diaforos
Just another WordPress site
Οδύσσεια ξ – Ὀδυσσέως πρὸς Εὔμαιον ὁμιλία
Ομηρικά Έπη
Πηγή greek-language.gr _ Homer odyssey n
greek-language.gr _ Homer – Iliad and Odyssey
Αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν
χῶρον ἀν᾽ ὑλήεντα δι᾽ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθήνη
πέφραδε δῖον ὑφορβόν, ὅ οἱ βιότοιο μάλιστα
κήδετο οἰκήων, οὓς κτήσατο δῖος Ὀδυσσεύς.
5 Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐνὶ προδόμῳ εὗρ᾽ ἥμενον, ἔνθα οἱ αὐλὴ
ὑψηλὴ δέδμητο, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ,
καλή τε μεγάλη τε, περίδρομος· ἥν ῥα συβώτης
αὐτὸς δείμαθ᾽ ὕεσσιν ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος,
10 ῥυτοῖσιν λάεσσι καὶ ἐθρίγκωσεν ἀχέρδῳ.
σταυροὺς δ᾽ ἐκτὸς ἔλασσε διαμπερὲς ἔνθα καὶ ἔνθα,
πυκνοὺς καὶ θαμέας, τὸ μέλαν δρυὸς ἀμφικεάσσας·
ἔντοσθεν δ᾽ αὐλῆς συφεοὺς δυοκαίδεκα ποίει
πλησίον ἀλλήλων, εὐνὰς συσίν· ἐν δὲ ἑκάστῳ
15 πεντήκοντα σύες χαμαιευνάδες ἐρχατόωντο,
θήλειαι τοκάδες· τοὶ δ᾽ ἄρσενες ἐκτὸς ἴαυον,
πολλὸν παυρότεροι· τοὺς γὰρ μινύθεσκον ἔδοντες
ἀντίθεοι μνηστῆρες, ἐπεὶ προΐαλλε συβώτης
αἰεὶ ζατρεφέων σιάλων τὸν ἄριστον ἁπάντων·
20 οἱ δὲ τριηκόσιοί τε καὶ ἑξήκοντα πέλοντο.
πὰρ δὲ κύνες θήρεσσιν ἐοικότες αἰὲν ἴαυον
τέσσαρες, οὓς ἔθρεψε συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν.
αὐτὸς δ᾽ ἀμφὶ πόδεσσιν ἑοῖς ἀράρισκε πέδιλα,
τάμνων δέρμα βόειον ἐϋχροές· οἱ δὲ δὴ ἄλλοι
25 οἴχοντ᾽ ἄλλυδις ἄλλος ἅμ᾽ ἀγρομένοισι σύεσσιν,
οἱ τρεῖς· τὸν δὲ τέταρτον ἀποπροέηκε πόλινδε
σῦν ἀγέμεν μνηστῆρσιν ὑπερφιάλοισιν ἀνάγκῃ,
ὄφρ᾽ ἱερεύσαντες κρειῶν κορεσαίατο θυμόν.
Ἐξαπίνης δ᾽ Ὀδυσῆα ἴδον κύνες ὑλακόμωροι.
30 οἱ μὲν κεκλήγοντες ἐπέδραμον· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἕζετο κερδοσύνῃ, σκῆπτρον δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
ἔνθα κεν ᾧ πὰρ σταθμῷ ἀεικέλιον πάθεν ἄλγος·
ἀλλὰ συβώτης ὦκα ποσὶ κραιπνοῖσι μετασπὼν
ἔσσυτ᾽ ἀνὰ πρόθυρον, σκῦτος δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
35 τοὺς μὲν ὁμοκλήσας σεῦεν κύνας ἄλλυδις ἄλλον
πυκνῇσιν λιθάδεσσιν· ὁ δὲ προσέειπεν ἄνακτα·
«ὦ γέρον, ἦ ὀλίγου σε κύνες διεδηλήσαντο
ἐξαπίνης, καί κέν μοι ἐλεγχείην κατέχευας.
καὶ δέ μοι ἄλλα θεοὶ δόσαν ἄλγεά τε στοναχάς τε·
40 ἀντιθέου γὰρ ἄνακτος ὀδυρόμενος καὶ ἀχεύων
ἧμαι, ἄλλοισιν δὲ σύας σιάλους ἀτιτάλλω
ἔδμεναι· αὐτὰρ κεῖνος ἐελδόμενός που ἐδωδῆς
πλάζετ᾽ ἐπ᾽ ἀλλοθρόων ἀνδρῶν δῆμόν τε πόλιν τε,
εἴ που ἔτι ζώει καὶ ὁρᾷ φάος ἠελίοιο.
45 ἀλλ᾽ ἕπεο, κλισίηνδ᾽ ἴομεν, γέρον, ὄφρα καὶ αὐτὸς
σίτου καὶ οἴνοιο κορεσσάμενος κατὰ θυμὸν
εἴπῃς ὁππόθεν ἐσσὶ καὶ ὁππόσα κήδε᾽ ἀνέτλης.»
Ὣς εἰπὼν κλισίηνδ᾽ ἡγήσατο δῖος ὑφορβός,
εἷσεν δ᾽ εἰσαγαγών, ῥῶπας δ᾽ ὑπέχευε δασείας,
50 ἐστόρεσεν δ᾽ ἐπὶ δέρμα ἰονθάδος ἀγρίου αἰγός,
αὐτοῦ ἐνεύναιον, μέγα καὶ δασύ. χαῖρε δ᾽ Ὀδυσσεὺς
ὅττι μιν ὣς ὑπέδεκτο, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
«Ζεύς τοι δοίη, ξεῖνε, καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι
ὅττι μάλιστ᾽ ἐθέλεις, ὅτι με πρόφρων ὑπέδεξο.»
55 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ξεῖν᾽, οὔ μοι θέμις ἔστ᾽, οὐδ᾽ εἰ κακίων σέθεν ἔλθοι,
ξεῖνον ἀτιμῆσαι· πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες
ξεῖνοί τε πτωχοί τε· δόσις δ᾽ ὀλίγη τε φίλη τε
γίγνεται ἡμετέρη· ἡ γὰρ δμώων δίκη ἐστὶν
60 αἰεὶ δειδιότων, ὅτ᾽ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες
οἱ νέοι. ἦ γὰρ τοῦ γε θεοὶ κατὰ νόστον ἔδησαν,
ὅς κεν ἔμ᾽ ἐνδυκέως ἐφίλει καὶ κτῆσιν ὄπασσεν,
οἷά τε ᾧ οἰκῆϊ ἄναξ εὔθυμος ἔδωκεν,
οἶκόν τε κλῆρόν τε πολυμνήστην τε γυναῖκα,
65 ὅς οἱ πολλὰ κάμῃσι, θεὸς δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἀέξῃ,
ὡς καὶ ἐμοὶ τόδε ἔργον ἀέξεται, ᾧ ἐπιμίμνω.
τῷ κέ με πόλλ᾽ ὤνησεν ἄναξ, εἰ αὐτόθι γήρα·
ἀλλ᾽ ὄλεθ᾽ ―ὡς ὤφελλ᾽ Ἑλένης ἀπὸ φῦλον ὀλέσθαι
πρόχνυ, ἐπεὶ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε·
70 καὶ γὰρ κεῖνος ἔβη Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς
Ἴλιον εἰς εὔπωλον, ἵνα Τρώεσσι μάχοιτο.»
Ὣς εἰπὼν ζωστῆρι θοῶς συνέεργε χιτῶνα,
βῆ δ᾽ ἴμεν ἐς συφεούς, ὅθι ἔθνεα ἔρχατο χοίρων.
ἔνθεν ἑλὼν δύ᾽ ἔνεικε καὶ ἀμφοτέρους ἱέρευσεν,
75 εὗσέ τε μίστυλλέν τε καὶ ἀμφ᾽ ὀβελοῖσιν ἔπειρεν.
ὀπτήσας δ᾽ ἄρα πάντα φέρων παρέθηκ᾽ Ὀδυσῆϊ
θέρμ᾽ αὐτοῖς ὀβελοῖσιν· ὁ δ᾽ ἄλφιτα λευκὰ πάλυνεν·
ἐν δ᾽ ἄρα κισσυβίῳ κίρνη μελιηδέα οἶνον,
αὐτὸς δ᾽ ἀντίον ἷζεν, ἐποτρύνων δὲ προσηύδα·
80 «ἔσθιε νῦν, ὦ ξεῖνε, τά τε δμώεσσι πάρεστι,
χοίρε᾽· ἀτὰρ σιάλους γε σύας μνηστῆρες ἔδουσιν,
οὐκ ὄπιδα φρονέοντες ἐνὶ φρεσὶν οὐδ᾽ ἐλεητύν.
οὐ μὲν σχέτλια ἔργα θεοὶ μάκαρες φιλέουσιν,
ἀλλὰ δίκην τίουσι καὶ αἴσιμα ἔργ᾽ ἀνθρώπων.
85 καὶ μὲν δυσμενέες καὶ ἀνάρσιοι, οἵ τ᾽ ἐπὶ γαίης
ἀλλοτρίης βῶσιν καί σφιν Ζεὺς ληΐδα δώῃ.
πλησάμενοι δέ τε νῆας ἔβαν οἶκόνδε νέεσθαι,
καὶ μὲν τοῖς ὄπιδος κρατερὸν δέος ἐν φρεσὶ πίπτει.
οἵδε δέ τοι ἴσασι, θεοῦ δέ τιν᾽ ἔκλυον αὐδήν,
90 κείνου λυγρὸν ὄλεθρον, ὅ τ᾽ οὐκ ἐθέλουσι δικαίως
μνᾶσθαι οὐδὲ νέεσθαι ἐπὶ σφέτερ᾽, ἀλλὰ ἕκηλοι
κτήματα δαρδάπτουσιν ὑπέρβιον, οὐδ᾽ ἔπι φειδώ.
ὅσσαι γὰρ νύκτες τε καὶ ἡμέραι ἐκ Διός εἰσιν,
οὔ ποθ᾽ ἓν ἱρεύουσ᾽ ἱερήϊον, οὐδὲ δύ᾽ οἴω·
95 οἶνον δὲ φθινύθουσιν ὑπέρβιον ἐξαφύοντες.
ἦ γάρ οἱ ζωή γ᾽ ἦν ἄσπετος· οὔ τινι τόσση
ἀνδρῶν ἡρώων, οὔτ᾽ ἠπείροιο μελαίνης
οὔτ᾽ αὐτῆς Ἰθάκης· οὐδὲ ξυνεείκοσι φωτῶν
ἔστ᾽ ἄφενος τοσσοῦτον· ἐγὼ δέ κέ τοι καταλέξω.
100 δώδεκ᾽ ἐν ἠπείρῳ ἀγέλαι· τόσα πώεα οἰῶν,
τόσσα συῶν συβόσια, τόσ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν
βόσκουσι ξεῖνοί τε καὶ αὐτοῦ βώτορες ἄνδρες.
ἐνθάδε τ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν ἕνδεκα πάντα
ἐσχατιῇ βόσκοντ᾽, ἐπὶ δ᾽ ἀνέρες ἐσθλοὶ ὄρονται.
105 τῶν αἰεί σφιν ἕκαστος ἐπ᾽ ἤματι μῆλον ἀγινεῖ,
ζατρεφέων αἰγῶν ὅς τις φαίνηται ἄριστος.
αὐτὰρ ἐγὼ σῦς τάσδε φυλάσσω τε ῥύομαί τε,
καί σφι συῶν τὸν ἄριστον ἐῢ κρίνας ἀποπέμπω.»
Ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ ἐνδυκέως κρέα τ᾽ ἤσθιε πῖνέ τε οἶνον
110 ἁρπαλέως ἀκέων, κακὰ δὲ μνηστῆρσι φύτευεν.
αὐτὰρ ἐπεὶ δείπνησε καὶ ἤραρε θυμὸν ἐδωδῇ,
καί οἱ πλησάμενος δῶκε σκύφος, ᾧ περ ἔπινεν,
οἴνου ἐνίπλειον· ὁ δ᾽ ἐδέξατο, χαῖρε δὲ θυμῷ,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
115 «ὦ φίλε, τίς γάρ σε πρίατο κτεάτεσσιν ἑοῖσιν,
ὧδε μάλ᾽ ἀφνειὸς καὶ καρτερὸς ὡς ἀγορεύεις;
φῆς δ᾽ αὐτὸν φθίσθαι Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς.
εἰπέ μοι, αἴ κέ ποθι γνώω τοιοῦτον ἐόντα.
Ζεὺς γάρ που τό γε οἶδε καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι,
120 εἴ κέ μιν ἀγγείλαιμι ἰδών· ἐπὶ πολλὰ δ᾽ ἀλήθην.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν·
«ὦ γέρον, οὔ τις κεῖνον ἀνὴρ ἀλαλήμενος ἐλθὼν
ἀγγέλλων πείσειε γυναῖκά τε καὶ φίλον υἱόν,
ἀλλ᾽ ἄλλως κομιδῆς κεχρημένοι ἄνδρες ἀλῆται
125 ψεύδοντ᾽, οὐδ᾽ ἐθέλουσιν ἀληθέα μυθήσασθαι.
ὃς δέ κ᾽ ἀλητεύων Ἰθάκης ἐς δῆμον ἵκηται,
ἐλθὼν ἐς δέσποιναν ἐμὴν ἀπατήλια βάζει·
ἡ δ᾽ εὖ δεξαμένη φιλέει καὶ ἕκαστα μεταλλᾷ,
καί οἱ ὀδυρομένῃ βλεφάρων ἄπο δάκρυα πίπτει,
130 ἣ θέμις ἐστὶ γυναικός, ἐπὴν πόσις ἄλλοθ᾽ ὄληται.
αἶψά κε καὶ σύ, γεραιέ, ἔπος παρατεκτήναιο,
εἴ τίς τοι χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα δοίη.
τοῦ δ᾽ ἤδη μέλλουσι κύνες ταχέες τ᾽ οἰωνοὶ
ῥινὸν ἀπ᾽ ὀστεόφιν ἐρύσαι, ψυχὴ δὲ λέλοιπεν·
135 ἢ τόν γ᾽ ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες, ὀστέα δ᾽ αὐτοῦ
κεῖται ἐπ᾽ ἠπείρου ψαμάθῳ εἰλυμένα πολλῇ.
ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ ἀπόλωλε, φίλοισι δὲ κήδε᾽ ὀπίσσω
πᾶσιν, ἐμοὶ δὲ μάλιστα, τετεύχαται· οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἄλλον
ἤπιον ὧδε ἄνακτα κιχήσομαι, ὁππόσ᾽ ἐπέλθω,
140 οὐδ᾽ εἴ κεν πατρὸς καὶ μητέρος αὖτις ἵκωμαι
οἶκον, ὅθι πρῶτον γενόμην καί μ᾽ ἔτρεφον αὐτοί.
οὐδέ νυ τῶν ἔτι τόσσον ὀδύρομαι, ἱέμενός περ
ὀφθαλμοῖσιν ἰδέσθαι ἐὼν ἐν πατρίδι γαίῃ·
ἀλλά μ᾽ Ὀδυσσῆος πόθος αἴνυται οἰχομένοιο.
145 τὸν μὲν ἐγών, ὦ ξεῖνε, καὶ οὐ παρεόντ᾽ ὀνομάζειν
αἰδέομαι· περὶ γάρ μ᾽ ἐφίλει καὶ κήδετο θυμῷ·
ἀλλά μιν ἠθεῖον καλέω καὶ νόσφιν ἐόντα.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«ὦ φίλ᾽, ἐπεὶ δὴ πάμπαν ἀναίνεαι, οὐδ᾽ ἔτι φῇσθα
150 κεῖνον ἐλεύσεσθαι, θυμὸς δέ τοι αἰὲν ἄπιστος·
ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐκ αὔτως μυθήσομαι, ἀλλὰ σὺν ὅρκῳ,
ὡς νεῖται Ὀδυσεύς· εὐαγγέλιον δέ μοι ἔστω
αὐτίκ᾽, ἐπεί κεν κεῖνος ἰὼν τὰ ἃ δώμαθ᾽ ἵκηται·
ἕσσαι με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε, εἵματα καλά·
155 πρὶν δέ κε, καὶ μάλα περ κεχρημένος, οὔ τι δεχοίμην.
ἐχθρὸς γάρ μοι κεῖνος ὁμῶς Ἀΐδαο πύλῃσι
γίγνεται, ὃς πενίῃ εἴκων ἀπατήλια βάζει.
ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα θεῶν ξενίη τε τράπεζα,
ἱστίη τ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος, ἣν ἀφικάνω·
160 ἦ μέν τοι τάδε πάντα τελείεται ὡς ἀγορεύω.
τοῦδ᾽ αὐτοῦ λυκάβαντος ἐλεύσεται ἐνθάδ᾽ Ὀδυσσεύς.
τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός, τοῦ δ᾽ ἱσταμένοιο,
οἴκαδε νοστήσει, καὶ τίσεται ὅς τις ἐκείνου
ἐνθάδ᾽ ἀτιμάζει ἄλοχον καὶ φαίδιμον υἱόν.»
165 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ὦ γέρον, οὔτ᾽ ἄρ᾽ ἐγὼν εὐαγγέλιον τόδε τίσω,
οὔτ᾽ Ὀδυσεὺς ἔτι οἶκον ἐλεύσεται· ἀλλὰ ἕκηλος
πῖνε, καὶ ἄλλα παρὲξ μεμνώμεθα, μηδέ με τούτων
μίμνησκ᾽· ἦ γὰρ θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἐμοῖσιν
170 ἄχνυται, ὁππότε τις μνήσῃ κεδνοῖο ἄνακτος.
ἀλλ᾽ ἦ τοι ὅρκον μὲν ἐάσομεν, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἔλθοι ὅπως μιν ἐγώ γ᾽ ἐθέλω καὶ Πηνελόπεια
Λαέρτης θ᾽ ὁ γέρων καὶ Τηλέμαχος θεοειδής.
νῦν αὖ παιδὸς ἄλαστον ὀδύρομαι, ὃν τέκ᾽ Ὀδυσσεύς,
175 Τηλεμάχου· τὸν ἐπεὶ θρέψαν θεοὶ ἔρνεϊ ἶσον,
καί μιν ἔφην ἔσσεσθαι ἐν ἀνδράσιν οὔ τι χέρεια
πατρὸς ἑοῖο φίλοιο, δέμας καὶ εἶδος ἀγητόν,
τὸν δέ τις ἀθανάτων βλάψε φρένας ἔνδον ἐΐσας
ἠέ τις ἀνθρώπων· ὁ δ᾽ ἔβη μετὰ πατρὸς ἀκουὴν
180 ἐς Πύλον ἠγαθέην· τὸν δὲ μνηστῆρες ἀγαυοὶ
οἴκαδ᾽ ἰόντα λοχῶσιν, ὅπως ἀπὸ φῦλον ὄληται
νώνυμον ἐξ Ἰθάκης Ἀρκεισίου ἀντιθέοιο.
ἀλλ᾽ ἦ τοι κεῖνον μὲν ἐάσομεν, ἤ κεν ἁλώῃ
ἦ κε φύγῃ καί κέν οἱ ὑπέρσχῃ χεῖρα Κρονίων.
185 ἀλλ᾽ ἄγε μοι σύ, γεραιέ, τὰ σ᾽ αὐτοῦ κήδε᾽ ἐνίσπες,
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ·
τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ὁπποίης τ᾽ ἐπὶ νηὸς ἀφίκεο· πῶς δέ σε ναῦται
ἤγαγον εἰς Ἰθάκην; τίνες ἔμμεναι εὐχετόωντο;
190 οὐ μὲν γάρ τί σε πεζὸν ὀΐομαι ἐνθάδ᾽ ἱκέσθαι.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«τοιγὰρ ἐγώ τοι ταῦτα μάλ᾽ ἀτρεκέως ἀγορεύσω.
εἴη μὲν νῦν νῶϊν ἐπὶ χρόνον ἠμὲν ἐδωδὴ
ἠδὲ μέθυ γλυκερὸν κλισίης ἔντοσθεν ἐοῦσι,
195 δαίνυσθαι ἀκέοντ᾽, ἄλλοι δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἕποιεν·
ῥηϊδίως κεν ἔπειτα καὶ εἰς ἐνιαυτὸν ἅπαντα
οὔ τι διαπρήξαιμι λέγων ἐμὰ κήδεα θυμοῦ,
ὅσσα γε δὴ ξύμπαντα θεῶν ἰότητι μόγησα.
ἐκ μὲν Κρητάων γένος εὔχομαι εὐρειάων,
200 ἀνέρος ἀφνειοῖο πάϊς· πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι
υἱέες ἐν μεγάρῳ ἠμὲν τράφεν ἠδ᾽ ἐγένοντο
γνήσιοι ἐξ ἀλόχου· ἐμὲ δ᾽ ὠνητὴ τέκε μήτηρ
παλλακίς, ἀλλά με ἶσον ἰθαιγενέεσσιν ἐτίμα
Κάστωρ Ὑλακίδης, τοῦ ἐγὼ γένος εὔχομαι εἶναι·
205 ὃς τότ᾽ ἐνὶ Κρήτεσσι θεὸς ὣς τίετο δήμῳ
ὄλβῳ τε πλούτῳ τε καὶ υἱάσι κυδαλίμοισιν.
ἀλλ᾽ ἦ τοι τὸν κῆρες ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι
εἰς Ἀΐδαο δόμους· τοὶ δὲ ζωὴν ἐδάσαντο
παῖδες ὑπέρθυμοι καὶ ἐπὶ κλήρους ἐβάλοντο,
210 αὐτὰρ ἐμοὶ μάλα παῦρα δόσαν καὶ οἰκί᾽ ἔνειμαν.
ἠγαγόμην δὲ γυναῖκα πολυκλήρων ἀνθρώπων
εἵνεκ᾽ ἐμῆς ἀρετῆς, ἐπεὶ οὐκ ἀποφώλιος ἦα
οὐδὲ φυγοπτόλεμος· νῦν δ᾽ ἤδη πάντα λέλοιπεν·
ἀλλ᾽ ἔμπης καλάμην γέ σ᾽ ὀΐομαι εἰσορόωντα
215 γιγνώσκειν· ἦ γάρ με δύη ἔχει ἤλιθα πολλή.
ἦ μὲν δὴ θάρσος μοι Ἄρης τ᾽ ἔδοσαν καὶ Ἀθήνη
καὶ ῥηξηνορίην· ὁπότε κρίνοιμι λόχονδε
ἄνδρας ἀριστῆας, κακὰ δυσμενέεσσι φυτεύων,
οὔ ποτέ μοι θάνατον προτιόσσετο θυμὸς ἀγήνωρ,
220 ἀλλὰ πολὺ πρώτιστος ἐπάλμενος ἔγχει ἕλεσκον
ἀνδρῶν δυσμενέων ὅ τέ μοι εἴξειε πόδεσσι.
τοῖος ἔα ἐν πολέμῳ· ἔργον δέ μοι οὐ φίλον ἔσκεν
οὐδ᾽ οἰκωφελίη, ἥ τε τρέφει ἀγλαὰ τέκνα,
ἀλλά μοι αἰεὶ νῆες ἐπήρετμοι φίλαι ἦσαν
225 καὶ πόλεμοι καὶ ἄκοντες ἐΰξεστοι καὶ ὀϊστοί,
λυγρά, τά τ᾽ ἄλλοισίν γε καταριγηλὰ πέλονται.
αὐτὰρ ἐμοὶ τὰ φίλ᾽ ἔσκε τά που θεὸς ἐν φρεσὶ θῆκεν·
ἄλλος γάρ τ᾽ ἄλλοισιν ἀνὴρ ἐπιτέρπεται ἔργοις.
πρὶν μὲν γὰρ Τροίης ἐπιβήμεναι υἷας Ἀχαιῶν
230 εἰνάκις ἀνδράσιν ἄρξα καὶ ὠκυπόροισι νέεσσιν
ἄνδρας ἐς ἀλλοδαπούς, καί μοι μάλα τύγχανε πολλά.
τῶν ἐξαιρεύμην μενοεικέα, πολλὰ δ᾽ ὀπίσσω
λάγχανον· αἶψα δὲ οἶκος ὀφέλλετο, καί ῥα ἔπειτα
δεινός τ᾽ αἰδοῖός τε μετὰ Κρήτεσσι τετύγμην.
235 ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τήν γε στυγερὴν ὁδὸν εὐρύοπα Ζεὺς
ἐφράσαθ᾽, ἣ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε,
δὴ τότ᾽ ἔμ᾽ ἤνωγον καὶ ἀγακλυτὸν Ἰδομενῆα
νήεσσ᾽ ἡγήσασθαι ἐς Ἴλιον· οὐδέ τι μῆχος
ἦεν ἀνήνασθαι, χαλεπὴ δ᾽ ἔχε δήμου φῆμις.
240 ἔνθα μὲν εἰνάετες πολεμίζομεν υἷες Ἀχαιῶν,
τῷ δεκάτῳ δὲ πόλιν Πριάμου πέρσαντες ἔβημεν
οἴκαδε σὺν νήεσσι, θεὸς δ᾽ ἐκέδασσεν Ἀχαιούς.
αὐτὰρ ἐμοὶ δειλῷ κακὰ μήδετο μητίετα Ζεύς·
μῆνα γὰρ οἶον ἔμεινα τεταρπόμενος τεκέεσσι
245 κουριδίῃ τ᾽ ἀλόχῳ καὶ κτήμασιν· αὐτὰρ ἔπειτα
Αἴγυπτόνδε με θυμὸς ἀνώγει ναυτίλλεσθαι,
νῆας ἐῢ στείλαντα, σὺν ἀντιθέοις ἑτάροισιν.
ἐννέα νῆας στεῖλα, θοῶς δ᾽ ἐσαγείρετο λαός.
ἑξῆμαρ μὲν ἔπειτα ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι
250 δαίνυντ᾽· αὐτὰρ ἐγὼν ἱερήϊα πολλὰ παρεῖχον
θεοῖσίν τε ῥέζειν αὐτοῖσί τε δαῖτα πένεσθαι.
ἑβδομάτῃ δ᾽ ἀναβάντες ἀπὸ Κρήτης εὐρείης
ἐπλέομεν Βορέῃ ἀνέμῳ ἀκραέϊ καλῷ
ῥηϊδίως, ὡς εἴ τε κατὰ ῥόον· οὐδέ τις οὖν μοι
255 νηῶν πημάνθη, ἀλλ᾽ ἀσκηθέες καὶ ἄνουσοι
ἥμεθα, τὰς δ᾽ ἄνεμός τε κυβερνῆταί τ᾽ ἴθυνον.
πεμπταῖοι δ᾽ Αἴγυπτον ἐϋρρείτην ἱκόμεσθα,
στῆσα δ᾽ ἐν Αἰγύπτῳ ποταμῷ νέας ἀμφιελίσσας.
ἔνθ᾽ ἦ τοι μὲν ἐγὼ κελόμην ἐρίηρας ἑταίρους
260 αὐτοῦ πὰρ νήεσσι μένειν καὶ νῆας ἔρυσθαι,
ὀπτῆρας δὲ κατὰ σκοπιὰς ὄτρυνα νέεσθαι·
οἱ δ᾽ ὕβρει εἴξαντες, ἐπισπόμενοι μένεϊ σφῷ,
αἶψα μάλ᾽ Αἰγυπτίων ἀνδρῶν περικαλλέας ἀγροὺς
πόρθεον, ἐκ δὲ γυναῖκας ἄγον καὶ νήπια τέκνα,
265 αὐτούς τ᾽ ἔκτεινον· τάχα δ᾽ ἐς πόλιν ἵκετ᾽ ἀϋτή.
οἱ δὲ βοῆς ἀΐοντες ἅμ᾽ ἠόϊ φαινομένηφι
ἦλθον· πλῆτο δὲ πᾶν πεδίον πεζῶν τε καὶ ἵππων
χαλκοῦ τε στεροπῆς· ἐν δὲ Ζεὺς τερπικέραυνος
φύζαν ἐμοῖς ἑτάροισι κακὴν βάλεν, οὐδέ τις ἔτλη
270 μεῖναι ἐναντίβιον· περὶ γὰρ κακὰ πάντοθεν ἔστη.
ἔνθ᾽ ἡμέων πολλοὺς μὲν ἀπέκτανον ὀξέϊ χαλκῷ,
τοὺς δ᾽ ἄναγον ζωούς, σφίσιν ἐργάζεσθαι ἀνάγκῃ.
αὐτὰρ ἐμοὶ Ζεὺς αὐτὸς ἐνὶ φρεσὶν ὧδε νόημα
ποίησ᾽· ὡς ὄφελον θανέειν καὶ πότμον ἐπισπεῖν
275 αὐτοῦ ἐν Αἰγύπτῳ· ἔτι γάρ νύ με πῆμ᾽ ὑπέδεκτο·
αὐτίκ᾽ ἀπὸ κρατὸς κυνέην εὔτυκτον ἔθηκα
καὶ σάκος ὤμοιϊν, δόρυ δ᾽ ἔκβαλον ἔκτοσε χειρός·
αὐτὰρ ἐγὼ βασιλῆος ἐναντίον ἤλυθον ἵππων
καὶ κύσα γούναθ᾽ ἑλών· ὁ δ᾽ ἐρύσατο καί μ᾽ ἐλέησεν,
280 ἐς δίφρον δέ μ᾽ ἕσας ἄγεν οἴκαδε δάκρυ χέοντα.
ἦ μέν μοι μάλα πολλοὶ ἐπήϊσσον μελίῃσιν,
ἱέμενοι κτεῖναι ―δὴ γὰρ κεχολώατο λίην―
ἀλλ᾽ ἀπὸ κεῖνος ἔρυκε, Διὸς δ᾽ ὠπίζετο μῆνιν
ξεινίου, ὅς τε μάλιστα νεμεσσᾶται κακὰ ἔργα.
285 ἔνθα μὲν ἑπτάετες μένον αὐτόθι, πολλὰ δ᾽ ἄγειρα
χρήματ᾽ ἀν᾽ Αἰγυπτίους ἄνδρας· δίδοσαν γὰρ ἅπαντες.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ὄγδοόν μοι ἐπιπλόμενον ἔτος ἦλθε,
δὴ τότε Φοῖνιξ ἦλθεν ἀνὴρ ἀπατήλια εἰδώς,
τρώκτης, ὃς δὴ πολλὰ κάκ᾽ ἀνθρώποισιν ἐώργει·
290 ὅς μ᾽ ἄγε παρπεπιθὼν ᾗσι φρεσίν, ὄφρ᾽ ἱκόμεσθα
Φοινίκην, ὅθι τοῦ γε δόμοι καὶ κτήματ᾽ ἔκειτο.
ἔνθα παρ᾽ αὐτῷ μεῖνα τελεσφόρον εἰς ἐνιαυτόν.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ μῆνές τε καὶ ἡμέραι ἐξετελεῦντο
ἂψ περιτελλομένου ἔτεος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
295 ἐς Λιβύην μ᾽ ἐπὶ νηὸς ἐέσσατο ποντοπόροιο
ψεύδεα βουλεύσας, ἵνα οἱ σὺν φόρτον ἄγοιμι,
κεῖθι δέ μ᾽ ὡς περάσειε καὶ ἄσπετον ὦνον ἕλοιτο.
τῷ ἑπόμην ἐπὶ νηός, ὀϊόμενός περ, ἀνάγκῃ.
ἡ δ᾽ ἔθεεν Βορέῃ ἀνέμῳ ἀκραέϊ καλῷ,
300 μέσσον ὑπὲρ Κρήτης· Ζεὺς δέ σφισι μήδετ᾽ ὄλεθρον.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Κρήτην μὲν ἐλείπομεν, οὐδέ τις ἄλλη
φαίνετο γαιάων, ἀλλ᾽ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
δὴ τότε κυανέην νεφέλην ἔστησε Κρονίων
νηὸς ὕπερ γλαφυρῆς, ἤχλυσε δὲ πόντος ὑπ᾽ αὐτῆς.
305 Ζεὺς δ᾽ ἄμυδις βρόντησε καὶ ἔμβαλε νηῒ κεραυνόν·
ἡ δ᾽ ἐλελίχθη πᾶσα Διὸς πληγεῖσα κεραυνῷ,
ἐν δὲ θεείου πλῆτο· πέσον δ᾽ ἐκ νηὸς ἅπαντες.
οἱ δὲ κορώνῃσιν ἴκελοι περὶ νῆα μέλαιναν
κύμασιν ἐμφορέοντο· θεὸς δ᾽ ἀποαίνυτο νόστον.
310 αὐτὰρ ἐμοὶ Ζεὺς αὐτός, ἔχοντί περ ἄλγεα θυμῷ,
ἱστὸν ἀμαιμάκετον νηὸς κυανοπρῴροιο
ἐν χείρεσσιν ἔθηκεν, ὅπως ἔτι πῆμα φύγοιμι.
τῷ ῥα περιπλεχθεὶς φερόμην ὀλοοῖς ἀνέμοισιν.
ἐννῆμαρ φερόμην, δεκάτῃ δέ με νυκτὶ μελαίνῃ
315 γαίῃ Θεσπρωτῶν πέλασεν μέγα κῦμα κυλίνδον.
ἔνθα με Θεσπρωτῶν βασιλεὺς ἐκομίσσατο Φείδων
ἥρως ἀπριάτην· τοῦ γὰρ φίλος υἱὸς ἐπελθὼν
αἴθρῳ καὶ καμάτῳ δεδμημένον ἦγεν ἐς οἶκον,
χειρὸς ἀναστήσας, ὄφρ᾽ ἵκετο δώματα πατρός·
320 ἀμφὶ δέ με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα ἕσσεν.
ἔνθ᾽ Ὀδυσῆος ἐγὼ πυθόμην· κεῖνος γὰρ ἔφασκε
ξεινίσαι ἠδὲ φιλῆσαι ἰόντ᾽ ἐς πατρίδα γαῖαν,
καί μοι κτήματ᾽ ἔδειξεν ὅσα ξυναγείρατ᾽ Ὀδυσσεύς,
χαλκόν τε χρυσόν τε πολύκμητόν τε σίδηρον.
325 καί νύ κεν ἐς δεκάτην γενεὴν ἕτερόν γ᾽ ἔτι βόσκοι·
τόσσα οἱ ἐν μεγάροις κειμήλια κεῖτο ἄνακτος.
τὸν δ᾽ ἐς Δωδώνην φάτο βήμεναι, ὄφρα θεοῖο
ἐκ δρυὸς ὑψικόμοιο Διὸς βουλὴν ἐπακούσαι,
ὅππώς νοστήσει᾽ Ἰθάκης ἐς πίονα δῆμον
330 ἤδη δὴν ἀπεών, ἢ ἀμφαδὸν ἦε κρυφηδόν.
ὤμοσε δὲ πρὸς ἔμ᾽ αὐτόν, ἀποσπένδων ἐνὶ οἴκῳ,
νῆα κατειρύσθαι καὶ ἐπαρτέας ἔμμεν ἑταίρους,
οἳ δή μιν πέμψουσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἐμὲ πρὶν ἀπέπεμψε· τύχησε γὰρ ἐρχομένη νηῦς
335 ἀνδρῶν Θεσπρωτῶν ἐς Δουλίχιον πολύπυρον.
ἔνθ᾽ ὅ γέ μ᾽ ἠνώγει πέμψαι βασιλῆϊ Ἀκάστῳ
ἐνδυκέως· τοῖσιν δὲ κακὴ φρεσὶν ἥνδανε βουλὴ
ἀμφ᾽ ἐμοί, ὄφρ᾽ ἔτι πάγχυ δύης ἐπὶ πῆμα γενοίμην.
ἀλλ᾽ ὅτε γαίης πολλὸν ἀπέπλω ποντοπόρος νηῦς,
340 αὐτίκα δούλιον ἦμαρ ἐμοὶ περιμηχανόωντο.
ἐκ μέν με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματ᾽ ἔδυσαν,
ἀμφὶ δέ με ῥάκος ἄλλο κακὸν βάλον ἠδὲ χιτῶνα,
ῥωγαλέα, τὰ καὶ αὐτὸς ἐν ὀφθαλμοῖσιν ὅρηαι·
ἑσπέριοι δ᾽ Ἰθάκης εὐδειέλου ἔργ᾽ ἀφίκοντο.
345 ἔνθ᾽ ἐμὲ μὲν κατέδησαν ἐϋσσέλμῳ ἐνὶ νηῒ
ὅπλῳ ἐϋστρεφέϊ στερεῶς, αὐτοὶ δ᾽ ἀποβάντες
ἐσσυμένως παρὰ θῖνα θαλάσσης δόρπον ἕλοντο.
αὐτὰρ ἐμοὶ δεσμὸν μὲν ἀνέγναμψαν θεοὶ αὐτοὶ
ῥηϊδίως· κεφαλῇ δὲ κατὰ ῥάκος ἀμφικαλύψας
350 ξεστὸν ἐφόλκαιον καταβὰς ἐπέλασσα θαλάσσῃ
στῆθος, ἔπειτα δὲ χερσὶ διήρεσσ᾽ ἀμφοτέρῃσι
νηχόμενος, μάλα δ᾽ ὦκα θύρηθ᾽ ἔα ἀμφὶς ἐκείνων.
ἔνθ᾽ ἀναβάς, ὅθι τε δρίος ἦν πολυανθέος ὕλης,
κείμην πεπτηώς. οἱ δὲ μεγάλα στενάχοντες
355 φοίτων· ἀλλ᾽ οὐ γάρ σφιν ἐφαίνετο κέρδιον εἶναι
μαίεσθαι προτέρω, τοὶ μὲν πάλιν αὖτις ἔβαινον
νηὸς ἔπι γλαφυρῆς· ἐμὲ δ᾽ ἔκρυψαν θεοὶ αὐτοὶ
ῥηϊδίως, καί με σταθμῷ ἐπέλασσαν ἄγοντες
ἀνδρὸς ἐπισταμένου· ἔτι γάρ νύ μοι αἶσα βιῶναι.»
360 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ἆ δειλὲ ξείνων, ἦ μοι μάλα θυμὸν ὄρινας
ταῦτα ἕκαστα λέγων, ὅσα δὴ πάθες ἠδ᾽ ὅσ᾽ ἀλήθης.
ἀλλὰ τά γ᾽ οὐ κατὰ κόσμον, ὀΐομαι, οὐδέ με πείσεις
εἰπὼν ἀμφ᾽ Ὀδυσῆϊ· τί σε χρὴ τοῖον ἐόντα
365 μαψιδίως ψεύδεσθαι; ἐγὼ δ᾽ εὖ οἶδα καὶ αὐτὸς
νόστον ἐμοῖο ἄνακτος, ὅ τ᾽ ἤχθετο πᾶσι θεοῖσι
πάγχυ μάλ᾽, ὅττι μιν οὔ τι μετὰ Τρώεσσι δάμασσαν
ἠὲ φίλων ἐν χερσίν, ἐπεὶ πόλεμον τολύπευσε.
τῷ κέν οἱ τύμβον μὲν ἐποίησαν Παναχαιοί,
370 ἠδέ κε καὶ ᾧ παιδὶ μέγα κλέος ἤρατ᾽ ὀπίσσω.
νῦν δέ μιν ἀκλειῶς ἅρπυιαι ἀνηρέψαντο.
αὐτὰρ ἐγὼ παρ᾽ ὕεσσιν ἀπότροπος· οὐδὲ πόλινδε
ἔρχομαι, εἰ μή πού τι περίφρων Πηνελόπεια
ἐλθέμεν ὀτρύνῃσιν, ὅτ᾽ ἀγγελίη ποθὲν ἔλθῃ.
375 ἀλλ᾽ οἱ μὲν τὰ ἕκαστα παρήμενοι ἐξερέουσιν,
ἠμὲν οἳ ἄχνυνται δὴν οἰχομένοιο ἄνακτος,
ἠδ᾽ οἳ χαίρουσιν βίοτον νήποινον ἔδοντες·
ἀλλ᾽ ἐμοὶ οὐ φίλον ἐστὶ μεταλλῆσαι καὶ ἐρέσθαι,
ἐξ οὗ δή μ᾽ Αἰτωλὸς ἀνὴρ ἐξήπαφε μύθῳ,
380 ὅς ῥ᾽ ἄνδρα κτείνας, πολλὴν ἐπὶ γαῖαν ἀληθείς,
ἦλθεν ἐμὰ πρὸς δώματ᾽· ἐγὼ δέ μιν ἀμφαγάπαζον.
φῆ δέ μιν ἐν Κρήτεσσι παρ᾽ Ἰδομενῆϊ ἰδέσθαι
νῆας ἀκειόμενον, τάς οἱ ξυνέαξαν ἄελλαι·
καὶ φάτ᾽ ἐλεύσεσθαι ἢ ἐς θέρος ἢ ἐς ὀπώρην,
385 πολλὰ χρήματ᾽ ἄγοντα, σὺν ἀντιθέοις ἑτάροισι.
καὶ σύ, γέρον πολυπενθές, ἐπεί σέ μοι ἤγαγε δαίμων,
μήτε τί μοι ψεύδεσσι χαρίζεο μήτε τι θέλγε·
οὐ γὰρ τοὔνεκ᾽ ἐγώ σ᾽ αἰδέσσομαι οὐδὲ φιλήσω,
ἀλλὰ Δία ξένιον δείσας αὐτόν τ᾽ ἐλεαίρων.»
390 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ἦ μάλα τίς τοι θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἄπιστος,
οἷόν σ᾽ οὐδ᾽ ὀμόσας περ ἐπήγαγον οὐδέ σε πείθω.
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ῥήτρην ποιησόμεθ᾽· αὐτὰρ ὄπισθε
μάρτυροι ἀμφοτέροισι θεοί, τοὶ Ὄλυμπον ἔχουσιν.
395 εἰ μέν κεν νοστήσῃ ἄναξ τεὸς ἐς τόδε δῶμα,
ἕσσας με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα πέμψαι
Δουλίχιόνδ᾽ ἰέναι, ὅθι μοι φίλον ἔπλετο θυμῷ·
εἰ δέ κε μὴ ἔλθῃσιν ἄναξ τεὸς ὡς ἀγορεύω,
δμῶας ἐπισσεύας βαλέειν μεγάλης κατὰ πέτρης,
400 ὄφρα καὶ ἄλλος πτωχὸς ἀλεύεται ἠπεροπεύειν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσεφώνεε δῖος ὑφορβός·
«ξεῖν᾽, οὕτω γάρ κέν μοι ἐϋκλείη τ᾽ ἀρετή τε
εἴη ἐπ᾽ ἀνθρώπους ἅμα τ᾽ αὐτίκα καὶ μετέπειτα,
ὅς σ᾽ ἐπεὶ ἐς κλισίην ἄγαγον καὶ ξείνια δῶκα,
405 αὖτις δὲ κτείναιμι φίλον τ᾽ ἀπὸ θυμὸν ἑλοίμην·
πρόφρων κεν δὴ ἔπειτα Δία Κρονίωνα λιτοίμην.
νῦν δ᾽ ὥρη δόρποιο· τάχιστά μοι ἔνδον ἑταῖροι
εἶεν, ἵν᾽ ἐν κλισίῃ λαρὸν τετυκοίμεθα δόρπον.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
410 ἀγχίμολον δὲ σύες τε καὶ ἀνέρες ἦλθον ὑφορβοί.
τὰς μὲν ἄρα ἔρξαν κατὰ ἤθεα κοιμηθῆναι,
κλαγγὴ δ᾽ ἄσπετος ὦρτο συῶν αὐλιζομενάων·
αὐτὰρ ὁ οἷς ἑτάροισιν ἐκέκλετο δῖος ὑφορβός·
«ἄξεθ᾽ ὑῶν τὸν ἄριστον, ἵνα ξείνῳ ἱερεύσω
415 τηλεδαπῷ· πρὸς δ᾽ αὐτοὶ ὀνησόμεθ᾽, οἵ περ ὀϊζὺν
δὴν ἔχομεν πάσχοντες ὑῶν ἕνεκ᾽ ἀργιοδόντων·
ἄλλοι δ᾽ ἡμέτερον κάματον νήποινον ἔδουσιν.»
Ὣς ἄρα φωνήσας κέασε ξύλα νηλέϊ χαλκῷ
οἱ δ᾽ ὗν εἰσῆγον μάλα πίονα πενταέτηρον.
420 τὸν μὲν ἔπειτ᾽ ἔστησαν ἐπ᾽ ἐσχάρῃ· οὐδὲ συβώτης
λήθετ᾽ ἄρ᾽ ἀθανάτων· φρεσὶ γὰρ κέχρητ᾽ ἀγαθῇσιν·
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἀπαρχόμενος κεφαλῆς τρίχας ἐν πυρὶ βάλλεν
ἀργιόδοντος ὑός, καὶ ἐπεύχετο πᾶσι θεοῖσι
νοστῆσαι Ὀδυσῆα πολύφρονα ὅνδε δόμονδε.
425 κόψε δ᾽ ἀνασχόμενος σχίζῃ δρυός, ἣν λίπε κείων·
τὸν δ᾽ ἔλιπε ψυχή. τοὶ δὲ σφάξάν τε καὶ εὗσαν·
αἶψα δέ μιν διέχευαν· ὁ δ᾽ ὠμοθετεῖτο συβώτης,
πάντων ἀρχόμενος μελέων, ἐς πίονα δημόν.
καὶ τὰ μὲν ἐν πυρὶ βάλλε, παλύνας ἀλφίτου ἀκτῇ,
430 μίστυλλόν τ᾽ ἄρα τἆλλα καὶ ἀμφ᾽ ὀβελοῖσιν ἔπειραν,
ὤπτησάν τε περιφραδέως ἐρύσαντό τε πάντα,
βάλλον δ᾽ εἰν ἐλεοῖσιν ἀολλέα· ἂν δὲ συβώτης
ἵστατο δαιτρεύσων· περὶ γὰρ φρεσὶν αἴσιμα ᾔδη.
καὶ τὰ μὲν ἕπταχα πάντα διεμοιρᾶτο δαΐζων·
435 τὴν μὲν ἴαν νύμφῃσι καὶ Ἑρμῇ, Μαιάδος υἱεῖ,
θῆκεν ἐπευξάμενος, τὰς δ᾽ ἄλλας νεῖμεν ἑκάστῳ·
νώτοισιν δ᾽ Ὀδυσῆα διηνεκέεσσι γέραιρεν
ἀργιόδοντος ὑός, κύδαινε δὲ θυμὸν ἄνακτος·
καί μιν φωνήσας προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
440 «αἴθ᾽ οὕτως, Εὔμαιε, φίλος Διὶ πατρὶ γένοιο
ὡς ἐμοί, ὅττι με τοῖον ἐόντ᾽ ἀγαθοῖσι γεραίρεις.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ἔσθιε, δαιμόνιε ξείνων, καὶ τέρπεο τοῖσδε,
οἷα πάρεστι· θεὸς δὲ τὸ μὲν δώσει, τὸ δ᾽ ἐάσει,
445 ὅττι κεν ᾧ θυμῷ ἐθέλῃ· δύναται γὰρ ἅπαντα.»
Ἦ ῥα καὶ ἄργματα θῦσε θεοῖς αἰειγενέτῃσι,
σπείσας δ᾽ αἴθοπα οἶνον Ὀδυσσῆϊ πτολιπόρθῳ
ἐν χείρεσσιν ἔθηκεν· ὁ δ᾽ ἕζετο ᾗ παρὰ μοίρῃ.
σῖτον δέ σφιν ἔνειμε Μεσαύλιος, ὅν ῥα συβώτης
450 αὐτὸς κτήσατο οἶος ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος·
πὰρ δ᾽ ἄρα μιν Ταφίων πρίατο κτεάτεσσιν ἑοῖσιν.
οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
455 σῖτον μέν σφιν ἀφεῖλε Μεσαύλιος, οἱ δ᾽ ἐπὶ κοῖτον,
σίτου καὶ κρειῶν κεκορημένοι ἐσσεύοντο.
Νὺξ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπῆλθε κακή, σκοτομήνιος· ὗε δ᾽ ἄρα Ζεὺς
πάννυχος, αὐτὰρ ἄη Ζέφυρος μέγας αἰὲν ἔφυδρος.
τοῖς δ᾽ Ὀδυσεὺς μετέειπε, συβώτεω πειρητίζων,
460 εἴ πώς οἱ ἐκδὺς χλαῖναν πόροι, ἤ τιν᾽ ἑταίρων
ἄλλον ἐποτρύνειεν, ἐπεί ἑο κήδετο λίην·
«κέκλυθι νῦν, Εὔμαιε καὶ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι,
εὐξάμενός τι ἔπος ἐρέω· οἶνος γὰρ ἀνώγει
ἠλεός, ὅς τ᾽ ἐφέηκε πολύφρονά περ μάλ᾽ ἀεῖσαι
465 καί θ᾽ ἁπαλὸν γελάσαι, καί τ᾽ ὀρχήσασθαι ἀνῆκε,
καί τι ἔπος προέηκεν ὅ πέρ τ᾽ ἄρρητον ἄμεινον.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ οὖν τὸ πρῶτον ἀνέκραγον, οὐκ ἐπικεύσω.
εἴθ᾽ ὣς ἡβώοιμι βίη τέ μοι ἔμπεδος εἴη,
ὡς ὅθ᾽ ὑπὸ Τροίην λόχον ἤγομεν ἀρτύναντες.
470 ἡγείσθην δ᾽ Ὀδυσεύς τε καὶ Ἀτρεΐδης Μενέλαος,
τοῖσι δ᾽ ἅμα τρίτος ἄρχον ἐγών· αὐτοὶ γὰρ ἄνωγον.
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἱκόμεσθα ποτὶ πτόλιν αἰπύ τε τεῖχος,
ἡμεῖς μὲν περὶ ἄστυ κατὰ ῥωπήϊα πυκνά,
ἂν δόνακας καὶ ἕλος, ὑπὸ τεύχεσι πεπτηῶτες
475 κείμεθα, νὺξ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπῆλθε κακὴ Βορέαο πεσόντος,
πηγυλίς· αὐτὰρ ὕπερθε χιὼν γένετ᾽ ἠΰτε πάχνη,
ψυχρή, καὶ σακέεσσι περιτρέφετο κρύσταλλος.
ἔνθ᾽ ἄλλοι πάντες χλαίνας ἔχον ἠδὲ χιτῶνας,
εὗδον δ᾽ εὔκηλοι, σάκεσιν εἰλυμένοι ὤμους·
480 αὐτὰρ ἐγὼ χλαῖναν μὲν ἰὼν ἑτάροισιν ἔλειπον
ἀφραδίῃς, ἐπεὶ οὐκ ἐφάμην ῥιγωσέμεν ἔμπης,
ἀλλ᾽ ἑπόμην σάκος οἶον ἔχων καὶ ζῶμα φαεινόν.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τρίχα νυκτὸς ἔην, μετὰ δ᾽ ἄστρα βεβήκει,
καὶ τότ᾽ ἐγὼν Ὀδυσῆα προσηύδων ἐγγὺς ἐόντα
485 ἀγκῶνι νύξας· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἐμμαπέως ὑπάκουσε·
“διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
οὔ τοι ἔτι ζωοῖσι μετέσσομαι, ἀλλά με χεῖμα
δάμναται· οὐ γὰρ ἔχω χλαῖναν· παρά μ᾽ ἤπαφε δαίμων
οἰοχίτων᾽ ἔμεναι· νῦν δ᾽ οὐκέτι φυκτὰ πέλονται.”
490 ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔπειτα νόον σχέθε τόνδ᾽ ἐνὶ θυμῷ,
οἷος κεῖνος ἔην βουλευέμεν ἠδὲ μάχεσθαι·
φθεγξάμενος δ᾽ ὀλίγῃ ὀπί με πρὸς μῦθον ἔειπε·
“σίγα νῦν, μή τίς σευ Ἀχαιῶν ἄλλος ἀκούσῃ.”
ἦ καὶ ἐπ᾽ ἀγκῶνος κεφαλὴν σχέθεν εἶπέ τε μῦθον·
495 “κλῦτε, φίλοι· θεῖός μοι ἐνύπνιον ἦλθεν ὄνειρος.
λίην γὰρ νηῶν ἑκὰς ἤλθομεν· ἀλλά τις εἴη
εἰπεῖν Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι, ποιμένι λαῶν,
εἰ πλέονας παρὰ ναῦφιν ἐποτρύνειε νέεσθαι.”
ὣς ἔφατ᾽, ὦρτο δ᾽ ἔπειτα Θόας, Ἀνδραίμονος υἱός,
500 καρπαλίμως, ἀπὸ δὲ χλαῖναν βάλε φοινικόεσσαν,
βῆ δὲ θέειν ἐπὶ νῆας· ἐγὼ δ᾽ ἐνὶ εἵματι κείνου
κείμην ἀσπασίως, φάε δὲ χρυσόθρονος Ἠώς.
ὣς νῦν ἡβώοιμι βίη τέ μοι ἔμπεδος εἴη·
δοίη κέν τις χλαῖναν ἐνὶ σταθμοῖσι συφορβῶν,
505 ἀμφότερον, φιλότητι καὶ αἰδοῖ φωτὸς ἑῆος·
νῦν δέ μ᾽ ἀτιμάζουσι κακὰ χροῒ εἵματ᾽ ἔχοντα.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ὦ γέρον, αἶνος μέν τοι ἀμύμων, ὃν κατέλεξας,
οὐδέ τί πω παρὰ μοῖραν ἔπος νηκερδὲς ἔειπες·
510 τῷ οὔτ᾽ ἐσθῆτος δευήσεαι οὔτε τευ ἄλλου,
ὧν ἐπέοιχ᾽ ἱκέτην ταλαπείριον ἀντιάσαντα,
νῦν· ἀτὰρ ἠῶθέν γε τὰ σὰ ῥάκεα δνοπαλίξεις.
οὐ γὰρ πολλαὶ χλαῖναι ἐπημοιβοί τε χιτῶνες
ἐνθάδε ἕννυσθαι, μία δ᾽ οἴη φωτὶ ἑκάστῳ.
515 αὐτὰρ ἐπὴν ἔλθῃσιν Ὀδυσσῆος φίλος υἱός,
αὐτός τοι χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα δώσει,
πέμψει δ᾽ ὅππῃ σε κραδίη θυμός τε κελεύει.»
Ὣς εἰπὼν ἀνόρουσε, τίθει δ᾽ ἄρα οἱ πυρὸς ἐγγὺς
εὐνήν, ἐν δ᾽ ὀΐων τε καὶ αἰγῶν δέρματ᾽ ἔβαλλεν.
520 ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς κατέλεκτ᾽· ἐπὶ δὲ χλαῖναν βάλεν αὐτῷ
πυκνὴν καὶ μεγάλην, ἥ οἱ παρακέσκετ᾽ ἀμοιβάς,
ἕννυσθαι ὅτε τις χειμὼν ἔκπαγλος ὄροιτο.
Ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς κοιμήσατο, τοὶ δὲ παρ᾽ αὐτὸν
ἄνδρες κοιμήσαντο νεηνίαι· οὐδὲ συβώτῃ
525 ἥνδανεν αὐτόθι κοῖτος, ὑῶν ἄπο κοιμηθῆναι,
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἄρ᾽ ἔξω ἰὼν ὁπλίζετο· χαῖρε δ᾽ Ὀδυσσεύς,
ὅττι ῥά οἱ βιότου περικήδετο νόσφιν ἐόντος.
πρῶτον μὲν ξίφος ὀξὺ περὶ στιβαροῖς βάλετ᾽ ὤμοις,
ἀμφὶ δὲ χλαῖναν ἐέσσατ᾽ ἀλεξάνεμον, μάλα πυκνήν,
530 ἂν δὲ νάκην ἕλετ᾽ αἰγὸς ἐϋτρεφέος μεγάλοιο,
εἵλετο δ᾽ ὀξὺν ἄκοντα, κυνῶν ἀλκτῆρα καὶ ἀνδρῶν.
βῆ δ᾽ ἴμεναι κείων ὅθι περ σύες ἀργιόδοντες
πέτρῃ ὕπο γλαφυρῇ εὗδον, Βορέω ὑπ᾽ ἰωγῇ.
Οδύσσεια – ν
Πηγή greek-language.gr _ Homer odyssey n
greek-language.gr _ Homer – Iliad and Odyssey
Αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν
χῶρον ἀν᾽ ὑλήεντα δι᾽ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθήνη
πέφραδε δῖον ὑφορβόν, ὅ οἱ βιότοιο μάλιστα
κήδετο οἰκήων, οὓς κτήσατο δῖος Ὀδυσσεύς.
5 Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐνὶ προδόμῳ εὗρ᾽ ἥμενον, ἔνθα οἱ αὐλὴ
ὑψηλὴ δέδμητο, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ,
καλή τε μεγάλη τε, περίδρομος· ἥν ῥα συβώτης
αὐτὸς δείμαθ᾽ ὕεσσιν ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος,
10 ῥυτοῖσιν λάεσσι καὶ ἐθρίγκωσεν ἀχέρδῳ.
σταυροὺς δ᾽ ἐκτὸς ἔλασσε διαμπερὲς ἔνθα καὶ ἔνθα,
πυκνοὺς καὶ θαμέας, τὸ μέλαν δρυὸς ἀμφικεάσσας·
ἔντοσθεν δ᾽ αὐλῆς συφεοὺς δυοκαίδεκα ποίει
πλησίον ἀλλήλων, εὐνὰς συσίν· ἐν δὲ ἑκάστῳ
15 πεντήκοντα σύες χαμαιευνάδες ἐρχατόωντο,
θήλειαι τοκάδες· τοὶ δ᾽ ἄρσενες ἐκτὸς ἴαυον,
πολλὸν παυρότεροι· τοὺς γὰρ μινύθεσκον ἔδοντες
ἀντίθεοι μνηστῆρες, ἐπεὶ προΐαλλε συβώτης
αἰεὶ ζατρεφέων σιάλων τὸν ἄριστον ἁπάντων·
20 οἱ δὲ τριηκόσιοί τε καὶ ἑξήκοντα πέλοντο.
πὰρ δὲ κύνες θήρεσσιν ἐοικότες αἰὲν ἴαυον
τέσσαρες, οὓς ἔθρεψε συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν.
αὐτὸς δ᾽ ἀμφὶ πόδεσσιν ἑοῖς ἀράρισκε πέδιλα,
τάμνων δέρμα βόειον ἐϋχροές· οἱ δὲ δὴ ἄλλοι
25 οἴχοντ᾽ ἄλλυδις ἄλλος ἅμ᾽ ἀγρομένοισι σύεσσιν,
οἱ τρεῖς· τὸν δὲ τέταρτον ἀποπροέηκε πόλινδε
σῦν ἀγέμεν μνηστῆρσιν ὑπερφιάλοισιν ἀνάγκῃ,
ὄφρ᾽ ἱερεύσαντες κρειῶν κορεσαίατο θυμόν.
Ἐξαπίνης δ᾽ Ὀδυσῆα ἴδον κύνες ὑλακόμωροι.
30 οἱ μὲν κεκλήγοντες ἐπέδραμον· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἕζετο κερδοσύνῃ, σκῆπτρον δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
ἔνθα κεν ᾧ πὰρ σταθμῷ ἀεικέλιον πάθεν ἄλγος·
ἀλλὰ συβώτης ὦκα ποσὶ κραιπνοῖσι μετασπὼν
ἔσσυτ᾽ ἀνὰ πρόθυρον, σκῦτος δέ οἱ ἔκπεσε χειρός.
35 τοὺς μὲν ὁμοκλήσας σεῦεν κύνας ἄλλυδις ἄλλον
πυκνῇσιν λιθάδεσσιν· ὁ δὲ προσέειπεν ἄνακτα·
«ὦ γέρον, ἦ ὀλίγου σε κύνες διεδηλήσαντο
ἐξαπίνης, καί κέν μοι ἐλεγχείην κατέχευας.
καὶ δέ μοι ἄλλα θεοὶ δόσαν ἄλγεά τε στοναχάς τε·
40 ἀντιθέου γὰρ ἄνακτος ὀδυρόμενος καὶ ἀχεύων
ἧμαι, ἄλλοισιν δὲ σύας σιάλους ἀτιτάλλω
ἔδμεναι· αὐτὰρ κεῖνος ἐελδόμενός που ἐδωδῆς
πλάζετ᾽ ἐπ᾽ ἀλλοθρόων ἀνδρῶν δῆμόν τε πόλιν τε,
εἴ που ἔτι ζώει καὶ ὁρᾷ φάος ἠελίοιο.
45 ἀλλ᾽ ἕπεο, κλισίηνδ᾽ ἴομεν, γέρον, ὄφρα καὶ αὐτὸς
σίτου καὶ οἴνοιο κορεσσάμενος κατὰ θυμὸν
εἴπῃς ὁππόθεν ἐσσὶ καὶ ὁππόσα κήδε᾽ ἀνέτλης.»
Ὣς εἰπὼν κλισίηνδ᾽ ἡγήσατο δῖος ὑφορβός,
εἷσεν δ᾽ εἰσαγαγών, ῥῶπας δ᾽ ὑπέχευε δασείας,
50 ἐστόρεσεν δ᾽ ἐπὶ δέρμα ἰονθάδος ἀγρίου αἰγός,
αὐτοῦ ἐνεύναιον, μέγα καὶ δασύ. χαῖρε δ᾽ Ὀδυσσεὺς
ὅττι μιν ὣς ὑπέδεκτο, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
«Ζεύς τοι δοίη, ξεῖνε, καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι
ὅττι μάλιστ᾽ ἐθέλεις, ὅτι με πρόφρων ὑπέδεξο.»
55 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ξεῖν᾽, οὔ μοι θέμις ἔστ᾽, οὐδ᾽ εἰ κακίων σέθεν ἔλθοι,
ξεῖνον ἀτιμῆσαι· πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες
ξεῖνοί τε πτωχοί τε· δόσις δ᾽ ὀλίγη τε φίλη τε
γίγνεται ἡμετέρη· ἡ γὰρ δμώων δίκη ἐστὶν
60 αἰεὶ δειδιότων, ὅτ᾽ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες
οἱ νέοι. ἦ γὰρ τοῦ γε θεοὶ κατὰ νόστον ἔδησαν,
ὅς κεν ἔμ᾽ ἐνδυκέως ἐφίλει καὶ κτῆσιν ὄπασσεν,
οἷά τε ᾧ οἰκῆϊ ἄναξ εὔθυμος ἔδωκεν,
οἶκόν τε κλῆρόν τε πολυμνήστην τε γυναῖκα,
65 ὅς οἱ πολλὰ κάμῃσι, θεὸς δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἀέξῃ,
ὡς καὶ ἐμοὶ τόδε ἔργον ἀέξεται, ᾧ ἐπιμίμνω.
τῷ κέ με πόλλ᾽ ὤνησεν ἄναξ, εἰ αὐτόθι γήρα·
ἀλλ᾽ ὄλεθ᾽ ―ὡς ὤφελλ᾽ Ἑλένης ἀπὸ φῦλον ὀλέσθαι
πρόχνυ, ἐπεὶ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε·
70 καὶ γὰρ κεῖνος ἔβη Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς
Ἴλιον εἰς εὔπωλον, ἵνα Τρώεσσι μάχοιτο.»
Ὣς εἰπὼν ζωστῆρι θοῶς συνέεργε χιτῶνα,
βῆ δ᾽ ἴμεν ἐς συφεούς, ὅθι ἔθνεα ἔρχατο χοίρων.
ἔνθεν ἑλὼν δύ᾽ ἔνεικε καὶ ἀμφοτέρους ἱέρευσεν,
75 εὗσέ τε μίστυλλέν τε καὶ ἀμφ᾽ ὀβελοῖσιν ἔπειρεν.
ὀπτήσας δ᾽ ἄρα πάντα φέρων παρέθηκ᾽ Ὀδυσῆϊ
θέρμ᾽ αὐτοῖς ὀβελοῖσιν· ὁ δ᾽ ἄλφιτα λευκὰ πάλυνεν·
ἐν δ᾽ ἄρα κισσυβίῳ κίρνη μελιηδέα οἶνον,
αὐτὸς δ᾽ ἀντίον ἷζεν, ἐποτρύνων δὲ προσηύδα·
80 «ἔσθιε νῦν, ὦ ξεῖνε, τά τε δμώεσσι πάρεστι,
χοίρε᾽· ἀτὰρ σιάλους γε σύας μνηστῆρες ἔδουσιν,
οὐκ ὄπιδα φρονέοντες ἐνὶ φρεσὶν οὐδ᾽ ἐλεητύν.
οὐ μὲν σχέτλια ἔργα θεοὶ μάκαρες φιλέουσιν,
ἀλλὰ δίκην τίουσι καὶ αἴσιμα ἔργ᾽ ἀνθρώπων.
85 καὶ μὲν δυσμενέες καὶ ἀνάρσιοι, οἵ τ᾽ ἐπὶ γαίης
ἀλλοτρίης βῶσιν καί σφιν Ζεὺς ληΐδα δώῃ.
πλησάμενοι δέ τε νῆας ἔβαν οἶκόνδε νέεσθαι,
καὶ μὲν τοῖς ὄπιδος κρατερὸν δέος ἐν φρεσὶ πίπτει.
οἵδε δέ τοι ἴσασι, θεοῦ δέ τιν᾽ ἔκλυον αὐδήν,
90 κείνου λυγρὸν ὄλεθρον, ὅ τ᾽ οὐκ ἐθέλουσι δικαίως
μνᾶσθαι οὐδὲ νέεσθαι ἐπὶ σφέτερ᾽, ἀλλὰ ἕκηλοι
κτήματα δαρδάπτουσιν ὑπέρβιον, οὐδ᾽ ἔπι φειδώ.
ὅσσαι γὰρ νύκτες τε καὶ ἡμέραι ἐκ Διός εἰσιν,
οὔ ποθ᾽ ἓν ἱρεύουσ᾽ ἱερήϊον, οὐδὲ δύ᾽ οἴω·
95 οἶνον δὲ φθινύθουσιν ὑπέρβιον ἐξαφύοντες.
ἦ γάρ οἱ ζωή γ᾽ ἦν ἄσπετος· οὔ τινι τόσση
ἀνδρῶν ἡρώων, οὔτ᾽ ἠπείροιο μελαίνης
οὔτ᾽ αὐτῆς Ἰθάκης· οὐδὲ ξυνεείκοσι φωτῶν
ἔστ᾽ ἄφενος τοσσοῦτον· ἐγὼ δέ κέ τοι καταλέξω.
100 δώδεκ᾽ ἐν ἠπείρῳ ἀγέλαι· τόσα πώεα οἰῶν,
τόσσα συῶν συβόσια, τόσ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν
βόσκουσι ξεῖνοί τε καὶ αὐτοῦ βώτορες ἄνδρες.
ἐνθάδε τ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν ἕνδεκα πάντα
ἐσχατιῇ βόσκοντ᾽, ἐπὶ δ᾽ ἀνέρες ἐσθλοὶ ὄρονται.
105 τῶν αἰεί σφιν ἕκαστος ἐπ᾽ ἤματι μῆλον ἀγινεῖ,
ζατρεφέων αἰγῶν ὅς τις φαίνηται ἄριστος.
αὐτὰρ ἐγὼ σῦς τάσδε φυλάσσω τε ῥύομαί τε,
καί σφι συῶν τὸν ἄριστον ἐῢ κρίνας ἀποπέμπω.»
Ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ ἐνδυκέως κρέα τ᾽ ἤσθιε πῖνέ τε οἶνον
110 ἁρπαλέως ἀκέων, κακὰ δὲ μνηστῆρσι φύτευεν.
αὐτὰρ ἐπεὶ δείπνησε καὶ ἤραρε θυμὸν ἐδωδῇ,
καί οἱ πλησάμενος δῶκε σκύφος, ᾧ περ ἔπινεν,
οἴνου ἐνίπλειον· ὁ δ᾽ ἐδέξατο, χαῖρε δὲ θυμῷ,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
115 «ὦ φίλε, τίς γάρ σε πρίατο κτεάτεσσιν ἑοῖσιν,
ὧδε μάλ᾽ ἀφνειὸς καὶ καρτερὸς ὡς ἀγορεύεις;
φῆς δ᾽ αὐτὸν φθίσθαι Ἀγαμέμνονος εἵνεκα τιμῆς.
εἰπέ μοι, αἴ κέ ποθι γνώω τοιοῦτον ἐόντα.
Ζεὺς γάρ που τό γε οἶδε καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι,
120 εἴ κέ μιν ἀγγείλαιμι ἰδών· ἐπὶ πολλὰ δ᾽ ἀλήθην.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν·
«ὦ γέρον, οὔ τις κεῖνον ἀνὴρ ἀλαλήμενος ἐλθὼν
ἀγγέλλων πείσειε γυναῖκά τε καὶ φίλον υἱόν,
ἀλλ᾽ ἄλλως κομιδῆς κεχρημένοι ἄνδρες ἀλῆται
125 ψεύδοντ᾽, οὐδ᾽ ἐθέλουσιν ἀληθέα μυθήσασθαι.
ὃς δέ κ᾽ ἀλητεύων Ἰθάκης ἐς δῆμον ἵκηται,
ἐλθὼν ἐς δέσποιναν ἐμὴν ἀπατήλια βάζει·
ἡ δ᾽ εὖ δεξαμένη φιλέει καὶ ἕκαστα μεταλλᾷ,
καί οἱ ὀδυρομένῃ βλεφάρων ἄπο δάκρυα πίπτει,
130 ἣ θέμις ἐστὶ γυναικός, ἐπὴν πόσις ἄλλοθ᾽ ὄληται.
αἶψά κε καὶ σύ, γεραιέ, ἔπος παρατεκτήναιο,
εἴ τίς τοι χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα δοίη.
τοῦ δ᾽ ἤδη μέλλουσι κύνες ταχέες τ᾽ οἰωνοὶ
ῥινὸν ἀπ᾽ ὀστεόφιν ἐρύσαι, ψυχὴ δὲ λέλοιπεν·
135 ἢ τόν γ᾽ ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες, ὀστέα δ᾽ αὐτοῦ
κεῖται ἐπ᾽ ἠπείρου ψαμάθῳ εἰλυμένα πολλῇ.
ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ ἀπόλωλε, φίλοισι δὲ κήδε᾽ ὀπίσσω
πᾶσιν, ἐμοὶ δὲ μάλιστα, τετεύχαται· οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἄλλον
ἤπιον ὧδε ἄνακτα κιχήσομαι, ὁππόσ᾽ ἐπέλθω,
140 οὐδ᾽ εἴ κεν πατρὸς καὶ μητέρος αὖτις ἵκωμαι
οἶκον, ὅθι πρῶτον γενόμην καί μ᾽ ἔτρεφον αὐτοί.
οὐδέ νυ τῶν ἔτι τόσσον ὀδύρομαι, ἱέμενός περ
ὀφθαλμοῖσιν ἰδέσθαι ἐὼν ἐν πατρίδι γαίῃ·
ἀλλά μ᾽ Ὀδυσσῆος πόθος αἴνυται οἰχομένοιο.
145 τὸν μὲν ἐγών, ὦ ξεῖνε, καὶ οὐ παρεόντ᾽ ὀνομάζειν
αἰδέομαι· περὶ γάρ μ᾽ ἐφίλει καὶ κήδετο θυμῷ·
ἀλλά μιν ἠθεῖον καλέω καὶ νόσφιν ἐόντα.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«ὦ φίλ᾽, ἐπεὶ δὴ πάμπαν ἀναίνεαι, οὐδ᾽ ἔτι φῇσθα
150 κεῖνον ἐλεύσεσθαι, θυμὸς δέ τοι αἰὲν ἄπιστος·
ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐκ αὔτως μυθήσομαι, ἀλλὰ σὺν ὅρκῳ,
ὡς νεῖται Ὀδυσεύς· εὐαγγέλιον δέ μοι ἔστω
αὐτίκ᾽, ἐπεί κεν κεῖνος ἰὼν τὰ ἃ δώμαθ᾽ ἵκηται·
ἕσσαι με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε, εἵματα καλά·
155 πρὶν δέ κε, καὶ μάλα περ κεχρημένος, οὔ τι δεχοίμην.
ἐχθρὸς γάρ μοι κεῖνος ὁμῶς Ἀΐδαο πύλῃσι
γίγνεται, ὃς πενίῃ εἴκων ἀπατήλια βάζει.
ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα θεῶν ξενίη τε τράπεζα,
ἱστίη τ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος, ἣν ἀφικάνω·
160 ἦ μέν τοι τάδε πάντα τελείεται ὡς ἀγορεύω.
τοῦδ᾽ αὐτοῦ λυκάβαντος ἐλεύσεται ἐνθάδ᾽ Ὀδυσσεύς.
τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός, τοῦ δ᾽ ἱσταμένοιο,
οἴκαδε νοστήσει, καὶ τίσεται ὅς τις ἐκείνου
ἐνθάδ᾽ ἀτιμάζει ἄλοχον καὶ φαίδιμον υἱόν.»
165 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ὦ γέρον, οὔτ᾽ ἄρ᾽ ἐγὼν εὐαγγέλιον τόδε τίσω,
οὔτ᾽ Ὀδυσεὺς ἔτι οἶκον ἐλεύσεται· ἀλλὰ ἕκηλος
πῖνε, καὶ ἄλλα παρὲξ μεμνώμεθα, μηδέ με τούτων
μίμνησκ᾽· ἦ γὰρ θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἐμοῖσιν
170 ἄχνυται, ὁππότε τις μνήσῃ κεδνοῖο ἄνακτος.
ἀλλ᾽ ἦ τοι ὅρκον μὲν ἐάσομεν, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἔλθοι ὅπως μιν ἐγώ γ᾽ ἐθέλω καὶ Πηνελόπεια
Λαέρτης θ᾽ ὁ γέρων καὶ Τηλέμαχος θεοειδής.
νῦν αὖ παιδὸς ἄλαστον ὀδύρομαι, ὃν τέκ᾽ Ὀδυσσεύς,
175 Τηλεμάχου· τὸν ἐπεὶ θρέψαν θεοὶ ἔρνεϊ ἶσον,
καί μιν ἔφην ἔσσεσθαι ἐν ἀνδράσιν οὔ τι χέρεια
πατρὸς ἑοῖο φίλοιο, δέμας καὶ εἶδος ἀγητόν,
τὸν δέ τις ἀθανάτων βλάψε φρένας ἔνδον ἐΐσας
ἠέ τις ἀνθρώπων· ὁ δ᾽ ἔβη μετὰ πατρὸς ἀκουὴν
180 ἐς Πύλον ἠγαθέην· τὸν δὲ μνηστῆρες ἀγαυοὶ
οἴκαδ᾽ ἰόντα λοχῶσιν, ὅπως ἀπὸ φῦλον ὄληται
νώνυμον ἐξ Ἰθάκης Ἀρκεισίου ἀντιθέοιο.
ἀλλ᾽ ἦ τοι κεῖνον μὲν ἐάσομεν, ἤ κεν ἁλώῃ
ἦ κε φύγῃ καί κέν οἱ ὑπέρσχῃ χεῖρα Κρονίων.
185 ἀλλ᾽ ἄγε μοι σύ, γεραιέ, τὰ σ᾽ αὐτοῦ κήδε᾽ ἐνίσπες,
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ·
τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ὁπποίης τ᾽ ἐπὶ νηὸς ἀφίκεο· πῶς δέ σε ναῦται
ἤγαγον εἰς Ἰθάκην; τίνες ἔμμεναι εὐχετόωντο;
190 οὐ μὲν γάρ τί σε πεζὸν ὀΐομαι ἐνθάδ᾽ ἱκέσθαι.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«τοιγὰρ ἐγώ τοι ταῦτα μάλ᾽ ἀτρεκέως ἀγορεύσω.
εἴη μὲν νῦν νῶϊν ἐπὶ χρόνον ἠμὲν ἐδωδὴ
ἠδὲ μέθυ γλυκερὸν κλισίης ἔντοσθεν ἐοῦσι,
195 δαίνυσθαι ἀκέοντ᾽, ἄλλοι δ᾽ ἐπὶ ἔργον ἕποιεν·
ῥηϊδίως κεν ἔπειτα καὶ εἰς ἐνιαυτὸν ἅπαντα
οὔ τι διαπρήξαιμι λέγων ἐμὰ κήδεα θυμοῦ,
ὅσσα γε δὴ ξύμπαντα θεῶν ἰότητι μόγησα.
ἐκ μὲν Κρητάων γένος εὔχομαι εὐρειάων,
200 ἀνέρος ἀφνειοῖο πάϊς· πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι
υἱέες ἐν μεγάρῳ ἠμὲν τράφεν ἠδ᾽ ἐγένοντο
γνήσιοι ἐξ ἀλόχου· ἐμὲ δ᾽ ὠνητὴ τέκε μήτηρ
παλλακίς, ἀλλά με ἶσον ἰθαιγενέεσσιν ἐτίμα
Κάστωρ Ὑλακίδης, τοῦ ἐγὼ γένος εὔχομαι εἶναι·
205 ὃς τότ᾽ ἐνὶ Κρήτεσσι θεὸς ὣς τίετο δήμῳ
ὄλβῳ τε πλούτῳ τε καὶ υἱάσι κυδαλίμοισιν.
ἀλλ᾽ ἦ τοι τὸν κῆρες ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι
εἰς Ἀΐδαο δόμους· τοὶ δὲ ζωὴν ἐδάσαντο
παῖδες ὑπέρθυμοι καὶ ἐπὶ κλήρους ἐβάλοντο,
210 αὐτὰρ ἐμοὶ μάλα παῦρα δόσαν καὶ οἰκί᾽ ἔνειμαν.
ἠγαγόμην δὲ γυναῖκα πολυκλήρων ἀνθρώπων
εἵνεκ᾽ ἐμῆς ἀρετῆς, ἐπεὶ οὐκ ἀποφώλιος ἦα
οὐδὲ φυγοπτόλεμος· νῦν δ᾽ ἤδη πάντα λέλοιπεν·
ἀλλ᾽ ἔμπης καλάμην γέ σ᾽ ὀΐομαι εἰσορόωντα
215 γιγνώσκειν· ἦ γάρ με δύη ἔχει ἤλιθα πολλή.
ἦ μὲν δὴ θάρσος μοι Ἄρης τ᾽ ἔδοσαν καὶ Ἀθήνη
καὶ ῥηξηνορίην· ὁπότε κρίνοιμι λόχονδε
ἄνδρας ἀριστῆας, κακὰ δυσμενέεσσι φυτεύων,
οὔ ποτέ μοι θάνατον προτιόσσετο θυμὸς ἀγήνωρ,
220 ἀλλὰ πολὺ πρώτιστος ἐπάλμενος ἔγχει ἕλεσκον
ἀνδρῶν δυσμενέων ὅ τέ μοι εἴξειε πόδεσσι.
τοῖος ἔα ἐν πολέμῳ· ἔργον δέ μοι οὐ φίλον ἔσκεν
οὐδ᾽ οἰκωφελίη, ἥ τε τρέφει ἀγλαὰ τέκνα,
ἀλλά μοι αἰεὶ νῆες ἐπήρετμοι φίλαι ἦσαν
225 καὶ πόλεμοι καὶ ἄκοντες ἐΰξεστοι καὶ ὀϊστοί,
λυγρά, τά τ᾽ ἄλλοισίν γε καταριγηλὰ πέλονται.
αὐτὰρ ἐμοὶ τὰ φίλ᾽ ἔσκε τά που θεὸς ἐν φρεσὶ θῆκεν·
ἄλλος γάρ τ᾽ ἄλλοισιν ἀνὴρ ἐπιτέρπεται ἔργοις.
πρὶν μὲν γὰρ Τροίης ἐπιβήμεναι υἷας Ἀχαιῶν
230 εἰνάκις ἀνδράσιν ἄρξα καὶ ὠκυπόροισι νέεσσιν
ἄνδρας ἐς ἀλλοδαπούς, καί μοι μάλα τύγχανε πολλά.
τῶν ἐξαιρεύμην μενοεικέα, πολλὰ δ᾽ ὀπίσσω
λάγχανον· αἶψα δὲ οἶκος ὀφέλλετο, καί ῥα ἔπειτα
δεινός τ᾽ αἰδοῖός τε μετὰ Κρήτεσσι τετύγμην.
235 ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τήν γε στυγερὴν ὁδὸν εὐρύοπα Ζεὺς
ἐφράσαθ᾽, ἣ πολλῶν ἀνδρῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσε,
δὴ τότ᾽ ἔμ᾽ ἤνωγον καὶ ἀγακλυτὸν Ἰδομενῆα
νήεσσ᾽ ἡγήσασθαι ἐς Ἴλιον· οὐδέ τι μῆχος
ἦεν ἀνήνασθαι, χαλεπὴ δ᾽ ἔχε δήμου φῆμις.
240 ἔνθα μὲν εἰνάετες πολεμίζομεν υἷες Ἀχαιῶν,
τῷ δεκάτῳ δὲ πόλιν Πριάμου πέρσαντες ἔβημεν
οἴκαδε σὺν νήεσσι, θεὸς δ᾽ ἐκέδασσεν Ἀχαιούς.
αὐτὰρ ἐμοὶ δειλῷ κακὰ μήδετο μητίετα Ζεύς·
μῆνα γὰρ οἶον ἔμεινα τεταρπόμενος τεκέεσσι
245 κουριδίῃ τ᾽ ἀλόχῳ καὶ κτήμασιν· αὐτὰρ ἔπειτα
Αἴγυπτόνδε με θυμὸς ἀνώγει ναυτίλλεσθαι,
νῆας ἐῢ στείλαντα, σὺν ἀντιθέοις ἑτάροισιν.
ἐννέα νῆας στεῖλα, θοῶς δ᾽ ἐσαγείρετο λαός.
ἑξῆμαρ μὲν ἔπειτα ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι
250 δαίνυντ᾽· αὐτὰρ ἐγὼν ἱερήϊα πολλὰ παρεῖχον
θεοῖσίν τε ῥέζειν αὐτοῖσί τε δαῖτα πένεσθαι.
ἑβδομάτῃ δ᾽ ἀναβάντες ἀπὸ Κρήτης εὐρείης
ἐπλέομεν Βορέῃ ἀνέμῳ ἀκραέϊ καλῷ
ῥηϊδίως, ὡς εἴ τε κατὰ ῥόον· οὐδέ τις οὖν μοι
255 νηῶν πημάνθη, ἀλλ᾽ ἀσκηθέες καὶ ἄνουσοι
ἥμεθα, τὰς δ᾽ ἄνεμός τε κυβερνῆταί τ᾽ ἴθυνον.
πεμπταῖοι δ᾽ Αἴγυπτον ἐϋρρείτην ἱκόμεσθα,
στῆσα δ᾽ ἐν Αἰγύπτῳ ποταμῷ νέας ἀμφιελίσσας.
ἔνθ᾽ ἦ τοι μὲν ἐγὼ κελόμην ἐρίηρας ἑταίρους
260 αὐτοῦ πὰρ νήεσσι μένειν καὶ νῆας ἔρυσθαι,
ὀπτῆρας δὲ κατὰ σκοπιὰς ὄτρυνα νέεσθαι·
οἱ δ᾽ ὕβρει εἴξαντες, ἐπισπόμενοι μένεϊ σφῷ,
αἶψα μάλ᾽ Αἰγυπτίων ἀνδρῶν περικαλλέας ἀγροὺς
πόρθεον, ἐκ δὲ γυναῖκας ἄγον καὶ νήπια τέκνα,
265 αὐτούς τ᾽ ἔκτεινον· τάχα δ᾽ ἐς πόλιν ἵκετ᾽ ἀϋτή.
οἱ δὲ βοῆς ἀΐοντες ἅμ᾽ ἠόϊ φαινομένηφι
ἦλθον· πλῆτο δὲ πᾶν πεδίον πεζῶν τε καὶ ἵππων
χαλκοῦ τε στεροπῆς· ἐν δὲ Ζεὺς τερπικέραυνος
φύζαν ἐμοῖς ἑτάροισι κακὴν βάλεν, οὐδέ τις ἔτλη
270 μεῖναι ἐναντίβιον· περὶ γὰρ κακὰ πάντοθεν ἔστη.
ἔνθ᾽ ἡμέων πολλοὺς μὲν ἀπέκτανον ὀξέϊ χαλκῷ,
τοὺς δ᾽ ἄναγον ζωούς, σφίσιν ἐργάζεσθαι ἀνάγκῃ.
αὐτὰρ ἐμοὶ Ζεὺς αὐτὸς ἐνὶ φρεσὶν ὧδε νόημα
ποίησ᾽· ὡς ὄφελον θανέειν καὶ πότμον ἐπισπεῖν
275 αὐτοῦ ἐν Αἰγύπτῳ· ἔτι γάρ νύ με πῆμ᾽ ὑπέδεκτο·
αὐτίκ᾽ ἀπὸ κρατὸς κυνέην εὔτυκτον ἔθηκα
καὶ σάκος ὤμοιϊν, δόρυ δ᾽ ἔκβαλον ἔκτοσε χειρός·
αὐτὰρ ἐγὼ βασιλῆος ἐναντίον ἤλυθον ἵππων
καὶ κύσα γούναθ᾽ ἑλών· ὁ δ᾽ ἐρύσατο καί μ᾽ ἐλέησεν,
280 ἐς δίφρον δέ μ᾽ ἕσας ἄγεν οἴκαδε δάκρυ χέοντα.
ἦ μέν μοι μάλα πολλοὶ ἐπήϊσσον μελίῃσιν,
ἱέμενοι κτεῖναι ―δὴ γὰρ κεχολώατο λίην―
ἀλλ᾽ ἀπὸ κεῖνος ἔρυκε, Διὸς δ᾽ ὠπίζετο μῆνιν
ξεινίου, ὅς τε μάλιστα νεμεσσᾶται κακὰ ἔργα.
285 ἔνθα μὲν ἑπτάετες μένον αὐτόθι, πολλὰ δ᾽ ἄγειρα
χρήματ᾽ ἀν᾽ Αἰγυπτίους ἄνδρας· δίδοσαν γὰρ ἅπαντες.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ὄγδοόν μοι ἐπιπλόμενον ἔτος ἦλθε,
δὴ τότε Φοῖνιξ ἦλθεν ἀνὴρ ἀπατήλια εἰδώς,
τρώκτης, ὃς δὴ πολλὰ κάκ᾽ ἀνθρώποισιν ἐώργει·
290 ὅς μ᾽ ἄγε παρπεπιθὼν ᾗσι φρεσίν, ὄφρ᾽ ἱκόμεσθα
Φοινίκην, ὅθι τοῦ γε δόμοι καὶ κτήματ᾽ ἔκειτο.
ἔνθα παρ᾽ αὐτῷ μεῖνα τελεσφόρον εἰς ἐνιαυτόν.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ μῆνές τε καὶ ἡμέραι ἐξετελεῦντο
ἂψ περιτελλομένου ἔτεος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
295 ἐς Λιβύην μ᾽ ἐπὶ νηὸς ἐέσσατο ποντοπόροιο
ψεύδεα βουλεύσας, ἵνα οἱ σὺν φόρτον ἄγοιμι,
κεῖθι δέ μ᾽ ὡς περάσειε καὶ ἄσπετον ὦνον ἕλοιτο.
τῷ ἑπόμην ἐπὶ νηός, ὀϊόμενός περ, ἀνάγκῃ.
ἡ δ᾽ ἔθεεν Βορέῃ ἀνέμῳ ἀκραέϊ καλῷ,
300 μέσσον ὑπὲρ Κρήτης· Ζεὺς δέ σφισι μήδετ᾽ ὄλεθρον.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Κρήτην μὲν ἐλείπομεν, οὐδέ τις ἄλλη
φαίνετο γαιάων, ἀλλ᾽ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
δὴ τότε κυανέην νεφέλην ἔστησε Κρονίων
νηὸς ὕπερ γλαφυρῆς, ἤχλυσε δὲ πόντος ὑπ᾽ αὐτῆς.
305 Ζεὺς δ᾽ ἄμυδις βρόντησε καὶ ἔμβαλε νηῒ κεραυνόν·
ἡ δ᾽ ἐλελίχθη πᾶσα Διὸς πληγεῖσα κεραυνῷ,
ἐν δὲ θεείου πλῆτο· πέσον δ᾽ ἐκ νηὸς ἅπαντες.
οἱ δὲ κορώνῃσιν ἴκελοι περὶ νῆα μέλαιναν
κύμασιν ἐμφορέοντο· θεὸς δ᾽ ἀποαίνυτο νόστον.
310 αὐτὰρ ἐμοὶ Ζεὺς αὐτός, ἔχοντί περ ἄλγεα θυμῷ,
ἱστὸν ἀμαιμάκετον νηὸς κυανοπρῴροιο
ἐν χείρεσσιν ἔθηκεν, ὅπως ἔτι πῆμα φύγοιμι.
τῷ ῥα περιπλεχθεὶς φερόμην ὀλοοῖς ἀνέμοισιν.
ἐννῆμαρ φερόμην, δεκάτῃ δέ με νυκτὶ μελαίνῃ
315 γαίῃ Θεσπρωτῶν πέλασεν μέγα κῦμα κυλίνδον.
ἔνθα με Θεσπρωτῶν βασιλεὺς ἐκομίσσατο Φείδων
ἥρως ἀπριάτην· τοῦ γὰρ φίλος υἱὸς ἐπελθὼν
αἴθρῳ καὶ καμάτῳ δεδμημένον ἦγεν ἐς οἶκον,
χειρὸς ἀναστήσας, ὄφρ᾽ ἵκετο δώματα πατρός·
320 ἀμφὶ δέ με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα ἕσσεν.
ἔνθ᾽ Ὀδυσῆος ἐγὼ πυθόμην· κεῖνος γὰρ ἔφασκε
ξεινίσαι ἠδὲ φιλῆσαι ἰόντ᾽ ἐς πατρίδα γαῖαν,
καί μοι κτήματ᾽ ἔδειξεν ὅσα ξυναγείρατ᾽ Ὀδυσσεύς,
χαλκόν τε χρυσόν τε πολύκμητόν τε σίδηρον.
325 καί νύ κεν ἐς δεκάτην γενεὴν ἕτερόν γ᾽ ἔτι βόσκοι·
τόσσα οἱ ἐν μεγάροις κειμήλια κεῖτο ἄνακτος.
τὸν δ᾽ ἐς Δωδώνην φάτο βήμεναι, ὄφρα θεοῖο
ἐκ δρυὸς ὑψικόμοιο Διὸς βουλὴν ἐπακούσαι,
ὅππώς νοστήσει᾽ Ἰθάκης ἐς πίονα δῆμον
330 ἤδη δὴν ἀπεών, ἢ ἀμφαδὸν ἦε κρυφηδόν.
ὤμοσε δὲ πρὸς ἔμ᾽ αὐτόν, ἀποσπένδων ἐνὶ οἴκῳ,
νῆα κατειρύσθαι καὶ ἐπαρτέας ἔμμεν ἑταίρους,
οἳ δή μιν πέμψουσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἐμὲ πρὶν ἀπέπεμψε· τύχησε γὰρ ἐρχομένη νηῦς
335 ἀνδρῶν Θεσπρωτῶν ἐς Δουλίχιον πολύπυρον.
ἔνθ᾽ ὅ γέ μ᾽ ἠνώγει πέμψαι βασιλῆϊ Ἀκάστῳ
ἐνδυκέως· τοῖσιν δὲ κακὴ φρεσὶν ἥνδανε βουλὴ
ἀμφ᾽ ἐμοί, ὄφρ᾽ ἔτι πάγχυ δύης ἐπὶ πῆμα γενοίμην.
ἀλλ᾽ ὅτε γαίης πολλὸν ἀπέπλω ποντοπόρος νηῦς,
340 αὐτίκα δούλιον ἦμαρ ἐμοὶ περιμηχανόωντο.
ἐκ μέν με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματ᾽ ἔδυσαν,
ἀμφὶ δέ με ῥάκος ἄλλο κακὸν βάλον ἠδὲ χιτῶνα,
ῥωγαλέα, τὰ καὶ αὐτὸς ἐν ὀφθαλμοῖσιν ὅρηαι·
ἑσπέριοι δ᾽ Ἰθάκης εὐδειέλου ἔργ᾽ ἀφίκοντο.
345 ἔνθ᾽ ἐμὲ μὲν κατέδησαν ἐϋσσέλμῳ ἐνὶ νηῒ
ὅπλῳ ἐϋστρεφέϊ στερεῶς, αὐτοὶ δ᾽ ἀποβάντες
ἐσσυμένως παρὰ θῖνα θαλάσσης δόρπον ἕλοντο.
αὐτὰρ ἐμοὶ δεσμὸν μὲν ἀνέγναμψαν θεοὶ αὐτοὶ
ῥηϊδίως· κεφαλῇ δὲ κατὰ ῥάκος ἀμφικαλύψας
350 ξεστὸν ἐφόλκαιον καταβὰς ἐπέλασσα θαλάσσῃ
στῆθος, ἔπειτα δὲ χερσὶ διήρεσσ᾽ ἀμφοτέρῃσι
νηχόμενος, μάλα δ᾽ ὦκα θύρηθ᾽ ἔα ἀμφὶς ἐκείνων.
ἔνθ᾽ ἀναβάς, ὅθι τε δρίος ἦν πολυανθέος ὕλης,
κείμην πεπτηώς. οἱ δὲ μεγάλα στενάχοντες
355 φοίτων· ἀλλ᾽ οὐ γάρ σφιν ἐφαίνετο κέρδιον εἶναι
μαίεσθαι προτέρω, τοὶ μὲν πάλιν αὖτις ἔβαινον
νηὸς ἔπι γλαφυρῆς· ἐμὲ δ᾽ ἔκρυψαν θεοὶ αὐτοὶ
ῥηϊδίως, καί με σταθμῷ ἐπέλασσαν ἄγοντες
ἀνδρὸς ἐπισταμένου· ἔτι γάρ νύ μοι αἶσα βιῶναι.»
360 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ἆ δειλὲ ξείνων, ἦ μοι μάλα θυμὸν ὄρινας
ταῦτα ἕκαστα λέγων, ὅσα δὴ πάθες ἠδ᾽ ὅσ᾽ ἀλήθης.
ἀλλὰ τά γ᾽ οὐ κατὰ κόσμον, ὀΐομαι, οὐδέ με πείσεις
εἰπὼν ἀμφ᾽ Ὀδυσῆϊ· τί σε χρὴ τοῖον ἐόντα
365 μαψιδίως ψεύδεσθαι; ἐγὼ δ᾽ εὖ οἶδα καὶ αὐτὸς
νόστον ἐμοῖο ἄνακτος, ὅ τ᾽ ἤχθετο πᾶσι θεοῖσι
πάγχυ μάλ᾽, ὅττι μιν οὔ τι μετὰ Τρώεσσι δάμασσαν
ἠὲ φίλων ἐν χερσίν, ἐπεὶ πόλεμον τολύπευσε.
τῷ κέν οἱ τύμβον μὲν ἐποίησαν Παναχαιοί,
370 ἠδέ κε καὶ ᾧ παιδὶ μέγα κλέος ἤρατ᾽ ὀπίσσω.
νῦν δέ μιν ἀκλειῶς ἅρπυιαι ἀνηρέψαντο.
αὐτὰρ ἐγὼ παρ᾽ ὕεσσιν ἀπότροπος· οὐδὲ πόλινδε
ἔρχομαι, εἰ μή πού τι περίφρων Πηνελόπεια
ἐλθέμεν ὀτρύνῃσιν, ὅτ᾽ ἀγγελίη ποθὲν ἔλθῃ.
375 ἀλλ᾽ οἱ μὲν τὰ ἕκαστα παρήμενοι ἐξερέουσιν,
ἠμὲν οἳ ἄχνυνται δὴν οἰχομένοιο ἄνακτος,
ἠδ᾽ οἳ χαίρουσιν βίοτον νήποινον ἔδοντες·
ἀλλ᾽ ἐμοὶ οὐ φίλον ἐστὶ μεταλλῆσαι καὶ ἐρέσθαι,
ἐξ οὗ δή μ᾽ Αἰτωλὸς ἀνὴρ ἐξήπαφε μύθῳ,
380 ὅς ῥ᾽ ἄνδρα κτείνας, πολλὴν ἐπὶ γαῖαν ἀληθείς,
ἦλθεν ἐμὰ πρὸς δώματ᾽· ἐγὼ δέ μιν ἀμφαγάπαζον.
φῆ δέ μιν ἐν Κρήτεσσι παρ᾽ Ἰδομενῆϊ ἰδέσθαι
νῆας ἀκειόμενον, τάς οἱ ξυνέαξαν ἄελλαι·
καὶ φάτ᾽ ἐλεύσεσθαι ἢ ἐς θέρος ἢ ἐς ὀπώρην,
385 πολλὰ χρήματ᾽ ἄγοντα, σὺν ἀντιθέοις ἑτάροισι.
καὶ σύ, γέρον πολυπενθές, ἐπεί σέ μοι ἤγαγε δαίμων,
μήτε τί μοι ψεύδεσσι χαρίζεο μήτε τι θέλγε·
οὐ γὰρ τοὔνεκ᾽ ἐγώ σ᾽ αἰδέσσομαι οὐδὲ φιλήσω,
ἀλλὰ Δία ξένιον δείσας αὐτόν τ᾽ ἐλεαίρων.»
390 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ἦ μάλα τίς τοι θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἄπιστος,
οἷόν σ᾽ οὐδ᾽ ὀμόσας περ ἐπήγαγον οὐδέ σε πείθω.
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ῥήτρην ποιησόμεθ᾽· αὐτὰρ ὄπισθε
μάρτυροι ἀμφοτέροισι θεοί, τοὶ Ὄλυμπον ἔχουσιν.
395 εἰ μέν κεν νοστήσῃ ἄναξ τεὸς ἐς τόδε δῶμα,
ἕσσας με χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα πέμψαι
Δουλίχιόνδ᾽ ἰέναι, ὅθι μοι φίλον ἔπλετο θυμῷ·
εἰ δέ κε μὴ ἔλθῃσιν ἄναξ τεὸς ὡς ἀγορεύω,
δμῶας ἐπισσεύας βαλέειν μεγάλης κατὰ πέτρης,
400 ὄφρα καὶ ἄλλος πτωχὸς ἀλεύεται ἠπεροπεύειν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσεφώνεε δῖος ὑφορβός·
«ξεῖν᾽, οὕτω γάρ κέν μοι ἐϋκλείη τ᾽ ἀρετή τε
εἴη ἐπ᾽ ἀνθρώπους ἅμα τ᾽ αὐτίκα καὶ μετέπειτα,
ὅς σ᾽ ἐπεὶ ἐς κλισίην ἄγαγον καὶ ξείνια δῶκα,
405 αὖτις δὲ κτείναιμι φίλον τ᾽ ἀπὸ θυμὸν ἑλοίμην·
πρόφρων κεν δὴ ἔπειτα Δία Κρονίωνα λιτοίμην.
νῦν δ᾽ ὥρη δόρποιο· τάχιστά μοι ἔνδον ἑταῖροι
εἶεν, ἵν᾽ ἐν κλισίῃ λαρὸν τετυκοίμεθα δόρπον.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
410 ἀγχίμολον δὲ σύες τε καὶ ἀνέρες ἦλθον ὑφορβοί.
τὰς μὲν ἄρα ἔρξαν κατὰ ἤθεα κοιμηθῆναι,
κλαγγὴ δ᾽ ἄσπετος ὦρτο συῶν αὐλιζομενάων·
αὐτὰρ ὁ οἷς ἑτάροισιν ἐκέκλετο δῖος ὑφορβός·
«ἄξεθ᾽ ὑῶν τὸν ἄριστον, ἵνα ξείνῳ ἱερεύσω
415 τηλεδαπῷ· πρὸς δ᾽ αὐτοὶ ὀνησόμεθ᾽, οἵ περ ὀϊζὺν
δὴν ἔχομεν πάσχοντες ὑῶν ἕνεκ᾽ ἀργιοδόντων·
ἄλλοι δ᾽ ἡμέτερον κάματον νήποινον ἔδουσιν.»
Ὣς ἄρα φωνήσας κέασε ξύλα νηλέϊ χαλκῷ
οἱ δ᾽ ὗν εἰσῆγον μάλα πίονα πενταέτηρον.
420 τὸν μὲν ἔπειτ᾽ ἔστησαν ἐπ᾽ ἐσχάρῃ· οὐδὲ συβώτης
λήθετ᾽ ἄρ᾽ ἀθανάτων· φρεσὶ γὰρ κέχρητ᾽ ἀγαθῇσιν·
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἀπαρχόμενος κεφαλῆς τρίχας ἐν πυρὶ βάλλεν
ἀργιόδοντος ὑός, καὶ ἐπεύχετο πᾶσι θεοῖσι
νοστῆσαι Ὀδυσῆα πολύφρονα ὅνδε δόμονδε.
425 κόψε δ᾽ ἀνασχόμενος σχίζῃ δρυός, ἣν λίπε κείων·
τὸν δ᾽ ἔλιπε ψυχή. τοὶ δὲ σφάξάν τε καὶ εὗσαν·
αἶψα δέ μιν διέχευαν· ὁ δ᾽ ὠμοθετεῖτο συβώτης,
πάντων ἀρχόμενος μελέων, ἐς πίονα δημόν.
καὶ τὰ μὲν ἐν πυρὶ βάλλε, παλύνας ἀλφίτου ἀκτῇ,
430 μίστυλλόν τ᾽ ἄρα τἆλλα καὶ ἀμφ᾽ ὀβελοῖσιν ἔπειραν,
ὤπτησάν τε περιφραδέως ἐρύσαντό τε πάντα,
βάλλον δ᾽ εἰν ἐλεοῖσιν ἀολλέα· ἂν δὲ συβώτης
ἵστατο δαιτρεύσων· περὶ γὰρ φρεσὶν αἴσιμα ᾔδη.
καὶ τὰ μὲν ἕπταχα πάντα διεμοιρᾶτο δαΐζων·
435 τὴν μὲν ἴαν νύμφῃσι καὶ Ἑρμῇ, Μαιάδος υἱεῖ,
θῆκεν ἐπευξάμενος, τὰς δ᾽ ἄλλας νεῖμεν ἑκάστῳ·
νώτοισιν δ᾽ Ὀδυσῆα διηνεκέεσσι γέραιρεν
ἀργιόδοντος ὑός, κύδαινε δὲ θυμὸν ἄνακτος·
καί μιν φωνήσας προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
440 «αἴθ᾽ οὕτως, Εὔμαιε, φίλος Διὶ πατρὶ γένοιο
ὡς ἐμοί, ὅττι με τοῖον ἐόντ᾽ ἀγαθοῖσι γεραίρεις.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ἔσθιε, δαιμόνιε ξείνων, καὶ τέρπεο τοῖσδε,
οἷα πάρεστι· θεὸς δὲ τὸ μὲν δώσει, τὸ δ᾽ ἐάσει,
445 ὅττι κεν ᾧ θυμῷ ἐθέλῃ· δύναται γὰρ ἅπαντα.»
Ἦ ῥα καὶ ἄργματα θῦσε θεοῖς αἰειγενέτῃσι,
σπείσας δ᾽ αἴθοπα οἶνον Ὀδυσσῆϊ πτολιπόρθῳ
ἐν χείρεσσιν ἔθηκεν· ὁ δ᾽ ἕζετο ᾗ παρὰ μοίρῃ.
σῖτον δέ σφιν ἔνειμε Μεσαύλιος, ὅν ῥα συβώτης
450 αὐτὸς κτήσατο οἶος ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
νόσφιν δεσποίνης καὶ Λαέρταο γέροντος·
πὰρ δ᾽ ἄρα μιν Ταφίων πρίατο κτεάτεσσιν ἑοῖσιν.
οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
455 σῖτον μέν σφιν ἀφεῖλε Μεσαύλιος, οἱ δ᾽ ἐπὶ κοῖτον,
σίτου καὶ κρειῶν κεκορημένοι ἐσσεύοντο.
Νὺξ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπῆλθε κακή, σκοτομήνιος· ὗε δ᾽ ἄρα Ζεὺς
πάννυχος, αὐτὰρ ἄη Ζέφυρος μέγας αἰὲν ἔφυδρος.
τοῖς δ᾽ Ὀδυσεὺς μετέειπε, συβώτεω πειρητίζων,
460 εἴ πώς οἱ ἐκδὺς χλαῖναν πόροι, ἤ τιν᾽ ἑταίρων
ἄλλον ἐποτρύνειεν, ἐπεί ἑο κήδετο λίην·
«κέκλυθι νῦν, Εὔμαιε καὶ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι,
εὐξάμενός τι ἔπος ἐρέω· οἶνος γὰρ ἀνώγει
ἠλεός, ὅς τ᾽ ἐφέηκε πολύφρονά περ μάλ᾽ ἀεῖσαι
465 καί θ᾽ ἁπαλὸν γελάσαι, καί τ᾽ ὀρχήσασθαι ἀνῆκε,
καί τι ἔπος προέηκεν ὅ πέρ τ᾽ ἄρρητον ἄμεινον.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ οὖν τὸ πρῶτον ἀνέκραγον, οὐκ ἐπικεύσω.
εἴθ᾽ ὣς ἡβώοιμι βίη τέ μοι ἔμπεδος εἴη,
ὡς ὅθ᾽ ὑπὸ Τροίην λόχον ἤγομεν ἀρτύναντες.
470 ἡγείσθην δ᾽ Ὀδυσεύς τε καὶ Ἀτρεΐδης Μενέλαος,
τοῖσι δ᾽ ἅμα τρίτος ἄρχον ἐγών· αὐτοὶ γὰρ ἄνωγον.
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἱκόμεσθα ποτὶ πτόλιν αἰπύ τε τεῖχος,
ἡμεῖς μὲν περὶ ἄστυ κατὰ ῥωπήϊα πυκνά,
ἂν δόνακας καὶ ἕλος, ὑπὸ τεύχεσι πεπτηῶτες
475 κείμεθα, νὺξ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπῆλθε κακὴ Βορέαο πεσόντος,
πηγυλίς· αὐτὰρ ὕπερθε χιὼν γένετ᾽ ἠΰτε πάχνη,
ψυχρή, καὶ σακέεσσι περιτρέφετο κρύσταλλος.
ἔνθ᾽ ἄλλοι πάντες χλαίνας ἔχον ἠδὲ χιτῶνας,
εὗδον δ᾽ εὔκηλοι, σάκεσιν εἰλυμένοι ὤμους·
480 αὐτὰρ ἐγὼ χλαῖναν μὲν ἰὼν ἑτάροισιν ἔλειπον
ἀφραδίῃς, ἐπεὶ οὐκ ἐφάμην ῥιγωσέμεν ἔμπης,
ἀλλ᾽ ἑπόμην σάκος οἶον ἔχων καὶ ζῶμα φαεινόν.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τρίχα νυκτὸς ἔην, μετὰ δ᾽ ἄστρα βεβήκει,
καὶ τότ᾽ ἐγὼν Ὀδυσῆα προσηύδων ἐγγὺς ἐόντα
485 ἀγκῶνι νύξας· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἐμμαπέως ὑπάκουσε·
“διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
οὔ τοι ἔτι ζωοῖσι μετέσσομαι, ἀλλά με χεῖμα
δάμναται· οὐ γὰρ ἔχω χλαῖναν· παρά μ᾽ ἤπαφε δαίμων
οἰοχίτων᾽ ἔμεναι· νῦν δ᾽ οὐκέτι φυκτὰ πέλονται.”
490 ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔπειτα νόον σχέθε τόνδ᾽ ἐνὶ θυμῷ,
οἷος κεῖνος ἔην βουλευέμεν ἠδὲ μάχεσθαι·
φθεγξάμενος δ᾽ ὀλίγῃ ὀπί με πρὸς μῦθον ἔειπε·
“σίγα νῦν, μή τίς σευ Ἀχαιῶν ἄλλος ἀκούσῃ.”
ἦ καὶ ἐπ᾽ ἀγκῶνος κεφαλὴν σχέθεν εἶπέ τε μῦθον·
495 “κλῦτε, φίλοι· θεῖός μοι ἐνύπνιον ἦλθεν ὄνειρος.
λίην γὰρ νηῶν ἑκὰς ἤλθομεν· ἀλλά τις εἴη
εἰπεῖν Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι, ποιμένι λαῶν,
εἰ πλέονας παρὰ ναῦφιν ἐποτρύνειε νέεσθαι.”
ὣς ἔφατ᾽, ὦρτο δ᾽ ἔπειτα Θόας, Ἀνδραίμονος υἱός,
500 καρπαλίμως, ἀπὸ δὲ χλαῖναν βάλε φοινικόεσσαν,
βῆ δὲ θέειν ἐπὶ νῆας· ἐγὼ δ᾽ ἐνὶ εἵματι κείνου
κείμην ἀσπασίως, φάε δὲ χρυσόθρονος Ἠώς.
ὣς νῦν ἡβώοιμι βίη τέ μοι ἔμπεδος εἴη·
δοίη κέν τις χλαῖναν ἐνὶ σταθμοῖσι συφορβῶν,
505 ἀμφότερον, φιλότητι καὶ αἰδοῖ φωτὸς ἑῆος·
νῦν δέ μ᾽ ἀτιμάζουσι κακὰ χροῒ εἵματ᾽ ἔχοντα.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ὦ γέρον, αἶνος μέν τοι ἀμύμων, ὃν κατέλεξας,
οὐδέ τί πω παρὰ μοῖραν ἔπος νηκερδὲς ἔειπες·
510 τῷ οὔτ᾽ ἐσθῆτος δευήσεαι οὔτε τευ ἄλλου,
ὧν ἐπέοιχ᾽ ἱκέτην ταλαπείριον ἀντιάσαντα,
νῦν· ἀτὰρ ἠῶθέν γε τὰ σὰ ῥάκεα δνοπαλίξεις.
οὐ γὰρ πολλαὶ χλαῖναι ἐπημοιβοί τε χιτῶνες
ἐνθάδε ἕννυσθαι, μία δ᾽ οἴη φωτὶ ἑκάστῳ.
515 αὐτὰρ ἐπὴν ἔλθῃσιν Ὀδυσσῆος φίλος υἱός,
αὐτός τοι χλαῖνάν τε χιτῶνά τε εἵματα δώσει,
πέμψει δ᾽ ὅππῃ σε κραδίη θυμός τε κελεύει.»
Ὣς εἰπὼν ἀνόρουσε, τίθει δ᾽ ἄρα οἱ πυρὸς ἐγγὺς
εὐνήν, ἐν δ᾽ ὀΐων τε καὶ αἰγῶν δέρματ᾽ ἔβαλλεν.
520 ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς κατέλεκτ᾽· ἐπὶ δὲ χλαῖναν βάλεν αὐτῷ
πυκνὴν καὶ μεγάλην, ἥ οἱ παρακέσκετ᾽ ἀμοιβάς,
ἕννυσθαι ὅτε τις χειμὼν ἔκπαγλος ὄροιτο.
Ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς κοιμήσατο, τοὶ δὲ παρ᾽ αὐτὸν
ἄνδρες κοιμήσαντο νεηνίαι· οὐδὲ συβώτῃ
525 ἥνδανεν αὐτόθι κοῖτος, ὑῶν ἄπο κοιμηθῆναι,
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἄρ᾽ ἔξω ἰὼν ὁπλίζετο· χαῖρε δ᾽ Ὀδυσσεύς,
ὅττι ῥά οἱ βιότου περικήδετο νόσφιν ἐόντος.
πρῶτον μὲν ξίφος ὀξὺ περὶ στιβαροῖς βάλετ᾽ ὤμοις,
ἀμφὶ δὲ χλαῖναν ἐέσσατ᾽ ἀλεξάνεμον, μάλα πυκνήν,
530 ἂν δὲ νάκην ἕλετ᾽ αἰγὸς ἐϋτρεφέος μεγάλοιο,
εἵλετο δ᾽ ὀξὺν ἄκοντα, κυνῶν ἀλκτῆρα καὶ ἀνδρῶν.
βῆ δ᾽ ἴμεναι κείων ὅθι περ σύες ἀργιόδοντες
πέτρῃ ὕπο γλαφυρῇ εὗδον, Βορέω ὑπ᾽ ἰωγῇ.
Οδύσσεια – ν
Ὀδυσσέως πρὸς Εὔμαιον ὁμιλία
κι αυτός, αφήνοντας πίσω του το λιμάνι, πήρε ν᾽ ανηφορίζει
σε μονοπάτι απότομο, βαθιά στο δάσος προχωρώντας,
γυρεύοντας την άκρη, όπως εξήγησε η Αθηνά, να βρει τον θείο
χοιροβοσκό, εκείνον που το βιος του φρόντιζε από τους άλλους
δούλους πιο πολύ, όσους στη δούλεψή του είχε ο ισόθεος
5 Οδυσσέας. Και τον εβρήκε καθισμένο στο υποστατικό
μπροστά, όπου χτισμένος ψήλωνε ο αυλόγυρος, σε χώρο
ξάγναντο — ωραίος περίβολος, μεγάλος. Τον είχε χτίσει μόνος
του ο χοιροβοσκός, για χοίρους, σαν έφυγε ο κύρης του στα
ξένα, απόμακρα κι απ᾽ τη βασίλισσα κι από τον γέροντα
Λαέρτη.
10 Έκοψε τα λιθάρια και πάνω τους στεφάνωσε χλωρά
κλωνάρια αγριαπιδιάς, απέξω μπήγοντας πολλά παλούκια
στη σειρά, πυκνά, αφού πρώτα ξεφλούδισε το μαύρο της
βαλανιδιάς. Έφτιαξε μέσα στην αυλή δώδεκα χοιροστάσια,
το ᾽να με τ᾽ άλλο κολλητά, για να κοιμούνται οι χοίροι. Κι
ήσαν στο κάθε χοιροστάσι μαντρισμένες
15 πενήντα χαμοκύλιστες γουρούνες που γεννούσαν· οι
αρσενικοί, πολύ λιγότεροι, πλάγιαζαν έξω. Γιατί τους έτρωγαν
θεόμορφοι οι μνηστήρες, και δεν περίσσευαν πολλοί·
έστελνε εκεί ο χοιροβοσκός, διαλέγοντας απ᾽ τα θρεφτάρια,
μέρα τη μέρα κι ένα χοίρο, τον καλύτερο.
20 Ξέμειναν έτσι τρακόσοι εξήντα.
Σιμά τους τέσσερα σκυλιά, θηρία σωστά, μέρα και νύχτα
φύλακες, ησύχαζαν· τα είχε θρέψει ο καλός χοιροβοσκός, ο
πρώτος υπηρέτης. Την ώρα εκείνη ταίριαζε στα πόδια του
σαντάλια, κόβοντας σε λουρίδες δέρμα καλόχρωμο βοδιού.
Οι άλλοι έλειπαν,
25 καθένας τους κι αλλού, βόσκοντας τα γουρούνια —
οι τρεις· τον τέταρτο τον έστειλε κάτω στην πόλη να τους
φέρει χοίρο, για να τον σφάξουν άθελά του οι αλαζονικοί
μνηστήρες, κρέας να χορτάσει η καρδιά τους.
Και ξαφνικά αλυχτώντας είδαν τον Οδυσσέα οι σκύλοι,
30 έπεσαν πάνω του γαβγίζοντας, εκείνος όμως πονηρός
έσκυψε κάτω κι άφησε απ᾽ το χέρι το ραβδί.
Και μολοντούτο, εκεί στο χτήμα το δικό του, θα ζούσε τότε
ένα κακό ντροπής, αν ο χοιροβοσκός δεν πέταγε το δέρμα
που κρατούσε, αν δεν ορμούσε τρέχοντας να βγει προς την
αυλόθυρα· όπου, με δύναμη φωνάζοντας,
35 απόδιωξε τους σκύλους πετώντας πέτρες. Φύγαν οι σκύλοι
εδώ κι εκεί, και τότε εκείνος μίλησε στον κύρη του:
«Γέρο μου, λίγο ακόμη και θα σ᾽ έκαναν κομμάτια τα σκυλιά,
οπότε στα καλά καθούμενα το κρίμα θα ᾽ριχνες σ᾽ εμένα.
Μου φτάνουν όμως στεναγμοί και βάσανα όσα μου δώσαν οι
θεοί,
40 που μένω εδώ οδυρόμενος, θρηνώντας βασιλιά ισόθεο.
Να τρέφω εγώ παχιά γουρούνια γι᾽ άλλους, να τρώνε αυτοί,
να τα χορταίνουν, κι εκείνου να του λείπει το ψωμί,
να βωλοδέρνει σε πολιτείες και χώρες αλλόγλωσσων
ανθρώπων — αν βέβαια ζει, αν βλέπει ακόμη ηλίου φως.
45 Μόνο έλα τώρα στα βήματά μου, γέροντα, να μπούμε
οι δυο μας στο καλύβι, κι αφού το μέσα σου χορτάσει ψωμάκι
και κρασί, μου λες, αν θες, ποιος είναι ο τόπος σου και πόσα
βάσανα υπόμεινε η ψυχή σου.» Μιλώντας του προχώρησε, και
φτάνει στο καλύβι ο θείος χοιροβοσκός. Τον έμπασε κι αυτόν
και του είπε να καθήσει, αφού έστρωσε
50 στο χώμα χλωρά κλαδιά κι έριξε πάνω τους το δέρμα
μαλλιαρής, άγριας γίδας — ήτανε το δικό του στρώμα,
φαρδύ και μαλακό. Η τόση υποδοχή δίνει στον Οδυσσέα χαρά,
που τώρα μίλησε κι ευχήθηκε: «Ο Δίας, ξένε, ας σου χαρίσει, κι
οι άλλοι αθάνατοι θεοί, ό,τι ποθεί η ψυχή σου πιο πολύ, που με
υποδέχτηκες τόσο φιλόξενα.»
55 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Το δίκιο, ξένε, δεν μ᾽ αφήνει του ξένου την τιμή
να αποστερήσω· όποιος κι αν φτάσει σπίτι μου, ας είναι
ταπεινότερός σου. Γιατί όλοι οι ξένοι κι οι φτωχοί είναι του Δία
αποσταλμένοι, έτσι που το δικό μας χάρισμα, έστω και λίγο,
γίνεται με αγάπη. Τόσο και το δικαίωμα των δούλων,
60 αφού από φόβο σκύβουν πάντα το κεφάλι, σαν τύχει να
᾽χουν πάνω τους καινούργια αφεντικά. Μόνο τον νόστο εκείνου
τον έχουν δέσει οι θεοί! Που θα με φρόντιζε κι εμένα, θα μ᾽
αγάπαγε, θα μου έστηνε νοικοκυριό — σπίτι, χωράφι και
περήφανη γυναίκα· όσα χαρίζει ο καλόθυμος αφέντης στον
δούλο του οίκου του,
65 φτάνει να δούλεψε πολύ, κι ένας θεός να ευλόγησε τον
μόχθο του. Έχει προκόψει κι ο δικός μου μόχθος, μ᾽ αυτά που
κάνω κι επιμένω, γι᾽ αυτό κι ο κύρης θα μου φύλαγε αμοιβή
γενναία, αν έμενε για να γεράσει εδώ. Έφυγε όμως, χάθηκε!
Ας ήταν σύρριζα η φύτρα της Ελένης από προσώπου γης ν᾽
αφανιστεί, αυτή που έλυσε τα γόνατα τόσων αντρών.
70 Γιατί κι εκείνος μπήκε στο καράβι για την τιμή του βασιλιά
Αγαμέμνονα, στο Ίλιο πήγε, με τις καλές φοράδες, τους Τρώες
να πολεμήσει.» Είπε, κι αμέσως με τη ζώνη του μάζεψε τον
χιτώνα, έτρεξε στα μαντριά, όπου ασφαλίζονται κοπάδια οι
χοίροι, επήρε δυο, έφερε δυο, τους σφάζει, τους καψάλισε,
75 τους λιάνισε, τους πέρασε στις σούβλες.
Κι όταν το κρέας ψήθηκε καλά, το φέρνει και το απίθωσε
στον Οδυσσέα μπροστά, έτσι ζεστό, στους οβελούς του
περασμένο. Το πασπαλίζει με κριθάλευρο, ύστερα κέρασε
κρασί, γλυκό σαν μέλι, σε μια γαβάθα ξύλινη, κάθησε
αντίκρυ του, και τον προσκάλεσε μ᾽ αυτά τα λόγια:
80 «Έλα να φας, καλέ μου ξένε, ό,τι μπορούν οι δούλοι να σου
δώσουν, ετούτο εδώ το χοιρινό. Γιατί τους άλλους χοίρους με
το πλούσιο λίπος, μ᾽ αυτούς χορταίνουν οι μνηστήρες, χωρίς
να σκέφτονται μήπως τους βρει οργή θεού, χωρίς να νιώθουν
λύπηση καμιά. Κι όμως οι μάκαρες θεοί δεν συναινούν σ᾽ άδικα
έργα· τιμούν το δίκιο, κι ανταμείβουν μόνο
85 τις καλές μας πράξεις. Ακόμη κι οι άφιλοι, οι κακόβουλοι,
όσοι πατούν την ξένη γη και τους αφήνει ο Δίας να μαζεύουν
λεία, όταν γεμίσουνε τα πλοία και πάρουν πια τον δρόμο της
επιστροφής, τότε τους πιάνει μέγα δέος κι η ψυχή τους τρέμει
μπροστά στη θεία τιμωρία. Μόνο αυτοί εδώ, μπορεί και ν᾽
άκουσαν φωνή θεού, φαίνεται ξέρουν
90 εκείνου τον φριχτό χαμό, γι᾽ αυτό δεν θέλουν γάμο νόμιμο
μήτε γυρίζουν στο δικό τους σπιτικό· αναίσθητοι
καταβροχθίζουν τα αγαθά του, τα σπαταλούν ασύστολα, χωρίς
φειδώ. Όσες ημέρες κι όσες νύχτες στέλνει ο Δίας,
αυτοί δεν σφάζουνε ποτέ ένα σφαχτό ή δυο·
95 και το κρασί, κι εκείνο το ξαφρίζουν, με δίχως μέτρο
ασωτεύουν. Ήσαν αλήθεια τα αγαθά του ατέλειωτα· κανείς
απ᾽ τους μεγάλους άρχοντες δεν είχε τόσα· μήτε στα απέναντι,
στα σκούρα χώματα, μήτε και πάνω στην Ιθάκη. Το βιος του
ξεπερνούσε, ακόμη κι αν μαζί λογάριαζες πλούτη από άλλους
είκοσι. Είμαι σε θέση να σου τα μετρήσω:
100 αντίκρυ στη στεριά είκοσι ποίμνες βόδια· τόσα κοπάδια
και με πρόβατα, τόσα με χοίρους, τόσα με σκορπισμένες γίδες
— τα βόσκουν πέρα οι ξένοι ή και βοσκοί δικοί μας, ντόπιοι.
Αλλά κι εδώ θα βρεις κοπάδια γίδες έντεκα, που βόσκουν
σκόρπιες στην άλλην άκρη του νησιού, και τις ποιμαίνουν
έμπειροι γιδοβοσκοί —
105 όλοι τους, κι ο καθένας, την κάθε μέρα, φέρνει σ᾽ αυτούς
κι ένα κομμάτι, διαλέγοντας την πιο καλοθρεμμένη γίδα.
Αλλά κι εγώ, που εδώ φροντίζω και φυλάω τους χοίρους,
στέλνω καθημερνά ξεχωρισμένο τον καλύτερο.»
Είπε, και προσηλώθηκε τρώγοντας κρέας, πίνοντας μονορούφι
το κρασί του, αμίλητος·
110 ο νους του γύριζε στο πώς θα βλάψει τους μνηστήρες.
Όταν απόφαγε και πια στυλώθηκε με το φαΐ η ψυχή του,
γέμισε και του πρόσφερε την κούπα, την ίδια που έπινε κι
αυτός, ξέχειλη στο κρασί· την υποδέχτηκε εκείνος με χαρά,
κι όπως επήγε να μιλήσει, τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά:
115 «Καλέ μου φίλε, ποιος άραγε σ᾽ αγόρασε με τα πολλά
αγαθά του, τόσο τρανός και πλούσιος, όπως εσύ το ομολογείς
και λες πως αφανίστηκε για την τιμή του βασιλιά Αγαμέμνονα;
Φανέρωσέ μου το όνομα, γιατί μπορεί και να τον γνώρισα,
έτσι σπουδαίος που ήταν. Ο Δίας θα ξέρει, όπως κι οι άλλοι
αθάνατοι θεοί, αν κάπου τον συνάντησα, και θα μπορούσα
120 να τον αναγγείλω, αφού κι εγώ περιπλανήθηκα σε τόσα
ξένα μέρη.» Αμέσως του αποκρίθηκε ο θείος χοιροβοσκός, ο
πρώτος υπηρέτης: «Γέροντα, κανείς περαστικός
περιπλανώμενος εκείνον αναγγέλλοντας δεν θα μπορούσε πια
να πείσει τη γυναίκα του μήτε τον γιο του. Παρ᾽ όλα ταύτα,
κάποιοι πλάνητες, γυρεύοντας την πόρεψή τους,
125 αδίκως αραδιάζουν ψέματα, κι αρνούνται να πούνε την
αλήθεια. Όποιος κι αν φτάσει εδώ, στα μέρη της Ιθάκης,
γυρίζοντας τον κόσμο, τρέχει στη δέσποινά μου και τη γεμίζει
με ψευτιές. Εκείνη πάλι τον φιλεύει πρόθυμα και τον ρωτά τα
πάντα θρηνώντας, με τα βλέφαρα στο δάκρυ μουσκεμένα —
130 όπως το συνηθίζει μια γυναίκα, αν έχασε τον άντρα της
τα ξένα. Έτσι κι εσύ, μου φαίνεσαι, στο πι και φι θα σκάρωνες,
γέρο, το παραμύθι, αν ήταν κάποιος να σου δώσει χιτώνα κι
ένα πανωφόρι, να ντυθείς. Τα κόκαλα όμως εκείνου κιόλας τα
απογύμνωσαν οι σκύλοι, τις σάρκες του τις έφαγαν τα
γρήγορα όρνια — τον άφησε η ψυχή του άπνοο.
135 Μπορεί στη θάλασσα τα ψάρια να τον έχουνε λιανίσει,
τα οστά του πια να βρίσκονται σ᾽ ένα γιαλό, χωμένα σε βαθιά
αμμουδιά. Έτσι κι αλλιώς, εκείνος πήγε του χαμού κι άφησε
πίσω στους δικούς του πένθιμη λύπη — σ᾽ όλους, σ᾽ εμένα
μεγαλύτερη. Γιατί το ξέρω, δεν θα βρω κύρη γλυκύτερο,
όσο ζω,
140 όπου κι αν πάω, ας ήταν να γυρίσω στου πατέρα και της
μάνας μου το σπίτι, όπου γεννήθηκα κι αντίκρισα το φως, πλάι
σ᾽ εκείνους που μ᾽ ανάστησαν. Ωστόσο δεν οδύρομαι τόσο γι᾽
αυτούς, μόλο που λαχταρούν τα μάτια να τους δουν, όταν
πατήσω της πατρίδας μου το χώμα, όσο με καίει του Οδυσσέα
ο πόθος, αφότου έφυγε και πάει.
145 Εκείνον, ξένε, όσο μου λείπει, ντρέπομαι να προφέρω το
όνομά του — τόσο μ᾽ αγάπησε, τόσο καημό κρατούσε μέσα του
για μένα· γι᾽ αυτό τον λέω αγαπημένο, όσο θα τον φαντάζομαι
στα ξένα.» Αμέσως αποκρίθηκε βασανισμένος ο Οδυσσέας
και θείος: «Φίλε, σε βλέπω πως επίμονα το αρνιέσαι,
λες δεν γυρίζει
150 εκείνος πίσω, και μένει αμετάπειστη η ψυχή σου.
Αλλά κι εγώ δεν σου πουλάω παραμύθι, όρκο θα πάρω·
ο Οδυσσέας θα νοστήσει. Τότε ευαγγέλια χαράς
θα περιμένω· μόλις εκείνος επιστρέψει σπίτι του, ντύσε με
με χιτώνα κι ένα πανωφόρι, με ρούχα ωραία.
155 Πρωτύτερα όμως, όσο κι αν είμαι στενεμένος στην ανάγκη,
δεν θα δεχόμουν το παραμικρό. Γιατί το ομολογώ, μου είναι
μισητός, όσο και οι πύλες του Άδη, όποιος υποχωρεί στη
φτώχεια του και κατεβάζει ψεύδη. Πρώτος μου μάρτυς από
τους θεούς ο Δίας και τούτο το φιλόξενο τραπέζι, κι εδώ που
έφτασα η εστία του αψεγάδιαστου Οδυσσέα —
160 όσα θα πω, να ξέρεις, θα συντελεστούν.
Όσο γυρίζει ο χρόνος στον ίδιο κύκλο, λέω θα νοστήσει,
θα βρεθεί ο Οδυσσέας εδώ· στου φεγγαριού τη χάση ή μόλις
πιάσει η νέα σελήνη, θα μπει στο σπίτι του· οπότε περιμένει
εκδίκηση όποιον ετόλμησε να ατιμάσει τη νόμιμη γυναίκα του,
τον έξοχό του γιο.»
165 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Γέροντα, ευαγγέλια χαράς εγώ δεν θα
ανταμείψω, μήτε του Οδυσσέα τού μέλλεται σπίτι του να
γυρίσει· ησύχασε λοιπόν και πίνε το κρασί σου. Αλλού ας
γυρίσει η θύμησή μας, αυτά παρακαλώ μην τα θυμίζεις·
γιατί βουρκώνει μέσα μου η ψυχή, κάθε φορά που κάποιος,
170 μιλώντας για τον τίμιο κύρη μου, τη μνήμη μου αφορμίζει.
Λέω ν᾽ αφήσουμε τους όρκους· άμποτε να μας έλθει εδώ
όπως τον θέλησα τον Οδυσσέα εγώ, κι η Πηνελόπη,
ο γέροντας Λαέρτης, ο Τηλέμαχος, ωραίος στην όψη σαν θεός.
Τώρα οδύρομαι για το βλαστάρι του Οδυσσέα, τον αλησμόνητό
του γιο,
175 για τον Τηλέμαχο, που ανάθρεψαν σαν ροδαμό οι θεοί·
κι έλεγα μέσα μου αυτός θα γίνει αντάξιος άντρας του πατέρα
του, στο ανάστημα και στη θαυμάσια ομορφιά.
Αλλά θαρρώ κάποιος αθάνατος, μπορεί και άνθρωπος θνητός,
σάλεψε ξαφνικά τα ζυγισμένα φρένα του, και πήρε δρόμο,
180 να μάθει νέα του πατέρα του, πήγε στην άγια Πύλο· στο
μεταξύ περήφανοι οι μνηστήρες τού έστησαν καρτέρι,
παραφυλάγοντας τον γυρισμό του· θέλουν να λείψει η φύτρα
του ισόθεου Αρκεισίου, να σβήσει το όνομά του απ᾽ την Ιθάκη.
Ας τον αφήσουμε όμως κι αυτόν στην τύχη του· ίσως πιαστεί,
ίσως γλιτώσει, ανίσως τείνει ο γιος του Κρόνου χέρι προστάτη
185 πάνω του. Έλα λοιπόν, καλέ μου γέρο, πες μου ν᾽ ακούσω
τα δικά σου βάσανα, ό,τι ρωτήσω, θέλω την πάσα αλήθεια, να
᾽μαι σίγουρος· ποιος είσαι κι από πού; ποια η πατρίδα σου και
ποιοι οι γονείς σου; με τι λογής καράβι άραξες στο νησί; πώς
κι έτσι στην Ιθάκη σ᾽ έφεραν οι ναυτικοί; για τη γενιά τους
τάχα καμαρώνουν;
190 Γιατί δεν το νομίζω να ᾽φτασες στα μέρη μας πεζός.»
Πήρε τον λόγο τότε κι αποκρίθηκε ο Οδυσσέας πολυμήχανος:
«Να ᾽σαι απολύτως βέβαιος, θα σου ομολογήσω όλη την
αλήθεια. Αλλά κι αν είχαμε τον χρόνο με το μέρος μας, άφθονο
φαγητό, γλυκό κρασί σε τούτο το καλύβι·
195 αν μας υπηρετούσαν άλλοι, κι εμείς οι δυο, δίχως
φροντίδες άλλες, το γλεντούσαμε· πάλι δεν θα ᾽ταν εύκολο,
ακόμη κι αν περνούσαμε ολόκληρη χρονιά μαζί, να λέω εγώ κι
εσύ ν᾽ ακούς τα πάθη της ψυχής μου, όσα και πόσα υπόμεινα,
με των θεών το θέλημα. Λοιπόν από την Κρήτη την ευρύχωρη
200 καυχιέμαι πως κρατεί η γενιά μου, πως είμαι γιος πατέρα
πλούσιου. Πολλά και τ᾽ άλλα αγόρια που αναστήθηκαν στο
αρχοντικό — γνήσια, γεννημένα από τη νόμιμη γυναίκα του·
εμένα μόνο η μάνα που με γέννησε ήταν αγοραστή, μια
παλλακίδα. Και μολοντούτο με τιμούσε όμοια κι ίσα με τους
γνήσιους γιους του ο Υλακίδης Κάστορας —
205 καμάρι μου που μ᾽ έσπειρε. Γιατί στην Κρήτη ο κόσμος
τον τιμούσε σαν θεό, όλοι τους τον μακάριζαν για τα αγαθά,
τα πλούτη του, τα δοξασμένα του παιδιά. Αλλά μια μέρα
οι μαύρες μοίρες του θανάτου ήλθαν και τον κατέβασαν
στους δόμους του Άδη. Έβαλαν τότε κλήρο οι γιοι του, και
περήφανοι μοιράστηκαν το βιος του μεταξύ τους·
210 σ᾽ εμένα μόνο πρόσφεραν ελάχιστα και μόλις ένα σπιτικό.
Και μολαταύτα πήρα γυναίκα από σόι πολύκληρο (το άξιζα·
δεν ήμουν παρακατιανός μήτε δειλός στη μάχη) · τώρα μονάχα
χάθηκαν τα πάντα. Κι όμως φαντάζομαι πως, βλέποντας γυμνό
καλάμι, μπορείς να αναγνωρίσεις τον καρπό του,
215 παρά τα τόσα πάθη που μ᾽ έχουν πια τσακίσει.
Θάρρος μού χάρισαν η Αθηνά κι ο Άρης, στη μάχη να χαλνώ
την τάξη των εχθρών· κι όποτε διάλεγα τους πιο γενναίους
συντρόφους, καρτέρι για να στήσω, στον νου μου κλώθοντας
τον όλεθρο των αντιπάλων, η θαρραλέα ψυχή μου ποτέ της
δεν φοβήθηκε τον θάνατο·
220 πρώτος ορμούσα απ᾽ τους πρώτους, με δόρυ αφάνιζα τον
κάθε αντίμαχο, που το ᾽βαζε στα πόδια — τέτοιος πολεμιστής
υπήρξα. Δεν αγαπούσα εγώ τη γη και τα χωράφια, τα οφέλη
του σπιτιού δεν με τραβούσαν, όπου προκόβουν τα καλά
παιδιά. Με συγκινούσαν πάντα τα καράβια, το κουπί κι
225 ο πόλεμος, καλοξυσμένα δόρατα και βέλη — άγρια
πράγματα που άλλοι τα τρέμουν και φοβούνται.
Εμένα η αγάπη μου σ᾽ αυτά προσηλωμένη, θαρρείς κι ένας
θεός τα είχε βάλει στην καρδιά μου· γιατί ο καθένας βρίσκει
απόλαυση σ᾽ άλλα κι αλλού. Πριν καν πατήσουν πόδι των
Αχαιών οι γιοι στην Τροία,
230 εννιά φορές εγώ κυβέρνησα στρατό· με πλοία γρήγορα,
λες και πετούσαν, σ᾽ αλλοδαπούς ανθρώπους φτάσαμε, όπου
και μάζευα κάθε φορά άφθονα λάφυρα — ξεχώριζα όσα η ψυχή
μου επιθυμούσε, αλλά μετά μου πέφτανε κι άλλα πολλά στον
κλήρο. Έτσι, ωφελήθηκε πολύ το σπίτι μου, κι οι Κρήτες
δέχτηκαν να με φοβούνται, να με σέβονται.
235 Αλλά όταν ο πανόπτης Δίας φαντάστηκε τη μισητή εκείνη
οδό που τόσα γόνατα γενναίων κατέλυσε, τότε κι εμένα
με εξωθούσαν, μαζί με τον διάσημο Ιδομενέα, να κυβερνήσουμε
καράβια, τραβώντας για την Τροία. Δεν σήκωνε άρνηση,
γιατί βαριά μας έπεφτε του κόσμου η δυσφήμηση.
240 Έτσι λοιπόν, εννέα χρόνια ολόκληρα δοθήκαμε στον
πόλεμο των Αχαιών οι γιοι. Κι όταν, πάνω στη δέκατη χρονιά,
πατήσαμε το κάστρο του Πριάμου και με τα πλοία πήραμε
τον δρόμο της επιστροφής, ένας θεός στους πέντε ανέμους
σκόρπισε τους Αργείους. Στον άμοιρον εμένα ο Δίας
πολύγνωμος γνωμάτευσε άλλο βαρύ κακό· ένα μονάχα μήνα
245 χάρηκα παιδιά, ομόκλινη γυναίκα κι αγαθά. Μετά η ψυχή
μου ξεσηκώθηκε, θέλησα να αρμενίσω για την Αίγυπτο·
αρμάτωσα καράβια, ξεχώρισα λαμπρούς συντρόφους — ήσαν
εννιά τα αρματωμένα πλοία κι οι ναύτες μαζευτήκαν γρήγορα.
Έξι μερόνυχτα οι τιμημένοι εταίροι μου έτρωγαν κι έπιναν —
250 εγώ τους έστελνα σφάγια πολλά, θυσία να κάνουν στους
θεούς, να ᾽χουν όμως κι αυτοί γεμάτο το τραπέζι τους.
Έφεξε η μέρα η έβδομη, κι αφήνοντας απλόχωρη την Κρήτη,
πήραμε να αρμενίζουμε, με πρίμο αγέρι που φυσούσε
αδιάκοπα — ωραία κι εύκολα μας πήγαινε το βοριαδάκι, λες
μας κατέβαζε το ρεύμα μόνο του. Ζημιά δεν έπαθε κανένα μου
255 καράβι, όλοι γεροί, με δίχως βλάβη, ήμαστε καθισμένοι·
μας κυβερνούσε ο άνεμος κι ο κάθε καπετάνιος στο τιμόνι.
Σε πέντε μόλις μέρες φτάσαμε στης Αιγύπτου τα ωραία νερά,
κι εκεί στον Νείλο ποταμό είπα να αράξουνε τα αμφίκυρτά μας
πλοία, όπου και δίνω εντολή στους τιμημένους μου
συντρόφους
260 αυτού να μείνουν, πλάι στα πλοία, να ᾽χουνε στ᾽ άρμενα
τον νου τους· ακόμη τους παράγγειλα σκοπούς να βάλουν ένα
γύρο στις σκοπιές. Εκείνοι ωστόσο έχασαν τον νου τους,
ενέδωσαν στο θράσος τους και πήραν να πατούν των
Αιγυπτίων τους περίκαλλους αγρούς, να σέρνουν γυναίκες και
265 παιδιά, τους άντρες να σκοτώνουν. Ανέβηκε όμως γρήγορα
στην πόλη η ταραχή· οπότε εκείνοι τη φωνή ακούγοντας, μόλις
ξημέρωσε η αυγή, κατέφθασαν. Άξαφνα γέμισε ο κάμπος όλος
με πεζούς, ιππείς, κι άστραψε ο τόπος από χάλκινα όπλα. Τότε
κι ο Δίας κεραύνιος φύτεψε στους συντρόφους μου φόβο
δειλό, που πια κανείς δεν τόλμησε
270 να κρατηθεί αντιμέτωπος — από παντού τους κύκλωσε
όλους ο τρόμος του κακού. Τότε πολλούς ανάμεσά μας
έσφαξαν τα χάλκινά τους ξίφη, άλλους τους πήραν ζωντανούς,
να τους δουλεύουν σκλάβοι. Όσο για μένα, μέσα μου έβαλε
μιαν άλλη σκέψη ο Δίας (όμως καλύτερα να ᾽μουνα
σκοτωμένος, ο θάνατος να μ᾽ έβρισκε,
275 κάτω στην Αίγυπτο, γιατί καραδοκούσε το μελλούμενο
κακό)· γύμνωσα αμέσως το κεφάλι μου απ᾽ το καλοδεμένο
κράνος, έριξα το σκουτάρι από τους ώμους, το δόρυ μου
άφησα να πέσει από το χέρι, άοπλος στάθηκα στ᾽ άλογα
εμπρός του βασιλιά, έσκυψα και του φίλησα τα γόνατα, κι
εκείνος με λυπήθηκε, αποφασίζει να με σώσει,
280 με τράβηξε πάνω στο αμάξι του, στο δάκρυ μουσκεμένον.
Στο μεταξύ εφορμούσαν πάμπολλοι με φράξινα κοντάρια
πάνω μου, άγρια χολωμένοι, θέλησαν να με σκοτώσουν·
εκείνος όμως με προστάτεψε, σεβάστηκε τον ξένιο Δία, που
θυμωμένος αποστρέφεται τα αφιλόξενα έργα.
285 Επτά χρόνους παρέμεινα στη χώρα, μάζεψα πλούτη ένα
σωρό γυρίζοντας την Αίγυπτο, σε σπίτια αρχόντων — όλοι μου
᾽δωσαν κάτι. Αλλά ο καιρός γυρίζοντας, σαν μπήκε ο όγδοος
χρόνος, φτάνει στα μέρη εκείνα κάποιος Φοίνικας, δόλιος
απατεώνας, ένας πανούργος, που ήξερε μόνο το κακό να κάνει
στους ανθρώπους.
290 Αυτός και με παρέσυρε, με λόγια δολερά με πλάνεψε, να
πάμε στη Φοινίκη, όπου είχε σπίτια και περιουσία μεγάλη.
Επήγα κι έμεινα κοντά του ένα γεμάτο χρόνο.
Αλλ᾽ όπως κύλησαν οι μήνες, οι μέρες συντελέστηκαν,
γύρισε πάλι ο καιρός και πήρε να φουντώνει η άνοιξη,
295 μ᾽ ανέβασε σε ποντοπόρο φορτηγό, τώρα για τη Λιβύη,
αφού με γέμισε με ψέματα, πως δήθεν το φορτίο μαζί του
θα περνούσα, ενώ στ᾽ αλήθεια γύρευε να με πουλήσει,
για να κερδίσει αντίτιμο που το λογάριαζε μεγάλο.
Εγώ ακολούθησα αναγκαστικά, κι ας έβλεπα το πράγμα
ύποπτο. Αρμένιζε λοιπόν το πλοίο με καλό βοριά, φυσούσε
300 πρίμο αγέρι, κι έτσι βρεθήκαμε στη μέση του πελάγους,
ψηλότερα η Κρήτη φάνταζε δεξιά, όταν ο Δίας σοφίστηκε τον
όλεθρό τους. Γιατί, μόλις αφήσαμε την Κρήτη και δεν φαινόταν
πουθενά στεριά, μόνο ουρανός και θάλασσα, κρέμασε ξαφνικά
του Κρόνου ο γιος μια μελανή νεφέλη πάνω στο βαθουλό μας
πλοίο, κι ο πόντος μούχρωσε.
305 Ευθύς ο Δίας βρόντηξε, έριξε στο καράβι κεραυνό,
κι αυτό κεραυνωμένο συγκλονίστηκε από του Δία τ᾽
αστροπελέκι, μπούκωσε θειάφι, κι έπεσαν όλοι ναυαγοί στη
θάλασσα· σαν τις κουρούνες, γύρω στο μαύρο μας πλεούμενο,
στο κύμα παραδόθηκαν — έτσι ο θεός τούς έκοψε τον νόστο.
310 Μόνο σ᾽ εμένα, όσο κι αν έσφαζε τα σωθικά μου ο πόνος,
ο Δίας ο ίδιος έβαλε στο χέρι μου το στιβαρό κατάρτι,
απομεινάρι απ᾽ το καράβι με τη γαλάζια πλώρη, για να
γλιτώσω πάλι τον χαμό. Σ᾽ αυτό περιτυλίχτηκα, και να
λυσσομανούν οι ολέθριοι άνεμοι! Εννιά μερόνυχτα παράδερνα·
δέκατη μέρα, μέσα στη μαύρη νύχτα, με σήκωσε
315 ένα μεγάλο κύμα και με ρίχνει στων Θεσπρωτών
τη χώρα. Εκεί ο Φείδων, βασιλιάς των Θεσπρωτών, ηρωική
ψυχή, με δέχτηκε σαν φίλος, λύτρα δεν γύρεψε· ο γιος του
ήλθε και με βρήκε δαμασμένο από τον κάματο κι από την
παγωνιά, αυτός με πήρε από το χέρι να με φέρει σπίτι του,
με πήγε ο ίδιος στο παλάτι του πατέρα του,
320 όπου μου φόρεσε και ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα.
Εκεί λοιπόν και για τον Οδυσσέα άκουσα να μιλούν· τον είχε,
λέει, με την αγάπη του φιλοξενήσει ο βασιλιάς, καθώς
γυρνούσε πίσω στην πατρίδα. Ο Φείδων μού έδειξε κι όλα
τα μαζεμένα πλούτη του Οδυσσέα, χαλκό, μαλάματα και
σίδηρο σφυρήλατο,
325 τόσα αγαθά που θα ᾽φταναν να θρέψουνε δέκα γενιές —
σκεύη πολύτιμα έβλεπες να στέκουν στο βασιλικό παλάτι.
Για κείνον είπε ο βασιλιάς πως είχε πάει προσώρας στη
Δωδώνη, ν᾽ ακούσει του Διός απόφαση από την αψηλή και
φουντωμένη δρυ, πώς θα μπορούσε να νοστήσει στα καρπερά
χώματα της Ιθάκης,
330 μετά από τόσα χρόνια ξενιτιάς, στα φανερά ή μήπως στα
κρυφά. Κι ο βασιλιάς, την ώρα της σπονδής του στο παλάτι,
ορκίστηκε σ᾽ εμένα πως είχαν κιόλας ρίξει το καράβι στα ρηχά,
πως τον περίμεναν οι ναυτικοί πανέτοιμοι, για να τον
συντροφέψουν στην πατρική του γη. Εμένα ο Φείδων δέχτηκε
να με ξεπροβοδίσει πιο νωρίς:
335 κάποιο περαστικό καράβι, με ναύτες Θεσπρωτούς, πήγαινε
στο πολύσιτο Δουλίχιο· αυτούς λοιπόν τους πρόσταξε να
με οδηγήσουν ασφαλώς στον βασιλέα Άκαστο. Εκείνων όμως
το μυαλό γλυκάθηκε μ᾽ άλλην ιδέα, σ᾽ εμένα κάκιστη, για
να βρεθώ σε συμφορά πικρότερη. Όταν το ποντοπόρο πλοίο
ξανοίχτηκε πολύ μακριά από τη στεριά,
340 αμέσως μηχανεύτηκαν τη μέρα της σκλαβιάς μου·
μου πέταξαν τα ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα, ρίχνοντας
πάνω μου κουρέλια, κι ένα πουκάμισο σχισμένο, άθλιο —
αυτά που βλέπουν τώρα και τα δικά σου μάτια.
Σαν πήρε να βραδιάζει κι έφταναν πια στα ξάγναντα χωράφια
της Ιθάκης,
345 μ᾽ έδεσαν χειροπόδαρα μέσα στο καλοκούβερτο καράβι
μ᾽ ένα χοντρό σχοινί στριμμένο, στα γρήγορα κι αυτοί πηδούν
στο περιγιάλι της θαλάσσης, να φαν το δείπνο τους.
Αλλά οι θεοί βάζουν το χέρι τους κι εύκολα μ᾽ έλυσαν
απ᾽ τα δεσμά μου· τότε κι εγώ τυλίγω το κεφάλι μου στα ράκη,
350 πιάνομαι στο καλοξυσμένο δοιάκι και με το στήθος
γλίστρησα στη θάλασσα· ευθύς κάνω κουπιά τα δυο μου χέρια
κολυμπώντας, κι όσο μπορούσα γρηγορότερα βγήκα παρέξω,
πολύ μακριά από κείνους. Ανέβηκα μετά τη λαγκαδιά, σ᾽ ένα
λουλουδισμένο σύδεντρο κούρνιασα ακίνητος· αυτοί
πηγαινοέρχονταν όλο φωνή και σύγχυση,
355 αλλ᾽ όταν πια τους φάνηκε κουτό να συνεχίσουνε
το ψάξιμο, γύρισαν πάλι στο βαθουλό καράβι, κι
έφυγαν. Εμένα μ᾽ έκρυψαν, με δίχως κόπο, οι θεοί, εκείνοι
οδηγώντας μ᾽ έφεραν σε τούτο το μαντρί ενός ανθρώπου
γνωστικού — το είχε η μοίρα μου να ζήσω ακόμη.»
360 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Φτωχέ μου ξένε, με συγκίνησες κι
αναστατώθηκε η ψυχή μου μ᾽ αυτά που ένα προς ένα
ανιστόρησες, όσα σε βρήκαν πάθη, πόσο περιπλανήθηκες.
Αλλά δεν βλέπω στη σωστή γραμμή κι αυτό, δεν θα με πείσεις,
μιλώντας όπως μίλησες, και για τον Οδυσσέα. Φαίνεσαι τίμιος
365 άνθρωπος, τι σ᾽ αναγκάζει το λοιπόν να μου αραδιάζεις
ψεύδη; Το ξέρω μόνος μου και το αποφάσισα που κόμπωσε
ο νόστος του κυρίου μου, αφότου τον εμίσησαν τόσο ανελέητα
όλοι οι θεοί· που δεν τον άφησαν νεκρός να πέσει εκεί
στους Τρώες ανάμεσα, μήτε ξεψύχησε στα χέρια των δικών του
τελειώνοντας τον πόλεμο. Τότε οι Παναχαιοί θα τον τιμούσαν
370 υψώνοντας το σήμα του, και θ᾽ άφηνε κληρονομιά στον γιο
του μια μεγάλη δόξα. Μα να που τώρα άφαντον τον έχουν
αναρπάξει οι Άρπυιες. Κι εγώ αποχωρισμένος ζω με τα
γουρούνια μου. Δεν κατεβαίνω πια στην πόλη, εκτός κι αν
φρόνιμη γυρέψει να με δει η Πηνελόπη, ανίσως από κάπου
φτάσει στο παλάτι η είδηση, οπότε οι πάντες κάθονται κι
375 αρχίζουν να ρωτούν τα πάντα· άλλοι από θλίψη για
τον βασιλιά, που χρόνια τώρα στα ξένα μαραζώνει, άλλοι με
φανερή χαρά, όσοι ατιμώρητοι μαδούν το βιος του. Όσο για
μένα, δεν έχω αλήθεια πια διάθεση για ερωτήσεις κι
απαντήσεις, αφότου ένας Αιτωλός με ενέπαιξε με
μια ιστορία ψεύτικη —
380 είχε σκοτώσει κάποιον, κι αφού κοσμογυρίστηκε, έφτασε
και σ᾽ εμένα, στο μαντρί μου· κι εγώ τον δέχτηκα μ᾽ αγάπη και
στοργή. Έλεγε αυτός ότι τον Οδυσσέα τον είδε, κάτω στην
Κρήτη, στου Ιδομενέα το σπίτι, πως καλαφάτιζε τα πλοία του,
γιατί τα ρήμαξαν οι θύελλες. Επέμενε πως όπου να ᾽ναι φτάνει,
μέσα στο καλοκαίρι, το αργότερο φθινόπωρο·
385 πως φέρνει πίσω του πολλά αγαθά και τους ισόθεους
συντρόφους. Γι᾽ αυτό, γέρο πολύπαθε, που ένας θεός σ᾽ έφερε
στο μαντρί μου, μη θες κι εσύ να με καλοκαρδίσεις, να με
μαγέψεις με τα ψέματά σου· με τέτοιο φέρσιμο, εγώ
δεν πρόκειται να σ᾽ αγαπήσω και να σε σεβαστώ. Τον ξένιο
Δία σέβομαι και φοβάμαι, κι εσένα σε λυπάμαι.»
390 Πήρε τον λόγο κι αποκρίθηκε ο Οδυσσέας εύστροφος:
«Ω, τι αμετάπειστη καρδιά κρύβεις στο στήθος σου, που μήτε
με τον όρκο μου δεν μπόρεσα τη γνώμη σου ν᾽ αλλάξω και να
σε μεταπείσω. Μα τώρα πια σε προκαλώ να κλείσουμε μια
συμφωνία μεταξύ μας, με μάρτυρες και για τους δυο τους
ολυμπίους θεούς:
395 αν θα νοστήσει ο κύρης σου και μπει σ᾽ αυτό το σπίτι, με
ντύνεις με καινούργια ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα, κι ακόμη
αναλαμβάνεις να με ξεπροβοδίσεις στο Δουλίχιο που το έχω
μέσα στην ψυχή μου· αν παρά ταύτα δεν γυρίσει ο κύριός σου,
κι ας το ισχυρίζομαι εγώ, βάλε τότε τους δούλους σου να με
γκρεμοτσακίσουν από μεγάλο βράχο,
400 για να φοβάται του λοιπού κάθε ζητιάνος να ψευδολογεί.»
Αντιμιλώντας του όμως είπε ο θείος χοιροβοσκός:
«Ξένε, μα την αλήθεια, θα κέρδιζα όνομα καλό και φήμη
ενάρετη στον γύρω κόσμο, τόσο για το παρόν όσο και για
το μέλλον! Αν, αφού σε δέχτηκα φιλόξενα σε τούτο το μαντρί,
405 την άλλην ώρα θα σε σκότωνα, κόβοντας τη γλυκιά ζωή
σου — με τι καρδιά θα προσευχόμουνα μετά στον Κρόνιο Δία.
Αλλά καιρός τώρα για δείπνο· λέω όπου να ᾽ναι θα φανούν
μέσα κι οι σύντροφοί μου, να ετοιμαστούμε στο καλύβι για
πλούσιο βραδινό.» Όσο εκείνοι συναλλάσσονταν με τέτοια
λόγια, έφτασαν οι χοιροβοσκοί
410 τους χοίρους οδηγώντας, που τους μάντρωσαν να
κοιμηθούνε, κι όπως οι χοίροι συναυλίζονταν, σηκώθηκαν
ατέλειωτα γρυλίσματα. Τότε ο θείος χοιροβοσκός δίνει
εντολή φωνάζοντας στους παραγιούς του:
«Φέρετε μέσα τον καλύτερό σας χοίρο, σκοπεύω
415 να τον σφάξω προς τιμή του ξένου που εδώ μας ήλθε από
μακριά· μαζί του θα ᾽χουμε όφελος κι εμείς, που τόσα βάσανα
σηκώνουμε μ᾽ αυτά τα ζωντανά τα ασπρόδοντα, αλλά τον
μόχθο μας τον κατατρώγουν άλλοι, και μάλιστα ατιμώρητοι.»
Είπε, κι ευθύς με το χαλκό, ανελέητο τσεκούρι του έσχισε
ξύλα κι οι παραγιοί του φέρνουν μέσα πεντάχρονο,
420 τετράπαχο γουρούνι, που το ᾽στησαν στη σχάρα. Εκείνος
όμως δεν λησμόνησε το χρέος του στους αθανάτους — ήταν
η φύση του αγαθή. Το πρώτο που έκανε, έκοψε τρίχες απ᾽
την κεφαλή του ασπροδόντη χοίρου, τις έριξε στη φλόγα και
σ᾽ όλους τους θεούς ευχήθηκε του συνετού Οδυσσέα τον
νόστο, σπίτι του να γυρίσει.
425 Μετά κατέβασε με ορμή τη δρύινη σχίζα (την είχε ξεχωρίσει
απ᾽ τα κομμένα ξύλα), και με το χτύπημα παρέλυσε ο χοίρος
και ξεψύχησε. Τότε πήραν οι άλλοι να τον σφάζουν, ξεχώριζαν
τα μέλη του, για να τον ψήσουν. Στο μεταξύ ο χοιροβοσκός
κομμάτια ωμά από κάθε μέλος τα τύλιξε σε πλούσιο ξίγκι,
τα πασπαλίζει με ψιλό κριθάλευρο και τα αποθέτει στη φωτιά.
430 Τα υπόλοιπα τα λιάνισαν, τα πέρασαν στις σούβλες,
τ᾽ άφησαν να ψηθούν καλά, μετά τα τράβηξαν, κι όλα μαζί
τ᾽ ακούμπησαν στα κρεατόξυλα. Όρθιος τότε ανέλαβε
ο χοιροβοσκός τη μοιρασιά — αυτός τα πρέποντα τα γνώριζε
καλά. Χώρισε όλο το ψημένο κρέας σ᾽ επτά μερίδες· την πρώτη
την ξεχώρισε
435 και προσευχήθηκε στις Νύμφες και στον γιο της Μαίας,
τον Ερμή, ενώ τις άλλες τις εμοίρασε στους άλλους. Αλλά
τον Οδυσσέα τον τίμησε με σπάλα απ᾽ τη σπονδυλωτή ράχη
του ασπροδόντη χοίρου, κι ευφράνθηκε η ψυχή του κύρη του.
Αμέσως τον προσφώνησε ο Οδυσσέας μιλώντας, εύστροφος κι
έξυπνος:
440 «Εύμαιε, είθε ο Δίας πατέρας να σου δείξει τόση αγάπη,
όση κι εσύ σ᾽ εμένα, αφού στο χάλι αυτό με τ᾽ αγαθά σου με
τιμάς.» Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Τρώγε, ξένε παράξενε, απολαμβάνοντας το
φαγητό που έχεις μπροστά σου. Κι όσο για τον θεό, το ένα
δίνει, το άλλο αφήνει,
445 κατά τη θέλησή του, αφού μπορεί τα πάντα.»
Τέλειωσε, και τις απαρχές του ζώου θυσίαζε στους αιωνίους
θεούς, σταλάζοντας κόκκινο σαν τη φλόγα το κρασί, ύστερα
την κούπα δίνει στα χέρια του πολιορκητή Οδυσσέα, τέλος
πήρε κι αυτός τη θέση του. Ψωμί τούς μοίραζε ο Μεσαύλιος —
τον είχε μόνος του αποκτήσει
450 ο χοιροβοσκός, όταν ο κύρης του έφυγε στα ξένα·
χώρια απ᾽ τη δέσποινά του κι από τον γέροντα Λαέρτη,
με χρήματα δικά του τον αγόρασε απ᾽ τους Ταφίους.
Κι ευθύς τα χέρια τους απλώνουν στο έτοιμο τραπέζι·
όταν εκόρεσαν την όρεξή τους με το φαΐ και το πιοτό,
455 σήκωσε ο Μεσαύλιος αμέσως τ᾽ αποφάγια, κι εκείνοι
κίνησαν να κοιμηθούν, χορτάτοι από ψωμί και κρέας.
Αλλά τους βρήκε άσχημη νύχτα, αφέγγαρη και μαύρη,
ο Δίας έβρεχε ολονύχτιος, φυσούσε δυνατά ο υγρός πουνέντες.
Τότε ο Οδυσσέας τούς μίλησε, θέλοντας τον χοιροβοσκό να
δοκιμάσει,
460 ανίσως, βγάζοντας την κάπα του, θα του τη δώσει, μετά
από τόση περιποίηση, ή θα συστήσει να το κάνει κάποιος
παραγιός: «Εύμαιε, άκου, αλλά κι οι άλλοι σύντροφοί σου.
Θα πω μεγάλο λόγο· φαίνεται φταίει το ξέφρενο κρασί,
που ακόμη και τον φρονιμότερο τον παρασύρει σε αχαλίνωτο
τραγούδι,
465 τον κάνει να ξεσπά σε χάχανα, να σέρνει τον χορό,
ή και να ξεστομίζει λόγια που θα ᾽ταν πιο καλό να τα κατάπινε.
Αλλά μια κι άνοιξα το στόμα μου, λέω να μην το κλείσω.
Ας ήμουν νιος μ᾽ αξόδευτη στα μέλη μου τη δύναμη,
όπως κάτω απ᾽ της Τροίας το κάστρο, όταν καρτέρι πήγαμε
να στήσουμε,
470 με αρχηγούς τον Οδυσσέα, τον Μενέλαο, τον γιο του
Ατρέα, κι εμένα τρίτον μεταξύ τους οδηγό — ήμουν επιλογή
δική τους. Φτάναμε πια κοντά στην πόλη με το ψηλό της
κάστρο, κι όπως βρεθήκαμε πλάι σε πυκνά χαμόδεντρα, σε
βάλτο με καλάμια ζαρώσαμε συνάρματοι
475 να κοιμηθούμε. Αλλά, μέσα στη μαύρη, παγωμένη νύχτα
σηκώνεται βοριάς· κρύο το χιόνι, σαν την πάχνη, πέφτει πάνω
μας, γινόταν κρύσταλλο γύρω από τις ασπίδες μας.
Τότε λοιπόν οι άλλοι είχαν μαζί τους όλοι κάπες και χιτώνες,
κι ατάραχοι κοιμόντουσαν — η πλάτη σκεπασμένη με το σάκος.
Μόνο εγώ είχα την κάπα μου πρωτύτερα αφήσει
480 στους συντρόφους, χωρίς να το σκεφτώ ο ανόητος, γιατί
φαντάστηκα πως παρά ταύτα δεν θα κινδύνευα να ξεπαγιάσω,
πίσω γυρίζοντας μόνο με την ασπίδα μου, ζωσμένος στον
λαμπρό χιτώνα μου. Αλλά καθώς η νύχτα προχωρούσε, κι
όπως είχαν περάσει ώρα τα μεσάνυχτα, τρεμόσβηναν τ᾽
αστέρια, τον Οδυσσέα εγώ, που πλάγιαζε στο πλάι μου,
485 τον έσπρωξα με τον αγκώνα, κι αυτός πετάχτηκε κι
αμέσως μ᾽ άκουσε: «Λαερτιάδη διογέννητε, ω πολυμήχανε
Οδυσσέα, δεν το πιστεύω πως θα μείνω με τους ζωντανούς,
η παγωνιά θα μ᾽ εξοντώσει. Γιατί δεν έχω κάπα, κάποιος
δαίμονας με γέλασε να μείνω μόνο με το πουκάμισό μου· δεν
βλέπω τρόπο σωτηρίας πια.»
490 Έτσι του μίλησα, κι ο νους του δούλεψε, έπιασε
αμέσως την ιδέα (όπως συνήθιζε πάντοτε να βουλεύεται
και ν᾽ αγωνίζεται), οπότε χαμηλόφωνα μιλώντας είπε:
«Τώρα σιωπή, να μη σ᾽ ακούσει άλλος κανείς από τους
Αχαιούς.» Μετά ακουμπώντας στον αγκώνα το κεφάλι του
φωνάζει:
495 «Ακούστε, φίλοι· ήλθε στον ύπνο μου όνειρο θεϊκό:
σάμπως πολύ μακριά βρεθήκαμε απ᾽ τα πλοία· κάποιος
να τρέξει να το πει στον Αγαμέμνονα, τον γιο του Ατρέα, τον
στρατηλάτη· να ξεσηκώσει κι άλλους από τα καράβια, για να
μας συντρέξουν.» Δεν πρόφτασε να πει τον λόγο του, κι ευθύς
ο Θόας πετάχτηκε, γιος του Ανδραίμονα, που,
500 ρίχνοντας την πορφυρή του κάπα, κινήθηκε σαν αστραπή,
τρέχοντας στα καράβια. Οπότε εγώ, στο ρούχο του ντυμένος,
κοιμόμουν ευχαριστημένος, ώσπου να φέξει η Αυγή
χρυσόθρονη. Αν ήμουν τώρα νιος, αν είχα αξόδευτη τη δύναμή
μου ακόμη, ίσως και κάποιος στο μαντρί χοιροβοσκός να μου
᾽δινε την κάπα του,
505 από αγάπη αλλά και σέβας, συνάμα και τα δυο, σε κάποιον
άνθρωπο που πράγματι το αξίζει. Όμως με τα κουρέλια αυτά,
τώρα δεν λογαριάζομαι.» Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες
τον λόγο κι αποκρίθηκες: «Άψογη η παραβολή σου, γέροντα,
και στη διήγησή σου τίποτε επιλήψιμο κι ανώφελο δεν είπες.
510 Γι᾽ αυτό δεν θα σου λείψει τίποτε, ρούχο ή κι οτιδήποτε,
όσα ταιριάζει να δεχτεί ταλαίπωρος ικέτης μας. Αυτά προς το
παρόν. Αλλά από αύριο, σαν φέξει, θα πρέπει πάλι να
αρκεστείς στα ράκη σου. Εδώ πάντως δεν έχουμε παραπανίσιες
κάπες και χιτώνες, για να τ᾽ αλλάζουμε ο ένας με τον άλλο —
μια χλαίνη μόνο πέφτει στον καθένα μας.
515 Αλλ᾽ όταν φτάσει κάποτε του Οδυσσέα ο ακριβός του γιος,
αυτός και κάπα θα σου δώσει να φορέσεις και χιτώνα, κι
ακόμη θα σε στείλει όπου τραβάει η ψυχή κι η όρεξή σου.»
Μιλώντας όπως μίλησε, πάνω πετάχτηκε, έστρωσε στη φωτιά
κοντά προβιές απανωτές, γιδίσιες, προβατίσιες·
520 κι εκεί τον Οδυσσέα πλαγιάζοντας, τον σκέπασε
με κάπα μεγάλη και χοντρή — την είχε διαθέσιμη, να
τη φορεί, όποτε πλάκωνε ασήκωτη η βαρυχειμωνιά.
Έτσι λοιπόν κι εκεί ο Οδυσσέας κοιμήθηκε — στο πλάι του
κοιμόντουσαν οι άλλοι νιούτσικοι βοσκοί.
525 Μόνο ο χοιροβοσκός δεν θέλησε κοντά τους να πλαγιάσει,
να κοιμηθεί χώρια απ᾽ τους χοίρους του· γι᾽ αυτό ετοιμάστηκε
να βγει παρέξω. Ένιωσε μέσα του ο Οδυσσέας χαρά, που
έδειξε εκείνος τόση φροντίδα για το βιος του, κι ας τον
λογάριαζε μακριά. Πέρασε τότε ο Εύμαιος το κοφτερό σπαθί
στους στιβαρούς του ώμους, τυλίχτηκε την κάπα του χοντρή
530 για ανεμοφύλαξη, πήρε και μια προβιά καλοθρεμμένης και
μεγάλης γίδας, στο χέρι του έπιασε το μυτερό κοντάρι, να τον
φυλάει από σκυλιά και κλέφτες, και προχωρώντας πήγε να
πλαγιάσει όπου ησύχαζαν κι οι χοίροι του με τ᾽ άσπρα δόντια,
κάτω από βράχο θολωτό, απ᾽ τον βοριά απάνεμα.
Οδύσσεια – ο
κι αυτός, αφήνοντας πίσω του το λιμάνι, πήρε ν᾽ ανηφορίζει
σε μονοπάτι απότομο, βαθιά στο δάσος προχωρώντας,
γυρεύοντας την άκρη, όπως εξήγησε η Αθηνά, να βρει τον θείο
χοιροβοσκό, εκείνον που το βιος του φρόντιζε από τους άλλους
δούλους πιο πολύ, όσους στη δούλεψή του είχε ο ισόθεος
5 Οδυσσέας. Και τον εβρήκε καθισμένο στο υποστατικό
μπροστά, όπου χτισμένος ψήλωνε ο αυλόγυρος, σε χώρο
ξάγναντο — ωραίος περίβολος, μεγάλος. Τον είχε χτίσει μόνος
του ο χοιροβοσκός, για χοίρους, σαν έφυγε ο κύρης του στα
ξένα, απόμακρα κι απ᾽ τη βασίλισσα κι από τον γέροντα
Λαέρτη.
10 Έκοψε τα λιθάρια και πάνω τους στεφάνωσε χλωρά
κλωνάρια αγριαπιδιάς, απέξω μπήγοντας πολλά παλούκια
στη σειρά, πυκνά, αφού πρώτα ξεφλούδισε το μαύρο της
βαλανιδιάς. Έφτιαξε μέσα στην αυλή δώδεκα χοιροστάσια,
το ᾽να με τ᾽ άλλο κολλητά, για να κοιμούνται οι χοίροι. Κι
ήσαν στο κάθε χοιροστάσι μαντρισμένες
15 πενήντα χαμοκύλιστες γουρούνες που γεννούσαν· οι
αρσενικοί, πολύ λιγότεροι, πλάγιαζαν έξω. Γιατί τους έτρωγαν
θεόμορφοι οι μνηστήρες, και δεν περίσσευαν πολλοί·
έστελνε εκεί ο χοιροβοσκός, διαλέγοντας απ᾽ τα θρεφτάρια,
μέρα τη μέρα κι ένα χοίρο, τον καλύτερο.
20 Ξέμειναν έτσι τρακόσοι εξήντα.
Σιμά τους τέσσερα σκυλιά, θηρία σωστά, μέρα και νύχτα
φύλακες, ησύχαζαν· τα είχε θρέψει ο καλός χοιροβοσκός, ο
πρώτος υπηρέτης. Την ώρα εκείνη ταίριαζε στα πόδια του
σαντάλια, κόβοντας σε λουρίδες δέρμα καλόχρωμο βοδιού.
Οι άλλοι έλειπαν,
25 καθένας τους κι αλλού, βόσκοντας τα γουρούνια —
οι τρεις· τον τέταρτο τον έστειλε κάτω στην πόλη να τους
φέρει χοίρο, για να τον σφάξουν άθελά του οι αλαζονικοί
μνηστήρες, κρέας να χορτάσει η καρδιά τους.
Και ξαφνικά αλυχτώντας είδαν τον Οδυσσέα οι σκύλοι,
30 έπεσαν πάνω του γαβγίζοντας, εκείνος όμως πονηρός
έσκυψε κάτω κι άφησε απ᾽ το χέρι το ραβδί.
Και μολοντούτο, εκεί στο χτήμα το δικό του, θα ζούσε τότε
ένα κακό ντροπής, αν ο χοιροβοσκός δεν πέταγε το δέρμα
που κρατούσε, αν δεν ορμούσε τρέχοντας να βγει προς την
αυλόθυρα· όπου, με δύναμη φωνάζοντας,
35 απόδιωξε τους σκύλους πετώντας πέτρες. Φύγαν οι σκύλοι
εδώ κι εκεί, και τότε εκείνος μίλησε στον κύρη του:
«Γέρο μου, λίγο ακόμη και θα σ᾽ έκαναν κομμάτια τα σκυλιά,
οπότε στα καλά καθούμενα το κρίμα θα ᾽ριχνες σ᾽ εμένα.
Μου φτάνουν όμως στεναγμοί και βάσανα όσα μου δώσαν οι
θεοί,
40 που μένω εδώ οδυρόμενος, θρηνώντας βασιλιά ισόθεο.
Να τρέφω εγώ παχιά γουρούνια γι᾽ άλλους, να τρώνε αυτοί,
να τα χορταίνουν, κι εκείνου να του λείπει το ψωμί,
να βωλοδέρνει σε πολιτείες και χώρες αλλόγλωσσων
ανθρώπων — αν βέβαια ζει, αν βλέπει ακόμη ηλίου φως.
45 Μόνο έλα τώρα στα βήματά μου, γέροντα, να μπούμε
οι δυο μας στο καλύβι, κι αφού το μέσα σου χορτάσει ψωμάκι
και κρασί, μου λες, αν θες, ποιος είναι ο τόπος σου και πόσα
βάσανα υπόμεινε η ψυχή σου.» Μιλώντας του προχώρησε, και
φτάνει στο καλύβι ο θείος χοιροβοσκός. Τον έμπασε κι αυτόν
και του είπε να καθήσει, αφού έστρωσε
50 στο χώμα χλωρά κλαδιά κι έριξε πάνω τους το δέρμα
μαλλιαρής, άγριας γίδας — ήτανε το δικό του στρώμα,
φαρδύ και μαλακό. Η τόση υποδοχή δίνει στον Οδυσσέα χαρά,
που τώρα μίλησε κι ευχήθηκε: «Ο Δίας, ξένε, ας σου χαρίσει, κι
οι άλλοι αθάνατοι θεοί, ό,τι ποθεί η ψυχή σου πιο πολύ, που με
υποδέχτηκες τόσο φιλόξενα.»
55 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Το δίκιο, ξένε, δεν μ᾽ αφήνει του ξένου την τιμή
να αποστερήσω· όποιος κι αν φτάσει σπίτι μου, ας είναι
ταπεινότερός σου. Γιατί όλοι οι ξένοι κι οι φτωχοί είναι του Δία
αποσταλμένοι, έτσι που το δικό μας χάρισμα, έστω και λίγο,
γίνεται με αγάπη. Τόσο και το δικαίωμα των δούλων,
60 αφού από φόβο σκύβουν πάντα το κεφάλι, σαν τύχει να
᾽χουν πάνω τους καινούργια αφεντικά. Μόνο τον νόστο εκείνου
τον έχουν δέσει οι θεοί! Που θα με φρόντιζε κι εμένα, θα μ᾽
αγάπαγε, θα μου έστηνε νοικοκυριό — σπίτι, χωράφι και
περήφανη γυναίκα· όσα χαρίζει ο καλόθυμος αφέντης στον
δούλο του οίκου του,
65 φτάνει να δούλεψε πολύ, κι ένας θεός να ευλόγησε τον
μόχθο του. Έχει προκόψει κι ο δικός μου μόχθος, μ᾽ αυτά που
κάνω κι επιμένω, γι᾽ αυτό κι ο κύρης θα μου φύλαγε αμοιβή
γενναία, αν έμενε για να γεράσει εδώ. Έφυγε όμως, χάθηκε!
Ας ήταν σύρριζα η φύτρα της Ελένης από προσώπου γης ν᾽
αφανιστεί, αυτή που έλυσε τα γόνατα τόσων αντρών.
70 Γιατί κι εκείνος μπήκε στο καράβι για την τιμή του βασιλιά
Αγαμέμνονα, στο Ίλιο πήγε, με τις καλές φοράδες, τους Τρώες
να πολεμήσει.» Είπε, κι αμέσως με τη ζώνη του μάζεψε τον
χιτώνα, έτρεξε στα μαντριά, όπου ασφαλίζονται κοπάδια οι
χοίροι, επήρε δυο, έφερε δυο, τους σφάζει, τους καψάλισε,
75 τους λιάνισε, τους πέρασε στις σούβλες.
Κι όταν το κρέας ψήθηκε καλά, το φέρνει και το απίθωσε
στον Οδυσσέα μπροστά, έτσι ζεστό, στους οβελούς του
περασμένο. Το πασπαλίζει με κριθάλευρο, ύστερα κέρασε
κρασί, γλυκό σαν μέλι, σε μια γαβάθα ξύλινη, κάθησε
αντίκρυ του, και τον προσκάλεσε μ᾽ αυτά τα λόγια:
80 «Έλα να φας, καλέ μου ξένε, ό,τι μπορούν οι δούλοι να σου
δώσουν, ετούτο εδώ το χοιρινό. Γιατί τους άλλους χοίρους με
το πλούσιο λίπος, μ᾽ αυτούς χορταίνουν οι μνηστήρες, χωρίς
να σκέφτονται μήπως τους βρει οργή θεού, χωρίς να νιώθουν
λύπηση καμιά. Κι όμως οι μάκαρες θεοί δεν συναινούν σ᾽ άδικα
έργα· τιμούν το δίκιο, κι ανταμείβουν μόνο
85 τις καλές μας πράξεις. Ακόμη κι οι άφιλοι, οι κακόβουλοι,
όσοι πατούν την ξένη γη και τους αφήνει ο Δίας να μαζεύουν
λεία, όταν γεμίσουνε τα πλοία και πάρουν πια τον δρόμο της
επιστροφής, τότε τους πιάνει μέγα δέος κι η ψυχή τους τρέμει
μπροστά στη θεία τιμωρία. Μόνο αυτοί εδώ, μπορεί και ν᾽
άκουσαν φωνή θεού, φαίνεται ξέρουν
90 εκείνου τον φριχτό χαμό, γι᾽ αυτό δεν θέλουν γάμο νόμιμο
μήτε γυρίζουν στο δικό τους σπιτικό· αναίσθητοι
καταβροχθίζουν τα αγαθά του, τα σπαταλούν ασύστολα, χωρίς
φειδώ. Όσες ημέρες κι όσες νύχτες στέλνει ο Δίας,
αυτοί δεν σφάζουνε ποτέ ένα σφαχτό ή δυο·
95 και το κρασί, κι εκείνο το ξαφρίζουν, με δίχως μέτρο
ασωτεύουν. Ήσαν αλήθεια τα αγαθά του ατέλειωτα· κανείς
απ᾽ τους μεγάλους άρχοντες δεν είχε τόσα· μήτε στα απέναντι,
στα σκούρα χώματα, μήτε και πάνω στην Ιθάκη. Το βιος του
ξεπερνούσε, ακόμη κι αν μαζί λογάριαζες πλούτη από άλλους
είκοσι. Είμαι σε θέση να σου τα μετρήσω:
100 αντίκρυ στη στεριά είκοσι ποίμνες βόδια· τόσα κοπάδια
και με πρόβατα, τόσα με χοίρους, τόσα με σκορπισμένες γίδες
— τα βόσκουν πέρα οι ξένοι ή και βοσκοί δικοί μας, ντόπιοι.
Αλλά κι εδώ θα βρεις κοπάδια γίδες έντεκα, που βόσκουν
σκόρπιες στην άλλην άκρη του νησιού, και τις ποιμαίνουν
έμπειροι γιδοβοσκοί —
105 όλοι τους, κι ο καθένας, την κάθε μέρα, φέρνει σ᾽ αυτούς
κι ένα κομμάτι, διαλέγοντας την πιο καλοθρεμμένη γίδα.
Αλλά κι εγώ, που εδώ φροντίζω και φυλάω τους χοίρους,
στέλνω καθημερνά ξεχωρισμένο τον καλύτερο.»
Είπε, και προσηλώθηκε τρώγοντας κρέας, πίνοντας μονορούφι
το κρασί του, αμίλητος·
110 ο νους του γύριζε στο πώς θα βλάψει τους μνηστήρες.
Όταν απόφαγε και πια στυλώθηκε με το φαΐ η ψυχή του,
γέμισε και του πρόσφερε την κούπα, την ίδια που έπινε κι
αυτός, ξέχειλη στο κρασί· την υποδέχτηκε εκείνος με χαρά,
κι όπως επήγε να μιλήσει, τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά:
115 «Καλέ μου φίλε, ποιος άραγε σ᾽ αγόρασε με τα πολλά
αγαθά του, τόσο τρανός και πλούσιος, όπως εσύ το ομολογείς
και λες πως αφανίστηκε για την τιμή του βασιλιά Αγαμέμνονα;
Φανέρωσέ μου το όνομα, γιατί μπορεί και να τον γνώρισα,
έτσι σπουδαίος που ήταν. Ο Δίας θα ξέρει, όπως κι οι άλλοι
αθάνατοι θεοί, αν κάπου τον συνάντησα, και θα μπορούσα
120 να τον αναγγείλω, αφού κι εγώ περιπλανήθηκα σε τόσα
ξένα μέρη.» Αμέσως του αποκρίθηκε ο θείος χοιροβοσκός, ο
πρώτος υπηρέτης: «Γέροντα, κανείς περαστικός
περιπλανώμενος εκείνον αναγγέλλοντας δεν θα μπορούσε πια
να πείσει τη γυναίκα του μήτε τον γιο του. Παρ᾽ όλα ταύτα,
κάποιοι πλάνητες, γυρεύοντας την πόρεψή τους,
125 αδίκως αραδιάζουν ψέματα, κι αρνούνται να πούνε την
αλήθεια. Όποιος κι αν φτάσει εδώ, στα μέρη της Ιθάκης,
γυρίζοντας τον κόσμο, τρέχει στη δέσποινά μου και τη γεμίζει
με ψευτιές. Εκείνη πάλι τον φιλεύει πρόθυμα και τον ρωτά τα
πάντα θρηνώντας, με τα βλέφαρα στο δάκρυ μουσκεμένα —
130 όπως το συνηθίζει μια γυναίκα, αν έχασε τον άντρα της
τα ξένα. Έτσι κι εσύ, μου φαίνεσαι, στο πι και φι θα σκάρωνες,
γέρο, το παραμύθι, αν ήταν κάποιος να σου δώσει χιτώνα κι
ένα πανωφόρι, να ντυθείς. Τα κόκαλα όμως εκείνου κιόλας τα
απογύμνωσαν οι σκύλοι, τις σάρκες του τις έφαγαν τα
γρήγορα όρνια — τον άφησε η ψυχή του άπνοο.
135 Μπορεί στη θάλασσα τα ψάρια να τον έχουνε λιανίσει,
τα οστά του πια να βρίσκονται σ᾽ ένα γιαλό, χωμένα σε βαθιά
αμμουδιά. Έτσι κι αλλιώς, εκείνος πήγε του χαμού κι άφησε
πίσω στους δικούς του πένθιμη λύπη — σ᾽ όλους, σ᾽ εμένα
μεγαλύτερη. Γιατί το ξέρω, δεν θα βρω κύρη γλυκύτερο,
όσο ζω,
140 όπου κι αν πάω, ας ήταν να γυρίσω στου πατέρα και της
μάνας μου το σπίτι, όπου γεννήθηκα κι αντίκρισα το φως, πλάι
σ᾽ εκείνους που μ᾽ ανάστησαν. Ωστόσο δεν οδύρομαι τόσο γι᾽
αυτούς, μόλο που λαχταρούν τα μάτια να τους δουν, όταν
πατήσω της πατρίδας μου το χώμα, όσο με καίει του Οδυσσέα
ο πόθος, αφότου έφυγε και πάει.
145 Εκείνον, ξένε, όσο μου λείπει, ντρέπομαι να προφέρω το
όνομά του — τόσο μ᾽ αγάπησε, τόσο καημό κρατούσε μέσα του
για μένα· γι᾽ αυτό τον λέω αγαπημένο, όσο θα τον φαντάζομαι
στα ξένα.» Αμέσως αποκρίθηκε βασανισμένος ο Οδυσσέας
και θείος: «Φίλε, σε βλέπω πως επίμονα το αρνιέσαι,
λες δεν γυρίζει
150 εκείνος πίσω, και μένει αμετάπειστη η ψυχή σου.
Αλλά κι εγώ δεν σου πουλάω παραμύθι, όρκο θα πάρω·
ο Οδυσσέας θα νοστήσει. Τότε ευαγγέλια χαράς
θα περιμένω· μόλις εκείνος επιστρέψει σπίτι του, ντύσε με
με χιτώνα κι ένα πανωφόρι, με ρούχα ωραία.
155 Πρωτύτερα όμως, όσο κι αν είμαι στενεμένος στην ανάγκη,
δεν θα δεχόμουν το παραμικρό. Γιατί το ομολογώ, μου είναι
μισητός, όσο και οι πύλες του Άδη, όποιος υποχωρεί στη
φτώχεια του και κατεβάζει ψεύδη. Πρώτος μου μάρτυς από
τους θεούς ο Δίας και τούτο το φιλόξενο τραπέζι, κι εδώ που
έφτασα η εστία του αψεγάδιαστου Οδυσσέα —
160 όσα θα πω, να ξέρεις, θα συντελεστούν.
Όσο γυρίζει ο χρόνος στον ίδιο κύκλο, λέω θα νοστήσει,
θα βρεθεί ο Οδυσσέας εδώ· στου φεγγαριού τη χάση ή μόλις
πιάσει η νέα σελήνη, θα μπει στο σπίτι του· οπότε περιμένει
εκδίκηση όποιον ετόλμησε να ατιμάσει τη νόμιμη γυναίκα του,
τον έξοχό του γιο.»
165 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Γέροντα, ευαγγέλια χαράς εγώ δεν θα
ανταμείψω, μήτε του Οδυσσέα τού μέλλεται σπίτι του να
γυρίσει· ησύχασε λοιπόν και πίνε το κρασί σου. Αλλού ας
γυρίσει η θύμησή μας, αυτά παρακαλώ μην τα θυμίζεις·
γιατί βουρκώνει μέσα μου η ψυχή, κάθε φορά που κάποιος,
170 μιλώντας για τον τίμιο κύρη μου, τη μνήμη μου αφορμίζει.
Λέω ν᾽ αφήσουμε τους όρκους· άμποτε να μας έλθει εδώ
όπως τον θέλησα τον Οδυσσέα εγώ, κι η Πηνελόπη,
ο γέροντας Λαέρτης, ο Τηλέμαχος, ωραίος στην όψη σαν θεός.
Τώρα οδύρομαι για το βλαστάρι του Οδυσσέα, τον αλησμόνητό
του γιο,
175 για τον Τηλέμαχο, που ανάθρεψαν σαν ροδαμό οι θεοί·
κι έλεγα μέσα μου αυτός θα γίνει αντάξιος άντρας του πατέρα
του, στο ανάστημα και στη θαυμάσια ομορφιά.
Αλλά θαρρώ κάποιος αθάνατος, μπορεί και άνθρωπος θνητός,
σάλεψε ξαφνικά τα ζυγισμένα φρένα του, και πήρε δρόμο,
180 να μάθει νέα του πατέρα του, πήγε στην άγια Πύλο· στο
μεταξύ περήφανοι οι μνηστήρες τού έστησαν καρτέρι,
παραφυλάγοντας τον γυρισμό του· θέλουν να λείψει η φύτρα
του ισόθεου Αρκεισίου, να σβήσει το όνομά του απ᾽ την Ιθάκη.
Ας τον αφήσουμε όμως κι αυτόν στην τύχη του· ίσως πιαστεί,
ίσως γλιτώσει, ανίσως τείνει ο γιος του Κρόνου χέρι προστάτη
185 πάνω του. Έλα λοιπόν, καλέ μου γέρο, πες μου ν᾽ ακούσω
τα δικά σου βάσανα, ό,τι ρωτήσω, θέλω την πάσα αλήθεια, να
᾽μαι σίγουρος· ποιος είσαι κι από πού; ποια η πατρίδα σου και
ποιοι οι γονείς σου; με τι λογής καράβι άραξες στο νησί; πώς
κι έτσι στην Ιθάκη σ᾽ έφεραν οι ναυτικοί; για τη γενιά τους
τάχα καμαρώνουν;
190 Γιατί δεν το νομίζω να ᾽φτασες στα μέρη μας πεζός.»
Πήρε τον λόγο τότε κι αποκρίθηκε ο Οδυσσέας πολυμήχανος:
«Να ᾽σαι απολύτως βέβαιος, θα σου ομολογήσω όλη την
αλήθεια. Αλλά κι αν είχαμε τον χρόνο με το μέρος μας, άφθονο
φαγητό, γλυκό κρασί σε τούτο το καλύβι·
195 αν μας υπηρετούσαν άλλοι, κι εμείς οι δυο, δίχως
φροντίδες άλλες, το γλεντούσαμε· πάλι δεν θα ᾽ταν εύκολο,
ακόμη κι αν περνούσαμε ολόκληρη χρονιά μαζί, να λέω εγώ κι
εσύ ν᾽ ακούς τα πάθη της ψυχής μου, όσα και πόσα υπόμεινα,
με των θεών το θέλημα. Λοιπόν από την Κρήτη την ευρύχωρη
200 καυχιέμαι πως κρατεί η γενιά μου, πως είμαι γιος πατέρα
πλούσιου. Πολλά και τ᾽ άλλα αγόρια που αναστήθηκαν στο
αρχοντικό — γνήσια, γεννημένα από τη νόμιμη γυναίκα του·
εμένα μόνο η μάνα που με γέννησε ήταν αγοραστή, μια
παλλακίδα. Και μολοντούτο με τιμούσε όμοια κι ίσα με τους
γνήσιους γιους του ο Υλακίδης Κάστορας —
205 καμάρι μου που μ᾽ έσπειρε. Γιατί στην Κρήτη ο κόσμος
τον τιμούσε σαν θεό, όλοι τους τον μακάριζαν για τα αγαθά,
τα πλούτη του, τα δοξασμένα του παιδιά. Αλλά μια μέρα
οι μαύρες μοίρες του θανάτου ήλθαν και τον κατέβασαν
στους δόμους του Άδη. Έβαλαν τότε κλήρο οι γιοι του, και
περήφανοι μοιράστηκαν το βιος του μεταξύ τους·
210 σ᾽ εμένα μόνο πρόσφεραν ελάχιστα και μόλις ένα σπιτικό.
Και μολαταύτα πήρα γυναίκα από σόι πολύκληρο (το άξιζα·
δεν ήμουν παρακατιανός μήτε δειλός στη μάχη) · τώρα μονάχα
χάθηκαν τα πάντα. Κι όμως φαντάζομαι πως, βλέποντας γυμνό
καλάμι, μπορείς να αναγνωρίσεις τον καρπό του,
215 παρά τα τόσα πάθη που μ᾽ έχουν πια τσακίσει.
Θάρρος μού χάρισαν η Αθηνά κι ο Άρης, στη μάχη να χαλνώ
την τάξη των εχθρών· κι όποτε διάλεγα τους πιο γενναίους
συντρόφους, καρτέρι για να στήσω, στον νου μου κλώθοντας
τον όλεθρο των αντιπάλων, η θαρραλέα ψυχή μου ποτέ της
δεν φοβήθηκε τον θάνατο·
220 πρώτος ορμούσα απ᾽ τους πρώτους, με δόρυ αφάνιζα τον
κάθε αντίμαχο, που το ᾽βαζε στα πόδια — τέτοιος πολεμιστής
υπήρξα. Δεν αγαπούσα εγώ τη γη και τα χωράφια, τα οφέλη
του σπιτιού δεν με τραβούσαν, όπου προκόβουν τα καλά
παιδιά. Με συγκινούσαν πάντα τα καράβια, το κουπί κι
225 ο πόλεμος, καλοξυσμένα δόρατα και βέλη — άγρια
πράγματα που άλλοι τα τρέμουν και φοβούνται.
Εμένα η αγάπη μου σ᾽ αυτά προσηλωμένη, θαρρείς κι ένας
θεός τα είχε βάλει στην καρδιά μου· γιατί ο καθένας βρίσκει
απόλαυση σ᾽ άλλα κι αλλού. Πριν καν πατήσουν πόδι των
Αχαιών οι γιοι στην Τροία,
230 εννιά φορές εγώ κυβέρνησα στρατό· με πλοία γρήγορα,
λες και πετούσαν, σ᾽ αλλοδαπούς ανθρώπους φτάσαμε, όπου
και μάζευα κάθε φορά άφθονα λάφυρα — ξεχώριζα όσα η ψυχή
μου επιθυμούσε, αλλά μετά μου πέφτανε κι άλλα πολλά στον
κλήρο. Έτσι, ωφελήθηκε πολύ το σπίτι μου, κι οι Κρήτες
δέχτηκαν να με φοβούνται, να με σέβονται.
235 Αλλά όταν ο πανόπτης Δίας φαντάστηκε τη μισητή εκείνη
οδό που τόσα γόνατα γενναίων κατέλυσε, τότε κι εμένα
με εξωθούσαν, μαζί με τον διάσημο Ιδομενέα, να κυβερνήσουμε
καράβια, τραβώντας για την Τροία. Δεν σήκωνε άρνηση,
γιατί βαριά μας έπεφτε του κόσμου η δυσφήμηση.
240 Έτσι λοιπόν, εννέα χρόνια ολόκληρα δοθήκαμε στον
πόλεμο των Αχαιών οι γιοι. Κι όταν, πάνω στη δέκατη χρονιά,
πατήσαμε το κάστρο του Πριάμου και με τα πλοία πήραμε
τον δρόμο της επιστροφής, ένας θεός στους πέντε ανέμους
σκόρπισε τους Αργείους. Στον άμοιρον εμένα ο Δίας
πολύγνωμος γνωμάτευσε άλλο βαρύ κακό· ένα μονάχα μήνα
245 χάρηκα παιδιά, ομόκλινη γυναίκα κι αγαθά. Μετά η ψυχή
μου ξεσηκώθηκε, θέλησα να αρμενίσω για την Αίγυπτο·
αρμάτωσα καράβια, ξεχώρισα λαμπρούς συντρόφους — ήσαν
εννιά τα αρματωμένα πλοία κι οι ναύτες μαζευτήκαν γρήγορα.
Έξι μερόνυχτα οι τιμημένοι εταίροι μου έτρωγαν κι έπιναν —
250 εγώ τους έστελνα σφάγια πολλά, θυσία να κάνουν στους
θεούς, να ᾽χουν όμως κι αυτοί γεμάτο το τραπέζι τους.
Έφεξε η μέρα η έβδομη, κι αφήνοντας απλόχωρη την Κρήτη,
πήραμε να αρμενίζουμε, με πρίμο αγέρι που φυσούσε
αδιάκοπα — ωραία κι εύκολα μας πήγαινε το βοριαδάκι, λες
μας κατέβαζε το ρεύμα μόνο του. Ζημιά δεν έπαθε κανένα μου
255 καράβι, όλοι γεροί, με δίχως βλάβη, ήμαστε καθισμένοι·
μας κυβερνούσε ο άνεμος κι ο κάθε καπετάνιος στο τιμόνι.
Σε πέντε μόλις μέρες φτάσαμε στης Αιγύπτου τα ωραία νερά,
κι εκεί στον Νείλο ποταμό είπα να αράξουνε τα αμφίκυρτά μας
πλοία, όπου και δίνω εντολή στους τιμημένους μου
συντρόφους
260 αυτού να μείνουν, πλάι στα πλοία, να ᾽χουνε στ᾽ άρμενα
τον νου τους· ακόμη τους παράγγειλα σκοπούς να βάλουν ένα
γύρο στις σκοπιές. Εκείνοι ωστόσο έχασαν τον νου τους,
ενέδωσαν στο θράσος τους και πήραν να πατούν των
Αιγυπτίων τους περίκαλλους αγρούς, να σέρνουν γυναίκες και
265 παιδιά, τους άντρες να σκοτώνουν. Ανέβηκε όμως γρήγορα
στην πόλη η ταραχή· οπότε εκείνοι τη φωνή ακούγοντας, μόλις
ξημέρωσε η αυγή, κατέφθασαν. Άξαφνα γέμισε ο κάμπος όλος
με πεζούς, ιππείς, κι άστραψε ο τόπος από χάλκινα όπλα. Τότε
κι ο Δίας κεραύνιος φύτεψε στους συντρόφους μου φόβο
δειλό, που πια κανείς δεν τόλμησε
270 να κρατηθεί αντιμέτωπος — από παντού τους κύκλωσε
όλους ο τρόμος του κακού. Τότε πολλούς ανάμεσά μας
έσφαξαν τα χάλκινά τους ξίφη, άλλους τους πήραν ζωντανούς,
να τους δουλεύουν σκλάβοι. Όσο για μένα, μέσα μου έβαλε
μιαν άλλη σκέψη ο Δίας (όμως καλύτερα να ᾽μουνα
σκοτωμένος, ο θάνατος να μ᾽ έβρισκε,
275 κάτω στην Αίγυπτο, γιατί καραδοκούσε το μελλούμενο
κακό)· γύμνωσα αμέσως το κεφάλι μου απ᾽ το καλοδεμένο
κράνος, έριξα το σκουτάρι από τους ώμους, το δόρυ μου
άφησα να πέσει από το χέρι, άοπλος στάθηκα στ᾽ άλογα
εμπρός του βασιλιά, έσκυψα και του φίλησα τα γόνατα, κι
εκείνος με λυπήθηκε, αποφασίζει να με σώσει,
280 με τράβηξε πάνω στο αμάξι του, στο δάκρυ μουσκεμένον.
Στο μεταξύ εφορμούσαν πάμπολλοι με φράξινα κοντάρια
πάνω μου, άγρια χολωμένοι, θέλησαν να με σκοτώσουν·
εκείνος όμως με προστάτεψε, σεβάστηκε τον ξένιο Δία, που
θυμωμένος αποστρέφεται τα αφιλόξενα έργα.
285 Επτά χρόνους παρέμεινα στη χώρα, μάζεψα πλούτη ένα
σωρό γυρίζοντας την Αίγυπτο, σε σπίτια αρχόντων — όλοι μου
᾽δωσαν κάτι. Αλλά ο καιρός γυρίζοντας, σαν μπήκε ο όγδοος
χρόνος, φτάνει στα μέρη εκείνα κάποιος Φοίνικας, δόλιος
απατεώνας, ένας πανούργος, που ήξερε μόνο το κακό να κάνει
στους ανθρώπους.
290 Αυτός και με παρέσυρε, με λόγια δολερά με πλάνεψε, να
πάμε στη Φοινίκη, όπου είχε σπίτια και περιουσία μεγάλη.
Επήγα κι έμεινα κοντά του ένα γεμάτο χρόνο.
Αλλ᾽ όπως κύλησαν οι μήνες, οι μέρες συντελέστηκαν,
γύρισε πάλι ο καιρός και πήρε να φουντώνει η άνοιξη,
295 μ᾽ ανέβασε σε ποντοπόρο φορτηγό, τώρα για τη Λιβύη,
αφού με γέμισε με ψέματα, πως δήθεν το φορτίο μαζί του
θα περνούσα, ενώ στ᾽ αλήθεια γύρευε να με πουλήσει,
για να κερδίσει αντίτιμο που το λογάριαζε μεγάλο.
Εγώ ακολούθησα αναγκαστικά, κι ας έβλεπα το πράγμα
ύποπτο. Αρμένιζε λοιπόν το πλοίο με καλό βοριά, φυσούσε
300 πρίμο αγέρι, κι έτσι βρεθήκαμε στη μέση του πελάγους,
ψηλότερα η Κρήτη φάνταζε δεξιά, όταν ο Δίας σοφίστηκε τον
όλεθρό τους. Γιατί, μόλις αφήσαμε την Κρήτη και δεν φαινόταν
πουθενά στεριά, μόνο ουρανός και θάλασσα, κρέμασε ξαφνικά
του Κρόνου ο γιος μια μελανή νεφέλη πάνω στο βαθουλό μας
πλοίο, κι ο πόντος μούχρωσε.
305 Ευθύς ο Δίας βρόντηξε, έριξε στο καράβι κεραυνό,
κι αυτό κεραυνωμένο συγκλονίστηκε από του Δία τ᾽
αστροπελέκι, μπούκωσε θειάφι, κι έπεσαν όλοι ναυαγοί στη
θάλασσα· σαν τις κουρούνες, γύρω στο μαύρο μας πλεούμενο,
στο κύμα παραδόθηκαν — έτσι ο θεός τούς έκοψε τον νόστο.
310 Μόνο σ᾽ εμένα, όσο κι αν έσφαζε τα σωθικά μου ο πόνος,
ο Δίας ο ίδιος έβαλε στο χέρι μου το στιβαρό κατάρτι,
απομεινάρι απ᾽ το καράβι με τη γαλάζια πλώρη, για να
γλιτώσω πάλι τον χαμό. Σ᾽ αυτό περιτυλίχτηκα, και να
λυσσομανούν οι ολέθριοι άνεμοι! Εννιά μερόνυχτα παράδερνα·
δέκατη μέρα, μέσα στη μαύρη νύχτα, με σήκωσε
315 ένα μεγάλο κύμα και με ρίχνει στων Θεσπρωτών
τη χώρα. Εκεί ο Φείδων, βασιλιάς των Θεσπρωτών, ηρωική
ψυχή, με δέχτηκε σαν φίλος, λύτρα δεν γύρεψε· ο γιος του
ήλθε και με βρήκε δαμασμένο από τον κάματο κι από την
παγωνιά, αυτός με πήρε από το χέρι να με φέρει σπίτι του,
με πήγε ο ίδιος στο παλάτι του πατέρα του,
320 όπου μου φόρεσε και ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα.
Εκεί λοιπόν και για τον Οδυσσέα άκουσα να μιλούν· τον είχε,
λέει, με την αγάπη του φιλοξενήσει ο βασιλιάς, καθώς
γυρνούσε πίσω στην πατρίδα. Ο Φείδων μού έδειξε κι όλα
τα μαζεμένα πλούτη του Οδυσσέα, χαλκό, μαλάματα και
σίδηρο σφυρήλατο,
325 τόσα αγαθά που θα ᾽φταναν να θρέψουνε δέκα γενιές —
σκεύη πολύτιμα έβλεπες να στέκουν στο βασιλικό παλάτι.
Για κείνον είπε ο βασιλιάς πως είχε πάει προσώρας στη
Δωδώνη, ν᾽ ακούσει του Διός απόφαση από την αψηλή και
φουντωμένη δρυ, πώς θα μπορούσε να νοστήσει στα καρπερά
χώματα της Ιθάκης,
330 μετά από τόσα χρόνια ξενιτιάς, στα φανερά ή μήπως στα
κρυφά. Κι ο βασιλιάς, την ώρα της σπονδής του στο παλάτι,
ορκίστηκε σ᾽ εμένα πως είχαν κιόλας ρίξει το καράβι στα ρηχά,
πως τον περίμεναν οι ναυτικοί πανέτοιμοι, για να τον
συντροφέψουν στην πατρική του γη. Εμένα ο Φείδων δέχτηκε
να με ξεπροβοδίσει πιο νωρίς:
335 κάποιο περαστικό καράβι, με ναύτες Θεσπρωτούς, πήγαινε
στο πολύσιτο Δουλίχιο· αυτούς λοιπόν τους πρόσταξε να
με οδηγήσουν ασφαλώς στον βασιλέα Άκαστο. Εκείνων όμως
το μυαλό γλυκάθηκε μ᾽ άλλην ιδέα, σ᾽ εμένα κάκιστη, για
να βρεθώ σε συμφορά πικρότερη. Όταν το ποντοπόρο πλοίο
ξανοίχτηκε πολύ μακριά από τη στεριά,
340 αμέσως μηχανεύτηκαν τη μέρα της σκλαβιάς μου·
μου πέταξαν τα ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα, ρίχνοντας
πάνω μου κουρέλια, κι ένα πουκάμισο σχισμένο, άθλιο —
αυτά που βλέπουν τώρα και τα δικά σου μάτια.
Σαν πήρε να βραδιάζει κι έφταναν πια στα ξάγναντα χωράφια
της Ιθάκης,
345 μ᾽ έδεσαν χειροπόδαρα μέσα στο καλοκούβερτο καράβι
μ᾽ ένα χοντρό σχοινί στριμμένο, στα γρήγορα κι αυτοί πηδούν
στο περιγιάλι της θαλάσσης, να φαν το δείπνο τους.
Αλλά οι θεοί βάζουν το χέρι τους κι εύκολα μ᾽ έλυσαν
απ᾽ τα δεσμά μου· τότε κι εγώ τυλίγω το κεφάλι μου στα ράκη,
350 πιάνομαι στο καλοξυσμένο δοιάκι και με το στήθος
γλίστρησα στη θάλασσα· ευθύς κάνω κουπιά τα δυο μου χέρια
κολυμπώντας, κι όσο μπορούσα γρηγορότερα βγήκα παρέξω,
πολύ μακριά από κείνους. Ανέβηκα μετά τη λαγκαδιά, σ᾽ ένα
λουλουδισμένο σύδεντρο κούρνιασα ακίνητος· αυτοί
πηγαινοέρχονταν όλο φωνή και σύγχυση,
355 αλλ᾽ όταν πια τους φάνηκε κουτό να συνεχίσουνε
το ψάξιμο, γύρισαν πάλι στο βαθουλό καράβι, κι
έφυγαν. Εμένα μ᾽ έκρυψαν, με δίχως κόπο, οι θεοί, εκείνοι
οδηγώντας μ᾽ έφεραν σε τούτο το μαντρί ενός ανθρώπου
γνωστικού — το είχε η μοίρα μου να ζήσω ακόμη.»
360 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Φτωχέ μου ξένε, με συγκίνησες κι
αναστατώθηκε η ψυχή μου μ᾽ αυτά που ένα προς ένα
ανιστόρησες, όσα σε βρήκαν πάθη, πόσο περιπλανήθηκες.
Αλλά δεν βλέπω στη σωστή γραμμή κι αυτό, δεν θα με πείσεις,
μιλώντας όπως μίλησες, και για τον Οδυσσέα. Φαίνεσαι τίμιος
365 άνθρωπος, τι σ᾽ αναγκάζει το λοιπόν να μου αραδιάζεις
ψεύδη; Το ξέρω μόνος μου και το αποφάσισα που κόμπωσε
ο νόστος του κυρίου μου, αφότου τον εμίσησαν τόσο ανελέητα
όλοι οι θεοί· που δεν τον άφησαν νεκρός να πέσει εκεί
στους Τρώες ανάμεσα, μήτε ξεψύχησε στα χέρια των δικών του
τελειώνοντας τον πόλεμο. Τότε οι Παναχαιοί θα τον τιμούσαν
370 υψώνοντας το σήμα του, και θ᾽ άφηνε κληρονομιά στον γιο
του μια μεγάλη δόξα. Μα να που τώρα άφαντον τον έχουν
αναρπάξει οι Άρπυιες. Κι εγώ αποχωρισμένος ζω με τα
γουρούνια μου. Δεν κατεβαίνω πια στην πόλη, εκτός κι αν
φρόνιμη γυρέψει να με δει η Πηνελόπη, ανίσως από κάπου
φτάσει στο παλάτι η είδηση, οπότε οι πάντες κάθονται κι
375 αρχίζουν να ρωτούν τα πάντα· άλλοι από θλίψη για
τον βασιλιά, που χρόνια τώρα στα ξένα μαραζώνει, άλλοι με
φανερή χαρά, όσοι ατιμώρητοι μαδούν το βιος του. Όσο για
μένα, δεν έχω αλήθεια πια διάθεση για ερωτήσεις κι
απαντήσεις, αφότου ένας Αιτωλός με ενέπαιξε με
μια ιστορία ψεύτικη —
380 είχε σκοτώσει κάποιον, κι αφού κοσμογυρίστηκε, έφτασε
και σ᾽ εμένα, στο μαντρί μου· κι εγώ τον δέχτηκα μ᾽ αγάπη και
στοργή. Έλεγε αυτός ότι τον Οδυσσέα τον είδε, κάτω στην
Κρήτη, στου Ιδομενέα το σπίτι, πως καλαφάτιζε τα πλοία του,
γιατί τα ρήμαξαν οι θύελλες. Επέμενε πως όπου να ᾽ναι φτάνει,
μέσα στο καλοκαίρι, το αργότερο φθινόπωρο·
385 πως φέρνει πίσω του πολλά αγαθά και τους ισόθεους
συντρόφους. Γι᾽ αυτό, γέρο πολύπαθε, που ένας θεός σ᾽ έφερε
στο μαντρί μου, μη θες κι εσύ να με καλοκαρδίσεις, να με
μαγέψεις με τα ψέματά σου· με τέτοιο φέρσιμο, εγώ
δεν πρόκειται να σ᾽ αγαπήσω και να σε σεβαστώ. Τον ξένιο
Δία σέβομαι και φοβάμαι, κι εσένα σε λυπάμαι.»
390 Πήρε τον λόγο κι αποκρίθηκε ο Οδυσσέας εύστροφος:
«Ω, τι αμετάπειστη καρδιά κρύβεις στο στήθος σου, που μήτε
με τον όρκο μου δεν μπόρεσα τη γνώμη σου ν᾽ αλλάξω και να
σε μεταπείσω. Μα τώρα πια σε προκαλώ να κλείσουμε μια
συμφωνία μεταξύ μας, με μάρτυρες και για τους δυο τους
ολυμπίους θεούς:
395 αν θα νοστήσει ο κύρης σου και μπει σ᾽ αυτό το σπίτι, με
ντύνεις με καινούργια ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα, κι ακόμη
αναλαμβάνεις να με ξεπροβοδίσεις στο Δουλίχιο που το έχω
μέσα στην ψυχή μου· αν παρά ταύτα δεν γυρίσει ο κύριός σου,
κι ας το ισχυρίζομαι εγώ, βάλε τότε τους δούλους σου να με
γκρεμοτσακίσουν από μεγάλο βράχο,
400 για να φοβάται του λοιπού κάθε ζητιάνος να ψευδολογεί.»
Αντιμιλώντας του όμως είπε ο θείος χοιροβοσκός:
«Ξένε, μα την αλήθεια, θα κέρδιζα όνομα καλό και φήμη
ενάρετη στον γύρω κόσμο, τόσο για το παρόν όσο και για
το μέλλον! Αν, αφού σε δέχτηκα φιλόξενα σε τούτο το μαντρί,
405 την άλλην ώρα θα σε σκότωνα, κόβοντας τη γλυκιά ζωή
σου — με τι καρδιά θα προσευχόμουνα μετά στον Κρόνιο Δία.
Αλλά καιρός τώρα για δείπνο· λέω όπου να ᾽ναι θα φανούν
μέσα κι οι σύντροφοί μου, να ετοιμαστούμε στο καλύβι για
πλούσιο βραδινό.» Όσο εκείνοι συναλλάσσονταν με τέτοια
λόγια, έφτασαν οι χοιροβοσκοί
410 τους χοίρους οδηγώντας, που τους μάντρωσαν να
κοιμηθούνε, κι όπως οι χοίροι συναυλίζονταν, σηκώθηκαν
ατέλειωτα γρυλίσματα. Τότε ο θείος χοιροβοσκός δίνει
εντολή φωνάζοντας στους παραγιούς του:
«Φέρετε μέσα τον καλύτερό σας χοίρο, σκοπεύω
415 να τον σφάξω προς τιμή του ξένου που εδώ μας ήλθε από
μακριά· μαζί του θα ᾽χουμε όφελος κι εμείς, που τόσα βάσανα
σηκώνουμε μ᾽ αυτά τα ζωντανά τα ασπρόδοντα, αλλά τον
μόχθο μας τον κατατρώγουν άλλοι, και μάλιστα ατιμώρητοι.»
Είπε, κι ευθύς με το χαλκό, ανελέητο τσεκούρι του έσχισε
ξύλα κι οι παραγιοί του φέρνουν μέσα πεντάχρονο,
420 τετράπαχο γουρούνι, που το ᾽στησαν στη σχάρα. Εκείνος
όμως δεν λησμόνησε το χρέος του στους αθανάτους — ήταν
η φύση του αγαθή. Το πρώτο που έκανε, έκοψε τρίχες απ᾽
την κεφαλή του ασπροδόντη χοίρου, τις έριξε στη φλόγα και
σ᾽ όλους τους θεούς ευχήθηκε του συνετού Οδυσσέα τον
νόστο, σπίτι του να γυρίσει.
425 Μετά κατέβασε με ορμή τη δρύινη σχίζα (την είχε ξεχωρίσει
απ᾽ τα κομμένα ξύλα), και με το χτύπημα παρέλυσε ο χοίρος
και ξεψύχησε. Τότε πήραν οι άλλοι να τον σφάζουν, ξεχώριζαν
τα μέλη του, για να τον ψήσουν. Στο μεταξύ ο χοιροβοσκός
κομμάτια ωμά από κάθε μέλος τα τύλιξε σε πλούσιο ξίγκι,
τα πασπαλίζει με ψιλό κριθάλευρο και τα αποθέτει στη φωτιά.
430 Τα υπόλοιπα τα λιάνισαν, τα πέρασαν στις σούβλες,
τ᾽ άφησαν να ψηθούν καλά, μετά τα τράβηξαν, κι όλα μαζί
τ᾽ ακούμπησαν στα κρεατόξυλα. Όρθιος τότε ανέλαβε
ο χοιροβοσκός τη μοιρασιά — αυτός τα πρέποντα τα γνώριζε
καλά. Χώρισε όλο το ψημένο κρέας σ᾽ επτά μερίδες· την πρώτη
την ξεχώρισε
435 και προσευχήθηκε στις Νύμφες και στον γιο της Μαίας,
τον Ερμή, ενώ τις άλλες τις εμοίρασε στους άλλους. Αλλά
τον Οδυσσέα τον τίμησε με σπάλα απ᾽ τη σπονδυλωτή ράχη
του ασπροδόντη χοίρου, κι ευφράνθηκε η ψυχή του κύρη του.
Αμέσως τον προσφώνησε ο Οδυσσέας μιλώντας, εύστροφος κι
έξυπνος:
440 «Εύμαιε, είθε ο Δίας πατέρας να σου δείξει τόση αγάπη,
όση κι εσύ σ᾽ εμένα, αφού στο χάλι αυτό με τ᾽ αγαθά σου με
τιμάς.» Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Τρώγε, ξένε παράξενε, απολαμβάνοντας το
φαγητό που έχεις μπροστά σου. Κι όσο για τον θεό, το ένα
δίνει, το άλλο αφήνει,
445 κατά τη θέλησή του, αφού μπορεί τα πάντα.»
Τέλειωσε, και τις απαρχές του ζώου θυσίαζε στους αιωνίους
θεούς, σταλάζοντας κόκκινο σαν τη φλόγα το κρασί, ύστερα
την κούπα δίνει στα χέρια του πολιορκητή Οδυσσέα, τέλος
πήρε κι αυτός τη θέση του. Ψωμί τούς μοίραζε ο Μεσαύλιος —
τον είχε μόνος του αποκτήσει
450 ο χοιροβοσκός, όταν ο κύρης του έφυγε στα ξένα·
χώρια απ᾽ τη δέσποινά του κι από τον γέροντα Λαέρτη,
με χρήματα δικά του τον αγόρασε απ᾽ τους Ταφίους.
Κι ευθύς τα χέρια τους απλώνουν στο έτοιμο τραπέζι·
όταν εκόρεσαν την όρεξή τους με το φαΐ και το πιοτό,
455 σήκωσε ο Μεσαύλιος αμέσως τ᾽ αποφάγια, κι εκείνοι
κίνησαν να κοιμηθούν, χορτάτοι από ψωμί και κρέας.
Αλλά τους βρήκε άσχημη νύχτα, αφέγγαρη και μαύρη,
ο Δίας έβρεχε ολονύχτιος, φυσούσε δυνατά ο υγρός πουνέντες.
Τότε ο Οδυσσέας τούς μίλησε, θέλοντας τον χοιροβοσκό να
δοκιμάσει,
460 ανίσως, βγάζοντας την κάπα του, θα του τη δώσει, μετά
από τόση περιποίηση, ή θα συστήσει να το κάνει κάποιος
παραγιός: «Εύμαιε, άκου, αλλά κι οι άλλοι σύντροφοί σου.
Θα πω μεγάλο λόγο· φαίνεται φταίει το ξέφρενο κρασί,
που ακόμη και τον φρονιμότερο τον παρασύρει σε αχαλίνωτο
τραγούδι,
465 τον κάνει να ξεσπά σε χάχανα, να σέρνει τον χορό,
ή και να ξεστομίζει λόγια που θα ᾽ταν πιο καλό να τα κατάπινε.
Αλλά μια κι άνοιξα το στόμα μου, λέω να μην το κλείσω.
Ας ήμουν νιος μ᾽ αξόδευτη στα μέλη μου τη δύναμη,
όπως κάτω απ᾽ της Τροίας το κάστρο, όταν καρτέρι πήγαμε
να στήσουμε,
470 με αρχηγούς τον Οδυσσέα, τον Μενέλαο, τον γιο του
Ατρέα, κι εμένα τρίτον μεταξύ τους οδηγό — ήμουν επιλογή
δική τους. Φτάναμε πια κοντά στην πόλη με το ψηλό της
κάστρο, κι όπως βρεθήκαμε πλάι σε πυκνά χαμόδεντρα, σε
βάλτο με καλάμια ζαρώσαμε συνάρματοι
475 να κοιμηθούμε. Αλλά, μέσα στη μαύρη, παγωμένη νύχτα
σηκώνεται βοριάς· κρύο το χιόνι, σαν την πάχνη, πέφτει πάνω
μας, γινόταν κρύσταλλο γύρω από τις ασπίδες μας.
Τότε λοιπόν οι άλλοι είχαν μαζί τους όλοι κάπες και χιτώνες,
κι ατάραχοι κοιμόντουσαν — η πλάτη σκεπασμένη με το σάκος.
Μόνο εγώ είχα την κάπα μου πρωτύτερα αφήσει
480 στους συντρόφους, χωρίς να το σκεφτώ ο ανόητος, γιατί
φαντάστηκα πως παρά ταύτα δεν θα κινδύνευα να ξεπαγιάσω,
πίσω γυρίζοντας μόνο με την ασπίδα μου, ζωσμένος στον
λαμπρό χιτώνα μου. Αλλά καθώς η νύχτα προχωρούσε, κι
όπως είχαν περάσει ώρα τα μεσάνυχτα, τρεμόσβηναν τ᾽
αστέρια, τον Οδυσσέα εγώ, που πλάγιαζε στο πλάι μου,
485 τον έσπρωξα με τον αγκώνα, κι αυτός πετάχτηκε κι
αμέσως μ᾽ άκουσε: «Λαερτιάδη διογέννητε, ω πολυμήχανε
Οδυσσέα, δεν το πιστεύω πως θα μείνω με τους ζωντανούς,
η παγωνιά θα μ᾽ εξοντώσει. Γιατί δεν έχω κάπα, κάποιος
δαίμονας με γέλασε να μείνω μόνο με το πουκάμισό μου· δεν
βλέπω τρόπο σωτηρίας πια.»
490 Έτσι του μίλησα, κι ο νους του δούλεψε, έπιασε
αμέσως την ιδέα (όπως συνήθιζε πάντοτε να βουλεύεται
και ν᾽ αγωνίζεται), οπότε χαμηλόφωνα μιλώντας είπε:
«Τώρα σιωπή, να μη σ᾽ ακούσει άλλος κανείς από τους
Αχαιούς.» Μετά ακουμπώντας στον αγκώνα το κεφάλι του
φωνάζει:
495 «Ακούστε, φίλοι· ήλθε στον ύπνο μου όνειρο θεϊκό:
σάμπως πολύ μακριά βρεθήκαμε απ᾽ τα πλοία· κάποιος
να τρέξει να το πει στον Αγαμέμνονα, τον γιο του Ατρέα, τον
στρατηλάτη· να ξεσηκώσει κι άλλους από τα καράβια, για να
μας συντρέξουν.» Δεν πρόφτασε να πει τον λόγο του, κι ευθύς
ο Θόας πετάχτηκε, γιος του Ανδραίμονα, που,
500 ρίχνοντας την πορφυρή του κάπα, κινήθηκε σαν αστραπή,
τρέχοντας στα καράβια. Οπότε εγώ, στο ρούχο του ντυμένος,
κοιμόμουν ευχαριστημένος, ώσπου να φέξει η Αυγή
χρυσόθρονη. Αν ήμουν τώρα νιος, αν είχα αξόδευτη τη δύναμή
μου ακόμη, ίσως και κάποιος στο μαντρί χοιροβοσκός να μου
᾽δινε την κάπα του,
505 από αγάπη αλλά και σέβας, συνάμα και τα δυο, σε κάποιον
άνθρωπο που πράγματι το αξίζει. Όμως με τα κουρέλια αυτά,
τώρα δεν λογαριάζομαι.» Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες
τον λόγο κι αποκρίθηκες: «Άψογη η παραβολή σου, γέροντα,
και στη διήγησή σου τίποτε επιλήψιμο κι ανώφελο δεν είπες.
510 Γι᾽ αυτό δεν θα σου λείψει τίποτε, ρούχο ή κι οτιδήποτε,
όσα ταιριάζει να δεχτεί ταλαίπωρος ικέτης μας. Αυτά προς το
παρόν. Αλλά από αύριο, σαν φέξει, θα πρέπει πάλι να
αρκεστείς στα ράκη σου. Εδώ πάντως δεν έχουμε παραπανίσιες
κάπες και χιτώνες, για να τ᾽ αλλάζουμε ο ένας με τον άλλο —
μια χλαίνη μόνο πέφτει στον καθένα μας.
515 Αλλ᾽ όταν φτάσει κάποτε του Οδυσσέα ο ακριβός του γιος,
αυτός και κάπα θα σου δώσει να φορέσεις και χιτώνα, κι
ακόμη θα σε στείλει όπου τραβάει η ψυχή κι η όρεξή σου.»
Μιλώντας όπως μίλησε, πάνω πετάχτηκε, έστρωσε στη φωτιά
κοντά προβιές απανωτές, γιδίσιες, προβατίσιες·
520 κι εκεί τον Οδυσσέα πλαγιάζοντας, τον σκέπασε
με κάπα μεγάλη και χοντρή — την είχε διαθέσιμη, να
τη φορεί, όποτε πλάκωνε ασήκωτη η βαρυχειμωνιά.
Έτσι λοιπόν κι εκεί ο Οδυσσέας κοιμήθηκε — στο πλάι του
κοιμόντουσαν οι άλλοι νιούτσικοι βοσκοί.
525 Μόνο ο χοιροβοσκός δεν θέλησε κοντά τους να πλαγιάσει,
να κοιμηθεί χώρια απ᾽ τους χοίρους του· γι᾽ αυτό ετοιμάστηκε
να βγει παρέξω. Ένιωσε μέσα του ο Οδυσσέας χαρά, που
έδειξε εκείνος τόση φροντίδα για το βιος του, κι ας τον
λογάριαζε μακριά. Πέρασε τότε ο Εύμαιος το κοφτερό σπαθί
στους στιβαρούς του ώμους, τυλίχτηκε την κάπα του χοντρή
530 για ανεμοφύλαξη, πήρε και μια προβιά καλοθρεμμένης και
μεγάλης γίδας, στο χέρι του έπιασε το μυτερό κοντάρι, να τον
φυλάει από σκυλιά και κλέφτες, και προχωρώντας πήγε να
πλαγιάσει όπου ησύχαζαν κι οι χοίροι του με τ᾽ άσπρα δόντια,
κάτω από βράχο θολωτό, απ᾽ τον βοριά απάνεμα.
Οδύσσεια – ο