τόπος ήταν η Κυρήνη.

[4.164.4] Κι είχε παντρευτεί μια συγγένισσά του, μια θυγατέρα του βασιλιά των Βαρκαίων, του ονομαζόμενου Αλάζειρ. Πηγαίνει λοιπόν στην αυλή του, οπότε πολίτες της Βάρκης και μερικοί από τους Κυρηναίους εξορίστους, καθώς πληροφορήθηκαν ότι περιδιαβάζει στην αγορά, τον σκοτώνουν, και κοντά σ᾽ αυτόν και τον πεθερό του Αλάζειρα. Λοιπόν ο Αρκεσίλαος, είτε θεληματικά είτε αθέλητα, ξαστόχησε τον χρησμό και πορεύτηκε ώς το τέλος το δρόμο της μοίρας του.

[4.165.1] Κι η μητέρα του η Φερετίμη, όσο καιρό ο Αρκεσίλαος —μια κι είχε κάνει κακό της κεφαλής του— ζούσε στη Βάρκη, κρατούσε τ᾽ αξιώματα του γιου της στην Κυρήνη, όλα τα πάντα, παρούσα και στις συνεδριάσεις της βουλής·

[4.165.2] όταν όμως έμαθε πως της πέθανε ο γιος στη Βάρκη, έφυγε βιαστικά για την Αίγυπτο. Γιατί ο Αρκεσίλαος είχε προσφέρει τις καλές του υπηρεσίες στον Καμβύση, το γιο του Κύρου· δηλαδή ήταν ο Αρκεσίλαος αυτός που παρέδωσε την Κυρήνη στον Καμβύση κι όρισε και τον φόρο που θα του πλήρωνε.

[4.165.3] Έφτασε λοιπόν η Φερετίμη στην Αίγυπτο και πρόσπεσε ως ικέτης στον Αρυάνδη, ζητώντας να τη βοηθήσει, προβάλλοντας τον ισχυρισμό πως της σκότωσαν το γιο για τα φιλικά του αισθήματα προς τους Πέρσες.

[4.166.1] Κι αυτός ο Αρυάνδης ήταν αντιβασιλέας της Αιγύπτου, διορισμένος από τον Καμβύση, που, αργότερα, πήγε να παραβγεί με τον Δαρείο κι έφαγε το κεφάλι του. Δηλαδή, άκουσε και είδε πως ο Δαρείος ήθελε, για να μείνει στον αιώνα τ᾽ όνομά του, να κάνει κάτι που δεν το είχε κατορθώσει άλλος βασιλιάς, κι ο Αρυάνδης πήγε να τον μιμηθεί, ώσπου πήρε την αμοιβή του.

[4.166.2] Γιατί ο Δαρείος έβαλε να λαγαρίσουν τέλεια στη φωτιά χρυσάφι, έτσι που να γίνει το πιο καθαρό του κόσμου, κι έκοψε νομίσματα απ᾽ αυτό· κι ο Αρυάνδης, διοικητής της Αιγύπτου, έκανε το ίδιο πράμα με ασήμι· και τώρα το νόμισμα με το πιο καθαρό ασήμι είναι το αρυανδικό. Όταν λοιπόν έμαθε ο Δαρείος αυτές του τις πράξεις, του φόρτωσε άλλη κατηγορία, πως τάχα σήκωνε επανάσταση, και τον σκότωσε.

[4.167.1] Τότε ο Αρυάνδης αυτός σπλαχνίστηκε τη Φερετίμη και της δίνει όλη τη στρατιωτική δύναμη της Αιγύπτου, και τον πεζικό και το ναυτικό στρατό, και στρατηγό του πεζικού διόρισε τον Άμαση, τον Μαράφιο, και του ναυτικού τον Βάδρη, από καταγωγή Πασαργάδη.

[4.167.2] Και πριν βγάλει διαταγή να ξεκινήσει το εκστρατευτικό σώμα, ο Αρυάνδης έστειλε κήρυκα στη Βάρκη και ζητούσε να μάθει ποιός ήταν ο φονιάς του Αρκεσιλάου. Κι οι Βαρκαίοι όλοι τους έπαιρναν απάνω τους το φόνο — κι αν δεν έπαθαν οι άνθρωποι απ᾽ αυτόν πολλά και φοβερά! Τα έμαθε αυτά ο Αρυάνδης και τότε έστειλε το εκστρατευτικό σώμα, μαζί και τη Φερετίμη.

[4.167.3] Λοιπόν, η δικαιολογία που προβλήθηκε ήταν πρόσχημα, όμως, κατά τη γνώμη μου, το εκστρατευτικό σώμα στάλθηκε για την υποδούλωση της Λιβύης. Γιατί στη Λιβύη ζουν πολλά και κάθε είδους έθνη, κι απ᾽ αυτά λίγα ήταν στην εξουσία του βασιλιά, τα περισσότερα όμως δε λογάριαζαν καθόλου τον Δαρείο.

[4.168.1] Οι Λίβυες τώρα, ζουν στις ακόλουθες περιοχές, αρχίζοντας από την Αίγυπτο· η πρώτη χώρα των Λιβύων είναι αυτή που κατοικούν οι Αδυρμαχίδες, που στα περισσότερα κρατούν τα συνήθεια των Αιγυπτίων, αλλά φορούν τα ίδια ρούχα με τους άλλους Λίβυες. Κι οι γυναίκες τους στη μια και στην άλλη γάμπα τους φορούν χάλκινα βραχιόλια, έχουν μακριά μαλλιά, και τις ψείρες που τσακώνουν απάνω της η καθεμιά τους, τις δίνει μια δαγκωματιά, έτσι για εκδίκηση, κι ύστερα τις φτύνει·

[4.168.2] απ᾽ όλους τους Λίβυες μονάχα αυτοί κάνουν αυτό το κάμωμα, μονάχα αυτοί επίσης παρουσιάζουν τις παρθένες, όταν είναι να παντρευτούν, στο βασιλιά τους· κι όποια καλαρέσει του βασιλιά, απ᾽ αυτόν χάνει την παρθενιά της. Αυτοί οι Αδυρμαχίδες λοιπόν κατέχουν την περιοχή από τα σύνορα της Αιγύπτου ώς το λιμάνι που λέγεται Πλυνός.

[4.169.1] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτούς έρχονται οι Γιλιγάμες, που κατοικούν τη χώρα προς τα δυτικά ώς το νησί Αφροδισιάδα. Στην περιοχή αυτή, απέναντι από την ακτή, βρίσκεται το νησί Πλατιά, όπου έχτισαν αποικία οι Κυρηναίοι, και στη στεριά το λιμάνι Μενέλαος και η πόλη Άζιρη, που την κατοικούσαν οι Κυρηναίοι· κι αποκεί αρχίζει το σίλφιο·

[4.169.2] η περιοχή που βγάζει σίλφιο απλώνεται από το νησί Πλατιά ώς το έμπα της Σύρτης. Κρατούν κι αυτοί συνήθειες παρόμοιες με τους άλλους Λίβυες.

[4.170.1] Αμέσως ύστερ᾽ από τους Γιλιγάμες, προς τα δυτικά, κατοικούν οι Ασβύστες· ζουν στη χώρα που βρίσκεται πιο πάνω από την Κυρήνη. Οι Ασβύστες δε φτάνουν στη θάλασσα, γιατί τις παραθαλάσσιες περιοχές τις κατέχουν οι Κυρηναίοι. Στ᾽ άρματα που τα σέρνουν τέσσερα άλογα δεν είναι οι τελευταίοι, αλλά οι πρώτοι από τους Λίβυες, κι όσο για τις συνήθειες που κρατούν, στα περισσότερα πασχίζουν να μιμηθούν τους Κυρηναίους.

[4.171.1] Αμέσως ύστερ᾽ από τους Ασβύστες, προς τα δυτικά, κατοικούν οι Αυσχίσες· αυτοί ζουν πιο πάνω από τη Βάρκη και φτάνουν ώς τη θάλασσα, στο ύψος της πόλης των Ευεσπερίδων. Στη μέση της χώρας των Αυσχισών ζουν οι Βάκαλες, μικρός λαός, που φτάνουν ώς τη θάλασσα στο ύψος της πόλης Ταύχειρα της χώρας των Βαρκαίων· και κρατούν τα ίδια έθιμα μ᾽ εκείνους που κατοικούν πιο πάνω από την Κυρήνη.

[4.172.1] Αμέσως ύστερ᾽ από τους Αυσχίσες, προς τα δυτικά, κατοικούν οι Νασαμώνες, έθνος μεγάλο, που το καλοκαίρι αφήνουν τα βοσκήματά τους στην παραλία κι ανεβαίνουν στην περιοχή Αύγιλα, για να τρυγήσουν τον καρπό της φοινικιάς· κι οι φοινικιές φυτρώνουν εκεί πολλές και φουντωμένες, κι όλες δίνουν καρπό. Και τις ακρίδες, αφού τις πιάσουν, τις ξεραίνουν στον ήλιο, τις αλέθουν, κι ύστερα πασπαλίζοντας τη σκόνη τους πάνω στο γάλα, το πίνουν.

[4.172.2] Και, καθώς έχουν συνήθειο ο καθένας τους να έχει πολλές γυναίκες, τις έχουν όλοι μαζί για σμίξιμο, μ᾽ έναν τρόπο παρόμοιο με τους Μασσαγέτες: όποιος στήνει πρώτος το μπαστούνι του μπροστά στο σπίτι της καθεμιάς, σμίγει μαζί της. Κι έχουν το έθιμο, όταν ένας Νασαμώνας παντρεύεται την πρώτη του γυναίκα, όλοι οι καλεσμένοι την πρώτη νύχτα να περνούν τη νύφη ένα χέρι· μόλις ο καθένας τους κάνει τη δουλειά του μαζί της, της δίνει το δώρο που έφερε από το σπίτι του.

[4.172.3] Παίρνουν όρκο και ασκούν τη μαντική κάπως έτσι· ορκίζονται στ᾽ όνομα των ανθρώπων του τόπου τους που φημίζονται ως οι πιο δίκαιοι και οι πρώτοι και καλύτεροι του καιρού τους, με το χέρι ν᾽ αγγίζει τους τάφους τους· πηγαίνουν στους τάφους των προγόνων τους για να πάρουν χρησμούς, φωνάζοντας τ᾽ όνομά τους· ύστερα κοιμούνται πάνω στους τάφους, κι όποιο όνειρο δουν στον ύπνο τους, αυτό το έχουν για χρησμό.

[4.172.4] Δίνουν το λόγο τους με τον εξής τρόπο: ο ένας δίνει στον άλλο να πιει από το χέρι του κι ο ίδιος πίνει από το χέρι του άλλου· κι αν δεν έχουν κανένα ποτό, παίρνουν τότε σκόνη από τη γη και τη γλείφουν.

[4.173.1] Με τους Νασαμώνες συνορεύουν οι Ψύλλοι· αυτοί εξολοθρεύτηκαν κάπως έτσι· ο άνεμος του νότου φυσώντας έκανε κατάξερες τις στέρνες του νερού· και η χώρα τους, καθώς βρίσκεται ολόκληρη στην περιοχή της Σύρτης, έμεινε χωρίς νερό· κι ετούτοι, ύστερ᾽ από σύσκεψη, αποφάσισαν όλοι μαζί να εκστρατεύσουν εναντίον του νοτιά (λέω αυτά που λεν οι Λίβυες), κι όταν έφτασαν στους αμμότοπους, φύσηξε ο νοτιάς και τους παράχωσε. Εξολοθρεύτηκαν λοιπόν αυτοί και τη χώρα τους την έχουν οι Νασαμώνες.

[4.174.1] Πιο πέρα απ᾽ αυτούς, προς τον άνεμο του νότου, στη χώρα με τα πολλά θηρία, ζουν οι Γαράμαντες, που φεύγουν μακριά από κάθε άνθρωπο κι από κάθε συναναστροφή, κι ούτε κρατούν κανένα πολεμικό όπλο ούτε ξέρουν ν᾽ αντιμετωπίζουν εχθρό.

[4.175.1] Λοιπόν αυτοί κατοικούν πιο μέσα από τους Νασαμώνες, αλλά απ᾽ τη μεριά της θάλασσας, αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ αυτούς, προς τα δυτικά, ζουν οι Μάκες, που κουρεύονται έτσι που να ᾽χουν λοφίο στο κεφάλι: αφήνουν τις τρίχες που είναι γύρω στην κορυφή να μεγαλώνουν και ξυρίζουν τις γύρω γύρω σύρριζα· και στον πόλεμο φορούν μπροστά στο στήθος τους για προστασία τομάρια στρουθοκαμήλων.

[4.175.2] Τη χώρα τους τη διασχίζει ο ποταμός Κίνυψ, που έχει τις πηγές του σε λόφο, που του έδωσαν τ᾽ όνομα των Χαρίτων, και χύνεται στη θάλασσα. Κι αυτός ο λόφος των Χαρίτων είναι σκεπασμένος από πυκνό δάσος, ενώ η υπόλοιπη Λιβύη που περιγράψαμε είναι άδεντρη· η απόστασή του από τη θάλασσα είναι διακόσιοι στάδιοι.

[4.176.1] Αμέσως ύστερ᾽ από αυτούς τους Μάκες έρχονται οι Γινδάνες, που οι γυναίκες τους φορούν η καθεμιά τους γύρω από τον αστράγαλο πολλά βραχιόλια δερμάτινα, για τον εξής λόγο, όπως λένε: για κάθε άντρα που κάνει έρωτα μαζί της, φορά κι ένα βραχιόλι· κι όποια έχει τα περισσότερα, αυτήν έχουν για πρώτη και καλύτερη, αφού αγαπήθηκε από περισσότερους άντρες.

[4.177.1] Το ακρωτήριο της χώρας αυτών των Γινδάνων που προχωρά βαθιά στη θάλασσα το κατοικούν οι Λωτοφάγοι, που ζουν τρώγοντας μονάχα τον καρπό του λωτού· κι ο καρπός του λωτού είναι μεγάλος όσο του μαστιχόδεντρου, και είναι γλυκός σαν τον καρπό της χουρμαδιάς· οι Λωτοφάγοι κάνουν και κρασί απ᾽ τον καρπό αυτό.

[4.178.1] Αμέσως ύστερ᾽ από τους Λωτοφάγους, απ᾽ τη μεριά της θάλασσας, έρχονται οι Μάχλυες, που κι αυτοί ζουν απ᾽ τον λωτό, όχι όμως όσο εκείνοι που ανάφερα προηγουμένως. Και φτάνουν ώς το μεγάλο ποταμό που τ᾽ όνομά του είναι Τρίτων· κι αυτός χύνεται στη μεγάλη λίμνη, την Τριτωνίδα· μες στη λίμνη βρίσκεται νησί, που λέγεται Φλα· και λένε πως οι Λακεδαιμόνιοι πήραν χρησμό να χτίσουν σ᾽ αυτό αποικία.

[4.179.1] Κι επίσης έχουν να λένε κι αυτή την ιστορία, πως ο Ιάσων, αφού η Αργώ ναυπηγήθηκε στην εντέλεια στ᾽ ακρογιάλια του Πηλίου, φόρτωσε στο καράβι τάμα, εκτός από την εκατόμβη, έναν χάλκινο τρίποδα κι έκανε το γύρο της Πελοποννήσου, θέλοντας να φτάσει στους Δελφούς.

[4.179.2] Κι όταν έφτασε με το καράβι του στον Μαλέα, τον άρπαξε άνεμος βοριάς και τον παράσερνε προς τη Λιβύη· και πως, πριν αντικρίσει τη στεριά, βρέθηκε στις ξέρες της λίμνης Τριτωνίδας. Καθώς λοιπόν δεν είχε τρόπο να βγει αποκεί μέσα, λένε πως εμφανίστηκε ο Τρίτων και πρόσταζε τον Ιάσονα να του δώσει τον τρίποδα, λέγοντας ότι και το πέρασμα θα του δείξει και θα τους στείλει πίσω σώους και αβλαβείς.

[4.179.3] Ο Ιάσων τον άκουσε, κι έτσι και τη διέξοδο από τις ξέρες τούς έδειξε ο Τρίτων και τον τρίποδα πήρε και τον έβαλε στο ναό του, κι ύστερα, καθισμένος πάνω στον τρίποδα, προφήτεψε κι αποκάλυψε στους συντρόφους του Ιάσονα όλα τα μελλούμενα, πως —ό,τι γράφει δεν ξεγράφει—, όταν κάποιος απ᾽ τους απογόνους των αντρών που ταξίδευαν με την Αργώ θα πάρει τον τρίποδα, τότε θα χτιστούν γύρω από την Τριτωνίδα λίμνη εκατό ελληνικές πόλεις. Και λένε πως, όταν τ᾽ άκουσαν οι Λίβυες της περιοχής, έκρυψαν τον τρίποδα.

[4.180.1] Αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ αυτούς τους Μάχλυες έρχονται οι Αυσείς. Κι ετούτοι και οι Μάχλυες ζουν γύρω από τη λίμνη Τριτωνίδα, κι έχουν σύνορο ανάμεσά τους τον ποταμό Τρίτωνα. Αλλά, ενώ οι Μάχλυες αφήνουν μακριά τα μαλλιά τους στο πίσω μέρος του κεφαλιού, οι Αυσείς τ᾽ αφήνουν από μπροστά.

[4.180.2] Και στην ετήσια γιορτή της Αθηνάς, οι κοπέλες τους, χωρισμένες σε δυο στρατόπεδα, στήνουν πόλεμο ανάμεσά τους με πέτρες και ξύλα, λέγοντας ότι προσφέρουν την πατροπαράδοτη λατρεία στη θεά του τόπου, αυτή που οι Έλληνες τη λέμε Αθηνά. Κι όσες κοπέλες σκοτώνονται από τα χτυπήματα, τις λένε ψευτοπαρθένες.

[4.180.3] Και πριν δώσουν το σύνθημα ν᾽ αρχίσει η μάχη, νά τί κάνουν· την κοπέλα που κάθε φορά βγαίνει πρώτη στην ομορφιά τη στολίζουν, με κοινή φροντίδα, με κορινθιακή περικεφαλαία κι ελληνική πανοπλία, την ανεβάζουν σε άρμα για να κάνει ένα γύρο [της λίμνης]·

[4.180.4] τώρα, με τί στόλιζαν τις κοπέλες αυτές προτού έρθουν οι Έλληνες και γειτονέψουν, δεν ξέρω να το πω, πιστεύω όμως πως τις στόλιζαν με όπλα αιγυπτιακά· γιατί υποστηρίζω πως την ασπίδα και το κράνος οι Έλληνες τα πήραν από την Αίγυπτο.

[4.180.5] Για την Αθηνά λένε πως ήταν θυγατέρα του Ποσειδώνα και της λίμνης Τριτωνίδας, και πως, έχοντας κάποιο παράπονο απ᾽ τον πατέρα της, είπε στον Δία να την πάρει για παιδί του, κι ο Δίας την αναγνώρισε θυγατέρα του. Αυτές τις ιστορίας λένε, ενώ σμίγουν με τις γυναίκες σα ν᾽ ανήκουν όλες σε όλους, οικογένειες δεν κάνουν, αλλά σμίγουν σαν κτήνη.

[4.180.6] Κι όταν μια γυναίκα γεννήσει παιδί και πάρει αυτό να ζωηρεύει, συγκεντρώνονται στο ίδιο μέρος οι άντρες τον τρίτο μήνα, και, μ᾽ όποιον απ᾽ αυτούς μοιάζει το νήπιο, αυτός περνά για πατέρας του.

[4.181.1] Αυτή λοιπόν είναι η περιγραφή των παραθαλασσίων από τους νομάδες Λίβυες· τώρα, πιο πέρα απ᾽ αυτούς, προς το εσωτερικό, βρίσκεται η Λιβύη των άγριων θηρίων, και πιο πέρα από τη χώρα των άγριων θηρίων συναντούμε ένα φρύδι άμμου, που πιάνει μια γραμμή από τις Θήβες της Αιγύπτου ώς τις Ηράκλειες στήλες.

[4.181.2] Και, σε απόσταση δρόμου δέκα ημερών, πάνω σ᾽ αυτό το φρύδι βρίσκονται όγκοι αλατιού, από σβόλους μεγάλους, που σχηματίζουν λόφους, και στην κορυφή του κάθε λόφου μέσ᾽ από το αλάτι εκτοξεύεται ψηλά νερό κρύο και γλυκό, και γύρω απ᾽ αυτό κατοικούν άνθρωποι, οι τελευταίοι προς τη μεριά της ερήμου και πιο πέρ᾽ απ᾽ τη χώρα των άγριων θηρίων· ξεκινώντας από τις Θήβες πρώτους συναντάς, ύστερ᾽ από δρόμο δέκα ημερών, τους Αμμωνίους, που ο ναός τους έχει πρότυπό του το ναό του Δία στις Θήβες· γιατί, όπως και προηγουμένως έχω πει, το άγαλμα του Δία στις Θήβες έχει πρόσωπο κριαριού.

[4.181.3] Και τυχαίνει να ᾽χουν κι άλλο νερό, από πηγή, που τα χαράματα αναβλύζει χλιαρό, και, την ώρα που η αγορά γεμίζει κόσμο, πιο δροσερό· έρχεται το μεσημέρι, και γίνεται κατάκρυο, και τότε ποτίζουν τα περιβόλια τους·

[4.181.4] και, καθώς παίρνει να γέρνει η μέρα, σιγά σιγά χάνεται και η δροσιά του, ώσπου ο ήλιος βασιλεύει και το νερό αναβλύζει χλιαρό, κι ολοένα αναβλύζει και πιο ζεστό· κι όταν πλησιάζουν τα μεσάνυχτα, τότε κοχλάζει καυτό· περνούν τα μεσάνυχτα κι από την ώρα εκείνη ώς την αυγή αναβλύζει ολοένα και δροσερότερο. Η πηγή αυτή είναι γνωστή με τ᾽ όνομα Πηγή του Ήλιου.

[4.182.1] Κι άλλες δέκα μέρες δρόμο μέσ᾽ από το φρύδι της άμμου ύστερ᾽ από τους Αμμωνίους βρίσκεται λόφος από αλάτι όμοιος με των Αμμωνίων, και νερό, και γύρω απ᾽ αυτόν ζουν άνθρωποι· τ᾽ όνομα του τόπου αυτού είναι Αύγιλα· σ᾽ αυτό τον τόπο πηγαίνουν οι Νασαμώνες για να τρυγήσουν τον καρπό της χουρμαδιάς.

[4.183.1] Κι ύστερ᾽ από δρόμο άλλων δέκα ημερών από τα Αύγιλα, άλλος λόφος από αλάτι και νερό και πολλές φοινικιές που δίνουν καρπό, παρόμοια με τους άλλους λόφους· εκεί ζουν άνθρωποι που τ᾽ όνομά τους είναι Γαράμαντες, έθνος εξαιρετικά μεγάλο, που κουβαλούν χώμα και το στρώνουν πάνω στο αλάτι κι έτσι σπέρνουν.

[4.183.2] Από τη χώρα τους ώς τους Λωτοφάγους η πιο σύντομη απόσταση είναι δρόμος τριάντα ημερών. Στη χώρα τους είναι που ζουν τα βόδια που βόσκουν προχωρώντας προς τα πίσω, για τον εξής λόγο· έχουν τα κέρατά τους κυρτωμένα προς τα μπρος·

[4.183.3] κι έτσι βόσκουν προχωρώντας προς τα πίσω, αφού δεν μπορούν να προχωρήσουν προς τα μπρος, γιατί τα κέρατά τους καρφώνονται στη γη. Διαφορά άλλη από τ᾽ άλλα βόδια δεν έχουν, παρά μονάχα σ᾽ αυτό και στο δέρμα τους, που είναι πιο παχύ και πιο ανθεκτικό.

[4.183.4] Κι οι Γαράμαντες αυτοί βγαίνουν και κυνηγούν τους τρωγλοδύτες Αιθίοπες με άρματα που τα σέρνουν τέσσερα άλογα. Γιατί οι τρωγλοδύτες Αιθίοπες είναι πιο γοργοπόδαροι απ᾽ όλους τους λαούς, απ᾽ αυτούς για τους οποίους μας έρχονται πληροφορίες. Και τρέφονται οι τρωγλοδύτες με φίδια και σαύρες κι άλλα παρόμοια ερπετά· η γλώσσα που μιλούν δε μοιάζει με καμιά άλλη, είναι κάτι σαν τα τσιρίσματα που βγάζουν οι νυχτερίδες.

[4.184.1] Σε απόσταση δρόμου άλλων δέκα ημερών από τους Γαράμαντες, άλλος λόφος από άμμο, και νερό, και άνθρωποι να ζουν γύρω απ᾽ αυτόν, που τ᾽ όνομά τους είναι Ατάραντες, κι είναι αυτοί οι μόνοι άνθρωποι, απ᾽ όσους ξέρουμε, που δεν έχουν ονόματα· γιατί έχουν όλοι τους το κοινό όνομα της φυλής τους, Ατάραντες, όμως ξεχωριστό όνομα για τον καθένα τους δε βάζουν.

[4.184.2] Ετούτοι καταριούνται τον ήλιο, όταν η ζέστη του γίνεται ανυπόφερτη, κι ακόμα τον περιλούζουν με τις πιο χοντρές βρισιές, γιατί με τη φωτιά του κάνει τη ζωή τους κόλαση, μαραίνει και τους ανθρώπους και τη γη τους.

[4.184.3] Κι ύστερ᾽ από δρόμο άλλων δέκα ημερών, άλλος λόφος από αλάτι, και νερό, κι άνθρωποι να κατοικούν γύρω του. Αμέσως ύστερ᾽ από αυτό τον αλατόλοφο συναντάς βουνό, που τ᾽ όνομά του είναι Άτλας, που πιάνει μικρή έκταση και το σχήμα του είναι τέλειος κύκλος, και, απ᾽ ό,τι λένε, τόσο ψηλό, που είναι αδύνατο να δει κανείς τις κορυφές του, γιατί χειμώνα καλοκαίρι είναι σκεπασμένες με σύννεφα· οι άνθρωποι του τόπου λένε πως είναι η κολόνα τ᾽ ουρανού.

[4.184.4] Απ᾽ τ᾽ όνομα αυτού του βουνού πήραν κι οι άνθρωποι αυτοί το δικό τους, δηλαδή ονομάζονται Άτλαντες. Και λένε γι᾽ αυτούς πως δεν τρώνε κανένα ζώο ούτε όνειρα βλέπουν.

[4.185.1] Λοιπόν ώς κι αυτούς τους Άτλαντες μπορώ να καταγράψω τα ονόματα των λαών που ζουν σ᾽ αυτό το φρύδι, όχι όμως και πιο πέρα απ᾽ αυτούς. Κι αυτό το φρύδι της άμμου φτάνει ώς τις Ηράκλειες στήλες, μάλιστα προχωρεί και πιο πέρα.

[4.185.2] Και σ᾽ αυτό τον τόπο, σε μια έκταση που θέλει δέκα ημερών δρόμο να τη διαβείς, βρίσκεται ορυκτό αλάτι και ζουν άνθρωποι. Και χτίζουν τα σπίτια τους με πλιθιά απ᾽ αλάτι, αφού σ᾽ αυτά πια τα μέρη της Λιβύης δε βρέχει ποτέ· γιατί πώς θα μπορούσαν ν᾽ αντέξουν οι τοίχοι που είναι απ᾽ αλάτι, αν έβρεχε;

[4.185.3] Το αλάτι που βγάζουν εκεί από τη γη είναι και άσπρο και κόκκινο. Τώρα, πιο πέρα από το φρύδι της άμμου, προς τα νότια και στο εσωτερικό της Λιβύης, έρημη και χωρίς νερό και χωρίς θηρία και χωρίς βροχές και χωρίς δέντρα είναι η χώρα, κι από υγρασία καν τίποτε.

[4.186.1] Έτσι λοιπόν οι Λίβυες, από την Αίγυπτο ώς τη λίμνη Τριτωνίδα, είναι νομάδες, κρεοφάγοι και γαλατοπότες, αλλά δε βάζουν στο στόμα τους κρέας αγελάδας, όπως οι Αιγύπτιοι και για τον ίδιο λόγο, και δεν τρέφουν χοίρους.

[4.186.2] Κρέας αγελάδας ούτε οι γυναίκες των Κυρηναίων στέργουν να φάνε, για χάρη της Ίσιδας της Αιγύπτου, αλλά και νηστείες και γιορτές κάνουν γι᾽ αυτήν· κι οι γυναίκες των Βαρκαίων όχι μόνο κρέας αγελάδας, αλλά ούτε και χοιρινό βάζουν στο στόμα τους.

[4.187.1] Λοιπόν έτσι τα ᾽χουν αυτά, όμως στα δυτικά απ᾽ την Τριτωνίδα λίμνη μέρη δεν υπάρχουν πια νομάδες Λίβυες, κι ούτε κρατούν τα ίδια συνήθεια ούτε με τα μικρά παιδιά τους κάνουν κάτι σαν κι αυτό που συνηθίζουν να κάνουν οι νομάδες.

[4.187.2] Γιατί οι νομάδες Λίβυες (όλοι τους; δεν μπορώ να το πω με βεβαιότητα, πάντως όμως πολλοί απ᾽ αυτούς), νά τί κάνουν: των μικρών παιδιών τους, όταν γίνουν τεσσάρων χρονών, καυτηριάζουν με ακάθαρτο μαλλί προβάτου τις φλέβες της κορυφής του κεφαλιού τους, μερικοί μάλιστα απ᾽ αυτούς και τις φλέβες των μηλιγγιών τους, κι ο λόγος είναι να μην υποφέρουν σ᾽ όλη τους τη ζωή από το φλέγμα που κατεβαίνει από το κεφάλι τους.

[4.187.3] Και γι᾽ αυτό το ᾽χουν να το λένε πως είναι οι πιο γεροί απ᾽ όλους. Και πραγματικά οι Λίβυες, απ᾽ όλους όσους γνωρίζουμε, είναι οι πιο γεροί. Τώρα, αν το χρωστάνε σ᾽ αυτό, δεν μπορώ να το βεβαιώσω, όπως και να ᾽χει όμως είναι οι πιο γεροί απ᾽ όλους. Κι αν την ώρα που καυτηριάζουν τα μικρά παιδιά τα πιάσουν σπασμοί, βρήκαν τη γιατρειά· τα ραντίζουν δηλαδή με κάτουρο τράγου και τα σώζουν. Ό,τι λέω είναι τα λόγια των ίδιων των Λιβύων.

[4.188.1] Κι από θυσίες, νά τί έχουμε στους νομάδες· κόβουν μια άκρη από τ᾽ αφτί του ζώου, τη ρίχνουν ψηλά, πάνω από το ναό, κι ύστερα του στρίβουν προς τα πίσω το λαιμό και το σφάζουν. Θυσίες κάνουν μονάχα στον ήλιο και τη σελήνη· σ᾽ αυτούς κάνουν θυσίες όλοι οι Λίβυες, όσοι όμως ζουν γύρω από τη λίμνη Τριτωνίδα, πρώτ᾽ απ᾽ όλους στην Αθηνά, κατόπι στον Τρίτωνα και τον Ποσειδώνα.

[4.189.1] Και βέβαια τη φορεσιά και τις αιγίδες των αγαλμάτων της Αθηνάς τα πήραν οι Έλληνες από τις Λίβυσσες· γιατί, αν εξαιρέσουμε το ότι τα φορέματα των Λιβυσσών είναι δερμάτινα και τα κρόσσια που κρέμονται από τις αιγίδες σ᾽ αυτές δεν είναι φίδια, αλλά δερμάτινες λουρίδες, σ᾽ όλα τ᾽ άλλα η εμφάνιση είναι η ίδια.

[4.189.2] Ακόμα και η λέξη μάς δείχνει ότι η στολή των παλλαδίων μάς ήρθε από τη Λιβύη· γιατί οι Λίβυσσες φορούν πάνω απ᾽ τα ρούχα τους τομάρια αίγας χωρίς το τρίχωμά τους, με πολλά κρόσσια βαμμένα με ριζάρι, κι είναι απ᾽ αυτά τα τομάρια αίγας που οι Έλληνες τους έδωσαν το όνομα αιγίδες.

[4.189.3] Και πιστεύω πως οι θρήνοι και οι κοπετοί στις ιεροτελεστίες για πρώτη φορά εκεί ακούστηκαν· γιατί πολύ τα συνηθίζουν οι Λίβυσσες και τα κάνουν ωραία. Και να ζεύουν τέσσερα άλογα στο ίδιο άρμα από τους Λίβυες το έμαθαν οι Έλληνες.

[4.190.1] Και τους νεκρούς τους τούς θάβουν οι νομάδες όπως ακριβώς κι οι Έλληνες, με εξαίρεση τους Νασαμώνες· αυτοί λοιπόν τους θάβουν καθιστούς, κι έχουν το νου τους, την ώρα που κάποιος ψυχομαχά, να τον βάλουν να καθίσει, για να μη πεθάνει τ᾽ ανάσκελα. Τα σπίτια τους τα χτίζουν πλέκοντας καλάμια απ᾽ ασφοδείλια με βούρλα, κι είναι κινητά· αυτές λοιπόν είναι οι συνήθειες που κρατούν.

[4.191.1] Τώρα, αμέσως ύστερ᾽ από τους Αυσείς, προς τα δυτικά του ποταμού Τρίτωνα, βρίσκονται πια Λίβυες γεωργοί και που συνηθίζουν να κατοικούν σε σπίτια· αυτοί ονομάζονται Μάξυες, που αφήνουν μακριά μαλλιά στη δεξιά μεριά του κεφαλιού τους, κουρεύουν όμως την αριστερή, κι αλείφουν το σώμα τους με κοκκινάδι· ισχυρίζονται πως κατάγονται από άντρες που ήρθαν από την Τροία.

[4.191.2] Λοιπόν αυτά τα μέρη, όπως και η υπόλοιπη Λιβύη που πέφτει δυτικότερα, έχουν άγρια θηρία και δάση πολύ περισσότερα απ᾽ ό,τι η χώρα των νομάδων.

[4.191.3] Γιατί η γη της ανατολικής Λιβύης, όπου ζουν οι νομάδες, ώς τον ποταμό Τρίτωνα, είναι χαμηλή κι όλο άμμο, τα μέρη όμως των γεωργών, από τον ποταμό αυτό και δυτικότερα, είναι πολύ ορεινά και με πυκνά δάση και γεμάτα άγρια θηρία.

[4.191.4] Γιατί κι εκείνα τα φίδια τα τεράστια και τα λιοντάρια σ᾽ αυτά τα μέρη βρίσκονται, κι οι ελέφαντες κι οι αρκούδες και τα φίδια ασπίδες και γαϊδούρια που έχουν κέρατα και οι σκυλοκέφαλοι και οι ακέφαλοι, που έχουν τα μάτια στο στήθος, καταπώς λένε οι Λίβυες, και οι άντρες οι άγριοι και οι γυναίκες οι άγριες κι ένα πλήθος άλλα θηρία που μπορείς να τα δεις με τα μάτια σου.

[4.192.1] Από τα ζώα αυτά κανένα δε ζει στα μέρη των νομάδων, αλλά άλλες ράτσες, τέτοιας λογής: αντιλόπες και ζαρκάδια κι αγριοκάτσικα και γαϊδούρια, όχι αυτά που έχουν κέρατα, αλλά άλλη ράτσα, που δεν πίνουν νερό, και όρυες (το ζώο αυτό είναι μεγάλο όσο ένα βόδι, και με τα κέρατά του κάνουν τους βραχίονες της φοινικικής κιθάρας)

[4.192.2] και αλεπουδίτσες και ύαινες και σκαντζόχοιροι και άγρια κριάρια και δίκτυες και τσακάλια και πάνθηρες και βόρυες και κροκόδειλοι, της στεριάς, με τρεις πήχες περίπου μάκρος, ολόιδιοι με τις σαύρες, και στρουθοκάμηλοι και μικρά φίδια, που καθένα τους έχει κι από ένα κέρατο. Αυτά τα ζώα λοιπόν ζουν σ᾽ αυτή την περιοχή, όπως κι εκείνα που ζουν σ᾽ άλλα μέρη, εκτός από το ελάφι και το αγριογούρουνο· ελάφια κι αγριογούρουνα δε βρίσκεις πουθενά στη Λιβύη.

[4.192.3] Από ποντίκια σ᾽ αυτά τα μέρη έχουμε τρεις ράτσες· τη μια τη λένε δίποδες, τη δεύτερη ζεγέριες (η λέξη είναι λιβυκή, στα ελληνικά θα τη λέγαμε λόφοι) και την τρίτη σκαντζοχοιροπόντικα. Υπάρχουν και γατιά, που ζουν μες στο σίλφιο, ολόιδια με της Ταρτησσού. Λοιπόν τόσες ράτσες άγριων ζώων έχει η γη των νομάδων Λιβύων, όσες μπορέσαμε να καταγράψουμε ύστερα από αναζήτηση που κράτησε πολλά χρόνια.

[4.193.1] Αμέσως ύστερ᾽ από τους Λιβύους Μάξυες έρχονται οι Ζαύηκες, που οι γυναίκες τους οδηγούν τ᾽ άρματά τους στον πόλεμο.

[4.194.1] Αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ αυτούς έρχονται οι Γύζαντες, που στη χώρα τους πολύ μέλι δίνουν οι μέλισσες, πολύ περισσότερο όμως λένε ότι κάνουν οι άνθρωποι που ξέρουν να το δουλεύουν. Κι όλοι τους αλείφουν το σώμα τους με κοκκινάδι κι έχουν για τροφή τους τούς πιθήκους, που τους βρίσκουν άφθονους στα βουνά.

[4.195.1] Οι Καρχηδόνιοι λένε πως στην περιοχή αυτή βρίσκεται ένα νησί, που τ᾽ ονομάζουν Κύρανη, με μάκρος διακόσιους σταδίους, στο πλάτος όμως στενό, που μπορεί κανείς να περάσει σ᾽ αυτό απ᾽ τη στεριά με τα πόδια, γεμάτο λιόδεντρα κι αμπέλια.

[4.195.2] Και πως στο νησί αυτό βρίσκεται μια λίμνη, που από το βούρκο του βυθού της οι παρθένες του τόπου βγάζουν απάνω, με φτερά πουλιών αλειμμένα με πίσσα, ψήγματα χρυσού. Τώρα, κατά πόσο αυτό είναι αληθινό, δεν το ξέρω — γράφω ό,τι μου είπαν. Τίποτε όμως δεν αποκλείεται, αφού είδα με τα μάτια μου να βγάζουν πίσσα από τα νερά λίμνης στη Ζάκυνθο,

[4.195.3] όπου υπάρχουν και άλλες πολλές λίμνες, κι η πιο μεγάλη τους αυτή που, απ᾽ όποια μεριά κι αν μετρηθεί, έχει μάκρος εβδομήντα πόδια, ενώ το βάθος της είναι δυο οργιές· εκεί δένουν κλαδιά μυρτιάς σ᾽ ένα κοντάρι και το βυθίζουν στα νερά της και κατόπι βγάζουν απάνω την πίσσα, που έχει κολλήσει στα κλαδιά της μυρτιάς· έχει μυρωδιά ασφάλτου και σ᾽ όλα τ᾽ άλλα είναι ανώτερη από την πίσσα της Πιερίας· τη ρίχνουν λοιπόν σε λάκκο που έχουν σκάψει κοντά στη λίμνη· κι αφού μαζευτεί αρκετή, την παίρνουν τότε απ᾽ το λάκκο και τη χύνουν σε αμφορείς.

[4.195.4] Κι ό,τι κι αν ρίξεις στη λίμνη, περνά κάτω απ᾽ τη γη και ξαναπροβάλλει στη θάλασσα, που απέχει περίπου τέσσερες σταδίους από τη λίμνη. Με ανάλογο τρόπο λοιπόν φαίνονται αληθινά και τα όσα λέγονται για το νησί που βρίσκεται στις ακτές της Λιβύης.

[4.196.1] Λένε επίσης οι Καρχηδόνιοι πως είναι ένας τόπος της Λιβύης και άνθρωποι που ζουν πιο πέρα από τις Ηράκλειες στήλες, όπου, όταν οι έμποροι φτάνουν και βγάζουν από το καράβι τις πραμάτειες τους, τις αραδιάζουν τη μια δίπλα στην άλλη στην ακρογιαλιά, κι ύστερα ξαναμπαίνουν στο καράβι τους και σηκώνουν καπνό· κι οι άνθρωποι του τόπου βλέποντας τον καπνό κατεβαίνουν στη θάλασσα κι έπειτα βάζουν εκεί χρυσό, αντίτιμο για τις πραμάτειες, και αποτραβιούνται μακριά από τις πραμάτειες.

[4.196.2] Τότε οι Καρχηδόνιοι βγαίνουν στη στεριά και κάνουν λογαριασμό, κι αν τους φανεί πως ο χρυσός είναι τόσος, όσο αξίζουν οι πραμάτειες τους, τον παίρνουν και πηγαίνουν στο καλό· αν όμως αυτές αξίζουν περισσότερο, ξαναμπαίνουν στα πλοία τους και περιμένουν, κι οι άλλοι πλησιάζουν και βάζουν κι άλλο χρυσό, ωσότου τους κάνουν να συμφωνήσουν.

[4.196.3] Και λένε πως κανένας τους δεν τρώει το δίκιο του άλλου· δηλαδή πως ούτε οι ίδιοι τους αγγίζουν το χρυσάφι προτού φτάσει στο ποσό που αξίζουν οι πραμάτειες τους ούτε οι ντόπιοι αγγίζουν τις πραμάτειες προτού πάρουν οι άλλοι το χρυσάφι.

[4.197.1] Αυτοί λοιπόν είναι οι Λίβυες που μπορούμε να τους αναφέρουμε με τ᾽ όνομά τους· και για τους περισσότερους απ᾽ αυτούς τ᾽ όνομα του βασιλιά των Περσών ούτε τώρα λέει τίποτε ούτε και τότε.

[4.197.2] Κι αυτό που ακόμη έχω να προσθέσω για τη χώρα αυτή, είναι ότι τέσσερα, όχι περισσότερα, έθνη, απ᾽ όσο ξέρουμε, την κατοικούν· κι από τα έθνη αυτά τα δυο είναι εντόπια, τ᾽ άλλα δυο όχι, δηλαδή εντόπιοι είναι οι Λίβυες κι οι Αιθίοπες, που οι πρώτοι κατοικούν τις βορινές, οι δεύτεροι τις νότιες περιοχές της Λιβύης, ενώ οι Φοίνικες κι οι Έλληνες είναι ξενοφερμένοι.

[4.198.1] Δε μου φαίνεται επίσης ότι η Λιβύη είναι τίποτε αξιόλογη για τον πλούτο της γης της, έτσι που να συγκριθεί με την Ασία ή την Ευρώπη, εκτός από μια περιοχή της, την Κίνυπο (γιατί η περιοχή έχει το ίδιο όνομα με τον ποταμό).

[4.198.2] Ετούτη λοιπόν στην παραγωγή δημητριακών είναι στην ίδια σειρά με τις πρώτες και καλύτερες χώρες, και δε μοιάζει καθόλου με την υπόλοιπη Λιβύη· γιατί το χώμα της είναι μαύρο και παίρνει νερό από πηγές· και δε φοβάται καθόλου την αναβροχιά, κι ούτε, πίνοντας βροχή πάνω από το συνηθισμένο, πλημμυρίζει· γιατί σ᾽ αυτή την περιοχή της Λιβύης βρέχει· και τα σπαρτά τους έχουν την ίδια απόδοση σε καρπό με τη χώρα των Βαβυλωνίων.

[4.198.3] Καρπερή είναι και η γη που καλλιεργούν οι Ευεσπερίτες· δηλαδή, τις χρονιές που έχουν τις καλύτερες σοδειές, το ένα δίνει εκατό, ενώ στην Κίνυπο το ένα τριακόσια.

[4.199.1] Αλλά και η χώρα των Κυρηναίων, που έχει το μεγαλύτερο υψόμετρο απ᾽ όλη τη Λιβύη που κατοικείται από τους νομάδες, παρουσιάζει κάτι το αξιοθαύμαστο: τρεις σοδειές το χρόνο! Δηλαδή πρώτα τα γεννήματα των παραθαλάσσιων περιοχών καλούν ανυπόμονα τον θεριστή και τον τρυγητή· με το σόδιασμά τους, έρχονται με τη σειρά τους τα γεννήματα των μεσιανών περιοχών να καλούν ανυπόμονα να σοδιαστούν·

[4.199.2] τώρα, σοδιάστηκαν τα γεννήματα των μεσιανών περιοχών, ωριμάζουν και καλούν το θεριστή εκείνα που βγαίνουν στα ψηλώματα, έτσι που οι άνθρωποι καταρούφηξαν και καταφάγανε τα πρώτα γεννήματα την ώρα που ωριμάζουν τα τελευταία. Μ᾽ αυτό τον τρόπο οι Κυρηναίοι καταγίνονται οχτώ μήνες το χρόνο με το σόδιασμα. Αλλά σα να είπα αρκετά γι᾽ αυτά.

[4.200.1] Κι οι Πέρσες που έστειλε ο Αρυάνδης από την Αίγυπτο για να βοηθήσουν τη Φερετίμη έφτασαν στη Βάρκη και την πολιορκούσαν, ζητώντας να τους παραδώσουν τους πρωταίτιους του φόνου του Αρκεσιλάου· αυτοί όμως, καθώς ο λαός στο σύνολό του ήταν συνένοχος, δε δέχτηκαν την πρόταση.

[4.200.2] Τότε λοιπόν οι Πέρσες πολιορκούσαν τη Βάρκη εννιά μήνες, και σκάβοντας υπόγεια λαγούμια που κατευθύνονταν στο τείχος κι επιχειρώντας ορμητικές εφόδους. Λοιπόν, τα λαγούμια τα εντόπισε ένας σιδεράς με μια ασπίδα χάλκινη, με την εξής επινόηση· γύριζε μ᾽ αυτή στην περιοχή που προστατευόταν από το τείχος και την έφερνε σ᾽ επαφή με το έδαφος της πόλης·

[4.200.3] λοιπόν αλλού, ενώ ακουμπούσε την ασπίδα στη γη, δεν ακουγόταν ξεκάθαρα τίποτε, όμως, εκεί όπου οι εχθροί έσκαβαν, αντηχούσε ο χαλκός της ασπίδας. Άνοιγαν λοιπόν οι Βαρκαίοι σ᾽ εκείνα τα σημεία αντίθετο λαγούμι και σκότωναν τους Πέρσες που έσκαβαν το δικό τους. Λοιπόν, αυτό μ᾽ ετούτη την επινόηση το αντιμετώπισαν οι Βαρκαίοι, κι από την άλλη απέκρουαν τις εφόδους.

[4.201.1] Έτσι για πολύ καιρό είχαν μεγάλη φθορά και πολλούς σκοτωμένους και οι δυο μεριές, και περισσότερο οι Πέρσες, όταν ο Άμασης, ο στρατηγός του πεζικού, σοφίστηκε το εξής· είδε πως τους Βαρκαίους δεν μπορεί να τους κυριέψει με μάχη, μπορούσε όμως με δόλο, και νά τί κάνει: έβαλε να σκάψουν τη νύχτα μεγάλη τάφρο και ν᾽ απλώσουν απάνω της ξύλα φτενά, και πάνω πάνω σκέπασε τα ξύλα με χώμα, που το σκόρπισε έτσι ώστε να έχει το ίδιο ύψος με το άλλο έδαφος.

[4.201.2] Ξημέρωσε η άλλη μέρα και καλούσε τους Βαρκαίους σε διαπραγματεύσεις. Κι αυτοί με χαρά ανταποκρίθηκαν κι έφτασαν να στρέξουν να κάνουν συνθήκη. Κι η συνθήκη έγινε μ᾽ έναν τέτοιο όρο —η ανταλλαγή των επίσημων όρκων έγινε πάνω στην κρυμμένη τάφρο—: όσο το έδαφος που πατάμε παραμένει όπως είναι, οι όρκοι να είναι σεβαστοί· οι Βαρκαίοι να δεχτούν να πληρώσουν στο βασιλιά το φόρο που του αξίζει κι οι Πέρσες να μη κάνουν καμιά πράξη βίας σ᾽ αυτούς.

[4.201.3] Και ύστερ᾽ από τους όρκους οι Βαρκαίοι, δίνοντας πίστη σ᾽ αυτούς, και οι ίδιοι τους βγήκαν έξω από την πόλη κι άφησαν ελεύθερη την είσοδο σ᾽ όποιον ήθελε, έχοντας ανοίξει τις πύλες. Αλλά οι Πέρσες γκρέμισαν την κρυμμένη στοά και τρέχοντας μπήκαν μέσα στο τείχος. Κι ο λόγος που γκρέμισαν τη στοά που είχαν κάνει ήταν να μη φανούν επίορκοι, αφού ο επίσημος όρκος που έδωσαν ήταν να μένουν σεβαστές οι ένορκες συμφωνίες για πάντα, όσο το έδαφος εκείνο έμενε στη θέση του· από την ώρα όμως που γκρεμίστηκε, οι όρκοι πήγαν περίπατο.

[4.202.1] Η Φερετίμη λοιπόν τους Βαρκαίους που πρωτοστάτησαν στο φόνο, όταν οι Πέρσες τούς παράδωσαν στα χέρια της, τους παλούκωσε ένα γύρο ψηλά στο τείχος κι έκοψε τα βυζιά των γυναικών τους και τα ᾽βαλε κι αυτά να κρέμονται ένα γύρο στο τείχος.

[4.202.2] Όσο για τους υπόλοιπους Βαρκαίους, πρόσταξε να τους πάρουν οι Πέρσες λεία πολέμου, εκτός από εκείνους που ανήκαν στην οικογένεια του Βάττου και δεν είχαν ανάμειξη στο φόνο· στα χέρια τους άφησε τη διακυβέρνηση της πόλης η Φερετίμη.

[4.203.1] Λοιπόν οι Πέρσες αιχμαλώτισαν τους υπόλοιπους Βαρκαίους και πήραν το δρόμο του γυρισμού· κι όταν εμφανίστηκαν μπροστά στην πόλη των Κυρηναίων, για να διώξουν από πάνω τους κάποιο κρίμα, σύμφωνα μ᾽ έναν χρησμό, οι Κυρηναίοι τούς άφησαν να περάσουν μέσα απ᾽ την πόλη τους.

[4.203.2] Και, καθώς το στράτευμα διέσχιζε την πόλη, ενώ ο Βάδρης, ο αρχηγός του ναυτικού, πρότεινε να κυριέψουν την πόλη, ο Άμασης, ο αρχηγός του πεζικού, δεν έστρεξε, γιατί, έλεγε, η αποστολή τους ήταν από τις ελληνικές πόλεις μόνο τη Βάρκη να χτυπήσουν· τέλος, όταν διέσχισαν την πόλη και στρατοπέδευσαν στο λόφο του Λυκαίου Δία, μετάνιωσαν που δεν πήραν την Κυρήνη και δοκίμασαν να μπουν σ᾽ αυτή για δεύτερη φορά, αλλά οι Κυρηναίοι δεν το ανέχτηκαν.

[4.203.3] Και, χωρίς κανένας να τους μάχεται, πανικός έπιασε τους Πέρσες και ύστερ᾽ από φευγάλα εξήντα περίπου σταδίων σταμάτησαν και πήραν ανάσα. Στρατοπέδευσαν λοιπόν εκεί, όταν ήρθε ο αγγελιοφόρος από τον Αρυάνδη καλώντας τους να επιστρέψουν στη χώρα τους. Κι οι Πέρσες, ύστερ᾽ από παράκλησή τους που έγινε δεκτή από τους Κυρηναίους, πήραν εφόδια για το δρόμο και σηκώθηκαν κι έφυγαν για την Αίγυπτο.

[4.203.4] Όμως αποκεί και πέρα τους πήραν από κοντά οι Λίβυες και, για τις φορεσιές και τις πανοπλίες τους, σκότωναν όσους έμεναν πίσω ή ξεστράτιζαν, ώσπου έφτασαν στην Αίγυπτο.

[4.204.1] Λοιπόν, το πιο απόμακρο μέρος της Λιβύης, στο οποίο έφτασε αυτό το εκστρατευτικό σώμα, ήταν οι Ευεσπερίδες. Και τους Βαρκαίους που αιχμαλώτισαν τους άρπαξαν με τη βία από την Αίγυπτο και τους πήγαν στο βασιλιά· κι ο βασιλιάς Δαρείος τούς έδωσε ένα χωριό της Βακτριανής, για να εγκατασταθούν. Κι ετούτοι ονόμασαν το χωριό αυτό Βάρκη, που ακόμα και στον καιρό μου είχε τον κόσμο του, στη Βακτριανή.

[4.205.1] Αλλά ούτε και το νήμα της ζωής της Φερετίμης κόπηκε ωραία στο τέλος. Γιατί, μόλις γύρισε στην Αίγυπτο, ύστερ᾽ από την εκδίκηση που πήρε από τους Βαρκαίους, βρήκε φριχτό θάνατο. Δηλαδή την έφαγαν ζωντανή τα σκουλήκια που κόχλαζαν μες στις σάρκες της — νά λοιπόν που ο άνθρωπος που δε βάζει όρια στην εκδίκησή του τραβά επάνω του το μίσος των θεών. Τέτοια λοιπόν και τόσο σκληρή εκδίκηση πήρε απ᾽ τους Βαρκαίους η Φερετίμη του Βάττου.

-back to top-

Βιβλίο Ε – Τερψιχόρη [5.1.1] – [5.92α.1]