diaforos

[7.1.1] Ἐπεὶ δὲ ἡ ἀγγελίη ἀπίκετο περὶ τῆς μάχης τῆς ἐν Μαραθῶνι γενομένης παρὰ βασιλέα Δαρεῖον τὸν Ὑστάσπεος καὶ πρὶν μεγάλως κεχαραγμένον τοῖσι Ἀθηναίοισι διὰ τὴν ἐς Σάρδις ἐσβολήν, καὶ δὴ καὶ τότε πολλῷ τε δεινότερα ἐποίεε καὶ μᾶλλον ὅρμητο στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα.


[7.1.2] καὶ αὐτίκα μὲν ἐπηγγέλλετο πέμπων ἀγγέλους κατὰ πόλις ἑτοιμάζειν στρατιήν, πολλῷ πλέω ἐπιτάσσων ἑκάστοισι ἢ πρότερον παρεῖχον, καὶ νέας τε καὶ ἵππους καὶ σῖτον καὶ πλοῖα. τούτων δὲ περιαγγελλομένων ἡ Ἀσίη ἐδονέετο ἐπὶ τρία ἔτεα, καταλεγομένων τε τῶν ἀρίστων ὡς ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα στρατευσομένων καὶ παρασκευαζομένων.




[7.1.3] τετάρτῳ δὲ ἔτεϊ Αἰγύπτιοι ‹οἱ› ὑπὸ Καμβύσεω δουλωθέντες ἀπέστησαν ἀπὸ Περσέων. ἐνθαῦτα δὴ καὶ μᾶλλον ὅρμητο καὶ ἐπ᾽ ἀμφοτέρους στρατεύεσθαι.


[7.2.1] στελλομένου δὲ Δαρείου ἐπ᾽ Αἴγυπτον καὶ Ἀθήνας, τῶν παίδων αὐτοῦ στάσις ἐγένετο μεγάλη περὶ τῆς ἡγεμονίης, ὡς δεῖ μιν ἀποδέξαντα βασιλέα κατὰ τὸν Περσέων νόμον οὕτω στρατεύεσθαι.



[7.2.2] ἦσαν γὰρ Δαρείῳ καὶ πρότερον ἢ βασιλεῦσαι γεγονότες τρεῖς παῖδες ἐκ τῆς προτέρης γυναικός, Γωβρύεω θυγατρός, καὶ βασιλεύσαντι ἐξ Ἀτόσσης τῆς Κύρου ἕτεροι τέσσερες. τῶν μὲν δὴ προτέρων ἐπρέσβευε Ἀρτοβαζάνης, τῶν δὲ ἐπιγενομένων Ξέρξης.


[7.2.3] ἐόντες δὲ μητρὸς οὐ τῆς αὐτῆς ἐστασίαζον, ὁ μὲν [γὰρ] Ἀρτοβαζάνης κατ᾽ ὅ τι πρεσβύτατός τε εἴη παντὸς τοῦ γόνου καὶ ὅτι νομιζόμενον εἴη πρὸς πάντων ἀνθρώπων τὸν πρεσβύτατον τὴν ἀρχὴν ἔχειν, Ξέρξης δὲ ὡς Ἀτόσσης τε παῖς εἴη τῆς Κύρου θυγατρὸς καὶ ὅτι Κῦρος εἴη ὁ κτησάμενος τοῖσι Πέρσῃσι τὴν ἐλευθερίην.


[7.3.1] Δαρείου δὲ οὐκ ἀποδεικνυμένου κω γνώμην ἐτύγχανε κατὰ τὠυτὸ τούτοισι καὶ Δημάρητος ὁ Ἀρίστωνος ἀναβεβηκὼς ἐς Σοῦσα, ἐστερημένος τε τῆς ἐν Σπάρτῃ βασιληίης καὶ φυγὴν ἐπιβαλὼν ἑωυτῷ ἐκ Λακεδαίμονος.


[7.3.2] οὗτος ὡνὴρ πυθόμενος τῶν Δαρείου παίδων τὴν διαφορήν, ἐλθών, ὡς ἡ φάτις μιν ἔχει, Ξέρξῃ συνεβούλευε λέγειν πρὸς τοῖσι ἔλεγε ἔπεσι, ὡς αὐτὸς μὲν γένοιτο Δαρείῳ ἤδη βασιλεύοντι καὶ ἔχοντι τὸ Περσέων κράτος, Ἀρτοβαζάνης δὲ ἔτι ἰδιώτῃ ἐόντι Δαρείῳ·


[7.3.3] οὐκ ὦν οὔτε οἰκὸς εἴη οὔτε δίκαιον ἄλλον τινὰ τὸ γέρας ἔχειν πρὸ ἑωυτοῦ, ἐπεί γε καὶ ἐν Σπάρτῃ, ἔφη ὁ Δημάρητος ὑποτιθέμενος, οὕτω νομίζεσθαι, ἢν οἱ μὲν προγεγονότες ἔωσι πρὶν ἢ τὸν πατέρα σφέων βασιλεῦσαι, ὁ δὲ βασιλεύοντι ὀψίγονος ἐπιγένηται, τοῦ ἐπιγενομένου τὴν ἔκδεξιν τῆς βασιληίης γίνεσθαι.


[7.3.4] χρησαμένου δὲ Ξέρξεω τῇ Δημαρήτου ὑποθήκῃ, γνοὺς ὁ Δαρεῖος ὡς λέγοι δίκαια βασιλέα μιν ἀπέδεξε. δοκέειν δέ μοι, καὶ ἄνευ ταύτης τῆς ὑποθήκης ἐβασίλευσε ἂν Ξέρξης· ἡ γὰρ Ἄτοσσα εἶχε τὸ πᾶν κράτος.


[7.4.1] ἀποδέξας δὲ βασιλέα Πέρσῃσι Ξέρξεα Δαρεῖος ὁρμᾶτο στρατεύεσθαι· ἀλλὰ γὰρ μετὰ ταῦτά τε καὶ Αἰγύπτου ἀπόστασιν τῷ ὑστέρῳ ἔτεϊ παρασκευαζόμενον συνήνεικε αὐτὸν Δαρεῖον, βασιλεύσαντα τὰ πάντα ἕξ τε καὶ τριήκοντα ἔτεα, ἀποθανεῖν, οὐδέ οἱ ἐξεγένετο οὔτε τοὺς ἀπεστεῶτας Αἰγυπτίους οὔτε Ἀθηναίους τιμωρήσασθαι. ἀποθανόντος δὲ Δαρείου ἡ βασιληίη ἀνεχώρησε ἐς τὸν παῖδα τὸν ἐκείνου Ξέρξην.

[7.5.1] ὁ τοίνυν Ξέρξης ἐπὶ μὲν τὴν Ἑλλάδα οὐδαμῶς πρόθυμος ἦν κατ᾽ ἀρχὰς στρατεύεσθαι, ἐπὶ δὲ Αἴγυπτον ἐποιέετο στρατιῆς ἄγερσιν. παρεὼν δὲ καὶ δυνάμενος παρ᾽ αὐτῷ μέγιστον Περσέων Μαρδόνιος ὁ Γωβρύεω, ὃς ἦν Ξέρξῃ μὲν ἀνεψιός, Δαρείου δὲ ἀδελφεῆς παῖς, τοιούτου λόγου εἴχετο, λέγων·



[7.5.2] Δέσποτα, οὐκ οἰκός ἐστι Ἀθηναίους ἐργασαμένους πολλὰ δὴ κακὰ Πέρσας μὴ οὐ δοῦναι δίκας τῶν ἐποίησαν. ἀλλ᾽ εἰ τὸ μὲν νῦν ταῦτα πρήσσοις τά περ ἐν χερσὶ ἔχεις· ἡμερώσας δὲ Αἴγυπτον τὴν ἐξυβρίσασαν στρατηλάτεε ἐπὶ τὰς Ἀθήνας, ἵνα λόγος τέ σε ἔχῃ πρὸς ἀνθρώπων ἀγαθὸς καί τις ὕστερον φυλάσσηται ἐπὶ γῆν τὴν σὴν στρατεύεσθαι.




[7.5.3] οὗτος μέν οἱ [ὁ] λόγος ἦν τιμωρός, τούτου δὲ τοῦ λόγου παρενθήκην ποιεέσκετο τήνδε, ὡς ἡ Εὐρώπη περικαλλὴς [εἴη] χώρη καὶ δένδρεα παντοῖα φέρει ἥμερα ἀρετήν τε ἄκρη, βασιλέϊ τε μούνῳ θνητῶν ἀξίη ἐκτῆσθαι.


[7.6.1] ταῦτα δὲ ἔλεγε οἷα νεωτέρων ἔργων ἐπιθυμητὴς ἐὼν καὶ θέλων αὐτὸς τῆς Ἑλλάδος ὕπαρχος εἶναι. χρόνῳ δὲ κατεργάσατό τε καὶ ἀνέπεισε Ξέρξην ὥστε ποιέειν ταῦτα· συνέλαβε γὰρ καὶ ἄλλα οἱ σύμμαχα γενόμενα ἐς τὸ πείθεσθαι Ξέρξην.

[7.6.2] τοῦτο μὲν ἀπὸ τῆς Θεσσαλίης παρὰ τῶν Ἀλευαδέων ἀπιγμένοι ἄγγελοι ἐπεκαλέοντο βασιλέα πᾶσαν προθυμίην παρεχόμενοι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα (οἱ δὲ Ἀλευάδαι οὗτοι ἦσαν Θεσσαλίης βασιλέες), τοῦτο δὲ Πεισιστρατιδέων οἱ ἀναβεβηκότες ἐς Σοῦσα, τῶν τε αὐτῶν λόγων ἐχόμενοι τῶν καὶ οἱ Ἀλευάδαι, καὶ δή τι πρὸς τούτοισι ἔτι πλέον προσωρέγοντό οἱ.


[7.6.3] ἔχοντες ‹δ᾽› Ὀνομάκριτον, ἄνδρα Ἀθηναῖον χρησμολόγον τε καὶ διαθέτην χρησμῶν τῶν Μουσαίου, ἀνεβεβήκεσαν, τὴν ἔχθρην προκαταλυσάμενοι· ἐξηλάσθη γὰρ ὑπὸ Ἱππάρχου τοῦ Πεισιστράτου ὁ Ὀνομάκριτος ἐξ Ἀθηνέων, ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ ἁλοὺς ὑπὸ Λάσου τοῦ Ἑρμιονέος ἐμποιέων ἐς τὰ Μουσαίου χρησμὸν ὡς αἱ ἐπὶ Λήμνῳ ἐπικείμεναι νῆσοι ἀφανιζοίατο κατὰ τῆς θαλάσσης.


[7.6.4] διὸ ἐξήλασέ μιν ὁ Ἵππαρχος, πρότερον χρεώμενος τὰ μάλιστα. τότε δὲ συναναβάς, ὅκως ἀπίκοιτο ἐς ὄψιν τὴν βασιλέος, λεγόντων τῶν Πεισιστρατιδέων περὶ αὐτοῦ σεμνοὺς λόγους κατέλεγε τῶν χρησμῶν· εἰ μέν τι ἐνέοι σφάλμα φέρον τῷ βαρβάρῳ, τῶν μὲν ἔλεγε οὐδέν, ὁ δὲ τὰ εὐτυχέστατα ἐκλεγόμενος ἔλεγε, τόν τε Ἑλλήσποντον ὡς ζευχθῆναι χρεὸν εἴη ὑπ᾽ ἀνδρὸς Πέρσεω, τήν τε ἔλασιν ἐξηγεόμενος.



[7.6.5] οὗτός τε δὴ χρησμῳδέων προσεφέρετο, καὶ οἵ τε Πεισιστρατίδαι καὶ οἱ Ἀλευάδαι γνώμας ἀποδεικνύμενοι.


[7.7.1] ὡς δὲ ἀνεγνώσθη Ξέρξης στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἐνθαῦτα δευτέρῳ μὲν ἔτεϊ μετὰ τὸν θάνατον τὸν Δαρείου πρῶτα στρατιὴν ποιέεται ἐπὶ τοὺς ἀπεστεῶτας. τούτους μέν νυν καταστρεψάμενος καὶ Αἴγυπτον πᾶσαν πολλὸν δουλοτέρην ποιήσας ἢ ἐπὶ Δαρείου ἦν, ἐπιτρέπει Ἀχαιμένεϊ, ἀδελφεῷ μὲν ἑωυτοῦ, Δαρείου δὲ παιδί. Ἀχαιμένεα μέν νυν ἐπιτροπεύοντα Αἰγύπτου χρόνῳ μετέπειτα ἐφόνευσε Ἰνάρως ὁ Ψαμμητίχου ἀνὴρ Λίβυς.


[7.8.1] Ξέρξης δὲ μετὰ Αἰγύπτου ἅλωσιν ὡς ἔμελλε ἐς χεῖρας ἄξεσθαι τὸ στράτευμα τὸ ἐπὶ τὰς Ἀθήνας, σύλλογον ἐπίκλητον Περσέων τῶν ἀρίστων ἐποιέετο, ἵνα γνώμας τε πύθηταί σφεων καὶ αὐτὸς ἐν πᾶσι εἴπῃ τὰ θέλει. ὡς δὲ συνελέχθησαν, ἔλεγε Ξέρξης τάδε·


[7.8α.1] Ἄνδρες Πέρσαι, οὔτ᾽ αὐτὸς κατηγήσομαι νόμον τόνδε ἐν ὑμῖν τιθείς παραδεξάμενός τε αὐτῷ χρήσομαι. ὡς γὰρ ἐγὼ πυνθάνομαι τῶν πρεσβυτέρων, οὐδαμά κω ἠτρεμίσαμεν, ἐπείτε παρελάβομεν τὴν ἡγεμονίην τήνδε παρὰ Μήδων, Κύρου κατελόντος Ἀστυάγεα· ἀλλὰ θεός τε οὕτω ἄγει καὶ αὐτοῖσι ἡμῖν πολλὰ ἐπέπουσι συμφέρεται ἐπὶ τὸ ἄμεινον. τὰ μέν νυν Κῦρός τε καὶ Καμβύσης πατήρ τε ‹ὁ› ἐμὸς Δαρεῖος κατεργάσαντο καὶ προσεκτήσαντο ἔθνεα, ἐπισταμένοισι εὖ οὐκ ἄν τις λέγοι.





[7.8α.2] ἐγὼ δὲ ἐπείτε παρέλαβον τὸν θρόνον τοῦτον, ἐφρόντιζον ὅκως μὴ λείψομαι τῶν πρότερον γενομένων ἐν τιμῇ τῇδε μηδὲ ἐλάσσω προσκτήσομαι δύναμιν Πέρσῃσι· φροντίζων δὲ εὑρίσκω ἅμα μὲν κῦδος ἡμῖν προσγινόμενον χώρην τε τῆς νῦν ἐκτήμεθα οὐκ ἐλάσσονα οὐδὲ φλαυροτέρην παμφορωτέρην δέ, ἅμα δὲ τιμωρίην τε καὶ τίσιν γινομένην. διὸ ὑμέας νῦν ἐγὼ συνέλεξα, ἵνα τὸ νοέω πρήσσειν ὑπερθέωμαι ὑμῖν.



[7.8β.1] μέλλω ζεύξας τὸν Ἑλλήσποντον ἐλᾶν στρατὸν διὰ τῆς Εὐρώπης ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἵνα Ἀθηναίους τιμωρήσωμαι ὅσα δὴ πεποιήκασι Πέρσας τε καὶ πατέρα τὸν ἐμόν.


[7.8β.2] ὡρᾶτε μέν νυν καὶ Δαρεῖον ἰθύοντα στρατεύεσθαι ἐπὶ τοὺς ἄνδρας τούτους. ἀλλ᾽ ὁ μὲν τετελεύτηκε καὶ οὐκ ἐξεγένετό οἱ τιμωρήσασθαι· ἐγὼ δὲ ὑπέρ τε ἐκείνου καὶ τῶν ἄλλων Περσέων οὐ πρότερον παύσομαι πρὶν ἢ ἕλω τε καὶ πυρώσω τὰς Ἀθήνας, οἵ γε ἐμὲ καὶ πατέρα τὸν ἐμὸν ὑπῆρξαν ἄδικα ποιεῦντες.


[7.8β.3] πρῶτα μὲν ἐς Σάρδις ἐλθόντες ἅμα Ἀρισταγόρῃ τῷ Μιλησίῳ, δούλῳ δὲ ἡμετέρῳ, [ἀπικόμενοι] ἐνέπρησαν τά τε ἄλσεα καὶ τὰ ἱρά· δεύτερα δὲ ἡμέας οἷα ἔρξαν ἐς τὴν σφετέρην ἀποβάντας, ὅτε Δᾶτίς τε καὶ Ἀρταφρένης ἐστρατήγεον, [τὰ] ἐπίστασθέ κου πάντες.


[7.8γ.1] τούτων μέντοι εἵνεκα ἀνάρτημαι ἐπ᾽ αὐτοὺς στρατεύεσθαι, ἀγαθὰ δὲ ἐν αὐτοῖσι τοσάδε ἀνευρίσκω λογιζόμενος· εἰ τούτους τε καὶ τοὺς τούτοισι πλησιοχώρους καταστρεψόμεθα, οἳ Πέλοπος τοῦ Φρυγὸς νέμονται χώρην, γῆν τὴν Περσίδα ἀποδέξομεν τῷ Διὸς αἰθέρι ὁμουρέουσαν.


[7.8γ.2] οὐ γὰρ δὴ χώρην γε οὐδεμίαν κατόψεται ἥλιος ὁμουρέουσαν τῇ ἡμετέρῃ, ἀλλά σφεας πάσας ἐγὼ ἅμα ὑμῖν μίαν χώρην θήσω, διὰ πάσης διεξελθὼν τῆς Εὐρώπης.


[7.8γ.3] πυνθάνομαι γὰρ ὧδε ἔχειν, οὔτε τινὰ πόλιν ἀνδρῶν οὐδεμίαν οὔτε ἔθνος οὐδὲν ἀνθρώπων ὑπολείπεσθαι, τὸ ἡμῖν οἷόν τε ἔσται ἐλθεῖν ἐς μάχην, τούτων τῶν κατέλεξα ὑπεξαραιρημένων. οὕτω οἵ τε ἡμῖν αἴτιοι ἕξουσι δούλιον ζυγὸν οἵ τε ἀναίτιοι.


[7.8δ.1] ὑμεῖς δ᾽ ἄν μοι τάδε ποιέοντες χαρίζοισθε. ἐπεὰν ὑμῖν σημήνω τὸν χρόνον ἐς τὸν ἥκειν δεῖ, προθύμως πάντα τινὰ ὑμέων χρήσει παρεῖναι· ὃς ἂν δὲ ἔχων ἥκῃ παρεσκευασμένον στρατὸν κάλλιστα, δώσω οἱ δῶρα τὰ τιμιώτατα νομίζεται εἶναι ἐν ἡμετέρου.


[7.8δ.2] ποιητέα μέν νυν ταῦτά ἐστι οὕτω· ἵνα δὲ μὴ ἰδιοβουλέειν ὑμῖν δοκέω, τίθημι τὸ πρῆγμα ἐς μέσον, γνώμην κελεύων ὑμέων τὸν βουλόμενον ἀποφαίνεσθαι. ταῦτα εἴπας ἐπαύετο.


[7.9.1] μετ᾽ αὐτὸν δὲ Μαρδόνιος ἔλεγε· Ὦ δέσποτα, οὐ μοῦνον εἶς τῶν γενομένων Περσέων ἄριστος, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐσομένων, ὃς τά τε ἄλλα λέγων ἐπίκεο ἄριστα καὶ ἀληθέστατα καὶ Ἴωνας τοὺς ἐν τῇ Εὐρώπῃ κατοικημένους οὐκ ἐάσεις καταγελάσαι ἡμῖν, ἐόντας ἀναξίους.



[7.9.2] καὶ γὰρ δεινὸν ἂν εἴη πρῆγμα, εἰ Σάκας μὲν καὶ Ἰνδοὺς καὶ Αἰθίοπάς τε καὶ Ἀσσυρίους ἄλλα τε ἔθνεα πολλὰ καὶ μεγάλα ἀδικήσαντα Πέρσας οὐδέν, ἀλλὰ δύναμιν προσκτᾶσθαι βουλόμενοι, καταστρεψάμενοι δούλους ἔχομεν, Ἕλληνας δὲ ὑπάρξαντας ἀδικίης οὐ τιμωρησόμεθα.



[7.9α.1] τί δείσαντες; κοίην πλήθεος συστροφήν; κοίην δὲ χρημάτων δύναμιν; τῶν ἐπιστάμεθα μὲν τὴν μάχην, ἐπιστάμεθα δὲ τὴν δύναμιν ἐοῦσαν ἀσθενέα· ἔχομεν δὲ αὐτῶν παῖδας καταστρεψάμενοι, τούτους οἳ ἐν τῇ ἡμετέρῃ κατοικημένοι Ἴωνές τε καὶ Αἰολέες καὶ Δωριέες καλέονται.


[7.9α.2] ἐπειρήθην δὲ καὶ αὐτὸς ἤδη ἐπελαύνων ἐπὶ τοὺς ἄνδρας τούτους ὑπὸ πατρὸς τοῦ σοῦ κελευσθείς, καί μοι μέχρι Μακεδονίης ἐλάσαντι καὶ ὀλίγον ἀπολιπόντι ἐς αὐτὰς Ἀθήνας ἀπικέσθαι οὐδεὶς ἠντιώθη ἐς μάχην.


[7.9β.1] καίτοι [γε] ἐώθασι Ἕλληνες, ὡς πυνθάνομαι, ἀβουλότατα πολέμους ἵστασθαι ὑπό τε ἀγνωμοσύνης καὶ σκαιότητος. ἐπεὰν γὰρ ἀλλήλοισι πόλεμον προείπωσι, ἐξευρόντες τὸ κάλλιστον χωρίον καὶ λειότατον, ἐς τοῦτο κατιόντες μάχονται, ὥστε σὺν κακῷ μεγάλῳ οἱ νικῶντες ἀπαλλάσσονται· περὶ δὲ τῶν ἑσσουμένων οὐδὲ λέγω ἀρχήν, ἐξώλεες γὰρ δὴ γίνονται.


[7.9β.2] τοὺς χρῆν, ἐόντας ὁμογλώσσους, κήρυξί τε διαχρεωμένους καὶ ἀγγέλοισι καταλαμβάνειν τὰς διαφορὰς καὶ παντὶ μᾶλλον ἢ μάχῃσι· εἰ δὲ πάντως ἔδεε πολεμέειν πρὸς ἀλλήλους, ἐξευρίσκειν χρῆν τῇ ἑκάτεροί εἰσι δυσχειρωτότατοι καὶ ταύτῃ πειρᾶν. τρόπῳ τοίνυν οὐ χρηστῷ Ἕλληνες διαχρεώμενοι ἐμέο ἐλάσαντος μέχρι Μακεδονίης [γῆς] οὐκ ἦλθον ἐς τούτου λόγον ὥστε μάχεσθαι.



[7.9γ.1] σοὶ δὲ δὴ μέλλει τίς, ὦ βασιλεῦ, ἀντιώσεσθαι πόλεμον προφέρων, ἄγοντι καὶ πλῆθος τὸ ἐκ τῆς Ἀσίης καὶ νέας τὰς ἁπάσας; ὡς μὲν ἐγὼ δοκέω, οὐκ ἐς τοῦτο θάρσεος ἀνήκει τὰ Ἑλλήνων πρήγματα· εἰ δὲ ἄρα ἔγωγε ψευσθείην γνώμῃ καὶ ἐκεῖνοι ἐπαρθέντες ἀβουλίῃ ἔλθοιεν ἡμῖν ἐς μάχην, μάθοιεν ἂν ὥς εἰμεν ἀνθρώπων ἄριστοι τὰ πολέμια. ἔστω δ᾽ ὦν μηδὲν ἀπείρητον· αὐτόματον γὰρ οὐδέν, ἀλλ᾽ ἀπὸ πείρης πάντα ἀνθρώποισι φιλέει γίνεσθαι.




[7.10.1] Μαρδόνιος μὲν τοσαῦτα ἐπιλεήνας τὴν Ξέρξεω γνώμην ἐπέπαυτο· σιωπώντων δὲ τῶν ἄλλων Περσέων καὶ οὐ τολμώντων γνώμην ἀποδείκνυσθαι ἀντίην τῇ προκειμένῃ, Ἀρτάβανος ὁ Ὑστάσπεος, πάτρως ἐὼν Ξέρξῃ, τῷ δὴ καὶ πίσυνος ἐών, ἔλεγε τάδε·


[7.10α.1] Ὦ βασιλεῦ, μὴ λεχθεισέων μὲν γνωμέων ἀντιέων ἀλλήλῃσι οὐκ ἔστι τὴν ἀμείνω αἱρεόμενον ἑλέσθαι, ἀλλὰ δεῖ τῇ εἰρημένῃ χρᾶσθαι, λεχθεισέων δὲ ἔστι, ὥσπερ τὸν χρυσὸν τὸν ἀκήρατον αὐτὸν μὲν ἐπ᾽ ἑωυτοῦ οὐ διαγινώσκομεν, ἐπεὰν δὲ παρατρίψωμεν ἄλλῳ χρυσῷ, διαγινώσκομεν τὸν ἀμείνω.




[7.10α.2] ἐγὼ δὲ καὶ πατρὶ τῷ σῷ, ἀδελφεῷ δὲ ἐμῷ Δαρείῳ ἠγόρευον μὴ στρατεύεσθαι ἐπὶ Σκύθας, ἄνδρας οὐδαμόθι γῆς ἄστυ νέμοντας· ὁ δέ ἐλπίζων Σκύθας τοὺς νομάδας καταστρέψεσθαι, ἐμοί τε οὐκ ἐπείθετο, στρατευσάμενός τε πολλοὺς καὶ ἀγαθοὺς τῆς στρατιῆς ἀποβαλὼν ἀπῆλθε.



[7.10α.3] σὺ δέ, ὦ βασιλεῦ, μέλλεις ἐπ᾽ ἄνδρας στρατεύεσθαι πολλὸν ἔτι ἀμείνονας ἢ Σκύθας, οἳ κατὰ θάλασσάν τε ἄριστοι καὶ κατὰ γῆν λέγονται εἶναι. τὸ δὲ αὐτοῖσι ἔνεστι δεινόν, ἐμέ σοι δίκαιόν ἐστι φράζειν.


[7.10β.1] ζεύξας φὴς τὸν Ἑλλήσποντον ἐλᾶν στρατὸν διὰ τῆς Εὐρώπης ἐς τὴν Ἑλλάδα. καὶ δὴ καὶ συνήνεικε ἤτοι κατὰ γῆν ἢ [καὶ] κατὰ θάλασσαν ἑσσωθῆναι, ἢ καὶ κατ᾽ ἀμφότερα· οἱ γὰρ ἄνδρες λέγονται εἶναι ἄλκιμοι, πάρεστι δὲ καὶ σταθμώσασθαι, εἰ στρατιήν γε τοσαύτην σὺν Δάτι καὶ Ἀρταφρένεϊ ἐλθοῦσαν ἐς τὴν Ἀττικὴν χώρην μοῦνοι Ἀθηναῖοι διέφθειραν.




[7.10β.2] οὐκ ὦν ἀμφοτέρῃ σφι ἐχώρησε· ἀλλ᾽ ἢν τῇσι νηυσὶ ἐμβάλωσι καὶ νικήσαντες ναυμαχίῃ πλέωσι ἐς τὸν Ἑλλήσποντον καὶ ἔπειτα λύσωσι τὴν γέφυραν, τοῦτο δή, βασιλεῦ, γίνεται δεινόν.


[7.10γ.1] ἐγὼ δὲ οὐδεμιῇ σοφίῃ οἰκηίῃ αὐτὸς ταῦτα συμβάλλομαι, ἀλλ᾽ οἷόν κοτε ἡμέας ὀλίγου ἐδέησε καταλαβεῖν πάθος, ὅτε πατὴρ ‹ὁ› σός ζεύξας Βόσπορον τὸν Θρηίκιον, γεφυρώσας δὲ ποταμὸν Ἴστρον διέβη ἐπὶ Σκύθας. τότε παντοῖοι ἐγένοντο Σκύθαι δεόμενοι Ἰώνων λῦσαι τὸν πόρον, τοῖσι ἐπετέτραπτο ἡ φυλακὴ τῶν γεφυρέων τοῦ Ἴστρου.



[7.10γ.2] καὶ τότε γε Ἱστιαῖος ὁ Μιλήτου τύραννος εἰ ἐπέσπετο τῶν ἄλλων τυράννων τῇ γνώμῃ μηδὲ ἠντιώθη, διέργαστο ἂν τὰ Περσέων πρήγματα. καίτοι καὶ λόγῳ ἀκοῦσαι δεινόν, ἐπ᾽ ἀνδρί γε ἑνὶ πάντα τὰ βασιλέος πρήγματα γεγενῆσθαι.



[7.10δ.1] σὺ ὦν μὴ βούλευ ἐς κίνδυνον μηδένα τοιοῦτον ἀπικέσθαι μηδεμιῆς ἀνάγκης ἐούσης, ἀλλὰ ἐμοὶ πείθευ· νῦν μὲν τὸν σύλλογον τόνδε διάλυσον· αὖτις δέ, ὅταν τοι δοκῇ, προσκεψάμενος ἐπὶ σεωυτοῦ προαγόρευε τά τοι δοκέει εἶναι ἄριστα.

[7.10δ.2] τὸ γὰρ εὖ βουλεύεσθαι κέρδος μέγιστον εὑρίσκω ἐόν· εἰ γὰρ καὶ ἐναντιωθῆναί τι θέλει, βεβούλευται μὲν οὐδὲν ἧσσον εὖ, ἕσσωται δὲ ὑπὸ τῆς τύχης τὸ βούλευμα· ὁ δὲ βουλευσάμενος αἰσχρῶς, εἴ οἱ ἡ τύχη ἐπίσποιτο, εὕρημα εὕρηκε, ἧσσον δὲ οὐδέν οἱ κακῶς βεβούλευται.




[7.10ε.1] ὁρᾷς τὰ ὑπερέχοντα ζῷα ὡς κεραυνοῖ ὁ θεὸς οὐδὲ ἐᾷ φαντάζεσθαι, τὰ δὲ σμικρὰ οὐδέν μιν κνίζει· ὁρᾷς δὲ ὡς ἐς οἰκήματα τὰ μέγιστα αἰεὶ καὶ δένδρεα τὰ τοιαῦτα ἀποσκήπτει τὰ βέλεα. φιλέει γὰρ ὁ θεὸς τὰ ὑπερέχοντα πάντα κολούειν. οὕτω δὲ καὶ στρατὸς πολλὸς ὑπὸ ὀλίγου διαφθείρεται κατὰ τοιόνδε· ἐπεάν σφι ὁ θεὸς φθονήσας φόβον ἐμβάλῃ ἢ βροντήν, δι᾽ ὧν ἐφθάρησαν ἀναξίως ἑωυτῶν. οὐ γὰρ ἐᾷ φρονέειν μέγα ὁ θεὸς ἄλλον ἢ ἑωυτόν.




[7.10ζ.1] ἐπειχθῆναι μέν νυν πᾶν πρῆγμα τίκτει σφάλματα, ἐκ τῶν ζημίαι μεγάλαι φιλέουσι γίνεσθαι· ἐν δὲ τῷ ἐπισχεῖν ἔνεστι ἀγαθά, εἰ μὴ παραυτίκα δοκέοντα εἶναι, ἀλλ᾽ ἀνὰ χρόνον ἐξεύροι τις ἄν.


[7.10η.1] σοὶ μὲν δὴ ταῦτα, ὦ βασιλεῦ, συμβουλεύω· σὺ δέ, ὦ παῖ Γωβρύεω [Μαρδόνιε], παῦσαι λέγων λόγους ματαίους περὶ Ἑλλήνων οὐκ ἐόντων ἀξίων φλαύρως ἀκούειν. Ἕλληνας γὰρ διαβάλλων ἐπείρεις αὐτὸν βασιλέα στρατεύεσθαι· αὐτοῦ δὲ τούτου εἵνεκα δοκέεις μοι πᾶσαν προθυμίην ἐκτείνειν. μή νυν οὕτω γένηται.


[7.10η.2] διαβολὴ γάρ ἐστι δεινότατον, ἐν τῇ δύο μέν εἰσι οἱ ἀδικέοντες, εἷς δὲ ὁ ἀδικεόμενος. ὁ μὲν γὰρ διαβάλλων ἀδικέει οὐ παρεόντος κατηγορέων, ὁ δὲ ἀδικέει ἀναπειθόμενος πρὶν ἢ ἀτρεκέως ἐκμάθῃ· ὁ δὲ δὴ ἀπεὼν τοῦ λόγου τάδε ἐν αὐτοῖσι ἀδικέεται, διαβληθείς τε ὑπὸ τοῦ ἑτέρου καὶ νομισθεὶς πρὸς τοῦ ἑτέρου κακὸς εἶναι.




[7.10θ.1] ἀλλ᾽ εἰ δὴ δεῖ γε πάντως ἐπὶ τοὺς ἄνδρας τούτους στρατεύεσθαι, φέρε, βασιλεὺς μὲν αὐτὸς ἐν ἤθεσι τοῖσι Περσέων μενέτω, ἡμέων δὲ ἀμφοτέρων παραβαλλομένων τὰ τέκνα στρατηλάτεε αὐτὸς σὺ ἐπιλεξάμενός τε ἄνδρας τοὺς ἐθέλεις καὶ λαβὼν στρατιὴν ὁκόσην τινὰ βούλεαι.



[7.10θ.2] καὶ ἢν μὲν τῇ σὺ λέγεις ἀναβαίνῃ βασιλέϊ τὰ πρήγματα, κτεινέσθων οἱ ἐμοὶ παῖδες, πρὸς δὲ αὐτοῖσι καὶ ἐγώ· ἢν δὲ τῇ ἐγὼ προλέγω, οἱ σοὶ ταῦτα πασχόντων, σὺν δέ σφι καὶ σύ, ἢν ἀπονοστήσῃς.


[7.10θ.3] εἰ δὲ ταῦτα μὲν ὑποδύνειν οὐκ ἐθελήσεις, σὺ δὲ πάντως στράτευμα ἀνάξεις ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἀκούσεσθαί τινά φημι τῶν αὐτοῦ τῇδε ὑπολειπομένων Μαρδόνιον, μέγα τι κακὸν ἐξεργασάμενον Πέρσας, ὑπὸ κυνῶν τε καὶ ὀρνίθων διαφορεύμενον ἤ κου ἐν γῇ τῇ Ἀθηναίων ἤ σέ γε ἐν τῇ Λακεδαιμονίων, εἰ μὴ ἄρα καὶ πρότερον κατ᾽ ὁδόν, γνόντα ἐπ᾽ οἵους ἄνδρας ἀναγινώσκεις στρατεύεσθαι βασιλέα.





[7.11.1] Ἀρτάβανος μὲν ταῦτα ἔλεξε, Ξέρξης δὲ θυμωθεὶς ἀμείβεται τοισίδε· Ἀρτάβανε, πατρὸς εἶς τοῦ ἐμοῦ ἀδελφεός· τοῦτό σε ῥύσεται μηδένα ἄξιον μισθὸν λαβεῖν ἐπέων ματαίων· καί τοι ταύτην τὴν ἀτιμίην προστίθημι ἐόντι κακῷ τε καὶ ἀθύμῳ, μήτε συστρατεύεσθαι ἔμοιγε ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα αὐτοῦ τε μένειν ἅμα τῇσι γυναιξί· ἐγὼ δὲ καὶ ἄνευ σέο ὅσα περ εἶπα ἐπιτελέα ποιήσω.


[7.11.2] μὴ γὰρ εἴην ἐκ Δαρείου τοῦ Ὑστάσπεος τοῦ Ἀρσάμεος τοῦ Ἀριαράμνεω τοῦ Τεΐσπεος τοῦ Κύρου τοῦ Καμβύσεω τοῦ Τεΐσπεος τοῦ Ἀχαιμένεος γεγονώς, μὴ τιμωρησάμενος Ἀθηναίους, εὖ ἐπιστάμενος ὅτι εἰ ἡμεῖς ἡσυχίην ἄξομεν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκεῖνοι, ἀλλὰ καὶ μάλα στρατεύσονται ἐπὶ τὴν ἡμετέρην, εἰ χρὴ σταθμώσασθαι τοῖσι ὑπαργμένοισι ἐξ ἐκείνων, οἳ Σάρδις τε ἐνέπρησαν καὶ ἤλασαν ἐς τὴν Ἀσίην.



[7.11.3] οὐκ ὦν ἐξαναχωρέειν οὐδετέροισι δυνατῶς ἔχει, ἀλλὰ ποιέειν ἢ παθεῖν πρόκειται ἀγών, ἵνα ἢ τάδε πάντα ὑπὸ Ἕλλησι ἢ ἐκεῖνα πάντα ὑπὸ Πέρσῃσι γένηται· τὸ γὰρ μέσον οὐδὲν τῆς ἔχθρης ἐστί.



[7.11.4] καλὸν ὦν προπεπονθότας ἡμέας τιμωρέειν ἤδη γίνεται, ἵνα καὶ τὸ δεινὸν τὸ πείσομαι τοῦτο μάθω, ἐλάσας ἐπ᾽ ἄνδρας τούτους, τούς γε καὶ Πέλοψ ὁ Φρύξ, ἐὼν πατέρων τῶν ἐμῶν δοῦλος, κατεστρέψατο οὕτω ὡς καὶ ἐς τόδε αὐτοί τε ὥνθρωποι καὶ ἡ γῆ αὐτῶν ἐπώνυμοι τοῦ καταστρεψαμένου καλέονται.



[7.12.1] Ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτο ἐλέγετο, μετὰ δὲ εὐφρόνη τε ἐγίνετο καὶ Ξέρξην ἔκνιζε ἡ Ἀρταβάνου γνώμη· νυκτὶ δὲ βουλὴν διδοὺς πάγχυ εὕρισκέ οἱ οὐ πρῆγμα εἶναι στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα. δεδογμένων δέ οἱ αὖτις τούτων κατύπνωσε, καὶ δή κου ἐν τῇ νυκτὶ εἶδε ὄψιν τοιήνδε, ὡς λέγεται ὑπὸ Περσέων· ἐδόκεε ὁ Ξέρξης ἄνδρα οἱ ἐπιστάντα μέγαν τε καὶ εὐειδέα εἰπεῖν·




[7.12.2] Μετὰ δὴ βουλεύεαι, ὦ Πέρσα, στράτευμα μὴ ἄγειν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, προείπας ἁλίζειν Πέρσῃσι στρατόν; οὔτε ὦν μεταβουλευόμενος ποιέεις εὖ, οὔτε ὁ συγγνωσόμενός τοι πάρα· ἀλλ᾽ ὥσπερ τῆς ἡμέρης ἐβουλεύσαο ποιέειν, ταύτην ἴθι τῶν ὁδῶν. τὸν μὲν ταῦτα εἴπαντα ἐδόκεε ὁ Ξέρξης ἀποπτάσθαι,




[7.13.1] ἡμέρης δὲ ἐπιλαμψάσης ὀνείρου μὲν τούτου λόγον οὐδένα ἐποιέετο, ὁ δὲ Περσέων συναλίσας τοὺς καὶ πρότερον συνέλεξε, ἔλεγέ σφι τάδε·

[7.13.2] Ἄνδρες Πέρσαι, συγγνώμην μοι ἔχετε ὅτι ἀγχίστροφα βουλεύομαι· φρενῶν τε γὰρ ἐς τὰ ἐμεωυτοῦ πρῶτα οὔκω ἀνήκω, καὶ οἱ παρηγορεόμενοι ἐκεῖνα ποιέειν οὐδένα χρόνον μευ ἀπέχονται. ἀκούσαντι μέντοι μοι τῆς Ἀρταβάνου γνώμης παραυτίκα μὲν ἡ νεότης ἐπέζεσε, ὥστε ἀεικέστερα ἀπορρῖψαι ἔπεα ἐς ἄνδρα πρεσβύτερον ἢ χρεόν· νῦν μέντοι συγγνοὺς χρήσομαι τῇ ἐκείνου γνώμῃ.



[7.13.3] ὡς ὦν μεταδεδογμένον μοι μὴ στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἥσυχοι ἔστε. Πέρσαι μὲν ὡς ἤκουσαν ταῦτα, κεχαρηκότες προσεκύνεον·


[7.14.1] νυκτὸς δὲ γενομένης αὖτις τὠυτὸ ὄνειρον τῷ Ξέρξῃ κατυπνωμένῳ ἔλεγε ἐπιστάν· Ὦ παῖ Δαρείου, καὶ δὴ φαίνεαι ἐν Πέρσῃσί τε ἀπειπάμενος τὴν στρατηλασίην καὶ τὰ ἐμὰ ἔπεα ἐν οὐδενὶ ποιεύμενος λόγῳ ὡς παρ᾽ οὐδενὸς ἀκούσας; εὖ νυν τόδ᾽ ἴσθι, ἤν περ μὴ αὐτίκα στρατηλατέῃς, τάδε τοι ἐξ αὐτῶν ἀνασχήσει· ὡς καὶ μέγας καὶ πολλὸς ἐγένεο ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ, οὕτω καὶ ταπεινὸς ὀπίσω κατὰ τάχος ἔσεαι.



[7.15.1] Ξέρξης μὲν περιδεὴς γενόμενος τῇ ὄψι ἀνά τε ἔδραμε ἐκ τῆς κοίτης καὶ πέμπει ἄγγελον [ἐπὶ] Ἀρτάβανον καλέοντα. ἀπικομένῳ δέ οἱ ἔλεγε Ξέρξης τάδε· Ἀρτάβανε, ἐγὼ τὸ παραυτίκα μὲν οὐκ ἐσωφρόνεον εἴπας ἐς σὲ μάταια ἔπεα χρηστῆς εἵνεκα συμβουλῆς·


[7.15.2] μετὰ μέντοι οὐ πολλὸν χρόνον μετέγνων, ἔγνων δὲ ταῦτά μοι ποιητέα ἐόντα τὰ σὺ ὑπεθήκαο. οὐκ ὦν δυνατός τοί εἰμι ταῦτα βουλόμενος ποιέειν· τετραμμένῳ γὰρ δὴ καὶ μετεγνωκότι ἐπιφοιτῶν ὄνειρον φαντάζεταί μοι, οὐδαμῶς συνέπαινον ἐὸν ποιέειν με ταῦτα· νῦν δὲ καὶ διαπειλῆσαν οἴχεται.


[7.15.3] εἰ ὦν θεός ἐστι ὁ ἐπιπέμπων καί οἱ πάντως ἐν ἡδονῇ ἐστι γενέσθαι στρατηλασίην ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἐπιπτήσεται καὶ σοὶ τὠυτὸ τοῦτο ὄνειρον, ὁμοίως [ὡς] καὶ ἐμοὶ ἐντελλόμενον. εὑρίσκω δὲ ὧδε ἂν γινόμενα ταῦτα, εἰ λάβοις τὴν ἐμὴν σκευὴν πᾶσαν καὶ ἐνδὺς μετὰ τοῦτο ἵζοιο ἐς τὸν ἐμὸν θρόνον καὶ ἔπειτα ἐν κοίτῃ τῇ ἐμῇ κατυπνώσειας.



[7.16.1] Ξέρξης μὲν ταῦτά οἱ ἔλεγε, Ἀρτάβανος δὲ οὐ τῷ πρώτῳ οἱ κελεύσματι πειθόμενος, οἷα οὐκ ἀξιεύμενος ἐς τὸν βασιλήιον θρόνον ἵζεσθαι, τέλος ὡς ἠναγκάζετο εἴπας τάδε ἐποίεε τὸ κελευόμενον·


[7.16α.1] Ἴσον ἐκεῖνο, ὦ βασιλεῦ, παρ᾽ ἐμοὶ κέκριται, φρονέειν τε εὖ καὶ τῷ λέγοντι χρηστὰ ἐθέλειν πείθεσθαι· τὰ σὲ καὶ ἀμφότερα περιήκοντα ἀνθρώπων κακῶν ὁμιλίαι σφάλλουσι, κατά περ τὴν πάντων χρησιμωτάτην ἀνθρώποισι θάλασσαν πνεύματά φασι ἀνέμων ἐμπίπτοντα οὐ περιορᾶν φύσι τῇ ἑωυτῆς χρᾶσθαι.



[7.16α.2] ἐμὲ δὲ ἀκούσαντα πρὸς σευ κακῶς οὐ τοσοῦτον ἔδακε λύπη, ὅσον γνωμέων δύο προκειμένων Πέρσῃσι, τῆς μὲν ὕβριν αὐξανούσης, τῆς δὲ καταπαυούσης καὶ λεγούσης ὡς κακὸν εἴη διδάσκειν τὴν ψυχὴν πλέον τι δίζησθαι αἰεὶ ἔχειν τοῦ παρεόντος, τοιουτέων προκειμένων γνωμέων, ὅτι τὴν σφαλερωτέρην σεωυτῷ τε καὶ Πέρσῃσι ἀναιρέο.




[7.16β.1] νῦν ὦν, ἐπειδὴ τέτραψαι ἐπὶ τὴν ἀμείνω, φής τοι μετιέντι τὸν ἐπ᾽ Ἕλληνας στόλον ἐπιφοιτᾶν ὄνειρον θεοῦ τινος πομπῇ, οὐκ ἐῶντά σε καταλύειν τὸν στόλον.



[7.16β.2] ἀλλ᾽ οὐδὲ ταῦτά ἐστι, ὦ παῖ, θεῖα· ἐνύπνια γὰρ τὰ ἐς ἀνθρώπους πεπλανημένα τοιαῦτά ἐστι οἷά σε ἐγὼ διδάξω, ἔτεσι σεῦ πολλοῖσι πρεσβύτερος ἐών· πεπλανῆσθαι αὗται μάλιστα ἐώθασι [αἱ] ὄψιες [τῶν] ὀνειράτων, τά τις ἡμέρης φροντίζει· ἡμεῖς δὲ τὰς πρὸ τοῦ ἡμέρας ταύτην τὴν στρατηλασίην καὶ τὸ κάρτα εἴχομεν μετὰ χεῖρας.



[7.16γ.1] εἰ δὲ ἄρα μή ἐστι τοῦτο τοιοῦτον οἷον ἐγὼ διαιρέω, ἀλλά τι τοῦ θείου μετέχον, σὺ πᾶν αὐτὸς συλλαβὼν εἴρηκας· φανήτω γὰρ δὴ καὶ ἐμοί, ὡς καὶ σοί, διακελευόμενον. φανῆναι δὲ οὐδὲν μᾶλλόν μοι ὀφείλει ἔχοντι τὴν σὴν ἐσθῆτα ἢ οὐ καὶ τὴν ἐμήν, οὐδέ τι μᾶλλον ἐν κοίτῃ τῇ σῇ ἀναπαυομένῳ ἢ οὐ καὶ ἐν τῇ ἐμῇ, εἴ πέρ γε καὶ ἄλλως ἐθέλει φανῆναι.



[7.16γ.2] οὐ γὰρ δὴ ἐς τοσοῦτό γε εὐηθίης ἀνήκει τοῦτο, ὅ τι δή κοτέ ἐστι τὸ ἐπιφαινόμενόν τοι ἐν τῷ ὕπνῳ, ὥστε δόξει ἐμὲ ὁρῶν σὲ εἶναι, τῇ σῇ ἐσθῆτι τεκμαιρόμενον. εἰ δὲ ἐμὲ μὲν ἐν οὐδενὶ λόγῳ ποιήσεται οὐδὲ ἀξιώσει ἐπιφανῆναι, οὔτε ἢν τὴν ἐμὴν ἐσθῆτα ἔχω οὔτε ἢν τὴν σήν, σὲ δὲ ἐπιφοιτήσει, τοῦτο ἤδη μαθητέον ἔσται· εἰ γὰρ δὴ ἐπιφοιτήσει γε συνεχέως, φαίην ἂν καὶ αὐτὸς θεῖον εἶναι.



[7.16γ.3] εἰ δέ τοι οὕτω δεδόκηται γίνεσθαι καὶ οὐκ οἷά τε αὐτὸ παρατρέψαι, ἀλλ᾽ ἤδη δεῖ ἐμὲ ἐν κοίτῃ τῇ σῇ κατυπνῶσαι, φέρε, τούτων ἐξ ἐμεῦ ἐπιτελευμένων φανήτω καὶ ἐμοί. μέχρι δὲ τούτου τῇ παρεούσῃ γνώμῃ χρήσομαι.


[7.17.1] τοσαῦτα εἴπας Ἀρτάβανος, ἐλπίζων Ξέρξην ἀποδέξειν λέγοντα οὐδέν, ἐποίεε τὸ κελευόμενον· ἐνδὺς δὲ τὴν Ξέρξεω ἐσθῆτα καὶ ἱζόμενος ἐς τὸν βασιλήιον θρόνον ὡς μετὰ ταῦτα κοῖτον ἐποιέετο, ἦλθέ οἱ κατυπνωμένῳ τὠυτὸ ὄνειρον τὸ καὶ παρὰ Ξέρξην ἐφοίτα, ὑπερστὰν δὲ τοῦ Ἀρταβάνου εἶπε τάδε·



[7.17.2] Σὺ δὴ κεῖνος εἶς ὁ ἀποσπεύδων Ξέρξην στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα ὡς δὴ κηδόμενος αὐτοῦ; ἀλλ᾽ οὔτε ἐς τὸ μετέπειτα οὔτε ἐς τὸ παραυτίκα νῦν καταπροΐξεαι ἀποτρέπων τὸ χρεὸν γενέσθαι, Ξέρξην δὲ τὰ δεῖ ἀνηκουστέοντα παθεῖν, αὐτῷ ἐκείνῳ δεδήλωται.



[7.18.1] ταῦτά τε δὴ ἐδόκεε Ἀρτάβανος τὸ ὄνειρον ἀπειλέειν καὶ θερμοῖσι σιδηρίοισι ἐκκαίειν αὐτοῦ μέλλειν τοὺς ὀφθαλμούς. καὶ ὃς ἀμβώσας μέγα ἀναθρῴσκει, καὶ παριζόμενος Ξέρξῃ ὡς τὴν ὄψιν οἱ τοῦ ἐνυπνίου διεξῆλθε ἀπηγεόμενος, δεύτερά οἱ λέγει τάδε·


[7.18.2] Ἐγὼ μέν, ὦ βασιλεῦ, οἷα ἄνθρωπος ἰδὼν ἤδη πολλά τε καὶ μεγάλα πεσόντα πρήγματα ὑπὸ ἡσσόνων, οὐκ ἔων σε τὰ πάντα τῇ ἡλικίῃ εἴκειν, ἐπιστάμενος ὡς κακὸν εἴη τὸ πολλῶν ἐπιθυμέειν, μεμνημένος μὲν τὸν ἐπὶ Μασσαγέτας Κύρου στόλον ὡς ἔπρηξε, μεμνημένος δὲ καὶ τὸν ἐπ᾽ Αἰθίοπας τὸν Καμβύσεω, συστρατευόμενος δὲ καὶ Δαρείῳ ἐπὶ Σκύθας.



[7.18.3] ἐπιστάμενος ταῦτα γνώμην εἶχον ἀτρεμίζοντά σε μακαριστὸν εἶναι πρὸς πάντων ἀνθρώπων. ἐπεὶ δὲ δαιμονίη τις γίνεται ὁρμή, καὶ Ἕλληνας, ὡς οἶκε, φθορή τις καταλαμβάνει θεήλατος, ἐγὼ μὲν καὶ αὐτὸς τράπομαι καὶ τὴν γνώμην μετατίθεμαι, σὺ δὲ σήμηνον μὲν Πέρσῃσι τὰ ἐκ τοῦ θεοῦ πεμπόμενα, χρᾶσθαι δὲ κέλευε τοῖσι ἐκ σέο πρώτοισι προειρημένοισι ἐς τὴν παρασκευήν, ποίεε δὲ οὕτω ὅκως τοῦ θεοῦ παραδιδόντος, τῶν σῶν ἐνδεήσει μηδέν.



[7.18.4] τούτων λεχθέντων, ἐνθαῦτα ἐπαρθέντες τῇ ὄψι, ὡς ἡμέρη ἐγένετο τάχιστα, Ξέρξης τε ὑπερετίθετο ταῦτα Πέρσῃσι καὶ Ἀρτάβανος, ὃς πρότερον ἀποσπεύδων μοῦνος ἐφαίνετο, τότε ἐπισπεύδων φανερὸς ἦν.



[7.19.1] Ὁρμημένῳ δὲ Ξέρξῃ στρατηλατέειν μετὰ ταῦτα τρίτη ὄψις ἐν τῷ ὕπνῳ ἐγένετο, τὴν οἱ μάγοι ἔκριναν ἀκούσαντες φέρειν τε ἐπὶ πᾶσαν γῆν δουλεύσειν τέ οἱ πάντας ἀνθρώπους. ἡ δὲ ὄψις ἦν ἥδε· ἐδόκεε ὁ Ξέρξης ἐστεφανῶσθαι ἐλαίης θαλλῷ, ἀπὸ δὲ τῆς ἐλαίης τοὺς κλάδους γῆν πᾶσαν ἐπισχεῖν, μετὰ δὲ ἀφανισθῆναι περὶ τῇ κεφαλῇ κείμενον τὸν στέφανον.




[7.19.2] κρινάντων δὲ ταύτῃ τῶν μάγων Περσέων τε τῶν συλλεχθέντων αὐτίκα πᾶς ἀνὴρ ἐς τὴν ἀρχὴν τὴν ἑωυτοῦ ἀπελάσας εἶχε προθυμίην πᾶσαν ἐπὶ τοῖσι εἰρημένοισι, θέλων αὐτὸς ἕκαστος τὰ προκείμενα δῶρα λαβεῖν, καὶ Ξέρξης τοῦ στρατοῦ οὕτως ἐπάγερσιν ποιέεται, χῶρον πάντα ἐρευνῶν τῆς ἠπείρου.


[7.20.1] ἀπὸ γὰρ Αἰγύπτου ἁλώσιος ἐπὶ μὲν τέσσερα ἔτεα πλήρεα παραρτέετο στρατιήν τε καὶ τὰ πρόσφορα τῇ στρατιῇ, πέμπτῳ δὲ ἔτεϊ ἀνομένῳ ἐστρατηλάτεε χειρὶ μεγάλῃ πλήθεος.



[7.20.2] στόλων γὰρ τῶν ἡμεῖς ἴδμεν πολλῷ δὴ μέγιστος οὗτος ἐγένετο, ὥστε μήτε τὸν Δαρείου τὸν ἐπὶ Σκύθας παρὰ τοῦτον μηδένα φαίνεσθαι μήτε τὸν Σκυθικόν ὅτε Σκύθαι Κιμμερίους διώκοντες ἐς τὴν Μηδικὴν χώρην ἐσβαλόντες σχεδὸν πάντα τὰ ἄνω τῆς Ἀσίης καταστρεψάμενοι ἐνέμοντο, τῶν εἵνεκεν ὕστερον Δαρεῖος ἐτιμωρέετο, μήτε κατὰ τὰ λεγόμενα τὸν Ἀτρειδέων ἐς Ἴλιον μήτε τὸν Μυσῶν τε καὶ Τευκρῶν τὸν πρὸ τῶν Τρωικῶν γενόμενον, οἳ διαβάντες ἐς τὴν Εὐρώπην κατὰ Βόσπορον τούς τε Θρήικας κατεστρέψαντο πάντας καὶ ἐπὶ τὸν Ἰόνιον πόντον κατέβησαν μέχρι τε Πηνειοῦ ποταμοῦ τὸ πρὸς μεσαμβρίης ἤλασαν.




[7.21.1] αὗται αἱ πᾶσαι οὐδ᾽ ἕτεραι πρὸς ταύτῃσι γενόμεναι στρατηλασίαι μιῆς τῆσδε οὐκ ἄξιαι. τί γὰρ οὐκ ἤγαγε ἐκ τῆς Ἀσίης ἔθνος ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα Ξέρξης; κοῖον δὲ πινόμενον [μιν] ὕδωρ οὐκ ἐπέλιπε, πλὴν τῶν μεγάλων ποταμῶν;




[7.21.2] οἱ μὲν γὰρ νέας παρείχοντο, οἱ δὲ ἐς πεζὸν ἐτετάχατο, τοῖσι δὲ ἵππος προσετέτακτο, τοῖσι δὲ ἱππαγωγὰ πλοῖα ἅμα στρατευομένοισι, τοῖσι δὲ ἐς τὰς γεφύρας μακρὰς νέας παρέχειν, τοῖσι δὲ σῖτά τε καὶ νέας.



[7.22.1] καὶ τοῦτο μέν, ὡς προσπταισάντων τῶν πρώτων περιπλεόντων περὶ τὸν Ἄθων, προετοιμάζετο ἐκ τριῶν ἐτέων κου μάλιστα ἐς τὸν Ἄθων· ἐν γὰρ Ἐλαιοῦντι τῆς Χερσονήσου ὅρμεον τριήρεες, ἐνθεῦτεν δὲ ὁρμώμενοι ὤρυσσον ὑπὸ μαστίγων παντοδαποὶ τῆς στρατιῆς, διάδοχοι δ᾽ ἐφοίτων· ὤρυσσον δὲ καὶ οἱ περὶ τὸν Ἄθων κατοικημένοι.



[7.22.2] Βουβάρης δὲ ὁ Μεγαβάζου καὶ Ἀρταχαίης ὁ Ἀρταίου ἄνδρες Πέρσαι ἐπεστάτεον τοῦ ἔργου. ὁ γὰρ Ἄθως ἐστὶ ὄρος μέγα τε καὶ ὀνομαστόν, ἐς θάλασσαν κατῆκον, οἰκημένον ὑπὸ ἀνθρώπων. τῇ δὲ τελευτᾷ ἐς τὴν ἤπειρον τὸ ὄρος, χερσονησοειδές τέ ἐστι καὶ ἰσθμὸς ὡς δυώδεκα σταδίων· πεδίον δὲ τοῦτο καὶ κολωνοὶ οὐ μεγάλοι ἐκ θαλάσσης τῆς Ἀκανθίων ἐπὶ θάλασσαν τὴν ἀντίον Τορώνης.



[7.22.3] ἐν δὲ τῷ ἰσθμῷ τούτῳ, ἐς τὸν τελευτᾷ ὁ Ἄθως, Σάνη πόλις Ἑλλὰς οἴκηται, αἱ δὲ ἐκτὸς Σάνης, ἔσω δὲ τοῦ Ἄθω οἰκημέναι, τὰς τότε ὁ Πέρσης νησιώτιδας ἀντὶ ἠπειρωτίδων ὅρμητο ποιέειν, εἰσὶ [δὲ] αἵδε, Δῖον, Ὀλόφυξος, Ἀκρόθῳον, Θύσσος, Κλεωναί.

[7.23.1] πόλιες μὲν αὗται αἳ τὸν Ἄθων νέμονται, ὤρυσσον δὲ ὧδε δασάμενοι τὸν χῶρον οἱ βάρβαροι κατὰ ἔθνεα. κατὰ Σάνην πόλιν σχοινοτενὲς ποιησάμενοι, ἐπείτε ἐγίνετο βαθέα ἡ διῶρυξ, οἱ μὲν κατώτατα ἑστεῶτες ὤρυσσον, ἕτεροι δὲ παρεδίδοσαν τὸν αἰεὶ ἐξορυσσόμενον χοῦν ἄλλοισι κατύπερθε ἑστεῶσι ἐπὶ βάθρων, οἱ δ᾽ αὖ ἐκδεκόμενοι ἑτέροισι, ἕως ἀπίκοντο ἐς τοὺς ἀνωτάτω· οὗτοι δὲ ἐξεφόρεόν τε καὶ ἐξέβαλλον.



[7.23.2] τοῖσι μέν νυν ἄλλοισι πλὴν Φοινίκων καταρρηγνύμενοι οἱ κρημνοὶ τοῦ ὀρύγματος πόνον διπλήσιον παρεῖχον· ἅτε γὰρ τοῦ τε ἄνω στόματος καὶ τοῦ κάτω τὰ αὐτὰ μέτρα ποιευμένων ἔμελλέ σφι τοιοῦτον ἀποβήσεσθαι.


[7.23.3] οἱ δὲ Φοίνικες σοφίην ἔν τε τοῖσι ἄλλοισι ἔργοισι ἀποδείκνυνται καὶ δὴ καὶ ἐν ἐκείνῳ· ἀπολαχόντες γὰρ μόριον ὅσον αὐτοῖσι ἐπέβαλλε, ὤρυσσον τὸ μὲν ἄνω στόμα τῆς διώρυχος ποιεῦντες διπλήσιον ἢ ὅσον ἔδει αὐτὴν τὴν διώρυχα γενέσθαι, προβαίνοντος δὲ τοῦ ἔργου συνῆγον αἰεί· κάτω τε δὴ ἐγίνετο καὶ ἐξισοῦτο τοῖσι ἄλλοισι τὸ ἔργον.


[7.23.4] ἐνθαῦτα δὲ λειμών ἐστι, ἵνα σφι ἀγορή τε ἐγίνετο καὶ πρητήριον· σῖτος δέ σφι πολλὸς ἐφοίτα ἐκ τῆς Ἀσίης ἀληλεσμένος.

[7.24.1] ὡς μὲν ἐμὲ συμβαλλόμενον εὑρίσκειν, μεγαλοφροσύνης εἵνεκεν αὐτὸ Ξέρξης ὀρύσσειν ἐκέλευε, ἐθέλων τε δύναμιν ἀποδείκνυσθαι καὶ μνημόσυνα λιπέσθαι· παρεὸν γὰρ μηδένα πόνον λαβόντας τὸν ἰσθμὸν τὰς νέας διειρύσαι, ὀρύσσειν ἐκέλευε διώρυχα τῇ θαλάσσῃ εὖρος ὡς δύο τριήρεας πλέειν ὁμοῦ ἐλαστρεομένας. τοῖσι δὲ αὐτοῖσι τούτοισι τοῖσί περ καὶ τὸ ὄρυγμα, προσετέτακτο καὶ τὸν Στρυμόνα ποταμὸν ζεύξαντας γεφυρῶσαι.




[7.25.1] ταῦτα μέν νυν οὕτως ἐποίεε, παρεσκευάζετο δὲ καὶ ὅπλα ἐς τὰς γεφύρας βύβλινά τε καὶ λευκολίνου, ἐπιτάξας Φοίνιξί τε καὶ Αἰγυπτίοισι, καὶ σιτία τῇ στρατιῇ καταβάλλειν, ἵνα μὴ λιμήνειε ἡ στρατιὴ μηδὲ τὰ ὑποζύγια ἐλαυνόμενα ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα.


[7.25.2] ἀναπυθόμενος δὲ τοὺς χώρους καταβάλλειν ἐκέλευε ἵνα ἐπιτηδεότατον εἴη, ἄλλον ἄλλῃ ἀγινέοντας ὁλκάσι τε καὶ πορθμηίοισι ἐκ τῆς Ἀσίης πανταχόθεν. τὸν δὴ ὦν πλεῖστον ἐς Λευκὴν Ἀκτὴν καλεομένην τῆς Θρηίκης ἀγίνεον, οἱ δὲ ἐς Τυρόδιζαν τὴν Περινθίων, οἱ δὲ ἐς Δορίσκον, οἱ δὲ ἐς Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Στρυμόνι, οἱ δὲ ἐς Μακεδονίην διατεταγμένοι.




[7.26.1] Ἐν ᾧ δὲ οὗτοι τὸν προκείμενον πόνον ἐργάζοντο, ἐν τούτῳ ὁ πεζὸς ἅπας συλλελεγμένος ἅμα Ξέρξῃ ἐπορεύετο ἐς Σάρδις, ἐκ Κριτάλλων ὁρμηθεὶς τῶν ἐν Καππαδοκίῃ· ἐνθαῦτα γὰρ εἴρητο συλλέγεσθαι πάντα τὸν κατ᾽ ἤπειρον μέλλοντα ἅμα αὐτῷ Ξέρξῃ πορεύεσθαι στρατόν.


[7.26.2] ὃς μέν νυν τῶν ὑπάρχων στρατὸν κάλλιστα ἐσταλμένον ἀγαγὼν τὰ προκείμενα παρὰ βασιλέος ἔλαβε δῶρα, οὐκ ἔχω φράσαι· οὐδὲ γὰρ ἀρχὴν ἐς κρίσιν τούτου πέρι ἐλθόντας οἶδα.

[7.26.3] οἱ δὲ ἐπείτε διαβάντες τὸν Ἅλυν ποταμὸν ὡμίλησαν τῇ Φρυγίῃ, δι᾽ αὐτῆς πορευόμενοι παρεγένοντο ἐς Κελαινάς, ἵνα πηγαὶ ἀναδιδοῦσι Μαιάνδρου ποταμοῦ καὶ ἑτέρου οὐκ ἐλάσσονος ἢ Μαιάνδρου, τῷ οὔνομα τυγχάνει ἐὸν Καταρρήκτης, ὃς ἐξ αὐτῆς τῆς ἀγορῆς τῆς Κελαινέων ἀνατέλλων ἐς τὸν Μαίανδρον ἐκδιδοῖ· ἐν τῇ καὶ ὁ τοῦ Σιληνοῦ Μαρσύεω ἀσκὸς [ἐν τῇ πόλι] ἀνακρέμαται, τὸν ὑπὸ Φρυγῶν λόγος ἔχει ὑπὸ Ἀπόλλωνος ἐκδαρέντα ἀνακρεμασθῆναι.



[7.27.1] ἐν ταύτῃ τῇ πόλι ὑποκατήμενος Πύθιος ὁ Ἄτυος ἀνὴρ Λυδὸς ἐξείνισε τὴν βασιλέος στρατιὴν πᾶσαν ξεινίοισι μεγίστοισι καὶ αὐτὸν Ξέρξην, χρήματά τε ἐπαγγέλλετο βουλόμενος ἐς τὸν πόλεμον παρέχειν.



[7.27.2] ἐπαγγελλομένου δὲ χρήματα Πυθίου εἴρετο Ξέρξης Περσέων τοὺς παρεόντας τίς τε ἐὼν ἀνδρῶν Πύθιος καὶ κόσα χρήματα ἐκτημένος ἐπαγγέλλοιτο ταῦτα. οἱ δὲ εἶπαν· Ὦ βασιλεῦ, οὗτός ἐστι ὅς τοι τὸν πατέρα Δαρεῖον ἐδωρήσατο τῇ πλατανίστῳ τῇ χρυσέῃ καὶ τῇ ἀμπέλῳ· ὃς καὶ νῦν ἐστι πρῶτος ἀνθρώπων πλούτῳ τῶν ἡμεῖς ἴδμεν μετὰ σέ.


[7.28.1] θωμάσας δὲ τῶν ἐπέων τὸ τελευταῖον Ξέρξης αὐτὸς δεύτερα εἴρετο Πύθιον ὁκόσα οἱ εἴη χρήματα. ὁ δὲ εἶπε· Ὦ βασιλεῦ, οὔτε σε ἀποκρύψω οὔτε σκήψομαι τὸ μὴ εἰδέναι τὴν ἐμεωυτοῦ οὐσίην, ἀλλ᾽ ἐπιστάμενός τοι ἀτρεκέως καταλέξω.



[7.28.2] ἐπείτε γὰρ τάχιστά σε ἐπυθόμην ἐπὶ θάλασσαν καταβαίνοντα τὴν Ἑλληνίδα, βουλόμενός τοι δοῦναι ἐς τὸν πόλεμον χρήματα ἐξέμαθον, καὶ εὗρον λογιζόμενος ἀργυρίου μὲν δύο χιλιάδας ἐούσας μοι ταλάντων, χρυσίου δὲ τετρακοσίας μυριάδας στατήρων Δαρεικῶν, ἐπιδεούσας ἑπτὰ χιλιάδων.

[7.28.3] καὶ τούτοισί σε ἐγὼ δωρέομαι· αὐτῷ δέ μοι ἀπὸ ἀνδραπόδων τε καὶ γεωπέδων ἀρκέων ἐστὶ βίος. ὁ μὲν ταῦτα ἔλεγε, Ξέρξης δὲ ἡσθεὶς τοῖσι εἰρημένοισι εἶπε·


[7.29.1] Ξεῖνε Λυδέ, ἐγὼ ἐπείτε ἐξῆλθον τὴν Περσίδα χώρην, οὐδενὶ ἀνδρὶ συνέμειξα ἐς τόδε ὅστις ἠθέλησε ξείνια προθεῖναι στρατῷ τῷ ἐμῷ, οὐδὲ ὅστις ἐς ὄψιν τὴν ἐμὴν καταστὰς αὐτεπάγγελτος ἐς τὸν πόλεμον ἐμοὶ ἠθέλησε συμβαλέσθαι χρήματα, ἔξω σεῦ. σὺ δὲ καὶ ἐξείνισας μεγάλως στρατὸν τὸν ἐμὸν καὶ χρήματα μεγάλα ἐπαγγέλλεαι.


[7.29.2] σοὶ ὦν ἐγὼ ἀντὶ αὐτῶν γέρεα τοιάδε δίδωμι· ξεῖνόν τέ σε ποιεῦμαι ἐμὸν καὶ τὰς τετρακοσίας μυριάδας τοι τῶν στατήρων ἀποπλήσω παρ᾽ ἐμεωυτοῦ δοὺς τὰς ἑπτὰ χιλιάδας, ἵνα μή τοι ἐπιδευέες ἔωσι αἱ τετρακόσιαι μυριάδες ἑπτὰ χιλιάδων, ἀλλὰ ᾖ τοι ἀπαρτιλογίη ὑπ᾽ ἐμέο πεπληρωμένη.


[7.29.3] ἔκτησό τε αὐτὸς τά περ αὐτὸς ἐκτήσαο, ἐπίστασό τε εἶναι αἰεὶ τοιοῦτος· οὐ γάρ τοι ταῦτα ποιεῦντι οὔτε ἐς τὸ παρεὸν οὔτε ἐς χρόνον μεταμελήσει.


[7.30.1] Ταῦτα δὲ εἴπας καὶ ἐπιτελέα ποιήσας ἐπορεύετο αἰεὶ τὸ πρόσω. ἄναυα δὲ καλεομένην Φρυγῶν πόλιν παραμειβόμενος καὶ λίμνην ἐκ τῆς ἅλες γίνονται, ἀπίκετο ἐς Κολοσσὰς πόλιν μεγάλην Φρυγίης· ἐν τῇ Λύκος ποταμὸς ἐς χάσμα γῆς ἐσβάλλων ἀφανίζεται· ἔπειτα διὰ σταδίων ὡς πέντε μάλιστά κῃ ἀναφαινόμενος ἐκδιδοῖ καὶ οὗτος ἐς τὸν Μαίανδρον.


[7.30.2] ἐκ δὲ Κολοσσέων ὁ στρατὸς ὁρμώμενος ἐπὶ τοὺς οὔρους τῶν Φρυγῶν τε καὶ Λυδῶν ἀπίκετο ἐς Κύδραρα πόλιν, ἔνθα στήλη καταπεπηγυῖα, σταθεῖσα δὲ ὑπὸ Κροίσου, καταμηνύει διὰ γραμμάτων τοὺς οὔρους.


[7.31.1] ὡς δὲ ἐκ τῆς Φρυγίης ἐσέβαλε ἐς τὴν Λυδίην, σχιζομένης τῆς ὁδοῦ καὶ τῆς μὲν ἐς ἀριστερὴν ἐπὶ Καρίης φερούσης, τῆς δὲ ἐς δεξιὴν ἐς Σάρδις, τῇ καὶ πορευομένῳ διαβῆναι τὸν Μαίανδρον ποταμὸν πᾶσα ἀνάγκη γίνεται καὶ ἰέναι παρὰ Καλλάτηβον πόλιν, ἐν τῇ ἄνδρες δημιοργοὶ μέλι ἐκ μυρίκης τε καὶ πυροῦ ποιεῦσι, ταύτην ἰὼν ὁ Ξέρξης τὴν ὁδὸν εὗρε πλατάνιστον, τὴν κάλλεος εἵνεκα δωρησάμενος κόσμῳ χρυσέῳ καὶ μελεδωνῷ ἀθανάτῳ ἀνδρὶ ἐπιτρέψας δευτέρῃ ἡμέρῃ ἀπίκετο ἐς τῶν Λυδῶν τὸ ἄστυ.



[7.32.1] ἀπικόμενος δὲ ἐς Σάρδις πρῶτα μὲν ἀπέπεμπε κήρυκας ἐς τὴν Ἑλλάδα αἰτήσοντας γῆν τε καὶ ὕδωρ καὶ προερέοντας δεῖπνα βασιλέϊ παρασκευάζειν· πλὴν οὔτε ἐς Ἀθήνας οὔτε ἐς Λακεδαίμονα ἀπέπεμπε ἐπὶ γῆς αἴτησιν, τῇ δὲ ἄλλῃ πάντῃ. τῶνδε δὲ εἵνεκα τὸ δεύτερον ἀπέπεμπε ἐπὶ γῆν τε καὶ ὕδωρ· ὅσοι πρότερον οὐκ ἔδοσαν Δαρείῳ πέμψαντι, τούτους πάγχυ ἐδόκεε τότε δείσαντας δώσειν· βουλόμενος ὦν αὐτὸ τοῦτο ἐκμαθεῖν [ἀκριβῶς] ἔπεμπε.



[7.33.1] Μετὰ δὲ ταῦτα παρεσκευάζετο ὡς ἐλῶν ἐς Ἄβυδον. οἱ δὲ ἐν τούτῳ τὸν Ἑλλήσποντον ἐζεύγνυσαν ἐκ τῆς Ἀσίης ἐς τὴν Εὐρώπην. ἔστι δὲ τῆς Χερσονήσου τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ, Σηστοῦ τε πόλιος μεταξὺ καὶ Μαδύτου, ἀκτὴ τρηχέα ἐς θάλασσαν κατήκουσα Ἀβύδου καταντίον, ἔνθα μετὰ ταῦτα, χρόνῳ ὕστερον οὐ πολλῷ, ἐπὶ Ξανθίππου τοῦ Ἀρίφρονος στρατηγοῦ Ἀθηναίων, Ἀρταΰκτην ἄνδρα Πέρσην λαβόντες Σηστοῦ ὕπαρχον ζῶντα πρὸς σανίδα διεπασσάλευσαν, ὃς καὶ ἐς τοῦ Πρωτεσίλεω τὸ ἱρὸν ἐς Ἐλαιοῦντα ἀγινεόμενος γυναῖκας ἀθέμιστα [ἔργα] ἔρδεσκε.


[7.34.1] ἐς ταύτην ὦν τὴν ἀκτὴν ἐξ Ἀβύδου ὁρμώμενοι ἐγεφύρουν τοῖσι προσέκειτο, τὴν μὲν λευκολίνου Φοίνικες, τὴν δὲ βυβλίνην Αἰγύπτιοι. ἔστι δὲ ἑπτὰ στάδιοι ἐξ Ἀβύδου ἐς τὴν ἀπαντίον. καὶ δὴ ἐζευγμένου τοῦ πόρου ἐπιγενόμενος χειμὼν μέγας συνέκοψέ τε ἐκεῖνα πάντα καὶ διέλυσε.





[7.35.1] ὡς δ᾽ ἐπύθετο Ξέρξης, δεινὰ ποιεύμενος τὸν Ἑλλήσποντον ἐκέλευσε τριηκοσίας ἐπικέσθαι μάστιγι πληγὰς καὶ κατεῖναι ἐς τὸ πέλαγος πεδέων ζεῦγος. ἤδη δὲ ἤκουσα ὡς καὶ στιγέας ἅμα τούτοισι ἀπέπεμψε στίξοντας τὸν Ἑλλήσποντον.

[7.35.2] ἐνετέλλετο δὲ ὦν ῥαπίζοντας λέγειν βάρβαρά τε καὶ ἀτάσθαλα· Ὦ πικρὸν ὕδωρ, δεσπότης τοι δίκην ἐπιτιθεῖ τήνδε, ὅτι μιν ἠδίκησας οὐδὲν πρὸς ἐκείνου ἄδικον παθόν. καὶ βασιλεὺς μὲν Ξέρξης διαβήσεταί σε, ἤν τε σύ γε βούλῃ ἤν τε μή· σοὶ δὲ κατὰ δίκην ἄρα οὐδεὶς ἀνθρώπων θύει ὡς ἐόντι καὶ θολερῷ καὶ ἁλμυρῷ ποταμῷ.


[7.35.3] τήν τε δὴ θάλασσαν ἐνετέλλετο τούτοισι ζημιοῦν καὶ τῶν ἐπεστεώτων τῇ ζεύξι τοῦ Ἑλλησπόντου ἀποταμεῖν τὰς κεφαλάς.

[7.36.1] καὶ οἱ μὲν ταῦτα ἐποίεον τοῖσι προσέκειτο αὕτη ἡ ἄχαρις τιμή, τὰς δὲ ἄλλοι ἀρχιτέκτονες ἐζεύγνυσαν· ἐζεύγνυσαν δὲ ὧδε· πεντηκοντέρους καὶ τριήρεας συνθέντες, ὑπὸ μὲν τὴν πρὸς τοῦ Εὐξείνου Πόντου ἑξήκοντά τε καὶ τριηκοσίας, ὑπὸ δὲ τὴν ἑτέρην τεσσερεσκαίδεκα καὶ τριηκοσίας, τοῦ μὲν Πόντου ἐπικαρσίας, τοῦ δὲ Ἑλλησπόντου κατὰ ῥόον, ἵνα ἀνακωχεύῃ τὸν τόνον τῶν ὅπλων·





[7.36.2] συνθέντες δὲ ἀγκύρας κατῆκαν περιμήκεας, τὰς μὲν πρὸς τοῦ Πόντου τῆς ἑτέρης τῶν ἀνέμων εἵνεκεν τῶν ἔσωθεν ἐκπνεόντων, τῆς δὲ ἑτέρης πρὸς ἑσπέρης τε καὶ τοῦ Αἰγαίου ζεφύρου τε καὶ νότου εἵνεκα. διέκπλοον δὲ ὑπόφαυσιν κατέλιπον τῶν πεντηκοντέρων καὶ †τριχοῦ†, ἵνα καὶ ἐς τὸν Πόντον ἔχῃ ὁ βουλόμενος πλέειν πλοίοισι λεπτοῖσι καὶ ἐκ τοῦ Πόντου ἔξω.



[7.36.3] ταῦτα δὲ ποιήσαντες κατέτεινον ἐκ γῆς στρεβλοῦντες ὄνοισι ξυλίνοισι τὰ ὅπλα, οὐκέτι χωρὶς ἑκάτερα τάξαντες, ἀλλὰ δύο μὲν λευκολίνου δασάμενοι ἐς ἑκατέρην, τέσσερα δὲ τῶν βυβλίνων. παχύτης μὲν ἦν ἡ αὐτὴ καὶ καλλονή, κατὰ λόγον δὲ ἐμβριθέστερα ἦν τὰ λίνεα, τοῦ τάλαντον ὁ πῆχυς εἷλκε.




[7.36.4] ἐπειδὴ δὲ ἐγεφυρώθη ὁ πόρος, κορμοὺς ξύλων καταπρίσαντες καὶ ποιήσαντες ἴσους τῆς σχεδίης τῷ εὔρεϊ κόσμῳ ἐπετίθεσαν κατύπερθε τῶν ὅπλων τοῦ τόνου, θέντες δὲ ἐπεξῆς ἐνθαῦτα αὖτις ἐπεζεύγνυον.



[7.36.5] ποιήσαντες δὲ ταῦτα ὕλην ἐπεφόρησαν, κόσμῳ δὲ θέντες καὶ τὴν ὕλην γῆν ἐπεφόρησαν, κατανάξαντες δὲ καὶ τὴν γῆν φραγμὸν παρείρυσαν ἔνθεν καὶ ἔνθεν, ἵνα μὴ φοβῆται τὰ ὑποζύγια τὴν θάλασσαν ὑπερορῶντα [καὶ οἱ ἵπποι].



[7.37.1] ὡς δὲ τά τε τῶν γεφυρέων κατεσκεύαστο καὶ τὰ περὶ τὸν Ἄθων, οἵ τε χυτοὶ περὶ τὰ στόματα τῆς διώρυχος, οἳ τῆς ῥηχίης εἵνεκεν ἐποιήθησαν, ἵνα μὴ ἐμπίμπληται τὰ στόματα τοῦ ὀρύγματος, καὶ αὐτὴ ἡ διῶρυξ παντελέως πεποιημένη ἀγγέλλετο, ἐνθαῦτα χειμερίσας ἅμα τῷ ἔαρι παρεσκευασμένος ὁ στρατὸς ἐκ τῶν Σαρδίων ὁρμᾶτο ἐλῶν ἐς Ἄβυδον.



[7.37.2] ὁρμημένῳ δέ οἱ ὁ ἥλιος ἐκλιπὼν τὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἕδρην ἀφανὴς ἦν οὔτ᾽ ἐπινεφέλων ἐόντων αἰθρίης τε τὰ μάλιστα, ἀντὶ ἡμέρης τε νὺξ ἐγένετο. ἰδόντι δὲ καὶ μαθόντι τοῦτο τῷ Ξέρξῃ ἐπιμελὲς ἐγένετο, καὶ εἴρετο τοὺς μάγους τὸ θέλει προφαίνειν τὸ φάσμα.



[7.37.3] οἱ δὲ ἔφασαν ὡς Ἕλλησι προδεικνύει ὁ θεὸς ἔκλειψιν τῶν πολίων, λέγοντες ἥλιον εἶναι Ἑλλήνων προδέκτορα, σελήνην δὲ σφέων. ταῦτα πυθόμενος ὁ Ξέρξης περιχαρὴς ἐὼν ἐποιέετο τὴν ἔλασιν.


[7.38.1] ὡς δ᾽ ἐξήλαυνε τὴν στρατιήν, Πύθιος ὁ Λυδὸς καταρρωδήσας τὸ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ φάσμα ἐπαρθείς τε τοῖσι δωρήμασι ἐλθὼν παρὰ Ξέρξην ἔλεγε τάδε· Ὦ δέσποτα, χρηίσας ἄν τι σεῦ βουλοίμην τυχεῖν, τὸ σοὶ μὲν ἐλαφρὸν τυγχάνει ἐὸν ὑπουργῆσαι, ἐμοὶ δὲ μέγα γενόμενον.


[7.38.2] Ξέρξης δὲ πᾶν μᾶλλον δοκέων μιν χρηίσειν ἢ τὸ ἐδεήθη, ἔφη τε ὑποργήσειν καὶ δὴ ἀγορεύειν ἐκέλευε ὅτευ δέοιτο. ὁ δὲ ἐπείτε ταῦτα ἤκουσε, ἔλεγε θαρσήσας τάδε· Ὦ δέσποτα, τυγχάνουσί μοι παῖδες ἐόντες πέντε, καί σφεας καταλαμβάνει πάντας ἅμα σοὶ στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα.



[7.38.3] σὺ δέ, ὦ βασιλεῦ, ἐμὲ ἐς τόδε ἡλικίης ἥκοντα οἰκτίρας τῶν μοι παίδων ἕνα παράλυσον τῆς στρατιῆς τὸν πρεσβύτατον, ἵνα αὐτοῦ τε ἐμεῦ καὶ τῶν χρημάτων ᾖ μελεδωνός. τοὺς δὲ τέσσερας ἄγευ ἅμα σεωυτῷ, καὶ πρήξας τὰ νοέεις νοστήσειας ὀπίσω.


[7.39.1] κάρτα τε ἐθυμώθη ὁ Ξέρξης καὶ ἀμείβετο τοισίδε· Ὦ κακὲ ἄνθρωπε, σὺ ἐτόλμησας ἐμεῦ στρατευομένου αὐτοῦ ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα καὶ ἄγοντος παῖδας ἐμοὺς καὶ ἀδελφεοὺς καὶ οἰκηίους καὶ φίλους μνήσασθαι περὶ σέο παιδός, ἐὼν ἐμὸς δοῦλος, τὸν χρῆν πανοικίῃ αὐτῇ γυναικὶ συνέπεσθαι; εὖ νυν τόδ᾽ ἐξεπίστασο, ὡς ἐν τοῖσι ὠσὶ τῶν ἀνθρώπων οἰκέει ὁ θυμός, ὃς χρηστὰ μὲν ἀκούσας τέρψιος ἐμπιπλέει τὸ σῶμα, ὑπεναντία δὲ τούτοισι ἀκούσας ἀνοιδέει.




[7.39.2] ὅτε μέν νυν χρηστὰ ποιήσας ἕτερα τοιαῦτα ἐπηγγέλλεο, εὐεργεσίῃσι βασιλέα οὐ καυχήσεαι ὑπερβαλέσθαι· ἐπείτε δὲ ἐς τὸ ἀναιδέστερον ἐτράπευ, τὴν μὲν ἀξίην οὐ λάμψεαι, ἐλάσσω δὲ τῆς ἀξίης. σὲ μὲν γὰρ καὶ τοὺς τέσσερας τῶν παίδων ῥύεται τὰ ξείνια· τοῦ δὲ ἑνός, τοῦ περιέχεαι μάλιστα, τῇ ψυχῇ ζημιώσεαι.



[7.39.3] ὡς δὲ ταῦτα ὑπεκρίνατο, αὐτίκα ἐκέλευε τοῖσι προσετέτακτο ταῦτα πρήσσειν, τῶν Πυθίου παίδων ἐξευρόντας τὸν πρεσβύτατον μέσον διαταμεῖν, διαταμόντας δὲ τὰ ἡμίτομα διαθεῖναι τὸ μὲν ἐπὶ δεξιὰ τῆς ὁδοῦ, τὸ δ᾽ ἐπ᾽ ἀριστερά, καὶ ταύτῃ διεξιέναι τὸν στρατόν.


[7.40.1] ποιησάντων δὲ τούτων τοῦτο, μετὰ ταῦτα διεξήιε ὁ στρατός. ἡγέοντο δὲ πρῶτοι μὲν οἱ σκευοφόροι τε καὶ τὰ ὑποζύγια, μετὰ δὲ τούτους στρατὸς παντοίων ἐθνέων ἀναμίξ, οὐ διακεκριμένοι· τῇ δὲ ὑπερημίσεες ἦσαν, ἐνθαῦτα διελέλειπτο, καὶ οὐ συνέμισγον οὗτοι βασιλέϊ.




[7.40.2] προηγεῦντο μὲν δὴ ἱππόται χίλιοι ἐκ Περσέων πάντων ἀπολελεγμένοι· μετὰ δὲ αἰχμοφόροι χίλιοι, καὶ οὗτοι ἐκ πάντων ἀπολελεγμένοι, τὰς λόγχας κάτω ἐς τὴν γῆν τρέψαντες· μετὰ δὲ ἱροὶ Νησαῖοι καλεόμενοι ἵπποι δέκα, κεκοσμημένοι ὡς κάλλιστα.


[7.40.3] Νησαῖοι δὲ καλέονται ἵπποι ἐπὶ τοῦδε· ἔστι πεδίον μέγα τῆς Μηδικῆς τῷ οὔνομά ἐστι Νήσαιον· τοὺς ὦν δὴ ἵππους τοὺς μεγάλους φέρει τὸ πεδίον τοῦτο.

[7.40.4] ὄπισθε δὲ τούτων τῶν δέκα ἵππων ἅρμα Διὸς ἱρὸν ἐπετέτακτο, τὸ ἵπποι μὲν εἷλκον λευκοὶ ὀκτώ, ὄπισθε δὲ αὖ τῶν ἵππων εἵπετο πεζῇ ἡνίοχος ἐχόμενος τῶν χαλινῶν· οὐδεὶς γὰρ δὴ ἐπὶ τοῦτον τὸν θρόνον ἀνθρώπων ἀναβαίνει. τούτου δὲ ὄπισθε αὐτὸς Ξέρξης ἐπ᾽ ἅρματος ἵππων Νησαίων· παρεβεβήκεε δέ οἱ ἡνίοχος τῷ οὔνομα ἦν Πατιράμφης Ὀτάνεω παῖς Πέρσεω ἀνδρὸς.


[7.41.1] Ἐξήλασε μὲν οὕτως ἐκ Σαρδίων Ξέρξης, μετεκβαίνεσκε δέ, ὅκως μιν λόγος αἱρέοι, ἐκ τοῦ ἅρματος ἐς ἁρμάμαξαν. αὐτοῦ δὲ ὄπισθε αἰχμοφόροι Περσέων οἱ ἄριστοί τε καὶ γενναιότατοι χίλιοι, κατὰ νόμον τὰς λόγχας ἔχοντες, μετὰ δὲ ἵππος ἄλλη χιλίη ἐκ Περσέων ἀπολελεγμένη, μετὰ δὲ τὴν ἵππον ἐκ τῶν λοιπῶν Περσέων ἀπολελεγμένοι μύριοι.



[7.41.2] οὗτος πεζὸς ἦν· καὶ τούτων χίλιοι μὲν ἐπὶ τοῖσι δόρασι ἀντὶ τῶν σαυρωτήρων ῥοιὰς εἶχον χρυσέας καὶ πέριξ συνεκλήιον τοὺς ἄλλους, οἱ δὲ εἰνακισχίλιοι ἐντὸς τούτων ἐόντες ἀργυρέας ῥοιὰς εἶχον. εἶχον δὲ χρυσέας ῥοιὰς καὶ οἱ ἐς τὴν γῆν τρέποντες τὰς λόγχας, καὶ μῆλα οἱ ἄγχιστα ἑπόμενοι Ξέρξῃ. τοῖσι δὲ μυρίοισι ἐπετέτακτο ἵππος Περσέων μυρίη. μετὰ δὲ τὴν ἵππον διελέλειπτο καὶ δύο σταδίους, καὶ ἔπειτα ὁ λοιπὸς ὅμιλος ἤιε ἀναμίξ.



[7.42.1] ἐποιέετο δὲ τὴν ὁδὸν ἐκ τῆς Λυδίης ὁ στρατὸς ἐπί τε ποταμὸν Κάϊκον καὶ γῆν τὴν Μυσίην, ἀπὸ δὲ Καΐκου ὁρμώμενος, Κάνης ὄρος ἔχων ἐν ἀριστερῇ, διὰ τοῦ Ἀταρνέος ἐς Καρήνην πόλιν. ἀπὸ δὲ ταύτης διὰ Θήβης πεδίου ἐπορεύετο, Ἀτραμύττειόν τε πόλιν καὶ Ἄντανδρον τὴν Πελασγίδα παραμειβόμενος.


[7.42.2] τὴν Ἴδην δὲ λαβών, ἐς ἀριστερὴν χεῖρα ἤιε ἐς τὴν Ἰλιάδα γῆν. καὶ πρῶτα μέν οἱ ὑπὸ τῇ Ἴδῃ νύκτα ἀναμείναντι βρονταί τε καὶ πρηστῆρες ἐπεσπίπτουσι καί τινα αὐτοῦ ταύτῃ συχνὸν ὅμιλον διέφθειραν.


[7.43.1] ἀπικομένου δὲ τοῦ στρατοῦ ἐπὶ ποταμὸν Σκάμανδρον, ὃς πρῶτος ποταμῶν, ἐπείτε ἐκ Σαρδίων ὁρμηθέντες ἐπεχείρησαν τῇ ὁδῷ, ἐπέλιπε τὸ ῥέεθρον οὐδ᾽ ἀπέχρησε τῇ στρατιῇ τε καὶ τοῖσι κτήνεσι πινόμενος, ἐπὶ τοῦτον δὴ τὸν ποταμὸν ὡς ἀπίκετο Ξέρξης, ἐς τὸ Πριάμου Πέργαμον ἀνέβη ἵμερον ἔχων θεήσασθαι.


[7.43.2] θεησάμενος δὲ καὶ πυθόμενος ἐκείνων ἕκαστα τῇ Ἀθηναίῃ τῇ Ἰλιάδι ἔθυσε βοῦς χιλίας, χοὰς δὲ οἱ μάγοι τοῖσι ἥρωσι ἐχέαντο. ταῦτα δὲ ποιησαμένοισι νυκτὸς φόβος ἐς τὸ στρατόπεδον ἐνέπεσε. ἅμα ἡμέρῃ δὲ ἐπορεύετο ἐνθεῦτεν, ἐν ἀριστερῇ μὲν ἀπέργων Ῥοίτειον πόλιν καὶ Ὀφρύνειον καὶ Δάρδανον, ἥ περ δὴ Ἀβύδῳ ὅμουρός ἐστι, ἐν δεξιῇ δὲ Γέργιθας Τευκρούς.


[7.44.1] Ἐπεὶ δ᾽ ἐγένοντο ἐν Ἀβύδῳ, ἠθέλησε Ξέρξης ἰδέσθαι πάντα τὸν στρατόν. καὶ προεπεποίητο γὰρ ἐπὶ κολωνοῦ ἐπίτηδες αὐτῷ ταύτῃ προεξέδρη λίθου λευκοῦ (ἐποίησαν δὲ Ἀβυδηνοί ἐντειλαμένου πρότερον βασιλέος), ἐνθαῦτα ὡς ἵζετο, κατορῶν ἐπὶ τῆς ἠιόνος ἐθηεῖτο καὶ τὸν πεζὸν καὶ τὰς νέας, θηεύμενος δὲ ἱμέρθη τῶν νεῶν ἅμιλλαν γινομένην ἰδέσθαι. ἐπεὶ δὲ ἐγένετό τε καὶ ἐνίκων Φοίνικες Σιδώνιοι, ἥσθη τε τῇ ἁμίλλῃ καὶ τῇ στρατιῇ.




[7.45.1] ὡς δὲ ὥρα πάντα μὲν τὸν Ἑλλήσποντον ὑπὸ τῶν νεῶν ἀποκεκρυμμένον, πάσας δὲ τὰς ἀκτὰς καὶ τὰ Ἀβυδηνῶν πεδία ἐπίπλεα ἀνθρώπων, ἐνθαῦτα ὁ Ξέρξης ἑωυτὸν ἐμακάρισε, μετὰ δὲ τοῦτο ἐδάκρυσε.


[7.46.1] μαθὼν δέ μιν Ἀρτάβανος ὁ πάτρως, ὃς τὸ πρῶτον γνώμην ἀπεδέξατο ἐλευθέρως οὐ συμβουλεύων Ξέρξῃ στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, οὗτος ὡνὴρ φρασθεὶς Ξέρξην δακρύσαντα εἴρετο τάδε· Ὦ βασιλεῦ, ὡς πολλὸν ἀλλήλων κεχωρισμένα ἐργάσαο νῦν τε καὶ ὀλίγῳ πρότερον· μακαρίσας γὰρ σεωυτὸν δακρύεις.



[7.46.2] ὁ δὲ εἶπε· Ἐσῆλθε γάρ με λογισάμενον κατοικτῖραι ὡς βραχὺς εἴη ὁ πᾶς ἀνθρώπινος βίος, εἰ τούτων γε ἐόντων τοσούτων οὐδεὶς ἐς ἑκατοστὸν ἔτος περιέσται. ὁ δὲ ἀμείβετο λέγων· Ἕτερα τούτου παρὰ τὴν ζόην πεπόνθαμεν οἰκτρότερα.



[7.46.3] ἐν γὰρ οὕτω βραχέϊ βίῳ οὐδεὶς οὕτω ἄνθρωπος ἐὼν εὐδαίμων πέφυκε, οὔτε τούτων οὔτε τῶν ἄλλων, τῷ οὐ παραστήσεται πολλάκις καὶ οὐκὶ ἅπαξ τεθνάναι βούλεσθαι μᾶλλον ἢ ζώειν. αἵ τε γὰρ συμφοραὶ προσπίπτουσαι καὶ αἱ νοῦσοι συνταράσσουσαι καὶ βραχὺν ἐόντα μακρὸν δοκέειν εἶναι ποιεῦσι τὸν βίον.


[7.46.4] οὕτως ὁ μὲν θάνατος μοχθηρῆς ἐούσης τῆς ζόης καταφυγὴ αἱρετωτάτη τῷ ἀνθρώπῳ γέγονε, ὁ δὲ θεὸς γλυκὺν γεύσας τὸν αἰῶνα φθονερὸς ἐν αὐτῷ εὑρίσκεται ἐών.


[7.47.1] Ξέρξης δὲ ἀμείβετο λέγων· Ἀρτάβανε, βιοτῆς μέν νυν ἀνθρωπηίης πέρι, ἐούσης τοιαύτης οἵην περ σὺ διαιρέαι εἶναι, παυσώμεθα, μηδὲ κακῶν μεμνεώμεθα χρηστὰ ἔχοντες πρήγματα ἐν χερσί· φράσον δέ μοι τόδε· εἴ τοι ἡ ὄψις τοῦ ἐνυπνίου μὴ ἐναργὴς οὕτω ἐφάνη, εἶχες ἂν τὴν ἀρχαίην γνώμην, οὐκ ἐῶν με στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἢ μετέστης ἄν; φέρε τοῦτό μοι ἀτρεκέως εἰπέ.



[7.47.2] ὁ δὲ ἀμείβετο λέγων· Ὦ βασιλεῦ, ὄψις μὲν ἡ ἐπιφανεῖσα τοῦ ὀνείρου ὡς βουλόμεθα ἀμφότεροι, τελευτήσειε· ἐγὼ δ᾽ ἔτι καὶ ἐς τόδε δείματός εἰμι ὑπόπλεος οὐδ᾽ ἐντὸς ἐμεωυτοῦ, ἄλλα τε πολλὰ ἐπιλεγόμενος καὶ δὴ καὶ ὁρῶν τοι δύο τὰ μέγιστα πάντων ἐόντα πολεμιώτατα.



[7.48.1] Ξέρξης δὲ πρὸς ταῦτα ἀμείβετο τοισίδε· Δαιμόνιε ἀνδρῶν, κοῖα ταῦτα δύο λέγεις εἶναί μοι πολεμιώτατα; κότερά τοι ὁ πεζὸς μεμπτὸς κατὰ πλῆθός ἐστι, καὶ τὸ Ἑλληνικὸν στράτευμα φαίνεται πολλαπλήσιον ἔσεσθαι τοῦ ἡμετέρου, ἢ τὸ ναυτικὸν τὸ ἡμέτερον λείψεσθαι τοῦ ἐκείνων, ἢ καὶ συναμφότερα ταῦτα; εἰ γάρ τοι ταύτῃ φαίνεται ἐνδεέστερα εἶναι τὰ ἡμέτερα πρήγματα, στρατοῦ ἂν ἄλλου τις τὴν ταχίστην ἄγερσιν ποιοῖτο.



[7.49.1] ὁ δ᾽ ἀμείβετο λέγων· Ὦ βασιλεῦ, οὔτε στρατὸν τοῦτον, ὅστις γε σύνεσιν ἔχει, μέμφοιτ᾽ ἂν οὔτε τῶν νεῶν τὸ πλῆθος· ἤν τε πλεῦνας συλλέξῃς, τὰ δύο τοι τὰ λέγω πολλῷ ἔτι πολεμιώτερα γίνεται. τὰ δὲ δύο ταῦτα ἐστὶ γῆ τε καὶ θάλασσα.


[7.49.2] οὔτε γὰρ τῆς θαλάσσης ἔστι λιμὴν τοσοῦτος οὐδαμόθι, ὡς ἐγὼ εἰκάζω, ὅστις ἐγειρομένου χειμῶνος δεξάμενός σευ τοῦτο τὸ ναυτικὸν φερέγγυος ἔσται διασῶσαι τὰς νέας. καίτοι οὐκὶ ἕνα αὐτὸν δεῖ εἶναι [τὸν λιμένα], ἀλλὰ παρὰ πᾶσαν τὴν ἤπειρον παρ᾽ ἣν δὴ κομίζεαι.



[7.49.3] οὐκ ὦν δὴ ἐόντων τοι λιμένων ὑποδεξίων, μάθε ὅτι αἱ συμφοραὶ τῶν ἀνθρώπων ἄρχουσι καὶ οὐκὶ ὥνθρωποι τῶν συμφορέων. καὶ δὴ τῶν δύο τοι τοῦ ἑτέρου εἰρημένου τὸ ἕτερον ἔρχομαι ἐρέων.


[7.49.4] γῆ δὴ πολεμίη τῇδέ τοι κατίσταται· εἰ θέλει τοι μηδὲν ἀντίξοον καταστῆναι, τοσούτῳ τοι γίνεται πολεμιωτέρη ὅσῳ ἂν προβαίνῃς ἑκαστέρω, τὸ πρόσω αἰεὶ κλεπτόμενος· εὐπρηξίης γὰρ οὐκ ἔστι ἀνθρώποισι οὐδεμία πληθώρη.



[7.49.5] καὶ δή τοι, ὡς οὐδενὸς ἐναντιευμένου, λέγω τὴν χώρην πλεῦνα ἐν πλέονι χρόνῳ γινομένην λιμὸν τέξεσθαι. ἀνὴρ δὲ οὕτω ἂν εἴη ἄριστος, εἰ βουλευόμενος μὲν ἀρρωδέοι, πᾶν ἐπιλεγόμενος πείσεσθαι χρῆμα, ἐν δὲ τῷ ἔργῳ θρασὺς εἴη.




[7.50.1] ἀμείβεται Ξέρξης τοισίδε· Ἀρτάβανε, οἰκότως μὲν σύ γε τούτων ἕκαστα διαιρέαι, ἀτὰρ μήτε πάντα φοβέο μήτε πᾶν ὁμοίως ἐπιλέγεο. εἰ γὰρ δὴ βούλοιο ἐπὶ τῷ αἰεὶ ἐπεσφερομένῳ πρήγματι τὸ πᾶν ὁμοίως ἐπιλέγεσθαι, ποιήσειας ἂν οὐδαμὰ οὐδέν· κρέσσον δὲ πάντα θαρσέοντα ἥμισυ τῶν δεινῶν πάσχειν μᾶλλον ἢ πᾶν χρῆμα προδειμαίνοντα μηδαμὰ μηδὲν παθεῖν.



[7.50.2] εἰ δὲ ἐρίζων πρὸς πᾶν τὸ λεγόμενον μὴ τὸ βέβαιον ἀποδέξεις, σφάλλεσθαι ὀφείλεις ἐν αὐτοῖσι ὁμοίως καὶ ὁ ὑπεναντία τούτοισι λέξας. τοῦτο μέν νυν ἐπ᾽ ἴσης ἔχει· εἰδέναι δὲ ἄνθρωπον ἐόντα κῶς χρὴ τὸ βέβαιον; δοκέω μὲν οὐδαμῶς. τοῖσι τοίνυν βουλομένοισι ποιέειν ὡς τὸ ἐπίπαν φιλέει γίνεσθαι τὰ κέρδεα, τοῖσι δὲ ἐπιλεγομένοισί τε πάντα καὶ ὀκνέουσι οὐ μάλα ἐθέλει.





[7.50.3] ὁρᾷς τὰ Περσέων πρήγματα ἐς ὃ δυνάμιος προκεχώρηκε. εἰ τοίνυν ἐκεῖνοι οἱ πρὸ ἐμεῦ γενόμενοι βασιλέες γνώμῃσι ἐχρέωντο ὁμοίῃσι καὶ σύ, ἢ μὴ χρεώμενοι γνώμῃσι τοιαύτῃσι ἄλλους συμβούλους εἶχον τοιούτους, οὐκ ἄν κοτε εἶδες αὐτὰ ἐς τοῦτο προελθόντα· νῦν δὲ κινδύνους ἀναρριπτέοντες ἐς τοῦτό σφεα προηγάγοντο. μεγάλα γὰρ πρήγματα μεγάλοισι κινδύνοισι ἐθέλει καταιρέεσθαι.


[7.50.4] ἡμεῖς τοίνυν ὁμοιεύμενοι ἐκείνοισι ὥρην τε τοῦ ἔτεος καλλίστην πορευόμεθα καὶ καταστρεψάμενοι πᾶσαν τὴν Εὐρώπην νοστήσομεν ὀπίσω, οὔτε λιμῷ ἐντυχόντες οὐδαμόθι οὔτε ἄλλο ἄχαρι οὐδὲν παθόντες. τοῦτο μὲν γὰρ αὐτοὶ πολλὴν φορβὴν φερόμενοι πορευόμεθα, τοῦτο δέ, τῶν ἄν κου ἐπιβέωμεν γῆν καὶ ἔθνος, τούτων τὸν σῖτον ἕξομεν· ἐπ᾽ ἀροτῆρας δὲ καὶ οὐ νομάδας στρατευόμεθα ἄνδρας.




[7.51.1] λέγει Ἀρτάβανος μετὰ ταῦτα· Ὦ βασιλεῦ, ἐπείτε ἀρρωδέειν οὐδὲν ἐᾷς πρῆγμα, σὺ δέ μευ συμβουλίην ἔνδεξαι· ἀναγκαίως γὰρ ἔχει περὶ πολλῶν πρηγμάτων πλεῦνα λόγον ἐκτεῖναι. Κῦρος ὁ Καμβύσεω Ἰωνίην πᾶσαν πλὴν Ἀθηνέων κατεστρέψατο δασμοφόρον εἶναι Πέρσῃσι.



[7.51.2] τούτους ὦν τοὺς ἄνδρας συμβουλεύω τοι μηδεμιῇ μηχανῇ ἄγειν ἐπὶ τοὺς πατέρας· καὶ γὰρ ἄνευ τούτων οἷοί τέ εἰμεν τῶν ἐχθρῶν κατυπέρτεροι γίνεσθαι. ἢ γάρ σφεας, ἢν ἕπωνται, δεῖ ἀδικωτάτους γίνεσθαι καταδουλουμένους τὴν μητρόπολιν, ἢ δικαιοτάτους συνελευθεροῦντας.



[7.51.3] ἀδικώτατοι μέν νυν γινόμενοι οὐδὲν κέρδος μέγα ἡμῖν προσβάλλουσι, δικαιότατοι δὲ γινόμενοι οἷοί τε δηλήσασθαι μεγάλως τὴν σὴν στρατιὴν γίνονται. ἐς θυμὸν ὦν βαλεῦ καὶ τὸ παλαιὸν ἔπος ὡς εὖ εἴρηται, τὸ μὴ ἅμα ἀρχῇ πᾶν τέλος καταφαίνεσθαι.



[7.52.1] ἀμείβεται πρὸς ταῦτα Ξέρξης· Ἀρτάβανε, τῶν ἀπεφήναο γνωμέων σφάλλεαι κατὰ ταύτην δὴ μάλιστα, ὃς Ἴωνας φοβέαι μὴ μεταβάλωσι, τῶν ἔχομεν γνῶμα μέγιστον, τῷ σύ τε μάρτυς γίνεαι καὶ οἱ συστρατευσάμενοι Δαρείῳ ἄλλοι ἐπὶ Σκύθας, ὅτε ἐπὶ τούτοισι ἡ πᾶσα Περσικὴ στρατιὴ ἐγένετο διαφθεῖραι καὶ περιποιῆσαι· οἱ δὲ δικαιοσύνην καὶ πιστότητα ἐνέδωκαν, ἄχαρι δὲ οὐδέν.



[7.52.2] πάρεξ δὲ τούτου, ἐν τῇ ἡμετέρῃ καταλιπόντας τέκνα καὶ γυναῖκας καὶ χρήματα οὐδ᾽ ἐπιλέγεσθαι χρὴ νεώτερόν τι ποιήσειν. οὕτω μηδὲ τοῦτο φοβέο, ἀλλὰ θυμὸν ἔχων ἀγαθὸν σῷζε οἶκόν τε τὸν ἐμὸν καὶ τυραννίδα τὴν ἐμήν· σοὶ γὰρ ἐγὼ μούνῳ ἐκ πάντων σκῆπτρα τὰ ἐμὰ ἐπιτρέπω.


[7.53.1] Ταῦτα εἴπας καὶ Ἀρτάβανον ἀποστείλας ἐς Σοῦσα δεύτερα μετεπέμψατο Ξέρξης Περσέων τοὺς δοκιμωτάτους· ἐπεὶ δέ οἱ παρῆσαν, ἔλεγέ σφι τάδε· Ὦ Πέρσαι, τῶνδ᾽ ἐγὼ ὑμέων χρηίζων συνέλεξα, ἄνδρας τε γίνεσθαι ἀγαθοὺς καὶ μὴ καταισχύνειν τὰ πρόσθε ἐργασμένα Πέρσῃσι, ἐόντα μεγάλα τε καὶ πολλοῦ ἄξια, ἀλλ᾽ εἷς τε ἕκαστος καὶ οἱ σύμπαντες προθυμίην ἔχωμεν· ξυνὸν γὰρ πᾶσι τοῦτο ἀγαθὸν σπεύδεται.


[7.53.2] τῶνδε δὲ εἵνεκα προαγορεύω ἀντέχεσθαι τοῦ πολέμου ἐντεταμένως· ὡς γὰρ ἐγὼ πυνθάνομαι, ἐπ᾽ ἄνδρας στρατευόμεθα ἀγαθούς, τῶν ἢν κρατήσωμεν, οὐ μή τις ἡμῖν ἄλλος στρατὸς ἀντιστῇ κοτε ἀνθρώπων. νῦν δὲ διαβαίνωμεν ἐπευξάμενοι τοῖσι θεοῖσι οἳ Περσίδα γῆν λελόγχασι.



[7.54.1] Ταύτην μὲν τὴν ἡμέρην παρεσκευάζοντο ἐς τὴν διάβασιν, τῇ δὲ ὑστεραίῃ ἀνέμενον τὸν ἥλιον ἐθέλοντες ἰδέσθαι ἀνίσχοντα, θυμιήματά τε παντοῖα ἐπὶ τῶν γεφυρέων καταγίζοντες καὶ μυρσίνῃσι στορνύντες τὴν ὁδόν.

[7.54.2] ὡς δ᾽ ἐπανέτελλε ὁ ἥλιος, σπένδων ἐκ χρυσέης φιάλης Ξέρξης ἐς τὴν θάλασσαν εὔχετο πρὸς τὸν ἥλιον μηδεμίαν οἱ συντυχίην τοιαύτην γενέσθαι, ἥ μιν παύσει καταστρέψασθαι τὴν Εὐρώπην πρότερον ἢ ἐπὶ τέρμασι τοῖσι ἐκείνης γένηται. εὐξάμενος δὲ ἐσέβαλε τὴν φιάλην ἐς τὸν Ἑλλήσποντον καὶ χρύσεον κρητῆρα καὶ Περσικὸν ξίφος, τὸν ἀκινάκην καλέουσι.

[7.54.3] ταῦτα οὐκ ἔχω ἀτρεκέως διακρῖναι οὔτε εἰ τῷ ἡλίῳ ἀνατιθεὶς κατῆκε ἐς τὸ πέλαγος οὔτε εἰ μετεμέλησέ οἱ τὸν Ἑλλήσποντον μαστιγώσαντι καὶ ἀντὶ τούτων τὴν θάλασσαν ἐδωρέετο.

[7.55.1] ὡς δὲ ταῦτά οἱ ἐπεποίητο, διέβαινον κατὰ μὲν τὴν ἑτέρην τῶν γεφυρέων τὴν πρὸς τοῦ Πόντου ὁ πεζός τε καὶ ἡ ἵππος ἅπασα, κατὰ δὲ τὴν πρὸς τὸ Αἰγαῖον τὰ ὑποζύγια καὶ ἡ θεραπηίη.


[7.55.2] ἡγέοντο δὲ πρῶτα μὲν οἱ μύριοι Πέρσαι, ἐστεφανωμένοι πάντες, μετὰ δὲ τούτους ὁ σύμμικτος στρατὸς παντοίων ἐθνέων. ταύτην μὲν τὴν ἡμέρην οὗτοι, τῇ δὲ ὑστεραίῃ πρῶτοι μὲν οἵ τε ἱππόται καὶ οἱ τὰς λόγχας κάτω τρέποντες· ἐστεφάνωντο δὲ καὶ οὗτοι.


[7.55.3] μετὰ δὲ οἵ τε ἵπποι οἱ ἱροὶ καὶ τὸ ἅρμα τὸ ἱρόν, ἐπὶ δὲ αὐτός τε Ξέρξης καὶ οἱ αἰχμοφόροι καὶ οἱ ἱππόται οἱ χίλιοι, ἐπὶ δὲ τούτοισι ὁ ἄλλος στρατός. καὶ αἱ νέες ἅμα ἀνήγοντο ἐς τὴν ἀπεναντίον. ἤδη δὲ ἤκουσα καὶ ὕστατον διαβῆναι βασιλέα πάντων.


[7.56.1] Ξέρξης δὲ ἐπεὶ διέβη ἐς τὴν Εὐρώπην, ἐθηεῖτο τὸν στρατὸν ὑπὸ μαστίγων διαβαίνοντα. διέβη δὲ ὁ στρατὸς αὐτοῦ ἐν ἑπτὰ ἡμέρῃσι καὶ [ἐν] ἑπτὰ εὐφρόνῃσι, ἐλινύσας οὐδένα χρόνον.

[7.56.2] ἐνθαῦτα λέγεται Ξέρξεω ἤδη διαβεβηκότος τὸν Ἑλλήσποντον ἄνδρα εἰπεῖν Ἑλλησπόντιον· Ὦ Ζεῦ, τί δὴ ἀνδρὶ εἰδόμενος Πέρσῃ καὶ οὔνομα ἀντὶ Διὸς Ξέρξην θέμενος ἀνάστατον τὴν Ἑλλάδα θέλεις ποιῆσαι, ἄγων πάντας ἀνθρώπους; καὶ γὰρ ἄνευ τούτων ἐξῆν τοι ποιέειν ταῦτα.



[7.57.1] Ὡς δὲ διέβησαν πάντες, ἐς ὁδὸν ὁρμημένοισι τέρας σφι ἐφάνη μέγα, τὸ Ξέρξης ἐν οὐδενὶ λόγῳ ἐποιήσατο καίπερ εὐσύμβλητον ἐόν· ἵππος γὰρ ἔτεκε λαγόν. εὐσύμβλητον ὦν τῇδε [τοῦτο] ἐγένετο, ὅτι ἔμελλε μὲν ἐλᾶν στρατιὴν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα Ξέρξης ἀγαυρότατα καὶ μεγαλοπρεπέστατα, ὀπίσω δὲ περὶ ἑωυτοῦ τρέχων ἥξειν ἐς τὸν αὐτὸν χῶρον.



[7.57.2] ἐγένετο δὲ καὶ ἕτερον αὐτῷ τέρας ἐόντι ἐν Σάρδισι· ἡμίονος γὰρ ἔτεκε ἡμίονον διξὰ ἔχουσαν αἰδοῖα, τὰ μὲν ἔρσενος, τὰ δὲ θηλέης· κατύπερθε δὲ ἦν τὰ τοῦ ἔρσενος.


[7.58.1] τῶν ἀμφοτέρων λόγον οὐδένα ποιησάμενος τὸ πρόσω ἐπορεύετο, σὺν δέ οἱ ὁ πεζὸς στρατός. ὁ δὲ ναυτικὸς ἔξω τὸν Ἑλλήσποντον πλέων παρὰ γῆν ἐκομίζετο, τὰ ἔμπαλιν πρήσσων τοῦ πεζοῦ.


[7.58.2] ὁ μὲν γὰρ πρὸς ἑσπέρην ἔπλεε, ἐπὶ Σαρπηδονίης ἄκρης ποιεύμενος τὴν ἄπιξιν, ἐς τὴν αὐτῷ προείρητο ἀπικομένῳ περιμένειν· ὁ δὲ κατ᾽ ἤπειρον στρατὸς πρὸς ἠῶ τε καὶ ἡλίου ἀνατολὰς ἐποιέετο τὴν ὁδὸν διὰ τῆς Χερσονήσου, ἐν δεξιῇ μὲν ἔχων τὸν Ἕλλης τάφον τῆς Ἀθάμαντος, ἐν ἀριστερῇ δὲ Καρδίην πόλιν, διὰ μέσης δὲ πορευόμενος πόλιος τῇ οὔνομα τυγχάνει ἐὸν Ἀγορή.


[7.58.3] ἐνθεῦτεν δὲ κάμπτων τὸν κόλπον τὸν Μέλανα καλεόμενον καὶ Μέλανα ποταμόν, οὐκ ἀντισχόντα τότε τῇ στρατιῇ τὸ ῥέεθρον ἀλλ᾽ ἐπιλιπόντα, τοῦτον τὸν ποταμὸν διαβάς, ἐπ᾽ οὗ καὶ ὁ κόλπος οὗτος τὴν ἐπωνυμίην ἔχει, ἤιε πρὸς ἑσπέρην, Αἶνόν τε πόλιν Αἰολίδα καὶ Στεντορίδα λίμνην παρεξιών, ἐς ὃ ἀπίκετο ἐς Δορίσκον.


[7.59.1] ὁ δὲ Δορίσκος ἐστὶ τῆς Θρηίκης αἰγιαλός τε καὶ πεδίον μέγα, διὰ δὲ αὐτοῦ ῥέει ποταμὸς μέγας Ἕβρος· ἐν τῷ τεῖχός τε ἐδέδμητο βασιλήιον τοῦτο τὸ δὴ Δορίσκος κέκληται, καὶ Περσέων φρουρὴ ἐν αὐτῷ κατεστήκεε ὑπὸ Δαρείου ἐξ ἐκείνου τοῦ χρόνου ἐπείτε ἐπὶ Σκύθας ἐστρατεύετο.


[7.59.2] ἔδοξε ὦν τῷ Ξέρξῃ ὁ χῶρος εἶναι ἐπιτήδεος ἐνδιατάξαι τε καὶ ἐξαριθμῆσαι τὸν στρατόν, καὶ ἐποίεε ταῦτα. τὰς μὲν δὴ νέας τὰς πάσας ἀπικομένας ἐς Δορίσκον οἱ ναύαρχοι κελεύσαντος Ξέρξεω ἐς τὸν αἰγιαλὸν τὸν προσεχέα Δορίσκῳ ἐκόμισαν, ἐν τῷ Σάλη τε Σαμοθρηικίη πεπόλισται πόλις καὶ Ζώνη, τελευταία δὲ αὐτοῦ Σέρρειον ἄκρη ὀνομαστή. ὁ δὲ χῶρος οὗτος τὸ παλαιὸν ἦν Κικόνων.



[7.59.3] ἐς τοῦτον τὸν αἰγιαλὸν κατασχόντες τὰς νέας ἀνέψυχον ἀνελκύσαντες. ὁ δὲ ἐν τῷ Δορίσκῳ τοῦτον τὸν χρόνον τῆς στρατιῆς ἀριθμὸν ἐποιέετο.

[7.60.1] ὅσον μέν νυν ἕκαστοι παρεῖχον πλῆθος ἐς ἀριθμόν, οὐκ ἔχω εἰπεῖν τὸ ἀτρεκές (οὐ γὰρ λέγεται πρὸς οὐδαμῶν ἀνθρώπων), σύμπαντος δὲ τοῦ στρατοῦ τοῦ πεζοῦ τὸ πλῆθος ἐφάνη ἑβδομήκοντα καὶ ἑκατὸν μυριάδες.


[7.60.2] ἐξηρίθμησαν δὲ τόνδε τὸν τρόπον. Συναγαγόντες ἐς ἕνα χῶρον μυριάδα ἀνθρώπων καὶ συννάξαντες ταύτην ὡς μάλιστα εἶχον περιέγραψαν ἔξωθεν κύκλον· περιγράψαντες δὲ καὶ ἀπέντες τοὺς μυρίους αἱμασιὴν περιέβαλον κατὰ τὸν κύκλον, ὕψος ἀνήκουσαν ἀνδρὶ ἐς τὸν ὀμφαλόν.



[7.60.3] ταύτην δὲ ποιήσαντες ἄλλους ἐσεβίβαζον ἐς τὸ περιοικοδομημένον, μέχρι οὗ πάντας τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐξηρίθμησαν. Ἀριθμήσαντες δὲ κατὰ ἔθνεα διέτασσον.


[7.61.1] Οἱ δὲ στρατευόμενοι οἵδε ἦσαν, Πέρσαι μὲν ὧδε ἐσκευασμένοι· περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι εἶχον τιάρας καλεομένους, πίλους ἀπαγέας, περὶ δὲ τὸ σῶμα κιθῶνας χειριδωτοὺς ποικίλους, … λεπίδος σιδηρέης ὄψιν ἰχθυοειδέος, περὶ δὲ τὰ σκέλεα ἀναξυρίδας, ἀντὶ δὲ ἀσπίδων γέρρα· ὑπὸ δὲ φαρετρεῶνες ἐκρέμαντο· αἰχμὰς δὲ βραχέας εἶχον, τόξα δὲ μεγάλα, ὀϊστοὺς δὲ καλαμίνους, πρὸς δὲ ἐγχειρίδια παρὰ τὸν δεξιὸν μηρὸν παραιωρεύμενα ἐκ τῆς ζώνης.



[7.61.2] καὶ ἄρχοντα παρείχοντο Ὀτάνεα, τὸν Ἀμήστριος πατέρα τῆς Ξέρξεω γυναικός. ἐκαλέοντο δὲ πάλαι ὑπὸ μὲν Ἑλλήνων Κηφῆνες, ὑπὸ μέντοι σφέων αὐτῶν καὶ τῶν περιοίκων Ἀρταῖοι.


[7.61.3] ἐπεὶ δὲ Περσεὺς ὁ Δανάης τε καὶ Διὸς ἀπίκετο παρὰ Κηφέα τὸν Βήλου καὶ ἔσχε αὐτοῦ τὴν θυγατέρα Ἀνδρομέδην, γίνεται αὐτῷ παῖς τῷ οὔνομα ἔθετο Πέρσην, τοῦτον δὲ αὐτοῦ καταλείπει· ἐτύγχανε γὰρ ἄπαις ἐὼν ὁ Κηφεὺς ἔρσενος γόνου. ἐπὶ τούτου δὴ τὴν ἐπωνυμίην ἔσχον.


[7.62.1] Μῆδοι δὲ τὴν αὐτὴν ταύτην ἐσταλμένοι ἐστρατεύοντο· Μηδικὴ γὰρ αὕτη ἡ σκευή ἐστι καὶ οὐ Περσική. οἱ δὲ Μῆδοι ἄρχοντα μὲν παρείχοντο Τιγράνην ἄνδρα Ἀχαιμενίδην, ἐκαλέοντο δὲ πάλαι πρὸς πάντων Ἄριοι, ἀπικομένης δὲ Μηδείης τῆς Κολχίδος ἐξ Ἀθηνέων ἐς τοὺς Ἀρίους τούτους μετέβαλον καὶ οὗτοι τὸ οὔνομα. αὐτοὶ περὶ σφέων ὧδε λέγουσι Μῆδοι.


[7.62.2] Κίσσιοι δὲ στρατευόμενοι τὰ μὲν ἄλλα κατά περ Πέρσαι ἐσκευάδατο, ἀντὶ δὲ τῶν πίλων μιτρηφόροι ἦσαν. Κισσίων δὲ ἦρχε Ἀνάφης ὁ Ὀτάνεω. Ὑρκάνιοι δὲ κατά περ Πέρσαι ἐσεσάχατο, ἡγεμόνα παρεχόμενοι Μεγάπανον τὸν Βαβυλῶνος ὕστερον τούτων ἐπιτροπεύσαντα.


[7.63.1] Ἀσσύριοι δὲ στρατευόμενοι περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι εἶχον χάλκεά τε κράνεα καὶ πεπλεγμένα τρόπον τινὰ βάρβαρον οὐκ εὐαπήγητον, ἀσπίδας δὲ καὶ αἰχμὰς καὶ ἐγχειρίδια παραπλήσια τοῖσι Αἰγυπτίοισι εἶχον, πρὸς δὲ ῥόπαλα ξύλων τετυλωμένα σιδήρῳ καὶ λινέους θώρηκας. οὗτοι δὲ ὑπὸ μὲν Ἑλλήνων ἐκαλέοντο Σύριοι, ὑπὸ δὲ τῶν βαρβάρων Ἀσσύριοι ἐκλήθησαν. [τούτων δὲ μεταξὺ Χαλδαῖοι.] ἦρχε δέ σφεων Ὀτάσπης ὁ Ἀρταχαίεω.


[7.64.1] Βάκτριοι δὲ περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι ἀγχοτάτω τῶν Μηδικῶν ἔχοντες ἐστρατεύοντο, τόξα δὲ καλάμινα ἐπιχώρια καὶ αἰχμὰς βραχέας.

[7.64.2] Σάκαι δὲ οἱ Σκύθαι περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κυρβασίας ἐς ὀξὺ ἀπηγμένας ὀρθὰς εἶχον πεπηγυίας, ἀναξυρίδας δὲ ἐνεδεδύκεσαν, τόξα δὲ ἐπιχώρια καὶ ἐγχειρίδια, πρὸς δὲ καὶ ἀξίνας σαγάρις εἶχον. τούτους δὲ ἐόντας Σκύθας Ἀμυργίους Σάκας ἐκάλεον· οἱ γὰρ Πέρσαι πάντας τοὺς Σκύθας καλέουσι Σάκας. Βακτρίων δὲ καὶ Σακέων ἦρχε Ὑστάσπης ὁ Δαρείου τε καὶ Ἀτόσσης τῆς Κύρου.



[7.65.1] Ἰνδοὶ δὲ εἵματα μὲν ἐνδεδυκότες ἀπὸ ξύλων πεποιημένα, τόξα δὲ καλάμινα εἶχον καὶ ὀϊστοὺς καλαμίνους· ἐπὶ δὲ σίδηρος ἦν. ἐσταλμένοι μὲν δὴ ἦσαν οὕτω Ἰνδοί, προσετετάχατο δὲ συστρατευόμενοι Φαρναζάθρῃ τῷ Ἀρταβάτεω.

[7.66.1] Ἄριοι δὲ τόξοισι μὲν ἐσκευασμένοι ἦσαν Μηδικοῖσι, τὰ δὲ ἄλλα κατά περ Βάκτριοι. Ἀρίων δὲ ἦρχε Σισάμνης ὁ Ὑδάρνεος. Πάρθοι δὲ καὶ Χοράσμιοι καὶ Σόγδοι τε καὶ Γανδάριοι καὶ Δαδίκαι τὴν αὐτὴν σκευὴν ἔχοντες τὴν καὶ Βάκτριοι ἐστρατεύοντο.


[7.66.2] τούτων δὲ ἦρχον οἵδε, Πάρθων μὲν καὶ Χορασμίων Ἀρτάβαζος ὁ Φαρνάκεος, Σόγδων δὲ Ἀζάνης ὁ Ἀρταίου, Γανδαρίων δὲ καὶ Δαδικέων Ἀρτύφιος ὁ Ἀρταβάνου.


[7.67.1] Κάσπιοι δὲ σισύρνας τε ἐνδεδυκότες καὶ τόξα ἐπιχώρια καλάμινα ἔχοντες καὶ ἀκινάκεας ἐστρατεύοντο. οὗτοι μὲν οὕτω ἐσκευάδατο, ἡγεμόνα παρεχόμενοι Ἀριόμαρδον τὸν Ἀρτυφίου ἀδελφεόν, Σαράγγαι δὲ εἵματα μὲν βεβαμμένα ἔχοντες ἐνέπρεπον, πέδιλα δὲ ἐς γόνυ ἀνατείνοντα εἶχον, τόξα δὲ καὶ αἰχμὰς Μηδικάς. Σαραγγέων δὲ ἦρχε Φερενδάτης ὁ Μεγαβάζου.



[7.67.2] Πάκτυες δὲ σισυρνοφόροι τε ἦσαν καὶ τόξα ἐπιχώρια εἶχον καὶ ἐγχειρίδια. Πάκτυες δὲ ἄρχοντα παρείχοντο Ἀρταΰντην τὸν Ἰθαμίτρεω.

[7.68.1] Οὔτιοι δὲ καὶ Μύκοι τε καὶ Παρικάνιοι ἐσκευασμένοι ἦσαν κατά περ Πάκτυες. τούτων δὲ ἦρχον οἵδε, Οὐτίων μὲν καὶ Μύκων Ἀρσαμένης ὁ Δαρείου, Παρικανίων δὲ Σιρομίτρης ὁ Οἰοβάζου.

[7.69.1] Ἀράβιοι δὲ ζειρὰς ὑπεζωμένοι ἦσαν, τόξα δὲ παλίντονα εἶχον πρὸς δεξιά, μακρά. Αἰθίοπες δὲ παρδαλέας τε καὶ λεοντέας ἐναμμένοι, τόξα δὲ εἶχον ἐκ φοίνικος σπάθης πεποιημένα, μακρά, τετραπήχεων οὐκ ἐλάσσω, ἐπὶ δὲ καλαμίνους ὀϊστοὺς σμικρούς, ἀντὶ δὲ σιδήρου ἐπῆν λίθος ὀξὺς πεποιημένος, τῷ καὶ τὰς σφρηγῖδας γλύφουσι· πρὸς δὲ αἰχμὰς εἶχον, ἐπὶ δὲ κέρας δορκάδος ἐπῆν ὀξὺ πεποιημένον τρόπον λόγχης· εἶχον δὲ καὶ ῥόπαλα τυλωτά. τοῦ δὲ σώματος τὸ μὲν ἥμισυ ἐξηλείφοντο γύψῳ ἰόντες ἐς μάχην, τὸ δὲ ἥμισυ μίλτῳ.




[7.69.2] Ἀραβίων δὲ καὶ Αἰθιόπων τῶν ὑπὲρ Αἰγύπτου οἰκημένων ἦρχε Ἀρσάμης ὁ Δαρείου ‹τε› καὶ Ἀρτυστώνης τῆς Κύρου θυγατρός, τὴν μάλιστα στέρξας τῶν γυναικῶν Δαρεῖος εἰκὼ χρυσέην σφυρήλατον ἐποιήσατο. τῶν μὲν δὴ ὑπὲρ Αἰγύπτου Αἰθιόπων καὶ Ἀραβίων ἦρχε Ἀρσάμης,




[7.70.1] οἱ δὲ ἀπὸ ἡλίου ἀνατολέων Αἰθίοπες (διξοὶ γὰρ δὴ ἐστρατεύοντο) προσετετάχατο τοῖσι Ἰνδοῖσι, διαλλάσσοντες εἶδος μὲν οὐδὲν τοῖσι ἑτέροισι, φωνὴν δὲ καὶ τρίχωμα μοῦνον· οἱ μὲν γὰρ ἀπὸ ἡλίου Αἰθίοπες ἰθύτριχές εἰσι, οἱ δ᾽ ἐκ τῆς Λιβύης οὐλότατον τρίχωμα ἔχουσι πάντων ἀνθρώπων.




[7.70.2] οὗτοι δὲ οἱ ἐκ τῆς Ἀσίης Αἰθίοπες τὰ μὲν πλέω κατά περ Ἰνδοὶ ἐσεσάχατο, προμετωπίδια δὲ ἵππων εἶχον ἐπὶ τῇσι κεφαλῇσι σύν τε τοῖσι ὠσὶ ἐκδεδαρμένα καὶ τῇ λοφιῇ· καὶ ἀντὶ μὲν λόφου ἡ λοφιὴ κατέχρα, τὰ δὲ ὦτα τῶν ἵππων ὀρθὰ πεπηγότα εἶχον· προβλήματα δὲ ἀντ᾽ ἀσπίδων ἐποιεῦντο γεράνων δοράς.


[7.71.1] Λίβυες δὲ σκευὴν μὲν σκυτίνην ἤισαν ἔχοντες, ἀκοντίοισι δὲ ἐπικαύτοισι χρεώμενοι. ἄρχοντα δὲ παρείχοντο Μασσάγην τὸν Ὀαρίζου.


[7.72.1] Παφλαγόνες δὲ ἐστρατεύοντο ἐπὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κράνεα πεπλεγμένα ἔχοντες, ἀσπίδας δὲ σμικρὰς αἰχμάς τε οὐ μεγάλας, πρὸς δὲ ἀκόντια καὶ ἐγχειρίδια, περὶ δὲ τοὺς πόδας πέδιλα ἐπιχώρια ἐς μέσην κνήμην ἀνατείνοντα. Λίγυες δὲ καὶ Ματιηνοὶ καὶ Μαριανδυνοί τε καὶ Σύριοι τὴν αὐτὴν ἔχοντες Παφλαγόσι ἐστρατεύοντο. οἱ δὲ Σύριοι οὗτοι ὑπὸ Περσέων Καππαδόκαι καλέονται.



[7.72.2] Παφλαγόνων μέν νυν καὶ Ματιηνῶν Δῶτος ὁ Μεγασίδρου ἦρχε, Μαριανδυνῶν δὲ καὶ Λιγύων καὶ Συρίων Γωβρύης ὁ Δαρείου τε καὶ Ἀρτυστώνης.


[7.73.1] Φρύγες δὲ ἀγχοτάτω τῆς Παφλαγονικῆς σκευὴν εἶχον, ὀλίγον παραλλάσσοντες. οἱ δὲ Φρύγες, ὡς Μακεδόνες λέγουσι, ἐκαλέοντο Βρίγες χρόνον ὅσον Εὐρωπήιοι ἐόντες σύνοικοι ἦσαν Μακεδόσι, μεταβάντες δὲ ἐς τὴν Ἀσίην ἅμα τῇ χώρῃ καὶ τὸ οὔνομα μετέβαλον [ἐς Φρύγας]. Ἀρμένιοι δὲ κατά περ Φρύγες ἐσεσάχατο, ἐόντες Φρυγῶν ἄποικοι. τούτων συναμφοτέρων ἦρχε Ἀρτόχμης, Δαρείου ἔχων θυγατέρα.



[7.74.1] Λυδοὶ δὲ ἀγχοτάτω τῶν Ἑλληνικῶν εἶχον ὅπλα. οἱ δὲ Λυδοὶ Μηίονες ἐκαλέοντο τὸ πάλαι, ἐπὶ δὲ Λυδοῦ τοῦ Ἄτυος ἔσχον τὴν ἐπωνυμίην, μεταβαλόντες τὸ οὔνομα. Μυσοὶ δὲ ἐπὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι εἶχον κράνεα ἐπιχώρια, ἀσπίδας δὲ σμικράς, ἀκοντίοισι δὲ ἐχρέωντο ἐπικαύτοισι.


[7.74.2] οὗτοι δέ εἰσι Λυδῶν ἄποικοι, ἀπ᾽ Ὀλύμπου δὲ ὄρεος καλέονται Ὀλυμπιηνοί. Λυδῶν δὲ καὶ Μυσῶν ἦρχε Ἀρταφρένης ὁ Ἀρταφρένεος, ὃς ἐς Μαραθῶνα ἐσέβαλε ἅμα Δάτι.


[7.75.1] Θρήικες δὲ ἐπὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι ἀλωπεκέας ἔχοντες ἐστρατεύοντο, περὶ δὲ τὸ σῶμα κιθῶνας, ἐπὶ δὲ ζειρὰς περιβεβλημένοι ποικίλας, περὶ δὲ τοὺς πόδας τε καὶ τὰς κνήμας πέδιλα νεβρῶν, πρὸς δὲ ἀκόντιά τε καὶ πέλτας καὶ ἐγχειρίδια σμικρά.


[7.75.2] οὗτοι δὲ διαβάντες μὲν ἐς τὴν Ἀσίην ἐκλήθησαν Βιθυνοί, τὸ δὲ πρότερον ἐκαλέοντο, ὡς αὐτοὶ λέγουσι, Στρυμόνιοι, οἰκέοντες ἐπὶ Στρυμόνι· ἐξαναστῆναι δέ φασι ἐξ ἠθέων ὑπὸ Τευκρῶν τε καὶ Μυσῶν. Θρηίκων δὲ τῶν ἐν τῇ Ἀσίῃ ἦρχε Βασσάκης ὁ Ἀρταβάνου.


[7.76.1] … ἀσπίδας δὲ ὠμοβοΐνας εἶχον σμικράς, καὶ προβόλους δύο λυκιοεργέας ἕκαστος εἶχε, ἐπὶ δὲ τῇσι κεφαλῇσι κράνεα χάλκεα· πρὸς δὲ τοῖσι κράνεσι ὦτά τε καὶ κέρεα προσῆν βοὸς χάλκεα, ἐπῆσαν δὲ καὶ λόφοι· τὰς δὲ κνήμας ῥάκεσι φοινικέοισι κατειλίχατο. ἐν τούτοισι τοῖσι ἀνδράσι Ἄρεός ἐστι χρηστήριον.


[7.77.1] Καβηλέες δὲ οἱ Μηίονες, Λασόνιοι δὲ καλεύμενοι, τὴν αὐτὴν Κίλιξι εἶχον σκευήν, τὴν ἐγώ, ἐπεὰν κατὰ τὴν Κιλίκων τάξιν διεξιὼν γένωμαι, τότε σημανέω. Μιλύαι δὲ αἰχμάς τε βραχέας εἶχον καὶ εἵματα ἐνεπεπορπέατο· εἶχον δὲ αὐτῶν τόξα μετεξέτεροι Λύκια, περὶ δὲ τῇσι κεφαλῇσι ἐκ διφθερέων πεποιημένας κυνέας. τούτων πάντων ἦρχε Βάδρης ὁ Ὑστάνεος.


[7.78.1] Μόσχοι δὲ περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κυνέας ξυλίνας εἶχον, ἀσπίδας δὲ καὶ αἰχμὰς σμικράς· λόγχαι δὲ ἐπῆσαν μεγάλαι. Τιβαρηνοὶ δὲ καὶ Μάκρωνες καὶ Μοσσύνοικοι κατά περ Μόσχοι ἐσκευασμένοι ἐστρατεύοντο. τούτους δὲ συνέτασσον ἄρχοντες οἵδε, Μόσχους μὲν καὶ Τιβαρηνοὺς Ἀριόμαρδος ὁ Δαρείου τε παῖς καὶ Πάρμυος τῆς Σμέρδιος τοῦ Κύρου, Μάκρωνας δὲ καὶ Μοσσυνοίκους Ἀρταΰκτης ὁ Χεράσμιος, ὃς Σηστὸν τὴν ἐν Ἑλλησπόντῳ ἐπετρόπευε.


[7.79.1] Μᾶρες δὲ ἐπὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κράνεα ἐπιχώρια πλεκτὰ εἶχον, ἀσπίδας δὲ δερματίνας σμικρὰς καὶ ἀκόντια. Κόλχοι δὲ περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κράνεα ξύλινα, ἀσπίδας δὲ ὠμοβοΐνας σμικρὰς αἰχμάς τε βραχέας, πρὸς δὲ μαχαίρας εἶχον. Μαρῶν δὲ καὶ Κόλχων ἦρχε Φαρανδάτης ὁ Τεάσπιος. Ἀλαρόδιοι δὲ καὶ Σάσπειρες κατά περ Κόλχοι ὡπλισμένοι ἐστρατεύοντο. τούτων δὲ Μασίστιος ὁ Σιρομίτρεω ἦρχε.



[7.80.1] τὰ δὲ νησιωτικὰ ἔθνεα τὰ ἐκ τῆς Ἐρυθρῆς θαλάσσης ἑπόμενα, νήσων δὲ ἐν τῇσι τοὺς ἀνασπάστους καλεομένους κατοικίζει βασιλεύς, ἀγχοτάτω τῶν Μηδικῶν εἶχον ἐσθῆτά τε καὶ ὅπλα. τούτων δὲ τῶν νησιωτέων ἦρχε Μαρδόντης ὁ Βαγαίου, ὃς ἐν Μυκάλῃ στρατηγέων δευτέρῳ ἔτεϊ τούτων ἐτελεύτησε ἐν τῇ μάχῃ.



[7.81.1] Ταῦτα ἦν τὰ κατ᾽ ἤπειρον στρατευόμενά τε ἔθνεα καὶ τεταγμένα ἐς τὸν πεζόν. τούτου ὦν τοῦ στρατοῦ ἦρχον μὲν οὗτοι οἵ περ εἰρέαται καὶ οἱ διατάξαντες καὶ ἐξαριθμήσαντες οὗτοι ἦσαν καὶ χιλιάρχας τε καὶ μυριάρχας ἀποδέξαντες, ἑκατοντάρχας δὲ καὶ δεκάρχας οἱ μυριάρχαι. τελέων δὲ καὶ ἐθνέων ἦσαν ἄλλοι σημάντορες.




[7.82.1] ἦσαν μὲν δὴ οὗτοι οἵ περ εἰρέαται ἄρχοντες, ἐστρατήγεον δὲ τούτων τε καὶ τοῦ σύμπαντος στρατοῦ τοῦ πεζοῦ Μαρδόνιός τε ὁ Γωβρύεω καὶ Τριτανταίχμης ὁ Ἀρταβάνου τοῦ γνώμην θεμένου μὴ στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα καὶ Σμερδομένης ὁ Ὀτάνεω, Δαρείου ἀμφότεροι οὗτοι ἀδελφεῶν παῖδες, Ξέρξῃ δὲ ἐγίνοντο ἀνεψιοί, καὶ Μασίστης ὁ Δαρείου τε καὶ Ἀτόσσης παῖς καὶ Γέργις ὁ Ἀριάζου καὶ Μεγάβυζος ὁ Ζωπύρου.


[7.83.1] οὗτοι ἦσαν στρατηγοὶ τοῦ σύμπαντος πεζοῦ χωρὶς τῶν μυρίων. τῶν δὲ μυρίων τούτων Περσέων τῶν ἀπολελεγμένων ἐστρατήγεε μὲν Ὑδάρνης ὁ Ὑδάρνεος, ἐκαλέοντο δὲ ἀθάνατοι οἱ Πέρσαι οὗτοι ἐπὶ τοῦδε· εἴ τις αὐτῶν ἐξέλειπε τὸν ἀριθμὸν ἢ θανάτῳ βιηθεὶς ἢ νούσῳ, ἄλλος ἀνὴρ ἀραίρητο, καὶ ἐγίνοντο οὐδαμὰ οὔτε πλεῦνες μυρίων οὔτε ἐλάσσονες.




[7.83.2] κόσμον δὲ πλεῖστον παρείχοντο διὰ πάντων Πέρσαι καὶ αὐτοὶ ἄριστοι ἦσαν. σκευὴν μὲν τοιαύτην εἶχον ἥ περ εἴρηται, χωρὶς δὲ χρυσόν τε πολλὸν καὶ ἄφθονον ἔχοντες ἐνέπρεπον. ἁρμαμάξας τε ἅμα ἤγοντο, ἐν δὲ παλλακὰς καὶ θεραπηίην πολλήν τε καὶ εὖ ἐσκευασμένην. σῖτα δέ σφι, χωρὶς τῶν ἄλλων στρατιωτέων, κάμηλοί τε καὶ ὑποζύγια ἦγον.




[7.84.1] Ἱππεύει δὲ ταῦτα τὰ ἔθνεα· πλὴν οὐ πάντα παρείχετο ἵππον, ἀλλὰ τοσάδε μοῦνα, Πέρσαι μὲν τὴν αὐτὴν ἐσκευασμένοι καὶ ὁ πεζὸς αὐτῶν· πλὴν ἐπὶ τῇσι κεφαλῇσι εἶχον μετεξέτεροι [ἔνιοι] αὐτῶν καὶ χάλκεα καὶ σιδήρεα ἐξεληλαμένα ποιήματα.

[7.85.1] εἰσὶ δέ τινες νομάδες ἄνθρωποι, Σαγάρτιοι καλεόμενοι, ἔθνος μὲν Περσικὸν καὶ φωνῇ, σκευὴν δὲ μεταξὺ ἔχουσι πεποιημένην τῆς τε Περσικῆς καὶ τῆς Πακτυϊκῆς· οἳ παρείχοντο μὲν ἵππον ὀκτακισχιλίην, ὅπλα δὲ οὐ νομίζουσι ἔχειν οὔτε χάλκεα οὔτε σιδήρεα ἔξω ἐγχειριδίων, χρέωνται δὲ σειρῇσι πεπλεγμένῃσι ἐξ ἱμάντων.




[7.85.2] ταύτῃσι πίσυνοι ἔρχονται ἐς πόλεμον· ἡ δὲ μάχη τούτων τῶν ἀνδρῶν ἥδε· ἐπεὰν συμμίσγωσι τοῖσι πολεμίοισι, βάλλουσι τὰς σειρὰς ἐπ᾽ ἄκρῳ βρόχους ἐχούσας· ὅτευ δ᾽ ἂν τύχῃ, ἤν τε ἵππου ἤν τε ἀνθρώπου, ἐπ᾽ ἑωυτὸν ἕλκει· οἱ δὲ ἐν ἕρκεσι ἐμπαλασσόμενοι διαφθείρονται. τούτων μὲν αὕτη ἡ μάχη, καὶ ἐπετετάχατο ἐς τοὺς Πέρσας.

[7.86.1] Μῆδοι δὲ τήν περ ἐν τῷ πεζῷ εἶχον σκευήν, καὶ Κίσσιοι ὡσαύτως. Ἰνδοὶ δὲ σκευῇ μὲν ἐσεσάχατο τῇ αὐτῇ καὶ ἐν τῷ πεζῷ, ἤλαυνον δὲ κέλητας καὶ ἅρματα· ὑπὸ δὲ τοῖσι ἅρμασι ὑπῆσαν ἵπποι καὶ ὄνοι ἄγριοι. Βάκτριοι δὲ ἐσκευάδατο ὡσαύτως καὶ ἐν τῷ πεζῷ, καὶ Κάσπιοι ὁμοίως.


[7.86.2] Λίβυες δὲ καὶ αὐτοὶ κατά περ ἐν τῷ πεζῷ· ἤλαυνον δὲ καὶ οὗτοι πάντες ἅρματα. ὣς δ᾽ αὕτως †Κάσπιοι† καὶ Παρικάνιοι ἐσεσάχατο ὁμοίως καὶ ἐν τῷ πεζῷ. Ἀράβιοι δὲ σκευὴν μὲν εἶχον τὴν αὐτὴν καὶ ἐν τῷ πεζῷ, ἤλαυνον δὲ πάντες καμήλους ταχυτῆτι οὐ λειπομένας ἵππων.


[7.87.1] ταῦτα τὰ ἔθνεα μοῦνα ἵππευε, ἀριθμὸς δὲ τῆς ἵππου ἐγένετο ὀκτὼ μυριάδες, πάρεξ τῶν καμήλων καὶ τῶν ἁρμάτων. οἱ μέν νυν ἄλλοι ἱππέες ἐτετάχατο κατὰ τέλεα, Ἀράβιοι δὲ ἔσχατοι ἐπετετάχατο· ἅτε γὰρ τῶν ἵππων οὔτι ἀνεχομένων τὰς καμήλους ὕστεροι ἐτετάχατο. ἵνα μὴ φοβέοιτο τὸ ἱππικόν.


[7.88.1] ἵππαρχοι δὲ ἦσαν Ἁρμαμίθρης τε καὶ Τίθαιος Δάτιος παῖδες. ὁ δὲ τρίτος σφι συνίππαρχος Φαρνούχης κατελέλειπτο ἐν Σάρδισι νοσέων. ὡς γὰρ ὁρμῶντο ἐκ Σαρδίων, ἐς συμφορὴν ἐνέπεσε ἀνεθέλητον. ἐλαύνοντι γάρ οἱ ὑπὸ τοὺς πόδας τοῦ ἵππου ὑπέδραμε κύων, καὶ ὁ ἵππος οὐ προϊδὼν ἐφοβήθη τε καὶ στὰς ὀρθὸς ἀπεσείσατο τὸν Φαρνούχεα, πεσὼν δὲ αἷμά τε ἤμεε καὶ ἐς φθίσιν περιῆλθε ἡ νοῦσος.



[7.88.2] τὸν δὲ ἵππον αὐτίκα κατ᾽ ἀρχὰς ἐποίησαν οἱ οἰκέται ὡς ἐκέλευε· ἐς τὸν χῶρον ἐν τῷ περ κατέβαλε τὸν δεσπότην ἀπαγαγόντες, ἐν τοῖσι γούνασι ἀπέταμον τὰ σκέλεα. Φαρνούχης μὲν οὕτω παρελύθη τῆς ἡγεμονίης.


[7.89.1] Τῶν δὲ τριηρέων ἀριθμὸς μὲν ἐγένετο ἑπτὰ καὶ διηκόσιαι καὶ χίλιαι, παρείχοντο δὲ αὐτὰς οἵδε. Φοίνικες μὲν σὺν Συρίοισι τοῖσι ἐν τῇ Παλαιστίνῃ τριηκοσίας, ὧδε ἐσκευασμένοι· περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κυνέας εἶχον ἀγχοτάτω πεποιημένας τρόπον τὸν Ἑλληνικόν, ἐνδεδυκότες δὲ θώρηκας λινέους, ἀσπίδας δὲ ἴτυς οὐκ ἐχούσας εἶχον καὶ ἀκόντια.

[7.89.2] οὗτοι δὲ οἱ Φοίνικες τὸ παλαιὸν οἴκεον, ὡς αὐτοὶ λέγουσι, ἐπὶ τῇ Ἐρυθρῇ θαλάσσῃ, ἐνθεῦτεν δὲ ὑπερβάντες τῆς Συρίης οἰκέουσι τὰ παρὰ θάλασσαν. τῆς δὲ Συρίης τοῦτο τὸ χωρίον καὶ τὸ μέχρι Αἰγύπτου πᾶν Παλαιστίνη καλέεται. Αἰγύπτιοι δὲ νέας παρείχοντο διηκοσίας.


[7.89.3] οὗτοι δὲ εἶχον περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κράνεα χηλευτά, ἀσπίδας δὲ κοίλας, τὰς ἴτυς μεγάλας ἐχούσας, καὶ δόρατά τε ναύμαχα καὶ τύχους μεγάλους. τὸ δὲ πλῆθος αὐτῶν θωρηκοφόροι ἦσαν, μαχαίρας δὲ μεγάλας εἶχον.


[7.90.1] οὗτοι μὲν οὕτω ἐστάλατο, Κύπριοι δὲ παρείχοντο νέας πεντήκοντα καὶ ἑκατόν, ἐσκευασμένοι ὧδε. τὰς μὲν κεφαλὰς εἱλίχατο μίτρῃσι οἱ βασιλέες αὐτῶν, οἱ δὲ ἄλλοι εἶχον κιθῶνας, τὰ δὲ ἄλλα κατά περ Ἕλληνες. τούτων δὲ τοσάδε ἔθνεά ἐστι, οἱ μὲν ἀπὸ Σαλαμῖνος καὶ Ἀθηνέων, οἱ δὲ ἀπὸ Ἀρκαδίης, οἱ δὲ ἀπὸ Κύθνου, οἱ δὲ ἀπὸ Φοινίκης, οἱ δὲ ἀπὸ Αἰθιοπίης, ὡς αὐτοὶ Κύπριοι λέγουσι. Κίλικες δὲ ἑκατὸν παρείχοντο νέας.


[7.91.1] οὗτοι δ᾽ αὖ περὶ μὲν τῇσι κεφαλῇσι κράνεα ἐπιχώρια, λαισήιά τε εἶχον ἀντ᾽ ἀσπίδων, ὠμοβοέης πεποιημένα. καὶ κιθῶνας εἰρινέους ἐνδεδυκότες· δύο δὲ ἀκόντια ἕκαστος καὶ ξίφος εἶχον, ἀγχοτάτω τῇσι Αἰγυπτίῃσι μαχαίρῃσι πεποιημένα· οὗτοι τὸ [μὲν] παλαιὸν Ὑπαχαιοὶ ἐκαλέοντο, ἐπὶ δὲ Κίλικος τοῦ Ἀγήνορος ἀνδρὸς Φοίνικος ἔσχον τὴν ἐπωνυμίην. Πάμφυλοι δὲ τριήκοντα παρείχοντο νέας Ἑλληνικοῖσι ὅπλοισι ἐσκευασμένοι. οἱ δὲ Πάμφυλοι οὗτοι εἰσὶ τῶν ἐκ Τροίης ἀποσκεδασθέντων ἅμα Ἀμφιλόχῳ καὶ Κάλχαντι.





[7.92.1] Λύκιοι δὲ παρείχοντο νέας πεντήκοντα, θωρηκοφόροι τε ἐόντες καὶ κνημιδοφόροι, εἶχον δὲ τόξα κρανέϊνα καὶ ὀϊστοὺς καλαμίνους ἀπτέρους καὶ ἀκόντια, ἐπὶ δὲ αἰγὸς δέρματα περὶ τοὺς ὤμους αἰωρεύμενα, περὶ δὲ τῇσι κεφαλῇσι πίλους πτεροῖσι περιεστεφανωμένους· ἐγχειρίδια δὲ καὶ δρέπανα εἶχον. Λύκιοι δὲ Τερμίλαι ἐκαλέοντο ἐκ Κρήτης γεγονότες, ἐπὶ δὲ Λύκου τοῦ Πανδίονος ἀνδρὸς Ἀθηναίου ἔσχον τὴν ἐπωνυμίην.



[7.93.1] Δωριέες δὲ οἱ ἐκ τῆς Ἀσίης τριήκοντα παρείχοντο νέας, ἔχοντές τε Ἑλληνικὰ ὅπλα καὶ γεγονότες ἀπὸ Πελοποννήσου. Κᾶρες δὲ ἑβδομήκοντα παρείχοντο νέας, τὰ μὲν ἄλλα κατά περ Ἕλληνες ἐσταλμένοι, εἶχον δὲ καὶ δρέπανα καὶ ἐγχειρίδια. οὗτοι δὲ οἵτινες πρότερον ἐκαλέοντο, ἐν τοῖσι πρώτοισι τῶν λόγων εἴρηται.


[7.94.1] Ἴωνες δὲ ἑκατὸν νέας παρείχοντο, ἐσκευασμένοι ὡς Ἕλληνες. Ἴωνες δὲ ὅσον μὲν χρόνον ἐν Πελοποννήσῳ οἴκεον τὴν νῦν καλεομένην Ἀχαιίην καὶ πρὶν ἢ Δαναόν τε καὶ Ξοῦθον ἀπικέσθαι ἐς Πελοπόννησον, ὡς Ἕλληνες λέγουσι, ἐκαλέοντο Πελασγοὶ Αἰγιαλέες, ἐπὶ δὲ Ἴωνος τοῦ Ξούθου Ἴωνες.


[7.95.1] νησιῶται δὲ ἑπτακαίδεκα παρείχοντο νέας, ὡπλισμένοι ὡς Ἕλληνες, καὶ τοῦτο Πελασγικὸν ἔθνος, ὕστερον δὲ Ἰωνικὸν ἐκλήθη κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ οἱ δυωδεκαπόλιες Ἴωνες οἱ ἀπ᾽ Ἀθηνέων. Αἰολέες δὲ ἑξήκοντα νέας παρείχοντο, ἐσκευασμένοι τε ὡς Ἕλληνες καὶ τὸ πάλαι καλεόμενοι Πελασγοί, ὡς Ἑλλήνων λόγος.


[7.95.2] Ἑλλησπόντιοι δὲ πλὴν Ἀβυδηνῶν (Ἀβυδηνοῖσι γὰρ προσετέτακτο ἐκ βασιλέος κατὰ χώρην μένουσι φύλακας εἶναι τῶν γεφυρέων) οἱ δὲ λοιποὶ ‹οἱ› ἐκ τοῦ Πόντου στρατευόμενοι παρείχοντο μὲν ἑκατὸν νέας, ἐσκευασμένοι δὲ ἦσαν ὡς Ἕλληνες. οὗτοι δὲ Ἰώνων καὶ Δωριέων ἄποικοι.



[7.96.1] ἐπεβάτευον δὲ ἐπὶ πασέων τῶν νεῶν Πέρσαι καὶ Μῆδοι καὶ Σάκαι. τούτων δὲ ἄριστα πλεούσας παρείχοντο νέας Φοινικες καὶ Φοινίκων Σιδώνιοι. τούτοισι πᾶσι καὶ τοῖσι ἐς τὸν πεζὸν τεταγμένοισι αὐτῶν ἐπῆσαν ἑκάστοισι ἐπιχώριοι ἡγεμόνες, τῶν ἐγώ, οὐ γὰρ ἀναγκαίῃ ἐξέργομαι ἐς ἱστορίης λόγον, οὐ παραμέμνημαι·


[7.96.2] οὔτε γὰρ ἔθνεος ἑκάστου ἐπάξιοι ἦσαν οἱ ἡγεμόνες, ἔν τε ἔθνεϊ ἑκάστῳ ὅσαι περ πόλιες τοσοῦτοι καὶ ἡγεμόνες ἦσαν. εἵποντο δὲ ὡς οὐ στρατηγοὶ ἀλλ᾽ ὥσπερ οἱ ἄλλοι στρατευόμενοι δοῦλοι, ἐπεὶ στρατηγοί γε οἱ τὸ πᾶν ἔχοντες κράτος καὶ ἄρχοντες τῶν ἐθνέων ἑκάστων, ὅσοι αὐτῶν ἦσαν Πέρσαι, εἰρέαταί μοι.



[7.97.1] τοῦ δὲ ναυτικοῦ ἐστρατήγεον οἵδε, Ἀριαβίγνης τε ὁ Δαρείου καὶ Πρηξάσπης ὁ Ἀσπαθίνεω καὶ Μεγάβαζος ὁ Μεγαβάτεω καὶ Ἀχαιμένης ὁ Δαρείου, τῆς μὲν Ἰάδος τε καὶ Καρικῆς στρατιῆς Ἀριαβίγνης ὁ Δαρείου τε παῖς καὶ τῆς Γωβρύεω θυγατρός· Αἰγυπτίων δὲ ἐστρατήγεε Ἀχαιμένης, Ξέρξεω ἐὼν ἀπ᾽ ἀμφοτέρων ἀδελφεός, τῆς δὲ ἄλλης στρατιῆς ἐστρατήγεον οἱ δύο. τριηκόντεροι δὲ καὶ πεντηκόντεροι καὶ κέρκουροι καὶ ἱππαγωγὰ πλοῖα σμικρὰ συνελθόντα ἐς τὸν ἀριθμὸν ἐφάνη τρισχίλια.



[7.98.1] τῶν δὲ ἐπιπλεόντων μετά γε τοὺς στρατηγοὺς οἵδε ἦσαν ὀνομαστότατοι, Σιδώνιος Τετράμνηστος Ἀνύσου, καὶ Τύριος Ματτὴν Σιρώμου, καὶ Ἀράδιος Μέρβαλος Ἀγβάλου, καὶ Κίλιξ Συέννεσις Ὠρομέδοντος, καὶ Λύκιος Κυβερνίσκος Σίκα, καὶ Κύπριοι Γόργος τε ὁ Χέρσιος καὶ Τιμῶναξ ὁ Τιμαγόρεω, καὶ Καρῶν Ἱστιαῖός τε ὁ Τύμνεω καὶ Πίγρης ὁ Ὑσσελδώμου καὶ Δαμασίθυμος ὁ Κανδαύλεω.




[7.99.1] τῶν μέν νυν ἄλλων οὐ παραμέμνημαι ταξιάρχων ὡς οὐκ ἀναγκαζόμενος, Ἀρτεμισίης δέ, τῆς μάλιστα θῶμα ποιεῦμαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα στρατευσαμένης γυναικός, ἥτις, ἀποθανόντος τοῦ ἀνδρὸς αὐτή τε ἔχουσα τὴν τυραννίδα καὶ παιδὸς ὑπάρχοντος νεηνίεω ὑπὸ λήματός τε καὶ ἀνδρηίης ἐστρατεύετο, οὐδεμιῆς οἱ ἐούσης ἀναγκαίης.



[7.99.2] οὔνομα μὲν δὴ ἦν αὐτῇ Ἀρτεμισίη, θυγάτηρ δὲ ἦν Λυγδάμιος, γένος δὲ ἐξ Ἁλικαρνησσοῦ τὰ πρὸς πατρός, τὰ μητρόθεν δὲ Κρῆσσα. ἡγεμόνευε δὲ Ἁλικαρνησσέων τε καὶ Κῴων καὶ Νισυρίων τε καὶ Καλυνδίων, πέντε νέας παρεχομένη.



[7.99.3] καὶ συναπάσης τῆς στρατιῆς, μετά γε τὰς Σιδωνίων, νέας εὐδοξοτάτας παρείχετο, πάντων δὲ τῶν συμμάχων γνώμας ἀρίστας βασιλέϊ ἀπεδέξατο. τῶν δὲ κατέλεξα πολίων ἡγεμονεύειν αὐτήν, τὸ ἔθνος ἀποφαίνω πᾶν ἐὸν Δωρικόν, Ἁλικαρνησσέας μὲν Τροιζηνίους, τοὺς δὲ ἄλλους Ἐπιδαυρίους.



[7.100.1] Ἐς μὲν τοσόνδε ὁ ναυτικὸς στρατὸς εἴρηται· Ξέρξης δέ, ἐπεὶ ἠριθμήθη τε καὶ διετάχθη ὁ στρατός, ἐπεθύμησε αὐτός σφεας διεξελάσας θεήσασθαι. μετὰ δὲ ἐποίεε ταῦτα, καὶ διεξελαύνων ἐπὶ ἅρματος παρὰ ἔθνος ἓν ἕκαστον ἐπυνθάνετο, καὶ ἀπέγραφον οἱ γραμματισταί, ἕως ἐξ ἐσχάτων ἐς ἔσχατα ἀπίκετο καὶ τῆς ἵππου καὶ τοῦ πεζοῦ.


[7.100.2] ὡς δὲ ταῦτά οἱ ἐπεποίητο, τῶν νεῶν κατελκυσθεισέων ἐς θάλασσαν, ἐνθαῦτα ὁ Ξέρξης μετεκβὰς ἐκ τοῦ ἅρματος ἐς νέα Σιδωνίην ἵζετο ὑπὸ σκηνῇ χρυσέῃ καὶ παρέπλεε παρὰ τὰς πρῴρας τῶν νεῶν, ἐπειρωτῶν τε ἑκάστας ὁμοίως καὶ τὸν πεζὸν καὶ ἀπογραφόμενος.


[7.100.3] τὰς δὲ νέας οἱ ναύαρχοι ἀναγαγόντες ὅσον τε τέσσερα πλέθρα ἀπὸ τοῦ αἰγιαλοῦ ἀνεκώχευον, τὰς πρῴρας ἐς γῆν τρέψαντες πάντες μετωπηδὸν καὶ ἐξοπλίσαντες τοὺς ἐπιβάτας ὡς ἐς πόλεμον. ὁ δ᾽ ἐντὸς τῶν πρῳρέων πλέων ἐθηεῖτο καὶ τοῦ αἰγιαλοῦ.



[7.101.1] Ὡς δὲ καὶ ταύτας διεξέπλωσε καὶ ἐξέβη ἐκ τῆς νεός, μετεπέμψατο Δημάρητον τὸν Ἀρίστωνος συστρατεύομενον αὐτῷ ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, καλέσας δ᾽ αὐτὸν εἴρετο τάδε· Δημάρητε, νῦν μοι σὲ ἡδύ τι ἐστὶ εἰρέσθαι τὰ θέλω. σὺ εἶς Ἕλλην τε, καὶ ὡς ἐγὼ πυνθάνομαι σεῦ τε καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τῶν ἐμοὶ ἐς λόγους ἀπικνεομένων, πόλιος οὔτ᾽ ἐλαχίστης οὔτ᾽ ἀσθενεστάτης.



[7.101.2] νῦν ὦν μοι τόδε φράσον, εἰ Ἕλληνες ὑπομενέουσι χεῖρας ἐμοὶ ἀνταειρόμενοι. οὐ γάρ, ὡς ἐγὼ δοκέω, οὐδ᾽ εἰ πάντες Ἕλληνες καὶ οἱ λοιποὶ οἱ πρὸς ἑσπέρης οἰκέοντες ἄνθρωποι συλλεχθείησαν, οὐκ ἀξιόμαχοί εἰσι ἐμὲ ἐπιόντα ὑπομεῖναι, μὴ ἐόντες ἄρθμιοι.



[7.101.3] θέλω μέντοι καὶ τὸ ἀπὸ σεῦ, ὁκοῖόν τι λέγεις περὶ αὐτῶν, πυθέσθαι. ὁ μὲν ταῦτα εἰρώτα, ὁ δὲ ὑπολαβὼν ἔφη· βασιλεῦ, κότερα ἀληθείῃ χρήσωμαι πρὸς σὲ ἢ ἡδονῇ; ὁ δέ μιν ἀληθείῃ χρήσασθαι ἐκέλευε, φὰς οὐδέν οἱ ἀηδέστερον ἔσεσθαι ἢ πρότερον ἦν.



[7.102.1] ὡς δὲ ταῦτα ἤκουσε Δημάρητος, ἔλεγε τάδε· Βασιλεῦ, ἐπειδὴ ἀληθείῃ διαχρήσασθαι πάντως κελεύεις ταῦτα λέγοντα τὰ μὴ ψευδόμενός τις ὕστερον ὑπὸ σεῦ ἁλώσεται, τῇ Ἑλλάδι πενίη μὲν αἰεί κοτε σύντροφός ἐστι, ἀρετὴ δὲ ἔπακτός ἐστι, ἀπό τε σοφίης κατεργασμένη καὶ νόμου ἰσχυροῦ· τῇ διαχρεωμένη ἡ Ἑλλὰς τήν τε πενίην ἀπαμύνεται καὶ τὴν δεσποσύνην.


[7.102.2] αἰνέω μέν νυν πάντας τοὺς Ἕλληνας τοὺς περὶ ἐκείνους τοὺς Δωρικοὺς χώρους οἰκημένους, ἔρχομαι δὲ λέξων οὐ περὶ πάντων τούσδε τοὺς λόγους, ἀλλὰ περὶ Λακεδαιμονίων μούνων, πρῶτα μὲν ὅτι οὐκ ἔστι ὅκως κοτὲ σοὺς δέξονται λόγους δουλοσύνην φέροντας τῇ Ἑλλάδι, αὖτις δὲ ὡς ἀντιώσονταί τοι ἐς μάχην καὶ ἢν οἱ ἄλλοι Ἕλληνες πάντες τὰ σὰ φρονέωσι.


[7.102.3] ἀριθμοῦ δὲ πέρι μὴ πύθῃ ὅσοι τινὲς ἐόντες ταῦτα ποιέειν οἷοί τέ εἰσι· ἤν τε γὰρ τύχωσι ἐξεστρατευμένοι χίλιοι, οὗτοι μαχήσονταί τοι, ἤν τε ἐλάσσονες τούτων, ἤν τε καὶ πλεῦνες.

[7.103.1] ταῦτα ἀκούσας Ξέρξης γελάσας ἔφη· Δημάρητε, οἷον ἐφθέγξαο ἔπος, ἄνδρας χιλίους στρατιῇ τοσῇδε μαχήσεσθαι. ἄγε, εἰπέ μοι, σὺ φὴς τούτων τῶν ἀνδρῶν βασιλεὺς αὐτὸς γενέσθαι. σὺ ὦν ἐθελήσεις αὐτίκα μάλα πρὸς ἄνδρας δέκα μάχεσθαι; καίτοι εἰ τὸ πολιτικὸν ὑμῖν πᾶν ἐστι τοιοῦτον οἷον σὺ διαιρέεις, σέ γε τὸν κείνων βασιλέα πρέπει πρὸς τὸ διπλήσιον ἀντιτάσσεσθαι κατὰ νόμους τοὺς ὑμετέρους.


[7.103.2] εἰ γὰρ κείνων ἕκαστος δέκα ἀνδρῶν τῆς στρατιῆς τῆς ἐμῆς ἀντάξιός ἐστι, σὲ δέ γε δίζημαι εἴκοσι εἶναι ἀντάξιον· καὶ οὕτω μὲν ὀρθοῖτ᾽ ἂν ὁ λόγος ὁ παρὰ σεῦ εἰρημένος. εἰ δὲ τοιοῦτοί τε ἐόντες καὶ μεγάθεα τοσοῦτοι, ὅσοι σύ τε καὶ οἳ παρ᾽ ἐμὲ φοιτῶσι Ἑλλήνων ἐς λόγους, αὐχέετε τοσοῦτον, ὅρα μὴ μάτην κόμπος ὁ λόγος οὗτος εἰρημένος ᾖ.



[7.103.3] ἐπεὶ φέρε ἴδω παντὶ τῷ οἰκότι· κῶς ἂν δυναίατο χίλιοι ἢ καὶ μύριοι ἢ καὶ πεντακισμύριοι, ἐόντες γε ἐλεύθεροι πάντες ὁμοίως καὶ μὴ ὑπ᾽ ἑνὸς ἀρχόμενοι, στρατῷ τοσῷδε ἀντιστῆναι; ἐπεί τοι πλεῦνες περὶ ἕνα ἕκαστον γινόμεθα ἢ χίλιοι, ἐόντων ἐκείνων πέντε χιλιάδων.


[7.103.4] ὑπὸ μὲν γὰρ ἑνὸς ἀρχόμενοι κατὰ τρόπον τὸν ἡμέτερον γενοίατ᾽ ἂν δειμαίνοντες τοῦτον καὶ παρὰ τὴν ἑωυτῶν φύσιν ἀμείνονες καὶ ἴοιεν ἀναγκαζόμενοι μάστιγι ἐς πλεῦνας ἐλάσσονες ἐόντες· ἀνειμένοι δὲ ἐς τὸ ἐλεύθερον οὐκ ἂν ποιέοιεν τούτων οὐδέτερα. δοκέω δὲ ἔγωγε καὶ ἀνισωθέντας πλήθεϊ χαλεπῶς ἂν Ἕλληνας Πέρσῃσι μούνοισι μάχεσθαι.




[7.103.5] ἀλλὰ παρ᾽ ἡμῖν [μὲν μούνοισι] τοῦτό ἐστι τὸ σὺ λέγεις, ἔστι γε μέντοι οὐ πολλὸν ἀλλὰ σπάνιον· εἰσὶ γὰρ Περσέων τῶν ἐμῶν αἰχμοφόρων οἳ ἐθελήσουσι Ἑλλήνων ἀνδράσι τρισὶ ὁμοῦ μάχεσθαι· τῶν σὺ ἐὼν ἄπειρος πολλὰ φλυηρέεις.


[7.104.1] πρὸς ταῦτα Δημάρητος λέγει· Ὦ βασιλεῦ, ἀρχῆθεν ἠπιστάμην ὅτι ἀληθείῃ χρεώμενος οὐ φίλα τοι ἐρέω. σὺ δὲ ἐπεὶ ἠνάγκασας λέγειν τῶν λόγων τοὺς ἀληθεστάτους, ἔλεγον τὰ κατήκοντα Σπαρτιήτῃσι.


[7.104.2] καίτοι ὡς ἐγὼ τυγχάνω τὰ νῦν τάδε ἐστοργὼς ἐκείνους, αὐτὸς μάλιστα ἐξεπίστεαι, οἵ με τιμήν τε καὶ γέρεα ἀπελόμενοι πατρώια ἄπολίν τε καὶ φυγάδα πεποιήκασι, πατὴρ δὲ ‹ὁ› σὸς ὑποδεξάμενος βίον τέ μοι καὶ οἶκον ἔδωκε. οὐκ ὦν οἰκός ἐστι ἄνδρα τὸν σώφρονα εὐνοίην φαινομένην διωθέεσθαι, ἀλλὰ στέργειν μάλιστα.



[7.104.3] ἐγὼ δὲ οὔτε δέκα ἀνδράσι ὑπίσχομαι οἷός τε εἶναι μάχεσθαι οὔτε δυοῖσι, ἑκών τε εἶναι οὐδ᾽ ἂν μουνομαχέοιμι. εἰ δὲ ἀναγκαίη εἴη ἢ μέγας τις ὁ ἐποτρύνων ἀγών, μαχοίμην ἂν πάντων ἥδιστα ἑνὶ τούτων τῶν ἀνδρῶν οἳ Ἑλλήνων ἕκαστός φησι τριῶν ἄξιος εἶναι.



[7.104.4] ὣς δὲ καὶ Λακεδαιμόνιοι κατὰ μὲν ἕνα μαχόμενοι οὐδαμῶν εἰσι κακίονες ἀνδρῶν, ἀλέες δὲ ἄριστοι ἀνδρῶν ἁπάντων. ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι· ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἢ οἱ σοὶ σέ.



[7.104.5] ποιεῦσι γῶν τὰ ἂν ἐκεῖνος ἀνώγῃ· ἀνώγει δὲ τὠυτὸ αἰεί, οὐκ ἐῶν φεύγειν οὐδὲν πλῆθος ἀνθρώπων ἐκ μάχης, ἀλλὰ μένοντας ἐν τῇ τάξι ἐπικρατέειν ἢ ἀπόλλυσθαι. σοὶ δὲ εἰ φαίνομαι ταῦτα λέγων φλυηρέειν, ἀλλὰ σιγᾶν θέλω τὸ λοιπόν· νῦν δὲ ἀναγκασθεὶς ἔλεξα. γένοιτο μέντοι κατὰ νόον τοι, βασιλεῦ.




[7.105.1] Ὁ μὲν δὴ ταῦτα ἀμείψατο, Ξέρξης δὲ ἐς γέλωτά τε ἔτρεψε καὶ οὐκ ἐποιήσατο ὀργὴν οὐδεμίαν, ἀλλ᾽ ἠπίως αὐτὸν ἀπεπέμψατο. τούτῳ δὲ ἐς λόγους ἐλθὼν Ξέρξης καὶ ὕπαρχον ἐν τῷ Δορίσκῳ τούτῳ καταστήσας Μασκάμην τὸν Μεγαδόστεω, τὸν δὲ ὑπὸ Δαρείου σταθέντα καταπαύσας, ἐξήλαυνε τὸν στρατὸν διὰ τῆς Θρηίκης ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα.



[7.106.1] κατέλιπε δὲ ἄνδρα τοιόνδε Μασκάμην γενόμενον, τῷ μούνῳ Ξέρξης δῶρα πέμπεσκε ὡς ἀριστεύοντι πάντων ὅσους αὐτὸς κατέστησε ἢ Δαρεῖος ὑπάρχους, πέμπεσκε δὲ ἀνὰ πᾶν ἔτος· ὣς δὲ καὶ Ἀρτοξέρξης ὁ Ξέρξεω τοῖσι Μασκαμείοισι ἐκγόνοισι. κατέστασαν γὰρ ἔτι πρότερον ταύτης τῆς ἐλάσιος ὕπαρχοι ἐν τῇ Θρηίκῃ καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου πανταχῇ.



[7.106.2] οὗτοι ὦν πάντες, οἵ τε ἐκ Θρηίκης καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, πλὴν τοῦ ἐν Δορίσκῳ ὑπὸ Ἑλλήνων ὕστερον ταύτης τῆς στρατηλασίης ἐξαιρέθησαν· τὸν δὲ ἐν Δορίσκῳ [Μασκάμην] οὐδαμοί κω ἐδυνάσθησαν ἐξελεῖν, πολλῶν πειρησαμένων. διὰ τοῦτο δέ οἱ τὰ δῶρα πέμπεται παρὰ τοῦ βασιλεύοντος αἰεὶ ἐν Πέρσῃσι.



[7.107.1] τῶν δὲ ἐξαιρεθέντων ὑπὸ Ἑλλήνων οὐδένα βασιλεὺς Ξέρξης ἐνόμισε εἶναι ἄνδρα ἀγαθὸν εἰ μὴ Βόγην μοῦνον τὸν ἐξ Ἠιόνος. τοῦτον δὲ αἰνέων οὐκ ἐπαύετο καὶ τοὺς περιεόντας αὐτοῦ ἐν Πέρσῃσι παῖδας ἐτίμα μάλιστα, ἐπεὶ καὶ ἄξιος ἐπαίνου μεγάλου ἐγένετο Βόγης· ὅς ἐπειδὴ ἐπολιορκέετο ὑπὸ Ἀθηναίων καὶ Κίμωνος τοῦ Μιλτιάδεω, παρεὸν αὐτῷ ὑπόσπονδον ἐξελθεῖν καὶ νοστῆσαι ἐς τὴν Ἀσίην, οὐκ ἠθέλησε, μὴ δειλίῃ δόξειε περιεῖναι βασιλέϊ, ἀλλὰ διεκαρτέρεε ἐς τὸ ἔσχατον.




[7.107.2] ὡς δ᾽ οὐδὲν ἔτι φορβῆς ἐνῆν ἐν τῷ τείχεϊ, συννήσας πυρὴν μεγάλην ἔσφαξε τὰ τέκνα καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰς παλλακὰς καὶ τοὺς οἰκέτας καὶ ἔπειτα ἐσέβαλε ἐς τὸ πῦρ, μετὰ δὲ ταῦτα τὸν χρυσὸν ἅπαντα τὸν ἐκ τοῦ ἄστεος καὶ τὸν ἄργυρον ἔσπειρε ἀπὸ τοῦ τείχεος ἐς τὸν Στρυμόνα, ποιήσας δὲ ταῦτα ἑωυτὸν ἐσέβαλε ἐς τὸ πῦρ. οὕτω μὲν οὗτος δικαίως αἰνέεται ἔτι καὶ ἐς τόδε ὑπὸ Περσέων.


[7.108.1] Ξέρξης δὲ ἐκ τοῦ Δορίσκου ἐπορεύετο ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, τοὺς δὲ αἰεὶ γινομένους ἐμποδὼν συστρατεύεσθαι ἠνάγκαζε. ἐδεδούλωτο γάρ, ὡς καὶ πρότερόν μοι δεδήλωται, ἡ μέχρι Θεσσαλίης πᾶσα καὶ ἦν ὑπὸ βασιλέα δασμοφόρος, Μεγαβάζου τε καταστρεψαμένου καὶ ὕστερον Μαρδονίου.




[7.108.2] παραμείβετο δὲ πορευόμενος ἐκ Δορίσκου πρῶτα μὲν τὰ Σαμοθρηίκια τείχεα, τῶν ἐσχάτη πεπόλισται πρὸς ἑσπέρης πόλις τῇ οὔνομά ἐστι Μεσαμβρίη. ἔχεται δὲ ταύτης Θασίων πόλις Στρύμη, διὰ δέ σφεων τοῦ μέσου Λίσος ποταμὸς διαρρέει, ὃς τότε οὐκ ἀντέσχε τὸ ὕδωρ παρέχων τῷ Ξέρξεω στρατῷ ἀλλ᾽ ἐπέλιπε.


[7.108.3] ἡ δὲ χώρη αὕτη πάλαι μὲν ἐκαλέετο Γαλλαϊκή, νῦν δὲ Βριαντική· ἔστι μέντοι τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων καὶ αὕτη Κικόνων.


[7.109.1] διαβὰς δὲ τοῦ Λίσου ποταμοῦ τὸ ῥέεθρον ἀπεξηρασμένον πόλις Ἑλληνίδας τάσδε παραμείβετο, Μαρώνειαν, Δίκαιαν, Ἄβδηρα. ταύτας τε δὴ παρεξήιε καὶ κατὰ ταύτας λίμνας ὀνομαστὰς τάσδε, Μαρωνείης μὲν μεταξὺ καὶ Στρύμης κειμένην Ἰσμαρίδα, κατὰ δὲ Δίκαιαν Βιστονίδα, ἐς τὴν ποταμοὶ δύο ἐσιεῖσι τὸ ὕδωρ, Τραῦός τε καὶ Κόμψατος. κατὰ δὲ Ἄβδηρα λίμνην μὲν οὐδεμίαν ἐοῦσαν ὀνομαστὴν παραμείψατο Ξέρξης, ποταμὸν δὲ Νέστον ῥέοντα ἐς θάλασσαν.


[7.109.2] μετὰ δὲ ταύτας τὰς χώρας Θασίων τὰς ἠπειρώτιδας πόλις παρήιε, τῶν ἐν μιῇ λίμνη ἐοῦσα τυγχάνει ὡσεὶ τριήκοντα σταδίων μάλιστά κῃ τὴν περίοδον, ἰχθυώδης τε καὶ κάρτα ἁλμυρή· ταύτην τὰ ὑποζύγια μοῦνα ἀρδόμενα ἀνεξήρηνε. τῇ δὲ πόλι ταύτῃ οὔνομά ἐστι Πίστυρος. ταύτας μὲν δὴ τὰς πόλιας τὰς παραθαλασσίας τε καὶ Ἑλληνίδας ἐξ εὐωνύμου χειρὸς ἀπέργων παρεξήιε·



[7.110.1] ἔθνεα δὲ Θρηίκων δι᾽ ὧν τῆς χώρης ὁδὸν ἐποιέετο τοσάδε, Παῖτοι, Κίκονες, Βίστονες, Σαπαῖοι, Δερσαῖοι, Ἠδωνοί, Σάτραι. τούτων οἱ μὲν παρὰ θάλασσαν κατοικημένοι ἐν τῇσι νηυσὶ εἵποντο· οἱ δὲ αὐτῶν τὴν μεσόγαιαν οἰκέοντες καταλεχθέντες τε ὑπ᾽ ἐμεῦ, πλὴν Σατρέων οἱ ἄλλοι πάντες πεζῇ ἀναγκαζόμενοι εἵποντο.


[7.111.1] Σάτραι δὲ οὐδενός κω ἀνθρώπων ὑπήκοοι ἐγένοντο, ὅσον ἡμεῖς ἴδμεν, ἀλλὰ διατελεῦσι τὸ μέχρι ἐμεῦ αἰεὶ ἐόντες ἐλεύθεροι μοῦνοι Θρηίκων· οἰκέουσί τε γὰρ ὄρεα ὑψηλά, ἴδῃσί τε παντοίῃσι καὶ χιόνι συνηρεφέα, καί εἰσι τὰ πολέμια ἄκροι.



[7.111.2] οὗτοι οἱ τοῦ Διονύσου τὸ μαντήιόν εἰσι ἐκτημένοι· τὸ δὲ μαντήιον τοῦτο ἐστὶ μὲν ἐπὶ τῶν ὀρέων τῶν ὑψηλοτάτων, Βησσοὶ δὲ τῶν Σατρέων εἰσὶ οἱ προφητεύοντες τοῦ ἱροῦ, πρόμαντις δὲ ἡ χρέωσα κατά περ ἐν Δελφοῖσι, καὶ οὐδὲν ποικιλώτερον.


[7.112.1] Παραμειψάμενος δὲ ὁ Ξέρξης τὴν εἰρημένην δεύτερα τούτων παραμείβετο τείχεα τὰ Πιέρων, τῶν ἑνὶ Φάγρης ἐστὶ οὔνομα καὶ ἑτέρῳ Πέργαμος. ταύτῃ μὲν δὴ παρ᾽ αὐτὰ τὰ τείχεα τὴν ὁδὸν ἐποιέετο, ἐκ δεξιῆς χειρὸς τὸ Πάγγαιον ὄρος ἀπέργων, ἐὸν μέγα τε καὶ ὑψηλόν, ἐν τῷ χρύσεά τε καὶ ἀργύρεα ἔνι μέταλλα, τὰ νέμονται Πίερές τε καὶ Ὀδόμαντοι καὶ μάλιστα Σάτραι.


[7.113.1] ὑπεροικέοντας δὲ τὸ Πάγγαιον πρὸς βορέω ἀνέμου Παίονας Δόβηράς τε καὶ Παιόπλας παρεξιὼν ἤιε πρὸς ἑσπέρην, ἐς ὃ ἀπίκετο ἐπὶ ποταμόν τε Στρυμόνα καὶ πόλιν Ἠιόνα, τῆς ἔτι ζωὸς ἐὼν ἦρχε Βόγης, τοῦ περ ὀλίγῳ πρότερον τούτων λόγον ἐποιεύμην.


[7.113.2] ἡ δὲ γῆ αὕτη ἡ περὶ τὸ Πάγγαιον ὄρος καλέεται Φυλλίς, κατατείνουσα τὰ μὲν πρὸς ἑσπέρην ἐπὶ ποταμὸν Ἀγγίτην ἐκδιδόντα ἐς τὸν Στρυμόνα, τὰ δὲ πρὸς μεσαμβρίην τείνουσα ἐς αὐτὸν τὸν Στρυμόνα· ἐς τὸν οἱ μάγοι ἐκαλλιερέοντο σφάζοντες ἵππους λευκούς.


[7.114.1] φαρμακεύσαντες δὲ ταῦτα ἐς τὸν ποταμὸν καὶ ἄλλα πολλὰ πρὸς τούτοισι ἐν Ἐννέα ὁδοῖσι τῇσι Ἠδωνῶν ἐπορεύοντο κατὰ τὰς γεφύρας, τὸν Στρυμόνα εὑρόντες ἐζευγμένον. Ἐννέα δὲ ὁδοὺς πυνθανόμενοι τὸν χῶρον τοῦτον καλέεσθαι, τοσούτους ἐν αὐτῷ παῖδάς τε καὶ παρθένους ἀνδρῶν τῶν ἐπιχωρίων ζώοντας κατώρυσσον.


[7.114.2] Περσικὸν δὲ τὸ ζώοντας κατορύσσειν, ἐπεὶ καὶ Ἄμηστριν τὴν Ξέρξεω γυναῖκα πυνθάνομαι γηράσασαν δὶς ἑπτὰ Περσέων παῖδας, ἐόντων ἐπιφανέων ἀνδρῶν, ὑπὲρ ἑωυτῆς τῷ ὑπὸ γῆν λεγομένῳ εἶναι θεῷ ἀντιχαρίζεσθαι κατορύσσουσαν.


[7.115.1] ὡς δὲ ἀπὸ τοῦ Στρυμόνος ἐπορεύετο ὁ στρατός, ἐνθαῦτα πρὸς ἡλίου δυσμέων ἐστὶ αἰγιαλὸς ἐν τῷ οἰκημένην Ἄργιλον πόλιν Ἑλλάδα παρεξήιε· αὕτη δὲ καὶ ἡ κατύπερθε ταύτης καλέεται Βισαλτίη.


[7.115.2] ἐνθεῦτεν δὲ κόλπον τὸν ἐπὶ Ποσιδηίου ἐξ ἀριστερῆς χειρὸς ἔχων ἤιε διὰ Συλέος πεδίου καλεομένου, Στάγιρον πόλιν Ἑλλάδα παραμειβόμενος, καὶ ἀπίκετο ἐς Ἄκανθον, ἅμα ἀγόμενος τούτων ἕκαστον τῶν ἐθνέων καὶ τῶν περὶ τὸ Πάγγαιον ὄρος οἰκεόντων, ὁμοίως καὶ τῶν πρότερον κατέλεξα, τοὺς μὲν παρὰ θάλασσαν ἔχων οἰκημένους ἐν νηυσὶ στρατευομένους, τοὺς δ᾽ ὑπὲρ θαλάσσης πεζῇ ἑπομένους.






[7.115.3] τὴν δὲ ὁδὸν ταύτην, τῇ βασιλεὺς Ξέρξης τὸν στρατὸν ἤλασε, οὔτε συγχέουσι Θρήικες οὔτ᾽ ἐπισπείρουσι, σέβονταί τε μεγάλως τὸ μέχρι ἐμεῦ.


[7.116.1] ὡς δὲ ἄρα ἐς τὴν Ἄκανθον ἀπίκετο, ξεινίην τε ὁ Ξέρξης τοῖσι Ἀκανθίοισι προεῖπε καὶ ἐδωρήσατό σφεας ἐσθῆτι Μηδικῇ ἐπαίνεέ τε, ὁρέων αὐτοὺς προθύμους ἐόντας ἐς τὸν πόλεμον καὶ τὸ ὄρυγμα †ἀκούων†.


[7.117.1] ἐν Ἀκάνθῳ δὲ ἐόντος Ξέρξεω συνήνεικε ὑπὸ νούσου ἀποθανεῖν τὸν ἐπεστεῶτα τῆς διώρυχος Ἀρταχαίην, δόκιμον ἐόντα παρὰ Ξέρξῃ καὶ γένος Ἀχαιμενίδην, μεγάθεΐ τε μέγιστον ἐόντα Περσέων (ἀπὸ γὰρ πέντε πήχεων βασιληίων ἀπέλειπε τέσσερας δακτύλους) φωνέοντά τε μέγιστον ἀνθρώπων, ὥστε Ξέρξην συμφορὴν ποιησάμενον μεγάλην ἐξενεῖκαί τε αὐτὸν κάλλιστα καὶ θάψαι· ἐτυμβοχόεε δὲ πᾶσα ἡ στρατιή.




[7.117.2] τούτῳ δὲ τῷ Ἀρταχαίῃ θύουσι Ἀκάνθιοι ἐκ θεοπροπίου ὡς ἥρωϊ, ἐπονομάζοντες τὸ οὔνομα. βασιλεὺς μὲν δὴ Ξέρξης ἀπολομένου Ἀρταχαίεω ἐποιέετο συμφορήν·


[7.118.1] οἱ δὲ ὑποδεκόμενοι Ἑλλήνων τὴν στρατιὴν καὶ δειπνίζοντες Ξέρξην ἐς πᾶν κακοῦ ἀπίκατο, οὕτως ὥστε ἀνάστατοι ἐκ τῶν οἴκων ἐγίνοντο, ὅκου γε Θασίοισι ὑπὲρ τῶν ἐν τῇ ἠπείρῳ πολίων τῶν σφετέρων δεξαμένοισι τὴν Ξέρξεω στρατιὴν καὶ δειπνίσασι Ἀντίπατρος ὁ Ὀργέος ἀραιρημένος, τῶν ἀστῶν ἀνὴρ δόκιμος ὅμοια τῷ μάλιστα, ἀπέδεξε ἐς τὸ δεῖπνον τετρακόσια τάλαντα ἀργυρίου τετελεσμένα.




[7.119.1] ὣς δὲ παραπλησίως καὶ ἐν τῇσι ἄλλῃσι πόλισι οἱ ἐπεστεῶτες ἀπεδείκνυσαν τὸν λόγον. τὸ γὰρ δεῖπνον τοιόνδε τι ἐγίνετο, οἷα ἐκ πολλοῦ χρόνου προειρημένον καὶ περὶ πολλοῦ ποιευμένων.


[7.119.2] τοῦτο μέν, ὡς ἐπύθοντο τάχιστα τῶν κηρύκων τῶν περιαγγελλόντων, δασάμενοι σῖτον ἐν τῇσι πόλισι οἱ ἀστοὶ ἄλευρά τε καὶ ἄλφιτα ἐποίευν πάντες ἐπὶ μῆνας συχνούς· τοῦτο δέ, κτήνεα σιτεύεσκον ἐξευρίσκοντες τιμῆς τὰ κάλλιστα, ἔτρεφόν τε ὄρνιθας χερσαίους καὶ λιμναίους ἔν τε οἰκήμασι καὶ λάκκοισι, ἐς ὑποδοχὰς τοῦ στρατοῦ· τοῦτο δέ χρύσεά τε καὶ ἀργύρεα ποτήριά τε καὶ κρητῆρας ἐποιεῦντο καὶ τἆλλα ὅσα ἐπὶ τράπεζαν τιθέαται πάντα·


[7.119.3] ταῦτα μὲν αὐτῷ τε βασιλέϊ καὶ τοῖσι ὁμοσίτοισι μετ᾽ ἐκείνου ἐπεποίητο, τῇ δὲ ἄλλῃ στρατιῇ τὰ ἐς φορβὴν μοῦνα τασσόμενα. ὅκως δὲ ἀπίκοιτο ἡ στρατιή, σκηνὴ μὲν ἔσκε πεπηγυῖα ἑτοίμη ἐς τὴν αὐτὸς σταθμὸν ποιεέσκετο Ξέρξης, ἡ δὲ ἄλλη στρατιὴ [ἔσκε] ὑπαίθριος.


[7.119.4] ὡς δὲ δείπνου γίνοιτο ὥρη, οἱ μὲν δεκόμενοι ἔχεσκον πόνον, οἱ δὲ ὅκως πλησθέντες νύκτα αὐτοῦ ἀγάγοιεν, τῇ ὑστεραίῃ τήν τε σκηνὴν ἀνασπάσαντες καὶ τὰ ἔπιπλα πάντα λαβόντες οὕτω ἀπελαύνεσκον, λείποντες οὐδὲν ἀλλὰ φερόμενοι.



[7.120.1] ἔνθα δὴ Μεγακρέοντος ἀνδρὸς Ἀβδηρίτεω ἔπος εὖ εἰρημένον ἐγένετο, ὃς συνεβούλευσε Ἀβδηρίτῃσι πανδημεὶ αὐτοὺς καὶ γυναῖκας, ἐλθόντας ἐς τὰ σφέτερα ἱρά ἵζεσθαι ἱκέτας τῶν θεῶν παραιτεομένους καὶ τὸ λοιπόν σφι ἀπαμύνειν τῶν ἐπιόντων κακῶν τὰ ἡμίσεα, τῶν τε παροιχομένων ἔχειν σφι μεγάλην χάριν, ὅτι βασιλεὺς Ξέρξης οὐ δὶς ἑκάστης ἡμέρης ἐνόμισε σῖτον αἱρέεσθαι·



[7.120.2] παρέχειν γὰρ ἂν Ἀβδηρίτῃσι, εἰ καὶ ἄριστον προείρητο ὅμοια τῷ δείπνῳ παρασκευάζειν, ἢ μὴ ὑπομένειν Ξέρξην ἐπιόντα ἢ καταμείναντας κάκιστα πάντων ἀνθρώπων ἐκτριβῆναι.


[7.121.1] Οἱ μὲν δὴ πιεζόμενοι ὅμως τὸ ἐπιτασσόμενον ἐπετέλεον, Ξέρξης δὲ ἐκ τῆς Ἀκάνθου, ἐντειλάμενος τοῖσι στρατηγοῖσι τὸν ναυτικὸν στρατὸν ὑπομένειν ἐν Θέρμῃ ἀπῆκε ἀπ᾽ ἑωυτοῦ πορεύεσθαι τὰς νέας, Θέρμῃ δὲ τῇ ἐν τῷ Θερμαίῳ κόλπῳ οἰκημένῃ, ἀπ᾽ ἧς καὶ ὁ κόλπος οὗτος τὴν ἐπωνυμίην ἔχει· ταύτῃ γὰρ ἐπυνθάνετο συντομώτατον εἶναι.



[7.121.2] μέχρι μὲν γὰρ Ἀκάνθου ὧδε τεταγμένος ὁ στρατὸς ἐκ Δορίσκου τὴν ὁδὸν ἐποιέετο· τρεῖς μοίρας ὁ Ξέρξης δασάμενος πάντα τὸν πεζὸν [στρατόν], μίαν αὐτέων ἔταξε παρὰ θάλασσαν ἰέναι ὁμοῦ τῷ ναυτικῷ·

[7.121.3] ταύτης μὲν δὴ ἐστρατήγεον Μαρδόνιός τε καὶ Μασίστης, ἑτέρη δὲ τεταγμένη ἤιε τοῦ στρατοῦ τριτημορὶς τὴν μεσόγαιαν, τῆς ἐστρατήγεον Τριτανταίχμης τε καὶ Γέργις. ἡ δὲ τρίτη τῶν μοιρέων, μετ᾽ ἧς ἐπορεύετο αὐτὸς Ξέρξης, ἤιε μὲν τὸ μέσον αὐτέων, στρατηγοὺς δὲ παρείχετο Σμερδομένεά τε καὶ Μεγάβυξον.

[7.122.1] Ὁ μέν νυν ναυτικὸς στρατὸς ὡς ἀπείθη ὑπὸ Ξέρξεω καὶ διεξέπλωσε τὴν διώρυχα τὴν ἐν τῷ Ἄθῳ γενομένην, διέχουσαν δὲ ἐς κόλπον ἐν τῷ Ἄσσα τε πόλις καὶ Πίλωρος καὶ Σίγγος καὶ Σάρτη οἴκηνται, ἐνθεῦτεν, ὡς καὶ ἐκ τουτέων τῶν πολίων στρατιὴν παρέλαβε, ἔπλεε ἀπιέμενος ἐς τὸν Θερμαῖον κόλπον, κάμπτων δὲ Ἄμπελον τὴν Τορωναίην ἄκρην παραμείβετο Ἑλληνίδας [τε] τάσδε πόλις, ἐκ τῶν νέας τε καὶ στρατιὴν παρελάμβανε, Τορώνην, Γαληψόν, Σερμύλην, Μηκύβερναν, Ὄλυνθον. ἡ μέν νυν χώρη αὕτη Σιθωνίη καλέεται.


[7.123.1] ὁ δὲ ναυτικὸς στρατὸς ὁ Ξέρξεω συντάμνων ἀπ᾽ Ἀμπέλου ἄκρης ἐπὶ Καναστραῖον ἄκρην, τὸ δὴ πάσης τῆς Παλλήνης ἀνέχει μάλιστα, ἐνθεῦτεν νέας τε καὶ στρατιὴν παρελάμβανε ἐκ Ποτειδαίης καὶ Ἀφύτιος καὶ Νέης πόλιος καὶ Αἰγῆς καὶ Θεράμβω καὶ Σκιώνης καὶ Μένδης καὶ Σάνης· αὗται γάρ εἰσι αἱ τὴν νῦν Παλλήνην πρότερον δὲ Φλέγρην καλεομένην νεμόμεναι.



[7.123.2] παραπλέων δὲ καὶ ταύτην τὴν χώρην ἔπλεε ἐς τὸ προειρημένον, παραλαμβάνων στρατιὴν καὶ ἐκ τῶν προσεχέων πολίων τῇ Παλλήνῃ, ὁμουρεουσέων δὲ τῷ Θερμαίῳ κόλπῳ, τῇσι οὐνόματά ἐστι τάδε, Λίπαξος, Κώμβρεια, Λισαί, Γίγωνος, Κάμψα, Σμίλα, Αἴνεια· ἡ δὲ τουτέων χώρη Κροσσαίη ἔτι καὶ ἐς τόδε καλέεται.


[7.123.3] ἀπὸ δὲ Αἰνείης, ἐς τὴν ἐτελεύτων καταλέγων τὰς πόλις, ἀπὸ ταύτης ἤδη ἐς αὐτόν τε τὸν Θερμαῖον κόλπον ἐγίνετο τῷ ναυτικῷ στρατῷ ‹ὁ› πλόος καὶ γῆν τὴν Μυγδονίην, πλέων δὲ ἀπίκετο ἔς τε τὴν προειρημένην Θέρμην καὶ Σίνδον τε πόλιν καὶ Χαλέστρην ἐπὶ τὸν Ἄξιον ποταμόν, ὃς οὐρίζει χώρην τὴν Μυγδονίην τε καὶ Βοττιαιίδα, τῆς ἔχουσι τὸ παρὰ θάλασσαν, στεινὸν χωρίον, πόλιες Ἴχναι τε καὶ Πέλλα.

[7.124.1] Ὁ μὲν δὴ ναυτικὸς στρατὸς αὐτοῦ περὶ Ἄξιον ποταμὸν καὶ πόλιν Θέρμην καὶ τὰς μεταξὺ πόλιας τούτων περιμένων βασιλέα ἐστρατοπεδεύετο, Ξέρξης δὲ καὶ ὁ πεζὸς στρατὸς ἐπορεύετο ἐκ τῆς Ἀκάνθου τὴν μεσόγαιαν τάμνων τῆς ὁδοῦ, βουλόμενος ἐς τὴν Θέρμην ἀπικέσθαι. ἐπορεύετο δὲ διὰ τῆς Παιονικῆς καὶ Κρηστωνικῆς ἐπὶ ποταμὸν Ἐχείδωρον, ὃς ἐκ Κρηστωναίων ἀρξάμενος ῥέει διὰ Μυγδονίης χώρης καὶ ἐξίει παρὰ τὸ ἕλος τὸ ἐπ᾽ Ἀξίῳ ποταμῷ.



[7.125.1] πορευομένῳ δὲ ταύτῃ λέοντές οἱ ἐπεθήκαντο τῇσι σιτοφόροισι καμήλοισι· καταφοιτῶντες γὰρ οἱ λέοντες τὰς νύκτας καὶ λείποντες τὰ σφέτερα ἤθεα ἄλλου μὲν οὐδενὸς ἅπτοντο οὔτε ὑποζυγίου οὔτε ἀνθρώπου, οἱ δὲ τὰς καμήλους ἐκεράϊζον μούνας. θωμάζω δὲ τὸ αἴτιον, ὅ τι κοτὲ ἦν τῶν ἄλλων τὸ ἀναγκάζον ἀπεχομένους τοὺς λέοντας τῇσι καμήλοισι ἐπιτίθεσθαι, τὸ μήτε πρότερον ὀπώπεσαν θηρίον μήτ᾽ ἐπεπειρέατο αὐτοῦ.






Βιβλίο Ζ – Ερατώ [6.1.1] – [6.125.5]

[7.1.1] Οι ειδήσεις για τη μάχη που έγινε στον Μαραθώνα έφτασαν στο βασιλιά Δαρείο, το γιο του Υστάσπη, που κι από πρωτύτερα έπνεε μένεα εναντίον των Αθηναίων για την εισβολή τους στις Σάρδεις· τότε λοιπόν και το ξέσπασμα της οργής του ήταν φοβερότερο και η επιθυμία του να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας σφοδρότερη.

[7.1.2] Κι αμέσως στέλνοντας προς κάθε κατεύθυνση αγγελιοφόρους στις πολιτείες έδινε εντολές να ετοιμάζουν στρατό, προστάζοντας στην καθεμιά τους πολύ περισσότερα απ᾽ ό,τι του έστελναν πρωτύτερα καράβια κι άλογα και σιτάρι και φορτηγά πλοία. Κι έτσι που οι αγγελιοφόροι του έφερναν τις προσταγές του ένα γύρο παντού, για τρία χρόνια η Ασία συγκλονιζόταν, καθώς το άνθος των αντρών της στρατολογήθηκε για να εκστρατεύσουν εναντίον των Ελλήνων και προετοιμάζονταν.

[7.1.3] Μπαίνοντας ο τέταρτος χρόνος, οι Αιγύπτιοι, που είχαν υποδουλωθεί από τον Καμβύση, σήκωσαν επανάσταση εναντίον των Περσών. Και τότε ήταν που η επιθυμία του να εκστρατεύσει εναντίον και των δυο χωρών φούντωσε.

[7.2.1] Κι ενώ ήταν να μπει ο Δαρείος στο δρόμο για να χτυπήσει την Αίγυπτο και την Αθήνα, ξέσπασε μεγάλη αντιδικία ανάμεσα στους γιους του για το θέμα του θρόνου, δηλαδή πως όφειλε αυτός, σύμφωνα με τα περσικά έθιμα, πρώτα να ορίσει ποιός θα τον διαδεχτεί στο θρόνο κι ύστερα να ξεκινήσει για εκστρατεία.

[7.2.2] Γιατί ο Δαρείος και πριν γίνει βασιλιάς είχε αποχτήσει τρεις γιους από την πρώτη του γυναίκα, τη θυγατέρα του Γωβρύα, και, αφού πήρε το θρόνο, άλλους τέσσερες από την Άτοσσα, την κόρη του Κύρου. Λοιπόν, πρωτότοκος ανάμεσα στους πρώτους ήταν ο Αρτοβαζάνης, ανάμεσα στους δεύτερους ο Ξέρξης.

[7.2.3] Και, καθώς γεννήθηκαν από διαφορετικές μητέρες, μάλωναν μεταξύ τους· ο Αρτοβαζάνης ισχυριζόταν πως ήταν ο μεγαλύτερος απ᾽ όλο το παιδολόι, και σ᾽ όλο τον κόσμο, σύμφωνα με το έθιμο, ο μεγαλύτερος παίρνει την εξουσία, κι ο Ξέρξης από τη μεριά του, πως ήταν γιος της Άττοσας, της θυγατέρας του Κύρου — και στον Κύρο χρωστούσαν οι Πέρσες την ελευθερία τους.

[7.3.1] Κι ενώ ο Δαρείος δεν είχε πάρει ακόμη την απόφασή του, έτυχε τον καιρό που γίνονταν αυτά να ᾽χει ανεβεί στα Σούσα ο Δημάρατος, ο γιος του Αρίστωνος, που του είχαν αποστερήσει το βασιλικό αξίωμα της Σπάρτης κι ήταν αυτοεξόριστος από τη Λακωνία.

[7.3.2] Μαθαίνοντας την αντιδικία των γιων του Δαρείου, πήγε και βρήκε, σύμφωνα με τη φήμη που διαδόθηκε, τον Ξέρξη και τον συμβούλευε να προσθέσει στα επιχειρήματα που έφερνε πως αυτός γεννήθηκε όταν ο Δαρείος ήταν πια βασιλιάς και κυβερνούσε το περσικό κράτος, ενώ ο Αρτοβαζάνης, όταν ο Δαρείος ήταν ένας από το πλήθος·

[7.3.3] άρα ούτε λογικό ούτε δίκιο ήταν να έχει τα πρωτεία κάποιος άλλος κι όχι αυτός, αφού και στη Σπάρτη, είπε ο Δημάρατος νουθετώντας τον, αυτό το έθιμο κρατούν: αν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γιοι είχαν γεννηθεί πριν ο πατέρας τους πάρει το θρόνο και γεννηθεί αργότερα κάποιος άλλος, όταν ο πατέρας του βασιλεύει, αυτός που γεννήθηκε αργότερα γίνεται διάδοχος στη βασιλεία.

[7.3.4] Ο Ξέρξης ακολούθησε τη συμβουλή του Δημαράτου κι ο Δαρείος έκρινε ότι το επιχείρημα ήταν λογικό και τον ανακήρυξε διάδοχό του στο θρόνο. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως και χωρίς αυτή τη συμβουλή τη βασιλεία θα την έπαιρνε ο Ξέρξης· γιατί η Άτοσσα ήταν παντοδύναμη.

[7.4.1] Μόλις λοιπόν ανακήρυξε βασιλιά των Περσών τον Ξέρξη, ο Δαρείος ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει. Όμως, ένα χρόνο ύστερ᾽ απ᾽ αυτά και την επανάσταση της Αιγύπτου, τον Δαρείο πάνω στις προετοιμασίες της εκστρατείας τον βρήκε ο θάνατος, ύστερ᾽ από τριάντα έξι συνολικά χρόνια βασιλείας, κι έτσι δεν αξιώθηκε ούτε τους επαναστάτες Αιγυπτίους ούτε τους Αθηναίους να τιμωρήσει. Και μετά το θάνατο του Δαρείου η βασιλεία πέρασε στο γιο του, τον Ξέρξη.

[7.5.1] Λοιπόν ο Ξέρξης αρχικά δεν εκδήλωνε με κανένα τρόπο διάθεση να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας και συγκέντρωνε στρατό εναντίον της Αιγύπτου. Αλλά στην αυλή του βρισκόταν κι ασκούσε πάνω του την πιο μεγάλη από κάθε άλλο Πέρση επιρροή ο Μαρδόνιος, ο γιος του Γωβρύα, ξάδερφος του Ξέρξη και γιος της αδερφής του Δαρείου, που δεν άφηνε ευκαιρία να του κάνει μια τέτοια πρόταση, λέγοντάς του:

[7.5.2] «Άρχοντά μου, δε στέκεται οι Αθηναίοι, ύστερ᾽ από τόσα κακά που έκαναν στους Πέρσες, να μη τιμωρηθούν για τις πράξεις τους· βέβαια τώρα ας μπει σε καλό δρόμο η επιχείρηση που έβαλες μπροστά· όταν όμως επιβάλεις την τάξη στην Αίγυπτο, που σήκωσε κεφάλι, οδήγησε το στρατό σου εναντίον της Αθήνας, για να ᾽χουν ν᾽ αναφέρουν τ᾽ όνομά σου οι άνθρωποι με θαυμασμό κι αποκεί και πέρα να το σκέφτεται καλά κάποιος να εκστρατεύσει εναντίον της χώρας σου».

[7.5.3] Μ᾽ αυτά λοιπόν τα λόγια τον παρακινούσε να πάρει εκδίκηση, αλλά την πρόταση αυτή τη συμπλήρωνε με τα εξής· πως η Ευρώπη είναι πανέμορφος τόπος, με κάθε λογής ήμερα δέντρα και ασυναγώνιστη σε γονιμότητα, έτσι που μονάχα ο βασιλιάς αξίζει να την έχει κτήμα του.

[7.6.1] Και μιλούσε έτσι, επειδή διψούσε για νέες επιχειρήσεις κι ήθελε να γίνει αντιβασιλέας στην Ελλάδα. Και με τον καιρό τον κατάφερε τον Ξέρξη και τον έπεισε να βάλει σ᾽ ενέργεια αυτή την επιχείρηση. Γιατί βοηθήθηκε στο να πείσει τον Ξέρξη κι από άλλα γεγονότα που ήρθαν και συμμάχησαν μ᾽ αυτόν.

[7.6.2] Πρώτα πρώτα έφτασαν αγγελιοφόροι των Αλευάδων από τη Θεσσαλία και καλούσαν το βασιλιά να βαδίσει εναντίον της Ελλάδας· απ᾽ τη μεριά τους, έλεγαν, ολόψυχα θα ταχθούν στο πλευρό του (κι οι Αλευάδες ήταν βασιλιάδες της Θεσσαλίας)· και κατόπιν, οι Πεισιστρατίδες που είχαν ανεβεί στα Σούσα, χρησιμοποιώντας την ίδια γλώσσα με την οποία του μιλούσαν και οι Αλευάδες — μάλιστα σ᾽ αυτά πρόσθεταν κάτι που έκανε την πρότασή τους πιο ελκυστική:

[7.6.3] ανέβηκαν στην αυλή του έχοντας μαζί τους τον Ονομάκριτο, Αθηναίο χρησμολόγο που είχε στην κατοχή του τους χρησμούς του Μουσαίου, αφού πρώτα έδωσαν τέλος στην έχθρα που τους χώριζε. Δηλαδή ο Ίππαρχος, ο γιος του Πεισιστράτου, όταν ο Λάσος από την Ερμιόνη συνέλαβε επ᾽ αυτοφώρω τον Ονομάκριτο να νοθεύει τους χρησμούς του Μουσαίου προσθέτοντας πως θ᾽ αφανίζονταν στο βυθό της θάλασσας τα νησιά που βρίσκονται στην περιοχή της Λήμνου,

[7.6.4] γι᾽ αυτό το λόγο ο Ίππαρχος τον εξόρισε, ενώ προηγουμένως τον είχε δεξί του χέρι. Τότε λοιπόν ανεβαίνοντας μαζί τους, όποτε βρισκόταν μπροστά στον βασιλιά, κι οι Πεισιστρατίδες τον παρουσίαζαν ως αξιόπιστο υποκείμενο, απάγγελνε τους χρησμούς επιλεκτικά: αν υπήρχε κάτι που μιλούσε για αποτυχία των βαρβάρων, το αποσιωπούσε εντελώς, και διάλεγε να πει τους πιο αίσιους, δηλαδή πως ήταν γραμμένο να γεφυρωθεί ο Ελλήσποντος από Πέρση, και προδιέγραφε την προέλαση των Περσών.

[7.6.5] Κι αυτός λοιπόν με τους χρησμούς του βοηθούσε προς αυτή την κατεύθυνση, όπως και οι Πεισιστρατίδες και οι Αλευάδες, που τάσσονταν αναφανδόν στο πλευρό του.

[7.7.1] Κι αφού πείστηκε ο Ξέρξης να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας, τότε (ήταν ο δεύτερος χρόνος από το θάνατο του Δαρείου) πρώτα εκστρατεύει εναντίον των επαναστατών. Λοιπόν αυτούς τους υπέταξε εντελώς, επέβαλε σ᾽ ολόκληρη την Αίγυπτο ζυγό πολύ βαρύτερο απ᾽ ό,τι ήταν την εποχή του Δαρείου κι ανέθεσε τη διοίκησή της στον Αχαιμένη, αδερφό του και γιο του Δαρείου. Λοιπόν τον Αχαιμένη που ήταν αντιβασιλέας στην Αίγυπτο, αργότερα, μετά από καιρό, τον σκότωσε ο Ινάρως, ο γιος του Ψαμμητίχου απ᾽ τη Λιβύη.

[7.8.1] Κι ο Ξέρξης, ύστερ᾽ από την άλωση της Αιγύπτου, καθώς ήταν να πάρει στα χέρια του την εκστρατεία εναντίον της Αθήνας, οργάνωσε έκτακτη συνέλευση των πρώτων ανάμεσα στους πρώτους Πέρσες, και για να πάρει τις γνώμες τους και για να εκθέσει ο ίδιος μπροστά σ᾽ όλους τα σχέδιά του. Κι όταν συγκεντρώθηκαν, ο Ξέρξης τους μίλησε έτσι:

[7.8α.1] «Άνδρες Πέρσες, δεν είμαι εγώ που θα εγκαινιάσω αυτή την τακτική στη χώρα σας, αλλά θα εφαρμόσω την τακτική των προκατόχων μου. Γιατί, όπως ακούω από τους μεγαλύτερους σε ηλικία, ποτέ ώς σήμερα δε μείναμε με τα χέρια σταυρωμένα, από την ώρα που πήραμε αυτή την εξουσία από τους Μήδους, όταν ο Κύρος καθαίρεσε τον Αστυάγη· αλλά κι ο θεός αυτό το δρόμο μάς δείχνει κι εμείς οι ίδιοι επιχειρώντας πολλά πάμε απ᾽ το καλό στο καλύτερο. Λοιπόν, τα έθνη που κατάχτησαν και προσάρτησαν στο κράτος τους ο Κύρος κι ο Καμβύσης κι ο πατέρας μου, ο Δαρείος, ποιός ο λόγος να τ᾽ απαριθμήσει κανείς σ᾽ εσάς που τα ξέρετε καλά;

[7.8α.2] Κι όσο για μένα, από την ώρα που παρέλαβα αυτό τον θρόνο, η έγνοια μου ήταν να μη φανώ κατώτερος από τους προκατόχους μου σ᾽ αυτό το αξίωμα κι ούτε να προσθέσω στο περσικό κράτος μικρότερη δύναμη· κι όσο το σκέφτομαι, βρίσκω πως κερδίζουμε και δόξα και χώρα το ίδιο μεγάλη μ᾽ αυτή που έχουμε κι όχι κατώτερη, αντίθετα που δίνει πλουσιότερη σοδειά κάθε λογής — και την ίδια ώρα τιμωρούμε τους εχθρούς και παίρνουμε εκδίκηση. Σας συγκέντρωσα λοιπόν γι᾽ αυτό το λόγο, για να σας κοινολογήσω τα σχέδιά μου.

[7.8β.1] Σχεδιάζω να ενώσω με γέφυρα τις ακτές του Ελλήσποντου και να προελάσω με το στρατό μου, διασχίζοντας την Ευρώπη, για να τιμωρήσω τους Αθηναίους για όσα έπραξαν στους Πέρσες και τον πατέρα μου.

[7.8β.2] Είδατε λοιπόν εσείς και τον Δαρείο να έχει την πρόθεση να εκστρατεύσει εναντίον αυτού του λαού. Αλλά αυτός έχει πεθάνει και δεν αξιώθηκε να τους τιμωρήσει· λοιπόν, για την τιμή του και για την τιμή όλων των Περσών, εγώ δε θα το βάλω κάτω προτού κυριέψω και παραδώσω στις φλόγες την Αθήνα — αυτούς που πρώτοι ξεκίνησαν να κάνουν κακό σ᾽ εμένα και στον πατέρα μου.

[7.8β.3] Δηλαδή, έκαναν αρχή στις Σάρδεις με τον Αρισταγόρα τον Μιλήσιο, δούλο μου, παραδίνοντας στις φλόγες τα ιερά άλση και τους ναούς μας· και συνέχισαν με τα όσα έπραξαν εναντίον μας όταν αποβιβαστήκαμε στη χώρα τους με το στράτευμα που διοικούσαν ο Δάτης και ο Αρταφρένης — νομίζω πως αυτά τα πράγματα είναι γνωστά σε όλους σας.

[7.8γ.1] Γι᾽ αυτούς λοιπόν τους λόγους είμαι αποφασισμένος να εκστρατεύσω εναντίον τους, αλλά και οι υπολογισμοί μου μού λένε πως απ᾽ αυτή την επιχείρηση θα έχουμε μεγάλα κέρδη· αν κυριέψουμε αυτούς και τους γειτονικούς τους λαούς, αυτούς που ζουν στη χώρα του Φρύγα Πέλοπα, τότε θα κάνουμε την Περσία να συνορεύει με τον ουρανό του Δία.

[7.8γ.2] Γιατί ο ήλιος δε θ᾽ αντικρίζει κανένα κράτος της γης που να συνορεύει με το δικό μας, αφού εγώ μαζί σας, διασχίζοντας την Ευρώπη προς κάθε κατεύθυνση, όλη την οικουμένη θα την κάνω ένα κράτος·

[7.8γ.3] γιατί, σύμφωνα με τις πληροφορίες μου, νά πώς έχουν τα πράγματα· αν βγουν απ᾽ τη μέση αυτοί που μνημόνευσα, δε θ᾽ απομείνει καμιά πόλη ούτε κανείς λαός που θα μπορέσει να προβάλει αντίσταση σε μας. Έτσι θα μπουν στο ζυγό της σκλαβιάς κι όσοι μας έφταιξαν κι όσοι δε μας έφταιξαν.

[7.8δ.1] Τώρα, εσείς θα μου δείξετε την καλή σας διάθεση απέναντί μου κάνοντας τα εξής: όταν σας ανακοινώσω τη μέρα που πρέπει να παρουσιαστείτε, θα επιθυμούσα όλοι σας πρόθυμα να είστε παρόντες· κι όποιος παρουσιαστεί έχοντας τον καλύτερα εξοπλισμένο στρατό, θα του δώσω τα δώρα που θεωρούνται πως είναι τα πολυτιμότερα στη χώρα μας.

[7.8δ.2] Λοιπόν, μ᾽ αυτό τον τρόπο πρέπει να ενεργήσουμε· και, για να μη μείνετε με την εντύπωση πως κάνω του κεφαλιού μου, φέρνω το θέμα σε κοινή συζήτηση, προτρέποντας να εκφράσει τη γνώμη του όποιος από σας το επιθυμεί».

[7.9.1] Μ᾽ αυτά τελείωσε την ομιλία του. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτόν μίλησε ο Μαρδόνιος: «Άρχοντά μου, είσαι ο άριστος όχι μονάχα από τους Πέρσες που πέρασαν, αλλά κι απ᾽ αυτούς που θά ᾽ρθουν, εσύ που τα λόγια σου βρίσκονται όσο γίνεται πιο κοντά στην τελειότητα και την αλήθεια — προπάντων που δε θ᾽ αφήσεις να ᾽μαστε μπαίγνιο των Ιώνων που κατοικούν στην Ευρώπη, αυτών των τιποτένιων.

[7.9.2] Πράγματι, θα ᾽ταν φοβερό, την ώρα που τους Σάκες και τους Ινδούς και τους Αιθίοπες και τους Ασσυρίους, κι άλλους λαούς πολλούς και μεγάλους, που δεν έπραξαν κανένα κακό στους Πέρσες, τους κυριέψαμε και τους έχουμε σκλάβους, απλώς και μόνο επειδή θέλαμε ν᾽ αυξήσουμε τη δύναμή μας, ν᾽ αφήσουμε ατιμώρητους τους Έλληνες που πρώτοι αυτοί μας έκαναν κακό.

[7.9α.1] Να φοβηθούμε τί; το πλήθος του στρατού που θα συγκεντρώσουν; τη μεγάλη οικονομική τους δύναμη; αλλά ξέρουμε πώς πολεμούν, ξέρουμε πόσο ασήμαντη είναι η δύναμή τους· κι από την άλλη κρατάμε στα χέρια μας, δούλους μας, τα παιδιά τους — αυτούς που ζουν στη χώρα μας με τα γνωστά τους ονόματα, Ίωνες και Αιολείς και Δωριείς.

[7.9α.2] Έχω μάλιστα κιόλας τις προσωπικές μου εμπειρίες, καθώς έκανα εκστρατεία εναντίον τους ύστερ᾽ από διαταγή του πατέρα σου και προέλασα ώς τη Μακεδονία· και λίγο μου έλειψε να φτάσω ώς την ίδια την Αθήνα, και κανένας τους δε βγήκε να με αντιμετωπίσει.

[7.9β.1] Παρόλο που, όπως μαθαίνω, οι Έλληνες συνηθίζουν να ξεσηκώνουν πόλεμο εντελώς απερίσκεπτα, παρασυρμένοι από αφροσύνη και ηλιθιότητα. Δηλαδή, όταν κηρύξουν πόλεμο ο ένας στον άλλο, ψάχνουν και βρίσκουν τον πιο όμορφο και τον πιο ομαλό τόπο και κατεβαίνουν και δίνουν μάχη εκεί, κι έτσι οι νικητές αποσύρονται από τη μάχη με μεγάλες απώλειες, κι όσο για τους νικημένους, ούτε λόγος να γίνεται, γιατί αποδεκατίζονται εντελώς.

[7.9β.2] Ενώ έπρεπε, μια και μιλούν την ίδια γλώσσα —τί τους έχουν τέλος πάντων τους κήρυκες και τους αγγελιοφόρους τους;— να δίνουν τέλος στις διαφορές τους με κάθε άλλο τρόπο κι όχι με πόλεμο· και στην περίπτωση που ο πόλεμος ανάμεσά τους φαινόταν αναπόφευκτος, έπρεπε να ψάχνουν και να βρίσκουν τον πιο κατάλληλο για την άμυνα και των δυο μερών τόπο κι εκεί να δοκιμάζουν την τύχη τους. Λοιπόν, όσο κι αν οι Έλληνες ενεργούν μ᾽ αποκοτιά, όταν προέλασα εγώ ώς τη Μακεδονία, δεν έδειξαν διάθεση να δώσουν μάχη.

[7.9γ.1] Τώρα λοιπόν, βασιλιά μου, ποιός θα βρεθεί να σου προβάλει αντίσταση κηρύσσοντάς σου πόλεμο, την ώρα που εκστρατεύεις μ᾽ όλο το πλήθος της Ασίας και μ᾽ όλα τα καράβια σου; Κατά τη γνώμη μου, η δύναμη που διαθέτουν οι Έλληνες δεν τους δίνει τόσο θράσος· αν πάλι πέσω έξω στις εκτιμήσεις μου κι εκείνων η σκότιση του νου τούς παρασύρει να δώσουν μάχη με μας, θα μάθουν πως κανένας πάνω στον κόσμο δεν έχει την πολεμική αρετή μας. Λοιπόν, ας δοκιμάσουμε τα πάντα· γιατί τίποτε δεν έρχεται από μόνο του, αλλά στην ανθρώπινη ζωή ο κανόνας είναι όλα να τ᾽ αποχτούμε με προσπάθεια».

[7.10.1] Ο Μαρδόνιος λοιπόν υποστήριξε μ᾽ αυτά τη γνώμη του Ξέρξη, κάνοντάς την πιο ελκυστική, και τελείωσε την ομιλία του. Οι άλλοι Πέρσες έμεναν σιωπηλοί και δεν τολμούσαν να εκφράσουν γνώμη αντίθετη μ᾽ αυτήν που προτάθηκε, όταν ο Αρτάβανος, ο γιος του Υστάσπη, που σαν θείος από πατέρα του Ξέρξη είχε το θάρρος, μίλησε έτσι:

[7.10α.1] «Βασιλιά μου, αν δε διατυπωθούν γνώμες αντίθετες μεταξύ τους, δεν έχεις τη δυνατότητα ν᾽ ακολουθήσεις, ύστερ᾽ από επιλογή, την καλύτερη και δεν έχεις να κάνεις τίποτ᾽ άλλο παρά να βάλεις σε πράξη αυτήν που ειπώθηκε· αντίθετα, αν έχουν διατυπωθεί, έχεις τη δυνατότητα· είναι όπως με το ατόφιο χρυσάφι, που από μόνο του δεν το ξεχωρίζουμε, αν όμως, τρίβοντάς το πάνω στη λυδία λίθο, το συγκρίνουμε με άλλο χρυσάφι, αναγνωρίζουμε το καθαρότερο.

[7.10α.2] Εγώ λοιπόν και στον πατέρα σου, τον αδερφό μου τον Δαρείο, έλεγα δημόσια να μην εκστρατεύσει εναντίον των Σκυθών, ενός λαού που πουθενά στη χώρα του δεν έχει πολιτείες· εκείνος όμως, ελπίζοντας να υποδουλώσει τους Σκύθες, δε με άκουσε· έκανε την εκστρατεία και γύρισε άπρακτος χάνοντας πολλούς και γενναίους από το στράτευμά του.

[7.10α.3] Κι εσύ, βασιλιά μου, σκοπεύεις να εκστρατεύσεις εναντίον πολεμιστών πολύ πιο γενναίων απ᾽ ό,τι οι Σκύθες, που έχουν τη φήμη πως είναι ασυναγώνιστοι και στη θάλασσα και στη στεριά. Τώρα, ποιόν κίνδυνο κρύβει αυτή η επιχείρηση, είμαι υποχρεωμένος να σου εξηγήσω.

[7.10β.1] Είπες, «θα ενώσω με γέφυρα τις ακτές του Ελλησπόντου και θα προελάσω με το στρατό μου, διασχίζοντας την Ευρώπη, στην Ελλάδα». Πάει καλά· όμως, έρχονται έτσι τα πράγματα και μας νικούν είτε στη στεριά είτε στη θάλασσα, είτε και στα δυο· γιατί, απ᾽ ό,τι ακούμε, των ανθρώπων το λέει η καρδιά τους, κι αυτό το συμπέρασμα βγαίνει από το γεγονός ότι ένα τόσο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα που οδήγησαν στην Αττική ο Δάτης κι ο Αρταφρένης, το εξόντωσαν μόνοι τους οι Αθηναίοι.

[7.10β.2] Τώρα, στην περίπτωση που δεν τους έρχονται όλα δεξιά και στις δυο μεριές, και πάλι, αν μας χτυπήσουν με τα καράβια και νικώντας σε ναυμαχία κατευθυνθούν με το στόλο τους στον Ελλήσποντο και κατόπι διαλύσουν τις γέφυρες, τότε, βασιλιά μου, χανόμαστε.

[7.10γ.1] Κι αυτό το συμπέρασμα δεν το βγάζω απ᾽ το μυαλό μου, επειδή τάχα είμαι σοφός, αλλά νά, είναι η καταστροφή που λίγο έλειψε να μας βρει, όταν ο πατέρας σου, αφού γεφύρωσε τον Βόσπορο της Θράκης κι αφού γεφύρωσε τον ποταμό Ίστρο, βάδισε εναντίον των Σκυθών. Τότε οι Σκύθες και τί δεν έκαναν παρακαλώντας τους Ίωνες, που είχαν αναλάβει τη φρούρηση των γεφυρών του Ίστρου, να διαλύσουν το πέραμα.

[7.10γ.2] Και τότε βέβαια, αν ο Ιστιαίος, ο τύραννος της Μιλήτου, πήγαινε με τη γνώμη των άλλων τυράννων και δεν τους εναντιωνόταν, τετέλεσται το κράτος των Περσών. Κι όμως και μόνο να τ᾽ ακούς είναι φοβερό, όλα τα πάντα, και η εξουσία και η τύχη του βασιλιά, να κρέμονται από έναν άνθρωπο.

[7.10δ.1] Κι εσύ πάλι μη θελήσεις να μπεις σε κάποιον παρόμοιο κίνδυνο, μια και τίποτε δε σε πιέζει, κι άκουσέ με· τώρα δώσε τέλος σ᾽ αυτή τη σύσκεψη· κι άλλη φορά, αφού πρώτα το μελετήσεις μοναχός σου, όποτε σου φανεί καλό ανακοίνωσέ μας τις αποφάσεις που κρίνεις καλύτερες.

[7.10δ.2] Γιατί διαπιστώνω πως το μεγαλύτερο κέρδος βγαίνει απ᾽ το σωστό υπολογισμό· γιατί κι αν τύχει και σου έρθει κάποια αναποδιά, αυτό δε σημαίνει πως δε στάθμισες τόσο σωστά τα πράγματα, αλλά απλώς ο υπολογισμός σου ανατράπηκε από την τύχη. Όμως εκείνος που έκανε κακό υπολογισμό, αν η τύχη τού τα φέρει δεξιά, η επιτυχία είναι λαχείο — όχι πως ο υπολογισμός που έκανε είναι λιγότερο κακός.

[7.10ε.1] Νά, βλέπεις ότι ο θεός χτυπά με τον κεραυνό τα μεγαλόσωμα ζώα και δεν τ᾽ αφήνει να φουσκώνουν από καμάρι, ενώ τα μικρούλικα δεν τον ερεθίζουν καθόλου· και βλέπεις πως εξακοντίζει από ψηλά τα βέλη του πάντοτε στα ψηλότερα σπίτια και στα ψηλά δέντρα. Γιατί το θέλημα του θεού είναι ένα, να κουτσουρεύει ό,τι υψώνεται πάνω από το μέτρο. Κι έτσι και μεγάλος στρατός εξοντώνεται από μικρό, για τον εξής λόγο: όταν ο θεός φθονώντας τους τούς ρίξει πανικό ή βροντή, παθαίνουν πανωλεθρία που δεν την περίμεναν. Γιατί ο θεός την περηφάνια την κρατά μονάχα για τον εαυτό του, και για κανένα άλλο.

[7.10ζ.1] Η βιασύνη πάλι σε κάθε επιχείρηση γεννά παραστρατήματα, που συνήθως φέρνουν μεγάλες ζημιές· αντίθετα η υπομονή κλει θησαυρούς, που κι αν ακόμη δε φαίνονται εκείνη την ώρα, όμως με τον καιρό τούς ανακαλύπτουμε.

[7.10η.1] Αυτές τις συμβουλές έχω για σένα, βασιλιά μου· εσύ τώρα, γιε του Γωβρύα, πάψε να λες κούφια λόγια για τους Έλληνες, είναι απρέπεια να μιλάς άσχημα γι᾽ αυτούς. Γιατί συκοφαντώντας τους Έλληνες ξεσηκώνεις το βασιλιά μας να εκστρατεύσει ο ίδιος εναντίον τους· και μου δίνεις την εντύπωση πως γι᾽ αυτόν το σκοπό αναπτύσσεις όλη τη δραστηριότητά σου. Λοιπόν, αυτό να σταματήσει.

[7.10η.2] Γιατί δεν υπάρχει κακό άλλο σαν τη συκοφαντία, όπου δυο είναι οι αδικητές κι ένας ο αδικημένος. Δηλαδή, ο συκοφάντης κάνει αδίκημα κατηγορώντας άνθρωπο που απουσιάζει, κι από τη μεριά του ο άλλος κάνει αδίκημα, επειδή πείθεται χωρίς να έχει σωστή πληροφόρηση· από την άλλη, αυτός που απουσιάζει από τη συζήτηση, νά πώς αδικιέται από τα λόγια τους· από τον πρώτο φορτώνεται τις άδικες κατηγορίες, κι από τον δεύτερο την άδικη εντύπωση ότι είναι κακός.

[7.10θ.1] Αλλά αν πρέπει οπωσδήποτε να γίνει εκστρατεία εναντίον αυτών των αντρών, έλα, ο βασιλιάς ο ίδιος να παραμείνει στη χώρα των Περσών, κι εμείς, κι ο ένας κι ο άλλος, να στοιχηματίσουμε στη ζωή των παιδιών μας, και τότε εσύ να μπεις επικεφαλής της εκστρατείας επιλέγοντας τους άντρες που θέλεις και παίρνοντας μαζί σου στράτευμα όσο μεγάλο θέλεις.

[7.10θ.2] Κι αν το αποτέλεσμα της επιχείρησης είναι για τον βασιλιά αυτό που λες εσύ, να σκοτωθούν τα παιδιά μου και μαζί τους κι εγώ· αν όμως είναι αυτό που προλέγω εγώ, να πάθουν ό,τι είπα τα παιδιά σου και μαζί τους κι εσύ — αν γυρίσεις πίσω.

[7.10θ.3] Τώρα, αν δε δέχεσαι αυτούς τους όρους, και στανικώς θα οδηγήσεις εκστρατευτικό σώμα εναντίον της Ελλάδας, νά τί έχω να σου πω· σε κάποιους που θα μείνουν πίσω, εδώ σ᾽ αυτό τον τόπο, θα φτάσει το μαντάτο: «Τον Μαρδόνιο, που προκάλεσε στους Πέρσες μια μεγάλη συμφορά, τον σπαράζουν τα σκυλιά και τα όρνια κάπου εκεί, στη χώρα των Αθηναίων ή στη χώρα των Λακεδαιμονίων», ναι, εσένα! — χωρίς βέβαια ν᾽ αποκλείεται να συμβεί κάτι τέτοιο και πρωτύτερα, όσο θα βρίσκεσαι στο δρόμο· και τότε θα έχεις μάθει τί παλικάρια έχει η χώρα αυτή, εναντίον της οποίας ξεσηκώνεις σ᾽ εκστρατεία τον βασιλιά».

[7.11.1] Αυτά τα λόγια είπε ο Αρτάβανος, κι ο Ξέρξης κυριευμένος από θυμό αποκρίθηκε έτσι: «Αρτάβανε, είσαι αδερφός του πατέρα μου· αυτό θα σε γλιτώσει από τον κίνδυνο να πληρώσεις όπως σου άξιζε για τα χαμένα λόγια σου. Και σε στιγματίζω μ᾽ αυτή την προσβολή, για τη δειλία και τη γκρίνια σου· δε θα σε πάρω μαζί μου στην εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας και θα μείνεις εδώ, μαζί με τις γυναίκες· κι εγώ, τα όσα είπα θα τα εκτελέσω και χωρίς εσένα.

[7.11.2] Γιατί δε θα ᾽μουν απ᾽ τον Δαρείο, το γιο του Υστάσπη, γιου του Αρσάμη, γιου του Αριαράμνη, γιου του Τεΐσπη, γιου του Κύρου, γιου του Καμβύση, γιου του Τεΐσπη, γιου του Αχαιμένη, αν δεν τιμωρούσα τους Αθηναίους, την ώρα που ξέρω καλά ότι, αν εμείς καθίσουμε ήσυχοι, εκείνοι δε θα καθίσουν, αλλά προθυμότερα θα εκστρατεύσουν εναντίον της χώρας μας· αυτό το συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε απ᾽ όσα έχουν πράξει εκείνοι πρωτύτερα, που παράδωσαν στις φλόγες τις Σάρδεις και προέλασαν στην Ασία.

[7.11.3] Λοιπόν καμιά από τις δυο μεριές δεν μπορεί να κάνει πίσω, αλλά ο αγώνας που μας περιμένει είναι ή να δώσουμε ή να δεχτούμε χτυπήματα, ώστε ή όλες αυτές οι χώρες μας να πέσουν στα χέρια των Ελλήνων ή όλες οι χώρες εκείνων να πέσουν στα χέρια των Περσών· μέση λύση στην έχθρα που μας χωρίζει δεν υπάρχει.

[7.11.4] Λοιπόν, τώρα πια το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε, μια κι εμείς δεχτήκαμε πρώτοι χτύπημα, είναι να τους τιμωρήσουμε, κι έτσι θα μάθω και τον κίνδυνο που θα διατρέξω οδηγώντας το στρατό μου εναντίον αυτού του λαού, που ο Πέλοπας ο Φρύγας, που ήταν δούλος των προγόνων μου, πόρθησε τη χώρα τους με τρόπο που και σήμερα και οι κάτοικοι και η χώρα τους είναι γνωστοί με τ᾽ όνομα του πορθητή τους».

[7.12.1] Λοιπόν η συζήτηση κράτησε ώς εδώ· κι ύστερα έπεσε η νύχτα και τον Ξέρξη δεν τον άφηνε σε ησυχία η γνώμη του Αρταβάνου· και καθώς το γυρόφερνε, τη νύχτα, στο μυαλό του, όλο και συνειδητοποιούσε πως δεν είναι για το καλό του η εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας. Κι όταν κατέληξε σ᾽ αυτή την αντίθετη απόφαση, τον πήρε ο ύπνος· και τότε, σε κάποια ώρα της νύχτας, είδε ένα όνειρο τέτοιας λογής, όπως διηγούνται οι Πέρσες· φάνηκε στον Ξέρξη πως ένας ψηλός κι όμορφος άντρας στάθηκε πάνω απ᾽ το κεφάλι του και του είπε:

[7.12.2] «Βασιλιά των Περσών, αλλάζεις απόφαση, να μη οδηγήσεις το στρατό σου εναντίον της Ελλάδας, μολονότι έχεις παραγγείλει στους Πέρσες να συγκεντρώσουν στρατό; Λοιπόν, δεν κάνεις καλά που αλλάζεις απόφαση κι ούτε βρίσκεται άνθρωπος που θα συμφωνήσει μαζί σου· τώρα ακολούθησε το δρόμο που σου δείχνει η απόφαση που πήρες την ημέρα».
Λοιπόν φάνηκε του Ξέρξη πως αυτός, αφού είπε αυτά, απομακρύνθηκε πετώντας·

[7.13.1] και με το φως της μέρας, χωρίς να δώσει καμιά σημασία στο όνειρο, συγκέντρωσε τους Πέρσες που πήραν μέρος και στην προηγούμενη σύσκεψη και τους έλεγε τα εξής:

[7.13.2] «Άνδρες Πέρσες, ζητώ τη συγγνώμη σας για την απότομη μεταβολή της απόφασής μου· γιατί και η σκέψη μου δεν έχει φτάσει ακόμα στην πλήρη ωριμότητά της κι εκείνοι που με παρακινούν για εκστρατεία δε λένε ούτε στιγμή να ξεκολλήσουν από κοντά μου. Όταν όμως άκουσα τη γνώμη του Αρταβάνου, τη στιγμή εκείνη κόχλαζε η νεανική παραφορά μου κι έτσι εκστόμισα άπρεπα λόγια, σε βαθμό απαράδεκτο, σε άνθρωπο μεγάλης ηλικίας. Τώρα όμως το σκέφτηκα καλύτερα και θ᾽ ακολουθήσω τη δική του γνώμη.

[7.13.3] Λοιπόν, από την ώρα που άλλαξα απόφαση και δε θα εκστρατεύσω εναντίον της Ελλάδας, χαρείτε την ησυχία σας». Τότε οι Πέρσες, με το που τ᾽ άκουσαν αυτά, έπεσαν και τον προσκυνούσαν καταχαρούμενοι.

[7.14.1] Κι όταν ξανάπεσε η νύχτα, το ίδιο όνειρο στάθηκε πάλι πάνω απ᾽ το κεφάλι του Ξέρξη, που τον είχε πάρει ο ύπνος, και του έλεγε: «Γιε του Δαρείου, φανερά τώρα πια μπροστά στους Πέρσες αποκήρυξες την εκστρατεία και δεν έδωσες καμιά σημασία στα λόγια μου, σα να ειπώθηκαν από κάποιον παρακατιανό; Βάλ᾽ το λοιπόν καλά στο νου σου, αν δεν εκστρατεύσεις αμέσως, νά πού θα καταλήξει αυτή η υπόθεση: όπως μέσα σε λίγο καιρό έγινες μέγας και πολύς, γρήγορα θα γίνεις πάλι ταπεινός».

[7.15.1] Λοιπόν το όνειρο κατατρόμαξε τον Ξέρξη· πετάχτηκε απ᾽ το κρεβάτι του και στέλνει αγγελιοφόρο να καλέσει τον Αρτάβανο. Κι όταν εκείνος έφτασε, ο Ξέρξης τού μίλησε έτσι: «Αρτάβανε, εγώ την πρώτη στιγμή πάνω στην παραφορά μου είπα εναντίον σου χαμένα λόγια για τη φρόνιμη συμβουλή σου·

[7.15.2] ύστερ᾽ από λίγο όμως άλλαξα γνώμη και πήρα απόφαση να κάνω αυτό που με συμβούλεψες. Θέλω λοιπόν να το κάνω, αλλά δεν μπορώ· γιατί, από την ώρα που άλλαξα γνώμη και απόφαση, ένα φάντασμα έρχεται και ξανάρχεται στα όνειρά μου, που κάθε άλλο παρά επιδοκιμάζει αυτή μου την απόφαση· μάλιστα τώρα δα αποσύρθηκε, αφού με κατατρόμαξε με απειλές.

[7.15.3] Αν λοιπόν θεός είναι που μου το στέλνει και μόνο κάνοντας εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας τού κάνουμε την καρδιά, το ίδιο ετούτο όνειρο θα έρθει πετώντας και σε σένα με τις ίδιες εντολές που έδωσε και σ᾽ εμένα. Και λέω με το νου μου πως αυτό μπορεί να γίνει με τον εξής τρόπο: να πάρεις ολόκληρη τη στολή μου και να τη φορέσεις, κατόπι να καθίσεις στο θρόνο μου κι ύστερα να πας να κοιμηθείς στο κρεβάτι μου».

[7.16.1] Έτσι του μίλησε ο Ξέρξης, αλλά ο Αρτάβανος δεν πείστηκε με την πρώτη προσταγή του, γιατί, έλεγε, δεν έβρισκε τον εαυτό του άξιο να καθίσει στον βασιλικό θρόνο· στο τέλος όμως, καθώς ο Ξέρξης τον πίεζε, εκτέλεσε την προσταγή, αφού είπε τα εξής:

[7.16α.1] «Βασιλιά μου, κατά την κρίση μου την ίδια αξία έχουν η ορθή σκέψη και η πρόθυμη αποδοχή των φρόνιμων προτάσεων κάποιου άλλου. Εσύ τα έχεις και τα δυο, όμως σε σπρώχνουν στην πλάνη οι συναναστροφές με κακούς ανθρώπους· νά, συμβαίνει κάτι παρόμοιο με το πιο ευεργετικό στοιχείο για τον άνθρωπο, τη θάλασσα· λένε πως οι ριπές των ανέμων πέφτοντας απάνω της δεν την αφήνουν να δείχνει το καλό φυσικό της.

[7.16α.2] Όσο για μένα, όταν δέχτηκα τις μομφές σου, δεν ένιωσα απ᾽ αυτές, σαν από δάγκωμα, τόσο λύπη, όσο που, ενώ οι Πέρσες είχαν να διαλέξουν ανάμεσα σε δυο γνώμες, εσύ προτίμησες την πιο επικίνδυνη για τον εαυτό σου και τους Πέρσες, αφού από τις γνώμες που προτάθηκαν η πρώτη δυνάμωνε την αλαζονική πρόκληση, ενώ η δεύτερη την καταργούσε και συμβούλευε πως είναι κακό να διδάσκεις την ψυχή του ανθρώπου να λαχταρά πάντοτε κάτι περισσότερο απ᾽ αυτά που έχει.

[7.16β.1] Λοιπόν, τώρα που ασπάστηκες την καλύτερη γνώμη, λες πως, απ᾽ τη στιγμή που ακύρωσες την εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας, σου έρχεται και ξανάρχεται, σταλμένο από κάποιο θεό, όνειρο, που σου απαγορεύει να παραιτηθείς από την εκστρατεία.

[7.16β.2] Όμως, γιε μου, όλ᾽ αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με το θεό· γιατί εγώ, που έχω πολύ μεγαλύτερη ηλικία από σένα, θα σε διδάξω τί ακριβώς είναι τα όνειρα, που, περιπλανώμενα, εμφανίζονται στους ανθρώπους· λοιπόν, στον ύπνο μας βλέπουμε συνήθως σαν όνειρα περιπλανώμενα τα όσα απασχολούν τον καθένα μας τη μέρα· κι εμείς τις προηγούμενες μέρες άλλο δεν κάναμε παρά καταγινόμασταν με το παραπάνω μ᾽ αυτήν την εκστρατεία.

[7.16γ.1] Τώρα, στην περίπτωση που αυτό το όνειρο δεν ανήκει στην κατηγορία που λέω εγώ, αλλά κατά κάποιο τρόπο έχει να κάνει με το θεό, εσύ με δυο λόγια είπες την ουσία· δηλαδή, ας εμφανιστεί και σε μένα με τον τρόπο που εμφανίστηκε σ᾽ εσένα, να δώσει τις προσταγές του. Βέβαια, αν είναι να φανερωθεί, θα μου εμφανιστεί είτε φορώ τη δική σου στολή είτε τη δική μου, είτε στο δικό σου είτε στο δικό μου κρεβάτι αναπαύομαι, αν οπωσδήποτε θέλει να εμφανιστεί.

[7.16γ.2] Γιατί βέβαια δεν είναι σε τέτοιο βαθμό ηλίθιο τούτο, ό,τι τέλος πάντων είναι η ονειροφαντασιά σου, ώστε να πιστέψει, ενώ θ᾽ αντικρίζει εμένα, πως έχει να κάνει με σένα, εικάζοντας από τα ρούχα σου. Αν πάλι αδιαφορήσει εντελώς για μένα κι ούτε καταδεχτεί να εμφανιστεί είτε φορώ τα δικά μου ρούχα είτε τα δικά σου, και ξανάρθει σε σένα, τότε πια αξίζει να το καλοσκεφτούμε· γιατί βέβαια αν έρχεται και ξανάρχεται σε σένα συνεχώς, θα παραδεχόμουν κι εγώ πως είναι απ᾽ το θεό.

[7.1616.γ3] Τώρα, αν το έχεις αποφασίσει ν᾽ ακολουθήσουμε αυτή τη μεθόδευση κι είναι αδύνατο ν᾽ ακολουθήσουμε άλλη, μια και πρέπει πια να πλαγιάζω εγώ στο κρεβάτι σου, εμπρός, την ώρα που εκτελώ την εντολή σου, ας έρθει να φανερωθεί και σε μένα. Ώς τότε όμως θα επιμείνω στη γνώμη που έχω».

[7.17.1] Έτσι μίλησε ο Αρτάβανος· κι ελπίζοντας πως θ᾽ αποδείξει ότι τα όσα έλεγε ο Ξέρξης δεν ήταν σοβαρά, εκτελούσε την προσταγή του· φόρεσε λοιπόν τα ρούχα του Ξέρξη και κάθισε στο βασιλικό θρόνο· ύστερα πήγε και κατακλίθηκε, οπότε, την ώρα που τον είχε πάρει ο ύπνος, στάθηκε πάνω απ᾽ το κεφάλι του Αρταβάνου το ίδιο όνειρο που ερχόταν και ξαναρχόταν στον Ξέρξη και νά τί του είπε:

[7.17.2] «Εσύ είσαι λοιπόν εκείνος που βάλθηκες ν᾽ αποτρέψεις τον Ξέρξη από την εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας — τάχα μου από έγνοια γι᾽ αυτόν; αλλά ούτε στο μέλλον ούτε τώρα, στο παρόν, θα μείνεις ατιμώρητος φέρνοντας εμπόδια σ᾽ ό,τι είναι γραμμένο να γίνει· κι όσο για το τί θα πάθει οπωσδήποτε ο Ξέρξης, αν με παρακούσει, έχει δηλωθεί σ᾽ αυτόν τον ίδιο».

[7.18.1] Ο Αρτάβανος λοιπόν αυτές τις απειλές είδε να του απευθύνει στ᾽ όνειρό του το φάντασμα και πως ήταν έτοιμο να του κάψει τα μάτια με πυρωμένα σίδερα. Κι έβγαλε μεγάλη κραυγή, πετάχτηκε απ᾽ το κρεβάτι και πήγε και κάθισε κοντά στον Ξέρξη, κι αφού του αφηγήθηκε με λεπτομέρειες το όνειρο που είδε στον ύπνο του, του λέει κατόπι τα εξής:

[7.18.2] «Εγώ βέβαια, βασιλιά μου, καθότι τα μάτια μου είδαν κιόλας πολλές και μεγάλες δυνάμεις να νικιένται από μικρότερες, δε σ᾽ άφηνα να παρασυρθείς ολότελα από τα νιάτα σου, ξέροντας καλά πως είναι κακό να επιθυμείς πολλά, κι είχα στο νου μου πού κατέληξε η εκστρατεία του Κύρου εναντίον των Μασσαγετών, κρατούσα στη μνήμη μου και την εκστρατεία του Καμβύση εναντίον των Αιθιόπων κι είχα εκστρατεύσει μαζί με τον Δαρείο εναντίον των Σκυθών.

[7.18.3] Ξέροντας όλ᾽ αυτά είχα τη γνώμη πως, αν χαιρόσουν την ησυχία σου, θα σε μακάριζε όλος ο κόσμος. Επειδή όμως μας σπρώχνει μια θεϊκή δύναμη, κι απ᾽ ό,τι φαίνεται, τους Έλληνες τους περιμένει μια θεόσταλτη καταστροφή, λοιπόν κι εγώ από μόνος μου αλλάζω γνώμη κι απόφαση· κι απ᾽ τη μεριά σου, ανακοίνωσε στους Πέρσες τις εντολές που στέλνει ο θεός και δώσε διαταγή να εκτελέσουν τις παραγγελίες που τους έχεις δώσει πρωτύτερα κι ενέργησε με τρόπο που, όσο ο θεός σού τα φέρνει δεξιά, σ᾽ ό,τι εξαρτάται από σένα να μην υπάρξει καμιά παράλειψη».

[7.18.4] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτή τη συνομιλία τους, μόλις φώτισε η μέρα, έτσι που τους ξεσήκωσε το όνειρο, αμέσως κι ο Ξέρξης κοινολόγησε αυτά στους Πέρσες, κι ο Αρτάβανος, που ώς εκείνη τη στιγμή ήταν ο μόνος που δημόσια ενεργούσε για τη ματαίωση της εκστρατείας, τότε φανερά ενεργούσε για την επίσπευσή της.

[7.19.1] Κι όταν ύστερ᾽ απ᾽ αυτά ο Ξέρξης σπρώχθηκε στην απόφαση να εκστρατεύσει, του παρουσιάστηκε στον ύπνο του τρίτο όνειρο, που όταν το άκουσαν οι μάγοι έδωσαν την εξήγηση πως είχε να κάνει μ᾽ όλη την οικουμένη και πως όλος ο κόσμος θα υποδουλωθεί σ᾽ αυτόν. Νά ποιό ήταν το όνειρο· του φάνηκε του Ξέρξη πως φόρεσε στεφάνι από φουντωμένο κλωνάρι ελιάς, και πως ολόκληρη η γη σκεπάστηκε με τους κλάδους της ελιάς, κι ύστερα πως το στεφάνι που φορούσε στο κεφάλι του εξαφανίστηκε.

[7.19.2] Κι όταν οι μάγοι έδωσαν αυτή την εξήγηση, αμέσως καθένας από τους Πέρσες που πήραν μέρος στη σύναξη, χωρίς να χάσει στιγμή, γύρισε στην επικράτειά του και βάλθηκε με ζήλο μεγάλο να εκτελέσει τις παραγγελίες, θέλοντας ο καθένας τους να είναι αυτός που θα πάρει τα δώρα που είχαν οριστεί. Κι έτσι ο Ξέρξης κήρυξε επιστράτευση, στρατολογώντας από κάθε περιοχή της Ασίας.

[7.20.1] Γιατί για τέσσερα ολόκληρα χρόνια, ύστερ᾽ από την άλωση της Αιγύπτου, καταγινόταν με τη συγκρότηση του εκστρατευτικού σώματος και τον εφοδιασμό του· κι όταν ο πέμπτος χρόνος ήταν προς το τέλος του, εκστράτευσε με πολυάριθμη στρατιωτική δύναμη.

[7.20.2] Γιατί απ᾽ όλα τα εκστρατευτικά σώματα που μας είναι γνωστά αυτό αποδείχτηκε πολύ μεγαλύτερο, ώστε σε σύγκριση μ᾽ αυτό κι εκείνο που οδήγησε ο Δαρείος εναντίον των Σκυθών να φαίνεται ασήμαντο, και το Σκυθικό, όταν οι Σκύθες καταδιώκοντας τους Κιμμερίους έκαναν εισβολή στη χώρα των Μήδων, κι αφού κυρίεψαν όλα σχεδόν τα μέρη της Άνω Ασίας τα εξουσίασαν (γι᾽ αυτό το λόγο αργότερα κίνησε να τους τιμωρήσει ο Δαρείος), όπως επίσης και, σύμφωνα με την παράδοση, το εκστρατευτικό σώμα των Ατρειδών στο Ίλιο και των Μυσών και των Τευκρών, που εκστράτευσαν πριν από τα Τρωικά, τότε που διάβηκαν από τον Βόσπορο στην Ευρώπη, κυρίεψαν όλες τις θρακικές φυλές, κατέβηκαν προς το Ιόνιο πέλαγος και προέλασαν προς το νότο ώς τον ποταμό Πηνειό.

[7.21.1] Όλ᾽ αυτά τα εκστρατευτικά σώματα, όπως επίσης κι άλλα, που δεν τα περιλάβαμε στην απαρίθμησή μας, δεν μπορούν να συγκριθούν μ᾽ αυτό εδώ, το μοναδικό. Γιατί ποιό έθνος δεν οδήγησε ο Ξέρξης από την Ασία εναντίον της Ελλάδας; και ποιό τρεχούμενο νερό δεν το στέρεψε ο στρατός του για να ξεδιψάσει, εκτός από το νερό των μεγάλων ποταμών;

[7.21.2] Γιατί άλλες περιοχές έδιναν καράβια, άλλες πήραν προσταγή να δώσουν πεζικό, σ᾽ άλλες δόθηκε εντολή να ετοιμάσουν ιππικό, σ᾽ άλλες καράβια για τη μεταφορά του ιππικού (ενώ έπαιρναν μέρος και στην εκστρατεία), σ᾽ άλλες να διαθέσουν μακρόστενα καράβια για τις γέφυρες, σ᾽ άλλες τέλος τρόφιμα και καράβια.

[7.22.1] Κι από την άλλη, κάπου τρία χρόνια προτού κινήσουν, επειδή στην προηγούμενη εκστρατεία ο στόλος τους, καθώς έκανε το γύρο του Άθω, κατατσακίστηκε, καταπιάστηκαν με το έργο στον Άθω· δηλαδή στον Ελαιούντα της Χαλκιδικής ήταν αραγμένες τριήρεις κι αποκεί ξεκινώντας στρατιώτες από κάθε έθνος έσκαβαν, με τη φοβέρα της μάστιγας από πάνω τους, σε διαδοχικές βάρδιες· κι έσκαβαν και οι κάτοικοι της περιοχής του Άθω.

[7.22.2] Κι ο Βουβάρης, ο γιος του Μεγαβάζου, κι ο Αρταχαίης, ο γιος του Αρταίου, Πέρσες, είχαν την επιστασία του έργου. Γιατί ο Άθως είναι βουνό ψηλό και ξακουστό, που κατηφορίζει στη θάλασσα κι έχει ανθρώπους που κατοικούν εκεί. Και στο σημείο όπου το βουνό συνορεύει με τη στεριά, σχηματίζεται κάτι σαν χερσόνησος και ισθμός, με πλάτος περίπου δώδεκα σταδίους· εκεί το μέρος είναι πεδινό κι έχει κάτι χαμηλούς λόφους που πιάνουν από τη θάλασσα της Ακάνθου ώς τη θάλασσα που ᾽ναι αντίπερα απ᾽ την Τορώνη.

[7.22.3] Κι ακριβώς στον ισθμό αυτό, όπου καταλήγει ο Άθως, έχει ιδρυθεί η ελληνική πόλη Σάνη· τώρα, οι πόλεις που βρίσκονται πέρ᾽ από τη Σάνη, στις πλαγιές του Άθω, που τότε ο Πέρσης βάλθηκε να τις κάνει από στεριανές νησιωτικές, είναι οι εξής: Δίο, Ολόφυξος, Ακρόθωο, Θύσσος, Κλεωνές.

[7.23.1] Αυτές λοιπόν είναι οι πόλεις της περιοχής του Άθω· και νά πώς έσκαβαν οι βάρβαροι, αφού μοίρασαν την έκταση ανάμεσα σε διάφορα έθνη: στο ύψος της πόλης Σάνης χάραξαν μια ίσια γραμμή· κι όσο βάθαινε η διώρυγα, εκείνοι που βρίσκονταν στο βάθος έσκαβαν, ενώ κάποιοι άλλοι παράδιναν το χώμα που ολοένα έβγαινε από το σκάψιμο σε άλλους που βρίσκονταν ψηλότερα πάνω σε σκαλωσιές, κι αυτοί με τη σειρά τους σε άλλους, ώσπου το χώμα έφτανε σ᾽ αυτούς που ήταν στην επιφάνεια κι αυτοί τέλος το κουβαλούσαν έξω από την τάφρο και το πετούσαν αλλού.

[7.23.2] Λοιπόν οι άλλοι, εκτός από τους Φοίνικες, είχαν διπλάσιο κόπο, καθώς γκρεμίζονταν τα τοιχώματα του ορύγματος· γιατί έτσι που έσκαβαν στο ίδιο πλάτος και στην επιφάνεια και στον πάτο, το αποτέλεσμα δεν μπορούσε να ᾽ναι διαφορετικό.

[7.23.3] Οι Φοίνικες όμως, όπως δείχνουν την αξιοσύνη τους και σε άλλα έργα, την έδειξαν ιδιαίτερα σ᾽ αυτό· δηλαδή παίρνοντας με κλήρο το μέρος που τους έπεφτε, έσκαβαν διπλάσιο το άνοιγμα στην επιφάνεια απ᾽ εκείνο που έπρεπε να έχει η διώρυγα, όσο όμως προχωρούσαν στο βάθος ολοένα το περιόριζαν· κι όταν έφταναν στον πάτο, το άνοιγμα ερχόταν και γινόταν ίσο με το πλάτος του υπόλοιπου έργου.

[7.23.4] Και στο μέρος εκείνο υπάρχει ένα λιβάδι, όπου στήθηκε η αγορά και το πρατήριο· κι ερχόταν συχνά κι άφθονο αλεσμένο σιτάρι από την Ασία.

[7.24.1] Συνδυάζοντας τα δεδομένα, καταλήγω στο συμπέρασμα πως ο Ξέρξης διέταξε να σκάψουν τη διώρυγα από αλαζονεία, θέλοντας να κάνει επίδειξη δυνάμεως και ν᾽ αφήσει μνημείο για το μέλλον· γιατί ενώ μπορούσε χωρίς να μπουν σε κανένα κόπο να σύρει τα καράβια από τη μια άκρη του ισθμού στην άλλη, διέταξε να σκάψουν διώρυγα στη θάλασσα που να μπορούν να περνούν πλέοντας δυο τριήρεις με συγχρονισμένη κωπηλασία. Και στους ίδιους, στους οποίους είχε δώσει προσταγή ν᾽ ανοίξουν τη διώρυγα, έδωσε επίσης προσταγή να ενώσουν με γέφυρα τις όχθες του Στρυμόνα.

[7.25.1] Μ᾽ αυτό τον τρόπο λοιπόν καταγινόταν μ᾽ αυτά κι έβαλε να ετοιμάσουν και παλαμάρια για τις γέφυρες από πάπυρο κι από λευκό λινάρι, αγγαρεύοντας τους Φοίνικες και τους Αιγυπτίους· επίσης, ν᾽ αποθηκεύουν τρόφιμα για το εκστρατευτικό σώμα, για να μη υποφέρει από πείνα ο στρατός κι ούτε τα υποζύγια καθώς κατευθύνονταν στην Ελλάδα.

[7.25.2] Κι αφού συγκέντρωσε πληροφορίες για τους κατάλληλους χώρους, διέταξε να τ᾽ αποθηκεύουν σ᾽ αυτούς, κι άλλοι να τα μεταφέρουν από κάθε μέρος της Ασίας με φορτηγά πλοία και περάματα σε διαφορετικό χώρο ο καθένας. Λοιπόν, το περισσότερο σιτάρι το κουβαλούσαν στη λεγόμενη Λευκή ακτή της Θράκης, κι άλλοι στην Τυρόδιζα της Περίνθου κι άλλοι στον Δορίσκο κι άλλοι στην Ηιόνα, αυτήν που βρίσκεται στις εκβολές του Στρυμόνα, κι άλλοι στη Μακεδονία, ο καθένας στην περιοχή που του ορίστηκε.

[7.26.1] Κι ενώ αυτοί καταγίνονταν με τις αγγαρείες που τους ανατέθηκαν, τον ίδιο καιρό όλο το πεζικό συγκεντρωμένο, ξεκινώντας από τα Κρίταλλα της Καππαδοκίας, πορευόταν μαζί με τον Ξέρξη προς τις Σάρδεις· γιατί αυτή η πόλη ορίστηκε τόπος συγκέντρωσης όλου του στρατού της ξηράς που ήταν να πορευτεί μαζί με τον Ξέρξη.

[7.26.2] Τώρα, ποιός από τους σατράπες παρουσιάζοντας στρατό καλύτερα εξοπλισμένο πήρε τα δώρα που είχε υποσχεθεί ο βασιλιάς, δεν μπορώ να το πω· γιατί δεν ξέρω αν έκαναν καν αυτή τη σύγκριση.

[7.26.3] Διάβηκαν λοιπόν τον ποταμό Άλυ και πέρασαν στη Φρυγία· κατόπι, διασχίζοντάς την πορεύτηκαν κι έφτασαν στις Κελαινές, όπου αναβλύζουν τα νερά του ποταμού Μαιάνδρου, κι ενός άλλου που δεν είναι μικρότερος από τον Μαίανδρο, που τυχαίνει να ᾽χει το όνομα Καταρράκτης· αυτός, έχοντας τις πηγές του ακριβώς μέσα στην αγορά των Κελαινών, χύνει τα νερά του στον Μαίανδρο· στην αγορά αυτή είναι κρεμασμένο ψηλά και το ασκί από το δέρμα του σιληνού Μαρσύα, για τον οποίο οι Φρύγες διηγούνται πως τον έγδαρε και κρέμασε ψηλά το τομάρι του ο Απόλλων.

[7.27.1] Σ᾽ αυτή την πόλη καθόταν και περίμενε τον Ξέρξη ο Πύθιος, ο γιος του Άτυ, ο Λυδός, και πρόσφερε φιλοξενία σ᾽ ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα με την πιο μεγαλόπρεπη ανοιχτοχεριά, όπως και στον ίδιο το βασιλιά· κι έδινε την υπόσχεση πως με τη θέλησή του έδινε χρήματα για την εκστρατεία.

[7.27.2] Και καθώς ο Πύθιος υποσχόταν να προσφέρει χρήματα, ο Ξέρξης ρώτησε τους Πέρσες της συνοδείας του ποιός ήταν αυτός ο Πύθιος και πόσα χρήματα έχει, ώστε να δίνει τέτοια υπόσχεση. Κι αυτοί του αποκρίθηκαν: «Βασιλιά μου, αυτός είναι που έκανε δώρο στον πατέρα σου το χρυσό πλατάνι και το κλήμα· αυτός που και σήμερα είναι ο πλουσιότερος στον κόσμο, απ᾽ όσο ξέρουμε, μετά από σένα».

[7.28.1] Ο Ξέρξης στάθηκε απορημένος μ᾽ αυτή την τελευταία πληροφορία και κατόπι ρώτησε ο ίδιος τον Πύθιο πόση να ᾽ταν η περιουσία του. Κι αυτός αποκρίθηκε: «Βασιλιά μου, ούτε θα σου το κρατήσω κρυφό ούτε θα προφασιστώ πως δεν ξέρω την περιουσία μου, αντίθετα την ξέρω καλά και θα σου την εκθέσω με ακρίβεια.

[7.28.2] Γιατί, μόλις έμαθα πως ξεκίνησες να κατεβείς στην ελληνική θάλασσα, θέλοντας να σου δώσω χρήματα για τον πόλεμο έκανα καταμέτρηση κι οι λογαριασμοί μού έδειξαν ότι έχω δυο χιλιάδες τάλαντα ασήμι και τέσσερα εκατομμύρια, παρά εφτά χιλιάδες, χρυσούς στατήρες δαρεικούς.


[7.28.3] Αυτά σου τα κάνω δώρο· όσο για μένα, κρατώ τα εισοδήματα από τους δούλους και τα χτήματα, που καλύπτουν τις ανάγκες μου». Ο Ξέρξης ευχαριστήθηκε από την απάντηση και είπε:

[7.29.1] «Φίλε μου Λυδέ, από την ώρα που βγήκα από την Περσία ώς σήμερα δε συνάντησα άνθρωπο που με τη θέλησή του φιλοξένησε το στρατό μου ή που παρουσιάστηκε μπροστά μου κι αυθόρμητα προθυμοποιήθηκε να συνεισφέρει χρήματα για τον πόλεμο, έξω από σένα. Τώρα εσύ και μεγαλόπρεπα φιλοξένησες το στρατό μου και μου υπόσχεσαι πολλά χρήματα.

[7.29.2] Λοιπόν, για όλ᾽ αυτά, σου δίνω αυτές τις τιμητικές διακρίσεις: σε ονομάζω φίλο μου και θα συμπληρώσω το ποσό των τεσσάρων εκατομμυρίων στατήρων σου βάζοντας τις εφτά χιλιάδες από τα δικά μου, ώστε να μη λείπουν από τα τέσσερα εκατομμύρια οι εφτά χιλιάδες, αλλά με το συμπληρωματικό ποσό που σου δίνω να γίνει στρογγυλό το άθροισμα.

[7.29.3] Και κράτησε την περιουσία σου, όση σου ανήκει, και σ᾽ όλη τη ζωή σου μείνε αυτός που είσαι· γιατί ούτε στο παρόν ούτε στο μέλλον θα μετανιώσεις γι᾽ αυτή σου τη συμπεριφορά».

[7.30.1] Είπε αυτά και τα ᾽κανε πράξη και κατόπι συνέχισε χωρίς ανάπαυλα την πορεία του προς τα μπρος. Πέρασε δίπλα από την πόλη της Φρυγίας που λέγεται Άναυα κι από μια λίμνη απ᾽ όπου βγάζουν αλάτι. Κι έφτασε στις Κολοσσές, μεγάλη πόλη της Φρυγίας· εκεί ο ποταμός Λύκος χύνεται σε καταβόθρα κι εξαφανίζεται· κι έπειτα ξανάρχεται στην επιφάνεια, σε απόσταση περίπου πέντε σταδίων, και χύνεται κι αυτός στον Μαίανδρο.

[7.30.2] Κι αφήνοντας πίσω του τις Κολοσσές ο στρατός πορευόταν προς τα σύνορα που χωρίζουν τη Φρυγία από τη Λυδία κι έφτασε στην πόλη Κύδραρα, όπου μια στήλη, μπηγμένη στη γη, που την έστησε ο Κροίσος, δείχνει με την επιγραφή της τα σύνορα.

[7.31.1] Κι απ᾽ τη Φρυγία μπήκε στη Λυδία· εκεί ο δρόμος σχίζεται σε δυο: ο ένας, που πηγαίνει αριστερά, φέρνει στην Καρία, ο άλλος, που πηγαίνει δεξιά, στις Σάρδεις· για να φτάσεις εκεί πρέπει οπωσδήποτε να διαβείς τον ποταμό Μαίανδρο και να προσπεράσεις την πόλη Καλλάτηβο, όπου ειδικοί τεχνίτες παράγουν μέλι από αρμυρίκι και σιτάρι. Λοιπόν, βαδίζοντας ο Ξέρξης σ᾽ αυτό το δεύτερο δρόμο αντίκρισε ένα πλατάνι που για την ομορφιά του τού πρόσφερε δώρα, χρυσά στολίδια, κι όρισε να μη του λείψει ποτέ ο άνθρωπος που θα το φροντίζει· την επόμενη μέρα έφτασε στην πρωτεύουσα των Λυδών.

[7.32.1] Και φτάνοντας στις Σάρδεις το πρώτο που έκανε ήταν να στείλει κήρυκες στην Ελλάδα για να ζητήσουν γην και ύδωρ και να παραγγείλουν να ετοιμάζουν δείπνα για τον βασιλιά· αλλά ούτε στην Αθήνα ούτε στη Σπάρτη έστειλε να ζητήσουν γην και ύδωρ, έστειλε όμως σ᾽ όλες τις άλλες πόλεις. Κι ο λόγος που για δεύτερη φορά έστελνε για να του δώσουν γην και ύδωρ: όσοι την πρώτη φορά, όταν έστειλε απεσταλμένους ο Δαρείος, δεν έδωσαν, πίστευε απόλυτα ότι τότε από φόβο θα έδιναν· λοιπόν ο λόγος της αποστολής ήταν η επιθυμία του να βεβαιωθεί ποιά ακριβώς ήταν η στάση τους.

[7.33.1] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτά ετοιμαζόταν να προχωρήσει προς την Άβυδο. Και στο μεταξύ οι άλλοι συνέδεαν με γέφυρα την ασιατική με την ευρωπαϊκή ακτή του Ελλησπόντου. Στη Χερσόνησο, ανάμεσα στις πόλεις Σηστό και Μάδυτο, υπάρχει μια απόκρημνη γλώσσα της στεριάς που εισχωρεί στη θάλασσα, αντίκρυ από την Άβυδο, εκεί όπου, λίγο καιρό μετά απ᾽ αυτά τα γεγονότα, οι Αθηναίοι, με στρατηγό τον Ξάνθιππο, το γιο του Αρίφρονος, έπιασαν τον Πέρση Αρταΰκτη, διοικητή της Σηστού, και τον κάρφωσαν ζωντανό πάνω σε σανίδα· αυτός και στο ναό του Πρωτεσιλάου στον Ελαιούντα κουβαλούσε γυναίκες κι έκανε ἄρρητ᾽ ἀθέμιτα.

[7.34.1] Λοιπόν, αυτοί στους οποίους είχε ανατεθεί το έργο της γέφυρας, αρχίζοντας από την Άβυδο προχωρούσαν προς αυτή τη γλώσσα της ακτής· στη γέφυρα που έδεναν με παλαμάρια από λευκό λινάρι δούλευαν οι Φοίνικες, στην άλλη, με παλαμάρια από πάπυρο, οι Αιγύπτιοι. Κι η απόσταση από την Άβυδο ώς την απέναντι στεριά ήταν εφτά στάδιοι. Λοιπόν, ενώ το πέρασμα είχε γεφυρωθεί, νά πού ξέσπασε μεγάλη μπόρα που τα ᾽κανε όλα χίλια κομμάτια και τα διασκόρπισε.

[7.35.1] Κι όταν το έμαθε ο Ξέρξης, αγανάχτησε και διέταξε να μαστιγώσουν τον Ελλήσποντο τριακόσιες φορές και να ρίξουν στ᾽ ανοιχτά ένα ζευγάρι χειροπέδες· άκουσα επίσης πως πέρ᾽ απ᾽ αυτά έστειλε στιγματιστές για να του χαράξουν στίγματα.


[7.35.2] Κι έδινε εντολή, την ώρα που τον μαστίγωναν, να του λένε λόγια βάρβαρα και αθεόφοβα: «Πικροθάλασσα, ο αφέντης μας σε τιμωρεί μ᾽ αυτό τον τρόπο για το άδικο που του έκανες, ενώ εκείνος δε σου έχει κάνει κανένα κακό. Αλλά ο βασιλιάς Ξέρξης, θέλεις δε θέλεις, θα σε διαβεί· και μ᾽ όλο τους το δίκιο οι άνθρωποι, κανείς τους, δε σου προσφέρουν θυσίες, έτσι αρμυρό και θολό ποτάμι που είσαι».

[7.35.3] Έδωσε λοιπόν εντολές και στη θάλασσα να επιβληθούν αυτές οι τιμωρίες και ν᾽ αποκεφαλίσουν εκείνους που είχαν την επιστασία της ζεύξης του Ελλησπόντου.

[7.36.1] Κι εκείνοι στους οποίους ανατέθηκε αυτό το άχαρο έργο εκτελούσαν αυτές τις διαταγές, ενώ άλλοι εργοδηγοί έστηναν τις γέφυρες — και νά πώς τις έστηναν· πήραν κι έβαλαν τη μια δίπλα στην άλλη τριακόσιες εξήντα πεντηκοντόρους και τριήρεις για υπόβαθρο της γέφυρας που έκαναν προς τη μεριά του Ευξείνου Πόντου και τριακόσιες δεκατέσσερες για υπόβαθρο της άλλης, με τρόπο που να σχηματίζουν κάθετη γραμμή προς το ρεύμα του Ευξείνου Πόντου και να έχουν την ίδια κατεύθυνση με το ρεύμα του Ελλησπόντου, ώστε η πίεσή του να κρατά τεντωμένα τα παλαμάρια·

[7.36.2] κι αφού έβαλαν τα καράβια το ένα δίπλα στο άλλο, πόντισαν τεράστιες άγκυρες, άλλες για τη γέφυρα προς τη μεριά του Ευξείνου Πόντου, εξαιτίας των ανέμων που φυσούν από το εσωτερικό του, κι άλλες για τη δυτική γέφυρα, προς τη μεριά του Αιγαίου, εξαιτίας των ζεφύρων και του νοτιά. Κι άφησαν σε τρία σημεία στενά ανοίγματα ανάμεσα από τις πεντηκοντόρους, ώστε να μπορεί να περνά με πλοιάριο κι αυτός που ήθελε να πάει στον Εύξεινο Πόντο κι αυτός που θα περνούσε από τον Πόντο στο Αιγαίο.

[7.36.3] Έκαναν αυτά κι ύστερα έστησαν στην ξηρά κάτι ξύλινα μηχανήματα, τους όνους, και στρίβοντας μ᾽ αυτά τα παλαμάρια, τα τέντωσαν· κι αυτή τη φορά δε χρησιμοποιούσαν το καθένα απ᾽ τα δυο είδη τους σε διαφορετική γέφυρα, αλλά για καθεμιά από τις δυο γέφυρες μεταχειρίστηκαν δυο σειρές παλαμάρια από λευκό λινάρι και τέσσερες από πάπυρο. Στο πάχος και στην ωραία εμφάνιση και τα δυο είδη ήταν το ίδιο, αλλά, συγκριτικά, τα παλαμάρια από λινάρι ήταν βαρύτερα· ο πήχης τους ζύγιζε ένα τάλαντο.

[7.36.4] Κι όταν το πέρασμα ενώθηκε με γέφυρα, πήραν και πριόνισαν κορμούς δέντρων και δίνοντάς τους μάκρος ίσο με το πλάτος της γέφυρας, όμορφα όμορφα τους τοποθετούσαν πάνω απ᾽ τα τεντωμένα παλαμάρια· κι αφού τους τοποθέτησαν τον ένα δίπλα στον άλλο, τους συνέδεσαν και με τραβέρσες.

[7.36.5] Κι όταν το ᾽καναν κι αυτό, σκόρπισαν απάνω τους σανίδες· έστησαν όμορφα όμορφα τις σανίδες κι ύστερα σώρευσαν απάνω τους χώμα, κι άπλωσαν όμορφα, πατώντας το, και το χώμα· κατόπι άπλωσαν πέρα πέρα και στις δυο πλευρές της γέφυρας φράχτη, για να μη βλέπουν από ψηλά τη θάλασσα τα υποζύγια και τ᾽ άλογα και παίρνουν τρομάρα.

[7.37.1] Κι όταν είχαν ολοκληρωθεί τα έργα και των γεφυρών αυτών και της περιοχής του Άθω και στάλθηκε η αγγελία πως υψώθηκαν τα προχώματα που έγιναν στα στόμια της διώρυγας για την παλίρροια, για να μη κλείνουν τα στόμια της τάφρου, και πως το κύριο μέρος της διώρυγας ήταν έτοιμο στην εντέλεια, τότε ο στρατός, που είχε ξεχειμωνιάσει στις Σάρδεις, με τον ερχομό της άνοιξης, πανέτοιμος για εκστρατεία, ξεκίνησε αποκεί με κατεύθυνση την Άβυδο.

[7.37.2] Κι όπου να ᾽ταν έμπαινε κιόλας στο δρόμο, όταν ο ήλιος, εγκαταλείποντας τη σταθερή πορεία του στον ουρανό, έγινε άφαντος, χωρίς ούτε σύννεφα να τον κρύβουν, μέσα σε μια αιθρία χαρά θεού, και μέρα μεσημέρι έγινε νύχτα. Τον Ξέρξη, με το που το είδε και τον προβλημάτισε αυτό, τον έζωσαν φροντίδες και ρώτησε τους μάγους, σαν τί να προμηνύει το φαινόμενο αυτό.

[7.37.3] Κι αυτοί του αποκρίθηκαν ότι ο θεός στέλνει προειδοποίηση στους Έλληνες πως θ᾽ αφανιστούν οι πόλεις τους, λέγοντας πως ο ήλιος προφητεύει για τους Έλληνες, ενώ η σελήνη για τους Πέρσες. Καταχαρούμενος που τ᾽ άκουσε αυτά ο Ξέρξης συνέχισε την προέλασή του.

[7.38.1] Βάδιζε επικεφαλής του στρατού του, όταν ο Λυδός Πύθιος, τρομοκρατημένος από το ουράνιο φαινόμενο, αλλά και με το θάρρος που του έδιναν τα δώρα, παρουσιάστηκε στον Ξέρξη και του μίλησε έτσι: «Αφέντη μου, θα ήθελα να ζητήσω από σένα μια χάρη, που σε σένα δε στοιχίζει πολύ να μ᾽ εξυπηρετήσεις, για μένα όμως έχει μεγάλη σημασία».

[7.38.2] Κι ο Ξέρξης, με την ιδέα πως θα του ζητούσε όποια άλλη χάρη, όχι όμως αυτό που δεήθηκε, είπε πως θα τον εξυπηρετήσει και, λοιπόν, τον πρόσταζε να πει μπροστά σ᾽ όλους το αίτημά του. Κι ο άλλος ακούοντας αυτά πήρε θάρρος κι είπε τα εξής: «Αφέντη μου, τυχαίνει να έχω πέντε γιους, κι ήρθαν έτσι τα πράματα που όλοι τους παίρνουν μέρος στην εκστρατεία σου εναντίον της Ελλάδας.

[7.38.3] Λοιπόν, βασιλιά μου, σπλαχνίσου με στην ηλικία που βρίσκομαι και απάλλαξε από την εκστρατεία έναν από τους γιους μου, τον μεγαλύτερο, για να έχω κάποιον που να φροντίζει κι εμένα και την περιουσία μου. Τώρα, τους τέσσερες πάρε τους μαζί σου και, πετυχαίνοντας τους σκοπούς σου, να γυρίσεις πίσω με το καλό».

[7.39.1] Ο Ξέρξης έγινε έξω φρενών και του αποκρίθηκε: «Χαμένε άνθρωπε, τόλμησες εσύ, την ώρα που εγώ ο ίδιος εκστρατεύω εναντίον της Ελλάδας και παίρνω μαζί μου τους γιους μου και τ᾽ αδέρφια μου και συγγενείς και φίλους, να μ᾽ απασχολείς με το γιο σου, εσύ ένας δούλος μου που έχεις καθήκον να μ᾽ ακολουθείς μ᾽ όλους τους ανθρώπους του σπιτιού σου, και με τη γυναίκα σου ακόμη μαζί; Τώρα λοιπόν μάθε καλά ετούτο, πως η ψυχή του ανθρώπου φωλιάζει στ᾽ αυτιά του, κι όταν ακούει τα πρεπούμενα, γεμίζει μ᾽ αγαλλίαση το σώμα, όταν όμως ακούει τ᾽ αντίθετα, βράζει από θυμό.

[7.39.2] Λοιπόν, τότε που μαζί με καλές πράξεις έδωσες το ίδιο καλές υποσχέσεις, δεν μπορείς να καυχηθείς πως ξεπέρασες το βασιλιά σου σε ευεργεσίες· επειδή όμως πήρες το δρόμο της αδιαντροπιάς, δε θα πάρεις βέβαια την τιμωρία που σου αξίζει, αλλά μικρότερη απ᾽ αυτή που σου αξίζει. Δηλαδή, εσένα και τους τέσσερες γιους σου σας σώζει η φιλία που κλείσαμε· όμως θα τιμωρηθείς με το θάνατο του ενός, αυτουνού που του έχεις ιδιαίτερη αδυναμία».

[7.39.3] Αυτά του αποκρίθηκε κι αμέσως διέταξε τους αρμόδιους για την εκτέλεση να βρουν χωρίς αναβολή τον μεγαλύτερο γιο του Πυθίου και να του σχίσουν το σώμα στα δυο, κι αφού το σχίσουν να στήσουν το ένα μισό του κορμιού του στη δεξιά άκρη του δρόμου, το άλλο στην αριστερή, κι απ᾽ ανάμεσά τους να περάσει όλος ο στρατός.

[7.40.1] Οι άνθρωποί του εκτέλεσαν τη διαταγή κι ύστερ᾽ απ᾽ αυτά διάβαινε ο στρατός. Μπροστά πορεύονταν πρώτοι αυτοί που κουβαλούσαν τις αποσκευές των οπλιτών και τα υποζύγια κι ακολουθούσε στρατός από διάφορα έθνη, ανακατεμένοι, όχι σε ξεχωριστούς σχηματισμούς· κι εκεί που η μισή και παραπάνω δύναμη αυτού του στρατού είχε περάσει, άφησαν ένα διάστημα κενό, έτσι που δεν είχαν αυτοί καμιά επαφή με τον βασιλιά.

[7.40.2] Τώρα έρχονταν πρώτοι χίλιοι ιππείς, οι επίλεκτοι ανάμεσα στους Πέρσες· κι ύστερα χίλιοι που κρατούσαν δόρατα, κι αυτοί επίλεκτοι, οι πρώτοι απ᾽ όλους, κρατώντας τις αιχμές των δοράτων τους στραμμένες προς το έδαφος· ακολουθούσαν δέκα άτια ιερά, που λέγονταν Νησαία, με τα πιο όμορφα χάμουρα.

[7.40.3] Νά κι ο λόγος που τα ονομάζουν Νησαία· στη Μηδία βρίσκεται μια μεγάλη πεδιάδα που λέγεται Νήσαιο· λοιπόν αυτή η πεδιάδα τρέφει τα περίφημα μεγαλόσωμα άτια.

[7.40.4] Μετά απ᾽ αυτά τα δέκα άτια η παράταξη συνεχιζόταν με το ιερό άρμα του Δία, που το έσερναν οχτώ κάτασπρα άτια, και πίσω από τα άτια ακολουθούσε πεζός ο ηνίοχος κρατώντας σφιχτά τα χαλινάρια· γιατί κανένας θνητός δεν ανεβαίνει σ᾽ αυτό το άρμα. Και πίσω απ᾽ αυτό, ο ίδιος ο Ξέρξης πάνω σε άρμα που έσερναν άτια Νησαία· στο πλάι του βρισκόταν ο ηνίοχος, που τον έλεγαν Πατιράμφη, γιος του Πέρση Οτάνη.

[7.41.1] Μ᾽ αυτό τον τρόπο λοιπόν βγήκε απ᾽ τις Σάρδεις ο Ξέρξης και περνούσε συχνά, ανάλογα με την περίσταση, από το άρμα του σε αρμάμαξα. Και τον ακολουθούσαν οπλισμένοι με δόρατα οι άριστοι και γενναιότατοι Πέρσες, χίλιοι, με τις αιχμές των δοράτων στην κανονική τους θέση, και κατόπι τους έρχονταν άλλοι χίλιοι επίλεκτοι Πέρσες ιππείς, και μετά απ᾽ αυτό το ιππικό δέκα χιλιάδες επίλεκτοι από τους υπόλοιπους Πέρσες·

[7.41.2] αυτοί βάδιζαν πεζοί· και χίλιοι απ᾽ αυτούς είχαν στα δόρατά τους αντί για στύρακες χρυσά ρόδια και πλαισίωναν ένα γύρο τους άλλους, που, εννιά χιλιάδες, περιβάλλονταν απ᾽ αυτούς κι είχαν στα δόρατά τους ασημένια ρόδια. Χρυσά ρόδια είχαν κι εκείνοι που κρατούσαν τις λόγχες στραμμένες προς το έδαφος, και μήλα αυτοί που ακολουθούσαν από πολύ μικρή απόσταση τον Ξέρξη. Πίσω από τις δέκα χιλιάδες πεζών είχαν παραταχτεί δέκα χιλιάδες Πέρσες ιππείς. Και μετά απ᾽ τους ιππείς άφηναν ένα κενό μπορεί και δύο σταδίους και κατόπιν βάδιζε το υπόλοιπο στράτευμα, πλήθος ανακατωμένο.

[7.42.1] Το εκστρατευτικό σώμα βάδιζε απ᾽ τη Λυδία προς τον ποταμό Κάικο και τη χώρα της Μυσίας και, κινώντας απ᾽ τον Κάικο κι έχοντας στο αριστερό του χέρι το βουνό Κάνη, διέσχιζε τον Αταρνέα και πορευόταν στην πόλη Καρήνη. Κι απ᾽ αυτή, διασχίζοντας την πεδιάδα της Θήβας, πορευόταν, προσπερνώντας την πόλη Ατραμύττειο και την πελασγική Άντανδρο

[7.42.2] πέρασε στην Ίδη και, στρίβοντας αριστερά, βάδιζε προς την περιοχή της Τροίας. Και την πρώτη νύχτα που στρατοπέδευσε στους πρόποδες της Ίδης ξέσπασε απάνω τους μπόρα με βροντές και κεραυνούς κι απ᾽ αυτή την αιτία εξοντώθηκε σημαντικό πλήθος του στρατού του.

[7.43.1] Κι όταν ο στρατός έφτασε στις όχθες του Σκαμάνδρου —κι ήταν, από την ώρα που, αφήνοντας τις Σάρδεις, μπήκαν στο δρόμο, ο πρώτος ποταμός που στέρεψε και τα νερά του δε στάθηκαν αρκετά να ξεδιψάσουν το στρατό και τα ζώα— όταν λοιπόν έφτασε ο Ξέρξης στις όχθες αυτού του ποταμού, ανέβηκε στο Πέργαμο του Πριάμου που είχε λαχτάρα να το χαρούν τα μάτια του.

[7.43.2] Κι αφού το χάρηκαν τα μάτια του κι έμαθε τα καθέκαστα από τους ντόπιους, πρόσφερε θυσία χίλιων βοδιών στην Αθηνά του Ιλίου κι οι μάγοι έκαναν σπονδές στους ήρωες. Κι αφού έκαναν αυτά, ο στρατός κυριεύτηκε από πανικό τη νύχτα. Και με το φως της μέρας πορεύονταν αποκεί, αφήνοντας στο αριστερό τους χέρι τις πόλεις Ροίτειο και Οφρύνειο και Δάρδανο, που συνορεύει με την Άβυδο, και στο δεξί τους Τευκρούς Γέργιθες.

[7.44.1] Κι όταν έφτασαν στην Άβυδο, ο Ξέρξης θέλησε να δει ολόκληρο το εκστρατευτικό του σώμα. Και καθώς του είχαν από πρωτύτερα κατασκευάσει εκεί, πάνω σε λόφο, ειδικά γι᾽ αυτόν το σκοπό εξέδρα από άσπρο μάρμαρο (και την έκαναν οι Αβυδηνοί ύστερ᾽ από προηγούμενη εντολή του βασιλιά), καθισμένος σ᾽ αυτήν έριχνε το βλέμμα του χαμηλά κατά την ακρογιαλιά και χαίρονταν τα μάτια του και το πεζικό και το ναυτικό· και καθώς απολάμβανε το θέαμα, του ήρθε επιθυμία να παρακολουθήσει αγώνα ανάμεσα σε καράβια· έγινε λοιπόν ο αγώνας και πήραν τη νίκη οι Φοίνικες από τη Σιδώνα· χάρηκε η ψυχή του και τον αγώνα και τη στρατιά του.

[7.45.1] Και καθώς αντίκριζε τον Ελλήσποντο να ᾽χει σκεπαστεί εντελώς από τα καράβια και τις ακρογιαλιές και τις πεδιάδες των Αβυδηνών πέρα ώς πέρα κατάμεστες από ανθρώπους, τότε ο Ξέρξης μακάρισε τον εαυτό του, ύστερα όμως απ᾽ αυτό δάκρυσε.

[7.46.1] Αντιλήφτηκε το τί τρέχει ο Αρτάβανος, ο θείος του από πατέρα, αυτός που αρχικά διατύπωσε με παρρησία τη γνώμη του, συμβουλεύοντας τον Ξέρξη να μην εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας, παρατήρησε λοιπόν τον Ξέρξη να δακρύζει και του έκανε την ερώτηση: «Βασιλιά μου, τί χάσμα χωρίζει ανάμεσά τους αυτό που κάνεις τώρα απ᾽ αυτό που έκανες εδώ κι ένα λεπτό. Γιατί, ενώ μακάρισες τον εαυτό σου, τώρα δακρύζεις».

[7.46.2] Κι ο άλλος του αποκρίθηκε: «Νά, αναλογίστηκα πόσο σύντομη είναι η ζωή του ανθρώπου κι ένιωσα λύπη στην ψυχή μου, με τη σκέψη πως, απ᾽ όλους αυτούς που είναι τόσο πολλοί, σ᾽ εκατό χρόνια δε θα βρίσκεται κανένας στη ζωή». Κι εκείνος του αποκρίθηκε μ᾽ αυτά τα λόγια: «Όσο κρατά η ζωή μας μάς συμβαίνουν κι άλλα, θλιβερότερα.

[7.46.3] Γιατί σε μια τόσο σύντομη ζωή η φύση μας δε θέλει κανένας άνθρωπος, ούτε απ᾽ αυτούς εδώ ούτε απ᾽ τους υπόλοιπους, να είναι τόσο ευτυχισμένος, που να μη του φανεί προτιμότερος, εκατό φορές κι όχι μια, ο θάνατος απ᾽ τη ζωή. Γιατί οι συμφορές με τα χτυπήματά τους κι οι αρρώστιες με τα βάσανά τους κάνουν τη ζωή, κι ας είναι σύντομη, να φαίνεται ατέλειωτη.

[7.46.4] Έτσι, όταν η ζωή γίνεται μαρτύριο, ο θάνατος έρχεται και γίνεται προσφιλέστερο καταφύγιο για τον άνθρωπο· κι ο θεός, εκεί που μας άφησε να πάρουμε μια γεύση από τη γλύκα της ζωής, αποκαλύπτεται ολοφάνερα φθονερός».

[7.47.1] Κι ο Ξέρξης του αποκρίθηκε λέγοντας: «Αρτάβανε, ας σταματήσει η συζήτηση για τη ζωή του ανθρώπου, που είναι τέτοια όπως την περιγράφεις εσύ, κι ας μη φέρνουμε στο νου μας δυσάρεστα πράγματα την ώρα που έχουμε μπροστά μας καλές επιχειρήσεις· πες μου λοιπόν το εξής: αν το όνειρο που είδες στον ύπνο σου δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο, θα επέμενες στην πρώτη γνώμη σου, αποτρέποντάς με να εκστρατεύσω εναντίον της Ελλάδας ή θα άλλαζες γνώμη; Εμπρός, πες μου την αλήθεια».

[7.47.2] Κι ο άλλος του αποκρίθηκε λέγοντας: «Βασιλιά μου, μακάρι να έχει την κατάληξη που και οι δυο μας θέλουμε η οπτασία που μου παρουσιάστηκε στον ύπνο μου· εγώ όμως ακόμα και τώρα είμαι κυριευμένος από φόβο και τα έχω χαμένα, καθώς και πολλά άλλα βάζω με το νου μου και προπάντων βλέποντας τα δυο που παίζουν τον αποφασιστικότερο ρόλο να είναι οι χειρότεροι εχθροί σου».

[7.48.1] Ο Ξέρξης αποκρίθηκε σ᾽ αυτά μιλώντας έτσι: «Μυστήριε άνθρωπε, ποιά είναι αυτά τα δυο που λες πως με αντιστρατεύονται πάνω απ᾽ όλα; Ποιό απ᾽ τα δυο δηλαδή δε σου γεμίζει το μάτι, το πεζικό μας, και σου φαίνεται πως το ελληνικό στράτευμα θα είναι πολυπληθέστερο απ᾽ το δικό μας ή πως το ναυτικό μας θα είναι μικρότερο απ᾽ το δικό τους, ή μήπως θα ᾽μαστε κατώτεροι και στα δυο; γιατί, αν σου φαίνεται ότι η δύναμή μας είναι κατώτερη απ᾽ αυτή την άποψη, θα μπορούσαμε το γρηγορότερο να στρατολογήσουμε κι άλλη».

[7.49.1] Κι ο άλλος του αποκρίθηκε λέγοντας: «Βασιλιά μου, ένας που έχει τον κοινό νου ούτε το στράτευμά σου θα ᾽χε να ψέξει ούτε τη ναυτική σου δύναμη· κι αν συγκεντρώσεις μεγαλύτερες δυνάμεις, τούτα τα δυο που σου λέω γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνοι εχθροί σου. Κι αυτά τα δυο είναι η στεριά κι η θάλασσα.

[7.49.2] Γιατί ούτε σε κανένα μέρος στα παραθαλάσσια βρίσκεται λιμάνι τόσο μεγάλο, όπως υποθέτω, που, αν ξεσπάσει αγριοκαίρι, θα δεχτεί αυτόν το στόλο σου και θα εγγυηθεί τη σωτηρία των καραβιών. Και βέβαια δε μας χρειάζεται ένα μονάχα τέτοιο λιμάνι, αλλά πρέπει να υπάρχουν παρόμοια σ᾽ όλη την έκταση των ακτών της ηπείρου, εναντίον της οποίας βαδίζεις.

[7.49.3] Λοιπόν, μια και δεν έχεις στη διάθεσή σου λιμάνια που μπορούν να δεχτούν το ναυτικό σου, να ᾽χεις στο μυαλό σου ότι οι συμπτώσεις ρυθμίζουν τη μοίρα των ανθρώπων, όχι οι άνθρωποι τις συμπτώσεις. Και τώρα που απ᾽ τα δυο έχω αναπτύξει το ένα, έρχομαι να μιλήσω για το δεύτερο.

[7.49.4] Νά με ποιό τρόπο η στεριά σού γίνεται εχθρική· ακόμη κι αν δεχτούμε την περίπτωση καμιά δύναμη να μη θελήσει να σ᾽ αντιπαλέψει, η στεριά, όσο θα προχωρείς πιο μακριά, θα σου γίνεται άλλο τόσο πιο εχθρική, επειδή ολοένα θα παρασέρνεσαι δολερά από την προέλασή σου· χορταίνει ποτέ ο άνθρωπος από την επιτυχία;

[7.49.5] Και βέβαια, στην περίπτωση που κανείς δε θα βγει να σε αντιμετωπίσει, σου λέω πως η έκταση της κατακτημένης χώρας, που ολοένα θ᾽ αυξάνεται, θα γεννήσει πείνα. Κι αυτό που δείχνει τον άριστο άντρα είναι ν᾽ αναμετρά τον κίνδυνο όταν είναι ν᾽ αποφασίσει, βάζοντας στο νου του το κάθε ενδεχόμενο πάθημα· όμως, την ώρα της πράξης, να ᾽ναι τολμηρός.

[7.50.1] Κι ο Ξέρξης του αποκρίθηκε μ᾽ αυτά τα λόγια: «Αρτάβανε, οι απόψεις σου για όλ᾽ αυτά είναι λογικές, ας μη σε τρομάζουν όμως τα πάντα και μη κουράζεις τόσο πολύ το μυαλό σου μ᾽ αυτό τον τρόπο. Γιατί, αν θα ᾽θελες με τέτοιο τρόπο να κουράζεις το μυαλό σου για ό,τι φέρνει η κάθε ώρα, μ᾽ αυτό τον τρόπο ποτέ δε θα κάνεις τίποτε· κι είναι καλύτερο τολμώντας τα πάντα να παθαίνεις τα μισά απ᾽ όσα φοβάσαι, παρά, κυριευμένος προκαταβολικά από φόβο για κάθε ενέργεια, ποτέ να μη κάνεις τίποτα.

[7.50.2] Κι αν, ενώ αμφισβητείς την κάθε άποψη, δε φτάσεις να διατυπώσεις ακλόνητα συμπεράσματα, θα πέσεις υποχρεωτικά έξω στον υπολογισμό σου, όσο κι αυτός που διατύπωσε την αντίθετη άποψη. Λοιπόν σ᾽ αυτά τα θέματα οι πιθανότητες πλάνης είναι οι ίδιες και για τους δυο· από τη στιγμή όμως που είμαστε άνθρωποι, ποιά δυνατότητα έχουμε να φτάσουμε στη βεβαιότητα; Κατά τη γνώμη μου, καμιά. Λοιπόν, η ζωή δείχνει πως γενικά κερδισμένος βγαίνει εκείνος που προτιμά να ενεργήσει, ενώ δε συμβαίνει το ίδιο —κάθε άλλο!— μ᾽ εκείνον που κουράζει το μυαλό του με τα πάντα και διστάζει.

[7.50.3] Βλέπεις πόση δύναμη απόχτησε το περσικό κράτος. Λοιπόν, αν οι προκάτοχοί μου στο βασιλικό θρόνο είχαν τα ίδια μυαλά μ᾽ εσένα, ή δεν είχαν τέτοια μυαλά, αλλά είχαν άλλους συμβούλους σαν κι εσένα, ποτέ δε θα ᾽βλεπες το κράτος μας να έχει αποκτήσει τόση δύναμη· τώρα όμως, αναλαμβάνοντας κινδύνους, έφεραν το κράτος σε τέτοια ακμή. Γιατί η επίτευξη μεγάλων στόχων προϋποθέτει την ανάληψη μεγάλων κινδύνων.

[7.50.4] Εμείς λοιπόν, προσπαθώντας να εξισωθούμε με τους προγόνους μας, εκστρατεύουμε την καλύτερη εποχή του χρόνου και, αφού υποδουλώσουμε ολόκληρη την Ευρώπη, θα γυρίσουμε στη χώρα μας, χωρίς πουθενά να συναντήσουμε πείνα ή να πάθουμε κάτι άλλο δυσάρεστο. Γιατί από τη μια μεριά μπαίνουμε στο δρόμο κουβαλώντας μεγάλες ποσότητες απ᾽ τα δικά μας τρόφιμα, κι από την άλλη, όποιου λαού τη χώρα πατήσουμε, αυτουνού το σιτάρι θα το πάρουμε εμείς· κι οι λαοί που εναντίον τους εκστρατεύουμε δεν είναι νομάδες, είναι καλλιεργητές».

[7.51.1] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτά λέει ο Αρτάβανος: «Βασιλιά μου, μια και δεν ανέχεσαι να σε φοβίζει οτιδήποτε, δέξου τουλάχιστον μια συμβουλή μου· γιατί, καθώς αυτά που μας απασχολούν είναι πολλά, είμαστε υποχρεωμένοι να δώσουμε μεγαλύτερη έκταση στη συζήτηση. Ο Κύρος, ο γιος του Καμβύση, κυρίεψε όλη την Ιωνία εκτός από την Αθήνα και την έκανε φόρου υποτελή στους Πέρσες.

[7.51.2] Σε συμβουλεύω λοιπόν σε καμιά περίπτωση να μη οδηγήσεις τους Ίωνες εναντίον των προγόνων τους, αφού και χωρίς αυτούς μπορούμε να νικήσουμε τους εχθρούς μας. Γιατί αυτοί, αν ακολουθήσουν την εκστρατεία, είναι υποχρεωμένοι να φανούν είτε οι πιο άδικοι του κόσμου, υποδουλώνοντας τη μητρόπολή τους, είτε οι πιο δίκαιοι, βοηθώντας τη να μείνει ελεύθερη.

[7.51.3] Λοιπόν, στην περίπτωση που θα φανούν οι πιο άδικοι, το κέρδος που θα ᾽χουμε απ᾽ αυτούς δε θα ᾽ταν και τόσο μεγάλο, αν όμως φανούν οι πιο δίκαιοι, θα μπορέσουν να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στην εκστρατεία σου. Βάλε λοιπόν στο νου σου και το γνωμικό που έλεγαν οι παλιοί — γιατί λέει την αλήθεια: την ώρα που βάζεις μπροστά μια ενέργεια δεν μπορείς να προβλέψεις το τελικό αποτέλεσμα».

[7.52.1] Αποκρίθηκε ο Ξέρξης: «Αρτάβανε, απ᾽ όλες τις γνώμες που διατύπωσες, πιο πολύ σ᾽ αυτήν έπεσες έξω, που φοβάσαι μην αλλάξουν στάση οι Ίωνες· αλλά για την αφοσίωσή τους έχουμε μια αποστομωτική απόδειξη —μάρτυρας είσαι και συ κι οι άλλοι που συνόδευαν το Δαρείο στην εκστρατεία εναντίον των Σκυθών—, ότι από τη στάση τους κρεμόταν η εξόντωση ή η σωτηρία όλου του περσικού στρατού· κι αυτοί έδειξαν δικαιοσύνη και πίστη, αποδείχτηκαν άψογοι.

[7.52.2] Και πέρ᾽ απ᾽ αυτό, άφησαν πίσω, στα χέρια μας, παιδιά και γυναίκες και περιουσίες· άρα ούτε καν μπορούν να βάλουν στο μυαλό τους να κάνουν καμιά αποκοτιά. Ούτε λοιπόν αυτό να σε φοβίζει, αλλά με θαρρετή ψυχή μείνε φρουρός του παλατιού μου και του κράτους μου· γιατί σε κανένα άλλο, μονάχα σ᾽ εσένα, εμπιστεύομαι το θρόνο μου».

[7.53.1] Αυτά είπε ο Ξέρξης κι έστειλε πίσω στα Σούσα τον Αρτάβανο· κατόπι κάλεσε τους επισημότερους Πέρσες· κι όταν παρουσιάστηκαν, τους έβγαλε αυτό το λόγο: «Πέρσες, νά τί θέλω από σας και σας συγκέντρωσα: ν᾽ αναδειχτείτε γενναίοι άντρες και να μη ντροπιάσετε τα προηγούμενα κατορθώματα των Περσών, που είναι μεγάλα και πολύ σημαντικά, αλλά κι ο καθένας μας χωριστά κι όλοι μαζί να δείξουμε ζήλο· γιατί το καλό που επιδιώκουμε είναι κοινό, για όλους μας·

[7.53.2] κι ο λόγος για τον οποίο σας προτρέπω να καταπιαστείτε με ιδιαίτερη αποφασιστικότητα με τον πόλεμο: από τις πληροφορίες που έχω, οι άντρες που εναντίον τους εκστρατεύουμε είναι αντρειωμένοι· κι αν τους νικήσουμε, κανένας άλλος στρατός στον κόσμο δε θα προβάλει ποτέ αντίσταση σε μας. Και τώρα ας διαβούμε αντίπερα, αφού προσευχηθούμε στους θεούς τους πολιούχους της Περσίας».

[7.54.1] Λοιπόν, εκείνη τη μέρα έκαναν τις προετοιμασίες για να διαβούν, και την άλλη μέρα περίμεναν, θέλοντας να δουν τον ήλιο να προβάλλει, καίγοντας πάνω στις γέφυρες κάθε λογής θυμιάματα και στρώνοντας το δρόμο με κλαδιά μυρτιάς.

[7.54.2] Κι όταν ήρθε κι ανέτειλε ο ήλιος, ο Ξέρξης κάνοντας σπονδές από χρυσό ποτήρι στη θάλασσα προσευχόταν στον ήλιο να μη τον βρει κανένα περιστατικό, τέτοιο που να του εμποδίσει την επιχείρηση για την υποδούλωση της Ευρώπης προτού φτάσει στα πέρατά της. Προσευχήθηκε και κατόπι έριξε στα νερά του Ελλησπόντου το ποτήρι και χρυσό κρατήρα και περσικό ξίφος που το λένε ακινάκη.

[7.54.3] Τώρα, δεν είμαι σε θέση να ξεκαθαρίσω με βεβαιότητα αν τα έριξε στο πέλαγος ως αφιερώματα στον ήλιο ή αν μετάνιωσε που μαστίγωσε τον Ελλήσποντο κι έκανε αυτά τα δώρα στη θάλασσα, για να εξιλεωθεί.

[7.55.1] Κι όταν πια είχε τελειώσει μ᾽ αυτά, άρχισαν τη διάβασή τους· από τη μια γέφυρα, αυτήν που ήταν προς το μέρος του Ευξείνου Πόντου, περνούσε το πεζικό κι όλο το ιππικό, ενώ από εκείνη που ήταν προς το μέρος του Αιγαίου τα υποζύγια κι η επιμελητεία.

[7.55.2] Προπορεύονταν, επικεφαλής της φάλαγγας, οι δέκα χιλιάδες Πέρσες, όλοι τους στεφανωμένοι, κι ακολουθούσε ο ανάμεικτος στρατός από διάφορα έθνη. Αυτή τη μέρα λοιπόν, ετούτοι· και την άλλη μέρα, πρώτοι το ιππικό κι αυτοί που είχαν στραμμένες τις αιχμές των δοράτων στο έδαφος, κι αυτοί στεφανωμένοι.

[7.55.3] Ακολουθούσαν τα ιερά άτια και το ιερό άρμα, κι ύστερα ερχόταν ο ίδιος ο Ξέρξης και οι λογχοφόροι του και οι χίλιοι ιππείς, κι ακολουθούσε ο υπόλοιπος στρατός. Και την ίδια ώρα τα καράβια άνοιγαν πανιά για την αντικρινή ακτή. Αλλά όμως έχω ακούσει και τούτο, πως ο βασιλιάς διάβηκε τελευταίος απ᾽ όλους.

[7.56.1] Κι ο Ξέρξης, όταν πέρασε απέναντι, στην Ευρώπη, παρακολουθούσε το στρατό του που διάβαινε με το καμτσίκι από πάνω του. Το πέρασμα του στρατού κράτησε εφτά μέρες κι εφτά νύχτες, χωρίς καμιά ανάπαυλα.

[7.56.2] Λένε πως εκεί, όταν ο Ξέρξης είχε διαβεί τον Ελλήσποντο, είπε κάποιος Ελλησπόντιος: «Δία, για ποιό λόγο πήρες τη μορφή ενός Πέρση κι άλλαξες τ᾽ όνομά σου, από Δίας Ξέρξης, θέλοντας να καταστρέψεις συθέμελα την Ελλάδα, χωρίς ν᾽ αφήσεις άνθρωπο που να μη τον πάρεις μαζί σου; γιατί στο χέρι σου ήταν και χωρίς αυτό το στρατό να το πετύχεις αυτό».

[7.57.1] Πέρασαν όλοι αντίπερα κι ετοιμάζονταν να μπουν στο δρόμο, όταν μπροστά στα μάτια τους έγινε κάτι καταπληκτικό, που ο Ξέρξης δεν του έδωσε καμιά σημασία, αν και η εξήγησή του ήταν εύκολη: φοράδα γέννησε λαγό. Και η εξήγηση ήταν εύκολη μ᾽ αυτή την έννοια, ότι ο Ξέρξης θα οδηγούσε εναντίον της Ελλάδας εκστρατευτικό σώμα με πολύ καμάρι και μοναδική μεγαλοπρέπεια, αλλά θα γυρνούσε πίσω στη φωλιά του τρεχάτος για να σώσει το τομάρι του.

[7.57.2] Μάλιστα και κάτι άλλο καταπληκτικό τού παρουσιάστηκε, όταν ακόμα ήταν στις Σάρδεις: μούλα γέννησε μουλάρι, που είχε διπλά αιδοία, αρσενικά και θηλυκά· τα αρσενικά βρίσκονταν πιο πάνω.

[7.58.1] Λοιπόν, χωρίς να δώσει καμιά προσοχή ούτε στο ένα ούτε στο άλλο απ᾽ αυτά, συνέχιζε την πορεία του μαζί με το στρατό του. Και το ναυτικό του βγαίνοντας έξω από τον Ελλήσποντο έπλεε το γιαλό–γιαλό, με κατεύθυνση αντίθετη μ᾽ εκείνη του πεζικού.

[7.58.2] Γιατί ο στόλος αρμένιζε προς τα δυτικά, για να φτάσει στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο, όπου είχε διαταγή να πάει και να περιμένει· αντίθετα, ο στρατός της ξηράς πορευόταν κατά τα μέρη της ανατολής και προς τα κει που ανατέλλει ο ήλιος και διέσχιζε τη Χερσόνησο έχοντας σταθερά στο δεξί του χέρι τον τάφο της Έλλης, της κόρης του Αθάμαντος, και στο αριστερό του την πόλη Καρδία και πέρασε μέσ᾽ από το κέντρο μιας πόλης που λεγόταν Αγορά.

[7.58.3] Κι αποκεί, ακολουθώντας ένα γύρο την ακτή του κόλπου που λέγεται Μέλας και διαβαίνοντας τον ποταμό Μέλανα, που τα νερά του δε στάθηκαν αρκετά για να ξεδιψάσουν το στρατό, αλλά στέρεψαν, αφού λοιπόν διάβηκε αυτό τον ποταμό (που έδωσε τ᾽ όνομά του και στον κόλπο), βάδιζε δυτικά, αφήνοντας στο πλάι του την αιολική πόλη Αίνος και τη λίμνη Στεντορίδα, ώσπου έφτασε στον Δορίσκο.

[7.59.1] Κι ο Δορίσκος είναι ακρογιαλιά της Θράκης και μεγάλη πεδιάδα, που τη διαρρέει ένας μεγάλος ποταμός, ο Έβρος· εκεί είχε χτιστεί φρούριο του βασιλιά (και το φρούριο είναι ο καθαυτό Δορίσκος) και σ᾽ αυτό ο Δαρείος εγκατέστησε μόνιμη φρουρά Περσών από την εποχή της εκστρατείας του εναντίον των Σκυθών.

[7.59.2] Φάνηκε λοιπόν στον Ξέρξη ο τόπος κατάλληλος για να βάλει σε τάξη το στρατό του και να τον μετρήσει· και καταγινόταν μ᾽ αυτό. Τα καράβια τώρα, στο σύνολό τους, μόλις έφτασαν στον Δορίσκο, ύστερ᾽ από διαταγή του Ξέρξη οι κυβερνήτες τους τα έφεραν στην παραλία που γειτονεύει με τον Δορίσκο, εκεί όπου έχουν χτιστεί οι πόλεις Σάλη, αποικία της Σαμοθράκης, και Ζώνη· κι εκεί που τελειώνει η παραλία βρίσκεται το ξακουστό ακρωτήριο Σέρρειο. Αυτή η περιοχή στα παλιά χρόνια ανήκε στους Κίκονες.

[7.59.3] Σ᾽ αυτό το γιαλό άραξαν τα καράβια και τα έσυραν στη στεριά για να στεγνώσουν. Και στο μεταξύ ο Ξέρξης έκανε καταμέτρηση του στρατού του.

[7.60.1] Τώρα, για τον αριθμό των στρατιωτών που έδωσε κάθε έθνος, δεν μπορώ να κάνω λόγο με βεβαιότητα (γιατί κανένας δεν τον αναφέρει), ο συνολικός όμως αριθμός του πεζικού υπολογίστηκε σε ένα εκατομμύριο εφτακόσιες χιλιάδες.

[7.60.2] Η καταμέτρηση έγινε με τον ακόλουθο τρόπο: μάζεψαν σ᾽ ένα μέρος δέκα χιλιάδες άντρες και τους στρίμωξαν όσο πιο πυκνά μπορούσαν κι ύστερα χάραξαν γύρω τους, απ᾽ έξω, έναν κύκλο· κι αφού χάραξαν τον κύκλο κι έβγαλαν έξω τους δέκα χιλιάδες, έχτισαν γύρω γύρω, πάνω στα χνάρια του κύκλου, ξερολιθιά, ώς το ύψος του αφαλού ενός άντρα.

[7.60.3] Κι αφού έχτισαν την ξερολιθιά, έβαζαν άλλους στο χώρο που περιβαλλόταν απ᾽ αυτήν, κι ύστερα άλλους, ώσπου τους μέτρησαν όλους μ᾽ αυτό τον τρόπο. Κι αφού τους μέτρησαν, τους έβαλαν σε τάξη, το κάθε έθνος χωριστά.

[7.61.1] Τα έθνη που πήραν μέρος στην εκστρατεία ήταν τα εξής: οι Πέρσες, με την ακόλουθη εξάρτυση: στο κεφάλι φορούσαν τις λεγόμενες τιάρες (σκουφιά μαλακά), κι ήταν ντυμένοι με χιτώνες πολύχρωμους, με μεγάλα μανίκια, και με θώρακες από σιδερένια λέπια, σαν ψαριού, και γύρω απ᾽ τα σκέλια τους αναξυρίδες· κι είχαν, αντί γι᾽ ασπίδες, τα γέρρα, που από το κάτω μέρος τους κρέμονταν οι φαρέτρες· κι είχαν δόρατα κοντά, αλλά τα τόξα τους ήταν μεγάλα και τα βέλη τους από καλάμι· κι ακόμα είχαν κοντομάχαιρα κρεμασμένα απ᾽ τη ζώνη τους δίπλα στο δεξί μερί.

[7.61.2] Κι αρχηγό τους είχαν τον Οτάνη, πατέρα της Άμηστρης, της γυναίκας του Ξέρξη. Στα παλιά χρόνια οι Έλληνες τους ονόμαζαν Κηφήνες, οι ίδιοι όμως ονόμαζαν τον εαυτό τους Αρταίους (έτσι τους ονόμαζαν και οι γείτονές τους).

[7.61.3] Αλλά όταν ο Περσέας, ο γιος της Δανάης και του Δία, πήγε στον Κηφέα, το γιο του Βήλου, και πήρε γυναίκα του τη θυγατέρα του, την Ανδρομέδα, απόχτησε γιο που τον ονόμασε Πέρση, κι ύστερα τον αφήνει εκεί· γιατί έτυχε να μην αποκτήσει ο Κηφέας αρσενικό παιδί. Απ᾽ αυτόν λοιπόν πήραν τ᾽ όνομά τους οι Πέρσες.

[7.62.1] Κι οι Μήδοι έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία έχοντας την ίδια ακριβώς εξάρτυση· γιατί η εξάρτυση αυτή είναι μηδική κι όχι περσική. Οι Μήδοι λοιπόν είχαν αρχηγό τους τον Τιγράνη, από τους Αχαιμενίδες· τον παλιό καιρό όλος ο κόσμος τούς αποκαλούσε Αρίους, όταν όμως η Μήδεια, κολχικής καταγωγής, έφτασε από την Αθήνα στη χώρα των Αρίων, άλλαξαν κι αυτοί το όνομά τους. Αυτά λένε για τον εαυτό τους οι Μήδοι.

[7.62.2] Κι οι Κίσσιοι έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία με εξάρτυση εντελώς ίδια με την περσική, αντί όμως τιάρες φορούσαν μίτρες. Κι αρχηγός των Κισσίων ήταν ο Ανάφης, ο γιος του Οτάνη. Κι οι Υρκάνιοι ήταν οπλισμένοι όπως οι Πέρσες, κι είχαν αρχηγό τον Μεγάπανο, αυτόν που μετά απ᾽ αυτή την εκστρατεία έγινε διοικητής της Βαβυλώνας.

[7.63.1] Κι οι Ασσύριοι εκστράτευαν φορώντας στο κεφάλι χάλκινα κράνη, με μια πλέξη βαρβαρική που δεν είναι εύκολο να περιγραφεί, είχαν όμως ασπίδες και δόρατα και κοντομάχαιρα παρόμοια με των Αιγυπτίων κι ακόμη ξύλινα ρόπαλα ενισχυμένα με σιδερένια καρφιά και θώρακες από λινάρι. Αυτούς οι Έλληνες τους ονόμαζαν Συρίους, αλλά οι βάρβαροι τους αποκαλούσαν Ασσυρίους. [Ανάμεσα σ᾽ αυτούς ήταν κι οι Χαλδαίοι]. Κι αρχηγό τους είχαν τον Οτάσπη, το γιο του Αρταχαίου.

[7.64.1] Κι οι Βάκτριοι εκστράτευαν φορώντας κάλυμμα της κεφαλής παρόμοιο με των Μήδων, αλλά τα τόξα ήταν του τόπου τους, από μπαμπού, και τα δόρατά τους κοντά.

[7.64.2] Και οι Σάκες, Σκύθες, φορούσαν στο κεφάλι κυρβασίες που κατέληγαν σε μύτη, κρατιούνταν όρθιες και στέρεες· ήταν ντυμένοι με αναξυρίδες· τόξα και κοντομάχαιρα είχαν του τόπου τους κι ακόμα κρατούσαν πολεμικό πελέκι, τη σάγαρη. Αυτούς λοιπόν, που ήταν Αμύργιοι Σκύθες, τους αποκαλούσαν Σάκες· γιατί οι Πέρσες όλους τους Σκύθες τούς αποκαλούν Σάκες. Αρχηγός των Βακτρίων και των Σακών ήταν ο Υστάσπης, γιος του Δαρείου και της Άτοσσας, της θυγατέρας του Κύρου.

[7.65.1] Οι Ινδοί πάλι, ντυμένοι με ρούχα καμωμένα από ξύλινο νήμα, είχαν τόξα από μπαμπού και βέλη από καλάμι με σιδερένια μύτη. Αυτή την εξάρτυση είχαν οι Ινδοί κι έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία κάτω από τις διαταγές του Φαρναζάθρη, του γιου του Αρταβάτη.

[7.66.1] Οι Άριοι πάλι ήταν οπλισμένοι με τόξα μηδικά, σ᾽ όλα τ᾽ άλλα όμως είχαν την εξάρτυση των Βακτρίων. Κι αρχηγός των Αρίων ήταν ο Σισάμνης, ο γιος του Υδάρνη. Τώρα, οι Πάρθοι κι οι Χοράσμιοι και οι Σόγδοι και οι Γανδάριοι κι οι Δαδίκες έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία έχοντας την ίδια εξάρτυση με τους Βακτρίους.

[7.66.2] Νά κι οι αρχηγοί τους: των Πάρθων και των Χορασμίων ο Αρτάβαζος, ο γιος του Φαρνάκη, των Σόγδων ο Αζάνης, ο γιος του Αρταίου, των Γανδαρίων και των Δαδίκων ο Αρτύφιος, ο γιος του Αρταβάνου.

[7.67.1] Κι οι Κάσπιοι, ντυμένοι με προβιές ζώων, έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία έχοντας τόξα του τόπου τους, από μπαμπού, και ακινάκες. Αυτή την εξάρτυση είχαν ετούτοι κι επικεφαλής τους ήταν ο Αριόμαρδος, ο αδερφός του Αρτυφίου· κι οι Σαράγγες, φορούσαν ρούχα που εντυπωσίαζαν με τα ζωηρά χρώματά τους, και υποδήματα ψηλά ώς το γόνατο, και τόξα και δόρατα μηδικά. Των Σαράγγων αρχηγός ήταν ο Φερενδάτης, ο γιος του Μεγαβάζου.

[7.67.2] Οι Πάκτυες πάλι φορούσαν προβιές ζώων και κρατούσαν τόξα και κοντομάχαιρα του τόπου τους· οι Πάκτυες είχαν αρχηγό τον Αρταΰντη, το γιο του Ιθαμίτρη.

[7.68.1] Κι οι Ούτιοι κι οι Μύκοι κι οι Παρικάνιοι είχαν την εξάρτυση των Πακτύων, και αρχηγοί τους ήταν: των Ουτίων και των Μύκων ο Αρσαμένης, ο γιος του Δαρείου, και των Παρικανίων ο Σιρομίτρης, ο γιος του Οιοβάζου.

[7.69.1] Κι οι Αράβιοι φορούσαν κελεμπίες με ζώνη στη μέση, κι είχαν τόξα κυρτά, στο δεξί τους ώμο, με μεγάλο μήκος. Κι οι Αιθίοπες, φορώντας τομάρια πανθήρων και λιονταριών, είχαν τόξα καμωμένα από κλαριά φοινικιάς, με μεγάλο μήκος, όχι μικρότερα από τέσσερες πήχεις, που τα όπλιζαν με μικρά βέλη από καλάμι που η μύτη τους, αντί από σίδερο, ήταν από πέτρα που την έκαναν μυτερή· μ᾽ αυτή την πέτρα χαράζουν και τους σφραγιδολίθους τους· κι είχαν επίσης δόρατα που η αιχμή τους ήταν από κέρατο ελαφιού που το έκαναν μυτερό σαν ξίφος· κι είχαν και ρόπαλα ενισχυμένα με καρφιά. Μπαίνοντας στη μάχη έβαφαν το σώμα τους, το μισό με γύψο, το άλλο μισό με κοκκινόχωμα.

[7.69.2] Λοιπόν, των Αραβίων και των Αιθιόπων που κατοικούσαν πάνω από την Αίγυπτο αρχηγός ήταν ο Αρσάμης, ο γιος του Δαρείου και της Αρτυστώνης, της θυγατέρας του Κύρου που ο Δαρείος την αγάπησε περισσότερο από κάθε άλλη γυναίκα του κι έβαλε να κάνουν το άγαλμά της από σφυρηλατημένο χρυσάφι.
Λοιπόν, αρχηγός των Αιθιόπων που κατοικούν πάνω από την Αίγυπτο και των Αραβίων ήταν ο Αρσάμης,

[7.70.1] ενώ οι Αιθίοπες που κατοικούν προς την ανατολή του ήλιου (γιατί δυο διαφορετικές φυλές τους έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία) αποτελούσαν ένα σώμα με τους Ινδούς· οι δυο φυλές τους δε διαφέρουν καθόλου στη μορφή η μια απ᾽ την άλλη παρά μονάχα στη γλώσσα και τα μαλλιά· γιατί οι Αιθίοπες που κατοικούν στην ανατολή του ήλιου έχουν μαλλιά ίσια, ενώ οι άλλοι, που κατοικούν στη Λιβύη, έχουν τα πιο κατσαρά μαλλιά απ᾽ όλους τους ανθρώπους.

[7.70.2] Λοιπόν ετούτοι οι Αιθίοπες που κατοικούν στην Ασία έχουν εξάρτυση που στα περισσότερα είναι παρόμοια με των Ινδών, αλλά στο κεφάλι τους φορούν δέρματα γδαρμένα από το μέτωπο των αλόγων μαζί με τ᾽ αυτιά και τη χαίτη· και με τις χαίτες αντικαθιστούν τα λοφία, ενώ τ᾽ αυτιά των αλόγων τα κρατούν όρθια κι αλύγιστα· κι αντί μ᾽ ασπίδες, προστατεύονται με δέρματα γερανών.

[7.71.1] Οι Λίβυες πάλι βάδιζαν ντυμένοι με φορεσιές από προβιές κι οπλισμένοι με ακόντια που η αιχμή τους σκληρύνθηκε στη φωτιά. Κι αρχηγό τους είχαν τον Μασσάγη, το γιο του Οαρίζου.

[7.72.1] Κι οι Παφλαγόνες έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία φορώντας στο κεφάλι κράνη πλεχτά· οι ασπίδες τους ήταν μικρές και τα δόρατά τους κοντά· κι είχαν ακόμη ακόντια και κοντομάχαιρα, ενώ στα πόδια τους φορούσαν υποδήματα του τόπου τους, που το ύψος τους έφτανε ώς τη μέση της κνήμης τους. Κι οι Λίγυες κι οι Ματιηνοί κι οι Μαριανδυνοί και οι Σύριοι έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία έχοντας την ίδια εξάρτυση με τους Παφλαγόνες. Οι Σύριοι που αναφέραμε αποκαλούνται από τους Πέρσες Καππαδόκες.

[7.72.2] Των Παφλαγόνων και των Ματιηνών αρχηγός ήταν ο Δώτος, ο γιος του Μεγασίδρου, ενώ των Μαριανδυνών και των Λιγύων και των Συρίων ο Γωβρύας, ο γιος του Δαρείου και της Αρτυστώνης.

[7.73.1] Κι οι Φρύγες είχαν εξάρτυση ολόιδια με τους Παφλαγόνες, με κάτι λίγες διαφορές μονάχα. Και, όπως λεν οι Μακεδόνες, αυτοί οι Φρύγες ονομάζονταν Βρύγες όσο καιρό ήταν στην Ευρώπη και κατοικούσαν στην ίδια περιοχή με τους Μακεδόνες· όταν όμως μετανάστευσαν στην Ασία, μαζί με τον τόπο άλλαξαν και τ᾽ όνομα. Οι Αρμένιοι πάλι είχαν εξάρτυση παρόμοια με τους Φρύγες, αφού ήταν άποικοι των Φρυγών. Αρχηγός και των δυο τους ήταν ο Αρτόχμης, που είχε γυναίκα θυγατέρα του Δαρείου.

[7.74.1] Κι οι Λυδοί είχαν όπλα ολόιδια με τα ελληνικά. Λοιπόν, τον παλιό καιρό οι Λυδοί ονομάζονταν Μαίονες, αλλά άλλαξαν όνομα και πήραν το σημερινό όνομά τους από τον Λυδό, το γιο του Άτυ. Κι οι Μυσοί φορούσαν στο κεφάλι κράνη του τόπου τους κι είχαν μικρές ασπίδες και ακόντια που την αιχμή τους την είχαν σκληρύνει με φωτιά·

[7.74.2] είναι άποικοι των Λυδών και πήραν το όνομα Ολυμπιανοί από το όρος Όλυμπος. Αρχηγός των Λυδών και των Μυσών ήταν ο Αρταφρένης, ο γιος του Αρταφρένη, αυτού που είχε εκστρατεύσει στον Μαραθώνα συναρχηγός του Δάτη.

[7.75.1] Στην εκστρατεία έπαιρναν μέρος και οι Θράκες φορώντας στο κεφάλι σκούφους από δέρμα αλεπούς· κι ήταν ντυμένοι με χιτώνες κι από πάνω φορούσαν πολύχρωμες κελεμπίες, ενώ στα πέλματα και τις κνήμες τους είχαν υποδήματα από δέρμα μικρού ελαφιού· κρατούσαν ακόμη ακόντια και πέλτες και μικρά κοντομάχαιρα.

[7.75.2] Κι αυτοί, με το που διάβηκαν στην Ασία, ονομάστηκαν Βιθυνοί, ενώ προηγουμένως, όπως λένε οι ίδιοι, ονομάζονταν Στρυμόνιοι, επειδή κατοικούσαν στις όχθες του Στρυμόνα· και ισχυρίζονται πως τους σήκωσαν με τη βία απ᾽ την πατρίδα τους οι Τευκροί και οι Μυσοί. Οι Θράκες αυτοί της Ασίας είχαν αρχηγό τον Βασσάκη, το γιο του Αρταβάνου.

[7.76.1] Κι οι Πισίδες είχαν μικρές ασπίδες από ακατέργαστο δέρμα βοδιών, κι ο καθένας τους κρατούσε δυο κυνηγετικά δόρατα από εργαστήρι της Λυδίας και φορούσε στο κεφάλι χάλκινο κράνος που επάνω του είχαν κολλήσει χάλκινα αυτιά και κέρατα βοδιών και το σκέπαζε λοφίο· τις κνήμες των ποδιών τους τις είχαν τυλιγμένες με λωρίδες κόκκινο ύφασμα. Στη χώρα τους βρίσκεται μαντείο του Άρη.

[7.77.1] Και οι Μαίονες Καβαλείς, που αποκαλούνται Λασόνιοι, είχαν την ίδια εξάρτυση με τους Κίλικες, που θα την περιγράψω όταν, στη σειρά της εξιστόρησής μου, φτάσω στο τάγμα των Κιλίκων. Κι οι Μιλύες κρατούσαν κοντά δόρατα και φορούσαν ρούχα που τα συγκρατούσαν πόρπες· μερικοί απ᾽ αυτούς είχαν τόξα της Λυκίας και φορούσαν στο κεφάλι καλύμματα από κατεργασμένο δέρμα. Αρχηγός όλων αυτών ήταν ο Βάδρης, ο γιος του Υστάνη.

[7.78.1] Οι Μόσχοι πάλι φορούσαν στο κεφάλι ξύλινα κράνη, κρατούσαν ασπίδες και δόρατα μικρά, αλλά με μεγάλη αιχμή. Οι Τιβαρηνοί, οι Μάκρωνες κι οι Μοσσύνοικοι εκστράτευσαν με εξάρτυση παρόμοια με τους Μόσχους. Κι αυτοί ήταν κάτω από τις διαταγές των εξής αρχόντων: οι Μόσχοι και οι Τιβαρηνοί, του Αριομάρδου, του γιου του Δαρείου και της Πάρμυος (της θυγατέρας του Σμέρδη, του γιου του Κύρου)· οι Μάκρωνες και οι Μοσσύνοικοι, του Αρταΰκτη, του γιου του Χερασμίου, που ήταν διοικητής της Σηστού του Ελλησπόντου.

[7.79.1] Κι οι Μάρες είχαν στο κεφάλι τους πλεχτά κράνη του τόπου τους και μικρές δερμάτινες ασπίδες και ακόντια. Κι οι Κόλχοι φορούσαν στο κεφάλι τους ξύλινα κράνη και κρατούσαν μικρές ασπίδες από ακατέργαστο δέρμα βοδιών και δόρατα κοντά, επίσης και μάχαιρες. Αρχηγός των Μαρών και των Κόλχων ήταν ο Φαρανδάτης, ο γιος του Τεάσπη. Οι Αλαρόδιοι και οι Σάσπειρες εκστράτευαν με οπλισμό παρόμοιο με των Κόλχων. Κι αρχηγός τους ήταν ο Μασίστιος, ο γιος του Σιρομίτρη.

[7.80.1] Κι από την Ερυθρά θάλασσα ακολουθούσαν το βασιλιά στην εκστρατεία, ντυμένοι κι οπλισμένοι ολόιδια με τους Μήδους, οι νησιώτικοι λαοί — των νησιών στα οποία ο βασιλιάς στέλνει να εγκατασταθούν αυτούς που τους αποκαλούν εκπατρισμένους. Αρχηγός αυτών των νησιωτών ήταν ο Μαρδόντης, ο γιος του Βαγαίου, που, τον επόμενο χρόνο, αρχηγός του στρατού στη Μυκάλη, σκοτώθηκε σ᾽ εκείνη τη μάχη.

[7.81.1] Αυτοί λοιπόν ήταν οι λαοί που εκστράτευαν από τη στεριά και παρατάχτηκαν στο πεζικό. Αρχηγοί αυτών των στρατευμάτων ήταν αυτοί που απαρίθμησα, κι οι ίδιοι έβαλαν σε τάξη και καταμέτρησαν το στρατό, κι επίσης διόρισαν τους χιλιάρχους και τους διοικητές μεραρχιών των δέκα χιλιάδων αντρών, ενώ αυτοί οι τελευταίοι ήταν που διόρισαν τους εκατοντάρχους και τους δεκανείς. Πάντως, άλλοι ήταν οι διοικητές των στρατιωτικών μονάδων κι άλλοι του στρατού του κάθε λαού.

[7.82.1] Λοιπόν, διοικητές του στρατού ήταν αυτοί που αναφέρθηκαν, ανώτεροί τους όμως και στρατηγοί ολόκληρου του πεζικού ήταν ο Μαρδόνιος, ο γιος του Γωβρύα, κι ο Τριτανταίχμης, ο γιος του Αρταβάνου, εκείνου που πρότεινε να μην εκστρατεύσουν εναντίον της Ελλάδας, κι ο Σμερδομένης, ο γιος του Οτάνη (και οι δυο αυτοί ήταν γιοι αδερφών του Δαρείου κι έτσι ήταν ξαδέρφια του Ξέρξη), κι ο Μασίστης, ο γιος του Δαρείου και της Άτοσσας, κι ο Γέργης, ο γιος του Αριάζου, κι ο Μεγάβυξος, ο γιος του Ζωπύρου.

[7.83.1] Αυτοί ήταν οι στρατηγοί που διοικούσαν όλη τη δύναμη του πεζικού στο σύνολό της, εκτός από το τάγμα των μυρίων. Στρατηγός αυτών των δέκα χιλιάδων επιλέκτων Περσών ήταν ο Υδάρνης, ο γιος του Υδάρνη· κι οι Πέρσες αυτοί νά για ποιό λόγο ονομάζονται αθάνατοι: αν έναν απ᾽ αυτούς τον χτυπήσει θάνατος ή αρρώστια και μείνει η θέση του άδεια, την παίρνει άλλος πολεμιστής ύστερ᾽ από επιλογή, κι έτσι ο αριθμός τους ποτέ ούτε ξεπερνά τις δέκα χιλιάδες ούτε είναι κατώτερος.

[7.83.2] Κι ανάμεσα σ᾽ όλους ξεχώριζαν οι Πέρσες με την αρχοντική τους στολή κι ήταν το άνθος του στρατού. Είχαν λοιπόν την εξάρτυση που έχω περιγράψει και πέρ᾽ απ᾽ αυτή εντυπωσίαζαν, στολισμένοι με τα πολλά κι άφθονα χρυσαφικά που είχαν. Και έφερναν μαζί τους κι αρμάμαξες που κουβαλούσαν τις παλλακίδες τους κι υπηρετικό προσωπικό πολύ εφοδιασμένο με σκεύη πολυτελείας. Κι από κοντά καμήλες και υποζύγια κουβαλούσαν τα τρόφιμά τους, ξεχωριστά γι᾽ αυτούς απ᾽ τα τρόφιμα του υπόλοιπου στρατού.

[7.84.1] Αυτοί οι λαοί καβαλικεύουν άλογα· ιππικό όμως δεν έδωσαν όλοι, παρά μονάχα οι εξής: πρώτα πρώτα οι Πέρσες, με την ίδια εξάρτυση όπως και το πεζικό τους· η μόνη διαφορά ήταν πως μερικοί απ᾽ αυτούς φορούσαν στο κεφάλι κάτι καλύμματα από χαλκό κι από σφυρηλατημένο σίδερο.

[7.85.1] Κι υπάρχει μια φυλή νομάδων, που ονομάζονται Σαγάρτιοι, που η καταγωγή κι η γλώσσα τους είναι περσική, ενώ η σκευή τους είναι κάτι ανάμεσα στη σκευή των Περσών και των Πακτύων· αυτοί παρέταξαν ιππικό οχτώ χιλιάδες, αλλά δε συνηθίζουν να κρατούν όπλα, ούτε χάλκινα ούτε σιδερένια, εκτός από κοντομάχαιρα· αλλά πολεμούν με λουριά, που τα κατασκευάζουν πλέκοντας δερμάτινες λουρίδες· σ᾽ αυτά έχουν τα θάρρη τους όταν μπαίνουν σε πόλεμο·

[7.85.2] νά πώς πολεμούν: όταν έρθουν στα χέρια με τον εχθρό, ρίχνουν τα λουριά τους, που στην άκρη τους έχουν θηλιά· κι όποιον πετύχουν, είτε άνθρωπο είτε άλογο, τον τραβούν προς το μέρος τους· και τα θύματά τους, μπλεγμένα στις θηλιές των λουριών τους, βρίσκουν κακό τέλος. Μ᾽ αυτό τον τρόπο πολεμούν, κι είχαν ενσωματωθεί στις περσικές ίλες.

[7.86.1] Κι οι Μήδοι είχαν την ίδια εξάρτυση με το πεζικό τους, όπως επίσης και οι Κίσσιοι. Οι Ινδοί πάλι ήταν οπλισμένοι με τη σκευή που είχε το πεζικό τους, και οδηγούσαν άτια και άρματα· και τα άρματα τα έσερναν άλογα και άγριοι όνοι. Κι οι Βάκτριοι είχαν την ίδια εξάρτυση με το πεζικό τους, το ίδιο και οι Κάσπιοι.

[7.86.2] Κι οι Λίβυες, κι αυτοί την ίδια με το πεζικό τους, κι όλοι ετούτοι οδηγούσαν άρματα. Επίσης και οι Κάσπιοι και οι Παρικάνιοι είχαν την ίδια εξάρτυση με το πεζικό τους. Κι οι Αράβιοι είχαν την ίδια εξάρτυση με το πεζικό τους, αλλά οδηγούσαν όλοι τους καμήλες που στο τρέξιμο δεν έμεναν πίσω απ᾽ τ᾽ άλογα.

[7.87.1] Λοιπόν μονάχα αυτοί οι λαοί έδωσαν καβαλάρηδες, κι η δύναμη του ιππικού έφτασε τις ογδόντα χιλιάδες, εκτός απ᾽ τις καμήλες και τ᾽ άρματα. Και το υπόλοιπο ιππικό είχε παραταχτεί χωρισμένο σε κανονικούς σχηματισμούς ενώ οι Αράβιοι παρατάχτηκαν τελευταίοι, επειδή τ᾽ άλογα δεν ανέχονταν καθόλου τις καμήλες, για να μη ταράζεται το ιππικό.

[7.88.1] Αρχηγοί του ιππικού ήταν ο Αρμαμίθρης και ο Τίθαιος, γιοι του Δάτη, ενώ ο τρίτος συναρχηγός του ιππικού, ο Φαρνούχης, έμεινε πίσω στις Σάρδεις, άρρωστος. Γιατί, την ώρα που κινούσαν από τις Σάρδεις, τον βρήκε ολέθρια κακοτυχία· δηλαδή, ενώ έτρεχε καβάλα, ένας σκύλος ρίχτηκε ανάμεσα στα πόδια του αλόγου του· και τ᾽ άλογο, καθώς αιφνιδιάστηκε, ταράχτηκε και ορθώθηκε στα πισινά του πετώντας από τη ράχη του τον Φαρνούχη στη γη· κι όπως έπεσε κάτω, ξερνούσε αίμα κι η αρρώστια γύρισε σε χτικιό.

[7.88.2] Και τ᾽ άλογο οι υπηρέτες του την ίδια στιγμή το πήραν και του έκαναν ό,τι τους πρόσταξε εκείνος· το οδήγησαν στο σημείο που έριξε κάτω τον αφέντη του κι εκεί του έκοψαν τα πόδια ψηλά, στα γόνατα. Μ᾽ αυτό τον τρόπο λοιπόν ο Φαρνούχης έχασε το αξίωμά του.

[7.89.1] Τώρα, συναθροίστηκαν χίλιες διακόσιες εφτά τριήρεις και νά ποιοί λαοί τις έδιναν: τριακόσιες οι Φοίνικες μαζί με τους Συρίους της Παλαιστίνης, που είχαν την εξής εξάρτυση: στο κεφάλι τους φορούσαν πέτσινα σκουφιά καμωμένα ολόιδια με τα ελληνικά, κι είχαν ντυθεί με θώρακες από λινάρι· κρατούσαν ασπίδες χωρίς γύρο και ακόντια.

[7.89.2] Λοιπόν, παλιότερα αυτοί οι Φοίνικες, όπως λένε οι ίδιοι, κατοικούσαν στις ακτές της Ερυθράς θάλασσας, κι αποκεί πέρασαν προς τ᾽ απάνω και κατοικούν στα παράλια της Συρίας. Κι αυτή η περιοχή της Συρίας κι όλη η έκταση ώς την Αίγυπτο λέγεται Παλαιστίνη. Οι Αιγύπτιοι πάλι έδιναν διακόσια καράβια.

[7.89.3] Και φορούσαν στο κεφάλι κράνη πλεχτά, κρατούσαν ασπίδες βαθουλωτές, που είχαν μεγάλο το γύρο τους, και δόρατα ειδικά για ναυμαχία και μεγάλα πολεμικά τσεκούρια. Κι οι περισσότεροί τους φορούσαν θώρακες κι είχαν μεγάλες μάχαιρες. Αυτή ήταν η εξάρτυσή τους.

[7.90.1] Οι Κύπριοι έδιναν εκατόν πενήντα καράβια κι είχαν την εξής εξάρτυση: οι βασιλιάδες τους φορούσαν μίτρες στο κεφάλι, οι υπόλοιποι όμως τιάρες· στ᾽ άλλα είχαν την εξάρτυση των Ελλήνων. Και τον πληθυσμό τους τον αποτελούν πολλές φυλές: αυτοί που κατάγονταν από τη Σαλαμίνα και την Αθήνα, άλλοι από την Αρκαδία, άλλοι από την Κύθνο, άλλοι από τη Φοινίκη, άλλοι από την Αιθιοπία — σύμφωνα μ᾽ ό,τι λένε οι ίδιοι οι Κύπριοι.

[7.91.1] Κι οι Κίλικες έδιναν εκατό καράβια· αυτοί λοιπόν φορούσαν στο κεφάλι κράνη του τόπου τους· κι οι ασπίδες τους είχαν σχήμα διαφορετικό από τις συνηθισμένες, καμωμένες από ακατέργαστο δέρμα βοδιών· κι ήταν ντυμένοι με μάλλινους χιτώνες· ο καθείς τους κρατούσε δυο ακόντια και ξίφος, καμωμένα ολόιδια με τις αιγυπτιακές μάχαιρες. Αυτοί τον παλιό καιρό ονομάζονταν Υπαχαιοί, αλλά πήραν τ᾽ όνομα που έχουν απ᾽ το γιο του Αγήνορος, τον Κίλικα από τη Φοινίκη. Κι οι Πάμφυλοι έδιναν τριάντα καράβια, έχοντας την πολεμική εξάρτυση των Ελλήνων. Κι οι Πάμφυλοι αυτοί κατάγονται από τους συντρόφους του Αμφιλόχου και του Κάλχαντα, που βρέθηκαν εκεί ύστερ᾽ απ᾽ τη διασπορά που ακολούθησε την άλωση της Τροίας.

[7.92.1] Κι οι Λύκιοι έδιναν πενήντα καράβια· φορούσαν θώρακες και περικνημίδες και κρατούσαν τόξα από ξύλο κρανιάς και βέλη από καλάμι χωρίς φτερό στην ουρά, και ακόντια· είχαν για πανωφόρι δέρματα κατσικιών ριγμένα γύρω απ᾽ τους ώμους τους και στο κεφάλι φορούσαν τιάρες που γύρω γύρω είχαν στεφάνι από φτερά, και κρατούσαν κοντομάχαιρα και πολεμικά δρεπάνια. Οι Λύκιοι, που η καταγωγή τους κρατούσε από την Κρήτη, ονομάζονταν Τερμίλες, αλλά πήραν τ᾽ όνομά τους από τον Λύκο, το γιο του Πανδίονα, τον Αθηναίο.

[7.93.1] Κι οι Δωριείς της Μικράς Ασίας έδιναν τριάντα καράβια, είχαν ελληνικά όπλα κι η καταγωγή τους κρατούσε απ᾽ την Πελοπόννησο. Οι Κάρες έδιναν εβδομήντα καράβια· η εξάρτυσή τους σ᾽ όλα τ᾽ άλλα ήταν όπως των Ελλήνων, κρατούσαν όμως και πολεμικά δρέπανα και στιλέτα. Τώρα, ποιό όνομα είχαν τον παλιό καιρό, το έχω πει στα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας μου.

[7.94.1] Οι Ίωνες έδιναν εκατό καράβια κι είχαν την εξάρτυση των Ελλήνων. Οι Ίωνες λοιπόν, κατά τα λεγόμενα των Ελλήνων, ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς όσο καιρό ζούσαν στην Πελοπόννησο, στην περιοχή που σήμερα λέγεται Αχαΐα, προτού φτάσουν στην Πελοπόννησο ο Δαναός και ο Ξούθος· αλλά πήραν τ᾽ όνομα Ίωνες από τον Ίωνα, το γιο του Ξούθου.

[7.95.1] Οι νησιώτες έδιναν δεκαεφτά καράβια κι ήταν οπλισμένοι όπως οι Έλληνες· κι αυτοί ήταν φυλή πελασγική, αλλά αργότερα πήραν το όνομα Ίωνες για τον ίδιο λόγο που το πήραν κι οι Ίωνες της Δωδεκάπολης, που κατάγονται απ᾽ την Αθήνα. Οι Αιολείς έδιναν εξήντα καράβια κι είχαν την εξάρτυση των Ελλήνων· τον παλιό καιρό, όπως διηγούνται οι Έλληνες, λέγονταν Πελασγοί.

[7.95.2] Κι οι Ελλησπόντιοι, εκτός από τους Αβυδηνούς (γιατί, με διαταγή του βασιλιά, οι Αβυδηνοί παρέμεναν στον τόπο τους για να φρουρούν τις γέφυρες) — λοιπόν, οι υπόλοιποι που ζούσαν στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου κι έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία έδιναν εκατό καράβια κι είχαν την εξάρτηση των Ελλήνων. Αυτοί ήταν άποικοι των Ιώνων και των Δωριέων.

[7.96.1] Οπλίτες Πέρσες και Μήδοι και Σάκες είχαν επιβιβαστεί σ᾽ όλ᾽ αυτά τα καράβια· τα πιο καλοτάξιδα απ᾽ αυτά τα καράβια τα έδιναν οι Φοίνικες, κι από τους Φοίνικες οι Σιδώνιοι. Επικεφαλής όλων αυτών κι εκείνων απ᾽ αυτούς τους λαούς που είχαν παραταχτεί στο πεζικό, ήταν εντόπιοι αρχηγοί· αυτούς εγώ (γιατί δε νιώθω υποχρεωμένος, ως ιστορικός, να το κάνω) δεν τους αναφέρω·

[7.96.2] γιατί οι ηγεμόνες των διάφορων αυτών λαών δεν αξίζουν τον κόπο ν᾽ αναφερθούν — κι από την άλλη κάθε λαός, όσες πόλεις είχε, είχε κι άλλους τόσους αρχηγούς. Κι ακολουθούσαν την εκστρατεία όχι σαν στρατηγοί, αλλά σαν δούλοι, όπως και οι άλλοι που έπαιρναν μέρος στην εκστρατεία· εξάλλου έχω κιόλας αναφέρει τους Πέρσες που ήταν στρατηγοί και κρατούσαν στα χέρια τους όλη την εξουσία και ήταν επικεφαλής στους διάφορους λαούς.

[7.97.1] Στρατηγοί του ναυτικού ήταν οι εξής: ο Αριαβίγνης, ο γιος του Δαρείου, κι ο Πρηξάσπης, ο γιος του Ασπαθίνη, κι ο Μεγάβαζος, ο γιος του Μεγαβάτη, κι ο Αχαιμένης, ο γιος του Δαρείου· απ᾽ αυτούς, στρατηγός της μοίρας των Ιώνων και των Καρών ήταν ο Αριαβίγνης, ο γιος του Δαρείου και της θυγατέρας του Γωβρύα· στρατηγός των Αιγυπτίων ήταν ο Αχαιμένης, αδερφός του Ξέρξη από πατέρα και μητέρα· στρατηγοί του υπόλοιπου στόλου ήταν οι άλλοι δυο. Τώρα, τριακόντοροι και πεντηκόντοροι και λαφριά καράβια και μικρά πλοία για μεταφορά αλόγων έδιναν συνολικά τον αριθμό τρεις χιλιάδες.

[7.98.1] Και, βέβαια ύστερ᾽ από τους στρατηγούς, νά ποιοί ήταν οι πιο αξιόλογοι από τους αξιωματικούς του ναυτικού: από τη Σιδώνα, ο Τετράμνηστος, γιος του Ανύσου· από την Τύρο, ο Ματτήν, γιος του Σιρώμου· από την Άραδο, ο Μέρβαλος, γιος του Αγβάλου· από την Κιλικία, ο Συέννεσις, γιος του Ωρομέδοντος· από τη Λυκία, ο Κυβερνίσκος, γιος του Σίκα· από την Κύπρο, ο Γόργος, γιος του Χέρση, κι ο Τιμώναξ, γιος του Τιμαγόρα· από την Καρία, ο Ιστιαίος, γιος του Τύμνη, κι ο Πίγρης, γιος του Υσσελδώμου, κι ο Δαμασίθυμος, γιος του Κανδαύλη.

[7.99.1] Τώρα, δεν κάνω λόγο για τους άλλους αξιωματικούς, μια και δε νομίζω πως έχω τέτοια υποχρέωση, όμως της Αρτεμισίας, της γυναίκας που εκστράτευσε εναντίον της Ελλάδας — αυτής την πράξη θαυμάζω πάνω απ᾽ όλα· που, κρατώντας η ίδια εξουσία τυράννου ύστερ᾽ από τον θάνατο του άντρα της, αν και είχε γιο νεαρό, εκστράτευσε, ενώ τίποτε δεν την ανάγκαζε να το κάνει, παρά μονάχα η περηφάνια κι η αντρειοσύνη της.

[7.99.2] Τ᾽ όνομά της λοιπόν ήταν Αρτεμισία, θυγατέρα του Λύγδαμη, κι όσο για την καταγωγή της, απ᾽ τη μεριά του πατέρα της ήταν από την Αλικαρνασσό, απ᾽ τη μεριά της μητέρας της, από την Κρήτη. Είχε στην εξουσία της το στόλο της Αλικαρνασσού και της Κω και της Νισύρου και της Καλύμνου, δίνοντας πέντε καράβια.

[7.99.3] Κι απ᾽ όλον το στόλο, ύστερα βέβαια από τα σιδωνικά, έδινε τα πιο περίφημα καράβια και πρότεινε στο βασιλιά τις πιο σωστές γνώμες απ᾽ όλους τους συμμάχους του. Και προσθέτω ότι όλες οι πόλεις που απαρίθμησα πως ανήκαν στην επικράτειά της, ανήκαν στο σύνολό τους στη δωρική φυλή· οι Αλικαρνασσείς είναι από την Τροιζήνα, οι υπόλοιποι από την Επίδαυρο.

[7.100.1] Αυτά είχα να πω για το ναυτικό στρατό· κι ο Ξέρξης, αφού ο στρατός μετρήθηκε και μπήκε σε τάξη, βουλήθηκε περνώντας ο ίδιος απ᾽ τις γραμμές του να τον επιθεωρήσει. Αυτό κι έκανε· και περνώντας ανεβασμένος σε άρμα μπροστά απ᾽ τα διάφορα έθνη, ρωτούσε κι έπαιρνε πληροφορίες κι οι γραμματικοί του κατέγραφαν τις απαντήσεις, ωσότου έφτασε απ᾽ το ένα άκρο στο άλλο και του ιππικού και του πεζικού.

[7.100.2] Τελείωσε αυτή την επιθεώρηση και μετά, αφού καθελκύστηκαν τα καράβια στη θάλασσα, ο Ξέρξης κατέβηκε από το άρμα και πέρασε σε καράβι σιδωνικό· κάθισε σε θρόνο κάτω από χρυσή σκηνή και πλέοντας περνούσε μπροστά από τις πλώρες των καραβιών, κάνοντας παρόμοιες ερωτήσεις μ᾽ αυτές που έκανε στο πεζικό και γράφοντας τις απαντήσεις.

[7.100.3] Και οι πλοίαρχοι είχαν βγάλει στ᾽ ανοιχτά τα καράβια τους, τέσσερα περίπου πλέθρα απ᾽ το γιαλό, και τα κρατούσαν στις άγκυρες, με τις πλώρες όλων στραμμένες προς τη στεριά, έτσι που να σχηματίζουν πυκνό μέτωπο, και με τους οπλίτες που είχαν επιβιβαστεί με όλο τον οπλισμό τους, σα σε θέση μάχης. Κι εκείνος έκανε την επιθεώρηση πλέοντας ανάμεσα στις πλώρες και το γιαλό.

[7.101.1] Κι όταν πλέοντας έφτασε από το ένα στο άλλο άκρο του στόλου και βγήκε απ᾽ το καράβι, έστειλε να φωνάξουν τον Δημάρατο, το γιο του Αρίστωνος, που τον συνόδευε στην εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας· τον κάλεσε και του έκανε την εξής ερώτηση: «Δημάρατε, τώρα θα μου έδινε χαρά να σε ρωτήσω κάτι που θέλω. Εσύ είσαι Έλληνας και μάλιστα, όπως ακούω κι από σένα κι από τους άλλους Έλληνες που ήρθαν και συζήτησαν με μένα, από την πιο μεγάλη και την πιο ισχυρή πόλη.

[7.101.2] Τώρα λοιπόν απάντησέ μου σ᾽ αυτό το ερώτημα: θα τολμήσουν οι Έλληνες να σηκώσουν χέρι εναντίον μου και να μου αντισταθούν; Γιατί, όπως εγώ πιστεύω, κι αν ακόμη όλοι οι Έλληνες και οι υπόλοιποι λαοί που κατοικούν δυτικότερα ένωναν τις δυνάμεις τους, δε θα ᾽ναι σε θέση ν᾽ αντιμετωπίσουν την επίθεσή μου, μια και δεν είναι μονοιασμένοι.

[7.101.3] Θέλω όμως ν᾽ ακούσω ποιά γνώμη έχεις κι εσύ γι᾽ αυτούς». Εκείνος αυτή την ερώτηση έκανε κι ο άλλος παίρνοντας το λόγο είπε: «Βασιλιά μου, να σου πω την αλήθεια ή λόγια που θα σου δώσουν χαρά να τ᾽ ακούσεις;» Κι εκείνος τον ενθάρρυνε να πει την αλήθεια, και να είναι βέβαιος πως η εύνοια με την οποία τον περιβάλλει δε θα λιγοστέψει, θα μείνει όση ήταν πρωτύτερα.

[7.102.1] Όταν τ᾽ άκουσε αυτά ο Δημάρατος, είπε τα εξής: «Βασιλιά μου, επειδή η προσταγή σου είναι να σου πω οπωσδήποτε την αλήθεια, μιλώντας έτσι ώστε ο συνομιλητής σου να μη πιαστεί αργότερα ψεύτης, η Ελλάδα παλαιόθεν και ώς τώρα ζει συντροφιά με την Πενία, αλλά εφοδιάστηκε με αρετή, που κερδήθηκε με τη σοφία και τον κυρίαρχο νόμο· οπλισμένη μ᾽ αυτήν η Ελλάδα αγωνίζεται εναντίον της Πενίας και του δεσποτισμού.

[7.102.2] Λοιπόν έχω να πω επαινετικά λόγια για όλους τους Έλληνες που ζουν σ᾽ εκείνα τα δωρικά μέρη, όμως τα λόγια που θα πω δεν αφορούν σε όλους, αλλά μονάχα στους Λακεδαιμονίους: πρώτα πρώτα πως δεν υπάρχει περίπτωση να δεχτούν ποτέ τις προτάσεις σου που αποσκοπούν στην υποδούλωση της Ελλάδας· κάτι παραπάνω, θα σηκώσουν χέρι εναντίον σου πολεμώντας, κι αν όλοι οι Έλληνες προσχωρήσουν σ᾽ εσένα.

[7.102.3] Τώρα, για το πλήθος τους, πόσοι άραγε να ᾽ναι κι ενεργούν έτσι, μη ρωτάς· γιατί κι αν τύχει να έχουν βγει σε εκστρατεία χίλιοι, αυτοί θα σε χτυπήσουν με πόλεμο — λιγότεροι ή περισσότεροι, δεν έχει σημασία».

[7.103.1] Ο Ξέρξης ακούοντας αυτά γέλασε και είπε: «Δημάρατε, τί λόγια είν᾽ αυτά που είπες, χίλιοι άντρες να χτυπηθούν με τόσο μεγάλο στρατό! Έλα, πες μου, εσύ δηλώνεις πως χρημάτισες βασιλιάς αυτών των αντρών. Θα θελήσεις λοιπόν εδώ και τώρα να χτυπηθείς με δέκα άντρες; Και μάλιστα, αν όλοι οι πολίτες σας έχουν την αξιοσύνη που εσύ τους αποδίδεις, ε, εσύ σα βασιλιάς τους πρέπει, σύμφωνα με τους νόμους σας, ν᾽ αντιμετωπίσεις διπλάσιους αντιπάλους.

[7.103.2] Γιατί, αν ο καθένας από κείνους είναι σε θέση ν᾽ αντιμετωπίσει δέκα άντρες απ᾽ το δικό μου στρατό, τότε μπορώ να έχω την απαίτηση από σένα να ᾽σαι σε θέση να τα βγάλεις πέρα με είκοσι· κι έτσι θα μπορούσε να έχει βάση ο ισχυρισμός σου. Αλλά αν, με τη δύναμη και το ανάστημα που έχετε εσύ κι εκείνοι από τους Έλληνες που σχετίζονται μαζί μου, καυχησιολογείτε σε τέτοιο βαθμό, πρόσεξε μήπως τα λόγια που έχεις πει είναι κούφια κομπορρημοσύνη.

[7.103.3] Γιατί εντάξει, ας δούμε τα πράματα με τη λογική· πώς θα ᾽ταν δυνατό χίλιοι ή και δέκα χιλιάδες ή και πενήντα χιλιάδες, που όλοι τους θα ήταν στον ίδιο βαθμό ελεύθεροι και δεν τους εξουσίαζε ένας, να χτυπηθούν με τόσο μεγάλο στρατό; Γιατί αναλογούμε πάνω από χίλιοι στον καθένα τους, αν πούμε πως εκείνοι είναι πέντε χιλιάδες.

[7.103.4] Βέβαια αν, όπως συμβαίνει με μας, τους εξουσίαζε ένας, από το φόβο που θα τους έδινε θα μπορούσαν να δείξουν μεγαλύτερη παλικαριά απ᾽ αυτή που έχουν από φυσικού τους, και θα βάδιζαν, κι ας ήταν λιγότεροι, εναντίον περισσότερων — να ᾽ναι καλά το μαστίγιο που θα τους ανάγκαζε· όμως, με το χαλάρωμα που τους δίνει η ελευθερία, ούτε το ένα ούτε τ᾽ άλλο απ᾽ αυτά θα μπορούσαν να κάνουν. Αλλά εγώ πιστεύω πως, κι αν ακόμη εξισωθούν αριθμητικά, δύσκολα οι Έλληνες θα έδιναν μάχη με τους Πέρσες, μονάχα μ᾽ αυτούς!

[7.103.5] Αντίθετα, εμείς το έχουμε αυτό που ισχυρίζεσαι, όχι βέβαια σε αφθονία, αλλά σπάνιο· δηλαδή, ανάμεσα στους δικούς μου Πέρσες δορυφόρους βρίσκονται ορισμένοι που πρόθυμα θα χτυπιόνταν με τρεις Έλληνες μαζί ο καθένας τους· εσύ αυτούς δεν τους ξέρεις, γι᾽ αυτό και η ακατάσχετη φλυαρία σου».

[7.104.1] Σ᾽ αυτά αποκρίθηκε ο Δημάρατος: «Βασιλιά μου, ήξερα απ᾽ την αρχή πως με τη γλώσσα της αλήθειας δε θα σ᾽ ευχαριστούσα. Επειδή όμως εσύ μ᾽ εξανάγκασες να σου πω όλη την αλήθεια, σου εξέθεσα τη σπαρτιατική πραγματικότητα.

[7.104.2] Ποιά βέβαια τυχαίνει να είναι σήμερα τα αισθήματά μου απέναντί τους, εσύ ο ίδιος το ξέρεις καλύτερα απ᾽ τον καθένα, που μου στέρησαν τ᾽ αξιώματα και τα κληρονομικά προνόμιά μου και μ᾽ έκαναν χωρίς πατρίδα κι εξόριστο, ενώ ο πατέρας σου με δέχτηκε στην αυλή του και μου έδωσε περιουσία και στέγη. Λοιπόν είναι παράλογο ένας μυαλωμένος άνθρωπος ν᾽ αποδιώχνει μια ολοφάνερη εύνοια — αντίθετα, την αγκαλιάζει όσο γίνεται πιο σφιχτά.

[7.104.3] Τώρα, εγώ δεν ισχυρίζομαι ότι μπορώ να χτυπηθώ ούτε με δέκα άντρες ούτε με δυο, κι όσο είναι στο χέρι μου ούτε καν θα μονομαχούσα. Αν όμως το έφερνε η ανάγκη ή είχε κάπως μεγάλη σημασία το τί διακυβεύεται στον αγώνα, με την πιο μεγάλη ευχαρίστηση θα ερχόμουν στα χέρια μ᾽ έναν απ᾽ αυτούς τους άντρες που λένε πως ο καθένας τους αξίζει για τρεις Έλληνες.

[7.104.4] Το ίδιο και οι Λακεδαιμόνιοι· πολεμώντας ένας προς ένα δεν είναι κατώτεροι από οποιονδήποτε πολεμιστή, πολεμώντας όμως όλοι τους μαζί είναι οι πιο αντρειωμένοι του κόσμου. Γιατί είναι βέβαια ελεύθεροι, όμως η ελευθερία τους δεν είναι απόλυτη· γιατί πάνω τους στέκεται δυνάστης ο νόμος, που τον τρέμουν πολύ περισσότερο απ᾽ ό,τι οι δικοί σου εσένα.

[7.104.5] Εκτελούν λοιπόν ό,τι τους προστάζει αυτός· και τους δίνει πάντοτε την ίδια προσταγή, απαγορεύοντάς τους να υποχωρούν στη μάχη μπροστά σε πλήθος ανθρώπων, όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό, αλλά να μένουν στις γραμμές τους και να ζητούν ή τη νίκη ή τη θανή. Τώρα, αν μιλώντας έτσι σου δίνω την εντύπωση ότι φλυαρώ, ε λοιπόν, αποδώ και πέρα δε θέλω ν᾽ ανοίξω το στόμα μου· αλλά τώρα εξαναγκάστηκα να μιλήσω. Οπωσδήποτε, ας έρθουν τα πράματα όπως τα θέλει η καρδιά σου, βασιλιά μου».

[7.105.1] Λοιπόν εκείνος αυτά του αποκρίθηκε κι ο Ξέρξης έβαλε τα γέλια και δεν εξοργίστηκε καθόλου, αλλά με γλυκό τρόπο τον έστειλε στη θέση του. Λοιπόν ύστερ᾽ απ᾽ τη συνομιλία που είχε μ᾽ αυτόν ο Ξέρξης, διόρισε κυβερνήτη εκεί στον Δορίσκο τον Μασκάμη, το γιο του Μεγαδόστη, αφού έδιωξε εκείνον που είχε τοποθετήσει ο Δαρείος, και κατόπι προέλαυνε με το στρατό του, διασχίζοντας τη Θράκη, εναντίον της Ελλάδας.

[7.106.1] Κι εμπιστεύτηκε τη θέση αυτή στον Μασκάμη, που αξιώθηκε, με την αρετή που έδειξε, να ᾽ναι ο μόνος απ᾽ όλους όσους διόρισε ο ίδιος ή ο Δαρείος κυβερνήτες, που ως πρώτο και καλύτερο του έστελνε ταχτικά ο Ξέρξης δώρα, όπως επίσης κι ο Αρτοξέρξης, ο γιος του Ξέρξη, στους απογόνους του Μασκάμη. Γιατί κυβερνήτες διορίζονταν στη Θράκη και σ᾽ όλα τα μέρη του Ελλησπόντου ακόμα και πριν απ᾽ αυτή την εκστρατεία.

[7.106.2] Λοιπόν όλους αυτούς, ύστερ᾽ απ᾽ αυτή την εκστρατεία, και της Θράκης και του Ελλησπόντου, τους απόδιωξαν οι Έλληνες, εκτός από τον κυβερνήτη του Δορίσκου. Αλλά τον κυβερνήτη του Δορίσκου κανένας ώς τώρα δεν μπόρεσε να τον αποδιώξει, απ᾽ τους πολλούς που το επιχείρησαν. Γι᾽ αυτό το λόγο οι βασιλιάδες των Περσών, καθώς ο ένας διαδεχόταν τον άλλο, συνεχώς του έστελναν δώρα.

[7.107.1] Κι απ᾽ όσους αποδιώχτηκαν από τους Έλληνες, κανένα δεν παραδέχτηκε ο Ξέρξης πως είναι άντρας που το λέει η καρδιά του εκτός από τον Βόγη, τον κυβερνήτη της Ηιόνας, μονάχα αυτόν. Λοιπόν, δε σταμάτησε να τον επαινεί κι έδινε τις πιο μεγάλες τιμές στα παιδιά του, όσα σώθηκαν και ζούσαν στην Ασία· ο Βόγης πήρε με την αξία του τον μεγάλο έπαινο, επειδή, όταν τον πολιορκούσαν οι Αθηναίοι και ο Κίμων, ο γιος του Μιλτιάδη, ενώ του δόθηκε η δυνατότητα να βγει με συνθήκες και να γυρίσει στην Ασία, δεν το καταδέχτηκε, μήπως δώσει την εντύπωση στο βασιλιά ότι σώθηκε με τη δειλία του, αλλά κράτησε άμυνα ώς εκεί που δεν παίρνει άλλο.

[7.107.2] Κι όταν πια σώθηκαν όλα τα τρόφιμα μέσα στο κάστρο του, έβαλε φωτιά σε μεγάλο σωρό ξύλων κι έσφαξε τα παιδιά του και τη γυναίκα του κι όλες τις παλλακίδες και τους υπηρέτες του· κατόπι έριξε τα πτώματά τους στη φωτιά κι ύστερα όλο το χρυσάφι και το ασήμι που ήταν στην πόλη το σκόρπισε πάνω από το τείχος στον Στρυμόνα· τα ᾽κανε αυτά κι ύστερα έπεσε κι ο ίδιος μέσα στη φωτιά. Έτσι λοιπόν δικαίως ακόμα και σήμερα οι Πέρσες πλέκουν το εγκώμιό του.

[7.108.1] Κι ο Ξέρξης απ᾽ τον Δορίσκο συνέχισε την πορεία του εναντίον της Ελλάδας και ανάγκαζε να τον ακολουθήσουν στην εκστρατεία, ο ένας μετά τον άλλο, όσοι λαοί παρεμβάλλονταν στην προέλασή του. Γιατί, όπως και προηγουμένως έχω αναφέρει, ύστερ᾽ από την κατάκτησή τους από τον Μεγάβαζο και αργότερα από τον Μαρδόνιο, όλες οι περιοχές ώς τη Θεσσαλία είχαν υποδουλωθεί κι ήταν φόρου υποτελείς στον βασιλιά.

[7.108.2] Στην πορεία του από τον Δορίσκο προσπέρασε τα φρούρια των Σαμοθρακών, που η τελευταία αποικία που έχουν ιδρύσει προς τα δυτικά λέγεται Μεσημβρία. Αμέσως ύστερ᾽ απ᾽ αυτήν έρχεται μια πόλη των Θασίων, η Στρύμη, κι ανάμεσ᾽ απ᾽ αυτές τις δυο ο ποταμός Λίσος κυλά τα νερά του, που δε στάθηκαν τότε αρκετά να ξεδιψάσουν το στρατό του Ξέρξη, αλλά στέρεψαν.

[7.108.3] Κι αυτή η περιοχή τον παλιό καιρό ονομαζόταν Γαλλαϊκή, σήμερα όμως Βριαντική· αλλά, αν κάποιοι μ᾽ όλο τους το δίκιο μπορούν κι αυτή να τη λένε δική τους, είναι οι Κίκονες.

[7.109.1] Κι αφού διάβηκε και την κοίτη του ποταμού Λίσου, που έμεινε κατάξερη, προσπέρασε τις εξής ελληνικές πόλεις: τη Μαρώνεια, τη Δικαία, τα Άβδηρα. Προσπερνούσε λοιπόν κι αυτές και τις εξής ξακουστές λίμνες της περιοχής τους· την Ισμαρίδα, που βρίσκεται ανάμεσα στη Μαρώνεια και τη Στρύμη, τη Βιστονίδα, στην περιοχή της Δικαίας, στην οποία χύνουν τα νερά τους δυο ποταμοί, ο Τραύος και ο Κόμψατος· στην περιοχή των Αβδήρων όμως ο Ξέρξης δεν προσπέρασε καμιά ξακουστή λίμνη, αλλά τον ποταμό Νέστο, που χύνει τα νερά του στη θάλασσα.

[7.109.2] Κι ύστερ᾽ απ᾽ αυτές τις περιοχές προσπερνούσε τις πόλεις που έχουν στη στεριά οι Θάσιοι· σε μια απ᾽ αυτές τυχαίνει να βρίσκεται μια λίμνη με περιφέρεια, όπως φαίνεται, περίπου τριάντα σταδίους, ψαρομάνα και με το παραπάνω αλμυρή· αυτή την αποξήραναν τα υποζύγια πίνοντας το νερό της — μονάχα αυτά! Κι η πόλη ονομάζεται Πίστυρος. Λοιπόν, αφήνοντάς τες στο αριστερό του χέρι, προσπερνούσε αυτές τις πόλεις, παραθαλάσσιες και ελληνικές.

[7.110.1] Οι θρακικές φυλές που διέσχιζε τις χώρες τους στην πορεία του ο Ξέρξης ήταν οι εξής: οι Παίτοι, οι Κίκονες, οι Βίστονες, οι Σαπαίοι, οι Δερσαίοι, οι Ηδωνοί, οι Σάτρες. Όσοι απ᾽ αυτούς κατοικούσαν τα παραθαλάσσια, ακολουθούσαν το ναυτικό του, ενώ όσοι κατοικούσαν στα μεσόγεια (αυτούς που έχω περιλάβει στον κατάλογό μου), εκτός από τους Σάτρες, υποχρεώθηκαν ν᾽ ακολουθήσουν το εκστρατευτικό σώμα πεζοί.

[7.111.1] Οι Σάτρες, απ᾽ όσες πληροφορίες έχουμε για το παρελθόν, ώς σήμερα δεν έχουν υποταχτεί σε κανένα, αλλά ζουν συνεχώς ελεύθεροι, μονάχα αυτοί από τους Θράκες· γιατί κατοικούν σε ψηλά βουνά, σκεπασμένα πέρα ώς πέρα από κάθε λογής δέντρα κι απ᾽ το χιόνι, και δεν έχουν το ταίρι τους στην πολεμική αρετή.

[7.111.2] Δικό τους είναι το μαντείο του Διονύσου· το μαντείο αυτό βρίσκεται πάνω στα πιο ψηλά βουνά· κι ανάμεσα στους Σάτρες οι Βησσσοί είναι αυτοί απ᾽ τους οποίους προέρχονται οι ιερείς του μαντείου, ενώ η μάντισσα είναι που χρησμοδοτεί, κάτι παρόμοιο μ᾽ ό,τι γίνεται στους Δελφούς· οι άλλες παραδοξολογίες είναι παραπανίσιες.

[7.112.1] Ο Ξέρξης λοιπόν προσπερνώντας την περιοχή για την οποία κάναμε λόγο, στη συνέχεια προσπέρασε τα φρούρια των Πιέρων, που το ένα τους ονομάζεται Φάγρης και τ᾽ άλλο Πέργαμος. Κι ακολουθούσε το δρόμο δίπλα απ᾽ αυτά τα φρούρια, αφήνοντας στο δεξί του χέρι το όρος Παγγαίο, μεγάλο και ψηλό, που έχει μεταλλεία χρυσού και ασημιού που τα εκμεταλλεύονται οι Πίερες και οι Οδόμαντοι και προπάντων οι Σάτρες.

[7.113.1] Και προσπερνώντας τους Δόβηρες και τους Παιόπλες, φυλές των Παιόνων, που κατοικούσαν πέρ᾽ από το Παγγαίο προς τον άνεμο του βορρά, πορευόταν προς τα δυτικά, ώσπου έφτασε στον ποταμό Στρυμόνα και την πόλη Ηιόνα, όπου ακόμα ζούσε και κυβερνούσε ο Βόγης, για τον οποίο έκανα λόγο λίγο παραπάνω.

[7.113.2] Κι αυτή η περιοχή, που βρίσκεται γύρω απ᾽ το Παγγαίο, λέγεται Φυλλίδα, κι εκτείνεται προς τα δυτικά ώς τον ποταμό Αγγίτη που χύνει τα νερά του στον Στρυμόνα, ενώ προς τα νότια εκτείνεται ώς τον ίδιο τον Στρυμόνα, στον οποίο οι μάγοι, για να πάρουν αίσιους οιωνούς, έσφαζαν κάτασπρα άλογα.

[7.114.1] Λοιπόν, αφού έκαναν αυτές τις μαγικές τελετές στον ποταμό και, κοντά σ᾽ αυτές, κι άλλα πολλά στην πόλη Εννέα οδοί των Ηδωνών, διάβαιναν από τη γέφυρα του Στρυμόνα, καθώς βρήκαν τις όχθες του ζεμένες με γέφυρα. Κι όταν έμαθαν πως ο τόπος αυτός ονομαζόταν Εννέα οδοί, εκεί κατάχωσαν ζωντανούς στη γη εννιά παλικάρια κι εννιά κοπέλες του εντόπιου πληθυσμού.

[7.114.2] Κι είναι περσικό έθιμο να καταχώνουν στη γη ζωντανούς· έτσι, έχω την πληροφορία πως και η Άμηστρις, η γυναίκα του Ξέρξη, στα γηρατειά της έκανε χάρισμα στο θεό, που καταπώς πιστεύουν βασιλεύει στον Κάτω κόσμο, δυο επτάδες αγόρια, γιους επισήμων Περσών, καταχώνοντάς τα στη γη — ήταν το ευχαριστώ της στο θεό που της χάριζε ζωή.

[7.115.1] Ο στρατός συνέχιζε την πορεία του από τον Στρυμόνα· εκεί, κατά τη μεριά που βασιλεύει ο ήλιος, σε μια παραλία είναι χτισμένη η ελληνική πόλη Άργιλος, που την προσπέρασε· η περιοχή αυτή, όπως κι εκείνη που βρίσκεται στα βορινά της, λέγεται Βισαλτία.

[7.115.2] Κι αποκεί, έχοντας στο αριστερό του χέρι τον κόλπο που γειτονεύει με το ναό του Ποσειδώνος, πορευόταν διασχίζοντας την πεδιάδα που ονομαζόταν του Συλέως, προσπερνώντας την ελληνική πόλη Στάγιρο κι έφτασε στην Άκανθο, ενσωματώνοντας στο εκστρατευτικό του σώμα τον ένα ύστερ᾽ από τον άλλο τους στρατούς όλων των εθνών αυτής της περιοχής κι εκείνων που κατοικούσαν γύρω από το όρος Παγγαίο, με τον τρόπο που είχε ενσωματώσει αυτούς που τον κατάλογό τους έδωσα προηγουμένως: όσους κατοικούσαν στα παραθαλάσσια τους στρατολόγησε και τους ενσωμάτωσε στο ναυτικό, ενώ όσοι κατοικούσαν στα μεσόγεια τον ακολουθούσαν πεζοί.

[7.115.3] Και το δρόμο αυτόν, απ᾽ τον οποίο προέλασε ο βασιλιάς Ξέρξης με το στρατό του, οι Θράκες ούτε τον σκάβουν ούτε σπέρνουν απάνω του, αλλά του δείχνουν μεγάλο σεβασμό, ώς τις μέρες μας.

[7.116.1] Κι όταν ο Ξέρξης έφτασε στην Άκανθο, ανακήρυξε την πόλη των Ακανθίων φιλική του βασιλιά και της έκανε δώρο μηδική ενδυμασία· κι έκανε το εγκώμιό τους, βλέποντάς τους να δείχνουν μεγάλο ζήλο για τις πολεμικές επιχειρήσεις του κι έχοντας τις πληροφορίες για τη διώρυγα.

[7.117.1] Κι όσο ο Ξέρξης ήταν στην Άκανθο, συνέβη να πεθάνει από αρρώστια ο αρχιεπιστάτης της διώρυγας, ο Αρταχαίης, που είχε την ιδιαίτερη εκτίμηση του Ξέρξη· από καταγωγή ήταν Αχαιμενίδης και στο ανάστημα ήταν ο πιο ψηλός Πέρσης (γιατί τέσσερα δάχτυλα του έλειπαν για να φτάσει τους πέντε βασιλικούς πήχεις), κι ήταν ο άνθρωπος με την πιο δυνατή φωνή στον κόσμο· κι έτσι ο Ξέρξης πήρε το θάνατό του για μεγάλη συμφορά και του έκανε την πιο μεγαλόπρεπη εκφορά, και τάφο· κι όλος ο στρατός σώρευε χώμα για να του κάνει τύμβο.

[7.117.2] Σ᾽ ετούτον τον Αρταχαίη οι Ακάνθιοι, ύστερ᾽ από χρησμό, προσφέρουν θυσίες σα σε ημίθεο, κραυγάζοντας τ᾽ όνομά του. Λοιπόν πόνεσε η ψυχή του βασιλιά Ξέρξη για το θάνατο του Αρταχαίη.

[7.118.1] Όσοι από τους Έλληνες δέχτηκαν στις πόλεις τους το στρατό και πρόσφεραν δείπνο στον Ξέρξη, και ποιό κακό δεν τους βρήκε, έτσι που παρατούσαν τα σπίτια τους κι έφευγαν άρον άρον· για παράδειγμα, όταν οι Θάσιοι υποδέχτηκαν το εκστρατευτικό σώμα του Ξέρξη και του πρόσφεραν δείπνο —και το ᾽καναν αυτό εξαιτίας των πόλεων που είχαν ιδρύσει στη στεριά—, ο Αντίπατρος, ο γιος του Οργέως, πολίτης από τους πρώτους ανάμεσα στους πρώτους, που είχε εκλεγεί επί τούτο, παρουσίασε τον εξής απολογισμό: είχαν δαπανηθεί για το δείπνο τετρακόσια τάλαντα ασήμι.

[7.119.1] Παρόμοιοι ήταν κι οι απολογισμοί που παρουσίαζαν οι επιφορτισμένοι με τη διαχείριση στις άλλες πόλεις. Γιατί νά τί λογής περίπου ήταν αυτό το δείπνο, αφού μάλιστα είχε παραγγελθεί από πολύ καιρό και του έδιναν εξαιρετική σημασία:

[7.119.2] απ᾽ τη μια, αμέσως μόλις άκουαν την αγγελία από τους κήρυκες που τη μετέφεραν παντού ένα γύρο, μοίραζαν σιτάρι στις πόλεις και οι πολίτες όλοι άλεθαν αλεύρι από σιτάρι και κριθάρι δουλεύοντας μήνες πολλούς· κι από την άλλη, σίτευαν ζώα, αναζητώντας με πολύ χρήμα τα πρώτα και καλύτερα, και τάιζαν πουλερικά της στεριάς και υδρόβια μες σε κοτέτσια και πισίνες, για να τραπεζώσουν το στρατό· τέλος, κατασκεύαζαν χρυσά κι ασημένια ποτήρια και κρατήρες κι όλα τ᾽ άλλα που βάζουν πάνω στο τραπέζι.

[7.119.3] Βέβαια ετούτα είχαν κατασκευαστεί για τον βασιλιά και τους ομοτράπεζούς του, ενώ για τον υπόλοιπο στρατό μονάχα αυτά που είχαν παραγγελθεί για τροφή του. Τώρα, μόλις έφτανε το στράτευμα, τους περίμενε μια σκηνή καλοστημένη, που σ᾽ αυτήν κατέλυε ο Ξέρξης, ενώ ο υπόλοιπος στρατός κατέλυε στο ύπαιθρο.

[7.119.4] Κι όταν έφτανε η ώρα του δείπνου, αυτοί που φιλοξενούσαν κοψομεσιάζονταν, ενώ οι άλλοι, καλοχορτασμένοι και με το παραπάνω, περνούσαν εκεί τη νύχτα και την άλλη μέρα έριχναν κάτω τη σκηνή και σηκώνονταν κι έφευγαν παίρνοντας κάθε φορά μαζί τους όλα τα έπιπλα και τα σκεύη· δεν άφηναν τίποτε, κουβαλούσαν όλα τα πάντα.

[7.120.1] Σ᾽ αυτή την περίσταση αποδείχτηκε πετυχημένη η φράση του Μεγακρέοντος από τα Άβδηρα, που συμβούλεψε τους Αβδηρίτες, όλη η πόλη, άντρες και γυναίκες, να πάνε στους ναούς τους και να καθίσουν ικέτες στους θεούς, παρακαλώντας τους να γλιτώνουν και στο μέλλον την πόλη τους από τις μισές από τις συμφορές που θα τους περιμένουν, κι εκδηλώνοντας τη μεγάλη ευγνωμοσύνη τους για ό,τι πέρασε και πάει, δηλαδή που ο βασιλιάς Ξέρξης δε συνήθιζε να κάθεται στο τραπέζι δυο φορές τη μέρα·

[7.120.2] γιατί, αν οι Αβδηρίτες είχαν πάρει παραγγελία να ετοιμάσουν και γεύμα παρόμοιο με το δείπνο, θα ᾽χαν να κάνουν το έν᾽ από τα δυο: ή να μη μείνουν στην πόλη τους περιμένοντας την επίσκεψη του Ξέρξη ή, αν έμεναν, να εξαθλιωθούν όσο κανένας άλλος στον κόσμο.

[7.121.1] Ετούτοι λοιπόν, όσο κι αν το βάρος που τους φόρτωσε ο Ξέρξης ήταν μεγάλο, εκτελούσαν τις προσταγές, ενώ ο ίδιος του άφησε τα καράβια να συνεχίσουν μόνα τους την πορεία από την Άκανθο, δίνοντας εντολή στους ναυάρχους να τον περιμένει ο στόλος στη Θέρμη (ετούτη η Θέρμη είναι πόλη του Θερμαϊκού κόλπου, μάλιστα απ᾽ αυτήν πήρε τ᾽ όνομά του ο κόλπος αυτός), ύστερ᾽ από την πληροφορία ότι αυτός είναι ο συντομότερος δρόμος.

[7.121.2] Γιατί από τον Δορίσκο κι ώς την Άκανθο ο στρατός οδοιπορούσε με τον ακόλουθο σχηματισμό· ο Ξέρξης χώρισε το σύνολο του πεζικού σε τρεις φάλαγγες: τη μια απ᾽ αυτές διέταξε να βαδίζει παραθαλάσσια, συνοδεύοντας το ναυτικό·

[7.121.3] στρατηγοί της ήταν ο Μαρδόνιος κι ο Μασίστης· μια άλλη, το ένα τρίτο του στρατού, πήρε διαταγή να προχωρήσει από τα μεσόγεια· στρατηγοί της ήταν ο Τριτανταίχμης κι ο Γέργις. Κι η τρίτη μοίρα, που μαζί της πορευόταν κι ο ίδιος ο Ξέρξης, βάδιζε ανάμεσα στις δυο άλλες, κι είχε στρατηγούς τον Σμερδομένη και τον Μεγάβυξο.

[7.122.1] Λοιπόν, όταν ο στόλος αναχώρησε μόνος του με την άδεια του Ξέρξη, διάβηκε πλέοντας απ᾽ το ένα στο άλλο στόμιο της διώρυγας, που ανοίχτηκε στον Άθω και κατέληγε στον κόλπο, όπου είναι χτισμένες οι πόλεις Άσσα και Πίλωρος και Σίγγος και Σάρτη, κι αποκεί, αφού παρέλαβε κι απ᾽ αυτές τις πόλεις στράτευμα, αρμένιζε ακολουθώντας τη δική του πορεία προς τον Θερμαϊκό κόλπο, και παρακάμπτοντας το ακρωτήριο της Τορώνης, την Άμπελο, προσπερνούσε τις εξής ελληνικές πόλεις, απ᾽ τις οποίες παραλάμβανε καράβια και στρατό: την Τορώνη, τη Γαληψό, τη Σερμύλη, τη Μηκύβερνα, την Όλυνθο. Η περιοχή αυτή ονομάζεται Σιθωνία.

[7.123.1] Τώρα, ο στόλος του Ξέρξη ακολουθώντας τον συντομότερο δρόμο, πέρασε από το ακρωτήριο Άμπελος στο ακρωτήριο Καναστραίο, που είναι το σημείο της Παλλήνης που προεξέχει περισσότερο απ᾽ όλα στο πέλαγος και παρέλαβε καράβια και στρατό απ᾽ την Ποτίδαια κι από την Άφυτη και τη Νεάπολη και την Αιγή και τη Θεράμβη και τη Σκιώνη και τη Μένδη και τη Σάνη· γιατί αυτές είναι οι πόλεις που μοιράζονται μεταξύ τους την περιοχή που σήμερα λέγεται Παλλήνη, τον παλιό καιρό όμως Φλέγρα.

[7.123.2] Και αφού πέρασε γιαλό γιαλό αυτή την περιοχή, αρμένιζε προς το σημείο που είχε προκαθοριστεί, παραλαμβάνοντας στρατό κι από τις πόλεις που συνάντησε μετά την Παλλήνη, αυτές που γειτονεύουν με τον Θερμαϊκό κόλπο κι έχουν τα εξής ονόματα: Λίπαξος, Κώμβρεια, Λισές, Γίγωνος, Κάμψα, Σμίλα, Αίνεια· η περιοχή τους ακόμα και σήμερα κρατά τ᾽ όνομά της, Κροσσαία.

[7.123.3] Κι από την Αίνεια (που μ᾽ αυτήν έκλεισα τον κατάλογο των πόλεων) ο στόλος αρμένιζε πια στον Θερμαϊκό κόλπο και τη Μυγδονία, κι αρμενίζοντας έφτασε στη Θέρμη, που προαναφέραμε, και την πόλη Σίνδο και τη Χαλέστρη, στις όχθες του ποταμού Αξιού, που είναι το σύνορο ανάμεσα στη Μυγδονία και τη Βοττιαιίδα, που τα παραθαλάσσιά της, μια στενή λωρίδα γης, ανήκουν στις πόλεις Ίχνες και Πέλλα.

[7.124.1] Λοιπόν ο στόλος του Ξέρξη στρατοπέδευε στην περιοχή του Αξιού ποταμού και της πόλης Θέρμης και στις πόλεις που βρίσκονται ανάμεσά τους περιμένοντας τον βασιλιά, ενώ ο Ξέρξης και το πεζικό πορεύονταν απ᾽ την Άκανθο ακολουθώντας τον κοφτό δρόμο που περνά απ᾽ τα μεσόγεια, θέλοντας να φτάσει στη Θέρμη. Και πορεύονταν διασχίζοντας την Παιονία και την Κρηστωνία προς τον ποταμό Εχέδωρο, που, ξεκινώντας από τη χώρα ων Κρηστωναίων κυλά διασχίζοντας τη Μυγδονία και χύνεται στη θάλασσα δίπλα από τους βάλτους που γειτονεύουν με τον ποταμό Αξιό.

[7.125.1] Κι ενώ πορευόταν σ᾽ αυτή την περιοχή, ρίχτηκαν λιοντάρια στις καμήλες του που κουβαλούσαν τρόφιμα· γιατί, κάνοντας συχνές επιδρομές τις νύχτες κι εγκαταλείποντας τα λημέρια τους, τα λιοντάρια δεν άγγιζαν κανένα άλλο, ούτε άνθρωπο ούτε υποζύγιο, αλλά κατασπάραζαν μονάχα τις καμήλες. Κι απορώ ποιά ήταν η αιτία, τί ήταν άραγε που έσπρωχνε τα λιοντάρια ν᾽ αφήνουν ήσυχα τ᾽ άλλα ζώα και να ρίχνονται στις καμήλες — ζώο που προηγουμένως ούτε το είχαν αντικρίσει ούτε είχαν γευτεί τη σάρκα του.

-back to top-

Βιβλίο Η – Πολύμνια [7.126.1] – [7.239.4]