diaforos

Ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
δὴ τότ᾽ ἔπειθ᾽ ὑπὸ ποσσὶν ἐδήσατο καλὰ πέδιλα
Τηλέμαχος, φίλος υἱὸς Ὀδυσσῆος θείοιο,
εἵλετο δ᾽ ἄλκιμον ἔγχος, ὅ οἱ παλάμηφιν ἀρήρει,

5 ἄστυδε ἱέμενος, καὶ ἑὸν προσέειπε συβώτην·
«ἄττ᾽, ἦ τοι μὲν ἐγὼν εἶμ᾽ ἐς πόλιν, ὄφρα με μήτηρ
ὄψεται· οὐ γάρ μιν πρόσθεν παύσεσθαι ὀΐω
κλαυθμοῦ τε στυγεροῖο γόοιό τε δακρυόεντος,
πρίν γ᾽ αὐτόν με ἴδηται· ἀτὰρ σοί γ᾽ ὧδ᾽ ἐπιτέλλω.


10 τὸν ξεῖνον δύστηνον ἄγ᾽ ἐς πόλιν, ὄφρ᾽ ἂν ἐκεῖθι
δαῖτα πτωχεύῃ· δώσει δέ οἱ ὅς κ᾽ ἐθέλῃσι
πύρνον καὶ κοτύλην· ἐμὲ δ᾽ οὔ πως ἔστιν ἅπαντας
ἀνθρώπους ἀνέχεσθαι, ἔχοντά περ ἄλγεα θυμῷ.
ὁ ξεῖνος δ᾽ εἴ περ μάλα μηνίει, ἄλγιον αὐτῷ


15 ἔσσεται· ἦ γὰρ ἐμοὶ φίλ᾽ ἀληθέα μυθήσασθαι.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ὦ φίλος, οὐδέ τοι αὐτὸς ἐρύκεσθαι μενεαίνω·
πτωχῷ βέλτερόν ἐστι κατὰ πτόλιν ἠὲ κατ᾽ ἀγροὺς
δαῖτα πτωχεύειν· δώσει δέ μοι ὅς κ᾽ ἐθέλῃσιν.


20 οὐ γὰρ ἐπὶ σταθμοῖσι μένειν ἔτι τηλίκος εἰμί,
ὥς τ᾽ ἐπιτειλαμένῳ σημάντορι πάντα πιθέσθαι.
ἀλλ᾽ ἔρχευ· ἐμὲ δ᾽ ἄξει ἀνὴρ ὅδε, τὸν σὺ κελεύεις,
αὐτίκ᾽ ἐπεί κε πυρὸς θερέω ἀλέη τε γένηται.
αἰνῶς γὰρ τάδε εἵματ᾽ ἔχω κακά· μή με δαμάσσῃ


25 στίβη ὑπηοίη· ἕκαθεν δέ τε ἄστυ φάτ᾽ εἶναι.»
Ὣς φάτο, Τηλέμαχος δὲ διὰ σταθμοῖο βεβήκει,
κραιπνὰ ποσὶ προβιβάς, κακὰ δὲ μνηστῆρσι φύτευεν.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἵκανε δόμους εὖ ναιετάοντας,
ἔγχος μέν ῥ᾽ ἔστησε φέρων πρὸς κίονα μακρήν,


30 αὐτὸς δ᾽ εἴσω ἴεν καὶ ὑπέρβη λάϊνον οὐδόν.
Τὸν δὲ πολὺ πρώτη εἶδε τροφὸς Εὐρύκλεια,
κώεα καστορνῦσα θρόνοις ἔνι δαιδαλέοισι,
δακρύσασα δ᾽ ἔπειτ᾽ ἰθὺς κίεν· ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ἄλλαι
δμῳαὶ Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος ἠγερέθοντο,

35 καὶ κύνεον ἀγαπαζόμεναι κεφαλήν τε καὶ ὤμους.
Ἡ δ᾽ ἴεν ἐκ θαλάμοιο περίφρων Πηνελόπεια,
Ἀρτέμιδι ἰκέλη ἠὲ χρυσῇ Ἀφροδίτῃ,
ἀμφὶ δὲ παιδὶ φίλῳ βάλε πήχεε δακρύσασα,
κύσσε δέ μιν κεφαλήν τε καὶ ἄμφω φάεα καλά,


40 καί ῥ᾽ ὀλοφυρομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ἦλθες, Τηλέμαχε, γλυκερὸν φάος· οὔ σ᾽ ἔτ᾽ ἐγώ γε
ὄψεσθαι ἐφάμην, ἐπεὶ οἴχεο νηῒ Πύλονδε
λάθρῃ, ἐμεῦ ἀέκητι, φίλου μετὰ πατρὸς ἀκουήν.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι κατάλεξον, ὅπως ἤντησας ὀπωπῆς.»


45 Τὴν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«μῆτερ ἐμή, μή μοι γόον ὄρνυθι μηδέ μοι ἦτορ
ἐν στήθεσσιν ὄρινε φυγόντι περ αἰπὺν ὄλεθρον·
ἀλλ᾽ ὑδρηναμένη, καθαρὰ χροῒ εἵμαθ᾽ ἑλοῦσα,
εἰς ὑπερῷ᾽ ἀναβᾶσα σὺν ἀμφιπόλοισι γυναιξὶν

50 εὔχεο πᾶσι θεοῖσι τεληέσσας ἑκατόμβας
ῥέξειν, αἴ κέ ποθι Ζεὺς ἄντιτα ἔργα τελέσσῃ.
αὐτὰρ ἐγὼν ἀγορὴν ἐσελεύσομαι, ὄφρα καλέσσω
ξεῖνον, ὅτις μοι κεῖθεν ἅμ᾽ ἕσπετο δεῦρο κιόντι.
τὸν μὲν ἐγὼ προὔπεμψα σὺν ἀντιθέοις ἑτάροισι,

55 Πείραιον δέ μιν ἠνώγεα προτὶ οἶκον ἄγοντα
ἐνδυκέως φιλέειν καὶ τιέμεν, εἰς ὅ κεν ἔλθω.»
Ὣς ἄρ᾽ ἐφώνησεν, τῇ δ᾽ ἄπτερος ἔπλετο μῦθος.
ἡ δ᾽ ὑδρηναμένη, καθαρὰ χροῒ εἵμαθ᾽ ἑλοῦσα,
εὔχετο πᾶσι θεοῖσι τεληέσσας ἑκατόμβας

60 ῥέξειν, αἴ κέ ποθι Ζεὺς ἄντιτα ἔργα τελέσσῃ.
Τηλέμαχος δ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα διὲκ μεγάροιο βεβήκει
ἔγχος ἔχων, ἅμα τῷ γε δύω κύνες ἀργοὶ ἕποντο.
θεσπεσίην δ᾽ ἄρα τῷ γε χάριν κατέχευεν Ἀθήνη·
τὸν δ᾽ ἄρα πάντες λαοὶ ἐπερχόμενον θηεῦντο.

65 ἀμφὶ δέ μιν μνηστῆρες ἀγήνορες ἠγερέθοντο
ἔσθλ᾽ ἀγορεύοντες, κακὰ δὲ φρεσὶ βυσσοδόμευον.
αὐτὰρ ὁ τῶν μὲν ἔπειτα ἀλεύατο πουλὺν ὅμιλον,
ἀλλ᾽ ἵνα Μέντωρ ἧστο καὶ Ἄντιφος ἠδ᾽ Ἁλιθέρσης,
οἵ τέ οἱ ἐξ ἀρχῆς πατρώϊοι ἦσαν ἑταῖροι,


70 ἔνθα καθέζετ᾽ ἰών· τοὶ δ᾽ ἐξερέεινον ἅπαντα.
τοῖσι δὲ Πείραιος δουρικλυτὸς ἐγγύθεν ἦλθε
ξεῖνον ἄγων ἀγορήνδε διὰ πτόλιν· οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔτι δὴν
Τηλέμαχος ξείνοιο ἑκὰς τράπετ᾽, ἀλλὰ παρέστη.
τὸν καὶ Πείραιος πρότερος πρὸς μῦθον ἔειπε·

75 «Τηλέμαχ᾽, αἶψ᾽ ὄτρυνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα γυναῖκας,
ὥς τοι δῶρ᾽ ἀποπέμψω, ἅ τοι Μενέλαος ἔδωκε.»
Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«Πείραι᾽, οὐ γάρ ἴδμεν ὅπως ἔσται τάδε ἔργα.
εἴ κεν ἐμὲ μνηστῆρες ἀγήνορες ἐν μεγάροισι

80 λάθρῃ κτείναντες πατρώϊα πάντα δάσωνται,
αὐτὸν ἔχοντά σε βούλομ᾽ ἐπαυρέμεν ἤ τινα τῶνδε·
εἰ δέ κ᾽ ἐγὼ τούτοισι φόνον καὶ κῆρα φυτεύσω,
δὴ τότε μοι χαίροντι φέρειν πρὸς δώματα χαίρων.»
Ὣς εἰπὼν ξεῖνον ταλαπείριον ἦγεν ἐς οἶκον.


85 αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἵκοντο δόμους εὖ ναιετάοντας,
χλαίνας μὲν κατέθεντο κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε,
ἐς δ᾽ ἀσαμίνθους βάντες ἐϋξέστας λούσαντο.
τοὺς δ᾽ ἐπεὶ οὖν δμῳαὶ λοῦσαν καὶ χρῖσαν ἐλαίῳ,
ἀμφὶ δ᾽ ἄρα χλαίνας οὔλας βάλον ἠδὲ χιτῶνας,


90 ἔκ ῥ᾽ ἀσαμίνθων βάντες ἐπὶ κλισμοῖσι καθῖζον.
χέρνιβα δ᾽ ἀμφίπολος προχόῳ ἐπέχευε φέρουσα
καλῇ χρυσείῃ, ὑπὲρ ἀργυρέοιο λέβητος,
νίψασθαι· παρὰ δὲ ξεστὴν ἐτάνυσσε τράπεζαν.
σῖτον δ᾽ αἰδοίη ταμίη παρέθηκε φέρουσα,


95 εἴδατα πόλλ᾽ ἐπιθεῖσα, χαριζομένη παρεόντων.
μήτηρ δ᾽ ἀντίον ἷζε παρὰ σταθμὸν μεγάροιο
κλισμῷ κεκλιμένη, λέπτ᾽ ἠλάκατα στρωφῶσα.
οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,


100 τοῖσι δὲ μύθων ἄρχε περίφρων Πηνελόπεια·
«Τηλέμαχ᾽, ἦ τοι ἐγὼν ὑπερώϊον εἰσαναβᾶσα
λέξομαι εἰς εὐνήν, ἥ μοι στονόεσσα τέτυκται,
αἰεὶ δάκρυσ᾽ ἐμοῖσι πεφυρμένη, ἐξ οὗ Ὀδυσσεὺς
οἴχεθ᾽ ἅμ᾽ Ἀτρεΐδῃσιν ἐς Ἴλιον· οὐδέ μοι ἔτλης,

105 πρὶν ἐλθεῖν μνηστῆρας ἀγήνορας ἐς τόδε δῶμα,
νόστον σοῦ πατρὸς σάφα εἰπέμεν, εἴ που ἄκουσας.»
Τὴν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«τοιγὰρ ἐγώ τοι, μῆτερ, ἀληθείην καταλέξω.
οἰχόμεθ᾽ ἔς τε Πύλον καὶ Νέστορα, ποιμένα λαῶν·


110 δεξάμενος δέ με κεῖνος ἐν ὑψηλοῖσι δόμοισιν
ἐνδυκέως ἐφίλει, ὡς εἴ τε πατὴρ ἑὸν υἱὸν
ἐλθόντα χρόνιον νέον ἄλλοθεν· ὣς ἐμὲ κεῖνος
ἐνδυκέως ἐκόμιζε σὺν υἱάσι κυδαλίμοισιν.
αὐτὰρ Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος οὔ ποτ᾽ ἔφασκε

115 ζωοῦ οὐδὲ θανόντος ἐπιχθονίων τευ ἀκοῦσαι,
ἀλλά μ᾽ ἐς Ἀτρεΐδην, δουρικλειτὸν Μενέλαον,
ἵπποισι προὔπεμψε καὶ ἅρμασι κολλητοῖσιν.
ἔνθ᾽ ἴδον Ἀργείην Ἑλένην, ἧς εἵνεκα πολλὰ
Ἀργεῖοι Τρῶές τε θεῶν ἰότητι μόγησαν.


120 εἴρετο δ᾽ αὐτίκ᾽ ἔπειτα βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος
ὅττευ χρηΐζων ἱκόμην Λακεδαίμονα δῖαν·
αὐτὰρ ἐγὼ τῷ πᾶσαν ἀληθείην κατέλεξα·
καὶ τότε δή μ᾽ ἔπεσσιν ἀμειβόμενος προσέειπεν·
“ὢ πόποι, ἦ μάλα δὴ κρατερόφρονος ἀνδρὸς ἐν εὐνῇ


125 ἤθελον εὐνηθῆναι, ἀνάλκιδες αὐτοὶ ἐόντες.
ὡς δ᾽ ὁπότ᾽ ἐν ξυλόχῳ ἔλαφος κρατεροῖο λέοντος
νεβροὺς κοιμήσασα νεηγενέας γαλαθηνοὺς
κνημοὺς ἐξερέῃσι καὶ ἄγκεα ποιήεντα
βοσκομένη, ὁ δ᾽ ἔπειτα ἑὴν εἰσήλυθεν εὐνήν,


130 ἀμφοτέροισι δὲ τοῖσιν ἀεικέα πότμον ἐφῆκεν,
ὣς Ὀδυσεὺς κείνοισιν ἀεικέα πότμον ἐφήσει.
αἲ γάρ, Ζεῦ τε πάτερ καὶ Ἀθηναίη καὶ Ἄπολλον,
τοῖος ἐὼν οἷός ποτ᾽ ἐϋκτιμένῃ ἐνὶ Λέσβῳ
ἐξ ἔριδος Φιλομηλεΐδῃ ἐπάλαισεν ἀναστάς,

135 κὰδ δ᾽ ἔβαλε κρατερῶς, κεχάροντο δὲ πάντες Ἀχαιοί,
τοῖος ἐὼν μνηστῆρσιν ὁμιλήσειεν Ὀδυσσεύς·
πάντες κ᾽ ὠκύμοροί τε γενοίατο πικρόγαμοί τε.
ταῦτα δ᾽ ἅ μ᾽ εἰρωτᾷς καὶ λίσσεαι, οὐκ ἂν ἐγώ γε
ἄλλα παρὲξ εἴποιμι παρακλιδὸν οὐδ᾽ ἀπατήσω,


140 ἀλλὰ τὰ μέν μοι ἔειπε γέρων ἅλιος νημερτής,
τῶν οὐδέν τοι ἐγὼ κρύψω ἔπος οὐδ᾽ ἐπικεύσω,
φῆ μιν ὅ γ᾽ ἐν νήσῳ ἰδέειν κρατέρ᾽ ἄλγε᾽ ἔχοντα,
νύμφης ἐν μεγάροισι Καλυψοῦς, ἥ μιν ἀνάγκῃ
ἴσχει· ὁ δ᾽ οὐ δύναται ἣν πατρίδα γαῖαν ἱκέσθαι.


145 οὐ γάρ οἱ πάρα νῆες ἐπήρετμοι καὶ ἑταῖροι,
οἵ κέν μιν πέμποιεν ἐπ᾽ εὐρέα νῶτα θαλάσσης.”
ὣς ἔφατ᾽ Ἀτρεΐδης, δουρικλειτὸς Μενέλαος.
ταῦτα τελευτήσας νεόμην· ἔδοσαν δέ μοι οὖρον
ἀθάνατοι, τοί μ᾽ ὦκα φίλην ἐς πατρίδ᾽ ἔπεμψαν.»


150 Ὣς φάτο, τῇ δ᾽ ἄρα θυμὸν ἐνὶ στήθεσσιν ὄρινε.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε Θεοκλύμενος θεοειδής·
«ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
ἦ τοι ὅ γ᾽ οὐ σάφα οἶδεν, ἐμεῖο δὲ σύνθεο μῦθον·
ἀτρεκέως γάρ τοι μαντεύσομαι οὐδ᾽ ἐπικεύσω.


155 ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα θεῶν ξενίη τε τράπεζα
ἱστίη τ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος, ἣν ἀφικάνω,
ὡς ἦ τοι Ὀδυσεὺς ἤδη ἐν πατρίδι γαίῃ,
ἥμενος ἢ ἕρπων, τάδε πευθόμενος κακὰ ἔργα,
ἔστιν, ἀτὰρ μνηστῆρσι κακὸν πάντεσσι φυτεύει·


160 οἷον ἐγὼν οἰωνὸν ἐϋσσέλμου ἐπὶ νηὸς
ἥμενος ἐφρασάμην καὶ Τηλεμάχῳ ἐγεγώνευν.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«αἲ γὰρ τοῦτο, ξεῖνε, ἔπος τετελεσμένον εἴη·
τῶ κε τάχα γνοίης φιλότητά τε πολλά τε δῶρα


165 ἐξ ἐμεῦ, ὡς ἄν τίς σε συναντόμενος μακαρίζοι.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον·
μνηστῆρες δὲ πάροιθεν Ὀδυσσῆος μεγάροιο
δίσκοισιν τέρποντο καὶ αἰγανέῃσιν ἱέντες,
ἐν τυκτῷ δαπέδῳ, ὅθι περ πάρος, ὕβριν ἔχοντες.

170 ἀλλ᾽ ὅτε δὴ δείπνηστος ἔην καὶ ἐπήλυθε μῆλα
πάντοθεν ἐξ ἀγρῶν, οἱ δ᾽ ἤγαγον οἳ τὸ πάρος περ,
καὶ τότε δή σφιν ἔειπε Μέδων· ὃς γάρ ῥα μάλιστα
ἥνδανε κηρύκων, καί σφιν παρεγίγνετο δαιτί·
«κοῦροι, ἐπεὶ δὴ πάντες ἐτέρφθητε φρέν᾽ ἀέθλοις,

175 ἔρχεσθε πρὸς δώμαθ᾽, ἵν᾽ ἐντυνώμεθα δαῖτα·
οὐ μὲν γάρ τι χέρειον ἐν ὥρῃ δεῖπνον ἑλέσθαι.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἀνστάντες ἔβαν πείθοντό τε μύθῳ.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἵκοντο δόμους εὖ ναιετάοντας,
χλαίνας μὲν κατέθεντο κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε,

180 οἱ δ᾽ ἱέρευον ὄϊς μεγάλους καὶ πίονας αἶγας,
ἵρευον δὲ σύας σιάλους καὶ βοῦν ἀγελαίην,
δαῖτ᾽ ἐντυνόμενοι. τοὶ δ᾽ ἐξ ἀγροῖο πόλινδε
ὀτρύνοντ᾽ Ὀδυσεύς τ᾽ ἰέναι καὶ δῖος ὑφορβός.
τοῖσι δὲ μύθων ἄρχε συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν·


185 «ξεῖν᾽, ἐπεὶ ἂρ δὴ ἔπειτα πόλινδ᾽ ἴμεναι μενεαίνεις
σήμερον, ὡς ἐπέτελλεν ἄναξ ἐμός, ―ἦ σ᾽ ἂν ἐγώ γε
αὐτοῦ βουλοίμην σταθμῶν ῥυτῆρα λιπέσθαι·
ἀλλὰ τὸν αἰδέομαι καὶ δείδια, μή μοι ὀπίσσω
νεικείῃ· χαλεπαὶ δὲ ἀνάκτων εἰσὶν ὁμοκλαί·

190 ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἴομεν· δὴ γὰρ μέμβλωκε μάλιστα
ἦμαρ, ἀτὰρ τάχα τοι ποτὶ ἕσπερα ῥίγιον ἔσται.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«γιγνώσκω, φρονέω· τά γε δὴ νοέοντι κελεύεις.
ἀλλ᾽ ἴομεν, σὺ δ᾽ ἔπειτα διαμπερὲς ἡγεμόνευε.

195 δὸς δέ μοι, εἴ ποθί τοι ῥόπαλον τετμημένον ἐστί,
σκηρίπτεσθ᾽, ἐπεὶ ἦ φατ᾽ ἀρισφαλέ᾽ ἔμμεναι οὐδόν.»
Ἦ ῥα καὶ ἀμφ᾽ ὤμοισιν ἀεικέα βάλλετο πήρην,
πυκνὰ ῥωγαλέην· ἐν δὲ στρόφος ἦεν ἀορτήρ.
Εὔμαιος δ᾽ ἄρα οἱ σκῆπτρον θυμαρὲς ἔδωκε.

200 τὼ βήτην, σταθμὸν δὲ κύνες καὶ βώτορες ἄνδρες
ῥύατ᾽ ὄπισθε μένοντες· ὁ δ᾽ ἐς πόλιν ἦγεν ἄνακτα
πτωχῷ λευγαλέῳ ἐναλίγκιον ἠδὲ γέροντι,
σκηπτόμενον· τὰ δὲ λυγρὰ περὶ χροῒ εἵματα ἕστο.
Ἀλλ᾽ ὅτε δὴ στείχοντες ὁδὸν κάτα παιπαλόεσσαν


205 ἄστεος ἐγγὺς ἔσαν καὶ ἐπὶ κρήνην ἀφίκοντο
τυκτὴν καλλίροον, ὅθεν ὑδρεύοντο πολῖται,
τὴν ποίησ᾽ Ἴθακος καὶ Νήριτος ἠδὲ Πολύκτωρ·
ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ αἰγείρων ὑδατοτρεφέων ἦν ἄλσος,
πάντοσε κυκλοτερές, κατὰ δὲ ψυχρὸν ῥέεν ὕδωρ

210 ὑψόθεν ἐκ πέτρης· βωμὸς δ᾽ ἐφύπερθε τέτυκτο
νυμφάων, ὅθι πάντες ἐπιρρέζεσκον ὁδῖται·
ἔνθα σφέας ἐκίχανεν υἱὸς Δολίοιο Μελανθεὺς
αἶγας ἄγων, αἳ πᾶσι μετέπρεπον αἰπολίοισι,
δεῖπνον μνηστήρεσσι· δύω δ᾽ ἅμ᾽ ἕποντο νομῆες.


215 τοὺς δὲ ἰδὼν νείκεσσεν ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν
ἔκπαγλον καὶ ἀεικές· ὄρινε δὲ κῆρ Ὀδυσῆος·
«νῦν μὲν δὴ μάλα πάγχυ κακὸς κακὸν ἡγηλάζει,
ὡς αἰεὶ τὸν ὁμοῖον ἄγει θεὸς ὡς τὸν ὁμοῖον.
πῇ δὴ τόνδε μολοβρὸν ἄγεις, ἀμέγαρτε συβῶτα,


220 πτωχὸν ἀνιηρόν, δαιτῶν ἀπολυμαντῆρα;
ὃς πολλῇς φλιῇσι παραστὰς φλίψεται ὤμους,
αἰτίζων ἀκόλους, οὐκ ἄορας οὐδὲ λέβητας·
τόν γ᾽ εἴ μοι δοίης σταθμῶν ῥυτῆρα γενέσθαι
σηκοκόρον τ᾽ ἔμεναι θαλλόν τ᾽ ἐρίφοισι φορῆναι,


225 καί κεν ὀρὸν πίνων μεγάλην ἐπιγουνίδα θεῖτο.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ οὖν δὴ ἔργα κάκ᾽ ἔμμαθεν, οὐκ ἐθελήσει
ἔργον ἐποίχεσθαι, ἀλλὰ πτώσσων κατὰ δῆμον
βούλεται αἰτίζων βόσκειν ἣν γαστέρ᾽ ἄναλτον.
ἀλλ᾽ ἔκ τοι ἐρέω, τὸ δὲ καὶ τετελεσμένον ἔσται·

230 αἴ κ᾽ ἔλθῃ πρὸς δώματ᾽ Ὀδυσσῆος θείοιο,
πολλά οἱ ἀμφὶ κάρη σφέλα ἀνδρῶν ἐκ παλαμάων
πλευραὶ ἀποτρίψουσι δόμον κάτα βαλλομένοιο.»
Ὣς φάτο, καὶ παριὼν λὰξ ἔνθορεν ἀφραδίῃσιν
ἰσχίῳ· οὐδέ μιν ἐκτὸς ἀταρπιτοῦ ἐστυφέλιξεν,


235 ἀλλ᾽ ἔμεν᾽ ἀσφαλέως· ὁ δὲ μερμήριξεν Ὀδυσσεὺς
ἠὲ μεταΐξας ῥοπάλῳ ἐκ θυμὸν ἕλοιτο,
ἦ πρὸς γῆν ἐλάσειε κάρη ἀμφουδὶς ἀείρας.
ἀλλ᾽ ἐπετόλμησε, φρεσὶ δ᾽ ἔσχετο· τὸν δὲ συβώτης
νείκεσ᾽ ἐσάντα ἰδών, μέγα δ᾽ εὔξατο χεῖρας ἀνασχών·


240 «νύμφαι κρηναῖαι, κοῦραι Διός, εἴ ποτ᾽ Ὀδυσσεὺς
ὔμμ᾽ ἐπὶ μηρία κῆε, καλύψας πίονι δημῷ,
ἀρνῶν ἠδ᾽ ἐρίφων, τόδε μοι κρηήνατ᾽ ἐέλδωρ,
ὡς ἔλθοι μὲν κεῖνος ἀνήρ, ἀγάγοι δέ ἑ δαίμων·
τῷ κέ τοι ἀγλαΐας γε διασκεδάσειεν ἁπάσας,

245 τὰς νῦν ὑβρίζων φορέεις, ἀλαλήμενος αἰεὶ
ἄστυ κάτ᾽· αὐτὰρ μῆλα κακοὶ φθείρουσι νομῆες.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε Μελάνθιος, αἰπόλος αἰγῶν·
«ὢ πόποι, οἷον ἔειπε κύων ὀλοφώϊα εἰδώς,
τόν ποτ᾽ ἐγὼν ἐπὶ νηὸς ἐϋσσέλμοιο μελαίνης


250 ἄξω τῆλ᾽ Ἰθάκης, ἵνα μοι βίοτον πολὺν ἄλφοι.
αἲ γὰρ Τηλέμαχον βάλοι ἀργυρότοξος Ἀπόλλων
σήμερον ἐν μεγάροις, ἢ ὑπὸ μνηστῆρσι δαμείη,
ὡς Ὀδυσῆΐ γε τηλοῦ ἀπώλετο νόστιμον ἦμαρ.»
Ὣς εἰπὼν τοὺς μὲν λίπεν αὐτόθι ἦκα κιόντας,


255 αὐτὰρ ὁ βῆ, μάλα δ᾽ ὦκα δόμους ἵκανεν ἄνακτος.
αὐτίκα δ᾽ εἴσω ἴεν, μετὰ δὲ μνηστῆρσι καθῖζεν,
ἀντίον Εὐρυμάχου· τὸν γὰρ φιλέεσκε μάλιστα.
τῷ πάρα μὲν κρειῶν μοῖραν θέσαν οἳ πονέοντο,
σῖτον δ᾽ αἰδοίη ταμίη παρέθηκε φέρουσα


260 ἔδμεναι. ἀγχίμολον δ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ δῖος ὑφορβὸς
στήτην ἐρχομένω, περὶ δέ σφεας ἤλυθ᾽ ἰωὴ
φόρμιγγος γλαφυρῆς· ἀνὰ γάρ σφισι βάλλετ᾽ ἀείδειν
Φήμιος. αὐτὰρ ὁ χειρὸς ἑλὼν προσέειπε συβώτην·
«Εὔμαι᾽, ἦ μάλα δὴ τάδε δώματα κάλ᾽ Ὀδυσῆος,


265 ῥεῖα δ᾽ ἀρίγνωτ᾽ ἐστὶ καὶ ἐν πολλοῖσιν ἰδέσθαι.
ἐξ ἑτέρων ἕτερ᾽ ἐστίν, ἐπήσκηται δέ οἱ αὐλὴ
τοίχῳ καὶ θριγκοῖσι, θύραι δ᾽ εὐερκέες εἰσὶ
δικλίδες· οὐκ ἄν τίς μιν ἀνὴρ ὑπεροπλίσσαιτο.
γιγνώσκω δ᾽ ὅτι πολλοὶ ἐν αὐτῷ δαῖτα τίθενται

270 ἄνδρες, ἐπεὶ κνίση μὲν ἐνήνοθεν, ἐν δέ τε φόρμιγξ
ἠπύει, ἣν ἄρα δαιτὶ θεοὶ ποίησαν ἑταίρην.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«ῥεῖ᾽ ἔγνως, ἐπεὶ οὐδὲ τά τ᾽ ἄλλα πέρ ἐσσ᾽ ἀνοήμων.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ φραζώμεθ᾽ ὅπως ἔσται τάδε ἔργα.

275 ἠὲ σὺ πρῶτος ἔσελθε δόμους εὖ ναιετάοντας,
δύσεο δὲ μνηστῆρας, ἐγὼ δ᾽ ὑπολείψομαι αὐτοῦ·
εἰ δ᾽ ἐθέλεις, ἐπίμεινον, ἐγὼ δ᾽ εἶμι προπάροιθε.
μηδὲ σὺ δηθύνειν, μή τίς σ᾽ ἔκτοσθε νοήσας
ἢ βάλῃ ἢ ἐλάσῃ· τὰ δέ σε φράζεσθαι ἄνωγα.»


280 Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«γιγνώσκω, φρονέω· τά γε δὴ νοέοντι κελεύεις.
ἀλλ᾽ ἔρχευ προπάροιθεν, ἐγὼ δ᾽ ὑπολείψομαι αὐτοῦ.
οὐ γάρ τι πληγέων ἀδαήμων οὐδὲ βολάων.
τολμήεις μοι θυμός, ἐπεὶ κακὰ πολλὰ πέπονθα

285 κύμασι καὶ πολέμῳ· μετὰ καὶ τόδε τοῖσι γενέσθω.
γαστέρα δ᾽ οὔ πως ἔστιν ἀποκρύψαι μεμαυῖαν,
οὐλομένην, ἣ πολλὰ κάκ᾽ ἀνθρώποισι δίδωσι,
τῆς ἕνεκεν καὶ νῆες ἐΰζυγοι ὁπλίζονται
πόντον ἐπ᾽ ἀτρύγετον, κακὰ δυσμενέεσσι φέρουσαι.»

290 Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον·
ἂν δὲ κύων κεφαλήν τε καὶ οὔατα κείμενος ἔσχεν,
Ἄργος, Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος, ὅν ῥά ποτ᾽ αὐτὸς
θρέψε μέν, οὐδ᾽ ἀπόνητο, πάρος δ᾽ εἰς Ἴλιον ἱρὴν
οἴχετο. τὸν δὲ πάροιθεν ἀγίνεσκον νέοι ἄνδρες


295 αἶγας ἐπ᾽ ἀγροτέρας ἠδὲ πρόκας ἠδὲ λαγωούς·
δὴ τότε κεῖτ᾽ ἀπόθεστος ἀποιχομένοιο ἄνακτος,
ἐν πολλῇ κόπρῳ, ἥ οἱ προπάροιθε θυράων
ἡμιόνων τε βοῶν τε ἅλις κέχυτ᾽, ὄφρ᾽ ἂν ἄγοιεν
δμῶες Ὀδυσσῆος τέμενος μέγα κοπρήσοντες·


300 ἔνθα κύων κεῖτ᾽ Ἄργος, ἐνίπλειος κυνοραιστέων.
δὴ τότε γ᾽, ὡς ἐνόησεν Ὀδυσσέα ἐγγὺς ἐόντα,
οὐρῇ μέν ῥ᾽ ὅ γ᾽ ἔσηνε καὶ οὔατα κάββαλεν ἄμφω,
ἄσσον δ᾽ οὐκέτ᾽ ἔπειτα δυνήσατο οἷο ἄνακτος
ἐλθέμεν· αὐτὰρ ὁ νόσφιν ἰδὼν ἀπομόρξατο δάκρυ,


305 ῥεῖα λαθὼν Εὔμαιον, ἄφαρ δ᾽ ἐρεείνετο μύθῳ·
«Εὔμαι᾽, ἦ μάλα θαῦμα κύων ὅδε κεῖτ᾽ ἐνὶ κόπρῳ.
καλὸς μὲν δέμας ἐστίν, ἀτὰρ τόδε γ᾽ οὐ σάφα οἶδα,
ἢ δὴ καὶ ταχὺς ἔσκε θέειν ἐπὶ εἴδεϊ τῷδε,
ἦ αὔτως οἷοί τε τραπεζῆες κύνες ἀνδρῶν


310 γίγνοντ᾽, ἀγλαΐης δ᾽ ἕνεκεν κομέουσιν ἄνακτες.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«καὶ λίην ἀνδρός γε κύων ὅδε τῆλε θανόντος.
εἰ τοιόσδ᾽ εἴη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ ἔργα,
οἷόν μιν Τροίηνδε κιὼν κατέλειπεν Ὀδυσσεύς,


315 αἶψά κε θηήσαιο ἰδὼν ταχυτῆτα καὶ ἀλκήν.
οὐ μὲν γάρ τι φύγεσκε βαθείης βένθεσιν ὕλης
κνώδαλον, ὅττι δίοιτο· καὶ ἴχνεσι γὰρ περιῄδη·
νῦν δ᾽ ἔχεται κακότητι, ἄναξ δέ οἱ ἄλλοθι πάτρης
ὤλετο, τὸν δὲ γυναῖκες ἀκηδέες οὐ κομέουσι.


320 δμῶες δ᾽, εὖτ᾽ ἂν μηκέτ᾽ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες,
οὐκέτ᾽ ἔπειτ᾽ ἐθέλουσιν ἐναίσιμα ἐργάζεσθαι·
ἥμισυ γάρ τ᾽ ἀρετῆς ἀποαίνυται εὐρύοπα Ζεὺς
ἀνέρος, εὖτ᾽ ἄν μιν κατὰ δούλιον ἦμαρ ἕλῃσιν.»
Ὣς εἰπὼν εἰσῆλθε δόμους εὖ ναιετάοντας,


325 βῆ δ᾽ ἰθὺς μεγάροιο μετὰ μνηστῆρας ἀγαυούς.
Ἄργον δ᾽ αὖ κατὰ μοῖρ᾽ ἔλαβεν μέλανος θανάτοιο,
αὐτίκ᾽ ἰδόντ᾽ Ὀδυσῆα ἐεικοστῷ ἐνιαυτῷ.
Τὸν δὲ πολὺ πρῶτος ἴδε Τηλέμαχος θεοειδὴς
ἐρχόμενον κατὰ δῶμα συβώτην, ὦκα δ᾽ ἔπειτα

330 νεῦσ᾽ ἐπὶ οἷ καλέσας· ὁ δὲ παπτήνας ἕλε δίφρον
κείμενον, ἔνθα τε δαιτρὸς ἐφίζεσκε κρέα πολλὰ
δαιόμενος μνηστῆρσι δόμον κάτα δαινυμένοισι·
τὸν κατέθηκε φέρων πρὸς Τηλεμάχοιο τράπεζαν
ἀντίον, ἔνθα δ᾽ ἄρ᾽ αὐτὸς ἐφέζετο· τῷ δ᾽ ἄρα κῆρυξ


335 μοῖραν ἑλὼν ἐτίθει κανέου τ᾽ ἐκ σῖτον ἀείρας.
Ἀγχίμολον δὲ μετ᾽ αὐτὸν ἐδύσετο δώματ᾽ Ὀδυσσεύς,
πτωχῷ λευγαλέῳ ἐναλίγκιος ἠδὲ γέροντι,
σκηπτόμενος· τὰ δὲ λυγρὰ περὶ χροῒ εἵματα ἕστο.
ἷζε δ᾽ ἐπὶ μελίνου οὐδοῦ ἔντοσθε θυράων,


340 κλινάμενος σταθμῷ κυπαρισσίνῳ, ὅν ποτε τέκτων
ξέσσεν ἐπισταμένως καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνε.
Τηλέμαχος δ᾽ ἐπὶ οἷ καλέσας προσέειπε συβώτην,
ἄρτον τ᾽ οὖλον ἑλὼν περικαλλέος ἐκ κανέοιο
καὶ κρέας, ὥς οἱ χεῖρες ἐχάνδανον ἀμφιβαλόντι·


345 «δὸς τῷ ξείνῳ ταῦτα φέρων αὐτόν τε κέλευε
αἰτίζειν μάλα πάντας ἐποιχόμενον μνηστῆρας·
αἰδὼς δ᾽ οὐκ ἀγαθὴ κεχρημένῳ ἀνδρὶ παρεῖναι.»
Ὣς φάτο, βῆ δὲ συφορβός, ἐπεὶ τὸν μῦθον ἄκουσεν,
ἀγχοῦ δ᾽ ἱστάμενος ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευε·


350 «Τηλέμαχός τοι, ξεῖνε, διδοῖ τάδε, καί σε κελεύει
αἰτίζειν μάλα πάντας ἐποιχόμενον μνηστῆρας·
αἰδῶ δ᾽ οὐκ ἀγαθήν φησ᾽ ἔμμεναι ἀνδρὶ προΐκτῃ.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«Ζεῦ ἄνα, Τηλέμαχόν μοι ἐν ἀνδράσιν ὄλβιον εἶναι,


355 καί οἱ πάντα γένοιτο ὅσα φρεσὶν ᾗσι μενοινᾷ.»
Ἦ ῥα καὶ ἀμφοτέρῃσιν ἐδέξατο καὶ κατέθηκεν
αὖθι ποδῶν προπάροιθεν, ἀεικελίης ἐπὶ πήρης,
ἤσθιε δ᾽ ἧος ἀοιδὸς ἐνὶ μεγάροισιν ἄειδεν·
εὖθ᾽ ὁ δεδειπνήκειν, ὁ δ᾽ ἐπαύετο θεῖος ἀοιδός,

360 μνηστῆρες δ᾽ ὁμάδησαν ἀνὰ μέγαρ᾽· αὐτὰρ Ἀθήνη
ἄγχι παρισταμένη Λαερτιάδην Ὀδυσῆα
ὄτρυν᾽, ὡς ἂν πύρνα κατὰ μνηστῆρας ἀγείροι,
γνοίη θ᾽ οἵ τινές εἰσιν ἐναίσιμοι οἵ τ᾽ ἀθέμιστοι·
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὥς τιν᾽ ἔμελλ᾽ ἀπαλεξήσειν κακότητος.

365 βῆ δ᾽ ἴμεν αἰτήσων ἐνδέξια φῶτα ἕκαστον,
πάντοσε χεῖρ᾽ ὀρέγων, ὡς εἰ πτωχὸς πάλαι εἴη.
οἱ δ᾽ ἐλεαίροντες δίδοσαν, καὶ ἐθάμβεον αὐτὸν,
ἀλλήλους τ᾽ εἴροντο τίς εἴη καὶ πόθεν ἔλθοι.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε Μελάνθιος, αἰπόλος αἰγῶν·


370 «κέκλυτέ μευ, μνηστῆρες ἀγακλειτῆς βασιλείης,
τοῦδε περὶ ξείνου· ἦ γὰρ μιν πρόσθεν ὄπωπα.
ἦ τοι μέν οἱ δεῦρο συβώτης ἡγεμόνευεν,
αὐτὸν δ᾽ οὐ σάφα οἶδα, πόθεν γένος εὔχεται εἶναι.»
Ὣς ἔφατ᾽, Ἀντίνοος δ᾽ ἔπεσιν νείκεσσε συβώτην·


375 «ὦ ἀρίγνωτε συβῶτα, τίη δὲ σὺ τόνδε πόλινδε
ἤγαγες; ἦ οὐχ ἅλις ἧμιν ἀλήμονές εἰσι καὶ ἄλλοι,
πτωχοὶ ἀνιηροί, δαιτῶν ἀπολυμαντῆρες;
ἦ ὄνοσαι ὅτι τοι βίοτον κατέδουσιν ἄνακτος
ἐνθάδ᾽ ἀγειρόμενοι, σὺ δὲ καί ποθι τόνδ᾽ ἐκάλεσσας;»


380 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«Ἀντίνο᾽, οὐ μὲν καλὰ καὶ ἐσθλὸς ἐὼν ἀγορεύεις·
τίς γὰρ δὴ ξεῖνον καλεῖ ἄλλοθεν αὐτὸς ἐπελθὼν
ἄλλον γ᾽, εἰ μὴ τῶν οἳ δημιοεργοὶ ἔασι,
μάντιν ἢ ἰητῆρα κακῶν ἢ τέκτονα δούρων,


385 ἢ καὶ θέσπιν ἀοιδόν, ὅ κεν τέρπῃσιν ἀείδων;
οὗτοι γὰρ κλητοί γε βροτῶν ἐπ᾽ ἀπείρονα γαῖαν·
πτωχὸν δ᾽ οὐκ ἄν τις καλέοι τρύξοντα ἓ αὐτόν.
ἀλλ᾽ αἰεὶ χαλεπὸς περὶ πάντων εἰς μνηστήρων
δμωσὶν Ὀδυσσῆος, περὶ δ᾽ αὖτ᾽ ἐμοί· αὐτὰρ ἐγώ γε


390 οὐκ ἀλέγω, ἧός μοι ἐχέφρων Πηνελόπεια
ζώει ἐνὶ μεγάροις καὶ Τηλέμαχος θεοειδής.»
Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«σίγα, μή μοι τοῦτον ἀμείβεο πολλὰ ἔπεσσιν·
Ἀντίνοος δ᾽ εἴωθε κακῶς ἐρεθιζέμεν αἰεὶ

395 μύθοισιν χαλεποῖσιν, ἐποτρύνει δὲ καὶ ἄλλους.»
Ἦ ῥα καὶ Ἀντίνοον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«Ἀντίνο᾽, ἦ μευ καλὰ πατὴρ ὣς κήδεαι υἷος,
ὃς τὸν ξεῖνον ἄνωγας ἀπὸ μεγάροιο δίεσθαι
μύθῳ ἀναγκαίῳ· μὴ τοῦτο θεὸς τελέσειε.


400 δός οἱ ἑλών· οὔ τοι φθονέω· κέλομαι γὰρ ἐγώ γε·
μήτ᾽ οὖν μητέρ᾽ ἐμὴν ἅζευ τό γε μήτε τιν᾽ ἄλλον
δμώων, οἳ κατὰ δώματ᾽ Ὀδυσσῆος θείοιο.
ἀλλ᾽ οὔ τοι τοιοῦτον ἐνὶ στήθεσσι νόημα·
αὐτὸς γὰρ φαγέμεν πολὺ βούλεαι ἢ δόμεν ἄλλῳ.»


405 Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Ἀντίνοος ἀπαμειβόμενος προσέειπε·
«Τηλέμαχ᾽ ὑψαγόρη, μένος ἄσχετε, ποῖον ἔειπες.
εἴ οἱ τόσσον πάντες ὀρέξειαν μνηστῆρες,
καί κέν μιν τρεῖς μῆνας ἀπόπροθεν οἶκος ἐρύκοι.»
Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, καὶ θρῆνυν ἑλὼν ὑπέφηνε τραπέζης


410 κείμενον, ᾧ ῥ᾽ ἔπεχεν λιπαροὺς πόδας εἰλαπινάζων.
οἱ δ᾽ ἄλλοι πάντες δίδοσαν, πλῆσαν δ᾽ ἄρα πήρην
σίτου καὶ κρειῶν· τάχα δὴ καὶ ἔμελλεν Ὀδυσσεὺς
αὖτις ἐπ᾽ οὐδὸν ἰὼν προικὸς γεύσεσθαι Ἀχαιῶν·
στῆ δὲ παρ᾽ Ἀντίνοον, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπε·

415 «δός, φίλος· οὐ μέν μοι δοκέεις ὁ κάκιστος Ἀχαιῶν
ἔμμεναι, ἀλλ᾽ ὤριστος, ἐπεὶ βασιλῆϊ ἔοικας.
τῷ σε χρὴ δόμεναι καὶ λώϊον ἠέ περ ἄλλοι
σίτου· ἐγὼ δέ κέ σε κλείω κατ᾽ ἀπείρονα γαῖαν.
καὶ γὰρ ἐγώ ποτε οἶκον ἐν ἀνθρώποισιν ἔναιον


420 ὄλβιος ἀφνειὸν καὶ πολλάκι δόσκον ἀλήτῃ
τοίῳ, ὁποῖος ἔοι καὶ ὅτευ κεχρημένος ἔλθοι·
ἦσαν δὲ δμῶες μάλα μυρίοι ἄλλα τε πολλὰ
οἷσίν τ᾽ εὖ ζώουσι καὶ ἀφνειοὶ καλέονται.
ἀλλὰ Ζεὺς ἀλάπαξε Κρονίων ―ἤθελε γάρ που―


425 ὅς μ᾽ ἅμα ληϊστῆρσι πολυπλάγκτοισιν ἀνῆκεν
Αἴγυπτόνδ᾽ ἰέναι, δολιχὴν ὁδόν, ὄφρ᾽ ἀπολοίμην.
στῆσα δ᾽ ἐν Αἰγύπτῳ ποταμῷ νέας ἀμφιελίσσας.
ἔνθ᾽ ἦ τοι μὲν ἐγὼ κελόμην ἐρίηρας ἑταίρους
αὐτοῦ πὰρ νήεσσι μένειν καὶ νῆα ἔρυσθαι,


430 ὀπτῆρας δὲ κατὰ σκοπιὰς ὄτρυνα νέεσθαι.
οἱ δ᾽ ὕβρει εἴξαντες, ἐπισπόμενοι μένεϊ σφῷ,
αἶψα μάλ᾽ Αἰγυπτίων ἀνδρῶν περικαλλέας ἀγροὺς
πόρθεον, ἐκ δὲ γυναῖκας ἄγον καὶ νήπια τέκνα,
αὐτούς τ᾽ ἔκτεινον· τάχα δ᾽ ἐς πόλιν ἵκετ᾽ ἀϋτή.


435 οἱ δὲ βοῆς ἀΐοντες ἅμ᾽ ἠοῖ φαινομένηφιν
ἦλθον· πλῆτο δὲ πᾶν πεδίον πεζῶν τε καὶ ἵππων
χαλκοῦ τε στεροπῆς· ἐν δὲ Ζεὺς τερπικέραυνος
φύζαν ἐμοῖς ἑτάροισι κακὴν βάλεν, οὐδέ τις ἔτλη
στῆναι ἐναντίβιον· περὶ γὰρ κακὰ πάντοθεν ἔστη.


440 ἔνθ᾽ ἡμέων πολλοὺς μὲν ἀπέκτανον ὀξέϊ χαλκῷ,
τοὺς δ᾽ ἄναγον ζωούς, σφίσιν ἐργάζεσθαι ἀνάγκῃ.
αὐτὰρ ἔμ᾽ ἐς Κύπρον ξείνῳ δόσαν ἀντιάσαντι,
Δμήτορι Ἰασίδῃ, ὃς Κύπρου ἶφι ἄνασσεν·
ἔνθεν δὴ νῦν δεῦρο τόδ᾽ ἵκω πήματα πάσχων.»


445 Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Ἀντίνοος ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
«τίς δαίμων τόδε πῆμα προσήγαγε, δαιτὸς ἀνίην;
στῆθ᾽ οὕτως ἐς μέσσον, ἐμῆς ἀπάνευθε τραπέζης,
μὴ τάχα πικρὴν Αἴγυπτον καὶ Κύπρον ἵκηαι·
ὥς τις θαρσαλέος καὶ ἀναιδής ἐσσι προΐκτης.

450 ἑξείης πάντεσσι παρίστασαι· οἱ δὲ διδοῦσι
μαψιδίως, ἐπεὶ οὔ τις ἐπίσχεσις οὐδ᾽ ἐλεητὺς
ἀλλοτρίων χαρίσασθαι, ἐπεὶ πάρα πολλὰ ἑκάστῳ.»
Τὸν δ᾽ ἀναχωρήσας προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ὢ πόποι, οὐκ ἄρα σοί γ᾽ ἐπὶ εἴδεϊ καὶ φρένες ἦσαν·

455 οὐ σύ γ᾽ ἂν ἐξ οἴκου σῷ ἐπιστάτῃ οὐδ᾽ ἅλα δοίης,
ὃς νῦν ἀλλοτρίοισι παρήμενος οὔ τί μοι ἔτλης
σίτου ἀποπροελὼν δόμεναι· τὰ δὲ πολλὰ πάρεστιν.»
Ὣς ἔφατ᾽, Ἀντίνοος δὲ χολώσατο κηρόθι μᾶλλον,
καί μιν ὑπόδρα ἰδὼν ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·


460 «νῦν δή σ᾽ οὐκέτι καλὰ διὲκ μεγάροιό γ᾽ ὀΐω
ἂψ ἀναχωρήσειν, ὅτε δὴ καὶ ὀνείδεα βάζεις.»
Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, καὶ θρῆνυν ἑλὼν βάλε δεξιὸν ὦμον,
πρυμνότατον κατὰ νῶτον· ὁ δ᾽ ἐστάθη ἠΰτε πέτρη
ἔμπεδον, οὐδ᾽ ἄρα μιν σφῆλεν βέλος Ἀντινόοιο,

465 ἀλλ᾽ ἀκέων κίνησε κάρη, κακὰ βυσσοδομεύων.
ἂψ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐπ᾽ οὐδὸν ἰὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετο, κὰδ δ᾽ ἄρα πήρην
θῆκεν ἐϋπλείην, μετὰ δὲ μνηστῆρσιν ἔειπε·
«κέκλυτέ μευ, μνηστῆρες ἀγακλειτῆς βασιλείης,
ὄφρ᾽ εἴπω τά με θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι κελεύει.


470 οὐ μὰν οὔτ᾽ ἄχος ἐστὶ μετὰ φρεσὶν οὔτε τι πένθος,
ὁππότ᾽ ἀνὴρ περὶ οἷσι μαχειόμενος κτεάτεσσι
βλήεται, ἢ περὶ βουσὶν ἢ ἀργεννῇς ὀΐεσσιν·
αὐτὰρ ἔμ᾽ Ἀντίνοος βάλε γαστέρος εἵνεκα λυγρῆς,
οὐλομένης, ἣ πολλὰ κάκ᾽ ἀνθρώποισι δίδωσιν.


475 ἀλλ᾽ εἴ που πτωχῶν γε θεοὶ καὶ ἐρινύες εἰσίν,
Ἀντίνοον πρὸ γάμοιο τέλος θανάτοιο κιχείη.»
Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ Ἀντίνοος προσέφη, Εὐπείθεος υἱός·
«ἔσθι᾽ ἕκηλος, ξεῖνε, καθήμενος, ἢ ἄπιθ᾽ ἄλλῃ,
μή σε νέοι διὰ δώματ᾽ ἐρύσσωσ᾽, οἷ᾽ ἀγορεύεις,


480 ἢ ποδὸς ἢ καὶ χειρός, ἀποδρύψωσι δὲ πάντα.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα πάντες ὑπερφιάλως νεμέσησαν·
ὧδε δέ τις εἴπεσκε νέων ὑπερηνορεόντων·
«Ἀντίνο᾽, οὐ μὲν κάλ᾽ ἔβαλες δύστηνον ἀλήτην,
οὐλόμεν᾽, εἰ δή πού τις ἐπουράνιος θεός ἐστι.


485 καί τε θεοὶ ξείνοισιν ἐοικότες ἀλλοδαποῖσι,
παντοῖοι τελέθοντες, ἐπιστρωφῶσι πόληας,
ἀνθρώπων ὕβριν τε καὶ εὐνομίην ἐφορῶντες.»
Ὣς ἄρ᾽ ἔφαν μνηστῆρες, ὁ δ᾽ οὐκ ἐμπάζετο μύθων.
Τηλέμαχος δ᾽ ἐν μὲν κραδίῃ μέγα πένθος ἄεξε


490 βλημένου, οὐδ᾽ ἄρα δάκρυ χαμαὶ βάλεν ἐκ βλεφάροιϊν,
ἀλλ᾽ ἀκέων κίνησε κάρη, κακὰ βυσσοδομεύων.
Τοῦ δ᾽ ὡς οὖν ἤκουσε περίφρων Πηνελόπεια
βλημένου ἐν μεγάρῳ, μετ᾽ ἄρα δμῳῇσιν ἔειπεν·
«αἴθ᾽ οὕτως αὐτόν σε βάλοι κλυτότοξος Ἀπόλλων.»


495 τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Εὐρυνόμη ταμίη πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«εἰ γὰρ ἐπ᾽ ἀρῇσιν τέλος ἡμετέρῃσι γένοιτο·
οὐκ ἄν τις τούτων γε ἐΰθρονον Ἠῶ ἵκοιτο.»
Τὴν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«μαῖ᾽, ἐχθροὶ μὲν πάντες, ἐπεὶ κακὰ μηχανόωνται·


500 Ἀντίνοος δὲ μάλιστα μελαίνῃ κηρὶ ἔοικε.
ξεῖνός τις δύστηνος ἀλητεύει κατὰ δῶμα
ἀνέρας αἰτίζων· ἀχρημοσύνη γὰρ ἀνώγει·
ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες ἐνέπλησάν τ᾽ ἔδοσάν τε,
οὗτος δὲ θρήνυι πρυμνὸν βάλε δεξιὸν ὦμον.»

505 Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς ἀγόρευε μετὰ δμῳῇσι γυναιξίν,
ἡμένη ἐν θαλάμῳ· ὁ δ᾽ ἐδείπνει δῖος Ὀδυσσεύς.
ἡ δ᾽ ἐπὶ οἷ καλέσασα προσηύδα δῖον ὑφορβόν·
«ἔρχεο, δῖ᾽ Εὔμαιε, κιὼν τὸν ξεῖνον ἄνωχθι
ἐλθέμεν, ὄφρα τί μιν προσπτύξομαι ἠδ᾽ ἐρέωμαι

510 εἴ που Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος ἠὲ πέπυσται
ἢ ἴδεν ὀφθαλμοῖσι· πολυπλάγκτῳ γὰρ ἔοικε.»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
«εἰ γάρ τοι, βασίλεια, σιωπήσειαν Ἀχαιοί·
οἷ᾽ ὅ γε μυθεῖται, θέλγοιτό κέ τοι φίλον ἦτορ.


515 τρεῖς γὰρ δή μιν νύκτας ἔχον, τρία δ᾽ ἤματ᾽ ἔρυξα
ἐν κλισίῃ· πρῶτον γὰρ ἔμ᾽ ἵκετο νηὸς ἀποδράς·
ἀλλ᾽ οὔ πω κακότητα διήνυσεν ἣν ἀγορεύων.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀοιδὸν ἀνὴρ ποτιδέρκεται, ὅς τε θεῶν ἒξ
ἀείδῃ δεδαὼς ἔπε᾽ ἱμερόεντα βροτοῖσι,


520 τοῦ δ᾽ ἄμοτον μεμάασιν ἀκουέμεν, ὁππότ᾽ ἀείδῃ·
ὣς ἐμὲ κεῖνος ἔθελγε παρήμενος ἐν μεγάροισι.
φησὶ δ᾽ Ὀδυσσῆος ξεῖνος πατρώϊος εἶναι,
Κρήτῃ ναιετάων, ὅθι Μίνωος γένος ἐστίν.
ἔνθεν δὴ νῦν δεῦρο τόδ᾽ ἵκετο πήματα πάσχων,


525 προπροκυλινδόμενος· στεῦται δ᾽ Ὀδυσῆος ἀκοῦσαι
ἀγχοῦ, Θεσπρωτῶν ἀνδρῶν ἐν πίονι δήμῳ,
ζωοῦ· πολλὰ δ᾽ ἄγει κειμήλια ὅνδε δόμονδε.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«ἔρχεο, δεῦρο κάλεσσον, ἵν᾽ ἀντίον αὐτὸς ἐνίσπῃ.

530 οὗτοι δ᾽ ἠὲ θύρῃσι καθήμενοι ἑψιαάσθων
ἢ αὐτοῦ κατὰ δώματ᾽, ἐπεί σφισι θυμὸς ἐΰφρων.
αὐτῶν μὲν γὰρ κτήματ᾽ ἀκήρατα κεῖτ᾽ ἐνὶ οἴκῳ,
σῖτος καὶ μέθυ ἡδύ· τὰ μὲν οἰκῆες ἔδουσιν,
οἱ δ᾽ εἰς ἡμέτερον πωλεύμενοι ἤματα πάντα,

535 βοῦς ἱερεύοντες καὶ ὄϊς καὶ πίονας αἶγας,
εἰλαπινάζουσιν πίνουσί τε αἴθοπα οἶνον
μαψιδίως· τὰ δὲ πολλὰ κατάνεται· οὐ γὰρ ἔπ᾽ ἀνήρ,
οἷος Ὀδυσσεὺς ἔσκεν, ἀρὴν ἀπὸ οἴκου ἀμῦναι.
εἰ δ᾽ Ὀδυσεὺς ἔλθοι καὶ ἵκοιτ᾽ ἐς πατρίδα γαῖαν,


540 αἶψά κε σὺν ᾧ παιδὶ βίας ἀποτίσεται ἀνδρῶν.»
Ὣς φάτο, Τηλέμαχος δὲ μέγ᾽ ἔπταρεν, ἀμφὶ δὲ δῶμα
σμερδαλέον κονάβησε· γέλασσε δὲ Πηνελόπεια,
αἶψα δ᾽ ἄρ᾽ Εὔμαιον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ἔρχεό μοι, τὸν ξεῖνον ἐναντίον ὧδε κάλεσσον.


545 οὐχ ὁράᾳς, ὅ μοι υἱὸς ἐπέπταρε πᾶσιν ἔπεσσι;
τῷ κε καὶ οὐκ ἀτελὴς θάνατος μνηστῆρσι γένοιτο
πᾶσι μάλ᾽, οὐδέ κέ τις θάνατον καὶ κῆρας ἀλύξει.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν·
αἴ κ᾽ αὐτὸν γνώω νημερτέα πάντ᾽ ἐνέποντα,


550 ἕσσω μιν χλαῖνάν τε χιτῶνά τε, εἵματα καλά.»
Ὣς φάτο, βῆ δὲ συφορβός, ἐπεὶ τὸν μῦθον ἄκουσεν,
ἀγχοῦ δ᾽ ἱστάμενος ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ξεῖνε πάτερ, καλέει σε περίφρων Πηνελόπεια,
μήτηρ Τηλεμάχοιο· μεταλλῆσαί τί ἑ θυμὸς


555 ἀμφὶ πόσει κέλεται, καὶ κήδεά περ πεπαθυίῃ.
εἰ δέ κέ σε γνώῃ νημερτέα πάντ᾽ ἐνέποντα,
ἕσσει σε χλαῖνάν τε χιτῶνά τε, τῶν σὺ μάλιστα
χρηΐζεις· σῖτον δὲ καὶ αἰτίζων κατὰ δῆμον
γαστέρα βοσκήσεις· δώσει δέ τοι ὅς κ᾽ ἐθέλῃσι.»


560 Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«Εὔμαι᾽, αἶψά κ᾽ ἐγὼ νημερτέα πάντ᾽ ἐνέποιμι
κούρῃ Ἰκαρίοιο, περίφρονι Πηνελοπείῃ·
οἶδα γὰρ εὖ περὶ κείνου, ὁμὴν δ᾽ ἀνεδέγμεθ᾽ ὀϊζύν.
ἀλλὰ μνηστήρων χαλεπῶν ὑποδείδι᾽ ὅμιλον,

565 τῶν ὕβρις τε βίη τε σιδήρεον οὐρανὸν ἵκει.
καὶ γὰρ νῦν, ὅτε μ᾽ οὗτος ἀνὴρ κατὰ δῶμα κιόντα
οὔ τι κακὸν ῥέξαντα βαλὼν ὀδύνῃσιν ἔδωκεν,
οὔτε τι Τηλέμαχος τό γ᾽ ἐπήρκεσεν οὔτε τις ἄλλος.
τῷ νῦν Πηνελόπειαν ἐνὶ μεγάροισιν ἄνωχθι


570 μεῖναι, ἐπειγομένην περ, ἐς ἠέλιον καταδύντα·
καὶ τότε μ᾽ εἰρέσθω πόσιος πέρι νόστιμον ἦμαρ,
ἀσσοτέρω καθίσασα παραὶ πυρί· εἵματα γάρ τοι
λύγρ᾽ ἔχω· οἶσθα καὶ αὐτός, ἐπεί σε πρῶθ᾽ ἱκέτευσα.»
Ὣς φάτο, βῆ δὲ συφορβός, ἐπεὶ τὸν μῦθον ἄκουσε.


575 τὸν δ᾽ ὑπὲρ οὐδοῦ βάντα προσηύδα Πηνελόπεια·
«οὐ σύ γ᾽ ἄγεις, Εὔμαιε; τί τοῦτ᾽ ἐνόησεν ἀλήτης;
ἦ τινά που δείσας ἐξαίσιον ἦε καὶ ἄλλως
αἰδεῖται κατὰ δῶμα; κακὸς δ᾽ αἰδοῖος ἀλήτης.»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·


580 «μυθεῖται κατὰ μοῖραν, ἅ πέρ κ᾽ οἴοιτο καὶ ἄλλος,
ὕβριν ἀλυσκάζων ἀνδρῶν ὑπερηνορεόντων.
ἀλλά σε μεῖναι ἄνωγεν ἐς ἠέλιον καταδύντα.
καὶ δὲ σοὶ ὧδ᾽ αὐτῇ πολὺ κάλλιον, ὦ βασίλεια,
οἴην πρὸς ξεῖνον φάσθαι ἔπος ἠδ᾽ ἐπακοῦσαι.»


585 Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«οὐκ ἄφρων ὁ ξεῖνος ὀΐεται, ὥς περ ἂν εἴη·
οὐ γάρ πώ τινες ὧδε καταθνητῶν ἀνθρώπων
ἀνέρες ὑβρίζοντες ἀτάσθαλα μηχανόωνται.»
Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς ἀγόρευεν, ὁ δ᾽ οἴχετο δῖος ὑφορβὸς


590 μνηστήρων ἐς ὅμιλον, ἐπεὶ διεπέφραδε πάντα.
αἶψα δὲ Τηλέμαχον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα,
ἄγχι σχὼν κεφαλήν, ἵνα μὴ πευθοίαθ᾽ οἱ ἄλλοι·
«ὦ φίλ᾽, ἐγὼ μὲν ἄπειμι, σύας καὶ κεῖνα φυλάξων,
σὸν καὶ ἐμὸν βίοτον· σοὶ δ᾽ ἐνθάδε πάντα μελόντων.


595 αὐτὸν μὲν σὲ πρῶτα σάω, καὶ φράζεο θυμῷ
μή τι πάθῃς· πολλοὶ δὲ κακὰ φρονέουσιν Ἀχαιῶν,
τοὺς Ζεὺς ἐξολέσειε πρὶν ἡμῖν πῆμα γενέσθαι.»
Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«ἔσσεται οὕτως, ἄττα· σὺ δ᾽ ἔρχεο δειελιήσας·


600 ἠῶθεν δ᾽ ἰέναι καὶ ἄγειν ἱερήϊα καλά·
αὐτὰρ ἐμοὶ τάδε πάντα καὶ ἀθανάτοισι μελήσει.»
Ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ αὖτις ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐϋξέστου ἐπὶ δίφρου,
πλησάμενος δ᾽ ἄρα θυμὸν ἐδητύος ἠδὲ ποτῆτος
βῆ ῥ᾽ ἴμεναι μεθ᾽ ὕας, λίπε δ᾽ ἕρκεά τε μέγαρόν τε


605 πλεῖον δαιτυμόνων· οἱ δ᾽ ὀρχηστυῖ καὶ ἀοιδῇ
τέρποντ᾽· ἤδη γὰρ καὶ ἐπήλυθε δείελον ἦμαρ.



Οδύσσεια – π

Τηλεμάχου καὶ Ὀδυσσέως ἐπάνοδος εἰς Ἰθάκην

Όταν, την άλλη μέρα ξημερώνοντας, ρόδισε η Αυγή τον
ουρανό, δένει ο Τηλέμαχος, ο γιος του θεϊκού Οδυσσέα,
στα πόδια του ωραία σανδάλια, άλκιμο δόρυ πιάνει
στο χέρι του αρμοσμένο, κι έτοιμος πια να ξεκινήσει

5 για την πόλη, γύρισε κι είπε στον χοιροβοσκό του:
«Καλέ μου γέροντα, εγώ θα κατεβώ στη χώρα, τα μάτια να
με δουν της μάνας μου· γιατί δεν το φαντάζομαι να σταματήσει
το πικρό της κλάμα, τον πολυδάκρυτο οδυρμό της, αν πρώτα
ο ίδιος δεν φανερωθώ μπροστά της. Αλλά κι εσένα έχω κάτι
να σου παραγγείλω·

10 τον άμοιρο τον ξένο οδήγησε στην πόλη, εκεί
να ζητιανέψει το φαΐ του, όποιος θελήσει να του δώσει
ψωμί σταρένιο, κούπα με κρασί. Έτσι κι αλλιώς δεν γίνεται
να παίρνω πάνω μου όλων τα βάρη· έχω δικά μου βάσανα που
με βαραίνουν. Κι αν πρόκειται γι᾽ αυτό ο ξένος να φουντώσει
από θυμό, κακό δικό του·

15 για μένα είναι πάντα προτιμότερο να ακούγεται η αλήθεια.»
Αμέσως αποκρίθηκε έξυπνος κι εύστροφος ο Οδυσσέας:
«Καλό μου παλληκάρι, μήτε κι ο ίδιος θέλω να κουρνιάσω εδώ·
ο ζήτουλας καλύτερα να ζητιανεύει το ψωμί του μέσα στην
πόλη, παρά να τρέχει στα χωράφια — κι όποιος καταδεχτεί,
όλο και κάτι θα του δώσει.

20 Στο κάτω κάτω δεν με σηκώνουν πια τα χρόνια μου
να τριγυρνώ στις μάντρες, να κάνω όλα τα θελήματα, ό,τι
μου πει το αφεντικό. Τράβα λοιπόν τον δρόμο σου· εμένα
αυτός θα μ᾽ οδηγήσει, όπως εσύ το ορίζεις. Μόνο να πυρωθώ
λιγάκι και να γλυκάνει πρώτα ο ήλιος. Γιατί τα βλέπεις τα
άθλια ρούχα που φορώ, και κινδυνεύω

25 να με ξεπαγιάσει η πάχνη της αυγής. Αφήνω που, όπως
λέτε, απέχει η πόλη κάμποσο.» Έτσι του μίλησε, και κίνησε
ο Τηλέμαχος με βήμα γρήγορο, εγκαταλείποντας τη μάντρα,
κλώθοντας μέσα στο μυαλό του για τους μνηστήρες το κακό.
Κι όταν πλησίασε το αρχοντικό παλάτι, στήριξε πρώτα
το κοντάρι που κρατούσε σε ψηλή κολόνα,

30 ύστερα πάτησε το λίθινο κατώφλι, και μπήκε μέσα.
Πρώτη τον είδε η παραμάνα Ευρύκλεια, καθώς την ώρα εκείνη
έστρωνε τις προβιές σε σκαλισμένους θρόνους.
Έτρεξε βουρκωμένη προς το μέρος του, και γύρω της
μαζεύτηκαν οι άλλες δούλες του καρτερικού Οδυσσέα —

35 αγάπη και φιλήματα στην κεφαλή του και στους ώμους.
Πρόφτασε όμως κατεβαίνοντας από την κάμαρή της
στοχαστική κι η Πηνελόπη, ίδια στην όψη με την Άρτεμη ή
τη χρυσή Αφροδίτη. Απλώνοντας τα χέρια της εναγκαλίστηκε
τον γιο της δακρυσμένη, τον φίλησε στο πρόσωπο, στα δυο
ωραία του μάτια,

40 κι όπως ολοφυρόμενη του μίλησε, τα λόγια της πετούσαν
σαν πουλιά: «Ήλθες, γλυκό μου φως! Κι εγώ δεν έλεγα πως
θα σε ξαναδούν τα μάτια μου, αφότου εμίσεψες μακριά, παρά
τη θέλησή μου, με το καράβι σου στην Πύλο, να μάθεις νέα
του ακριβού πατέρα σου. Έλα λοιπόν και πες μου τι
αντικρίσανε τα μάτια σου.»

45 Πήρε τον λόγο κι αποκρίθηκε φρόνιμος ο Τηλέμαχος:
«Το κλάμα μου μην αφορμίζεις πάλι, μάνα μου, μην ξεσηκώνεις
την ψυχή μου — μόλις που ξέφυγα τον άγριο όλεθρο.
Ρίξε καλύτερα νερό στο σώμα σου, φόρεσε ρούχα καθαρά,
ανέβα με τις παρακόρες σου στο ανώγι, ευχήσου εκεί

50 σ᾽ όλους τους αθανάτους, τάξε τις τέλειες εκατόμβες,
να συντελέσει ο Δίας κάποτε τα έργα της εκδίκησης. Εγώ θα
πάω στην αγορά, να φέρω εδώ τον ξένο που με συνόδεψε
από τα μέρη εκείνα στον δρόμο της επιστροφής μου. Τον
έστειλα πρωτύτερα με τους θεόμορφους συντρόφους, είπα

55 στον Πείραιο μαζί του να τον πάρει, σπίτι του, να τον
φιλέψει με φιλόξενη φροντίδα και τιμή, ωσότου εγώ
επιστρέψω.» Τα λόγια που της είπε δεν εξανεμίστηκαν· εκείνη
αμέσως έριξε στο σώμα της νερό, φόρεσε ρούχα καθαρά,
ευχήθηκε σ᾽ όλους τους αθανάτους, έταξε τέλειες εκατόμβες,

60 να συντελέσει ο Δίας κάποτε τα έργα της εκδίκησης.
Στο μεταξύ ο Τηλέμαχος διάβηκε το παλάτι και προχώρησε
έξω, με το κοντάρι του στο χέρι — και πίσω του δυο γρήγορα
σκυλιά. Ράντισε τότε πάνω του θεσπέσια χάρη η Αθηνά, τόση
που ο κόσμος τον κοιτούσε και τον θαύμαζε στον ερχομό του.

65 Γύρω του συναθροίστηκαν περήφανοι οι μνηστήρες, λόγια
καλά αγορεύοντας, μες στο μυαλό τους όμως βυσσοδομούσαν
το κακό. Θέλησε εκείνος ν᾽ αποφύγει την πυκνή τους
συντροφιά, κι όπου ήσαν καθισμένοι ο Μέντωρ, ο Άντιφος,
ο Αλιθέρσης (οι τρεις τους εξαρχής σύντροφοι πατρικοί και
φίλοι)

70 κοντά τους κάθησε, κι αυτοί πήραν να τον ρωτούν για τα
καθέκαστα. Στην ώρα φάνηκε κι ο Πείραιος, ακοντιστής
λαμπρός, στην αγορά τον ξένο οδηγώντας μέσα απ᾽ την πόλη.
Δεν βράδυνε πολύ ο Τηλέμαχος μακριά τους· βρέθηκε
πλάι τους, κι ο Πείραιος πρόλαβε να του μιλήσει πρώτος:

75 «Τηλέμαχε, πες στις γυναίκες σου να ᾽ρθουν στο σπίτι,
τα δώρα να επιστρέψω που σου χάρισε ο Μενέλαος.»
Ανταποκρίθηκε ο Τηλέμαχος με φρόνηση μιλώντας:
«Πείραιε, κανένας μας δεν ξέρει ακόμη το τέλος της υπόθεσης·
αν οι παράτολμοι μνηστήρες εμένα θα σκοτώσουν στο παλάτι

80 κρυφά και δόλια, αν μοιραστούνε μεταξύ τους όλα τα
πατρικά αγαθά. Γι᾽ αυτό και προτιμώ τα δώρα να βρεθούν στα
χέρια σου, εσύ να τα χαρείς, παρά όποιος άλλος από το σινάφι
τους. Αν πάλι εγώ τον φόνο τους και το κακό τους ριζικό
φυτέψω, τα επιστρέφεις τότε με χαρά στο σπιτικό μου, κι εγώ
χαρούμενος τα δέχομαι.»

85 Είπε, και πήρε να οδηγεί τον ταλαιπωρημένο ξένο στο
παλάτι. Όταν σε λίγο φτάνουν στο καλοχτισμένο μέγαρο,
απόθεσαν τις χλαίνες σε πολυθρόνες και καθίσματα,
κι αμέσως πήγαν να λουστούν στους απαστράπτοντες
λουτήρες. Εκεί τους έλουσαν οι παρακόρες και τους άλειψαν
με λάδι,

90 έπειτα φόρεσαν σγουρές χλαμύδες και χιτώνες, και
βγαίνοντας απ᾽ τους λουτήρες πήραν τη θέση τους σε θρόνους.
Στην ώρα η παρακόρη τούς έφερε νερό σ᾽ ωραίο, χρυσό
λαγήνι, τα χέρια τους να πλύνουν· και το κρεμούσε το νερό
σ᾽ ένα αργυρό λεβέτι. Μπροστά τους έσυρε μετά γυαλιστερό
τραπέζι, κι η σεβαστή κελάρισσα είχε την έγνοια να προσφέρει

95 ψωμί κι εδέσματα κάθε λογής — ό,τι καλό τής βρέθηκε,
να τους ευχαριστήσει. Αντίκρυ τους, σε θρόνο βολεμένη η
Πηνελόπη, ανάγερνε στην παραστάδα του μεγάρου —
ψιλόγνεθε στριφογυρίζοντας τη ρόκα της. Εκείνοι τότε
απλώνουν στο έτοιμο φαγητό τα χέρια τους, κι όταν εκόρεσαν
τον πόθο τους για το φαΐ, για το πιοτό,

100 πήρε τον λόγο πρώτη, συλλογισμένη η Πηνελόπη,
λέγοντας: «Τηλέμαχε, κοντεύει η ώρα ν᾽ αποσυρθώ στην
κάμαρή μου εγώ, στην κλίνη μου να πέσω, που βογγά μαζί μου
και πνίγεται στα δάκρυα, αφότου ο Οδυσσέας,
μαζί με τους Ατρείδες, κίνησε για την Τροία· κι όμως εσύ

105 αρνήθηκες κάτι να πεις πιο καθαρά, προτού γυρίσουν
οι περήφανοι μνηστήρες πάλι στο παλάτι, για του πατέρα σου
τον νόστο, ό,τι κι αν άκουσες.» Της αποκρίθηκε ο Τηλέμαχος,
με φρόνηση και γνώση: «Λοιπόν, μητέρα, θα μάθεις τώρα την
αλήθεια από το στόμα μου. Στην Πύλο ταξιδέψαμε, επήγαμε
στον Νέστορα, ποιμένα του λαού του·

110 μας δέχτηκε φιλόξενα σε δώματα ψηλά, κι έδειξε
την αγάπη ενός πατέρα για τον γιο του που, ξενιτεμένος
χρόνια, μόλις επιστρέφει. Τόσο γλυκά με φρόντισε, το ίδιο
κι οι περίλαμπροί του γιοι. Αλλά για τον καρτερικό
Οδυσσέα, όχι, δεν είχε να μου πει

115 αν ζει ή αν πέθανε· από θνητό δεν άκουσε κανένα νέο.
Μ᾽ έστειλε ωστόσο στον Μενέλαο, τον γιο του Ατρέα,
ακοντιστή περίφημο· με ξεπροβόδισε με τ᾽ άλογά του κι ένα
καλοδεμένο αμάξι. Είδαν εκεί τα μάτια μου και την αργεία
Ελένη — υπαίτια για τα δεινά που υπέφεραν Τρώες κι Αχαιοί,
με των θεών τη θέληση.

120 Όπου ο Μενέλαος, με τη βαριά φωνή, ρωτούσε
για την ανάγκη που με φέρνει στη θεία Λακεδαίμονα·
κι εγώ εξιστόρησα τα πάντα, ομολογώντας την αλήθεια.
Τότε κι αυτός ανταποκρίθηκε στον λόγο μου με τα δικά του
λόγια: «Ανάθεμά τους! Σε ποιανού την κλίνη θέλησαν να
πλαγιάσουν — ενός περήφανου

125 με τίμιο φρόνημα, αυτοί οι δειλοί και τιποτένιοι.
Πώς κάποτε στο δάσος ελαφίνα πάτησε μονιά από λιοντάρι
ανήμερο, που πήγε εκεί και κοίμισε τα βυζανιάρικα νιογέννητα
ελαφάκια, κι ύστερα βγήκε να γυρέψει τη βοσκή της σε
φαράγγια, λαγκάδες χλοερές, αλλά την πρόφτασε γυρνώντας
πίσω το λιοντάρι,

130 και μέσα εκεί θανάτωσε κι αυτήν κι αυτά, άθλια κι άσχημα·
παρόμοιο θάνατο θα δώσει ο Οδυσσέας σ᾽ εκείνους.
Άμποτε, Δία πατέρα, Αθηνά κι Απόλλωνα, να ᾽ταν αυτός
όπως στη Λέσβο τότε την καλοχτισμένη, όταν
λογόφεραν με τον Φιλομηλείδη, οπότε εκείνος σηκώθηκε

135 μαζί του να παλέψει, κι όπως τον έριξε στο χώμα με τη
δύναμή του, όλοι αλάλαξαν από χαρά οι Αχαιοί. Άμποτε τέτοιος
ο Οδυσσέας να ᾽σμιγε με τους μνηστήρες· τότε πικρός θα
᾽βγαινε ο γάμος τους, απότομος ο θάνατός τους. Κι όσο γι᾽
αυτά που με ρωτάς παρακαλώντας, εγώ δεν πρόκειται
άλλα να σου πω, για να ξεφύγω, να σε ξεγελάσω·

140 ό,τι μου εξήγησε ο αλάθητος, ενάλιος γέροντας, τίποτε
απ᾽ αυτά δεν θα σου κρύψω, μήτε θα τα σκεπάσω.
Είπε λοιπόν ότι τον είδε σε κάποιο απόμακρο νησί
να χύνει μαύρο δάκρυ· στο μέγαρο της νύμφης Καλυψώς,
που άθελά του τον κρατεί δικό της, κι εκείνος δεν μπορεί
να βρει πατρίδα· του λείπουν καράβια και κουπιά,

145 του λείπουν σύντροφοι, για να τον ταξιδέψουν επάνω στην
πλατιά ράχη της θάλασσας.» Αυτά φανέρωσε ο Μενέλαος, γιος
του Ατρέα και λαμπρός ακοντιστής. Εγώ, όταν τέλειωσε η
αποστολή μου, πήρα τον δρόμο της επιστροφής, κι έστειλαν
πίσω μου οι αθάνατοι πρίμο αγεράκι — έτσι γοργά με γύρισαν
στα αγαπημένα πατρικά μας χώματα.»

150 Μ᾽ αυτά τα λόγια τής ξεσήκωσε στα στήθη την ψυχή,
αλλά στη μέση μπήκε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος μιλώντας:
«Του Οδυσσέα σεμνή γυναίκα, που τον εγέννησε ο Λαέρτης·
εκείνου η γνώση ήταν λειψή, όμως εσύ συνάκουσε και τον δικό
μου λόγο. Αλάνθαστη η μαντεία που θα πω, δεν θα σου κρύψω
τίποτε.

155 Μάρτυς μου πρώτος από τους θεούς ο Δίας και τούτο
το φιλόξενο τραπέζι, η εστία του άψογου Οδυσσέα, όπου
και παραβρίσκομαι· είναι αναμφίβολα ο Οδυσσέας εδώ
στα πατρικά του χώματα· κουρνιάζει ή σέρνεται, να μάθει
όσα παράνομα συμβαίνουν· κλώθει μες στο μυαλό του
των μνηστήρων τον χαμό.

160 Τέτοιος ο αετός, ο οιωνός που εγώ αντίκρισα, όπως
καθόμουν στην κουπαστή του καλοζυγισμένου καραβιού,
που τον εξήγησα και στον Τηλέμαχο.» Πήρε τον λόγο
η Πηνελόπη φρόνιμη και τον προσφώνησε: «Άμποτε, ξένε,
να ᾽βγαινε αληθινός ο λόγος σου· τότε θα γνώριζες και
την αγάπη και τα πολλά μου δώρα,

165 τόσα που να σε μακαρίζει όποιος σ᾽ αντικρίσει.»
Κι ενώ εκείνοι συναλλάσσοντας τα λόγια τους μιλούσαν μεταξύ
τους, μπροστά στου Οδυσσέα τα δώματα ξέδιναν οι μνηστήρες,
ακόντια ρίχνοντας και δίσκους στο πατημένο χώμα της αυλής,
δίχως καμιά ντροπή — το είχαν πάρει πια συνήθεια.

170 Αλλ᾽ όταν σήμανε του φαγητού η ώρα, τα σφάγια έφτασαν
από τους γύρω αγρούς (τα κουβαλούσαν πάντα οι ίδιοι),
τότε τους φώναξε ο Μέδων, ο κήρυκας που τους ευχαριστούσε
περισσότερο — ήταν αυτός που τους παράστεκε στα γεύματα:
«Παλληκαράκια μου, αφού ευφράνθηκε όλων σας η ψυχή

175 με τ᾽ αγωνίσματά σας, κοπιάστε μέσα, να στρωθούμε στο
τραπέζι. Γιατί δεν είναι κι άσχημα κάποιος να τρώει στην ώρα
του.» Έτσι τους μίλησε, κι αυτοί συμφώνησαν, σηκώθηκαν να
᾽ρθουν. Και μόλις έφτασαν μέσα στο αρχοντικό παλάτι,
απόθεσαν τις χλαίνες τους σε πολυθρόνες και καθίσματα.

180 Έπειτα πήραν να σφάζουν πρόβατα μεγάλα, γίδες
θρεμμένες, χοίρους σιτευτούς, κι απ᾽ το κοπάδι μια δαμάλα,
το γεύμα τους να συνταιριάξουν. Στο μεταξύ ξεκίνησαν να
κατεβούν στην πόλη ο Οδυσσέας κι ο θείος χοιροβοσκός —
πρόλαβε όμως ο χοιροβοσκός να του μιλήσει, της συντροφιάς
του ο πρώτος:

185 «Ξένε, αφού το αποφασίζεις σήμερα να πας
στην πόλη — θα ᾽θελα εδώ να σε κρατήσω εγώ,
στη μάντρα φύλακα, αλλά εκείνον σέβομαι και
τον φοβάμαι, μήπως θυμώσει και με ταπεινώσει
— είναι βαριές, το ξέρεις, των κυρίων οι φωνές.

190 Πάμε λοιπόν· η μέρα γέρνει, σε λίγο θα βραδιάσει,
και τότε πέφτει το κρύο τσουχτερό.»
Εύστροφος κι έξυπνος ο Οδυσσέας απάντησε:
«Το ξέρω, και το βλέπω τι σκέφτεσαι και θέλεις.
Αλλά καιρός να ξεκινήσουμε, εσύ μπροστά, άνοιγε δρόμο·

195 δώσε μου μόνο, αν πρόχειρο σου βρίσκεται, κάποιο
κομμένο ρόπαλο, να στηριχτώ· κι εσείς το λέτε, ο δρόμος είναι
ανώμαλος.» Μιλώντας, πέρασε στον ώμο βρώμικο δισάκι,
τρύπιο παντού και κρεμασμένο από σχοινί.
Κι όταν ο Εύμαιος στο χέρι τού έβαλε καλάρμοστο ραβδί,

200 πήραν οι δυο τους να βαδίζουν, αφήνοντας για φύλαξη
στη μάντρα άλλους βοσκούς και τα σκυλιά. Τον βασιλιά του
οδηγούσε ο χοιροβοσκός στην πόλη, παραλλαγμένο σ᾽ άθλιο
ζήτουλα, γερόντιο ακουμπισμένο σε ραβδί, να κρέμονται γύρω
στο σώμα του κουρέλια. Κι όταν τον δρόμο περπατώντας, όλο
κοτρόνες και στροφές, κόντεψαν πια

205 στην πόλη, βρέθηκαν σε μια κρήνη, καλοχτισμένη και
καλλίρροη, από όπου οι άνθρωποι της πόλης έπαιρναν νερό.
Την είχαν χτίσει ο Ίθακος, Νήριτος και Πολύκτορας,
καταμεσής του άλσους με τις σκούρες λεύκες, τις υδρόχαρες —
την κύκλωναν από παντού· έπεφτε γάργαρο νερό

210 ψηλά από βράχο, όπου έστεκε βωμός στις Νύμφες
χαρισμένος, κι όλοι οι διαβάτες προσπερνώντας έκαναν
προσφορές. Εκεί τους πέτυχε ο Μελάνθιος, ο γιος του Δολίου,
τις γίδες σελαγώντας που ξεχώριζαν μέσα στα αμέτρητα
κοπάδια, να τρων και να χορταίνουν οι μνηστήρες — πίσω του
πήγαιναν οι άλλοι δυο γιδοβοσκοί.

215 Μόλις τους είδε, πήρε να τους βρίζει, ξεστομίζοντας λόγια
βαριά, ξεδιάντροπα, που την καρδιά του Οδυσσέα συντάραξαν:
«Να τοι λοιπόν! Ένας αγύρτης σέρνει πίσω του άλλον αγύρτη,
όμοιος τον όμοιο — τους ζευγαρώνει πάντοτε ο θεός.
Για πες, χοιροβοσκέ ξεφτιλισμένε, πού τον πηγαίνεις αυτόν
τον βρωμοζήτουλα,

220 αυτή τη λαίμαργη σαπιοκοιλιά, που ξέρει μόνο τραπέζια να
ξαφρίζει; Σίγουρα, ξύνοντας τη ράχη του σε κάθε πόρτα, θα
κοντοστέκει ξεροκόμματα ζητώντας — όχι ασφαλώς λεβέτια και
σπαθιά. Αν μου τον έδινες εμένα, να τον βάλω στις στάνες
φύλακα, να τις σαρώνει και να κουβαλά στα κατσικάκια μου
βλαστάρια,

225 πίνοντας τότε το τυρόγαλο, θα χόντραινε κι ο πισινός του.
Αλλά όπως έχει κακομάθει, δεν θα θελήσει τη στρωτή δουλειά·
το ᾽χει καλύτερο σκυφτός να σέρνεται ανάμεσα στον κόσμο,
κι έτσι να βόσκει την αχόρταγη κοιλιά του.
Έχω και κάτι ακόμη να σου πω, κι εσύ πες το συντελεσμένο:

230 ας το τολμήσει μόνο να τρυπώσει στο αρχοντικό του θεϊκού
Οδυσσέα· από παλάμες αντρικές θα πέσουν στο κεφάλι του
πολλά σκαμνιά, θα σπάσουν τα πλευρά του οι βολές που θα
τον βρούνε μέσα στο παλάτι.» Είπε, και προσπερνώντας σαν
βλαμμένος σήκωσε πόδι και τον κλότσησε στην κλείδωση,
απάνω στον γοφό· όμως δεν το κατάφερε να τον πετάξει

235 από το μονοπάτι έξω, έμεινε εκεί ο Οδυσσέας ασάλευτος.
Η σκέψη του μοιράστηκε τότε στα δυο: να ορμήσει πάνω του
με το ραβδί να τον τσακίσει· ή να τον σήκωνε ψηλά και να τον
άφηνε να σκάσει κάτω το κεφάλι του. Αλλά κρατήθηκε, έσφιξε
τα δόντια· μόνο ο χοιροβοσκός με βλέμμα βλοσυρό, πρώτα τον
κατηγόρησε, μετά τα χέρια υψώνοντας, ευχήθηκε

240 με δυνατή φωνή: «Νύμφες της κρήνης, κόρες του Διός,
αν κάποτε για χάρη σας ο Οδυσσέας έκαψε μεριά, αρνίσια ή
και γιδίσια, στο λίπος τυλιγμένα, κάνετε τώρα την ευχή μου
πράξη· ας ήταν να γυρίσει εκείνος, οδηγημένος από δαίμονα
καλό, τότε θα κάνανε φτερά όλα σου τα κορδώματα — αυτά

245 που ξιπασμένος περιφέρεις, γυρίζοντας στην πόλη,
αφήνοντας ανίκανοι βοσκοί να φθείρουν τα κοπάδια.»
Του αντιμίλησε ο Μελάνθιος ξανά, ο γιδολάτης:
«Για κοίτα τι μας λέει ο σκύλος με το στριμμένο του μυαλό!
Μα κάποτε θα τον αρπάξω εγώ, μ᾽ ένα καράβι μαύρο,
καλοζυγισμένο

250 θα τον φέρω πέρα απ᾽ την Ιθάκη, θα τον πουλήσω, για να
πάρω αντάλλαγμα μεγάλο. Αλλά και τον Τηλέμαχο ο
αργυρότοξος Απόλλων, σήμερα κιόλας, να τον αφάνιζε μέσα
στο μέγαρο, ή κι οι μνηστήρες να τον δάμαζαν. Σαν τον πατέρα
του, που εκεί μακριά στα ξένα ξόφλησε με τον νόστο του, ο
Οδυσσέας, και πάει.» Μιλώντας, τους παράτησε αυτούς

255 να αργοπορούν, ο ίδιος όμως άνοιξε το βήμα του,
φτάνοντας στο παλάτι γρήγορα. Πέρασε αμέσως μέσα και πήγε
να καθήσει παρέα με τους μνηστήρες, αντίκρυ στον Ευρύμαχο
— του είχε αδυναμία μεγάλη. Του τραπεζιού οι παραγιοί τού
πρόσφεραν ένα καλό κομμάτι κρέας, ψωμί η σεμνή κελάρισσα
— να φάει και να χορτάσει.

260 Στο μεταξύ πλησίαζαν ο Οδυσσέας κι ο θείος χοιροβοσκός,
αλλά σταμάτησαν κάπου κοντά, γιατί τους πήρε ο ήχος
βαθουλής κιθάρας· ο Φήμιος μέσα ξεκινούσε χτυπώντας
στην κιθάρα το τραγούδι του. Έσφιξε τότε του χοιροβοσκού
το χέρι και του μίλησε: «Εύμαιε, αυτά τα ωραία δώματα είναι,
φαντάζομαι, του Οδυσσέα,

265 εύκολα αναγνωρίζονται κι ανάμεσα σ᾽ άλλα πολλά.
Καλοδεμένα το ένα πλάι στο άλλο, και γύρω αυλή υψωμένη
με στεφανωμένο τοίχο· πόρτες ασφαλισμένες, δίφυλλες,
ποιος θα μπορούσε τάχα να τις παραβιάσει.
Το νιώθω πως πολλοί μες στο παλάτι τρων και πίνουν·

270 η κνίσα απλώνεται παντού, ακούγεται κιθάρα,
που οι θεοί τη θέλουν σύντροφο στο γλέντι.»
Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι αποκρίθηκες:
«Το βρήκες εύκολα, αφού και στ᾽ άλλα κόβει το μυαλό σου.
Αλλά το έργο να σκεφτούμε τώρα που μας περιμένει.

275 Πρώτος εσύ να μπεις στο αρχοντικό παλάτι, τρύπωσε
εκεί με τους μνηστήρες — εγώ θα μείνω πίσω· αν όμως θες,
στάσου για λίγο εδώ, να προχωρήσω εγώ, αλλά να μην
αργοπορήσεις. Μήπως απέξω κάποιος σε προσέξει, και ρίξει
κάτι καταπάνω σου ή σε κλοτσήσει. Σκέψου τι λέω κι
αποφάσισε.»

280 Του μίλησε έπειτα βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος:
«Το ξέρω και το βλέπω τι σκέφτεσαι και θέλεις·
πήγαινε πρώτος — θα παραμείνω εδώ.
Αμάθητος δεν είμαι από πληγές κι από βολές, το λέει ακόμη
η καρδιά μου. Κι αφού τα πάνδεινα υπέφερα

285 στη μάχη και στη θάλασσα, ας πάει κι αυτό μαζί μ᾽ εκείνα.
Μόνο την άτιμη κοιλιά, την πάντα πεινασμένη,
πώς να την κρύψεις· αυτή δίνει στον άνθρωπο μεγάλα βάσανα,
για χάρη της ναυλώνονται καλόζυγα καράβια κι ανοίγονται
στ᾽ ακάρπιστα πελάγη, να φέρουν στον εχθρό τους συμφορά.»

290 Κι ενώ εκείνοι συναλλάσσοντας τα λόγια τους μιλούσαν,
ένα σκυλί που ζάρωνε, σήκωσε ξαφνικά τ᾽ αφτιά και το κεφάλι
του — ο Άργος του καρτερικού Οδυσσέα! Τον είχε ο ίδιος
μεγαλώσει, όμως δεν πρόλαβε να τον χαρεί· πρωτύτερα
αναχώρησε να πάει στην άγια Τροία. Τα πρώτα χρόνια
οι νιούτσικοι τον έβγαζαν κυνήγι,

295 και κυνηγούσε αγριοκάτσικα, ζαρκάδια και λαγούς.
Μετά τον παραμέλησαν, αφότου ο κύρης του ταξίδεψε μακριά,
και σέρνονταν στην κοπριά, χυμένη σε σωρούς από τις μούλες
και τα βόδια στην αυλόθυρα μπροστά, απ᾽ όπου του Οδυσσέα
οι δούλοι σήκωναν κάθε τόσο να κοπρίσουν το μέγα τέμενός
του.

300 Εκεί τώρα σερνόταν το σκυλί, μ᾽ αμέτρητα τσιμπούρια ο
Άργος. Κι όμως, αναγνωρίζοντας τον Οδυσσέα στο πλάι του,
σάλεψε την ουρά του και κατέβασε πάλι τ᾽ αφτιά του,
όμως τη δύναμη δεν βρήκε να φτάσει πιο κοντά στον κύρη του.
Τον είδε εκείνος, και γυρίζοντας αλλού το βλέμμα του,
σκούπισε ένα δάκρυ —

305 από τον Εύμαιο κρυφά, για να τον ξεγελάσει. Ύστερα
μίλησε ρωτώντας: «Εύμαιε, τι παράξενο· τέτοιο σκυλί μες στις
κοπριές να σέρνεται, φαίνεται η καλή του ράτσα. Δεν ξέρω
ωστόσο και γι᾽ αυτό ρωτώ· εξόν από την ομορφιά, ήταν και
γρήγορο στο τρέξιμο; ή μήπως έτσι, σαν τους άλλους σκύλους
που τριγυρίζουν στα τραπέζια των ανδρών,

310 και τους κρατούν οι άρχοντες μόνο για το καμάρι τους;»
Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες ξανά τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Ω ναι, ετούτο το σκυλί σ᾽ αυτόν ανήκει που
αφανίστηκε πέρα στα ξένα. Αν είχε ακόμη το σκαρί, αν είχε και
την αντοχή, όπως ο Οδυσσέας το άφησε, μισεύοντας στην
Τροία,

315 βλέποντας θα το θαύμαζες και για τη γρηγοράδα και για
την αλκή του· που, κυνηγώντας, δεν του ξέφευγε κανένα
αγρίμι, βαθιά χωμένο στο δάσος το βαθύ — ξεχώριζε πατώντας
πάνω στα πατήματά του. Τώρα το πλάκωσε η μιζέρια, αφότου
χάθηκε το αφεντικό του μακριά από την πατρίδα του, κι
αδιάφορες οι δούλες αφρόντιστο το αφήνουν.

320 Ξέρεις, οι δούλοι, σαν τους λείψει το κουμάντο των
αρχόντων, δεν θέλουν πια να κάνουν τη στρωτή δουλειά τους.
Γιατί κι ο Δίας, που το μάτι του βλέπει παντού, κόβει του
ανθρώπου τη μισή αρετή, απ᾽ τη στιγμή που θα τον βρει
η μέρα της σκλαβιάς.» Μιλώντας πια, προχώρησε στα ωραία
δώματα,

325 και πέρασε στην αίθουσα με τους περήφανους μνηστήρες.
Κι αυτοστιγμεί τον Άργο σκέπασε η μαύρη μοίρα του θανάτου,
αφού τα μάτια του είδαν ξανά, είκοσι χρόνια περασμένα, τον
Οδυσσέα. Πρώτος τον είδε ο Τηλέμαχος, να προχωρεί στην
αίθουσα ο χοιροβοσκός, κι αμέσως μ᾽ ένα νεύμα του

330 τον κάλεσε κοντά του· εκείνος, με το μάτι ψάχνοντας,
βρήκε και πιάνει άδειο σκαμνί, όπου συνήθιζε να κάθεται ο
μοιραστής, λιανίζοντας για τους μνηστήρες τα πολλά τους
κρέατα κάθε φορά που στρώνονταν αυτοί να φάνε. Το πήρε
το σκαμνί και το ᾽στησε στου Τηλεμάχου το τραπέζι, αντίκρυ
του· κι όταν εκεί βολεύτηκε, ο κήρυκας ξεχώρισε

335 μπροστά του μια μερίδα κρέας, τραβώντας από το καλάθι
και ψωμί. Σε λίγο, πίσω από τον Εύμαιο, χώθηκε τώρα στο
παλάτι ο Οδυσσέας, με τη μορφή άθλιου ζητιάνου, γέρου —
σκυφτός επάνω στο ραβδί του, κουρέλια ρούχα γύρω στο
κορμί του. Κάθησε πάνω στο φράξινο κατώφλι, στο μέσα μέρος
της μεγάλης πόρτας,

340 κι έγειρε στον κυπαρισσένιο παραστάτη — τον είχε ξύσει
από παλιά, με την καλή του τέχνη, ο ξυλουργός, κι ορθόν τον
στάθμισε. Αμέσως ο Τηλέμαχος, καλώντας τον χοιροβοσκό
κοντά του, παραγγέλλει — πρώτα καρβέλι ολόκληρο απ᾽ το
πανέμορφο πανέρι πήρε, κι αμέσως έπιασε στα χέρια του
κομμάτια κρέας, όσα χωρούσαν οι παλάμες του:

345 «Πάρ᾽ τα και δώσ᾽ τα αυτά στον ξένο, συμβούλεψέ τον
όμως, απ᾽ όλους τους μνηστήρες, στη σειρά, να ζητιανέψει·
γιατί η ντροπή σε κάποιον που τον δέρνει η πείνα δεν
πολυταιριάζει.» Υπάκουσε στον λόγο του ο χοιροβοσκός, κι
αμέσως πήγε, στάθηκε στο πλάι του ξένου, κι όπως του
μίλησε, τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά:

350 «Ξένε, ο Τηλέμαχος τα δίνει αυτά, κι ωστόσο παραγγέλλει,
παίρνοντας βόλτα τους μνηστήρες όλους στη σειρά, κι εσύ
να ζητιανέψεις· γιατί η ντροπή σε κάποιον που τον δέρνει η
πείνα, λέει πως περισσεύει.» Ανταποκρίθηκε ο Οδυσσέας
έξυπνος κι εύστροφος: «Δία, εσύ μας κυβερνάς! Δώσε
παρακαλώ να γίνει ευτυχισμένος ο Τηλέμαχος μέσα

355 στον κόσμο, κι όσα ποθεί η ψυχή του, όλα να βρουν το
τέλος τους.»  Είπε, και δέχτηκε στις χούφτες του το φαγητό,
το ακούμπησε μπροστά στα πόδια του, πάνω στο θλιβερό
σακούλι, κι άρχισε να μασά, όσο τραβούσε το τραγούδι
ο αοιδός. Όταν απόφαγε, κι ο αοιδός σταμάτησε,

360 την ώρα που οι μνηστήρες θορυβούσαν, ήλθε και στάθηκε
η Αθηνά στον Οδυσσέα πλάι, γιο του Λαέρτη, και τον ξεσήκωσε
για να μαζέψει τ᾽ αποφάγια των μνηστήρων, να μάθει ποιοι
το μέτρο σέβονται και ποιοι το δίκιο καταργούν — έτσι κι
αλλιώς δεν έμελλε κανένα να γλιτώσει από τον όλεθρό του.

365 Αυτός πήρε τα πόδια του, κι αρχίζοντας από δεξιά, με τη
σειρά εκλιπαρούσε τον καθένα, απλώνοντας τα χέρια του, λες
κι ήταν σ᾽ όλη τη ζωή του ζήτουλας. Εκείνοι συμπονώντας κάτι
του έδιναν, απορημένοι όμως και ρωτώντας μεταξύ τους ποιος
είναι αυτός και από πού ξεφύτρωσε. Τότε ο Μελάνθιος,
ο γιδολάτης, πήρε τον λόγο να τους εξηγήσει:

370 «Ακούσετε από μένα, μνηστήρες της περίλαμπρης
βασίλισσας, κάτι γι᾽ αυτόν τον ξένο, γιατί τον είδα και
πρωτύτερα· εδώ τον έσερνε ο χοιροβοσκός, δείχνοντας και
τον δρόμο, αλλά δεν έχω περισσότερα να πω για τη γενιά του
και τη σκούφια του.» Πιάστηκε απ᾽ τα λόγια του και μίλησε
βαριά ο Αντίνοος στον Εύμαιο:

375 «Ε συ, χοιροβοσκέ, καλά σε ξέρουμε! Για πες λοιπόν γιατί
μας τον κουβάλησες αυτόν εδώ στην πόλη; λες δεν μας
φτάνουν άλλοι αλήτες, φορτικοί ζητιάνοι, του φαγητού μας
λυμεώνες; Αγανακτείς από τη μια μ᾽ όσους εδώ μαζεύονται,
και τρώνε τ᾽ αγαθά του αφεντικού σου, κι από την άλλη
προσκαλείς αυτόν εδώ παραπανίσιο.»

380 Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι
αποκρίθηκες: «Αντίνοε, κι αν έχεις φύτρα ευγενική, άσχημα
τώρα μίλησες. Αλήθεια, πες ποιος πάει γυρεύοντας αλλού να
φέρει κάποιον ξένο, εκτός κι αν είναι απ᾽ αυτούς που ξέρουν
κάποια τέχνη· μάντης, γιατρός για τις κακές αρρώστιες, για
τα δοκάρια μαραγκός,

385 και βέβαια θείος αοιδός, που ευφραίνει το τραγούδι του.
Αυτούς και μόνο προσκαλούν οι άνθρωποι στη γη μας την
απέραντη· ποιος σκέφτηκε ποτέ να φέρει σπίτι του ζητιάνο,
που σίγουρα θα τον απομυζήσει; Όμως εσύ, απ᾽ όλους τους
μνηστήρες, δείχνεσαι ο πιο σκληρός στου Οδυσσέα τους
δούλους — σ᾽ εμένα με το παραπάνω. Αλλά κι εγώ

390 αδιαφορώ, όσο θα ζουν ακόμα στο παλάτι η Πηνελόπη,
γνωστική και φρόνιμη, και θεϊκός στην όψη του ο Τηλέμαχος.»
Μπήκε ο Τηλέμαχος στη μέση τότε, με τη δική του φρόνηση:
«Σώπασε λέω, μη σπαταλάς λόγια πολλά μαζί του.
Το ᾽χει ο Αντίνοος συνήθεια άσχημα να πειράζει

395 με βαριές βρισιές, κι ύστερα παρασύρει και τους άλλους.»
Έπειτα γύρισε μιλώντας στον Αντίνοο, και πέταξαν σαν τα
πουλιά τα λόγια του: «Το βλέπω, Αντίνοε, πως με φροντίζεις,
όπως πατέρας γιο· γι᾽ αυτό με σπρώχνεις έξω τον ξένο να
πετάξω από το σπίτι, με βία και φωνές — που να μη δώσει
ο θεός να γίνει.

400 Ωστόσο πιάσε και δώσ᾽ του κάτι· έχεις το λεύτερο από
μένα· εγώ ο ίδιος σ᾽ το ζητώ· και μην ντραπείς τη μάνα μου,
μήτε κανένα δούλο, απ᾽ όσους ζουν σ᾽ αυτό το σπίτι
του θεϊκού Οδυσσέα. Αλλ᾽ όχι, τέτοια φρόνηση δεν κρύβεις μες
στις φρένες σου· το ᾽χεις καλύτερο μόνος σου να χορταίνεις,
παρά να δίνεις και σε κάποιον άλλον.»

405 Πήρε πάλι τον λόγο κι απάντησε ο Αντίνοος:
«Τηλέμαχε μεγαλορρήμονα κι ασύδοτε, τι βγήκε από το στόμα
σου; Αν τόσο οι μνηστήρες όλοι είχαν την όρεξη να δώσουν,
τότε σου λέω μακριά απ᾽ το σπίτι σου θα ᾽μενε αυτός, τρεις
μήνες το λιγότερο.» Μιλώντας, έπιασε κι έδειξε με το μάτι του
κάτω από το τραπέζι

410 το σκαμνί όπου γλεντοκοπώντας άπλωνε τα κάτασπρά του
πόδια. Οι άλλοι όμως, όλοι, όλο και κάτι πρόσφεραν, γέμισε
το δισάκι κρέατα και ψωμί. Έτοιμος πια, γυρίζοντας και πάλι
στο κατώφλι, τη δωρεά τους να γευτεί, ο Οδυσσέας σταμάτησε
και στον Αντίνοο μπροστά, κι έτσι του μίλησε:

415 «Φίλε, δώσε κάτι κι εσύ. Δεν φαίνεσαι ο χειρότερος μέσα
στους Αχαιούς, θα ᾽λεγα ο καλύτερος, αν κρίνω απ᾽ τη
βασιλική θωριά σου. Πρέπει λοιπόν να δώσεις, δόσιμο μάλιστα
ακριβότερο από των άλλων το ψωμί — τότε κι εγώ στης γης τα
πέρατα τη δόξα σου θα ομολογήσω. Εγώ, που κάποτε, σε σπίτι
ανθρώπινο, άνετος κατοικούσα

420 και με πλούτη, κι έδινα σε κάθε πλάνητα ζητιάνο, χωρίς
φειδώ, ό,τι είχε ανάγκη, όποιος κι αν ήταν ο φτωχός την
πόρτα μου χτυπώντας. Είχα, στ᾽ αλήθεια, τότε δούλους
αμέτρητους και πολλά αγαθά, όσα οι καλοζωισμένοι έχουν —
οι πλούσιοι, που λένε. Αλλά τα σκόρπισε ο Κρονίδης Δίας
(ήταν αυτό το θέλημά του),

425 που μ᾽ έσπρωξε με πειρατές πολυταξιδεμένους
να πάω στην Αίγυπτο (δρόμος μακρύς) για να χαθώ.
Έστησα εκεί στον Νείλο ποταμό τα αμφίκυρτα καράβια,
όπου και δίνω εντολή στους τιμημένους μου συντρόφους
εκεί να μείνουν στα πλεούμενα κοντά, να ᾽χουν τον νου τους
στ᾽ άρμενα —

430 έστειλα ακόμη και σκοπούς στις γύρω βίγλες να φυλάνε.
Εκείνοι όμως το πήρανε ψηλά, ενέδωσαν στο θράσος τους,
κι αμέσως καταπάτησαν των Αιγυπτίων τα πανέμορφα
χωράφια, άρπαξαν τις γυναίκες, τα μικρά παιδιά, κι έσφαξαν
τους άντρες. Γρήγορα ωστόσο ανέβηκε το βουητό στην πόλη,
κι αυτοί ακούγοντας

435 φωνές που τους καλούσαν, μόλις ξημέρωσε, κατέφθασαν.
Όλος ο κάμπος γέμισε πεζούς και καβαλάρηδες,
άστραψαν όπλα χάλκινα. Τότε κι ο Δίας κεραυνοβόλος
φύτεψε στους συντρόφους μου τον άγριο πανικό, και πια
κανείς δεν βρήκε δύναμη ν᾽ αντισταθεί — ο χαλασμός από
παντού τους κύκλωσε.

440 Εκεί πολλούς δικούς μας τους θανάτωσε ο ανελέητος
χαλκός, κι άλλους τους πιάσαν ζωντανούς, να τους δουλεύουνε
σαν σκλάβοι. Μόνο εμένα με παρέδωσαν σ᾽ ένα φιλόξενο
(βρέθηκε κατά τύχη εκεί), για να με πάει στην Κύπρο, στον
Ιασίδη Δμήτορα, που αφέντευε στην Κύπρο. Από όπου κι
έφτασα τώρα στα μέρη σας, στα πάθη μου πνιγμένος.»

445 Απάντησε ο Αντίνοος με φωνή υψωμένη: «Ποιος δαίμονας
μας έφερε ετούτο το συφοριασμένο πράμα, την αηδία αυτή,
για να χαλάσει το φαΐ μας; Στη μέση παραμέρισε, μακριά από
το τραπέζι μου. Μήπως και βρεις μιαν άλλη Αίγυπτο και Κύπρο
πιο πικρή, που ζήτουλας θρασύς μας βγήκες κι αναιδής.

450 Τους πήρες όλους στη σειρά, κι αυτοί αψήφιστα σου
δίνουν· τίποτε δεν τους σταματά, αλύπητα χαρίζοντας
ξένα αγαθά — έχει ο καθένας τους πολλά μπροστά του.»
Υποχωρώντας του αντιμίλησε πολύστροφος ο Οδυσσέας:
«Ουαί κι αλίμονο, δεν φαίνεται στα κάλλη σου να ταίριαξε

455 και το μυαλό σου. Απ᾽ τα δικά σου εσύ δεν θα ᾽δινες σε
κάποιον άλλο μήτε σπυρί αλάτι· που τώρα καθισμένος
σε τραπέζι ξενικό, δεν δέχτηκες να μου προσφέρεις καν
λίγο ψωμί, κι ας έχεις τόσα φαγητά μπροστά σου.» Είπε, και
φρένιασε ακόμα πιο πολύ ο Αντίνοος, τον λοξοκοίταξε άγρια,
προφέροντας τα λόγια του, που σαν πουλιά πετούσαν:

460 «Ε, τώρα πια δεν το νομίζω σώος ν᾽ αφήσεις τούτο
το παλάτι, που τόλμησες να ξεστομίσεις και βρισιές.»
Μιλώντας, πιάνει το σκαμνί και ρίχνοντας τον βρήκε
στον ώμο τον δεξή, ψηλά στην πλάτη. Έμεινε εκείνος
ασάλευτος σαν βράχος, κι ενώ τον πέτυχε του Αντινόου

465 η βολή, μιλιά δεν έβγαλε, μόνο κουνώντας το κεφάλι
βυσσοδομούσε την εκδίκηση. Γύρισε πίσω στο κατώφλι,
κάθησε κάτω, κι ακουμπώντας το σακούλι του γιομάτο, μίλησε
κι είπε στους μνηστήρες: «Ακούστε με, μνηστήρες της
περήφανης βασίλισσας, τι μέσα μου η ψυχή με σπρώχνει
να σας πω:

470 βάρος δεν νιώθει στην καρδιά μήτε κι ασήκωτο καημό
όποιος χτυπήθηκε την ώρα που διαφέντευε το βιος του —
τα βόδια του, τ᾽ άσπρα του πρόβατα.
Εμένα όμως ο Αντίνοος μου ρίχτηκε για την κοιλιά,
αναθεματισμένη κι έρμη, που τόσες συμφορές φέρνει στον
άνθρωπο.

475 Αν όμως κάπου υπάρχουν και για τους φτωχούς θεοί και
ερινύες, να τον πετύχει τον Αντίνοο, πριν απ᾽ τον γάμο του,
το τέλος του θανάτου.» Πήρε ξανά τον λόγο ο Αντίνοος, γιος
του Ευπείθη κι αποκρίθηκε: «Σκάσε και τρώγε, ξένε, στη γωνιά
σου· ή τράβα αλλού. Αλλιώς οι νέοι εδώ μπορεί και να σε
σύρουν χειροπόδαρα στο πάτωμα, και

480 τότε ολόκληρος γδαρμένος έξω θα βγεις, μ᾽ αυτά που
αγορεύει η γλώσσα σου.» Οι άλλοι, όλοι, με τα λόγια του
βαριά αγανάχτησαν, και κάποιος νιούτσικος, ανάμεσα στους
φαντασμένους, είπε: «Αντίνοε, καλά δεν έκανες που βάρεσες
έναν ταλαίπωρο ζητιάνο· μπορεί, κακόψυχε, να ᾽ναι
επουράνιος θεός.

485 Συχνά οι θεοί, την όψη αλλάζοντας ολότελα, μοιάζοντας
με θνητούς αλλόξενους, γυρνούν αγνώριστοι από τη μια
στην άλλη πόλη, αναγνωρίζοντας όσους το δίκιο αλαζονικά
πατούν κι εκείνους που το σέβονται.» Έτσι του μίλησαν οι
υπόλοιποι μνηστήρες, εκείνος όμως δεν ψήφησε τα λόγια τους.
Όσο για τον Τηλέμαχο, ένιωσε μέσα του

490 την πίκρα να φουσκώνει, αλλά δεν άφησε από τα βλέφαρά
του να κυλήσει δάκρυ· κουνώντας μόνο το κεφάλι,
βυσσοδομούσε την εκδίκηση. Κι η Πηνελόπη, γνωστική και
φρόνιμη, ακούγοντας πως χτύπησαν στο σπίτι της τον ξένο,
γύρισε κι είπε στις θεραπαινίδες της: «Άμποτε ο Απόλλων,
ένδοξος τοξότης, έτσι να ρίξει και σ᾽ αυτόν το βέλος του.»

495 Στη μέση μπήκε η οικονόμος Ευρυνόμη, λέγοντας:
«Αν πιάσουν οι κατάρες μας και βρουν το τέλος τους,
κανένας απ᾽ αυτούς δεν θα ξημερωθεί, να δει μιαν άλλη Αυγή
καλλίθρονη.» Πήρε τον λόγο πάλι η Πηνελόπη και πρόσθεσε
συλλογισμένη: «Μανούλα μου, όλοι τους μου είναι μισητοί,
που μηχανεύονται μονάχα το κακό·

500 ο Αντίνοος όμως περισσότερο, μου μοιάζει σαν τον μαύρο
χάρο. Μέσα στο σπίτι κάποιος ξένος τριγυρίζει δύσμοιρος
ψωμοζητώντας — η φτώχεια τον στριμώχνει· κι ενώ οι άλλοι,
όλοι, τον γέμισαν δοσίματα, αυτός του ρίχνει ένα σκαμνί
στον ώμο τον δεξή, ψηλά στην πλάτη.»

505 Όσο μιλούσε εκείνη με τις παρακόρες της,
στην κάμαρή της καθισμένη, ο θείος Οδυσσέας έτρωγε.
Τότε κοντά της φώναξε τον θεϊκό χοιροβοσκό για να του πει:
«Πήγαινε, τίμιε Εύμαιε, και κάλεσε τον ξένο να ᾽ρθει·
να τον καλωσορίσω πρώτα και μετά να τον ρωτήσω

510 ανίσως κάτι κι άκουσε για τον καρτερικό Οδυσσέα, μήπως
τον είδε με τα μάτια του — φαίνεται να ᾽ναι κοσμογυρισμένος.»
Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι αποκρίθηκες:
«Ας ήτανε, βασίλισσά μου, να ᾽μεναν λίγο σιωπηλοί οι Αχαιοί·
με όσα ιστορεί εκείνος, σίγουρα θα γοήτευε και τη δική σου
την ψυχή.

515 Εγώ τον κράτησα τρεις νύχτες στο καλύβι μου, τον φύλαξα
τρεις μέρες· γιατί σ᾽ εμένα πρώτα κούρνιασε, ξεφεύγοντας
απ᾽ το καράβι. Κι όμως δεν πρόλαβε διηγώντας
ν᾽ αποτελειώσει τη βασανισμένη μοίρα του. Πώς κάποιος
προσηλώνεται σ᾽ έναν αοιδό, που από θεού γνωρίζει
να τραγουδά για τους ανθρώπους συναρπαστικά τραγούδια,

520 και λαχταρούν ακούγοντας οι άλλοι ποτέ να μην τελειώσει
το τραγούδι που άρχισε· έτσι κι αυτός εμένα, καθισμένος
στο μαντρί, με μάγεψε. Είπε πως είναι του Οδυσσέα φίλος
γονικός, πως κατοικεί στην Κρήτη (όπου οι βλαστοί του
Μίνωα), πως από κει παραδαρμένος έφτασε εδώ
βασανισμένος· και επιμένει, τ᾽ άκουσε, λέει,

525 με τ᾽ αφτιά του, πως είναι ο Οδυσσέας
κοντά, στων Θεσπρωτών την πλούσια χώρα· πως ζει
και φέρνει πίσω στο παλάτι δώρα πολύτιμα κι αμέτρητα.»
Πήρε τον λόγο πάλι η Πηνελόπη, με φρόνηση και γνώση:
«Πήγαινε, τώρα, φώναξε τον ξένο, αντικριστά να μου μιλήσει.

530 Όσο γι᾽ αυτούς, ας ξεφαντώνουν στις αυλόθυρες ή
καθισμένοι εδώ στην αίθουσα, αφού τους κάνει κέφι. Έτσι
κι αλλιώς απείραχτα στο σπιτικό τους μένουν τα δικά τους,
το στάρι τους και το γλυκό πιοτό τους τα γεύονται οι σύνοικοι.
Κι αυτοί στο σπίτι το δικό μου μπαινοβγαίνουν κάθε μέρα,

535 σφάζοντας βόδια, πρόβατα, θρεμμένες γίδες, αμέριμνοι
γλεντοκοπώντας με το κρασί μας που σπιθίζει — η ασωτεία
τους δεν έχει τελειωμό. Γιατί μας λείπει ο άντρας, ωσάν τον
Οδυσσέα, που θα μπορούσε την κατάρα αυτή να διώξει από
το σπίτι. Αν όμως έφτανε μια μέρα εκείνος, αν το χώμα της
πατρίδας του πατούσε, γρήγορα τότε, με τον γιο του

540 παραστάτη, θα πάρει εκδίκηση για την παράνομή τους
βία.» Πάνω στον τελευταίο λόγο της φταρνίστηκε ο Τηλέμαχος
με δύναμη και βούιξε το σπίτι ολόκληρο από το βροντερό του
φτάρνισμα. Γέλασε τότε η Πηνελόπη, κι αμέσως γύρισε στον
Εύμαιο μιλώντας, με λόγια που πετούσαν σαν πουλιά: «Εμπρός
λοιπόν, τρέξε να τον φωνάξεις, εδώ να μου τον φέρεις·

545 δεν βλέπεις πως φταρνίστηκε στον λόγο μου κι ο γιος μου;
Δεν πρόκειται, όπως φαίνεται, ατέλεστος να μείνει ο θάνατος
για τους μνηστήρες — όλοι, κανένας τους δεν θα γλιτώσει
τη θανατική του μοίρα. Αλλά και κάτι ακόμη θα σου πω, να
το φυλάξει ο νους σου: αν δω πως μόνο την αλήθεια αυτός
ομολογεί,

550 μ᾽ ωραία ρούχα, χλαίνη και χιτώνα, θα τον ντύσω.»
Υπάκουος στον λόγο που άκουσε, τρέχει ο χοιροβοσκός,
στάθηκε πλάι του, κι όπως του μίλησε τα λόγια του πετούσαν
σαν πουλιά: «Καλέ μου γέρο, σε προσκαλεί η συνετή μας
Πηνελόπη, του Τηλεμάχου η μάνα· ποθεί η καρδιά της
να ρωτήσει,

555 κάτι να μάθει για τον άντρα της, κι ας είναι βουτηγμένη
στη μαύρη πίκρα της. Κι αν δει πως την αλήθεια μόνο εσύ
ομολογείς, με χλαίνη και χιτώνα θα σε ντύσει — ό,τι σου λείπει
πιο πολύ· γιατί ψωμί μπορείς να ζητιανέψεις, για να βοσκήσεις
την κοιλιά σου, και στη χώρα — όλο και κάτι κάποιος θα
καταδεχτεί και θα σου δώσει.»

560 Του αντιμίλησε βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος:
«Εύμαιε, πρόθυμος είμαι την κάθε αλήθεια να της πω κι εγώ
της συνετής της Πηνελόπης, της θυγατέρας του Ικαρίου·
ξέρω καλά την τύχη εκείνου, παρόμοια συμφορά σηκώσαμε.
Όμως με το σινάφι των κακόψυχων μνηστήρων τρέμω,

565 που φτάνει η ξιπασιά κι η βία τους τον χάλκινο ουρανό.
Να, τώρα μόλις, αυτός εμένα, γυρίζοντας εγώ σ᾽ αυτό το
σπιτικό δίχως να τον πειράξω, με βρήκε και χτυπώντας μέ
πόνεσε πολύ — μήτε ο Τηλέμαχος μήτε κανένας άλλος τόλμησε
τότε να σταθεί στο πλάι μου. Γι᾽ αυτό παράγγειλε στην
Πηνελόπη να μη βιαστεί·

570 ας περιμένει, ωσότου δύσει ο ήλιος, στην κάμαρή της,
και τότε με ρωτά να μάθει για τον άντρα της, το πότε θα
νοστήσει. Πλάι στη φωτιά καλύτερα μαζί μου να καθήσει,
γιατί φορώ κουρέλια ξεφτισμένα — ξέρεις εσύ, αφού εσένα
πρώτο ικέτεψα.» Έτσι του μίλησε, κι υπάκουος στα λόγια του
ο χοιροβοσκός, γύρισε μόνος πίσω.

575 Μόλις τον είδε στο κατώφλι της η Πηνελόπη, τον ρωτά:
«Εύμαιε, δεν μου τον έφερες; Πώς να το σκέφτεται το πράγμα
ο ξένος; φοβάται μήπως και κάποιος τον τρομάξει; ή μάλλον
ντρέπεται στο σπίτι να κυκλοφορεί; Αλλά ζητιάνος και ντροπή
άσχημα πάνε μεταξύ τους.» Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ,
πήρες τον λόγο κι αποκρίθηκες:

580 «Μίλησε μετρημένα, όπως και κάθε άλλος γνωστικός·
την ξιπασιά των αλαζονικών μνηστήρων γυρεύει ν᾽ αποφύγει,
και παραγγέλλει εσύ να περιμένεις ωσότου δύσει ο ήλιος.
Αλλά, βασίλισσά μου, αυτό συμφέρει και σ᾽ εσένα
περισσότερο, μόνη στον ξένο να μιλήσεις, και μόνη σου
τον λόγο του ν᾽ ακούσεις.»

585 Πήρε τον λόγο πάλι η Πηνελόπη φρόνιμη:
«Κουτός δεν είναι ο ξένος, καλά το σκέφτηκε τι θα μπορούσε
να συμβεί· γιατί στον κόσμο των θνητών ανθρώπων άλλοι
χειρότεροι δεν βρέθηκαν ακόμη, όπως αυτοί οι υβριστές
που μηχανεύονται ανόσια έργα.» Μετά τα λόγια της κι αφού
τα πάντα τής εξήγησε,

590 την άφησε ο θείος χοιροβοσκός και βρέθηκε με την παρέα
των μνηστήρων. Όπου και μίλησε προς τον Τηλέμαχο,
σκύβοντας όμως το κεφάλι, να μην τον πάρουν είδηση οι
άλλοι, με λόγια που πετούσαν σαν πουλιά: «Καλέ μου, εγώ θα
φύγω, τους χοίρους κι εκείνα εκεί να τα φυλάξω — δικά σου
και δικά μου· όμως εδώ τα πάντα μέλημα δικό σου.

595 Κοίταξε πρώτα να σωθείς εσύ· σκέψου καλά μην πάθεις
τίποτε· γιατί γυρεύουν το κακό σου πλήθος αυτοί οι Αχαιοί,
που να τους αφανίσει ο Δίας, προτού προφτάσουνε να γίνουν
η δική μας συμφορά.» Ανταποκρίθηκε ο Τηλέμαχος με τη δική
του φρόνηση: «Αυτά θα γίνουν, γέροντά μου, όπως τα λες·
πήγαινε τώρα εσύ το δειλινό σου να φροντίσεις,

600 κι αύριο, μόλις ξημερώσει, έρχεσαι πάλι φέρνοντας καλά
σφαχτά. Όλα τα υπόλοιπα δικό μου μέλημα και των θεών.»
Έτσι του μίλησε, κι εκείνος κάθησε πάλι σ᾽ ένα γυαλιστερό
σκαμνί. Αφού η ψυχή του χόρτασε με το φαΐ και το πιοτό,
ξεκίνησε να πάει στο χοιροστάσι, πίσω του αφήνοντας και την
αυλή και το παλάτι, γεμάτο ακόμη

605 γλεντοκόπους, που ευφραίνονταν με τον χορό και
το τραγούδι. Στο μεταξύ πέφτει το σούρουπο, και πήρε
να βραδιάζει.


Οδύσσεια – σ