diaforos
Just another WordPress site
Οδύσσεια ω – Σπονδαί
Ομηρικά Έπη
Πηγή greek-language.gr _ Homer odyssey x
greek-language.gr _ Homer – Iliad and Odyssey
Ἑρμῆς δὲ ψυχὰς Κυλλήνιος ἐξεκαλεῖτο
ἀνδρῶν μνηστήρων· ἔχε δὲ ῥάβδον μετὰ χερσὶ
καλὴν χρυσείην, τῇ τ᾽ ἀνδρῶν ὄμματα θέλγει
ὧν ἐθέλει, τοὺς δ᾽ αὖτε καὶ ὑπνώοντας ἐγείρει·
5 τῇ ῥ᾽ ἄγε κινήσας, ταὶ δὲ τρίζουσαι ἕποντο.
ὡς δ᾽ ὅτε νυκτερίδες μυχῷ ἄντρου θεσπεσίοιο
τρίζουσαι ποτέονται, ἐπεί κέ τις ἀποπέσῃσιν
ὁρμαθοῦ ἐκ πέτρης, ἀνά τ᾽ ἀλλήλῃσιν ἔχονται,
ὣς αἱ τετριγυῖαι ἅμ᾽ ἤϊσαν· ἄρχε δ᾽ ἄρα σφιν
10 Ἑρμείας ἀκάκητα κατ᾽ εὐρώεντα κέλευθα.
πὰρ δ᾽ ἴσαν Ὠκεανοῦ τε ῥοὰς καὶ Λευκάδα πέτρην,
ἠδὲ παρ᾽ Ἠελίοιο πύλας καὶ δῆμον ὀνείρων
ἤϊσαν· αἶψα δ᾽ ἵκοντο κατ᾽ ἀσφοδελὸν λειμῶνα,
ἔνθα τε ναίουσι ψυχαί, εἴδωλα καμόντων.
15 Εὗρον δὲ ψυχὴν Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
καὶ Πατροκλῆος καὶ ἀμύμονος Ἀντιλόχοιο
Αἴαντός θ᾽, ὃς ἄριστος ἔην εἶδός τε δέμας τε
τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ᾽ ἀμύμονα Πηλεΐωνα.
ὣς οἱ μὲν περὶ κεῖνον ὁμίλεον· ἀγχίμολον δὲ
20 ἤλυθ᾽ ἔπι ψυχὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
ἀχνυμένη· περὶ δ᾽ ἄλλαι ἀγηγέραθ᾽, ὅσσοι ἅμ᾽ αὐτῷ
οἴκῳ ἐν Αἰγίσθοιο θάνον καὶ πότμον ἐπέσπον.
τὸν προτέρη ψυχὴ προσεφώνεε Πηλεΐωνος·
«Ἀτρεΐδη, περὶ μέν σ᾽ ἔφαμεν Διὶ τερπικεραύνῳ
25 ἀνδρῶν ἡρώων φίλον ἔμμεναι ἤματα πάντα,
οὕνεκα πολλοῖσίν τε καὶ ἰφθίμοισιν ἄνασσες
δήμῳ ἔνι Τρώων, ὅθι πάσχομεν ἄλγε᾽ Ἀχαιοί.
ἦ τ᾽ ἄρα καὶ σοὶ πρῶϊ παραστήσεσθαι ἔμελλε
μοῖρ᾽ ὀλοή, τὴν οὔ τις ἀλεύεται, ὅς κε γένηται.
30 ὡς ὄφελες τιμῆς ἀπονήμενος, ἧς περ ἄνασσες,
δήμῳ ἔνι Τρώων θάνατον καὶ πότμον ἐπισπεῖν·
τῶ κέν τοι τύμβον μὲν ἐποίησαν Παναχαιοί,
ἠδέ κε καὶ σῷ παιδὶ μέγα κλέος ἤρα᾽ ὀπίσσω·
νῦν δ᾽ ἄρα σ᾽ οἰκτίστῳ θανάτῳ εἵμαρτο ἁλῶναι.»
35 Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«ὄλβιε Πηλέος υἱέ, θεοῖς ἐπιείκελ᾽ Ἀχιλλεῦ,
ὃς θάνες ἐν Τροίῃ ἑκὰς Ἄργεος· ἀμφὶ δέ σ᾽ ἄλλοι
κτείνοντο Τρώων καὶ Ἀχαιῶν υἷες ἄριστοι,
μαρνάμενοι περὶ σεῖο· σὺ δ᾽ ἐν στροφάλιγγι κονίης
40 κεῖσο μέγας μεγαλωστί, λελασμένος ἱπποσυνάων.
ἡμεῖς δὲ πρόπαν ἦμαρ ἐμαρνάμεθ᾽· οὐδέ κε πάμπαν
παυσάμεθα πτολέμου, εἰ μὴ Ζεὺς λαίλαπι παῦσεν.
αὐτὰρ ἐπεί σ᾽ ἐπὶ νῆας ἐνείκαμεν ἐκ πολέμοιο,
κάτθεμεν ἐν λεχέεσσι, καθήραντες χρόα καλὸν
45 ὕδατί τε λιαρῷ καὶ ἀλείφατι· πολλὰ δέ σ᾽ ἀμφὶ
δάκρυα θερμὰ χέον Δαναοὶ κείροντό τε χαίτας.
μήτηρ δ᾽ ἐξ ἁλὸς ἦλθε σὺν ἀθανάτῃς ἁλίῃσιν
ἀγγελίης ἀΐουσα· βοὴ δ᾽ ἐπὶ πόντον ὀρώρει
θεσπεσίη, ὑπὸ δὲ τρόμος ἔλλαβε πάντας Ἀχαιούς.
50 καί νύ κ᾽ ἀναΐξαντες ἔβαν κοίλας ἐπὶ νῆας,
εἰ μὴ ἀνὴρ κατέρυκε παλαιά τε πολλά τε εἰδώς,
Νέστωρ, οὗ καὶ πρόσθεν ἀρίστη φαίνετο βουλή·
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν·
“ἴσχεσθ᾽, Ἀργεῖοι, μὴ φεύγετε, κοῦροι Ἀχαιῶν·
55 μήτηρ ἐξ ἁλὸς ἥδε σὺν ἀθανάτῃς ἁλίῃσιν
ἔρχεται, οὗ παιδὸς τεθνηότος ἀντιόωσα.”
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἔσχοντο φόβου μεγάθυμοι Ἀχαιοί·
ἀμφὶ δέ σ᾽ ἔστησαν κοῦραι ἁλίοιο γέροντος
οἴκτρ᾽ ὀλοφυρόμεναι, περὶ δ᾽ ἄμβροτα εἵματα ἕσσαν.
60 Μοῦσαι δ᾽ ἐννέα πᾶσαι ἀμειβόμεναι ὀπὶ καλῇ
θρήνεον· ἔνθα κεν οὔ τιν᾽ ἀδάκρυτόν γ᾽ ἐνόησας
Ἀργείων· τοῖον γὰρ ὑπώρορε Μοῦσα λίγεια.
ἑπτὰ δὲ καὶ δέκα μέν σε ὁμῶς νύκτας τε καὶ ἦμαρ
κλαίομεν ἀθάνατοί τε θεοὶ θνητοί τ᾽ ἄνθρωποι·
65 ὀκτωκαιδεκάτῃ δ᾽ ἔδομεν πυρί, πολλὰ δέ σ᾽ ἀμφὶ
μῆλα κατεκτάνομεν μάλα πίονα καὶ ἕλικας βοῦς.
καίεο δ᾽ ἔν τ᾽ ἐσθῆτι θεῶν καὶ ἀλείφατι πολλῷ
καὶ μέλιτι γλυκερῷ· πολλοὶ δ᾽ ἥρωες Ἀχαιοὶ
τεύχεσιν ἐρρώσαντο πυρὴν πέρι καιομένοιο,
70 πεζοί θ᾽ ἱππῆές τε· πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
αὐτὰρ ἐπεὶ δή σε φλὸξ ἤνυσεν Ἡφαίστοιο,
ἠῶθεν δή τοι λέγομεν λεύκ᾽ ὀστέ᾽, Ἀχιλλεῦ,
οἴνῳ ἐν ἀκρήτῳ καὶ ἀλείφατι· δῶκε δὲ μήτηρ
χρύσεον ἀμφιφορῆα· Διωνύσοιο δὲ δῶρον
75 φάσκ᾽ ἔμεναι, ἔργον δὲ περικλυτοῦ Ἡφαίστοιο.
ἐν τῷ τοι κεῖται λεύκ᾽ ὀστέα, φαίδιμ᾽ Ἀχιλλεῦ,
μίγδα δὲ Πατρόκλοιο Μενοιτιάδαο θανόντος,
χωρὶς δ᾽ Ἀντιλόχοιο, τὸν ἔξοχα τῖες ἁπάντων
τῶν ἄλλων ἑτάρων μετὰ Πάτροκλόν γε θανόντα.
80 ἀμφ᾽ αὐτοῖσι δ᾽ ἔπειτα μέγαν καὶ ἀμύμονα τύμβον
χεύαμεν Ἀργείων ἱερὸς στρατὸς αἰχμητάων
ἀκτῇ ἔπι προὐχούσῃ, ἐπὶ πλατεῖ Ἑλλησπόντῳ,
ὥς κεν τηλεφανὴς ἐκ ποντόφιν ἀνδράσιν εἴη
τοῖς οἳ νῦν γεγάασι καὶ οἳ μετόπισθεν ἔσονται.
85 μήτηρ δ᾽ αἰτήσασα θεοὺς περικαλλέ᾽ ἄεθλα
θῆκε μέσῳ ἐν ἀγῶνι ἀριστήεσσιν Ἀχαιῶν.
ἤδη μὲν πολέων τάφῳ ἀνδρῶν ἀντεβόλησας
ἡρώων, ὅτε κέν ποτ᾽ ἀποφθιμένου βασιλῆος
ζώννυνταί τε νέοι καὶ ἐπεντύνονται ἄεθλα·
90 ἀλλά κε κεῖνα μάλιστα ἰδὼν θηήσαο θυμῷ,
οἷ᾽ ἐπὶ σοὶ κατέθηκε θεὰ περικαλλέ᾽ ἄεθλα,
ἀργυρόπεζα Θέτις· μάλα γὰρ φίλος ἦσθα θεοῖσιν.
ὣς σὺ μὲν οὐδὲ θανὼν ὄνομ᾽ ὤλεσας, ἀλλά τοι αἰεὶ
πάντας ἐπ᾽ ἀνθρώπους κλέος ἔσσεται ἐσθλόν, Ἀχιλλεῦ·
95 αὐτὰρ ἐμοὶ τί τόδ᾽ ἦδος, ἐπεὶ πόλεμον τολύπευσα;
ἐν νόστῳ γάρ μοι Ζεὺς μήσατο λυγρὸν ὄλεθρον
Αἰγίσθου ὑπὸ χερσὶ καὶ οὐλομένης ἀλόχοιο.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε διάκτορος ἀργειφόντης
100 ψυχὰς μνηστήρων κατάγων Ὀδυσῆϊ δαμέντων.
τὼ δ᾽ ἄρα θαμβήσαντ᾽ ἰθὺς κίον, ὡς ἐσιδέσθην.
ἔγνω δὲ ψυχὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
παῖδα φίλον Μελανῆος, ἀγακλυτὸν Ἀμφιμέδοντα·
ξεῖνος γάρ οἱ ἔην Ἰθάκῃ ἔνι οἰκία ναίων.
105 τὸν προτέρη ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«Ἀμφίμεδον, τί παθόντες ἐρεμνὴν γαῖαν ἔδυτε
πάντες κεκριμένοι καὶ ὁμήλικες; οὐδέ κεν ἄλλως
κρινάμενος λέξαιτο κατὰ πτόλιν ἄνδρας ἀρίστους.
ἢ ὔμμ᾽ ἐν νήεσσι Ποσειδάων ἐδάμασσεν,
110 ὄρσας ἀργαλέους ἀνέμους καὶ κύματα μακρά;
ἦ που ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ᾽ ἐπὶ χέρσου
βοῦς περιταμνομένους ἠδ᾽ οἰῶν πώεα καλά,
ἠὲ περὶ πτόλιος μαχεούμενοι ἠδὲ γυναικῶν;
εἰπέ μοι εἰρομένῳ· ξεῖνος δέ τοι εὔχομαι εἶναι.
115 ἦ οὐ μέμνῃ ὅτε κεῖσε κατήλυθον ὑμέτερον δῶ,
ὀτρυνέων Ὀδυσῆα σὺν ἀντιθέῳ Μενελάῳ
Ἴλιον εἰς ἅμ᾽ ἕπεσθαι ἐϋσσέλμων ἐπὶ νηῶν;
μηνὶ δ᾽ ἄρ᾽ οὔλῳ πάντα περήσαμεν εὐρέα πόντον,
σπουδῇ παρπεπιθόντες Ὀδυσσῆα πτολίπορθον.»
120 Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀμφιμέδοντος·
«Ἀτρεΐδη κύδιστε, ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον,
μέμνημαι τάδε πάντα, διοτρεφές, ὡς ἀγορεύεις·
σοὶ δ᾽ ἐγὼ εὖ μάλα πάντα καὶ ἀτρεκέως καταλέξω,
ἡμετέρου θανάτοιο κακὸν τέλος, οἷον ἐτύχθη.
125 μνώμεθ᾽ Ὀδυσσῆος δὴν οἰχομένοιο δάμαρτα·
ἡ δ᾽ οὔτ᾽ ἠρνεῖτο στυγερὸν γάμον οὔτ᾽ ἐτελεύτα,
ἡμῖν φραζομένη θάνατον καὶ κῆρα μέλαιναν,
ἀλλὰ δόλον τόνδ᾽ ἄλλον ἐνὶ φρεσὶ μερμήριξε·
στησαμένη μέγαν ἱστὸν ἐνὶ μεγάροισιν ὕφαινε,
130 λεπτὸν καὶ περίμετρον· ἄφαρ δ᾽ ἡμῖν μετέειπε·
“κοῦροι, ἐμοὶ μνηστῆρες, ἐπεὶ θάνε δῖος Ὀδυσσεύς,
μίμνετ᾽ ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον, εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω, μή μοι μεταμώνια νήματ᾽ ὄληται,
Λαέρτῃ ἥρωϊ ταφήϊον, εἰς ὅτε κέν μιν
135 μοῖρ᾽ ὀλοὴ καθέλῃσι τανηλεγέος θανάτοιο,
μή τίς μοι κατὰ δῆμον Ἀχαιϊάδων νεμεσήσῃ,
αἴ κεν ἄτερ σπείρου κῆται πολλὰ κτεατίσσας.”
ὣς ἔφαθ᾽, ἡμῖν δ᾽ αὖτ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκεν μέγαν ἱστόν,
140 νύκτας δ᾽ ἀλλύεσκεν, ἐπὴν δαΐδας παραθεῖτο.
ὣς τρίετες μὲν ἔληθε δόλῳ καὶ ἔπειθεν Ἀχαιούς·
ἀλλ᾽ ὅτε τέτρατον ἦλθεν ἔτος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
μηνῶν φθινόντων, περὶ δ᾽ ἤματα πόλλ᾽ ἐτελέσθη,
καὶ τότε δή τις ἔειπε γυναικῶν, ἣ σάφα ᾔδη,
145 καὶ τήν γ᾽ ἀλλύουσαν ἐφεύρομεν ἀγλαὸν ἱστόν.
ὣς τὸ μὲν ἐξετέλεσσε καὶ οὐκ ἐθέλουσ᾽, ὑπ᾽ ἀνάγκης.
εὖθ᾽ ἡ φᾶρος ἔδειξεν, ὑφήνασα μέγαν ἱστόν,
πλύνασ᾽, ἠελίῳ ἐναλίγκιον ἠὲ σελήνῃ,
καὶ τότε δή ῥ᾽ Ὀδυσῆα κακός ποθεν ἤγαγε δαίμων
150 ἀγροῦ ἐπ᾽ ἐσχατιήν, ὅθι δώματα ναῖε συβώτης.
ἔνθ᾽ ἦλθεν φίλος υἱὸς Ὀδυσσῆος θείοιο,
ἐκ Πύλου ἠμαθόεντος ἰὼν σὺν νηῒ μελαίνῃ·
τὼ δὲ μνηστῆρσιν θάνατον κακὸν ἀρτύναντε
ἵκοντο προτὶ ἄστυ περικλυτόν, ἦ τοι Ὀδυσσεὺς
155 ὕστερος, αὐτὰρ Τηλέμαχος πρόσθ᾽ ἡγεμόνευε.
τὸν δὲ συβώτης ἦγε κακὰ χροῒ εἵματ᾽ ἔχοντα,
πτωχῷ λευγαλέῳ ἐναλίγκιον ἠδὲ γέροντι
σκηπτόμενον· τὰ δὲ λυγρὰ περὶ χροῒ εἵματα ἕστο·
οὐδέ τις ἡμείων δύνατο γνῶναι τὸν ἐόντα
160 ἐξαπίνης προφανέντ᾽, οὐδ᾽ οἳ προγενέστεροι ἦσαν,
ἀλλ᾽ ἔπεσίν τε κακοῖσιν ἐνίσσομεν ἠδὲ βολῇσιν.
αὐτὰρ ὁ τῆος ἐτόλμα ἐνὶ μεγάροισιν ἑοῖσι
βαλλόμενος καὶ ἐνισσόμενος τετληότι θυμῷ·
ἀλλ᾽ ὅτε δή μιν ἔγειρε Διὸς νόος αἰγιόχοιο,
165 σὺν μὲν Τηλεμάχῳ περικαλλέα τεύχε᾽ ἀείρας
ἐς θάλαμον κατέθηκε καὶ ἐκλήϊσεν ὀχῆας,
αὐτὰρ ὁ ἣν ἄλοχον πολυκερδείῃσιν ἄνωγε
τόξον μνηστήρεσσι θέμεν πολιόν τε σίδηρον,
ἡμῖν αἰνομόροισιν ἀέθλια καὶ φόνου ἀρχήν.
170 οὐδέ τις ἡμείων δύνατο κρατεροῖο βιοῖο
νευρὴν ἐντανύσαι, πολλὸν δ᾽ ἐπιδευέες ἦμεν.
ἀλλ᾽ ὅτε χεῖρας ἵκανεν Ὀδυσσῆος μέγα τόξον,
ἔνθ᾽ ἡμεῖς μὲν πάντες ὁμοκλέομεν ἐπέεσσι
τόξον μὴ δόμεναι, μηδ᾽ εἰ μάλα πόλλ᾽ ἀγορεύοι,
175 Τηλέμαχος δέ μιν οἶος ἐποτρύνων ἐκέλευσεν.
αὐτὰρ ὁ δέξατο χειρὶ πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς,
ῥηϊδίως δ᾽ ἐτάνυσσε βιόν, διὰ δ᾽ ἧκε σιδήρου,
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ οὐδὸν ἰών, ταχέας δ᾽ ἐκχεύατ᾽ ὀϊστοὺς
δεινὸν παπταίνων, βάλε δ᾽ Ἀντίνοον βασιλῆα.
180 αὐτὰρ ἔπειτ᾽ ἄλλοις ἐφίει βέλεα στονόεντα,
ἄντα τιτυσκόμενος· τοὶ δ᾽ ἀγχιστῖνοι ἔπιπτον.
γνωτὸν δ᾽ ἦν ὅ ῥά τίς σφι θεῶν ἐπιτάρροθος ἦεν·
αὐτίκα γὰρ κατὰ δώματ᾽ ἐπισπόμενοι μένεϊ σφῷ
κτεῖνον ἐπιστροφάδην, τῶν δὲ στόνος ὄρνυτ᾽ ἀεικὴς
185 κράτων τυπτομένων, δάπεδον δ᾽ ἅπαν αἵματι θῦεν.
ὣς ἡμεῖς, Ἀγάμεμνον, ἀπωλόμεθ᾽, ὧν ἔτι καὶ νῦν
σώματ᾽ ἀκηδέα κεῖται ἐνὶ μεγάροις Ὀδυσῆος·
οὐ γάρ πω ἴσασι φίλοι κατὰ δώμαθ᾽ ἑκάστου,
οἵ κ᾽ ἀπονίψαντες μέλανα βρότον ἐξ ὠτειλέων
190 κατθέμενοι γοάοιεν· ὃ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.»
Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«ὄλβιε Λαέρταο πάϊ, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
ἦ ἄρα σὺν μεγάλῃ ἀρετῇ ἐκτήσω ἄκοιτιν·
ὡς ἀγαθαὶ φρένες ἦσαν ἀμύμονι Πηνελοπείῃ,
195 κούρῃ Ἰκαρίου· ὡς εὖ μέμνητ᾽ Ὀδυσῆος,
ἀνδρὸς κουριδίου. τῷ οἱ κλέος οὔ ποτ᾽ ὀλεῖται
ἧς ἀρετῆς, τεύξουσι δ᾽ ἐπιχθονίοισιν ἀοιδὴν
ἀθάνατοι χαρίεσσαν ἐχέφρονι Πηνελοπείῃ,
οὐχ ὡς Τυνδαρέου κούρη κακὰ μήσατο ἔργα,
200 κουρίδιον κτείνασα πόσιν, στυγερὴ δέ τ᾽ ἀοιδὴ
ἔσσετ᾽ ἐπ᾽ ἀνθρώπους, χαλεπὴν δέ τε φῆμιν ὀπάσσει
θηλυτέρῃσι γυναιξί, καὶ ἥ κ᾽ εὐεργὸς ἔῃσιν.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
ἑσταότ᾽ εἰν Ἀΐδαο δόμοις, ὑπὸ κεύθεσι γαίης·
205 οἱ δ᾽ ἐπεὶ ἐκ πόλιος κατέβαν, τάχα δ᾽ ἀγρὸν ἵκοντο
καλὸν Λαέρταο τετυγμένον, ὅν ῥά ποτ᾽ αὐτὸς
Λαέρτης κτεάτισσεν, ἐπεὶ μάλα πόλλ᾽ ἐμόγησεν.
ἔνθα οἱ οἶκος ἔην, περὶ δὲ κλίσιον θέε πάντῃ,
ἐν τῷ σιτέσκοντο καὶ ἵζανον ἠδὲ ἴαυον
210 δμῶες ἀναγκαῖοι, τοί οἱ φίλα ἐργάζοντο.
ἐν δὲ γυνὴ Σικελὴ γρηῢς πέλεν, ἥ ῥα γέροντα
ἐνδυκέως κομέεσκεν ἐπ᾽ ἀγροῦ, νόσφι πόληος.
ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς δμώεσσι καὶ υἱέϊ μῦθον ἔειπεν·
«ὑμεῖς μὲν νῦν ἔλθετ᾽ ἐϋκτίμενον δόμον εἴσω,
215 δεῖπνον δ᾽ αἶψα συῶν ἱερεύσατε ὅς τις ἄριστος·
αὐτὰρ ἐγὼ πατρὸς πειρήσομαι ἡμετέροιο,
αἴ κέ μ᾽ ἐπιγνώῃ καὶ φράσσεται ὀφθαλμοῖσιν,
ἦέ κεν ἀγνοιῇσι πολὺν χρόνον ἀμφὶς ἐόντα.»
Ὣς εἰπὼν δμώεσσιν ἀρήϊα τεύχε᾽ ἔδωκεν.
220 οἱ μὲν ἔπειτα δόμονδε θοῶς κίον, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἆσσον ἴεν πολυκάρπου ἀλῳῆς πειρητίζων.
οὐδ᾽ εὗρεν Δολίον, μέγαν ὄρχατον ἐσκαταβαίνων,
οὐδέ τινα δμώων οὐδ᾽ υἱῶν· ἀλλ᾽ ἄρα τοί γε
αἱμασιὰς λέξοντες ἀλωῆς ἔμμεναι ἕρκος
225 οἴχοντ᾽, αὐτὰρ ὁ τοῖσι γέρων ὁδὸν ἡγεμόνευε.
τὸν δ᾽ οἶον πατέρ᾽ εὗρεν ἐϋκτιμένῃ ἐν ἀλῳῇ,
λιστρεύοντα φυτόν· ῥυπόωντα δὲ ἕστο χιτῶνα
ῥαπτὸν ἀεικέλιον, περὶ δὲ κνήμῃσι βοείας
κνημῖδας ῥαπτὰς δέδετο, γραπτῦς ἀλεείνων,
230 χειρῖδάς τ᾽ ἐπὶ χερσὶ βάτων ἕνεκ᾽· αὐτὰρ ὕπερθεν
αἰγείην κυνέην κεφαλῇ ἔχε, πένθος ἀέξων.
τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεὺς
γήραϊ τειρόμενον, μέγα δὲ φρεσὶ πένθος ἔχοντα,
στὰς ἄρ᾽ ὑπὸ βλωθρὴν ὄγχνην κατὰ δάκρυον εἶβε.
235 μερμήριξε δ᾽ ἔπειτα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμὸν
κύσσαι καὶ περιφῦναι ἑὸν πατέρ᾽, ἠδὲ ἕκαστα
εἰπεῖν, ὡς ἔλθοι καὶ ἵκοιτ᾽ ἐς πατρίδα γαῖαν,
ἦ πρῶτ᾽ ἐξερέοιτο ἕκαστά τε πειρήσαιτο.
ὧδε δέ οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶναι,
240 πρῶτον κερτομίοις ἐπέεσσιν πειρηθῆναι.
τὰ φρονέων ἰθὺς κίεν αὐτοῦ δῖος Ὀδυσσεύς.
ἦ τοι ὁ μὲν κατέχων κεφαλὴν φυτὸν ἀμφελάχαινε·
τὸν δὲ παριστάμενος προσεφώνεε φαίδιμος υἱός·
«ὦ γέρον, οὐκ ἀδαημονίη σ᾽ ἔχει ἀμφιπολεύειν
245 ὄρχατον, ἀλλ᾽ εὖ τοι κομιδὴ ἔχει, οὐδέ τι πάμπαν,
οὐ φυτόν, οὐ συκέη, οὐκ ἄμπελος, οὐ μὲν ἐλαίη,
οὐκ ὄγχνη, οὐ πρασιή τοι ἄνευ κομιδῆς κατὰ κῆπον.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δὲ μὴ χόλον ἔνθεο θυμῷ·
αὐτόν σ᾽ οὐκ ἀγαθὴ κομιδὴ ἔχει, ἀλλ᾽ ἅμα γῆρας
250 λυγρὸν ἔχεις αὐχμεῖς τε κακῶς καὶ ἀεικέα ἕσσαι.
οὐ μὲν ἀεργίης γε ἄναξ ἕνεκ᾽ οὔ σε κομίζει,
οὐδέ τί τοι δούλειον ἐπιπρέπει εἰσοράασθαι
εἶδος καὶ μέγεθος· βασιλῆι γὰρ ἀνδρὶ ἔοικας.
τοιούτῳ δὲ ἔοικας, ἐπεὶ λούσαιτο φάγοι τε,
255 εὑδέμεναι μαλακῶς· ἡ γὰρ δίκη ἐστὶ γερόντων.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
τεῦ δμώς εἰς ἀνδρῶν; τεῦ δ᾽ ὄρχατον ἀμφιπολεύεις;
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ,
εἰ ἐτεόν γ᾽ Ἰθάκην τήνδ᾽ ἱκόμεθ᾽, ὥς μοι ἔειπεν
260 οὗτος ἀνὴρ νῦν δὴ ξυμβλήμενος ἐνθάδ᾽ ἰόντι,
οὔ τι μάλ᾽ ἀρτίφρων, ἐπεὶ οὐ τόλμησεν ἕκαστα
εἰπεῖν ἠδ᾽ ἐπακοῦσαι ἐμὸν ἔπος, ὡς ἐρέεινον
ἀμφὶ ξείνῳ ἐμῷ, ἤ που ζώει τε καὶ ἔστιν,
ἦ ἤδη τέθνηκε καὶ εἰν Ἀΐδαο δόμοισιν.
265 ἐκ γάρ τοι ἐρέω, σὺ δὲ σύνθεο καί μευ ἄκουσον·
ἄνδρα ποτ᾽ ἐξείνισσα φίλῃ ἐν πατρίδι γαίῃ
ἡμέτερόνδ᾽ ἐλθόντα, καὶ οὔ πώ τις βροτὸς ἄλλος
ξείνων τηλεδαπῶν φιλίων ἐμὸν ἵκετο δῶμα·
εὔχετο δ᾽ ἐξ Ἰθάκης γένος ἔμμεναι, αὐτὰρ ἔφασκε
270 Λαέρτην Ἀρκεισιάδην πατέρ᾽ ἔμμεναι αὐτῷ.
τὸν μὲν ἐγὼ πρὸς δώματ᾽ ἄγων ἐῢ ἐξείνισσα,
ἐνδυκέως φιλέων, πολλῶν κατὰ οἶκον ἐόντων,
καί οἱ δῶρα πόρον ξεινήϊα, οἷα ἐῴκει.
χρυσοῦ μέν οἱ δῶκ᾽ εὐεργέος ἑπτὰ τάλαντα,
275 δῶκα δέ οἱ κρητῆρα πανάργυρον ἀνθεμόεντα,
δώδεκα δ᾽ ἁπλοΐδας χλαίνας, τόσσους δὲ τάπητας,
τόσσα δὲ φάρεα καλά, τόσους δ᾽ ἐπὶ τοῖσι χιτῶνας,
χωρὶς δ᾽ αὖτε γυναῖκας ἀμύμονα ἔργα ἰδυίας
τέσσαρας εἰδαλίμας, ἃς ἤθελεν αὐτὸς ἑλέσθαι.»
280 Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα πατὴρ κατὰ δάκρυον εἴβων·
«ξεῖν᾽, ἦ τοι μὲν γαῖαν ἱκάνεις ἣν ἐρεείνεις,
ὑβρισταὶ δ᾽ αὐτὴν καὶ ἀτάσθαλοι ἄνδρες ἔχουσι.
δῶρα δ᾽ ἐτώσια ταῦτα χαρίζεο, μυρί᾽ ὀπάζων·
εἰ γάρ μιν ζωόν γ᾽ ἐκίχεις Ἰθάκης ἐνὶ δήμῳ,
285 τῷ κέν σ᾽ εὖ δώροισιν ἀμειψάμενος ἀπέπεμψε
καὶ ξενίῃ ἀγαθῇ· ἡ γὰρ θέμις, ὅς τις ὑπάρξῃ.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
πόστον δὴ ἔτος ἐστίν, ὅτε ξείνισσας ἐκεῖνον
σὸν ξεῖνον δύστηνον, ἐμὸν παῖδ᾽, εἴ ποτ᾽ ἔην γε,
290 δύσμορον; ὅν που τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης
ἠέ που ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες, ἢ ἐπὶ χέρσου
θηρσὶ καὶ οἰωνοῖσιν ἕλωρ γένετ᾽· οὐδέ ἑ μήτηρ
κλαῦσε περιστείλασα πατήρ θ᾽, οἵ μιν τεκόμεσθα·
οὐδ᾽ ἄλοχος πολύδωρος, ἐχέφρων Πηνελόπεια,
295 κώκυσ᾽ ἐν λεχέεσσιν ἑὸν πόσιν, ὡς ἐπεῴκει,
ὀφθαλμοὺς καθελοῦσα· τὸ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ·
τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ποῦ δαὶ νηῦς ἕστηκε θοή, ἥ σ᾽ ἤγαγε δεῦρο
300 ἀντιθέους θ᾽ ἑτάρους; ἦ ἔμπορος εἰλήλουθας
νηὸς ἐπ᾽ ἀλλοτρίης, οἱ δ᾽ ἐκβήσαντες ἔβησαν;»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«τοιγὰρ ἐγώ τοι πάντα μάλ᾽ ἀτρεκέως καταλέξω.
εἰμὶ μὲν ἐξ Ἀλύβαντος, ὅθι κλυτὰ δώματα ναίω,
305 υἱὸς Ἀφείδαντος Πολυπημονίδαο ἄνακτος·
αὐτὰρ ἐμοί γ᾽ ὄνομ᾽ ἐστὶν Ἐπήριτος· ἀλλά με δαίμων
πλάγξ᾽ ἀπὸ Σικανίης δεῦρ᾽ ἐλθέμεν οὐκ ἐθέλοντα·
νηῦς δέ μοι ἥδ᾽ ἕστηκεν ἐπ᾽ ἀγροῦ νόσφι πόληος.
αὐτὰρ Ὀδυσσῆϊ τόδε δὴ πέμπτον ἔτος ἐστίν,
310 ἐξ οὗ κεῖθεν ἔβη καὶ ἐμῆς ἀπελήλυθε πάτρης,
δύσμορος· ἦ τέ οἱ ἐσθλοὶ ἔσαν ὄρνιθες ἰόντι,
δεξιοί, οἷς χαίρων μὲν ἐγὼν ἀπέπεμπον ἐκεῖνον,
χαῖρε δὲ κεῖνος ἰών· θυμὸς δ᾽ ἔτι νῶϊν ἐώλπει
μίξεσθαι ξενίῃ ἠδ᾽ ἀγλαὰ δῶρα διδώσειν.»
315 Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ ἄχεος νεφέλη ἐκάλυψε μέλαινα·
ἀμφοτέρῃσι δὲ χερσὶν ἑλὼν κόνιν αἰθαλόεσσαν
χεύατο κὰκ κεφαλῆς πολιῆς, ἁδινὰ στεναχίζων.
τοῦ δ᾽ ὠρίνετο θυμός, ἀνὰ ῥῖνας δέ οἱ ἤδη
δριμὺ μένος προὔτυψε φίλον πατέρ᾽ εἰσορόωντι.
320 κύσσε δέ μιν περιφὺς ἐπιάλμενος ἠδὲ προσηύδα·
«κεῖνος μὲν τοι ὅδ᾽ αὐτὸς ἐγώ, πάτερ, ὃν σὺ μεταλλᾷς,
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἴσχεο κλαυθμοῖο γόοιό τε δακρυόεντος.
ἐκ γάρ τοι ἐρέω· μάλα δὲ χρὴ σπευδέμεν ἔμπης·
325 μνηστῆρας κατέπεφνον ἐν ἡμετέροισι δόμοισι,
λώβην τινύμενος θυμαλγέα καὶ κακὰ ἔργα.»
Τὸν δ᾽ αὖ Λαέρτης ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
«εἰ μὲν δὴ Ὀδυσεύς γε ἐμὸς πάϊς ἐνθάδ᾽ ἱκάνεις,
σῆμά τί μοι νῦν εἰπὲ ἀριφραδές, ὄφρα πεποίθω.»
330 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«οὐλὴν μὲν πρῶτον τήνδε φράσαι ὀφθαλμοῖσι,
τὴν ἐν Παρνησῷ μ᾽ ἔλασεν σῦς λευκῷ ὀδόντι
οἰχόμενον· σὺ δέ με προΐεις καὶ πότνια μήτηρ
ἐς πατέρ᾽ Αὐτόλυκον μητρὸς φίλον, ὄφρ᾽ ἂν ἑλοίμην
335 δῶρα, τὰ δεῦρο μολών μοι ὑπέσχετο καὶ κατένευσεν.
εἰ δ᾽ ἄγε τοι καὶ δένδρε᾽ ἐϋκτιμένην κατ᾽ ἀλῳὴν
εἴπω, ἅ μοί ποτ᾽ ἔδωκας, ἐγὼ δ᾽ ᾔτεόν σε ἕκαστα
παιδνὸς ἐών, κατὰ κῆπον ἐπισπόμενος· διὰ δ᾽ αὐτῶν
ἱκνεύμεσθα, σὺ δ᾽ ὠνόμασας καὶ ἔειπες ἕκαστα.
340 ὄγχνας μοι δῶκας τρισκαίδεκα καὶ δέκα μηλέας,
συκέας τεσσαράκοντ᾽· ὄρχους δέ μοι ὧδ᾽ ὀνόμηνας
δώσειν πεντήκοντα, διατρύγιος δὲ ἕκαστος
ἤην· ἔνθα δ᾽ ἀνὰ σταφυλαὶ παντοῖαι ἔασιν,
ὁππότε δὴ Διὸς ὧραι ἐπιβρίσειαν ὕπερθεν.»
345 Ὣς φάτο, τοῦ δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ,
σήματ᾽ ἀναγνόντος τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ᾽ Ὀδυσσεύς·
ἀμφὶ δὲ παιδὶ φίλῳ βάλε πήχεε· τὸν δὲ ποτὶ οἷ
εἷλεν ἀποψύχοντα πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἔμπνυτο καὶ ἐς φρένα θυμὸς ἀγέρθη,
350 ἐξαῦτις μύθοισιν ἀμειβόμενος προσέειπε·
«Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥα ἔτ᾽ ἐστὲ θεοὶ κατὰ μακρὸν Ὄλυμπον,
εἰ ἐτεὸν μνηστῆρες ἀτάσθαλον ὕβριν ἔτισαν.
νῦν δ᾽ αἰνῶς δείδοικα κατὰ φρένα μὴ τάχα πάντες
ἐνθάδ᾽ ἐπέλθωσιν Ἰθακήσιοι, ἀγγελίας δὲ
355 πάντῃ ἐποτρύνωσι Κεφαλλήνων πολίεσσι.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«θάρσει, μή τοι ταῦτα μετὰ φρεσὶ σῇσι μελόντων.
ἀλλ᾽ ἴομεν προτὶ οἶκον, ὃς ὀρχάτου ἐγγύθι κεῖται·
ἔνθα δὲ Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην
360 προὔπεμψ᾽, ὡς ἂν δεῖπνον ἐφοπλίσσωσι τάχιστα.»
Ὣς ἄρα φωνήσαντε βάτην πρὸς δώματα καλά.
οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἵκοντο δόμους εὖ ναιετάοντας,
εὗρον Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην
ταμνομένους κρέα πολλὰ κερῶντάς τ᾽ αἴθοπα οἶνον.
365 Τόφρα δὲ Λαέρτην μεγαλήτορα ᾧ ἐνὶ οἴκῳ
ἀμφίπολος Σικελὴ λοῦσεν καὶ χρῖσεν ἐλαίῳ,
ἀμφὶ δ᾽ ἄρα χλαῖναν καλὴν βάλεν· αὐτὰρ Ἀθήνη
ἄγχι παρισταμένη μέλε᾽ ἤλδανε ποιμένι λαῶν,
μείζονα δ᾽ ἠὲ πάρος καὶ πάσσονα θῆκεν ἰδέσθαι.
370 ἐκ δ᾽ ἀσαμίνθου βῆ· θαύμαζε δέ μιν φίλος υἱός,
ὡς ἴδεν ἀθανάτοισι θεοῖς ἐναλίγκιον ἄντην·
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ὦ πάτερ, ἦ μάλα τίς σε θεῶν αἰειγενετάων
εἶδός τε μέγεθός τε ἀμείνονα θῆκεν ἰδέσθαι.»
375 Τὸν δ᾽ αὖ Λαέρτης πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«αἲ γάρ, Ζεῦ τε πάτερ καὶ Ἀθηναίη καὶ Ἄπολλον,
οἷος Νήρικον εἷλον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
ἀκτὴν ἠπείροιο, Κεφαλλήνεσσιν ἀνάσσων,
τοῖος ἐών τοι χθιζὸς ἐν ἡμετέροισι δόμοισι,
380 τεύχε᾽ ἔχων ὤμοισιν, ἐφεστάμεναι καὶ ἀμύνειν
ἄνδρας μνηστῆρας· τῷ κε σφέων γούνατ᾽ ἔλυσα
πολλῶν ἐν μεγάροισι, σὺ δὲ φρένας ἔνδον ἐγήθεις.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν παύσαντο πόνου τετύκοντό τε δαῖτα,
385 ἑξείης ἕζοντο κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε.
ἔνθ᾽ οἱ μὲν δείπνῳ ἐπεχείρεον· ἀγχίμολον δὲ
ἦλθ᾽ ὁ γέρων Δολίος, σὺν δ᾽ υἱεῖς τοῖο γέροντος,
ἐξ ἔργων μογέοντες, ἐπεὶ προμολοῦσα κάλεσσε
μήτηρ, γρηῦς Σικελή, ἥ σφεας τρέφε καί ῥα γέροντα
390 ἐνδυκέως κομέεσκεν, ἐπεὶ κατὰ γῆρας ἔμαρψεν.
οἱ δ᾽ ὡς οὖν Ὀδυσῆα ἴδον φράσσαντό τε θυμῷ,
ἔσταν ἐνὶ μεγάροισι τεθηπότες· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
μειλιχίοις ἐπέεσσι καθαπτόμενος προσέειπεν·
«ὦ γέρον, ἵζ᾽ ἐπὶ δεῖπνον, ἀπεκλελάθεσθε δὲ θάμβευς·
395 δηρὸν γὰρ σίτῳ ἐπιχειρήσειν μεμαῶτες
μίμνομεν ἐν μεγάροις, ὑμέας ποτιδέγμενοι αἰεί.»
Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, Δολίος δ᾽ ἰθὺς κίε χεῖρε πετάσσας
ἀμφοτέρας, Ὀδυσεῦς δὲ λαβὼν κύσε χεῖρ᾽ ἐπὶ καρπῷ,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
400 «ὦ φίλ᾽, ἐπεὶ νόστησας ἐελδομένοισι μάλ᾽ ἡμῖν
οὐδ᾽ ἔτ᾽ ὀϊομένοισι, θεοὶ δέ σε ἤγαγον αὐτοί,
οὖλέ τε καὶ μάλα χαῖρε, θεοὶ δέ τοι ὄλβια δοῖεν.
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ,
ἢ ἤδη σάφα οἶδε περίφρων Πηνελόπεια
405 νοστήσαντά σε δεῦρ᾽, ἦ ἄγγελον ὀτρύνωμεν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ὦ γέρον, ἤδη οἶδε· τί σε χρὴ ταῦτα πένεσθαι;»
Ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ αὖτις ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐϋξέστου ἐπὶ δίφρου.
ὣς δ᾽ αὔτως παῖδες Δολίου κλυτὸν ἀμφ᾽ Ὀδυσῆα
410 δεικανόωντ᾽ ἐπέεσσι καὶ ἐν χείρεσσι φύοντο,
ἑξείης δ᾽ ἕζοντο παραὶ Δολίον, πατέρα σφόν.
Ὣς οἱ μὲν περὶ δεῖπνον ἐνὶ μεγάροισι πένοντο·
Ὄσσα δ᾽ ἄρ᾽ ἄγγελος ὦκα κατὰ πτόλιν οἴχετο πάντῃ,
μνηστήρων στυγερὸν θάνατον καὶ κῆρ᾽ ἐνέπουσα.
415 οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ὁμῶς ἀΐοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν ἄλλος
μυχμῷ τε στοναχῇ τε δόμων προπάροιθ᾽ Ὀδυσῆος,
ἐκ δὲ νέκυς οἴκων φόρεον καὶ θάπτον ἕκαστοι,
τοὺς δ᾽ ἐξ ἀλλάων πολίων οἶκόνδε ἕκαστον
πέμπον ἄγειν ἁλιεῦσι θοῇς ἐπὶ νηυσὶ τιθέντες·
420 αὐτοὶ δ᾽ εἰς ἀγορὴν κίον ἁθρόοι, ἀχνύμενοι κῆρ.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἤγερθεν ὁμηγερέες τ᾽ ἐγένοντο,
τοῖσιν δ᾽ Εὐπείθης ἀνά θ᾽ ἵστατο καὶ μετέειπε·
παιδὸς γάρ οἱ ἄλαστον ἐνὶ φρεσὶ πένθος ἔκειτο,
Ἀντινόου, τὸν πρῶτον ἐνήρατο δῖος Ὀδυσσεύς·
425 τοῦ ὅ γε δάκρυ χέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν·
«ὦ φίλοι, ἦ μέγα ἔργον ἀνὴρ ὅδε μήσατ᾽ Ἀχαιούς·
τοὺς μὲν σὺν νήεσσιν ἄγων πολέας τε καὶ ἐσθλοὺς
ὤλεσε μὲν νῆας γλαφυράς, ἀπὸ δ᾽ ὤλεσε λαούς,
τοὺς δ᾽ ἐλθὼν ἔκτεινε Κεφαλλήνων ὄχ᾽ ἀρίστους.
430 ἀλλ᾽ ἄγετε, πρὶν τοῦτον ἢ ἐς Πύλον ὦκα ἱκέσθαι
ἢ καὶ ἐς Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί,
ἴομεν· ἦ καὶ ἔπειτα κατηφέες ἐσσόμεθ᾽ αἰεί·
λώβη γὰρ τάδε γ᾽ ἐστὶ καὶ ἐσσομένοισι πυθέσθαι,
εἰ δὴ μὴ παίδων τε κασιγνήτων τε φονῆας
435 τισόμεθ᾽· οὐκ ἂν ἐμοί γε μετὰ φρεσὶν ἡδὺ γένοιτο
ζωέμεν, ἀλλὰ τάχιστα θανὼν φθιμένοισι μετείην.
ἀλλ᾽ ἴομεν, μὴ φθέωσι περαιωθέντες ἐκεῖνοι.»
Ὣς φάτο δάκρυ χέων, οἶκτος δ᾽ ἕλε πάντας Ἀχαιούς.
ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε Μέδων καὶ θεῖος ἀοιδὸς
440 ἐκ μεγάρων Ὀδυσῆος, ἐπεί σφεας ὕπνος ἀνῆκεν,
ἔσταν δ᾽ ἐν μέσσοισι· τάφος δ᾽ ἕλεν ἄνδρα ἕκαστον.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε Μέδων πεπνυμένα εἰδώς·
«κέκλυτε δὴ νῦν μευ, Ἰθακήσιοι· οὐ γὰρ Ὀδυσσεὺς
ἀθανάτων ἀέκητι θεῶν τάδε μήσατο ἔργα·
445 αὐτὸς ἐγὼν εἶδον θεὸν ἄμβροτον, ὅς ῥ᾽ Ὀδυσῆϊ
ἐγγύθεν ἑστήκει καὶ Μέντορι πάντα ἐῴκει.
ἀθάνατος δὲ θεὸς τοτὲ μὲν προπάροιθ᾽ Ὀδυσῆος
φαίνετο θαρσύνων, τοτὲ δὲ μνηστῆρας ὀρίνων
θῦνε κατὰ μέγαρον· τοὶ δ᾽ ἀγχιστῖνοι ἔπιπτον.»
450 Ὣς φάτο, τοὺς δ᾽ ἄρα πάντας ὑπὸ χλωρὸν δέος ᾕρει.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε γέρων ἥρως Ἁλιθέρσης
Μαστορίδης· ὁ γὰρ οἶος ὅρα πρόσσω καὶ ὀπίσσω·
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπε·
«κέκλυτε δὴ νῦν μευ, Ἰθακήσιοι, ὅττι κεν εἴπω·
455 ὑμετέρῃ κακότητι, φίλοι, τάδε ἔργα γένοντο·
οὐ γὰρ ἐμοὶ πείθεσθ᾽, οὐ Μέντορι ποιμένι λαῶν,
ὑμετέρους παῖδας καταπαυέμεν ἀφροσυνάων,
οἳ μέγα ἔργον ἔρεξαν ἀτασθαλίῃσι κακῇσι,
κτήματα κείροντες καὶ ἀτιμάζοντες ἄκοιτιν
460 ἀνδρὸς ἀριστῆος· τὸν δ᾽ οὐκέτι φάντο νέεσθαι.
καὶ νῦν ὧδε γένοιτο· πίθεσθέ μοι ὡς ἀγορεύω·
μὴ ἴομεν, μή πού τις ἐπίσπαστον κακὸν εὕρῃ.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ἀνήϊξαν μεγάλῳ ἀλαλητῷ
ἡμίσεων πλείους· τοὶ δ᾽ ἁθρόοι αὐτόθι μίμνον·
465 οὐ γάρ σφιν ἅδε μῦθος ἐνὶ φρεσίν, ἀλλ᾽ Εὐπείθει
πείθοντ᾽· αἶψα δ᾽ ἔπειτ᾽ ἐπὶ τεύχεα ἐσσεύοντο.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἕσσαντο περὶ χροῒ νώροπα χαλκόν,
ἁθρόοι ἠγερέθοντο πρὸ ἄστεος εὐρυχόροιο.
τοῖσιν δ᾽ Εὐπείθης ἡγήσατο νηπιέῃσι·
470 φῆ δ᾽ ὅ γε τίσεσθαι παιδὸς φόνον, οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔμελλεν
ἂψ ἀπονοστήσειν, ἀλλ᾽ αὐτοῦ πότμον ἐφέψειν.
αὐτὰρ Ἀθηναίη Ζῆνα Κρονίωνα προσηύδα·
«ὦ πάτερ ἡμέτερε, Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,
εἰπέ μοι εἰρομένῃ, τί νύ τοι νόος ἔνδοθι κεύθει;
475 ἢ προτέρω πόλεμόν τε κακὸν καὶ φύλοπιν αἰνὴν
τεύξεις, ἦ φιλότητα μετ᾽ ἀμφοτέροισι τίθησθα;»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
«τέκνον ἐμόν, τί με ταῦτα διείρεαι ἠδὲ μεταλλᾷς;
οὐ γὰρ δὴ τοῦτον μὲν ἐβούλευσας νόον αὐτή,
480 ὡς ἦ τοι κείνους Ὀδυσεὺς ἀποτίσεται ἐλθών;
ἔρξον ὅπως ἐθέλεις· ἐρέω δέ τοι ὡς ἐπέοικεν.
ἐπεὶ δὴ μνηστῆρας ἐτίσατο δῖος Ὀδυσσεύς,
ὅρκια πιστὰ ταμόντες ὁ μὲν βασιλευέτω αἰεί,
ἡμεῖς δ᾽ αὖ παίδων τε κασιγνήτων τε φόνοιο
485 ἔκλησιν θέωμεν· τοὶ δ᾽ ἀλλήλους φιλεόντων
ὡς τὸ πάρος, πλοῦτος δὲ καὶ εἰρήνη ἅλις ἔστω.»
Ὣς εἰπὼν ὄτρυνε πάρος μεμαυῖαν Ἀθήνην,
βῆ δὲ κατ᾽ Οὐλύμποιο καρήνων ἀΐξασα.
Οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν σίτοιο μελίφρονος ἐξ ἔρον ἕντο,
490 τοῖς ἄρα μύθων ἄρχε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«ἐξελθών τις ἴδοι μὴ δὴ σχεδὸν ὦσι κιόντες.»
ὣς ἔφατ᾽· ἐκ δ᾽ υἱὸς Δολίου κίεν, ὡς ἐκέλευε,
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ οὐδὸν ἰών, τοὺς δὲ σχεδὸν ἔσιδε πάντας.
αἶψα δ᾽ Ὀδυσσῆα ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
495 «οἵδε δὴ ἐγγὺς ἔασ᾽· ἀλλ᾽ ὁπλιζώμεθα θᾶσσον.»
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ὄρνυντο καὶ ἐν τεύχεσσι δύοντο,
τέσσαρες ἀμφ᾽ Ὀδυσῆ᾽, ἓξ δ᾽ υἱεῖς οἱ Δολίοιο·
ἐν δ᾽ ἄρα Λαέρτης Δολίος τ᾽ ἐς τεύχε᾽ ἔδυνον,
καὶ πολιοί περ ἐόντες, ἀναγκαῖοι πολεμισταί.
500 αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἕσσαντο περὶ χροῒ νώροπα χαλκόν,
ὤϊξάν ῥα θύρας, ἐκ δ᾽ ἤϊον, ἄρχε δ᾽ Ὀδυσσεύς.
Τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ ἀγχίμολον θυγάτηρ Διὸς ἦλθεν Ἀθήνη,
Μέντορι εἰδομένη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ αὐδήν.
τὴν μὲν ἰδὼν γήθησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
505 αἶψα δὲ Τηλέμαχον προσεφώνεεν ὃν φίλον υἱόν·
«Τηλέμαχ᾽, ἤδη μὲν τόδε γ᾽ εἴσεαι αὐτὸς ἐπελθών,
ἀνδρῶν μαρναμένων ἵνα τε κρίνονται ἄριστοι,
μή τι καταισχύνειν πατέρων γένος, οἳ τὸ πάρος περ
ἀλκῇ τ᾽ ἠνορέῃ τε κεκάσμεθα πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν.»
510 Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«ὄψεαι, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσθα, πάτερ φίλε, τῷδ᾽ ἐπὶ θυμῷ
οὔ τι καταισχύνοντα τεὸν γένος, ὡς ἀγορεύεις.»
Ὣς φάτο, Λαέρτης δ᾽ ἐχάρη καὶ μῦθον ἔειπε·
«τίς νύ μοι ἡμέρη ἥδε, θεοὶ φίλοι; ἦ μάλα χαίρω·
515 υἱός θ᾽ υἱωνός τ᾽ ἀρετῆς πέρι δῆριν ἔχουσι.»
Τὸν δὲ παρισταμένη προσέφη γλαυκῶπις Ἀθήνη·
«ὦ Ἀρκεισιάδη, πάντων πολὺ φίλταθ᾽ ἑταίρων,
εὐξάμενος κούρῃ γλαυκώπιδι καὶ Διὶ πατρί,
αἶψα μάλ᾽ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος.»
520 Ὣς φάτο, καί ῥ᾽ ἔμπνευσε μένος μέγα Παλλὰς Ἀθήνη.
εὐξάμενος δ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
αἶψα μάλ᾽ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος,
καὶ βάλεν Εὐπείθεα κόρυθος διὰ χαλκοπαρῄου.
ἡ δ᾽ οὐκ ἔγχος ἔρυτο, διαπρὸ δὲ εἴσατο χαλκός·
525 δούπησεν δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
ἐν δ᾽ ἔπεσον προμάχοις Ὀδυσεὺς καὶ φαίδιμος υἱός,
τύπτον δὲ ξίφεσίν τε καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισι.
καί νύ κε δὴ πάντας ὄλεσαν καὶ ἔθηκαν ἀνόστους,
εἰ μὴ Ἀθηναίη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
530 ἤϋσεν φωνῇ, κατὰ δ᾽ ἔσχεθε λαὸν ἅπαντα·
«ἴσχεσθε πτολέμου, Ἰθακήσιοι, ἀργαλέοιο,
ὥς κεν ἀναιμωτί γε διακρινθῆτε τάχιστα.»
Ὣς φάτ᾽ Ἀθηναίη, τοὺς δὲ χλωρὸν δέος εἷλε·
τῶν δ᾽ ἄρα δεισάντων ἐκ χειρῶν ἔπτατο τεύχεα,
535 πάντα δ᾽ ἐπὶ χθονὶ πῖπτε, θεᾶς ὄπα φωνησάσης·
πρὸς δὲ πόλιν τρωπῶντο λιλαιόμενοι βιότοιο·
σμερδαλέον δ᾽ ἐβόησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς,
οἴμησεν δὲ ἀλεὶς ὥς τ᾽ αἰετὸς ὑψιπετήεις.
καὶ τότε δὴ Κρονίδης ἀφίει ψολόεντα κεραυνόν,
540 κὰδ δ᾽ ἔπεσε πρόσθε γλαυκώπιδος ὀβριμοπάτρης.
δὴ τότ᾽ Ὀδυσσῆα προσέφη γλαυκῶπις Ἀθήνη·
«διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
ἴσχεο, παῦε δὲ νεῖκος ὁμοιΐου πολέμοιο,
μή πώς τοι Κρονίδης κεχολώσεται εὐρύοπα Ζεύς.»
545 Ὣς φάτ᾽ Ἀθηναίη, ὁ δ᾽ ἐπείθετο, χαῖρε δὲ θυμῷ.
ὅρκια δ᾽ αὖ κατόπισθε μετ᾽ ἀμφοτέροισιν ἔθηκε
Παλλὰς Ἀθηναίη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
Μέντορι εἰδομένη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ αὐδήν.
Οδύσσεια – ψ
Πηγή greek-language.gr _ Homer odyssey x
greek-language.gr _ Homer – Iliad and Odyssey
Ἑρμῆς δὲ ψυχὰς Κυλλήνιος ἐξεκαλεῖτο
ἀνδρῶν μνηστήρων· ἔχε δὲ ῥάβδον μετὰ χερσὶ
καλὴν χρυσείην, τῇ τ᾽ ἀνδρῶν ὄμματα θέλγει
ὧν ἐθέλει, τοὺς δ᾽ αὖτε καὶ ὑπνώοντας ἐγείρει·
5 τῇ ῥ᾽ ἄγε κινήσας, ταὶ δὲ τρίζουσαι ἕποντο.
ὡς δ᾽ ὅτε νυκτερίδες μυχῷ ἄντρου θεσπεσίοιο
τρίζουσαι ποτέονται, ἐπεί κέ τις ἀποπέσῃσιν
ὁρμαθοῦ ἐκ πέτρης, ἀνά τ᾽ ἀλλήλῃσιν ἔχονται,
ὣς αἱ τετριγυῖαι ἅμ᾽ ἤϊσαν· ἄρχε δ᾽ ἄρα σφιν
10 Ἑρμείας ἀκάκητα κατ᾽ εὐρώεντα κέλευθα.
πὰρ δ᾽ ἴσαν Ὠκεανοῦ τε ῥοὰς καὶ Λευκάδα πέτρην,
ἠδὲ παρ᾽ Ἠελίοιο πύλας καὶ δῆμον ὀνείρων
ἤϊσαν· αἶψα δ᾽ ἵκοντο κατ᾽ ἀσφοδελὸν λειμῶνα,
ἔνθα τε ναίουσι ψυχαί, εἴδωλα καμόντων.
15 Εὗρον δὲ ψυχὴν Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
καὶ Πατροκλῆος καὶ ἀμύμονος Ἀντιλόχοιο
Αἴαντός θ᾽, ὃς ἄριστος ἔην εἶδός τε δέμας τε
τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ᾽ ἀμύμονα Πηλεΐωνα.
ὣς οἱ μὲν περὶ κεῖνον ὁμίλεον· ἀγχίμολον δὲ
20 ἤλυθ᾽ ἔπι ψυχὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
ἀχνυμένη· περὶ δ᾽ ἄλλαι ἀγηγέραθ᾽, ὅσσοι ἅμ᾽ αὐτῷ
οἴκῳ ἐν Αἰγίσθοιο θάνον καὶ πότμον ἐπέσπον.
τὸν προτέρη ψυχὴ προσεφώνεε Πηλεΐωνος·
«Ἀτρεΐδη, περὶ μέν σ᾽ ἔφαμεν Διὶ τερπικεραύνῳ
25 ἀνδρῶν ἡρώων φίλον ἔμμεναι ἤματα πάντα,
οὕνεκα πολλοῖσίν τε καὶ ἰφθίμοισιν ἄνασσες
δήμῳ ἔνι Τρώων, ὅθι πάσχομεν ἄλγε᾽ Ἀχαιοί.
ἦ τ᾽ ἄρα καὶ σοὶ πρῶϊ παραστήσεσθαι ἔμελλε
μοῖρ᾽ ὀλοή, τὴν οὔ τις ἀλεύεται, ὅς κε γένηται.
30 ὡς ὄφελες τιμῆς ἀπονήμενος, ἧς περ ἄνασσες,
δήμῳ ἔνι Τρώων θάνατον καὶ πότμον ἐπισπεῖν·
τῶ κέν τοι τύμβον μὲν ἐποίησαν Παναχαιοί,
ἠδέ κε καὶ σῷ παιδὶ μέγα κλέος ἤρα᾽ ὀπίσσω·
νῦν δ᾽ ἄρα σ᾽ οἰκτίστῳ θανάτῳ εἵμαρτο ἁλῶναι.»
35 Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«ὄλβιε Πηλέος υἱέ, θεοῖς ἐπιείκελ᾽ Ἀχιλλεῦ,
ὃς θάνες ἐν Τροίῃ ἑκὰς Ἄργεος· ἀμφὶ δέ σ᾽ ἄλλοι
κτείνοντο Τρώων καὶ Ἀχαιῶν υἷες ἄριστοι,
μαρνάμενοι περὶ σεῖο· σὺ δ᾽ ἐν στροφάλιγγι κονίης
40 κεῖσο μέγας μεγαλωστί, λελασμένος ἱπποσυνάων.
ἡμεῖς δὲ πρόπαν ἦμαρ ἐμαρνάμεθ᾽· οὐδέ κε πάμπαν
παυσάμεθα πτολέμου, εἰ μὴ Ζεὺς λαίλαπι παῦσεν.
αὐτὰρ ἐπεί σ᾽ ἐπὶ νῆας ἐνείκαμεν ἐκ πολέμοιο,
κάτθεμεν ἐν λεχέεσσι, καθήραντες χρόα καλὸν
45 ὕδατί τε λιαρῷ καὶ ἀλείφατι· πολλὰ δέ σ᾽ ἀμφὶ
δάκρυα θερμὰ χέον Δαναοὶ κείροντό τε χαίτας.
μήτηρ δ᾽ ἐξ ἁλὸς ἦλθε σὺν ἀθανάτῃς ἁλίῃσιν
ἀγγελίης ἀΐουσα· βοὴ δ᾽ ἐπὶ πόντον ὀρώρει
θεσπεσίη, ὑπὸ δὲ τρόμος ἔλλαβε πάντας Ἀχαιούς.
50 καί νύ κ᾽ ἀναΐξαντες ἔβαν κοίλας ἐπὶ νῆας,
εἰ μὴ ἀνὴρ κατέρυκε παλαιά τε πολλά τε εἰδώς,
Νέστωρ, οὗ καὶ πρόσθεν ἀρίστη φαίνετο βουλή·
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν·
“ἴσχεσθ᾽, Ἀργεῖοι, μὴ φεύγετε, κοῦροι Ἀχαιῶν·
55 μήτηρ ἐξ ἁλὸς ἥδε σὺν ἀθανάτῃς ἁλίῃσιν
ἔρχεται, οὗ παιδὸς τεθνηότος ἀντιόωσα.”
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἔσχοντο φόβου μεγάθυμοι Ἀχαιοί·
ἀμφὶ δέ σ᾽ ἔστησαν κοῦραι ἁλίοιο γέροντος
οἴκτρ᾽ ὀλοφυρόμεναι, περὶ δ᾽ ἄμβροτα εἵματα ἕσσαν.
60 Μοῦσαι δ᾽ ἐννέα πᾶσαι ἀμειβόμεναι ὀπὶ καλῇ
θρήνεον· ἔνθα κεν οὔ τιν᾽ ἀδάκρυτόν γ᾽ ἐνόησας
Ἀργείων· τοῖον γὰρ ὑπώρορε Μοῦσα λίγεια.
ἑπτὰ δὲ καὶ δέκα μέν σε ὁμῶς νύκτας τε καὶ ἦμαρ
κλαίομεν ἀθάνατοί τε θεοὶ θνητοί τ᾽ ἄνθρωποι·
65 ὀκτωκαιδεκάτῃ δ᾽ ἔδομεν πυρί, πολλὰ δέ σ᾽ ἀμφὶ
μῆλα κατεκτάνομεν μάλα πίονα καὶ ἕλικας βοῦς.
καίεο δ᾽ ἔν τ᾽ ἐσθῆτι θεῶν καὶ ἀλείφατι πολλῷ
καὶ μέλιτι γλυκερῷ· πολλοὶ δ᾽ ἥρωες Ἀχαιοὶ
τεύχεσιν ἐρρώσαντο πυρὴν πέρι καιομένοιο,
70 πεζοί θ᾽ ἱππῆές τε· πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
αὐτὰρ ἐπεὶ δή σε φλὸξ ἤνυσεν Ἡφαίστοιο,
ἠῶθεν δή τοι λέγομεν λεύκ᾽ ὀστέ᾽, Ἀχιλλεῦ,
οἴνῳ ἐν ἀκρήτῳ καὶ ἀλείφατι· δῶκε δὲ μήτηρ
χρύσεον ἀμφιφορῆα· Διωνύσοιο δὲ δῶρον
75 φάσκ᾽ ἔμεναι, ἔργον δὲ περικλυτοῦ Ἡφαίστοιο.
ἐν τῷ τοι κεῖται λεύκ᾽ ὀστέα, φαίδιμ᾽ Ἀχιλλεῦ,
μίγδα δὲ Πατρόκλοιο Μενοιτιάδαο θανόντος,
χωρὶς δ᾽ Ἀντιλόχοιο, τὸν ἔξοχα τῖες ἁπάντων
τῶν ἄλλων ἑτάρων μετὰ Πάτροκλόν γε θανόντα.
80 ἀμφ᾽ αὐτοῖσι δ᾽ ἔπειτα μέγαν καὶ ἀμύμονα τύμβον
χεύαμεν Ἀργείων ἱερὸς στρατὸς αἰχμητάων
ἀκτῇ ἔπι προὐχούσῃ, ἐπὶ πλατεῖ Ἑλλησπόντῳ,
ὥς κεν τηλεφανὴς ἐκ ποντόφιν ἀνδράσιν εἴη
τοῖς οἳ νῦν γεγάασι καὶ οἳ μετόπισθεν ἔσονται.
85 μήτηρ δ᾽ αἰτήσασα θεοὺς περικαλλέ᾽ ἄεθλα
θῆκε μέσῳ ἐν ἀγῶνι ἀριστήεσσιν Ἀχαιῶν.
ἤδη μὲν πολέων τάφῳ ἀνδρῶν ἀντεβόλησας
ἡρώων, ὅτε κέν ποτ᾽ ἀποφθιμένου βασιλῆος
ζώννυνταί τε νέοι καὶ ἐπεντύνονται ἄεθλα·
90 ἀλλά κε κεῖνα μάλιστα ἰδὼν θηήσαο θυμῷ,
οἷ᾽ ἐπὶ σοὶ κατέθηκε θεὰ περικαλλέ᾽ ἄεθλα,
ἀργυρόπεζα Θέτις· μάλα γὰρ φίλος ἦσθα θεοῖσιν.
ὣς σὺ μὲν οὐδὲ θανὼν ὄνομ᾽ ὤλεσας, ἀλλά τοι αἰεὶ
πάντας ἐπ᾽ ἀνθρώπους κλέος ἔσσεται ἐσθλόν, Ἀχιλλεῦ·
95 αὐτὰρ ἐμοὶ τί τόδ᾽ ἦδος, ἐπεὶ πόλεμον τολύπευσα;
ἐν νόστῳ γάρ μοι Ζεὺς μήσατο λυγρὸν ὄλεθρον
Αἰγίσθου ὑπὸ χερσὶ καὶ οὐλομένης ἀλόχοιο.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε διάκτορος ἀργειφόντης
100 ψυχὰς μνηστήρων κατάγων Ὀδυσῆϊ δαμέντων.
τὼ δ᾽ ἄρα θαμβήσαντ᾽ ἰθὺς κίον, ὡς ἐσιδέσθην.
ἔγνω δὲ ψυχὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
παῖδα φίλον Μελανῆος, ἀγακλυτὸν Ἀμφιμέδοντα·
ξεῖνος γάρ οἱ ἔην Ἰθάκῃ ἔνι οἰκία ναίων.
105 τὸν προτέρη ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«Ἀμφίμεδον, τί παθόντες ἐρεμνὴν γαῖαν ἔδυτε
πάντες κεκριμένοι καὶ ὁμήλικες; οὐδέ κεν ἄλλως
κρινάμενος λέξαιτο κατὰ πτόλιν ἄνδρας ἀρίστους.
ἢ ὔμμ᾽ ἐν νήεσσι Ποσειδάων ἐδάμασσεν,
110 ὄρσας ἀργαλέους ἀνέμους καὶ κύματα μακρά;
ἦ που ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ᾽ ἐπὶ χέρσου
βοῦς περιταμνομένους ἠδ᾽ οἰῶν πώεα καλά,
ἠὲ περὶ πτόλιος μαχεούμενοι ἠδὲ γυναικῶν;
εἰπέ μοι εἰρομένῳ· ξεῖνος δέ τοι εὔχομαι εἶναι.
115 ἦ οὐ μέμνῃ ὅτε κεῖσε κατήλυθον ὑμέτερον δῶ,
ὀτρυνέων Ὀδυσῆα σὺν ἀντιθέῳ Μενελάῳ
Ἴλιον εἰς ἅμ᾽ ἕπεσθαι ἐϋσσέλμων ἐπὶ νηῶν;
μηνὶ δ᾽ ἄρ᾽ οὔλῳ πάντα περήσαμεν εὐρέα πόντον,
σπουδῇ παρπεπιθόντες Ὀδυσσῆα πτολίπορθον.»
120 Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀμφιμέδοντος·
«Ἀτρεΐδη κύδιστε, ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον,
μέμνημαι τάδε πάντα, διοτρεφές, ὡς ἀγορεύεις·
σοὶ δ᾽ ἐγὼ εὖ μάλα πάντα καὶ ἀτρεκέως καταλέξω,
ἡμετέρου θανάτοιο κακὸν τέλος, οἷον ἐτύχθη.
125 μνώμεθ᾽ Ὀδυσσῆος δὴν οἰχομένοιο δάμαρτα·
ἡ δ᾽ οὔτ᾽ ἠρνεῖτο στυγερὸν γάμον οὔτ᾽ ἐτελεύτα,
ἡμῖν φραζομένη θάνατον καὶ κῆρα μέλαιναν,
ἀλλὰ δόλον τόνδ᾽ ἄλλον ἐνὶ φρεσὶ μερμήριξε·
στησαμένη μέγαν ἱστὸν ἐνὶ μεγάροισιν ὕφαινε,
130 λεπτὸν καὶ περίμετρον· ἄφαρ δ᾽ ἡμῖν μετέειπε·
“κοῦροι, ἐμοὶ μνηστῆρες, ἐπεὶ θάνε δῖος Ὀδυσσεύς,
μίμνετ᾽ ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον, εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω, μή μοι μεταμώνια νήματ᾽ ὄληται,
Λαέρτῃ ἥρωϊ ταφήϊον, εἰς ὅτε κέν μιν
135 μοῖρ᾽ ὀλοὴ καθέλῃσι τανηλεγέος θανάτοιο,
μή τίς μοι κατὰ δῆμον Ἀχαιϊάδων νεμεσήσῃ,
αἴ κεν ἄτερ σπείρου κῆται πολλὰ κτεατίσσας.”
ὣς ἔφαθ᾽, ἡμῖν δ᾽ αὖτ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκεν μέγαν ἱστόν,
140 νύκτας δ᾽ ἀλλύεσκεν, ἐπὴν δαΐδας παραθεῖτο.
ὣς τρίετες μὲν ἔληθε δόλῳ καὶ ἔπειθεν Ἀχαιούς·
ἀλλ᾽ ὅτε τέτρατον ἦλθεν ἔτος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
μηνῶν φθινόντων, περὶ δ᾽ ἤματα πόλλ᾽ ἐτελέσθη,
καὶ τότε δή τις ἔειπε γυναικῶν, ἣ σάφα ᾔδη,
145 καὶ τήν γ᾽ ἀλλύουσαν ἐφεύρομεν ἀγλαὸν ἱστόν.
ὣς τὸ μὲν ἐξετέλεσσε καὶ οὐκ ἐθέλουσ᾽, ὑπ᾽ ἀνάγκης.
εὖθ᾽ ἡ φᾶρος ἔδειξεν, ὑφήνασα μέγαν ἱστόν,
πλύνασ᾽, ἠελίῳ ἐναλίγκιον ἠὲ σελήνῃ,
καὶ τότε δή ῥ᾽ Ὀδυσῆα κακός ποθεν ἤγαγε δαίμων
150 ἀγροῦ ἐπ᾽ ἐσχατιήν, ὅθι δώματα ναῖε συβώτης.
ἔνθ᾽ ἦλθεν φίλος υἱὸς Ὀδυσσῆος θείοιο,
ἐκ Πύλου ἠμαθόεντος ἰὼν σὺν νηῒ μελαίνῃ·
τὼ δὲ μνηστῆρσιν θάνατον κακὸν ἀρτύναντε
ἵκοντο προτὶ ἄστυ περικλυτόν, ἦ τοι Ὀδυσσεὺς
155 ὕστερος, αὐτὰρ Τηλέμαχος πρόσθ᾽ ἡγεμόνευε.
τὸν δὲ συβώτης ἦγε κακὰ χροῒ εἵματ᾽ ἔχοντα,
πτωχῷ λευγαλέῳ ἐναλίγκιον ἠδὲ γέροντι
σκηπτόμενον· τὰ δὲ λυγρὰ περὶ χροῒ εἵματα ἕστο·
οὐδέ τις ἡμείων δύνατο γνῶναι τὸν ἐόντα
160 ἐξαπίνης προφανέντ᾽, οὐδ᾽ οἳ προγενέστεροι ἦσαν,
ἀλλ᾽ ἔπεσίν τε κακοῖσιν ἐνίσσομεν ἠδὲ βολῇσιν.
αὐτὰρ ὁ τῆος ἐτόλμα ἐνὶ μεγάροισιν ἑοῖσι
βαλλόμενος καὶ ἐνισσόμενος τετληότι θυμῷ·
ἀλλ᾽ ὅτε δή μιν ἔγειρε Διὸς νόος αἰγιόχοιο,
165 σὺν μὲν Τηλεμάχῳ περικαλλέα τεύχε᾽ ἀείρας
ἐς θάλαμον κατέθηκε καὶ ἐκλήϊσεν ὀχῆας,
αὐτὰρ ὁ ἣν ἄλοχον πολυκερδείῃσιν ἄνωγε
τόξον μνηστήρεσσι θέμεν πολιόν τε σίδηρον,
ἡμῖν αἰνομόροισιν ἀέθλια καὶ φόνου ἀρχήν.
170 οὐδέ τις ἡμείων δύνατο κρατεροῖο βιοῖο
νευρὴν ἐντανύσαι, πολλὸν δ᾽ ἐπιδευέες ἦμεν.
ἀλλ᾽ ὅτε χεῖρας ἵκανεν Ὀδυσσῆος μέγα τόξον,
ἔνθ᾽ ἡμεῖς μὲν πάντες ὁμοκλέομεν ἐπέεσσι
τόξον μὴ δόμεναι, μηδ᾽ εἰ μάλα πόλλ᾽ ἀγορεύοι,
175 Τηλέμαχος δέ μιν οἶος ἐποτρύνων ἐκέλευσεν.
αὐτὰρ ὁ δέξατο χειρὶ πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς,
ῥηϊδίως δ᾽ ἐτάνυσσε βιόν, διὰ δ᾽ ἧκε σιδήρου,
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ οὐδὸν ἰών, ταχέας δ᾽ ἐκχεύατ᾽ ὀϊστοὺς
δεινὸν παπταίνων, βάλε δ᾽ Ἀντίνοον βασιλῆα.
180 αὐτὰρ ἔπειτ᾽ ἄλλοις ἐφίει βέλεα στονόεντα,
ἄντα τιτυσκόμενος· τοὶ δ᾽ ἀγχιστῖνοι ἔπιπτον.
γνωτὸν δ᾽ ἦν ὅ ῥά τίς σφι θεῶν ἐπιτάρροθος ἦεν·
αὐτίκα γὰρ κατὰ δώματ᾽ ἐπισπόμενοι μένεϊ σφῷ
κτεῖνον ἐπιστροφάδην, τῶν δὲ στόνος ὄρνυτ᾽ ἀεικὴς
185 κράτων τυπτομένων, δάπεδον δ᾽ ἅπαν αἵματι θῦεν.
ὣς ἡμεῖς, Ἀγάμεμνον, ἀπωλόμεθ᾽, ὧν ἔτι καὶ νῦν
σώματ᾽ ἀκηδέα κεῖται ἐνὶ μεγάροις Ὀδυσῆος·
οὐ γάρ πω ἴσασι φίλοι κατὰ δώμαθ᾽ ἑκάστου,
οἵ κ᾽ ἀπονίψαντες μέλανα βρότον ἐξ ὠτειλέων
190 κατθέμενοι γοάοιεν· ὃ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.»
Τὸν δ᾽ αὖτε ψυχὴ προσεφώνεεν Ἀτρεΐδαο·
«ὄλβιε Λαέρταο πάϊ, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
ἦ ἄρα σὺν μεγάλῃ ἀρετῇ ἐκτήσω ἄκοιτιν·
ὡς ἀγαθαὶ φρένες ἦσαν ἀμύμονι Πηνελοπείῃ,
195 κούρῃ Ἰκαρίου· ὡς εὖ μέμνητ᾽ Ὀδυσῆος,
ἀνδρὸς κουριδίου. τῷ οἱ κλέος οὔ ποτ᾽ ὀλεῖται
ἧς ἀρετῆς, τεύξουσι δ᾽ ἐπιχθονίοισιν ἀοιδὴν
ἀθάνατοι χαρίεσσαν ἐχέφρονι Πηνελοπείῃ,
οὐχ ὡς Τυνδαρέου κούρη κακὰ μήσατο ἔργα,
200 κουρίδιον κτείνασα πόσιν, στυγερὴ δέ τ᾽ ἀοιδὴ
ἔσσετ᾽ ἐπ᾽ ἀνθρώπους, χαλεπὴν δέ τε φῆμιν ὀπάσσει
θηλυτέρῃσι γυναιξί, καὶ ἥ κ᾽ εὐεργὸς ἔῃσιν.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
ἑσταότ᾽ εἰν Ἀΐδαο δόμοις, ὑπὸ κεύθεσι γαίης·
205 οἱ δ᾽ ἐπεὶ ἐκ πόλιος κατέβαν, τάχα δ᾽ ἀγρὸν ἵκοντο
καλὸν Λαέρταο τετυγμένον, ὅν ῥά ποτ᾽ αὐτὸς
Λαέρτης κτεάτισσεν, ἐπεὶ μάλα πόλλ᾽ ἐμόγησεν.
ἔνθα οἱ οἶκος ἔην, περὶ δὲ κλίσιον θέε πάντῃ,
ἐν τῷ σιτέσκοντο καὶ ἵζανον ἠδὲ ἴαυον
210 δμῶες ἀναγκαῖοι, τοί οἱ φίλα ἐργάζοντο.
ἐν δὲ γυνὴ Σικελὴ γρηῢς πέλεν, ἥ ῥα γέροντα
ἐνδυκέως κομέεσκεν ἐπ᾽ ἀγροῦ, νόσφι πόληος.
ἔνθ᾽ Ὀδυσεὺς δμώεσσι καὶ υἱέϊ μῦθον ἔειπεν·
«ὑμεῖς μὲν νῦν ἔλθετ᾽ ἐϋκτίμενον δόμον εἴσω,
215 δεῖπνον δ᾽ αἶψα συῶν ἱερεύσατε ὅς τις ἄριστος·
αὐτὰρ ἐγὼ πατρὸς πειρήσομαι ἡμετέροιο,
αἴ κέ μ᾽ ἐπιγνώῃ καὶ φράσσεται ὀφθαλμοῖσιν,
ἦέ κεν ἀγνοιῇσι πολὺν χρόνον ἀμφὶς ἐόντα.»
Ὣς εἰπὼν δμώεσσιν ἀρήϊα τεύχε᾽ ἔδωκεν.
220 οἱ μὲν ἔπειτα δόμονδε θοῶς κίον, αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἆσσον ἴεν πολυκάρπου ἀλῳῆς πειρητίζων.
οὐδ᾽ εὗρεν Δολίον, μέγαν ὄρχατον ἐσκαταβαίνων,
οὐδέ τινα δμώων οὐδ᾽ υἱῶν· ἀλλ᾽ ἄρα τοί γε
αἱμασιὰς λέξοντες ἀλωῆς ἔμμεναι ἕρκος
225 οἴχοντ᾽, αὐτὰρ ὁ τοῖσι γέρων ὁδὸν ἡγεμόνευε.
τὸν δ᾽ οἶον πατέρ᾽ εὗρεν ἐϋκτιμένῃ ἐν ἀλῳῇ,
λιστρεύοντα φυτόν· ῥυπόωντα δὲ ἕστο χιτῶνα
ῥαπτὸν ἀεικέλιον, περὶ δὲ κνήμῃσι βοείας
κνημῖδας ῥαπτὰς δέδετο, γραπτῦς ἀλεείνων,
230 χειρῖδάς τ᾽ ἐπὶ χερσὶ βάτων ἕνεκ᾽· αὐτὰρ ὕπερθεν
αἰγείην κυνέην κεφαλῇ ἔχε, πένθος ἀέξων.
τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεὺς
γήραϊ τειρόμενον, μέγα δὲ φρεσὶ πένθος ἔχοντα,
στὰς ἄρ᾽ ὑπὸ βλωθρὴν ὄγχνην κατὰ δάκρυον εἶβε.
235 μερμήριξε δ᾽ ἔπειτα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμὸν
κύσσαι καὶ περιφῦναι ἑὸν πατέρ᾽, ἠδὲ ἕκαστα
εἰπεῖν, ὡς ἔλθοι καὶ ἵκοιτ᾽ ἐς πατρίδα γαῖαν,
ἦ πρῶτ᾽ ἐξερέοιτο ἕκαστά τε πειρήσαιτο.
ὧδε δέ οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶναι,
240 πρῶτον κερτομίοις ἐπέεσσιν πειρηθῆναι.
τὰ φρονέων ἰθὺς κίεν αὐτοῦ δῖος Ὀδυσσεύς.
ἦ τοι ὁ μὲν κατέχων κεφαλὴν φυτὸν ἀμφελάχαινε·
τὸν δὲ παριστάμενος προσεφώνεε φαίδιμος υἱός·
«ὦ γέρον, οὐκ ἀδαημονίη σ᾽ ἔχει ἀμφιπολεύειν
245 ὄρχατον, ἀλλ᾽ εὖ τοι κομιδὴ ἔχει, οὐδέ τι πάμπαν,
οὐ φυτόν, οὐ συκέη, οὐκ ἄμπελος, οὐ μὲν ἐλαίη,
οὐκ ὄγχνη, οὐ πρασιή τοι ἄνευ κομιδῆς κατὰ κῆπον.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δὲ μὴ χόλον ἔνθεο θυμῷ·
αὐτόν σ᾽ οὐκ ἀγαθὴ κομιδὴ ἔχει, ἀλλ᾽ ἅμα γῆρας
250 λυγρὸν ἔχεις αὐχμεῖς τε κακῶς καὶ ἀεικέα ἕσσαι.
οὐ μὲν ἀεργίης γε ἄναξ ἕνεκ᾽ οὔ σε κομίζει,
οὐδέ τί τοι δούλειον ἐπιπρέπει εἰσοράασθαι
εἶδος καὶ μέγεθος· βασιλῆι γὰρ ἀνδρὶ ἔοικας.
τοιούτῳ δὲ ἔοικας, ἐπεὶ λούσαιτο φάγοι τε,
255 εὑδέμεναι μαλακῶς· ἡ γὰρ δίκη ἐστὶ γερόντων.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
τεῦ δμώς εἰς ἀνδρῶν; τεῦ δ᾽ ὄρχατον ἀμφιπολεύεις;
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ,
εἰ ἐτεόν γ᾽ Ἰθάκην τήνδ᾽ ἱκόμεθ᾽, ὥς μοι ἔειπεν
260 οὗτος ἀνὴρ νῦν δὴ ξυμβλήμενος ἐνθάδ᾽ ἰόντι,
οὔ τι μάλ᾽ ἀρτίφρων, ἐπεὶ οὐ τόλμησεν ἕκαστα
εἰπεῖν ἠδ᾽ ἐπακοῦσαι ἐμὸν ἔπος, ὡς ἐρέεινον
ἀμφὶ ξείνῳ ἐμῷ, ἤ που ζώει τε καὶ ἔστιν,
ἦ ἤδη τέθνηκε καὶ εἰν Ἀΐδαο δόμοισιν.
265 ἐκ γάρ τοι ἐρέω, σὺ δὲ σύνθεο καί μευ ἄκουσον·
ἄνδρα ποτ᾽ ἐξείνισσα φίλῃ ἐν πατρίδι γαίῃ
ἡμέτερόνδ᾽ ἐλθόντα, καὶ οὔ πώ τις βροτὸς ἄλλος
ξείνων τηλεδαπῶν φιλίων ἐμὸν ἵκετο δῶμα·
εὔχετο δ᾽ ἐξ Ἰθάκης γένος ἔμμεναι, αὐτὰρ ἔφασκε
270 Λαέρτην Ἀρκεισιάδην πατέρ᾽ ἔμμεναι αὐτῷ.
τὸν μὲν ἐγὼ πρὸς δώματ᾽ ἄγων ἐῢ ἐξείνισσα,
ἐνδυκέως φιλέων, πολλῶν κατὰ οἶκον ἐόντων,
καί οἱ δῶρα πόρον ξεινήϊα, οἷα ἐῴκει.
χρυσοῦ μέν οἱ δῶκ᾽ εὐεργέος ἑπτὰ τάλαντα,
275 δῶκα δέ οἱ κρητῆρα πανάργυρον ἀνθεμόεντα,
δώδεκα δ᾽ ἁπλοΐδας χλαίνας, τόσσους δὲ τάπητας,
τόσσα δὲ φάρεα καλά, τόσους δ᾽ ἐπὶ τοῖσι χιτῶνας,
χωρὶς δ᾽ αὖτε γυναῖκας ἀμύμονα ἔργα ἰδυίας
τέσσαρας εἰδαλίμας, ἃς ἤθελεν αὐτὸς ἑλέσθαι.»
280 Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα πατὴρ κατὰ δάκρυον εἴβων·
«ξεῖν᾽, ἦ τοι μὲν γαῖαν ἱκάνεις ἣν ἐρεείνεις,
ὑβρισταὶ δ᾽ αὐτὴν καὶ ἀτάσθαλοι ἄνδρες ἔχουσι.
δῶρα δ᾽ ἐτώσια ταῦτα χαρίζεο, μυρί᾽ ὀπάζων·
εἰ γάρ μιν ζωόν γ᾽ ἐκίχεις Ἰθάκης ἐνὶ δήμῳ,
285 τῷ κέν σ᾽ εὖ δώροισιν ἀμειψάμενος ἀπέπεμψε
καὶ ξενίῃ ἀγαθῇ· ἡ γὰρ θέμις, ὅς τις ὑπάρξῃ.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
πόστον δὴ ἔτος ἐστίν, ὅτε ξείνισσας ἐκεῖνον
σὸν ξεῖνον δύστηνον, ἐμὸν παῖδ᾽, εἴ ποτ᾽ ἔην γε,
290 δύσμορον; ὅν που τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης
ἠέ που ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες, ἢ ἐπὶ χέρσου
θηρσὶ καὶ οἰωνοῖσιν ἕλωρ γένετ᾽· οὐδέ ἑ μήτηρ
κλαῦσε περιστείλασα πατήρ θ᾽, οἵ μιν τεκόμεσθα·
οὐδ᾽ ἄλοχος πολύδωρος, ἐχέφρων Πηνελόπεια,
295 κώκυσ᾽ ἐν λεχέεσσιν ἑὸν πόσιν, ὡς ἐπεῴκει,
ὀφθαλμοὺς καθελοῦσα· τὸ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ·
τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ποῦ δαὶ νηῦς ἕστηκε θοή, ἥ σ᾽ ἤγαγε δεῦρο
300 ἀντιθέους θ᾽ ἑτάρους; ἦ ἔμπορος εἰλήλουθας
νηὸς ἐπ᾽ ἀλλοτρίης, οἱ δ᾽ ἐκβήσαντες ἔβησαν;»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«τοιγὰρ ἐγώ τοι πάντα μάλ᾽ ἀτρεκέως καταλέξω.
εἰμὶ μὲν ἐξ Ἀλύβαντος, ὅθι κλυτὰ δώματα ναίω,
305 υἱὸς Ἀφείδαντος Πολυπημονίδαο ἄνακτος·
αὐτὰρ ἐμοί γ᾽ ὄνομ᾽ ἐστὶν Ἐπήριτος· ἀλλά με δαίμων
πλάγξ᾽ ἀπὸ Σικανίης δεῦρ᾽ ἐλθέμεν οὐκ ἐθέλοντα·
νηῦς δέ μοι ἥδ᾽ ἕστηκεν ἐπ᾽ ἀγροῦ νόσφι πόληος.
αὐτὰρ Ὀδυσσῆϊ τόδε δὴ πέμπτον ἔτος ἐστίν,
310 ἐξ οὗ κεῖθεν ἔβη καὶ ἐμῆς ἀπελήλυθε πάτρης,
δύσμορος· ἦ τέ οἱ ἐσθλοὶ ἔσαν ὄρνιθες ἰόντι,
δεξιοί, οἷς χαίρων μὲν ἐγὼν ἀπέπεμπον ἐκεῖνον,
χαῖρε δὲ κεῖνος ἰών· θυμὸς δ᾽ ἔτι νῶϊν ἐώλπει
μίξεσθαι ξενίῃ ἠδ᾽ ἀγλαὰ δῶρα διδώσειν.»
315 Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ ἄχεος νεφέλη ἐκάλυψε μέλαινα·
ἀμφοτέρῃσι δὲ χερσὶν ἑλὼν κόνιν αἰθαλόεσσαν
χεύατο κὰκ κεφαλῆς πολιῆς, ἁδινὰ στεναχίζων.
τοῦ δ᾽ ὠρίνετο θυμός, ἀνὰ ῥῖνας δέ οἱ ἤδη
δριμὺ μένος προὔτυψε φίλον πατέρ᾽ εἰσορόωντι.
320 κύσσε δέ μιν περιφὺς ἐπιάλμενος ἠδὲ προσηύδα·
«κεῖνος μὲν τοι ὅδ᾽ αὐτὸς ἐγώ, πάτερ, ὃν σὺ μεταλλᾷς,
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἴσχεο κλαυθμοῖο γόοιό τε δακρυόεντος.
ἐκ γάρ τοι ἐρέω· μάλα δὲ χρὴ σπευδέμεν ἔμπης·
325 μνηστῆρας κατέπεφνον ἐν ἡμετέροισι δόμοισι,
λώβην τινύμενος θυμαλγέα καὶ κακὰ ἔργα.»
Τὸν δ᾽ αὖ Λαέρτης ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
«εἰ μὲν δὴ Ὀδυσεύς γε ἐμὸς πάϊς ἐνθάδ᾽ ἱκάνεις,
σῆμά τί μοι νῦν εἰπὲ ἀριφραδές, ὄφρα πεποίθω.»
330 Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«οὐλὴν μὲν πρῶτον τήνδε φράσαι ὀφθαλμοῖσι,
τὴν ἐν Παρνησῷ μ᾽ ἔλασεν σῦς λευκῷ ὀδόντι
οἰχόμενον· σὺ δέ με προΐεις καὶ πότνια μήτηρ
ἐς πατέρ᾽ Αὐτόλυκον μητρὸς φίλον, ὄφρ᾽ ἂν ἑλοίμην
335 δῶρα, τὰ δεῦρο μολών μοι ὑπέσχετο καὶ κατένευσεν.
εἰ δ᾽ ἄγε τοι καὶ δένδρε᾽ ἐϋκτιμένην κατ᾽ ἀλῳὴν
εἴπω, ἅ μοί ποτ᾽ ἔδωκας, ἐγὼ δ᾽ ᾔτεόν σε ἕκαστα
παιδνὸς ἐών, κατὰ κῆπον ἐπισπόμενος· διὰ δ᾽ αὐτῶν
ἱκνεύμεσθα, σὺ δ᾽ ὠνόμασας καὶ ἔειπες ἕκαστα.
340 ὄγχνας μοι δῶκας τρισκαίδεκα καὶ δέκα μηλέας,
συκέας τεσσαράκοντ᾽· ὄρχους δέ μοι ὧδ᾽ ὀνόμηνας
δώσειν πεντήκοντα, διατρύγιος δὲ ἕκαστος
ἤην· ἔνθα δ᾽ ἀνὰ σταφυλαὶ παντοῖαι ἔασιν,
ὁππότε δὴ Διὸς ὧραι ἐπιβρίσειαν ὕπερθεν.»
345 Ὣς φάτο, τοῦ δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ,
σήματ᾽ ἀναγνόντος τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ᾽ Ὀδυσσεύς·
ἀμφὶ δὲ παιδὶ φίλῳ βάλε πήχεε· τὸν δὲ ποτὶ οἷ
εἷλεν ἀποψύχοντα πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἔμπνυτο καὶ ἐς φρένα θυμὸς ἀγέρθη,
350 ἐξαῦτις μύθοισιν ἀμειβόμενος προσέειπε·
«Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥα ἔτ᾽ ἐστὲ θεοὶ κατὰ μακρὸν Ὄλυμπον,
εἰ ἐτεὸν μνηστῆρες ἀτάσθαλον ὕβριν ἔτισαν.
νῦν δ᾽ αἰνῶς δείδοικα κατὰ φρένα μὴ τάχα πάντες
ἐνθάδ᾽ ἐπέλθωσιν Ἰθακήσιοι, ἀγγελίας δὲ
355 πάντῃ ἐποτρύνωσι Κεφαλλήνων πολίεσσι.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«θάρσει, μή τοι ταῦτα μετὰ φρεσὶ σῇσι μελόντων.
ἀλλ᾽ ἴομεν προτὶ οἶκον, ὃς ὀρχάτου ἐγγύθι κεῖται·
ἔνθα δὲ Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην
360 προὔπεμψ᾽, ὡς ἂν δεῖπνον ἐφοπλίσσωσι τάχιστα.»
Ὣς ἄρα φωνήσαντε βάτην πρὸς δώματα καλά.
οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἵκοντο δόμους εὖ ναιετάοντας,
εὗρον Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην
ταμνομένους κρέα πολλὰ κερῶντάς τ᾽ αἴθοπα οἶνον.
365 Τόφρα δὲ Λαέρτην μεγαλήτορα ᾧ ἐνὶ οἴκῳ
ἀμφίπολος Σικελὴ λοῦσεν καὶ χρῖσεν ἐλαίῳ,
ἀμφὶ δ᾽ ἄρα χλαῖναν καλὴν βάλεν· αὐτὰρ Ἀθήνη
ἄγχι παρισταμένη μέλε᾽ ἤλδανε ποιμένι λαῶν,
μείζονα δ᾽ ἠὲ πάρος καὶ πάσσονα θῆκεν ἰδέσθαι.
370 ἐκ δ᾽ ἀσαμίνθου βῆ· θαύμαζε δέ μιν φίλος υἱός,
ὡς ἴδεν ἀθανάτοισι θεοῖς ἐναλίγκιον ἄντην·
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ὦ πάτερ, ἦ μάλα τίς σε θεῶν αἰειγενετάων
εἶδός τε μέγεθός τε ἀμείνονα θῆκεν ἰδέσθαι.»
375 Τὸν δ᾽ αὖ Λαέρτης πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«αἲ γάρ, Ζεῦ τε πάτερ καὶ Ἀθηναίη καὶ Ἄπολλον,
οἷος Νήρικον εἷλον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
ἀκτὴν ἠπείροιο, Κεφαλλήνεσσιν ἀνάσσων,
τοῖος ἐών τοι χθιζὸς ἐν ἡμετέροισι δόμοισι,
380 τεύχε᾽ ἔχων ὤμοισιν, ἐφεστάμεναι καὶ ἀμύνειν
ἄνδρας μνηστῆρας· τῷ κε σφέων γούνατ᾽ ἔλυσα
πολλῶν ἐν μεγάροισι, σὺ δὲ φρένας ἔνδον ἐγήθεις.»
Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν παύσαντο πόνου τετύκοντό τε δαῖτα,
385 ἑξείης ἕζοντο κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε.
ἔνθ᾽ οἱ μὲν δείπνῳ ἐπεχείρεον· ἀγχίμολον δὲ
ἦλθ᾽ ὁ γέρων Δολίος, σὺν δ᾽ υἱεῖς τοῖο γέροντος,
ἐξ ἔργων μογέοντες, ἐπεὶ προμολοῦσα κάλεσσε
μήτηρ, γρηῦς Σικελή, ἥ σφεας τρέφε καί ῥα γέροντα
390 ἐνδυκέως κομέεσκεν, ἐπεὶ κατὰ γῆρας ἔμαρψεν.
οἱ δ᾽ ὡς οὖν Ὀδυσῆα ἴδον φράσσαντό τε θυμῷ,
ἔσταν ἐνὶ μεγάροισι τεθηπότες· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
μειλιχίοις ἐπέεσσι καθαπτόμενος προσέειπεν·
«ὦ γέρον, ἵζ᾽ ἐπὶ δεῖπνον, ἀπεκλελάθεσθε δὲ θάμβευς·
395 δηρὸν γὰρ σίτῳ ἐπιχειρήσειν μεμαῶτες
μίμνομεν ἐν μεγάροις, ὑμέας ποτιδέγμενοι αἰεί.»
Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, Δολίος δ᾽ ἰθὺς κίε χεῖρε πετάσσας
ἀμφοτέρας, Ὀδυσεῦς δὲ λαβὼν κύσε χεῖρ᾽ ἐπὶ καρπῷ,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
400 «ὦ φίλ᾽, ἐπεὶ νόστησας ἐελδομένοισι μάλ᾽ ἡμῖν
οὐδ᾽ ἔτ᾽ ὀϊομένοισι, θεοὶ δέ σε ἤγαγον αὐτοί,
οὖλέ τε καὶ μάλα χαῖρε, θεοὶ δέ τοι ὄλβια δοῖεν.
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ,
ἢ ἤδη σάφα οἶδε περίφρων Πηνελόπεια
405 νοστήσαντά σε δεῦρ᾽, ἦ ἄγγελον ὀτρύνωμεν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ὦ γέρον, ἤδη οἶδε· τί σε χρὴ ταῦτα πένεσθαι;»
Ὣς φάθ᾽, ὁ δ᾽ αὖτις ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐϋξέστου ἐπὶ δίφρου.
ὣς δ᾽ αὔτως παῖδες Δολίου κλυτὸν ἀμφ᾽ Ὀδυσῆα
410 δεικανόωντ᾽ ἐπέεσσι καὶ ἐν χείρεσσι φύοντο,
ἑξείης δ᾽ ἕζοντο παραὶ Δολίον, πατέρα σφόν.
Ὣς οἱ μὲν περὶ δεῖπνον ἐνὶ μεγάροισι πένοντο·
Ὄσσα δ᾽ ἄρ᾽ ἄγγελος ὦκα κατὰ πτόλιν οἴχετο πάντῃ,
μνηστήρων στυγερὸν θάνατον καὶ κῆρ᾽ ἐνέπουσα.
415 οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ὁμῶς ἀΐοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν ἄλλος
μυχμῷ τε στοναχῇ τε δόμων προπάροιθ᾽ Ὀδυσῆος,
ἐκ δὲ νέκυς οἴκων φόρεον καὶ θάπτον ἕκαστοι,
τοὺς δ᾽ ἐξ ἀλλάων πολίων οἶκόνδε ἕκαστον
πέμπον ἄγειν ἁλιεῦσι θοῇς ἐπὶ νηυσὶ τιθέντες·
420 αὐτοὶ δ᾽ εἰς ἀγορὴν κίον ἁθρόοι, ἀχνύμενοι κῆρ.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἤγερθεν ὁμηγερέες τ᾽ ἐγένοντο,
τοῖσιν δ᾽ Εὐπείθης ἀνά θ᾽ ἵστατο καὶ μετέειπε·
παιδὸς γάρ οἱ ἄλαστον ἐνὶ φρεσὶ πένθος ἔκειτο,
Ἀντινόου, τὸν πρῶτον ἐνήρατο δῖος Ὀδυσσεύς·
425 τοῦ ὅ γε δάκρυ χέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν·
«ὦ φίλοι, ἦ μέγα ἔργον ἀνὴρ ὅδε μήσατ᾽ Ἀχαιούς·
τοὺς μὲν σὺν νήεσσιν ἄγων πολέας τε καὶ ἐσθλοὺς
ὤλεσε μὲν νῆας γλαφυράς, ἀπὸ δ᾽ ὤλεσε λαούς,
τοὺς δ᾽ ἐλθὼν ἔκτεινε Κεφαλλήνων ὄχ᾽ ἀρίστους.
430 ἀλλ᾽ ἄγετε, πρὶν τοῦτον ἢ ἐς Πύλον ὦκα ἱκέσθαι
ἢ καὶ ἐς Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί,
ἴομεν· ἦ καὶ ἔπειτα κατηφέες ἐσσόμεθ᾽ αἰεί·
λώβη γὰρ τάδε γ᾽ ἐστὶ καὶ ἐσσομένοισι πυθέσθαι,
εἰ δὴ μὴ παίδων τε κασιγνήτων τε φονῆας
435 τισόμεθ᾽· οὐκ ἂν ἐμοί γε μετὰ φρεσὶν ἡδὺ γένοιτο
ζωέμεν, ἀλλὰ τάχιστα θανὼν φθιμένοισι μετείην.
ἀλλ᾽ ἴομεν, μὴ φθέωσι περαιωθέντες ἐκεῖνοι.»
Ὣς φάτο δάκρυ χέων, οἶκτος δ᾽ ἕλε πάντας Ἀχαιούς.
ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε Μέδων καὶ θεῖος ἀοιδὸς
440 ἐκ μεγάρων Ὀδυσῆος, ἐπεί σφεας ὕπνος ἀνῆκεν,
ἔσταν δ᾽ ἐν μέσσοισι· τάφος δ᾽ ἕλεν ἄνδρα ἕκαστον.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε Μέδων πεπνυμένα εἰδώς·
«κέκλυτε δὴ νῦν μευ, Ἰθακήσιοι· οὐ γὰρ Ὀδυσσεὺς
ἀθανάτων ἀέκητι θεῶν τάδε μήσατο ἔργα·
445 αὐτὸς ἐγὼν εἶδον θεὸν ἄμβροτον, ὅς ῥ᾽ Ὀδυσῆϊ
ἐγγύθεν ἑστήκει καὶ Μέντορι πάντα ἐῴκει.
ἀθάνατος δὲ θεὸς τοτὲ μὲν προπάροιθ᾽ Ὀδυσῆος
φαίνετο θαρσύνων, τοτὲ δὲ μνηστῆρας ὀρίνων
θῦνε κατὰ μέγαρον· τοὶ δ᾽ ἀγχιστῖνοι ἔπιπτον.»
450 Ὣς φάτο, τοὺς δ᾽ ἄρα πάντας ὑπὸ χλωρὸν δέος ᾕρει.
τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε γέρων ἥρως Ἁλιθέρσης
Μαστορίδης· ὁ γὰρ οἶος ὅρα πρόσσω καὶ ὀπίσσω·
ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπε·
«κέκλυτε δὴ νῦν μευ, Ἰθακήσιοι, ὅττι κεν εἴπω·
455 ὑμετέρῃ κακότητι, φίλοι, τάδε ἔργα γένοντο·
οὐ γὰρ ἐμοὶ πείθεσθ᾽, οὐ Μέντορι ποιμένι λαῶν,
ὑμετέρους παῖδας καταπαυέμεν ἀφροσυνάων,
οἳ μέγα ἔργον ἔρεξαν ἀτασθαλίῃσι κακῇσι,
κτήματα κείροντες καὶ ἀτιμάζοντες ἄκοιτιν
460 ἀνδρὸς ἀριστῆος· τὸν δ᾽ οὐκέτι φάντο νέεσθαι.
καὶ νῦν ὧδε γένοιτο· πίθεσθέ μοι ὡς ἀγορεύω·
μὴ ἴομεν, μή πού τις ἐπίσπαστον κακὸν εὕρῃ.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρ᾽ ἀνήϊξαν μεγάλῳ ἀλαλητῷ
ἡμίσεων πλείους· τοὶ δ᾽ ἁθρόοι αὐτόθι μίμνον·
465 οὐ γάρ σφιν ἅδε μῦθος ἐνὶ φρεσίν, ἀλλ᾽ Εὐπείθει
πείθοντ᾽· αἶψα δ᾽ ἔπειτ᾽ ἐπὶ τεύχεα ἐσσεύοντο.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἕσσαντο περὶ χροῒ νώροπα χαλκόν,
ἁθρόοι ἠγερέθοντο πρὸ ἄστεος εὐρυχόροιο.
τοῖσιν δ᾽ Εὐπείθης ἡγήσατο νηπιέῃσι·
470 φῆ δ᾽ ὅ γε τίσεσθαι παιδὸς φόνον, οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔμελλεν
ἂψ ἀπονοστήσειν, ἀλλ᾽ αὐτοῦ πότμον ἐφέψειν.
αὐτὰρ Ἀθηναίη Ζῆνα Κρονίωνα προσηύδα·
«ὦ πάτερ ἡμέτερε, Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,
εἰπέ μοι εἰρομένῃ, τί νύ τοι νόος ἔνδοθι κεύθει;
475 ἢ προτέρω πόλεμόν τε κακὸν καὶ φύλοπιν αἰνὴν
τεύξεις, ἦ φιλότητα μετ᾽ ἀμφοτέροισι τίθησθα;»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
«τέκνον ἐμόν, τί με ταῦτα διείρεαι ἠδὲ μεταλλᾷς;
οὐ γὰρ δὴ τοῦτον μὲν ἐβούλευσας νόον αὐτή,
480 ὡς ἦ τοι κείνους Ὀδυσεὺς ἀποτίσεται ἐλθών;
ἔρξον ὅπως ἐθέλεις· ἐρέω δέ τοι ὡς ἐπέοικεν.
ἐπεὶ δὴ μνηστῆρας ἐτίσατο δῖος Ὀδυσσεύς,
ὅρκια πιστὰ ταμόντες ὁ μὲν βασιλευέτω αἰεί,
ἡμεῖς δ᾽ αὖ παίδων τε κασιγνήτων τε φόνοιο
485 ἔκλησιν θέωμεν· τοὶ δ᾽ ἀλλήλους φιλεόντων
ὡς τὸ πάρος, πλοῦτος δὲ καὶ εἰρήνη ἅλις ἔστω.»
Ὣς εἰπὼν ὄτρυνε πάρος μεμαυῖαν Ἀθήνην,
βῆ δὲ κατ᾽ Οὐλύμποιο καρήνων ἀΐξασα.
Οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν σίτοιο μελίφρονος ἐξ ἔρον ἕντο,
490 τοῖς ἄρα μύθων ἄρχε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
«ἐξελθών τις ἴδοι μὴ δὴ σχεδὸν ὦσι κιόντες.»
ὣς ἔφατ᾽· ἐκ δ᾽ υἱὸς Δολίου κίεν, ὡς ἐκέλευε,
στῆ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ οὐδὸν ἰών, τοὺς δὲ σχεδὸν ἔσιδε πάντας.
αἶψα δ᾽ Ὀδυσσῆα ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
495 «οἵδε δὴ ἐγγὺς ἔασ᾽· ἀλλ᾽ ὁπλιζώμεθα θᾶσσον.»
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ὄρνυντο καὶ ἐν τεύχεσσι δύοντο,
τέσσαρες ἀμφ᾽ Ὀδυσῆ᾽, ἓξ δ᾽ υἱεῖς οἱ Δολίοιο·
ἐν δ᾽ ἄρα Λαέρτης Δολίος τ᾽ ἐς τεύχε᾽ ἔδυνον,
καὶ πολιοί περ ἐόντες, ἀναγκαῖοι πολεμισταί.
500 αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἕσσαντο περὶ χροῒ νώροπα χαλκόν,
ὤϊξάν ῥα θύρας, ἐκ δ᾽ ἤϊον, ἄρχε δ᾽ Ὀδυσσεύς.
Τοῖσι δ᾽ ἐπ᾽ ἀγχίμολον θυγάτηρ Διὸς ἦλθεν Ἀθήνη,
Μέντορι εἰδομένη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ αὐδήν.
τὴν μὲν ἰδὼν γήθησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς·
505 αἶψα δὲ Τηλέμαχον προσεφώνεεν ὃν φίλον υἱόν·
«Τηλέμαχ᾽, ἤδη μὲν τόδε γ᾽ εἴσεαι αὐτὸς ἐπελθών,
ἀνδρῶν μαρναμένων ἵνα τε κρίνονται ἄριστοι,
μή τι καταισχύνειν πατέρων γένος, οἳ τὸ πάρος περ
ἀλκῇ τ᾽ ἠνορέῃ τε κεκάσμεθα πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν.»
510 Τὸν δ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
«ὄψεαι, αἴ κ᾽ ἐθέλῃσθα, πάτερ φίλε, τῷδ᾽ ἐπὶ θυμῷ
οὔ τι καταισχύνοντα τεὸν γένος, ὡς ἀγορεύεις.»
Ὣς φάτο, Λαέρτης δ᾽ ἐχάρη καὶ μῦθον ἔειπε·
«τίς νύ μοι ἡμέρη ἥδε, θεοὶ φίλοι; ἦ μάλα χαίρω·
515 υἱός θ᾽ υἱωνός τ᾽ ἀρετῆς πέρι δῆριν ἔχουσι.»
Τὸν δὲ παρισταμένη προσέφη γλαυκῶπις Ἀθήνη·
«ὦ Ἀρκεισιάδη, πάντων πολὺ φίλταθ᾽ ἑταίρων,
εὐξάμενος κούρῃ γλαυκώπιδι καὶ Διὶ πατρί,
αἶψα μάλ᾽ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος.»
520 Ὣς φάτο, καί ῥ᾽ ἔμπνευσε μένος μέγα Παλλὰς Ἀθήνη.
εὐξάμενος δ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
αἶψα μάλ᾽ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος,
καὶ βάλεν Εὐπείθεα κόρυθος διὰ χαλκοπαρῄου.
ἡ δ᾽ οὐκ ἔγχος ἔρυτο, διαπρὸ δὲ εἴσατο χαλκός·
525 δούπησεν δὲ πεσών, ἀράβησε δὲ τεύχε᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ.
ἐν δ᾽ ἔπεσον προμάχοις Ὀδυσεὺς καὶ φαίδιμος υἱός,
τύπτον δὲ ξίφεσίν τε καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισι.
καί νύ κε δὴ πάντας ὄλεσαν καὶ ἔθηκαν ἀνόστους,
εἰ μὴ Ἀθηναίη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
530 ἤϋσεν φωνῇ, κατὰ δ᾽ ἔσχεθε λαὸν ἅπαντα·
«ἴσχεσθε πτολέμου, Ἰθακήσιοι, ἀργαλέοιο,
ὥς κεν ἀναιμωτί γε διακρινθῆτε τάχιστα.»
Ὣς φάτ᾽ Ἀθηναίη, τοὺς δὲ χλωρὸν δέος εἷλε·
τῶν δ᾽ ἄρα δεισάντων ἐκ χειρῶν ἔπτατο τεύχεα,
535 πάντα δ᾽ ἐπὶ χθονὶ πῖπτε, θεᾶς ὄπα φωνησάσης·
πρὸς δὲ πόλιν τρωπῶντο λιλαιόμενοι βιότοιο·
σμερδαλέον δ᾽ ἐβόησε πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς,
οἴμησεν δὲ ἀλεὶς ὥς τ᾽ αἰετὸς ὑψιπετήεις.
καὶ τότε δὴ Κρονίδης ἀφίει ψολόεντα κεραυνόν,
540 κὰδ δ᾽ ἔπεσε πρόσθε γλαυκώπιδος ὀβριμοπάτρης.
δὴ τότ᾽ Ὀδυσσῆα προσέφη γλαυκῶπις Ἀθήνη·
«διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
ἴσχεο, παῦε δὲ νεῖκος ὁμοιΐου πολέμοιο,
μή πώς τοι Κρονίδης κεχολώσεται εὐρύοπα Ζεύς.»
545 Ὣς φάτ᾽ Ἀθηναίη, ὁ δ᾽ ἐπείθετο, χαῖρε δὲ θυμῷ.
ὅρκια δ᾽ αὖ κατόπισθε μετ᾽ ἀμφοτέροισιν ἔθηκε
Παλλὰς Ἀθηναίη, κούρη Διὸς αἰγιόχοιο,
Μέντορι εἰδομένη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ αὐδήν.
Οδύσσεια – ψ
Σπονδαί
Τώρα ο κυλλήνιος Ερμής έξω καλούσε των μνηστήρων τις
ψυχές. Στα χέρια του κρατούσε χρυσό και ωραίο ραβδί — αυτό
που μαγνητίζει τα μάτια των ανθρώπων, όποιου θελήσει
εκείνος, και τα κλείνει, ή κι απ᾽ τον ύπνο τον βαθύ τούς
ανασταίνει.
5 Με τούτο το ραβδί έσερνε τις ψυχές μπροστά ο θεός, κι
εκείνες πίσω τρίζοντας. Πώς νυχτερίδες, στο βάθος μιας
απέραντης σπηλιάς, τρίζοντας πετούν, αν κάποια πέσει από
την αρμαθιά του βράχου όπου ήσαν όλες κρεμασμένες κι
αξεχώριστες, έτσι και των μνηστήρων οι ψυχές κατέβαιναν
μαζί του, καθώς πανούργος ο θεός Ερμής
10 τις οδηγούσε σε μονοπάτια σκοτεινά και μουχλιασμένα.
Πρώτα προσπέρασαν του Ωκεανού το ρέμα και τον Άσπρο
Βράχο, μετά τις πύλες διάβηκαν του Ήλιου, τον δήμο των
Ονείρων, κι έφτασαν τέλος σε λιβάδι ασφοδελό, όπου
περιδιαβάζουν οι ψυχές, είδωλα των νεκρών.
15 Εκεί απάντησαν του Αχιλλέα Πηλείδη την ψυχή,
με τις ψυχές μαζί του Πάτροκλου, του άψογου Αντιλόχου,
του Αίαντα, που ξεπερνούσε στην όψη και στο ανάστημα
τους άλλους Δαναούς, όλους μετά τον αξεπέραστο γιο του
Πηλέα. Κι όπως τριγύριζαν τον Αχιλλέα οι ψυχές αυτές,
20 ήλθε κοντά τους η σκιά του Αγαμέμνονα Ατρείδη, βαριά
θλιμμένη — γύρω της κι άλλες φιλικές σκιές, όσων χαλάστηκαν
μαζί του στο αρχοντικό του Αιγίσθου, όπου και βρήκαν τον
μοιραίο χαμό. Πρόλαβε τότε του Πηλείδη η ψυχή, στον
Αγαμέμνονα μιλώντας: «Γιε του Ατρέα, πάντα το λέγαμε εμείς
πως αγαπούσε εσένα
25 πιο πολύ από τους άλλους ήρωες ο Δίας τερπικέραυνος·
που εκεί στων Τρώων τη χώρα κυβερνούσες πολλούς κι
αντρειωμένους, όπου βασανιστήκαμε με τόσα πάθη οι Αχαιοί.
Μα να, σου έμελλε κι εσένα να σε χτυπήσει πριν της ώρας σου
η μαύρη μοίρα — αυτή που όποιος γεννηθεί να την ξεφύγει δεν
μπορεί.
30 Μακάρι τότε, τιμημένον με βασιλική τιμή, στην Τροία εκεί
να σε είχε βρει ο θάνατος, το τέλος της ζωής.
Οπότε κι οι Παναχαιοί τύμβο θα ύψωναν να σε τιμήσουν,
κι ακόμη θ᾽ άφηνες μεγάλο κλέος κληρονομιά στον γιο σου.
Μα τώρα ήταν πεπρωμένο σου λάφυρο να σε πάρει
ένας τρισάθλιος θάνατος.»
35 Ανταποκρίθηκε του Ατρείδη η ψυχή, στον Αχιλλέα μιλώντας:
«Καλότυχος εσύ, γιε του Πηλέα, θεόμορφε Αχιλλέα,
που θανατώθηκες πέρα στην Τροία, μακριά από το Άργος.
Έπεσαν τότε γύρω σου πολλοί, των Τρώων και των Αχαιών οι
άριστοι, για χάρη σου· κι εσύ να κείτεσαι, μέσα στη σκόνη που
στροβίλιζε,
40 φαρδύς πλατύς, έχοντας πια ξεχάσει την ιππική σου τέχνη.
Μια μέρα ολόκληρη εμείς αγωνιζόμασταν για σένα,
κι ο πόλεμός μας δεν θα σταματούσε, αν μ᾽ ανεμοζάλη ο Δίας
δεν όριζε το τέλος του. Και τότε πια από τη μάχη σε σηκώσαμε,
σε πήγαμε στα πλοία κι εκεί σε κλίνη σ᾽ ακουμπήσαμε, αφού
πρώτα το ωραίο κορμί σου
45 το πλύναμε με χλιαρό νερό κι έπειτα το μυρώσαμε.
Γύρω σου όλοι οι Δαναοί έχυναν δάκρυα θερμά, κόβοντας
τα μακριά μαλλιά τους. Τότε κι η μάνα σου, ακούγοντας το
μήνυμα, από τη θάλασσα ανεβαίνει, με τις θαλασσινές μαζί,
τις θυγατέρες του Νηρέα. Απέραντος ο κοπετός απλώθηκε στο
πέλαγος, κι απ᾽ τη βοή τους Αχαιούς τους συνεπήρε ο τρόμος.
50 Θ᾽ ανέβαιναν να φύγουν στα βαθουλά τους πλοία, αν
κάποιος δεν τους συγκρατούσε που γνώριζε πολλά και
περασμένα· ο Νέστορας, που πάντα η γνώμη του άριστη,
δοκιμασμένη. Αυτός για το καλό τους πήρε τον λόγο και τους
είπε: «Αργείοι, κρατηθείτε, μη φεύγετε των Αχαιών βλαστοί.
55 Είναι η μάνα του αυτή που φτάνει, από τη θάλασσα
ανεβαίνει με τις θαλασσινές μαζί, τις θυγατέρες του Νηρέα,
για να θρηνήσει τον νεκρό της γιο.» Τόσα τους είπε κι αμέσως
αναθάρρησαν, απ᾽ τη φυγή κρατήθηκαν οι Αργείοι. Στο μεταξύ
γύρω σου στήθηκαν οι κόρες του θαλάσσιου γέροντα,
λυπητερά μοιρολογώντας, και ρούχα αθάνατα σου φόρεσαν.
60 Εννέα οι Μούσες, με φωνή μελωδική, θρηνούσαν
συναλλάσσοντας τη μουσική τους. Κανείς δεν έμεινε τότε
αδάκρυτος — τόσο ο σκοπός τους όλους τούς συγκίνησε.
Μέρες δεκαεφτά, μερόνυχτα δεκαεφτά, το μοιρολόγι κράτησε
θνητών ανθρώπων και θεών αθάνατων.
65 Και πάνω στις δεκαοχτώ στη φλόγα της πυράς σε
παραδώσαμε, σφάζοντας γύρω πρόβατα πολλά, αρνιά παχιά
και βόδια ελικοκέρατα. Κι όσο το σώμα σου λαμπάδιαζε μέσα
στα θεϊκά του ρούχα, με λίπος αλειμμένο και μέλι άφθονο,
γλυκό, πολλοί, ήρωες Αχαιοί, γύρω από τη φωτιά που
σ᾽ έκαιγε, φορώντας όπλα, πεζοί και καβαλάρηδες,
70 σάλευαν σαν το κύμα — στα ύψη έφτανε βοή μεγάλη.
Κι όταν του Ηφαίστου η φλόγα έκανε το κατόρθωμά της,
με της αυγής το χάραμα μαζέψαμε, Αχιλλέα, λευκά τα οστά
σου, μέσα σε άκρατο κρασί και αλοιφές. Τότε κι η μάνα σου
προσφέρει χρυσό αμφορέα, δώρο, όπως έλεγε, του Διονύσου,
75 έργο του έξοχου τεχνίτη Ηφαίστου.
Εκεί λευκά τα οστά σου μένουν, λαμπρέ Αχιλλέα, με του
Μενοιτιάδη, του νεκρού Πατρόκλου, τα οστά αξεχώριστα.
Χώρια ωστόσο του Αντιλόχου, που τον τιμούσες πιο πολύ
από τους άλλους σου συντρόφους, μετά τον θάνατο του
αγαπημένου σου Πατρόκλου.
80 Ύστερα ολόγυρα τύμβο μεγάλο κι άψογο εμείς σου
υψώσαμε, ο ατρόμητος στρατός των δορυφόρων Δαναών·
αντίκρυ στον πλατύν Ελλήσποντο, στον κάβο που προβάλλει,
να φαίνεται από μακριά σ᾽ αυτούς που ταξιδεύουν στα πελάγη,
όσοι στις μέρες μας γεννήθηκαν, κι αυτοί που θα ᾽ρθουν
κάποτε στο μέλλον.
85 Η μάνα σου μετά απ᾽ τους θεούς γυρεύοντας περίκαλλα
έπαθλα, στη μέση τα έβαλε, ν᾽ αγωνιστούν γι᾽ αυτά οι αριστείς
των Αχαιών. Ο ίδιος πέτυχες, όσο ακόμη ζούσες, αγώνες
επιτάφιους ανδρών γενναίων, κάθε φορά που έσβηνε ένας
βασιλιάς κι οι νέοι ζώνονταν ν᾽ αγωνιστούν, ποιος τα βραβεία
θα πάρει.
90 Αν όμως έβλεπες εκείνα, με θαυμασμό θα γέμιζε η θέα τους
τον νου σου, όσα περίκαλλα έπαθλα στη μέση έβαλε η θεά,
η Θέτιδα με τους χιονάτους αστραγάλους — γιατί ήσουν πάντα
φίλος των θεών. Εσύ, Αχιλλέα, και νεκρός έσωσες έτσι τ᾽
όνομά σου, αφού για πάντα, σ᾽ όλους τους ανθρώπους,
λαμπρό το κλέος σου θα μείνει.
95 Εμένα όμως, όταν τον πόλεμο αποτέλειωσα, ποια χάρη,
ποια χαρά μού απόμεινε; Ο Δίας στοχάστηκε στον γυρισμό μου
άγριο χαλασμό, να πέσω από τα χέρια του Αίγισθου και της
καταραμένης μου γυναίκας.» Εκείνοι μεταξύ τους αυτά
μιλούσαν κι έλεγαν, όταν κοντά τους φτάνει ο αργοφονιάς
θεός, ψυχοπομπός, που των μνηστήρων τις ψυχές
100 κατέβαζε στον Άδη — αυτούς που δάμασε του Οδυσσέα το
χέρι. Οι δυο τους τότε βλέποντας, έκθαμβοι έμειναν, πήγαν
στο πλάι τους, κι αμέσως η ψυχή του Ατρείδη τον ξακουστό
Αμφιμέδοντα αναγνώρισε, του Μελανέα τον γιο, που φίλο τον
λογάριαζε, όσο εκείνος ζούσε στην Ιθάκη.
105 Πρόλαβε η ψυχή του Ατρείδη, που αμέσως τον
προσφώνησε: «Γιατί, Αμφιμέδοντα, τι πάθατε κι εδώ
βουλιάξατε στα μαύρα έγκατα της γης, όλοι σας διαλεχτοί και
συνομήλικοι; Δύσκολα κάποιος θα ξεχώριζε άλλους
καλύτερους στη χώρα σας. Μήπως σας ρήμαξε ο Ποσειδώνας
πνίγοντας τα καράβια σας,
110 σηκώνοντας φριχτήν ανεμοζάλη, κύμα θεόρατο;
ή κάπου στη στεριά άφιλοι άντρες σάς εχάλασαν, όσο τα βόδια
τους ξεκόβατε και κοπαδιαστά σφάζατε τα πρόβατά τους τα
καλά; Τάχα σας βρήκε το κακό, όταν εσείς, κάνοντας πόλεμο,
το ξένο κάστρο διαφεντεύατε κι ωραίες γυναίκες; Δώσε
απόκριση στο ερώτημά μου — εγώ περηφανεύομαι για
115 τη φιλόξενη φιλία μας. Ή μήπως δεν θυμάσαι, τότε που
πάτησα στο σπίτι σου, όταν, με τον ισόθεο Μενέλαο μαζί, τον
Οδυσσέα έσπρωχνα, στο Ίλιο να ᾽ρθει κι αυτός, πάνω σε
καλοκούβερτα καράβια; Χρειάστηκε μήνας ολόκληρος, για να
περάσουμε το μέγα πέλαγος, αφού στο μεταξύ και μετά βίας
τον Οδυσσέα μεταπείσαμε, αυτόν που εκπόρθησε μετά
120 της Τροίας το κάστρο.» Ανταποκρίθηκε του Αμφιμέδοντα
η ψυχή μιλώντας: «Γιε του Ατρέα τιμημένε, μεγάλε βασιλιά
Αγαμέμνονα, όλα που είπες τα θυμάμαι, θεών κλωνάρι,
γι᾽ αυτό κι εγώ τα πάντα θα σου πω, θα ιστορήσω
απαράλλαχτο το άθλιο τέλος του θανάτου μας.
125 Εμείς λοιπόν γυρεύαμε γυναίκα μας να πάρουμε το ταίρι
του Οδυσσέα, που χρόνια έλειπε αυτός στα ξένα· εκείνη
όμως μήτε αρνιόταν τον γάμο που μισούσε μήτε και ήθελε να
τον τελειώσει· μέσα της μελετούσε τον θάνατό μας, το μαύρο
τέλος μας. Και να ποιον δόλο έκλωθε στον νου της: στην πάνω
κάμαρη έστησε μεγάλον αργαλειό, πήρε να υφαίνει
130 λεπτό φαντό και υπέρμετρο, ενώ συγχρόνως μας εφώναξε
για ν᾽ αναγγείλει: “Νέοι κι ωραίοι μνηστήρες, αφού είναι πια
νεκρός ο θείος Οδυσσέας, κάνετε λίγη υπομονή, μόλο που
τρέχετε πίσω απ᾽ τον γάμο μου, ωσότου τούτο το πανί το
αποτελειώσω, για να μην παν χαμένες οι κλωστές μου.
Το υφαίνω σάβανο του ξακουστού Λαέρτη,
135 την ώρα που θα πέσει μαύρη η μοίρα του θανάτου, για να
τον καταλύσει η άσπλαχνη. Να μη βρεθεί στον κόσμο μας
κάποια γυναίκα να με ψέξει, που θα τον άφηνα νεκρό
ασαβάνωτο, έναν με τόσα πλούτη στον καιρό του.” Αυτά μας
είπε κι εμείς εμπιστευτήκαμε στα λόγια της με την περήφανη
καρδιά μας. Τότε λοιπόν αδιάκοπα, την κάθε μέρα, υφαίνοντας
140 το υπέρμετρο φαντό, το ξήλωνε τη νύχτα, πλάι της
έχοντας τις δάδες αναμμένες. Έτσι για τρία χρόνια με τον δόλο
της έπεισε και ξεγέλασε τους Αχαιούς ανύποπτους. Όταν
ωστόσο μπήκε η τέταρτη χρονιά, γυρίζοντας κι οι εποχές,
τότε κάποια από τις γυναίκες της το μυστικό μαρτύρησε που
το ᾽ξερε καλά, κι εμείς την πιάσαμε επ᾽ αυτοφώρω
145 να ξηλώνει το φωτεινό φαντό — οπότε και το τέλεψε,
παρά τη θέλησή της, υποχωρώντας στην ανάγκη.
Κι όταν εκείνη έχοντας υφάνει το μακρύ φαντό, έπλυνε το πανί
και το ᾽δειξε στο φως (σαν ήλιος έλαμπε και σαν φεγγάρι),
τότε από κάπου ένας δαίμονας κακός τον Οδυσσέα έφερε
150 στην άλλην άκρη, στους αγρούς, στη μάντρα του
χοιροβοσκού. Έφτασε εκεί κι ο γιος του, που με τον θείο
Οδυσσέα έσμιξε, γυρίζοντας από τις αμμουδιές της Πύλου
πάνω στο μελανό καράβι του. Κι αφού οι δυο τους
μηχανεύτηκαν για τους μνηστήρες άγριο χαλασμό,
προχώρησαν στην ξακουσμένη πόλη μας — ο Οδυσσέας
155 δεύτερος, μπροστά ο Τηλέμαχος ανοίγοντας τον δρόμο.
Αυτόν τον έφερε ο χοιροβοσκός, φτωχό ζητιάνο κουρελή, γέρο
μ᾽ ένα ραβδί στο χέρι, ζωσμένο με πανάθλια ρούχα.
Κανείς μας δεν τον αναγνώρισε, δεν μπόρεσε να καταλάβει
ποιος ήταν, έτσι που φάνηκε μπροστά μας ξαφνικά,
160 μήτε κι οι πιο μεγάλοι ανάμεσά μας.
Τον βρίζαμε λοιπόν με λόγια αισχρά, βάναυσα τον
χτυπούσαμε, εκείνος όμως στην αρχή δεν αντιδρούσε· μέσα
στο ίδιο του το σπίτι δεχόταν με υπομονή και τις βρισιές και
τα χτυπήματα. Αλλ᾽ όταν πια τον στήριξε με τη βουλή του
ο αιγίοχος Δίας,
165 τότε, μαζί με τον Τηλέμαχο, ξεσήκωσε τα ωραία όπλα,
τ᾽ ασφάλισε στην πίσω κάμαρη, τραβώντας την αμπάρα της.
Συνάμα, και με πονηριά, παρακινεί την Πηνελόπη να στήσει
στους μνηστήρες το τόξο εκείνο, με τα σκουρόχρωμα μαζί
πελέκια, αγώνισμα για μας τους δύσμοιρους, αρχή του φόνου
μας.
170 Κανείς μας όμως δεν κατόρθωσε σε τούτο το γερό δοξάρι
να τεντώσει τη νευρή του — μας έλειψε μια τέτοια δύναμη.
Όταν ωστόσο πήγε να περάσει στα χέρια του Οδυσσέα
το τόξο, βάλαμε όλοι τις φωνές, να μη δοθεί
σ᾽ αυτόν, όσα κι αν έλεγε αγορεύοντας.
175 Αλλά ο Τηλέμαχος είπε το ναι και τον παρακινούσε,
οπότε αυτός, βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος, δέχτηκε
το τόξο, εύκολα τη χορδή του τάνυσε, το βέλος στα πελέκια
πέρασε, και στο κατώφλι πια στημένος πήρε να ρίχνει
απανωτές τις γρήγορες σαΐτες, ψάχνοντας γύρω του μ᾽
αγριεμένο μάτι. Πρώτον τοξεύει το ρηγάρχη Αντίνοο,
180 ύστερα σημαδεύοντας στρέφει τα πολυστέναχτά του βέλη
και στους άλλους, οπότε εκείνοι έπεφταν νεκροί σωρός.
Ήτανε πια ολοφάνερο πως τους παράστεκε κάποιος θεός, κι
αυτοί χυμούν μ᾽ άγριο μένος στο παλάτι και πήραν ένα γύρο
να σκοτώνουν· βόγγος βαρύς, πανάσχημος σηκώθηκε
185 από κεφάλια που χτυπούσαν χάμω, το πάτωμα όλο άχνιζε
στο αίμα. Έτσι, Αγαμέμνονα, εμείς χαθήκαμε, και τώρα ακόμη
τα νεκρά μας σώματα κείτονται αφρόντιστα μέσα στου
Οδυσσέα το σπίτι. Γιατί οι δικοί μας δεν το πήραν είδηση,
καθένας στο δικό του σπιτικό, να ᾽ρθουν για να ξεπλύνουν τις
πληγές μας από το μαύρο λύθρο, να μας πλαγιάσουν και
190 να μας θρηνήσουν — άλλη τιμή, το ξέρεις, δεν απομένει
στους νεκρούς.» Ανταποκρίθηκε του Ατρείδη η ψυχή
αναφωνώντας: «Καλότυχε γιε του Λαέρτη, Οδυσσέα
πολύτεχνε, είχες την τύχη εσύ ταίρι σου ν᾽ αποκτήσεις μ᾽ αρετή
μεγάλη· άψογη η Πηνελόπη,
195 του Ικαρίου η κόρη, με φρόνημα αγαθό, ποτέ τον Οδυσσέα
δεν λησμόνησε, ομόκλινό της σύζυγο. Γι᾽ αυτό και δεν θα
σβήσει η ενάρετή της δόξα· για τους θνητούς οι αθάνατοι
τραγούδι ωραίο θα στήσουν, τιμή στη μυαλωμένη Πηνελόπη.
Όχι όπως η δική μου, η κόρη του Τυνδάρεου, που έργα φριχτά
200 μελέτησε, κι έσφαξε, όπως έσφαξε, τον νόμιμό της άντρα.
Αυτής της μέλλεται τραγούδι μισητό στο στόμα των ανθρώπων,
που θα φορτώσει και στο μέλλον φήμη βαριά στων γυναικών
τη φύτρα, ακόμη κι αν αποδειχτεί κάποια γυναίκα ενάρετη.»
Έτσι μιλούσαν μεταξύ τους οι ψυχές στον Άδη, στα έγκατα της
γης. Ενώ στον πάνω κόσμο οι άλλοι,
205 από την πόλη κατεβαίνοντας, γρήγορα προχωρώντας,
φτάνουν στο χτήμα του Λαέρτη — καλοφτιαγμένο χτήμα, που
κάποτε με μόχθο και πολύν ιδρώτα μόνος του το συγύρισε.
Εκεί στεκόταν το δικό του σπιτικό, και γύρω γύρω τα καλύβια,
να τρων, να κάθονται και να κοιμούνται οι αναγκαίοι δούλοι,
210 που τον εφρόντιζαν πάντα μ᾽ αγάπη.
Ανάμεσά τους μια γριά, από τη Σικελία φερμένη, τον γέροντα
πιστά γηροκομούσε, εδώ στα χτήματα, μακριά απ᾽ την πόλη.
Τότε στον γιο και στους δικούς του δούλους ο Οδυσσέας
μίλησε: «Εσείς μπείτε σε τούτο το καλοχτισμένο σπίτι,
215 σφάξετε γρήγορα ένα χοίρο, τον καλύτερο, φροντίζοντας
το γεύμα. Όσο για μένα, πάω να βρω, να δοκιμάσω τον πατέρα
μου, ανίσως με γνωρίσει, όταν με δουν τα μάτια του, ή μήπως
του φανώ αγνώριστος, μετά από τόσα χρόνια που έλειψα στα
ξένα.» Είπε, κι αμέσως τα όπλα του πολέμου παρέδωσε στους
δούλους.
220 Κι ενώ εκείνοι βιαστικά προχώρησαν στο σπίτι, ο
Οδυσσέας τράβηξε προς το πολύκαρπο χωράφι, να δοκιμάσει
τον πατέρα του. Δεν βρήκε ωστόσο, κατεβαίνοντας στο μέγα
περιβόλι, τον Δολίο μήτε κανέναν άλλον απ᾽ τους δούλους
ή τους γιους του· όλοι τους είχαν πάει να μαζέψουν πέτρες,
225 να φτιάξουν τον περίβολο στο χτήμα — μαζί τους,
πρώτος ο γερο-Δολίος. Πέτυχε έτσι μόνον τον πατέρα του
μέσα στο φροντισμένο περιβόλι, κάποιο δεντράκι να σκαλίζει:
βρώμικος ο χιτώνας που φορούσε, κακοραμμένος κι άσχημος·
πετσιά βοδίσια συραμμένα στ᾽ αντικνήμια του, τ᾽ αγκάθια
230 ν᾽ αποφεύγει· στα χέρια γάντια πέτσινα, προφύλαξη απ᾽
τα βάτα· και πάνω στο κεφάλι του γιδίσιος σκούφος, να
μην τον καίει ο ήλιος. Μόλις ο θείος Οδυσσέας τον αντίκρισε,
από τα γηρατειά βασανισμένο, τυραννισμένο απ᾽ τον καημό
που έκρυβε μέσα του, στάθηκε κάτω από το φούντωμα
μιας αχλαδιάς και δάκρυα τα μάτια του πλημμύρισαν.
235 Μετά νους και καρδιά του διχογνώμησαν: να πέσει στην
αγκάλη του πατέρα του, να τον φιλήσει, να φανερώσει αμέσως
τα καθέκαστα, πως ήλθε κι έφτασε στην πατρική του γη;
ή ρωτώντας να τον δοκιμάσει, να μάθει πρώτα τα δικά του;
Κι όπως το συλλογίστηκε, το δεύτερο του φάνηκε καλύτερο.
240 Με τέτοια απόφαση προχώρησε στο μέρος του πατέρα του
ο θείος Οδυσσέας· εκείνος, με σκυμμένο ακόμη το κεφάλι,
σκάλιζε το δεντράκι του, και τότε αυτός, ο ξακουσμένος γιος,
πλάι του στάθηκε κι έτσι του μίλησε:
«Γέροντα αμάθητος δεν φαίνεσαι, στο πώς φροντίζουν ένα
245 περιβόλι. Όλα η φροντίδα σου τα νοιάζεται, και με το
παραπάνω. Αφρόντιστα από σένα δεν περιμένουνε στο
περιβόλι μήτε τα φύτρα κι οι βραγιές, μήτε η συκιά, το κλήμα,
η ελιά, η αχλαδιά. Αλλά θα κάνω τώρα άλλη ερώτηση, και μη
θυμώσεις σε παρακαλώ. Δεν βλέπω να φροντίζεσαι κι εσύ
ο ίδιος· πέφτουν βαριά τα γηρατειά
250 στους ώμους σου· άπλυτος έμεινες και στέγνωσες, άσχημα
είναι και τα ρούχα που φορείς. Δεν φαίνεσαι ανεπρόκοπος,
ώστε το αφεντικό να σε κρατεί σ᾽ αυτό το χάλι. Αλλά και
δούλος δεν μου μοιάζεις, με τη μορφή σου αυτή και το
παράστημά σου — έχεις την όψη άρχοντα. Τέτοιος φαντάζει,
αν κάποιος, λουσμένος πρώτα και χορτάτος, πέφτει
255 σε στρώμα μαλακό να κοιμηθεί — στους γέροντες αυτά
ταιριάζουν. Παρ᾽ όλα ταύτα και τούτο πες μου, μη μου κρύψεις
την αλήθεια: ποιος ο αφέντης που υπηρετείς και που το χτήμα
του δουλεύεις; Αλλά και κάτι ακόμη σου ζητώ, θέλω ακριβώς
να μάθω· αν πράγματι είναι αυτή η Ιθάκη εδώ που φτάσαμε,
όπως, πριν από λίγο
260 μου το ᾽πε κάποιος που τον αντάμωσα στον δρόμο μου,
μόνο που δεν φαινόταν να ᾽ναι στα πολύ καλά του, αφού
δεν είχε την υπομονή να μου μιλήσει, ν᾽ αποκριθεί στον λόγο
μου, όταν τον ρώτησα για κάποιον φίλο, αν ζει ακόμη, αν
στέκεται στα πόδια του, ή μήπως πέθανε και βρίσκεται κάτω
στον Άδη.
265 Έχω και τούτο να σου πω, και βάλε το καλά στον νου σου·
κάποτε κάποιον φιλοξένησα στην πατρική μου γη, τον φίλεψα
στο σπιτικό μου — κανένας άλλος ξένος σπίτι μου δεν πάτησε,
που να του δείξω εγώ τόση φιλία. Αυτός λοιπόν
περηφανεύονταν ότι κρατεί η γενιά του απ᾽ την Ιθάκη,
270 έλεγε μάλιστα πως είχε πατέρα τον Λαέρτη, τον γιο του
Αρκείσιου. Κι εγώ τον πήρα και τον έφερα στο σπιτικό μου,
καλά τον φιλοξένησα, τον φίλεψα μ᾽ αγάπη, μ᾽ όσα πολλά
αγαθά είχε το αρχοντικό μου. Του χάρισα δώρα φιλόξενα,
όπως ταιριάζει στην περίσταση: τάλαντα επτά του δίνω μάλαμα
καλοδουλεμένο· κι ακόμη του πρόσφερα
275 κρατήρα ατόφιο ασήμι, στολισμένο μ᾽ άνθη· μονές δώδεκα
χλαίνες, σκεπάσματα άλλα τόσα, τόσα ωραία φαντά,
ισάριθμους χιτώνες. Χώρια οι γυναίκες σκλάβες, που ξέρουν
άψογα την τέχνη τους· τέσσερις κι όμορφες αυτές, να
τις διαλέξει μόνος του, καταπώς ήθελε.»
280 Στον Οδυσσέα απάντησε ο πατέρας του με βουρκωμένα
μάτια: «Πράγματι, ξένε μου, φτάνεις στη χώρα που ρωτάς και
που αναζητούσες, μόνο που τώρα την κατέχουν άντρες
παράνομοι, αλαζόνες, έτσι που τα δικά σου δώρα
εξανεμίστηκαν, όσα τότε του χάρισες πολλά. Αν ζωντανό
τον έβρισκες εκείνον εδώ στον δήμο της Ιθάκης,
285 στα δώρα σου ανταμοιβή καλή θα σου έδινε, και πριν
να σε ξεπροβοδίσει, φιλόξενος κι αυτός θα σε κρατούσε
σπίτι του — όπως προστάζει το έθιμο, γι᾽ αυτόν που κάνει την
αρχή. Μα τώρα κάτι άλλο θέλω να μου πεις, μην κρύψεις την
αλήθεια· πόσα τα χρόνια που προσπέρασαν, αφότου εσύ τον
έρμο εκείνον φιλοξένησες,
290 τον δύσμοιρό μου γιο, αν είχα κάποτε κι εγώ ένα γιο;
Αυτόν στο μεταξύ αλλού, από πατρίδα και δικούς μακριά,
μπορεί καταμεσής στο πέλαγος τα ψάρια να τον έφαγαν, ή στη
στεριά τα όρνια να τον σπάραξαν και τ᾽ άγρια θηρία. Μήτε κι η
μάνα του τον νεκροστόλισε θρηνώντας, μήτε ο πατέρας του,
οι δυο μας που τον φέραμε στον κόσμο· ακόμη η Πηνελόπη,
295 γυναίκα του ακριβή και φρόνιμη, δεν μπόρεσε, όπως
ταίριαζε, το ταίρι της μοιρολογώντας πάνω στο στρώμα, τα
μάτια να του κλείσει — η μόνη χάρη που απομένει για τους
πεθαμένους. Και κάτι ακόμη, πες το μου τώρα αληθινά για να
το μάθω· ποιος είσαι και από πού; ποια η πατρίδα σου, ποιοι οι
γονείς σου; και κατά πού το γρήγορο καράβι αγκυροβόλησε,
300 αυτό που σ᾽ έφερε στα μέρη μας μαζί με τους ισόθεους
συντρόφους; Εκτός κι αν έφτασες με ξένο φορτηγό
ταξιδεμένος, κι αυτοί σε ξεφορτώσαν κι έφυγαν.» Στα λόγια
του αποκρίθηκε ο Οδυσσέας πολύγνωμος: «Όλα που ρώτησες
θα σου τα πω, τίποτα δεν θα κρύψω. Πατρίδα μου
305 ο Αλύβαντας, όπου το φημισμένο σπιτικό που κατοικώ·
είμαι ο γιος του βασιλιά Αφείδα, του Πολυποίμονα εγγονός·
το όνομά μου Επήριτος· όμως κάποιος θεός, άγνωστο ποιος,
από τη Σικανία άθελά μου με παρέσυρε, κι έφτασα τώρα εδώ.
Στέκει αραγμένο το καράβι μου μακριά απ᾽ την πόλη, σ᾽
απόμερο γιαλό· πέρασαν κιόλας πέντε χρόνια, αφότου
310 ο δύσμοιρος εκείνος φεύγοντας άφησε τα μέρη μας· στον
μισεμό του όμως τον συνόδεψαν δεξιά πουλιά και καλοσήμαδα·
έτσι, χαρούμενος εγώ τον ξεπροβόδισα, χαρούμενος ξεκίνησε
κι εκείνος. Με την ελπίδα στην ψυχή κοινή, ξανά οι δυο
φιλόξενα να σμίξουμε, ωραία δώρα πάλι ν᾽ ανταλλάξουμε.»
315 Έτσι του μίλησε, και τον πατέρα του τον κάλυψε μαύρη
νεφέλη πόνου· στα δυο του χέρια φούχτωσε καμένη στάχτη,
την έριξε στο γκρίζο του κεφάλι, σπαραχτικά θρηνώντας.
Του Οδυσσέα τότε η καρδιά σπαρτάρησε, έτοιμος να ξεσπάσει,
έτρεμαν τα ρουθούνια του, βλέποντας τον πατέρα του τόσο
βαριά να κλαίει και να βογγά.
320 Ρίχτηκε πάνω του, τον αγκαλιάζει, τον φιλεί κι ομολογεί:
«Είμαι εγώ, πατέρα μου, αυτός που αναζητούσες, μπροστά σου
εδώ· κι αν πέρασαν στο μεταξύ είκοσι χρόνια, έφτασα τέλος
στην πατρίδα. Αλλά συγκράτησε τώρα τον θρήνο σου,
σταμάτησε το δακρυσμένο βογγητό σου. Κι αμέσως θα το πω —
ο χρόνος τρέχει,
325 πρέπει να βιαστούμε· σκότωσα τους μνηστήρες μέσα στο
παλάτι, την άπονή τους βλάβη εκδικήθηκα, τα ανόσια έργα
τους.» Πήρε τον λόγο ο Λαέρτης πάλι, φώναξε:
«Αν πράγματι ο Οδυσσέας είσαι, αν έφτασες εδώ εσύ ο γιος
μου, σημάδι πες μου αληθινό, τότε θα σε πιστέψω.»
330 Ο Οδυσσέας πολύγνωμος αμέσως αποκρίθηκε:
«Ας δουν τα μάτια σου ετούτη πρώτα την ουλή, που τη
στιγμάτισε με τ᾽ άσπρο δόντι του ο κάπρος, ψηλά όταν
βρέθηκα στον Παρνασσό· εκεί με στείλατε εσύ κι η σεβαστή
μου μάνα, να πάω στον Αυτόλυκο, δώρο να πάρω τα ταξίματά
του, όσα υποσχέθηκε
335 τη μέρα εκείνη φτάνοντας στην Ιθάκη. Θα πω ακόμη και
τα δέντρα στο νοικοκυρεμένο χτήμα σου, όσα εσύ, σαν ήμουν
κάποτε παιδί, μου χάρισες, καθώς στο περιβόλι εγώ σ᾽
ακολουθούσα και σου ζητούσα αυτό κι εκείνο. Κι όπως
περνούσαμε ανάμεσά τους, εσύ τα ονόμασες ένα προς ένα:
340 δέκα μηλιές μού χάρισες, συκιές σαράντα και δεκατρείς
μού μέτρησες ωραίες αχλαδιές· είπες δικά μου και πενήντα
αράδες κλήματα, να μη συμπίπτει ο τρύγος τους, γιατί στο
αμπέλι σου είχες λογής λογής σταφύλια, που ανάλογα την
εποχή ωρίμαζαν, καθώς ο Δίας τη σοδειά από ψηλά
ευλογούσε.»
345 Τόσα του είπε, λύθηκαν τότε του Λαέρτη γόνατα και
καρδιά, αναγνωρίζοντας σημάδια απαραγνώριστα, όσα
ομολόγησε ο Οδυσσέας. Οπότε, απλώνοντας τα δυο του χέρια,
κρεμάστηκε από τον λαιμό του, ενώ λιπόθυμο τον
συγκρατούσε πάνω του βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος.
Μόλις ωστόσο πήρε ανάσα κι ήλθε η ψυχή στον τόπο της,
350 βρίσκοντας πάλι τη μιλιά του, είπε:
«Ω Δία πατέρα, αλήθεια υπάρχετε οι θεοί στον Όλυμπο ψηλά,
αν πράγματι οι μνηστήρες πλήρωσαν την αλαζονική τους ύβρη.
Μόνο που τώρα με τρώει ο φόβος, μήπως και καταφθάσουν
εδώ Ιθακήσιοι, κι ακόμη στείλουν μήνυμα παντού
355 να ξεσηκώσουν απ᾽ τα πολίσματά τους τους
Κεφαλλονίτες.» Ανταποκρίθηκε μιλώντας ο Οδυσσέας
πολύγνωμος: «Πατέρα, ησύχασε, τέτοιες φροντίδες μη σε
βασανίζουν. Ας προχωρήσουμε τώρα στο σπιτικό, που ᾽ναι
κοντά στο χτήμα· φρόντισα κιόλας, έστειλα μέσα τον
Τηλέμαχο, μαζί με τον βουκόλο και τον χοιροβοσκό,
360 στα πεταχτά να ετοιμάσουν γεύμα.»
Έτσι συνομιλώντας, πήραν τον δρόμο για το ωραίο τους σπίτι.
Κι όταν πια φτάνοντας μπήκανε μέσα, πέτυχαν τον Τηλέμαχο,
με τον βουκόλο και τον χοιροβοσκό, να κόβουν κρέατα πολλά,
να συγκερνούν φλογάτο κόκκινο κρασί.
365 Τότε τον μεγαλόψυχο Λαέρτη, μέσα στο ίδιο του το σπίτι,
η σικελιώτισσα γυναίκα επήρε να τον λούζει, τον άλειψε μετά
με λάδι, του φόρεσε ωραία χλαίνη· οπότε η Αθηνά βρέθηκε
πλάι του, ξανάθρεψε τα μέλη του γέροντα γενάρχη,
τον έκαμε να δείχνει πιο μεγάλος, πιο γεμάτος.
370 Κι έτσι που βγήκε απ᾽ τον λουτρό, ο γιος του τώρα τον
καμάρωνε, βλέποντας πια να μοιάζει με τους αθάνατους θεούς.
Με θαυμασμό τού μίλησε, με λόγια που πετούσαν σαν πουλιά:
«Πατέρα, αλήθεια, κάποιος απ᾽ τους αθάνατους θεούς έβαλε
φαίνεται το χέρι του, κι έγινες ομορφότερος στην όψη και στο
ανάστημα.»
375 Ανταποκρίθηκε ο Λαέρτης, με τη δική του γνώση:
«Είθε, πατέρα Δία, Αθηνά κι Απόλλωνα,
να ήμουν όπως τότε που εκπόρθησα στο Νήρικο ένα
καλοχτισμένο κάστρο, στην άκρη της παράλιας στεριάς,
Κεφαλλονίτες κυβερνώντας. Αν ήμουν τέτοιος στο παλάτι χθες,
380 φορώντας άρματα στους ώμους, αν άνοιγα, στημένος πλάι
σου κι εγώ, με τους μνηστήρες πόλεμο, τότε πολλών τα γόνατα
θα είχα παραλύσει, κι εσένα η καρδιά σου θα σκιρτούσε από
χαρά.» Αυτά συνομιλούσαν κι έλεγαν μεταξύ τους.
Κι όταν οι άλλοι τη δουλειά τους τέλειωσαν κι ετοίμασαν
385 το γεύμα, κάθησαν όλοι στη σειρά, σε θρόνους
και σκαμνιά, έτοιμοι πια να φάνε.
Οπότε καταφθάνουν ο Δολίος κι οι γιοι του γέροντα,
απ᾽ τη δουλειά κατάκοποι. Η μάνα τους τους φώναξε,
η σικελή γερόντισσα, που πάντα αυτή τους φρόντιζε, κι ας
390 είχε πιο πολύ του γέρου της την έγνοια, που πια τον
βάραιναν τα γηρατειά. Μόλις αυτοί είδαν τον Οδυσσέα
μπροστά τους και κατάλαβαν, έμειναν σύξυλοι στης κάμαρας
τη μέση· ο Οδυσσέας όμως, με λόγια μαλακά μιλώντας, πήρε
να τους πειράζει: «Γέροντα, κάθησε να φας, μη στέκεστε άλλο
αποσβολωμένοι,
390 γιατί από ώρα εμείς, μόλο που λαχταρούσαμε να βάλουμε
ψωμί στο στόμα μας, άφαγοι μέναμε και περιμέναμε εσάς πότε
θα ᾽ρθείτε.» Έτσι του μίλησε, και τότε ο Δολίος μπροστά του
χύθηκε, τα δυο του χέρια απλώνοντας, πιάνοντας στον καρπό
του Οδυσσέα τα χέρια, τα καταφίλησε, ύστερα μίλησε και
πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά:
400 «Ω ακριβέ μου, γύρισες, εσύ που τόσο αναζητούσαμε
χωρίς καμιάν ελπίδα πια· μα να οι θεοί που σ᾽ έφεραν τώρα
εδώ. Γερός να είσαι και χαρούμενος, μόνο ευτυχία οι αθάνατοι
να σου χαρίζουν από δω και πέρα. Αλλά παρακαλώ, δώσε μου
απόκριση σ᾽ αυτό, πρέπει να ξέρω το σωστό: η Πηνελόπη, με
το φρόνιμο μυαλό της, το ᾽μαθε άραγε πως είσαι εδώ,
405 πως νόστησες, ή μήπως πρέπει να της στείλουμε κάποιον
με το καλό μαντάτο;» Έδωσε αμέσως την απάντηση ο
Οδυσσέας πολύγνωμος: «Γέροντα, ναι, το ᾽μαθε και το ξέρει·
λοιπόν δεν έχεις λόγο, ν᾽ ανησυχείς εσύ γι᾽ αυτό.» Έτσι του
μίλησε, κι εκείνος πάλι κάθησε σ᾽ ένα σκαμνί καλοξυσμένο,
κατόπιν του κι οι γιοι· στον Οδυσσέα γύρω,
410 αφού τον καλωσόρισαν, τα δυο του χέρια σφίγγοντας,
τότε κι αυτοί πήραν τη θέση τους με τη σειρά, πλάι στον Δολίο,
τον πατέρα τους. Στο μεταξύ, όσο εκείνοι έτρωγαν κι έπιναν
μέσα στο σπίτι, η Φήμη σαν αστραπή κυκλοφορούσε σ᾽ όλη
την πόλη, τον φόνο των μνηστήρων αναγγέλλοντας και
τον φριχτό τους χαλασμό.
415 Το νέο ακούγοντας, όλοι μαζί, καθένας κι απ᾽ αλλού,
άρχισαν να μαζεύονται μπροστά στου Οδυσσέα τα δώματα,
βαριά στενάζοντας, θρηνώντας. Αμέσως σέρνουν έξω
τα κουφάρια και πήραν να τους θάβουν, καθένας τον δικό του·
τους άλλους, που τους ήξεραν πως είναι από άλλη πόλη, τους
παραδώσαν σε ψαράδες, για να τους πάνε γρήγορα με
420 τ᾽ άρμενά τους στον τόπο και στο σπίτι καθενός. Μετά
στην αγορά όλοι τους συναθροίστηκαν, με βάρος στην καρδιά.
Κι όταν εκεί αθρόοι βρέθηκαν και μαζεμένοι, όρθιος ο Ευπείθης
πήρε τον λόγο ανάμεσά τους — έβραζε μέσα του ασίγαστο
το πένθος του παιδιού του, του Αντινόου, που ο θείος
Οδυσσέας πρώτον τον σκότωσε.
425 Χύνοντας δάκρυα πικρά, στους άλλους μίλησε
αγορεύοντας: «Φίλοι, δείτε τι έργο φοβερό μελέτησε αυτός
ο άνθρωπος σε βάρος των Αργείων: όσους με τα καράβια
σήκωσε μαζί του, άξιους και πολλούς, και τα καράβια αφάνισε
κι εκείνους εξολόθρευσε· τώρα, πίσω γυρίζοντας, τους πιο
γενναίους θανάτωσε, και της Ιθάκης και της Κεφαλλονιάς.
430 Αλλά σας λέω, κουνηθείτε, προτού αυτός ξεφύγει γρήγορα
και πάει στην Πύλο ή και στη θεία Ήλιδα, όπου κρατούν οι
Επειοί. Πάμε λοιπόν να του ριχτούμε· αλλιώς για πάντα θα μας
πνίξει η καταφρόνια. Βαρύ το όνειδος, αν οι μελλούμενοι το
μάθουν που τους φονιάδες δεν εκδικηθήκαμε, το αίμα των
παιδιών μας και των αδελφών μας·
435 τότε η γλυκιά ζωή θα γίνει πια πικρό φαρμάκι· καλύτερα
αμέσως να πεθάνω, νεκρός με τους νεκρούς. Γι᾽ αυτό λοιπόν
σας λέω, πάμε, προτού αυτοί αντίπερα περάσουν.»
Τόσα τους είπε χύνοντας μαύρο δάκρυ, κι οι Αχαιοί μαζί του
συμπονούσαν όλοι. Φάνηκε όμως ξαφνικά να φτάνουν ο Μέδων
και ο θείος αοιδός· ήλθαν εκεί απ᾽
440 το παλάτι του Οδυσσέα, μόλις σηκώθηκαν από τον ύπνο,
και στήθηκαν στη μέση. Οι άλλοι βλέποντας τους δυο, δεν
έκρυψαν την έκπληξή τους, οπότε φρόνιμα ο Μέδων πήρε τον
λόγο και τους είπε: «Τώρα πρέπει ν᾽ ακούσετε κι εμένα,
Ιθακήσιοι· γιατί το έργο αυτό μήτε το σκέφτηκε μήτε και το
᾽πραξε ο Οδυσσέας μόνος του, δίχως να το θελήσουν οι θεοί·
445 σας λέω εγώ πως είδα με τα μάτια μου κάποιον θεό να
στέκεται στο πλάι του, ίδιος στην όψη με τον Μέντορα.
Ένας αθάνατος λοιπόν θεός στημένος μπρος του,
στον Οδυσσέα θάρρος έδινε, αλλά και τους μνηστήρες
αναστάτωνε μες στο παλάτι — κι έπεσαν όλοι τους νεκροί
σωρός.»
450 Ακούγοντας τα λόγια του, χλώμιασαν από τρόμο.
Τότε σηκώθηκε να τους μιλήσει ο Αλιθέρσης, του Μαστόρου
ο γιος, γέροντας σεβαστός, που περασμένα και μελλούμενα
έβλεπε. Έτσι καλόγνωμα και τώρα πήρε τον λόγο και τους
είπε: «Ακούσετέ με, Ιθακήσιοι, αυτό που έχω να σας πω.
455 Φίλοι, τα έργα αυτά έγιναν, όπως έγιναν, από κακότητα
δική σας· που μήτε εμένα εμπιστευτήκατε μήτε τον Μέντορα,
σύμβουλο του λαού, ώστε να βάλετε στην αφροσύνη των
παιδιών σας φρένο. Παράνομα έπραξαν, άθλια φέρθηκαν,
ρημάζοντας το βιος, ντροπιάζοντας τη νόμιμη γυναίκα
460 ενός γενναίου και πρώτου, λέγοντας πως πίσω πια δεν θα
γυρίσει. Μα τώρα ας γίνει ό,τι σας λέω, τη συμβουλή μου
ακούσετε: μην του ριχτούμε· αλλιώς κάποιος θα πάει
γυρεύοντας να πάθει το χειρότερο κακό.» Μίλησε ο Αλιθέρσης,
κι αυτοί, μισοί και πάνω, τινάχτηκαν μ᾽ αλαλητό μεγάλο· οι
άλλοι όμως ξέμειναν εκεί, όλοι τους μαζεμένοι,
465 γιατί του μάντη ο λόγος δεν τους άρεσε, έδωσαν πίστη
στον Ευπείθη. Έτρεξαν τότε με σπουδή να πιάσουν τ᾽ άρματα,
φορώντας στο κορμί τους τον λαμπρό χαλκό, κι έτσι
συνάχτηκαν στο πλάτωμα, μπροστά στην πόλη. Ανάμεσά τους
αρχηγός ο Ευπείθης, μωρός με τους μωρούς, λέγοντας πως
470 θα πάρει εκδίκηση του σκοτωμένου γιου του· αλλά δεν
έμελλε σπίτι του να γυρίσει, τον πρόλαβε επιτόπου ο θάνατος.
Στο μεταξύ κι η Αθηνά στον Δία, γιο του Κρόνου, στράφηκε
μιλώντας: «Πατέρα μας Κρονίδη, ο πρώτος όλων των θεών,
δώσε μου τώρα απόκριση σε μιαν ερώτηση: στο βάθος τι να
κρύβει πάλι ο νους σου;
475 θ᾽ ανοίξεις πόλεμο φριχτό, άγρια σφαγή ανάμεσό τους; ή
μήπως σκέφτεσαι να επιβάλεις μεταξύ τους συμφιλίωση;»
Ανταποκρίθηκε στον λόγο της ο Δίας, θεός που συμμαζεύει τις
νεφέλες: «Καλή μου κόρη, τι ρωτάς και τι λογής απάντηση
γυρεύεις; Εσύ δεν είσαι που αποφάσισες με το μυαλό σου αυτή
τη λύση,
480 να πάρει ο Οδυσσέας εκδίκηση, γυρίζοντας πίσω στον
τόπο του; Κάνε λοιπόν καταπώς θες, κι εγώ θα πω το τι
ταιριάζει· αφού ο θείος Οδυσσέας τιμώρησε τους άνομους
μνηστήρες, τώρα να δώσουν όρκους μεταξύ τους, να μείνει
αυτός για πάντα βασιλιάς. Εμείς για τα παιδιά τους και τα
σκοτωμένα αδέλφια τους
485 προτείνουμε τη λήθη· όπως και πριν, έτσι και πάλι να
φιλιώσουν μεταξύ τους, ας γίνει ειρήνη, με περίσσια πλούτη.»
Έτσι ο θεός παρότρυνε την Αθηνά σ᾽ αυτό που εκείνη
επιθυμούσε· χύθηκε τότε κατεβαίνοντας από του Ολύμπου
τις κορφές. Είχαν οι άλλοι πια χορτάσει τον πόθο τους με
το γλυκό ψωμί,
490 οπότε πρόσταξε βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος:
«Κάποιος έξω να βγει· να δει αν έρχονται, μήπως και
φτάνουν.» Την προσταγή του ακούγοντας, τρέχοντας βγήκε
του Δολίου ο γιος, στάθηκε στο κατώφλι, τους είδε να
σιμώνουν, κι αμέσως γύρισε στον Οδυσσέα μιλώντας με λόγια
που πετούσαν σαν πουλιά:
495 «Είναι κοντά μας, φτάνουν. Στα γρήγορα κι εμείς ν᾽
αρματωθούμε.» Ακούγοντας τα λόγια του, πάνω πετάχτηκαν
και φόρεσαν καθένας την αρματωσιά του, τριγύρισαν τον
Οδυσσέα τέσσερις, έξι συμπαραστάθηκαν γιοι του Δολίου.
Φόρεσαν όμως όπλα κι άλλοι δυο, κι ας είχαν πια
500 ψαρά μαλλιά, Δολίος και Λαέρτης, πολεμιστές κι αυτοί σε
ώρα ανάγκης. Ντυμένοι όλοι στον λαμπρό χαλκό, οι πόρτες
άνοιξαν, προχώρησαν, ο Οδυσσέας πρώτος. Την ίδια ώρα
η Αθηνά, του Δία η θυγατέρα, βρέθηκε πλάι τους, με τη μορφή
του Μέντορα, ίδια στην όψη, ίδια στη φωνή. Την πήρε είδηση
βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος,
505 και γύρισε μιλώντας στον Τηλέμαχο, τον ακριβό του γιο:
«Τηλέμαχε, έφτασε τώρα η ώρα ορμητικά να μπεις κι εσύ στη
μάχη αντρών που πολεμούν, όπου και ξεχωρίζουν οι γενναίοι.
Κοίταξε όμως μην ντροπιάσεις τους προγόνους σου· από καιρό
είμαστε φημισμένοι σ᾽ όλη την οικουμένη για την αντρεία και
το θάρρος μας.»
510 Ανταποκρίθηκε ο Τηλέμαχος, φρόνιμο κι έξυπνο μυαλό:
«Πατέρα μου, θα δεις και μόνος σου, φτάνει να το θελήσεις,
πως πάνω στην ορμή μου δεν θα ντροπιάσω τη γενιά σου εγώ,
όπως το λες και το παινεύεσαι.» Ακούγοντας τα λόγια του,
ένιωσε μέσα του χαρά ο Λαέρτης κι ομολόγησε: «Τι μέρα αυτή,
αθάνατοι θεοί, για μένα! Χαρά με πλημμυρίζει·
515 γιος κι εγγονός για την παλληκαριά τους συνερίζονται.»
Τότε στο πλάι του, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά, στάθηκε
λέγοντας: «Του Αρκεισίου γιε, ο πιο αγαπητός απ᾽ όλους τους
συντρόφους μου, ευχήσου πρώτα στη γλαυκόματη κόρη του
Δία, μετά κραδαίνοντας ρίξε με φόρα το μακρόσκιο δόρυ σου.»
520 Μ᾽ αυτά τα λόγια η Παλλάδα Αθηνά μέσα του φύσηξε
μεγάλη δύναμη, κι αυτός πρώτα στη θυγατέρα του
μεγαλοδύναμου θεού ευχήθηκε, μετά στο χέρι πάλλοντας
μακρόσκιο δόρυ το ρίχνει πάνω στον Ευπείθη· βρήκε το κράνος
του, με τα χαλκά του μάγουλα, στο χτύπημα δεν άντεξε και
πέρασε ο χαλκός μέσα για μέσα.
525 Με πάταγο σωριάστηκε ο Ευπείθης, βρόντηξαν από πάνω
του και τ᾽ άρματα. Την ίδια ώρα ο Οδυσσέας κι ο λαμπρός του
γιος ορμούν με τους προμάχους, χτυπούν σπαθιά, πέφτουν
αμφίκυρτα στη μύτη τους κοντάρια. Όλους θα τους αφάνιζαν,
θα γύριζαν τον νόστο ανόστιμο, αν τη στιγμή εκείνη η Αθηνά,
η θυγατέρα του αιγίοχου Δία, δεν έβγαζε
530 φωνή μεγάλη, που άφησε σύξυλους τους δυο στρατούς:
«Τον άγριο πόλεμό σας, Ιθακήσιοι, πάψτε, καιρός
με δίχως αίματα, φίλοι να χωριστείτε.»
Αυτά φωνάζει η Αθηνά, κι εκείνοι, πράσινοι από τρόμο,
μες στον μεγάλο φόβο τους τους φεύγουν τα όπλα από το χέρι,
535 όλα στο χώμα πέφτουν, ενώ η φωνή της Αθηνάς
αντιφωνούσε. Σκορπίστηκαν τότε μεμιάς, τρέχοντας προς
την πόλη γύρευαν να σωθούν. Ο Οδυσσέας όμως, πολύπαθος
και θείος, χύμηξε πίσω τους με φοβερή κραυγή, σαν αετός
από ψηλά πετώντας. Μα τώρα αφήνει ο γιος του Κρόνου
κεραυνό πυρφόρο, κι
540 έπεσε αυτός μπροστά στης Αθηνάς τα πόδια, γλαυκόματης
θεάς πανίσχυρου πατέρα. Τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά στον
Οδυσσέα γύρισε μιλώντας: «Γιε του Λαέρτη, του Διός βλαστέ,
πανούργε Οδυσσέα, κράτα τη μάνητά σου πια του φοβερού
πολέμου, μήπως του Κρόνου ο γιος, ο Δίας βροντόφωνος,
εξοργιστεί μαζί σου.»
545 Έτσι του μίλησε η θεά, κι εκείνος άκουσε τον λόγο της κι
αλάφρωσε από χαρά η καρδιά του. Τότε η Παλλάδα Αθηνά,
η θυγατέρα του αιγίοχου Δία, βάζει τους δυο στρατούς να
κάνουν όρκους συμφιλίωσης, και για το μέλλον — με τη μορφή
του Μέντορα κυκλοφορούσε, ίδια στην όψη, ίδια στη φωνή.
Τώρα ο κυλλήνιος Ερμής έξω καλούσε των μνηστήρων τις
ψυχές. Στα χέρια του κρατούσε χρυσό και ωραίο ραβδί — αυτό
που μαγνητίζει τα μάτια των ανθρώπων, όποιου θελήσει
εκείνος, και τα κλείνει, ή κι απ᾽ τον ύπνο τον βαθύ τούς
ανασταίνει.
5 Με τούτο το ραβδί έσερνε τις ψυχές μπροστά ο θεός, κι
εκείνες πίσω τρίζοντας. Πώς νυχτερίδες, στο βάθος μιας
απέραντης σπηλιάς, τρίζοντας πετούν, αν κάποια πέσει από
την αρμαθιά του βράχου όπου ήσαν όλες κρεμασμένες κι
αξεχώριστες, έτσι και των μνηστήρων οι ψυχές κατέβαιναν
μαζί του, καθώς πανούργος ο θεός Ερμής
10 τις οδηγούσε σε μονοπάτια σκοτεινά και μουχλιασμένα.
Πρώτα προσπέρασαν του Ωκεανού το ρέμα και τον Άσπρο
Βράχο, μετά τις πύλες διάβηκαν του Ήλιου, τον δήμο των
Ονείρων, κι έφτασαν τέλος σε λιβάδι ασφοδελό, όπου
περιδιαβάζουν οι ψυχές, είδωλα των νεκρών.
15 Εκεί απάντησαν του Αχιλλέα Πηλείδη την ψυχή,
με τις ψυχές μαζί του Πάτροκλου, του άψογου Αντιλόχου,
του Αίαντα, που ξεπερνούσε στην όψη και στο ανάστημα
τους άλλους Δαναούς, όλους μετά τον αξεπέραστο γιο του
Πηλέα. Κι όπως τριγύριζαν τον Αχιλλέα οι ψυχές αυτές,
20 ήλθε κοντά τους η σκιά του Αγαμέμνονα Ατρείδη, βαριά
θλιμμένη — γύρω της κι άλλες φιλικές σκιές, όσων χαλάστηκαν
μαζί του στο αρχοντικό του Αιγίσθου, όπου και βρήκαν τον
μοιραίο χαμό. Πρόλαβε τότε του Πηλείδη η ψυχή, στον
Αγαμέμνονα μιλώντας: «Γιε του Ατρέα, πάντα το λέγαμε εμείς
πως αγαπούσε εσένα
25 πιο πολύ από τους άλλους ήρωες ο Δίας τερπικέραυνος·
που εκεί στων Τρώων τη χώρα κυβερνούσες πολλούς κι
αντρειωμένους, όπου βασανιστήκαμε με τόσα πάθη οι Αχαιοί.
Μα να, σου έμελλε κι εσένα να σε χτυπήσει πριν της ώρας σου
η μαύρη μοίρα — αυτή που όποιος γεννηθεί να την ξεφύγει δεν
μπορεί.
30 Μακάρι τότε, τιμημένον με βασιλική τιμή, στην Τροία εκεί
να σε είχε βρει ο θάνατος, το τέλος της ζωής.
Οπότε κι οι Παναχαιοί τύμβο θα ύψωναν να σε τιμήσουν,
κι ακόμη θ᾽ άφηνες μεγάλο κλέος κληρονομιά στον γιο σου.
Μα τώρα ήταν πεπρωμένο σου λάφυρο να σε πάρει
ένας τρισάθλιος θάνατος.»
35 Ανταποκρίθηκε του Ατρείδη η ψυχή, στον Αχιλλέα μιλώντας:
«Καλότυχος εσύ, γιε του Πηλέα, θεόμορφε Αχιλλέα,
που θανατώθηκες πέρα στην Τροία, μακριά από το Άργος.
Έπεσαν τότε γύρω σου πολλοί, των Τρώων και των Αχαιών οι
άριστοι, για χάρη σου· κι εσύ να κείτεσαι, μέσα στη σκόνη που
στροβίλιζε,
40 φαρδύς πλατύς, έχοντας πια ξεχάσει την ιππική σου τέχνη.
Μια μέρα ολόκληρη εμείς αγωνιζόμασταν για σένα,
κι ο πόλεμός μας δεν θα σταματούσε, αν μ᾽ ανεμοζάλη ο Δίας
δεν όριζε το τέλος του. Και τότε πια από τη μάχη σε σηκώσαμε,
σε πήγαμε στα πλοία κι εκεί σε κλίνη σ᾽ ακουμπήσαμε, αφού
πρώτα το ωραίο κορμί σου
45 το πλύναμε με χλιαρό νερό κι έπειτα το μυρώσαμε.
Γύρω σου όλοι οι Δαναοί έχυναν δάκρυα θερμά, κόβοντας
τα μακριά μαλλιά τους. Τότε κι η μάνα σου, ακούγοντας το
μήνυμα, από τη θάλασσα ανεβαίνει, με τις θαλασσινές μαζί,
τις θυγατέρες του Νηρέα. Απέραντος ο κοπετός απλώθηκε στο
πέλαγος, κι απ᾽ τη βοή τους Αχαιούς τους συνεπήρε ο τρόμος.
50 Θ᾽ ανέβαιναν να φύγουν στα βαθουλά τους πλοία, αν
κάποιος δεν τους συγκρατούσε που γνώριζε πολλά και
περασμένα· ο Νέστορας, που πάντα η γνώμη του άριστη,
δοκιμασμένη. Αυτός για το καλό τους πήρε τον λόγο και τους
είπε: «Αργείοι, κρατηθείτε, μη φεύγετε των Αχαιών βλαστοί.
55 Είναι η μάνα του αυτή που φτάνει, από τη θάλασσα
ανεβαίνει με τις θαλασσινές μαζί, τις θυγατέρες του Νηρέα,
για να θρηνήσει τον νεκρό της γιο.» Τόσα τους είπε κι αμέσως
αναθάρρησαν, απ᾽ τη φυγή κρατήθηκαν οι Αργείοι. Στο μεταξύ
γύρω σου στήθηκαν οι κόρες του θαλάσσιου γέροντα,
λυπητερά μοιρολογώντας, και ρούχα αθάνατα σου φόρεσαν.
60 Εννέα οι Μούσες, με φωνή μελωδική, θρηνούσαν
συναλλάσσοντας τη μουσική τους. Κανείς δεν έμεινε τότε
αδάκρυτος — τόσο ο σκοπός τους όλους τούς συγκίνησε.
Μέρες δεκαεφτά, μερόνυχτα δεκαεφτά, το μοιρολόγι κράτησε
θνητών ανθρώπων και θεών αθάνατων.
65 Και πάνω στις δεκαοχτώ στη φλόγα της πυράς σε
παραδώσαμε, σφάζοντας γύρω πρόβατα πολλά, αρνιά παχιά
και βόδια ελικοκέρατα. Κι όσο το σώμα σου λαμπάδιαζε μέσα
στα θεϊκά του ρούχα, με λίπος αλειμμένο και μέλι άφθονο,
γλυκό, πολλοί, ήρωες Αχαιοί, γύρω από τη φωτιά που
σ᾽ έκαιγε, φορώντας όπλα, πεζοί και καβαλάρηδες,
70 σάλευαν σαν το κύμα — στα ύψη έφτανε βοή μεγάλη.
Κι όταν του Ηφαίστου η φλόγα έκανε το κατόρθωμά της,
με της αυγής το χάραμα μαζέψαμε, Αχιλλέα, λευκά τα οστά
σου, μέσα σε άκρατο κρασί και αλοιφές. Τότε κι η μάνα σου
προσφέρει χρυσό αμφορέα, δώρο, όπως έλεγε, του Διονύσου,
75 έργο του έξοχου τεχνίτη Ηφαίστου.
Εκεί λευκά τα οστά σου μένουν, λαμπρέ Αχιλλέα, με του
Μενοιτιάδη, του νεκρού Πατρόκλου, τα οστά αξεχώριστα.
Χώρια ωστόσο του Αντιλόχου, που τον τιμούσες πιο πολύ
από τους άλλους σου συντρόφους, μετά τον θάνατο του
αγαπημένου σου Πατρόκλου.
80 Ύστερα ολόγυρα τύμβο μεγάλο κι άψογο εμείς σου
υψώσαμε, ο ατρόμητος στρατός των δορυφόρων Δαναών·
αντίκρυ στον πλατύν Ελλήσποντο, στον κάβο που προβάλλει,
να φαίνεται από μακριά σ᾽ αυτούς που ταξιδεύουν στα πελάγη,
όσοι στις μέρες μας γεννήθηκαν, κι αυτοί που θα ᾽ρθουν
κάποτε στο μέλλον.
85 Η μάνα σου μετά απ᾽ τους θεούς γυρεύοντας περίκαλλα
έπαθλα, στη μέση τα έβαλε, ν᾽ αγωνιστούν γι᾽ αυτά οι αριστείς
των Αχαιών. Ο ίδιος πέτυχες, όσο ακόμη ζούσες, αγώνες
επιτάφιους ανδρών γενναίων, κάθε φορά που έσβηνε ένας
βασιλιάς κι οι νέοι ζώνονταν ν᾽ αγωνιστούν, ποιος τα βραβεία
θα πάρει.
90 Αν όμως έβλεπες εκείνα, με θαυμασμό θα γέμιζε η θέα τους
τον νου σου, όσα περίκαλλα έπαθλα στη μέση έβαλε η θεά,
η Θέτιδα με τους χιονάτους αστραγάλους — γιατί ήσουν πάντα
φίλος των θεών. Εσύ, Αχιλλέα, και νεκρός έσωσες έτσι τ᾽
όνομά σου, αφού για πάντα, σ᾽ όλους τους ανθρώπους,
λαμπρό το κλέος σου θα μείνει.
95 Εμένα όμως, όταν τον πόλεμο αποτέλειωσα, ποια χάρη,
ποια χαρά μού απόμεινε; Ο Δίας στοχάστηκε στον γυρισμό μου
άγριο χαλασμό, να πέσω από τα χέρια του Αίγισθου και της
καταραμένης μου γυναίκας.» Εκείνοι μεταξύ τους αυτά
μιλούσαν κι έλεγαν, όταν κοντά τους φτάνει ο αργοφονιάς
θεός, ψυχοπομπός, που των μνηστήρων τις ψυχές
100 κατέβαζε στον Άδη — αυτούς που δάμασε του Οδυσσέα το
χέρι. Οι δυο τους τότε βλέποντας, έκθαμβοι έμειναν, πήγαν
στο πλάι τους, κι αμέσως η ψυχή του Ατρείδη τον ξακουστό
Αμφιμέδοντα αναγνώρισε, του Μελανέα τον γιο, που φίλο τον
λογάριαζε, όσο εκείνος ζούσε στην Ιθάκη.
105 Πρόλαβε η ψυχή του Ατρείδη, που αμέσως τον
προσφώνησε: «Γιατί, Αμφιμέδοντα, τι πάθατε κι εδώ
βουλιάξατε στα μαύρα έγκατα της γης, όλοι σας διαλεχτοί και
συνομήλικοι; Δύσκολα κάποιος θα ξεχώριζε άλλους
καλύτερους στη χώρα σας. Μήπως σας ρήμαξε ο Ποσειδώνας
πνίγοντας τα καράβια σας,
110 σηκώνοντας φριχτήν ανεμοζάλη, κύμα θεόρατο;
ή κάπου στη στεριά άφιλοι άντρες σάς εχάλασαν, όσο τα βόδια
τους ξεκόβατε και κοπαδιαστά σφάζατε τα πρόβατά τους τα
καλά; Τάχα σας βρήκε το κακό, όταν εσείς, κάνοντας πόλεμο,
το ξένο κάστρο διαφεντεύατε κι ωραίες γυναίκες; Δώσε
απόκριση στο ερώτημά μου — εγώ περηφανεύομαι για
115 τη φιλόξενη φιλία μας. Ή μήπως δεν θυμάσαι, τότε που
πάτησα στο σπίτι σου, όταν, με τον ισόθεο Μενέλαο μαζί, τον
Οδυσσέα έσπρωχνα, στο Ίλιο να ᾽ρθει κι αυτός, πάνω σε
καλοκούβερτα καράβια; Χρειάστηκε μήνας ολόκληρος, για να
περάσουμε το μέγα πέλαγος, αφού στο μεταξύ και μετά βίας
τον Οδυσσέα μεταπείσαμε, αυτόν που εκπόρθησε μετά
120 της Τροίας το κάστρο.» Ανταποκρίθηκε του Αμφιμέδοντα
η ψυχή μιλώντας: «Γιε του Ατρέα τιμημένε, μεγάλε βασιλιά
Αγαμέμνονα, όλα που είπες τα θυμάμαι, θεών κλωνάρι,
γι᾽ αυτό κι εγώ τα πάντα θα σου πω, θα ιστορήσω
απαράλλαχτο το άθλιο τέλος του θανάτου μας.
125 Εμείς λοιπόν γυρεύαμε γυναίκα μας να πάρουμε το ταίρι
του Οδυσσέα, που χρόνια έλειπε αυτός στα ξένα· εκείνη
όμως μήτε αρνιόταν τον γάμο που μισούσε μήτε και ήθελε να
τον τελειώσει· μέσα της μελετούσε τον θάνατό μας, το μαύρο
τέλος μας. Και να ποιον δόλο έκλωθε στον νου της: στην πάνω
κάμαρη έστησε μεγάλον αργαλειό, πήρε να υφαίνει
130 λεπτό φαντό και υπέρμετρο, ενώ συγχρόνως μας εφώναξε
για ν᾽ αναγγείλει: “Νέοι κι ωραίοι μνηστήρες, αφού είναι πια
νεκρός ο θείος Οδυσσέας, κάνετε λίγη υπομονή, μόλο που
τρέχετε πίσω απ᾽ τον γάμο μου, ωσότου τούτο το πανί το
αποτελειώσω, για να μην παν χαμένες οι κλωστές μου.
Το υφαίνω σάβανο του ξακουστού Λαέρτη,
135 την ώρα που θα πέσει μαύρη η μοίρα του θανάτου, για να
τον καταλύσει η άσπλαχνη. Να μη βρεθεί στον κόσμο μας
κάποια γυναίκα να με ψέξει, που θα τον άφηνα νεκρό
ασαβάνωτο, έναν με τόσα πλούτη στον καιρό του.” Αυτά μας
είπε κι εμείς εμπιστευτήκαμε στα λόγια της με την περήφανη
καρδιά μας. Τότε λοιπόν αδιάκοπα, την κάθε μέρα, υφαίνοντας
140 το υπέρμετρο φαντό, το ξήλωνε τη νύχτα, πλάι της
έχοντας τις δάδες αναμμένες. Έτσι για τρία χρόνια με τον δόλο
της έπεισε και ξεγέλασε τους Αχαιούς ανύποπτους. Όταν
ωστόσο μπήκε η τέταρτη χρονιά, γυρίζοντας κι οι εποχές,
τότε κάποια από τις γυναίκες της το μυστικό μαρτύρησε που
το ᾽ξερε καλά, κι εμείς την πιάσαμε επ᾽ αυτοφώρω
145 να ξηλώνει το φωτεινό φαντό — οπότε και το τέλεψε,
παρά τη θέλησή της, υποχωρώντας στην ανάγκη.
Κι όταν εκείνη έχοντας υφάνει το μακρύ φαντό, έπλυνε το πανί
και το ᾽δειξε στο φως (σαν ήλιος έλαμπε και σαν φεγγάρι),
τότε από κάπου ένας δαίμονας κακός τον Οδυσσέα έφερε
150 στην άλλην άκρη, στους αγρούς, στη μάντρα του
χοιροβοσκού. Έφτασε εκεί κι ο γιος του, που με τον θείο
Οδυσσέα έσμιξε, γυρίζοντας από τις αμμουδιές της Πύλου
πάνω στο μελανό καράβι του. Κι αφού οι δυο τους
μηχανεύτηκαν για τους μνηστήρες άγριο χαλασμό,
προχώρησαν στην ξακουσμένη πόλη μας — ο Οδυσσέας
155 δεύτερος, μπροστά ο Τηλέμαχος ανοίγοντας τον δρόμο.
Αυτόν τον έφερε ο χοιροβοσκός, φτωχό ζητιάνο κουρελή, γέρο
μ᾽ ένα ραβδί στο χέρι, ζωσμένο με πανάθλια ρούχα.
Κανείς μας δεν τον αναγνώρισε, δεν μπόρεσε να καταλάβει
ποιος ήταν, έτσι που φάνηκε μπροστά μας ξαφνικά,
160 μήτε κι οι πιο μεγάλοι ανάμεσά μας.
Τον βρίζαμε λοιπόν με λόγια αισχρά, βάναυσα τον
χτυπούσαμε, εκείνος όμως στην αρχή δεν αντιδρούσε· μέσα
στο ίδιο του το σπίτι δεχόταν με υπομονή και τις βρισιές και
τα χτυπήματα. Αλλ᾽ όταν πια τον στήριξε με τη βουλή του
ο αιγίοχος Δίας,
165 τότε, μαζί με τον Τηλέμαχο, ξεσήκωσε τα ωραία όπλα,
τ᾽ ασφάλισε στην πίσω κάμαρη, τραβώντας την αμπάρα της.
Συνάμα, και με πονηριά, παρακινεί την Πηνελόπη να στήσει
στους μνηστήρες το τόξο εκείνο, με τα σκουρόχρωμα μαζί
πελέκια, αγώνισμα για μας τους δύσμοιρους, αρχή του φόνου
μας.
170 Κανείς μας όμως δεν κατόρθωσε σε τούτο το γερό δοξάρι
να τεντώσει τη νευρή του — μας έλειψε μια τέτοια δύναμη.
Όταν ωστόσο πήγε να περάσει στα χέρια του Οδυσσέα
το τόξο, βάλαμε όλοι τις φωνές, να μη δοθεί
σ᾽ αυτόν, όσα κι αν έλεγε αγορεύοντας.
175 Αλλά ο Τηλέμαχος είπε το ναι και τον παρακινούσε,
οπότε αυτός, βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος, δέχτηκε
το τόξο, εύκολα τη χορδή του τάνυσε, το βέλος στα πελέκια
πέρασε, και στο κατώφλι πια στημένος πήρε να ρίχνει
απανωτές τις γρήγορες σαΐτες, ψάχνοντας γύρω του μ᾽
αγριεμένο μάτι. Πρώτον τοξεύει το ρηγάρχη Αντίνοο,
180 ύστερα σημαδεύοντας στρέφει τα πολυστέναχτά του βέλη
και στους άλλους, οπότε εκείνοι έπεφταν νεκροί σωρός.
Ήτανε πια ολοφάνερο πως τους παράστεκε κάποιος θεός, κι
αυτοί χυμούν μ᾽ άγριο μένος στο παλάτι και πήραν ένα γύρο
να σκοτώνουν· βόγγος βαρύς, πανάσχημος σηκώθηκε
185 από κεφάλια που χτυπούσαν χάμω, το πάτωμα όλο άχνιζε
στο αίμα. Έτσι, Αγαμέμνονα, εμείς χαθήκαμε, και τώρα ακόμη
τα νεκρά μας σώματα κείτονται αφρόντιστα μέσα στου
Οδυσσέα το σπίτι. Γιατί οι δικοί μας δεν το πήραν είδηση,
καθένας στο δικό του σπιτικό, να ᾽ρθουν για να ξεπλύνουν τις
πληγές μας από το μαύρο λύθρο, να μας πλαγιάσουν και
190 να μας θρηνήσουν — άλλη τιμή, το ξέρεις, δεν απομένει
στους νεκρούς.» Ανταποκρίθηκε του Ατρείδη η ψυχή
αναφωνώντας: «Καλότυχε γιε του Λαέρτη, Οδυσσέα
πολύτεχνε, είχες την τύχη εσύ ταίρι σου ν᾽ αποκτήσεις μ᾽ αρετή
μεγάλη· άψογη η Πηνελόπη,
195 του Ικαρίου η κόρη, με φρόνημα αγαθό, ποτέ τον Οδυσσέα
δεν λησμόνησε, ομόκλινό της σύζυγο. Γι᾽ αυτό και δεν θα
σβήσει η ενάρετή της δόξα· για τους θνητούς οι αθάνατοι
τραγούδι ωραίο θα στήσουν, τιμή στη μυαλωμένη Πηνελόπη.
Όχι όπως η δική μου, η κόρη του Τυνδάρεου, που έργα φριχτά
200 μελέτησε, κι έσφαξε, όπως έσφαξε, τον νόμιμό της άντρα.
Αυτής της μέλλεται τραγούδι μισητό στο στόμα των ανθρώπων,
που θα φορτώσει και στο μέλλον φήμη βαριά στων γυναικών
τη φύτρα, ακόμη κι αν αποδειχτεί κάποια γυναίκα ενάρετη.»
Έτσι μιλούσαν μεταξύ τους οι ψυχές στον Άδη, στα έγκατα της
γης. Ενώ στον πάνω κόσμο οι άλλοι,
205 από την πόλη κατεβαίνοντας, γρήγορα προχωρώντας,
φτάνουν στο χτήμα του Λαέρτη — καλοφτιαγμένο χτήμα, που
κάποτε με μόχθο και πολύν ιδρώτα μόνος του το συγύρισε.
Εκεί στεκόταν το δικό του σπιτικό, και γύρω γύρω τα καλύβια,
να τρων, να κάθονται και να κοιμούνται οι αναγκαίοι δούλοι,
210 που τον εφρόντιζαν πάντα μ᾽ αγάπη.
Ανάμεσά τους μια γριά, από τη Σικελία φερμένη, τον γέροντα
πιστά γηροκομούσε, εδώ στα χτήματα, μακριά απ᾽ την πόλη.
Τότε στον γιο και στους δικούς του δούλους ο Οδυσσέας
μίλησε: «Εσείς μπείτε σε τούτο το καλοχτισμένο σπίτι,
215 σφάξετε γρήγορα ένα χοίρο, τον καλύτερο, φροντίζοντας
το γεύμα. Όσο για μένα, πάω να βρω, να δοκιμάσω τον πατέρα
μου, ανίσως με γνωρίσει, όταν με δουν τα μάτια του, ή μήπως
του φανώ αγνώριστος, μετά από τόσα χρόνια που έλειψα στα
ξένα.» Είπε, κι αμέσως τα όπλα του πολέμου παρέδωσε στους
δούλους.
220 Κι ενώ εκείνοι βιαστικά προχώρησαν στο σπίτι, ο
Οδυσσέας τράβηξε προς το πολύκαρπο χωράφι, να δοκιμάσει
τον πατέρα του. Δεν βρήκε ωστόσο, κατεβαίνοντας στο μέγα
περιβόλι, τον Δολίο μήτε κανέναν άλλον απ᾽ τους δούλους
ή τους γιους του· όλοι τους είχαν πάει να μαζέψουν πέτρες,
225 να φτιάξουν τον περίβολο στο χτήμα — μαζί τους,
πρώτος ο γερο-Δολίος. Πέτυχε έτσι μόνον τον πατέρα του
μέσα στο φροντισμένο περιβόλι, κάποιο δεντράκι να σκαλίζει:
βρώμικος ο χιτώνας που φορούσε, κακοραμμένος κι άσχημος·
πετσιά βοδίσια συραμμένα στ᾽ αντικνήμια του, τ᾽ αγκάθια
230 ν᾽ αποφεύγει· στα χέρια γάντια πέτσινα, προφύλαξη απ᾽
τα βάτα· και πάνω στο κεφάλι του γιδίσιος σκούφος, να
μην τον καίει ο ήλιος. Μόλις ο θείος Οδυσσέας τον αντίκρισε,
από τα γηρατειά βασανισμένο, τυραννισμένο απ᾽ τον καημό
που έκρυβε μέσα του, στάθηκε κάτω από το φούντωμα
μιας αχλαδιάς και δάκρυα τα μάτια του πλημμύρισαν.
235 Μετά νους και καρδιά του διχογνώμησαν: να πέσει στην
αγκάλη του πατέρα του, να τον φιλήσει, να φανερώσει αμέσως
τα καθέκαστα, πως ήλθε κι έφτασε στην πατρική του γη;
ή ρωτώντας να τον δοκιμάσει, να μάθει πρώτα τα δικά του;
Κι όπως το συλλογίστηκε, το δεύτερο του φάνηκε καλύτερο.
240 Με τέτοια απόφαση προχώρησε στο μέρος του πατέρα του
ο θείος Οδυσσέας· εκείνος, με σκυμμένο ακόμη το κεφάλι,
σκάλιζε το δεντράκι του, και τότε αυτός, ο ξακουσμένος γιος,
πλάι του στάθηκε κι έτσι του μίλησε:
«Γέροντα αμάθητος δεν φαίνεσαι, στο πώς φροντίζουν ένα
245 περιβόλι. Όλα η φροντίδα σου τα νοιάζεται, και με το
παραπάνω. Αφρόντιστα από σένα δεν περιμένουνε στο
περιβόλι μήτε τα φύτρα κι οι βραγιές, μήτε η συκιά, το κλήμα,
η ελιά, η αχλαδιά. Αλλά θα κάνω τώρα άλλη ερώτηση, και μη
θυμώσεις σε παρακαλώ. Δεν βλέπω να φροντίζεσαι κι εσύ
ο ίδιος· πέφτουν βαριά τα γηρατειά
250 στους ώμους σου· άπλυτος έμεινες και στέγνωσες, άσχημα
είναι και τα ρούχα που φορείς. Δεν φαίνεσαι ανεπρόκοπος,
ώστε το αφεντικό να σε κρατεί σ᾽ αυτό το χάλι. Αλλά και
δούλος δεν μου μοιάζεις, με τη μορφή σου αυτή και το
παράστημά σου — έχεις την όψη άρχοντα. Τέτοιος φαντάζει,
αν κάποιος, λουσμένος πρώτα και χορτάτος, πέφτει
255 σε στρώμα μαλακό να κοιμηθεί — στους γέροντες αυτά
ταιριάζουν. Παρ᾽ όλα ταύτα και τούτο πες μου, μη μου κρύψεις
την αλήθεια: ποιος ο αφέντης που υπηρετείς και που το χτήμα
του δουλεύεις; Αλλά και κάτι ακόμη σου ζητώ, θέλω ακριβώς
να μάθω· αν πράγματι είναι αυτή η Ιθάκη εδώ που φτάσαμε,
όπως, πριν από λίγο
260 μου το ᾽πε κάποιος που τον αντάμωσα στον δρόμο μου,
μόνο που δεν φαινόταν να ᾽ναι στα πολύ καλά του, αφού
δεν είχε την υπομονή να μου μιλήσει, ν᾽ αποκριθεί στον λόγο
μου, όταν τον ρώτησα για κάποιον φίλο, αν ζει ακόμη, αν
στέκεται στα πόδια του, ή μήπως πέθανε και βρίσκεται κάτω
στον Άδη.
265 Έχω και τούτο να σου πω, και βάλε το καλά στον νου σου·
κάποτε κάποιον φιλοξένησα στην πατρική μου γη, τον φίλεψα
στο σπιτικό μου — κανένας άλλος ξένος σπίτι μου δεν πάτησε,
που να του δείξω εγώ τόση φιλία. Αυτός λοιπόν
περηφανεύονταν ότι κρατεί η γενιά του απ᾽ την Ιθάκη,
270 έλεγε μάλιστα πως είχε πατέρα τον Λαέρτη, τον γιο του
Αρκείσιου. Κι εγώ τον πήρα και τον έφερα στο σπιτικό μου,
καλά τον φιλοξένησα, τον φίλεψα μ᾽ αγάπη, μ᾽ όσα πολλά
αγαθά είχε το αρχοντικό μου. Του χάρισα δώρα φιλόξενα,
όπως ταιριάζει στην περίσταση: τάλαντα επτά του δίνω μάλαμα
καλοδουλεμένο· κι ακόμη του πρόσφερα
275 κρατήρα ατόφιο ασήμι, στολισμένο μ᾽ άνθη· μονές δώδεκα
χλαίνες, σκεπάσματα άλλα τόσα, τόσα ωραία φαντά,
ισάριθμους χιτώνες. Χώρια οι γυναίκες σκλάβες, που ξέρουν
άψογα την τέχνη τους· τέσσερις κι όμορφες αυτές, να
τις διαλέξει μόνος του, καταπώς ήθελε.»
280 Στον Οδυσσέα απάντησε ο πατέρας του με βουρκωμένα
μάτια: «Πράγματι, ξένε μου, φτάνεις στη χώρα που ρωτάς και
που αναζητούσες, μόνο που τώρα την κατέχουν άντρες
παράνομοι, αλαζόνες, έτσι που τα δικά σου δώρα
εξανεμίστηκαν, όσα τότε του χάρισες πολλά. Αν ζωντανό
τον έβρισκες εκείνον εδώ στον δήμο της Ιθάκης,
285 στα δώρα σου ανταμοιβή καλή θα σου έδινε, και πριν
να σε ξεπροβοδίσει, φιλόξενος κι αυτός θα σε κρατούσε
σπίτι του — όπως προστάζει το έθιμο, γι᾽ αυτόν που κάνει την
αρχή. Μα τώρα κάτι άλλο θέλω να μου πεις, μην κρύψεις την
αλήθεια· πόσα τα χρόνια που προσπέρασαν, αφότου εσύ τον
έρμο εκείνον φιλοξένησες,
290 τον δύσμοιρό μου γιο, αν είχα κάποτε κι εγώ ένα γιο;
Αυτόν στο μεταξύ αλλού, από πατρίδα και δικούς μακριά,
μπορεί καταμεσής στο πέλαγος τα ψάρια να τον έφαγαν, ή στη
στεριά τα όρνια να τον σπάραξαν και τ᾽ άγρια θηρία. Μήτε κι η
μάνα του τον νεκροστόλισε θρηνώντας, μήτε ο πατέρας του,
οι δυο μας που τον φέραμε στον κόσμο· ακόμη η Πηνελόπη,
295 γυναίκα του ακριβή και φρόνιμη, δεν μπόρεσε, όπως
ταίριαζε, το ταίρι της μοιρολογώντας πάνω στο στρώμα, τα
μάτια να του κλείσει — η μόνη χάρη που απομένει για τους
πεθαμένους. Και κάτι ακόμη, πες το μου τώρα αληθινά για να
το μάθω· ποιος είσαι και από πού; ποια η πατρίδα σου, ποιοι οι
γονείς σου; και κατά πού το γρήγορο καράβι αγκυροβόλησε,
300 αυτό που σ᾽ έφερε στα μέρη μας μαζί με τους ισόθεους
συντρόφους; Εκτός κι αν έφτασες με ξένο φορτηγό
ταξιδεμένος, κι αυτοί σε ξεφορτώσαν κι έφυγαν.» Στα λόγια
του αποκρίθηκε ο Οδυσσέας πολύγνωμος: «Όλα που ρώτησες
θα σου τα πω, τίποτα δεν θα κρύψω. Πατρίδα μου
305 ο Αλύβαντας, όπου το φημισμένο σπιτικό που κατοικώ·
είμαι ο γιος του βασιλιά Αφείδα, του Πολυποίμονα εγγονός·
το όνομά μου Επήριτος· όμως κάποιος θεός, άγνωστο ποιος,
από τη Σικανία άθελά μου με παρέσυρε, κι έφτασα τώρα εδώ.
Στέκει αραγμένο το καράβι μου μακριά απ᾽ την πόλη, σ᾽
απόμερο γιαλό· πέρασαν κιόλας πέντε χρόνια, αφότου
310 ο δύσμοιρος εκείνος φεύγοντας άφησε τα μέρη μας· στον
μισεμό του όμως τον συνόδεψαν δεξιά πουλιά και καλοσήμαδα·
έτσι, χαρούμενος εγώ τον ξεπροβόδισα, χαρούμενος ξεκίνησε
κι εκείνος. Με την ελπίδα στην ψυχή κοινή, ξανά οι δυο
φιλόξενα να σμίξουμε, ωραία δώρα πάλι ν᾽ ανταλλάξουμε.»
315 Έτσι του μίλησε, και τον πατέρα του τον κάλυψε μαύρη
νεφέλη πόνου· στα δυο του χέρια φούχτωσε καμένη στάχτη,
την έριξε στο γκρίζο του κεφάλι, σπαραχτικά θρηνώντας.
Του Οδυσσέα τότε η καρδιά σπαρτάρησε, έτοιμος να ξεσπάσει,
έτρεμαν τα ρουθούνια του, βλέποντας τον πατέρα του τόσο
βαριά να κλαίει και να βογγά.
320 Ρίχτηκε πάνω του, τον αγκαλιάζει, τον φιλεί κι ομολογεί:
«Είμαι εγώ, πατέρα μου, αυτός που αναζητούσες, μπροστά σου
εδώ· κι αν πέρασαν στο μεταξύ είκοσι χρόνια, έφτασα τέλος
στην πατρίδα. Αλλά συγκράτησε τώρα τον θρήνο σου,
σταμάτησε το δακρυσμένο βογγητό σου. Κι αμέσως θα το πω —
ο χρόνος τρέχει,
325 πρέπει να βιαστούμε· σκότωσα τους μνηστήρες μέσα στο
παλάτι, την άπονή τους βλάβη εκδικήθηκα, τα ανόσια έργα
τους.» Πήρε τον λόγο ο Λαέρτης πάλι, φώναξε:
«Αν πράγματι ο Οδυσσέας είσαι, αν έφτασες εδώ εσύ ο γιος
μου, σημάδι πες μου αληθινό, τότε θα σε πιστέψω.»
330 Ο Οδυσσέας πολύγνωμος αμέσως αποκρίθηκε:
«Ας δουν τα μάτια σου ετούτη πρώτα την ουλή, που τη
στιγμάτισε με τ᾽ άσπρο δόντι του ο κάπρος, ψηλά όταν
βρέθηκα στον Παρνασσό· εκεί με στείλατε εσύ κι η σεβαστή
μου μάνα, να πάω στον Αυτόλυκο, δώρο να πάρω τα ταξίματά
του, όσα υποσχέθηκε
335 τη μέρα εκείνη φτάνοντας στην Ιθάκη. Θα πω ακόμη και
τα δέντρα στο νοικοκυρεμένο χτήμα σου, όσα εσύ, σαν ήμουν
κάποτε παιδί, μου χάρισες, καθώς στο περιβόλι εγώ σ᾽
ακολουθούσα και σου ζητούσα αυτό κι εκείνο. Κι όπως
περνούσαμε ανάμεσά τους, εσύ τα ονόμασες ένα προς ένα:
340 δέκα μηλιές μού χάρισες, συκιές σαράντα και δεκατρείς
μού μέτρησες ωραίες αχλαδιές· είπες δικά μου και πενήντα
αράδες κλήματα, να μη συμπίπτει ο τρύγος τους, γιατί στο
αμπέλι σου είχες λογής λογής σταφύλια, που ανάλογα την
εποχή ωρίμαζαν, καθώς ο Δίας τη σοδειά από ψηλά
ευλογούσε.»
345 Τόσα του είπε, λύθηκαν τότε του Λαέρτη γόνατα και
καρδιά, αναγνωρίζοντας σημάδια απαραγνώριστα, όσα
ομολόγησε ο Οδυσσέας. Οπότε, απλώνοντας τα δυο του χέρια,
κρεμάστηκε από τον λαιμό του, ενώ λιπόθυμο τον
συγκρατούσε πάνω του βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος.
Μόλις ωστόσο πήρε ανάσα κι ήλθε η ψυχή στον τόπο της,
350 βρίσκοντας πάλι τη μιλιά του, είπε:
«Ω Δία πατέρα, αλήθεια υπάρχετε οι θεοί στον Όλυμπο ψηλά,
αν πράγματι οι μνηστήρες πλήρωσαν την αλαζονική τους ύβρη.
Μόνο που τώρα με τρώει ο φόβος, μήπως και καταφθάσουν
εδώ Ιθακήσιοι, κι ακόμη στείλουν μήνυμα παντού
355 να ξεσηκώσουν απ᾽ τα πολίσματά τους τους
Κεφαλλονίτες.» Ανταποκρίθηκε μιλώντας ο Οδυσσέας
πολύγνωμος: «Πατέρα, ησύχασε, τέτοιες φροντίδες μη σε
βασανίζουν. Ας προχωρήσουμε τώρα στο σπιτικό, που ᾽ναι
κοντά στο χτήμα· φρόντισα κιόλας, έστειλα μέσα τον
Τηλέμαχο, μαζί με τον βουκόλο και τον χοιροβοσκό,
360 στα πεταχτά να ετοιμάσουν γεύμα.»
Έτσι συνομιλώντας, πήραν τον δρόμο για το ωραίο τους σπίτι.
Κι όταν πια φτάνοντας μπήκανε μέσα, πέτυχαν τον Τηλέμαχο,
με τον βουκόλο και τον χοιροβοσκό, να κόβουν κρέατα πολλά,
να συγκερνούν φλογάτο κόκκινο κρασί.
365 Τότε τον μεγαλόψυχο Λαέρτη, μέσα στο ίδιο του το σπίτι,
η σικελιώτισσα γυναίκα επήρε να τον λούζει, τον άλειψε μετά
με λάδι, του φόρεσε ωραία χλαίνη· οπότε η Αθηνά βρέθηκε
πλάι του, ξανάθρεψε τα μέλη του γέροντα γενάρχη,
τον έκαμε να δείχνει πιο μεγάλος, πιο γεμάτος.
370 Κι έτσι που βγήκε απ᾽ τον λουτρό, ο γιος του τώρα τον
καμάρωνε, βλέποντας πια να μοιάζει με τους αθάνατους θεούς.
Με θαυμασμό τού μίλησε, με λόγια που πετούσαν σαν πουλιά:
«Πατέρα, αλήθεια, κάποιος απ᾽ τους αθάνατους θεούς έβαλε
φαίνεται το χέρι του, κι έγινες ομορφότερος στην όψη και στο
ανάστημα.»
375 Ανταποκρίθηκε ο Λαέρτης, με τη δική του γνώση:
«Είθε, πατέρα Δία, Αθηνά κι Απόλλωνα,
να ήμουν όπως τότε που εκπόρθησα στο Νήρικο ένα
καλοχτισμένο κάστρο, στην άκρη της παράλιας στεριάς,
Κεφαλλονίτες κυβερνώντας. Αν ήμουν τέτοιος στο παλάτι χθες,
380 φορώντας άρματα στους ώμους, αν άνοιγα, στημένος πλάι
σου κι εγώ, με τους μνηστήρες πόλεμο, τότε πολλών τα γόνατα
θα είχα παραλύσει, κι εσένα η καρδιά σου θα σκιρτούσε από
χαρά.» Αυτά συνομιλούσαν κι έλεγαν μεταξύ τους.
Κι όταν οι άλλοι τη δουλειά τους τέλειωσαν κι ετοίμασαν
385 το γεύμα, κάθησαν όλοι στη σειρά, σε θρόνους
και σκαμνιά, έτοιμοι πια να φάνε.
Οπότε καταφθάνουν ο Δολίος κι οι γιοι του γέροντα,
απ᾽ τη δουλειά κατάκοποι. Η μάνα τους τους φώναξε,
η σικελή γερόντισσα, που πάντα αυτή τους φρόντιζε, κι ας
390 είχε πιο πολύ του γέρου της την έγνοια, που πια τον
βάραιναν τα γηρατειά. Μόλις αυτοί είδαν τον Οδυσσέα
μπροστά τους και κατάλαβαν, έμειναν σύξυλοι στης κάμαρας
τη μέση· ο Οδυσσέας όμως, με λόγια μαλακά μιλώντας, πήρε
να τους πειράζει: «Γέροντα, κάθησε να φας, μη στέκεστε άλλο
αποσβολωμένοι,
390 γιατί από ώρα εμείς, μόλο που λαχταρούσαμε να βάλουμε
ψωμί στο στόμα μας, άφαγοι μέναμε και περιμέναμε εσάς πότε
θα ᾽ρθείτε.» Έτσι του μίλησε, και τότε ο Δολίος μπροστά του
χύθηκε, τα δυο του χέρια απλώνοντας, πιάνοντας στον καρπό
του Οδυσσέα τα χέρια, τα καταφίλησε, ύστερα μίλησε και
πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά:
400 «Ω ακριβέ μου, γύρισες, εσύ που τόσο αναζητούσαμε
χωρίς καμιάν ελπίδα πια· μα να οι θεοί που σ᾽ έφεραν τώρα
εδώ. Γερός να είσαι και χαρούμενος, μόνο ευτυχία οι αθάνατοι
να σου χαρίζουν από δω και πέρα. Αλλά παρακαλώ, δώσε μου
απόκριση σ᾽ αυτό, πρέπει να ξέρω το σωστό: η Πηνελόπη, με
το φρόνιμο μυαλό της, το ᾽μαθε άραγε πως είσαι εδώ,
405 πως νόστησες, ή μήπως πρέπει να της στείλουμε κάποιον
με το καλό μαντάτο;» Έδωσε αμέσως την απάντηση ο
Οδυσσέας πολύγνωμος: «Γέροντα, ναι, το ᾽μαθε και το ξέρει·
λοιπόν δεν έχεις λόγο, ν᾽ ανησυχείς εσύ γι᾽ αυτό.» Έτσι του
μίλησε, κι εκείνος πάλι κάθησε σ᾽ ένα σκαμνί καλοξυσμένο,
κατόπιν του κι οι γιοι· στον Οδυσσέα γύρω,
410 αφού τον καλωσόρισαν, τα δυο του χέρια σφίγγοντας,
τότε κι αυτοί πήραν τη θέση τους με τη σειρά, πλάι στον Δολίο,
τον πατέρα τους. Στο μεταξύ, όσο εκείνοι έτρωγαν κι έπιναν
μέσα στο σπίτι, η Φήμη σαν αστραπή κυκλοφορούσε σ᾽ όλη
την πόλη, τον φόνο των μνηστήρων αναγγέλλοντας και
τον φριχτό τους χαλασμό.
415 Το νέο ακούγοντας, όλοι μαζί, καθένας κι απ᾽ αλλού,
άρχισαν να μαζεύονται μπροστά στου Οδυσσέα τα δώματα,
βαριά στενάζοντας, θρηνώντας. Αμέσως σέρνουν έξω
τα κουφάρια και πήραν να τους θάβουν, καθένας τον δικό του·
τους άλλους, που τους ήξεραν πως είναι από άλλη πόλη, τους
παραδώσαν σε ψαράδες, για να τους πάνε γρήγορα με
420 τ᾽ άρμενά τους στον τόπο και στο σπίτι καθενός. Μετά
στην αγορά όλοι τους συναθροίστηκαν, με βάρος στην καρδιά.
Κι όταν εκεί αθρόοι βρέθηκαν και μαζεμένοι, όρθιος ο Ευπείθης
πήρε τον λόγο ανάμεσά τους — έβραζε μέσα του ασίγαστο
το πένθος του παιδιού του, του Αντινόου, που ο θείος
Οδυσσέας πρώτον τον σκότωσε.
425 Χύνοντας δάκρυα πικρά, στους άλλους μίλησε
αγορεύοντας: «Φίλοι, δείτε τι έργο φοβερό μελέτησε αυτός
ο άνθρωπος σε βάρος των Αργείων: όσους με τα καράβια
σήκωσε μαζί του, άξιους και πολλούς, και τα καράβια αφάνισε
κι εκείνους εξολόθρευσε· τώρα, πίσω γυρίζοντας, τους πιο
γενναίους θανάτωσε, και της Ιθάκης και της Κεφαλλονιάς.
430 Αλλά σας λέω, κουνηθείτε, προτού αυτός ξεφύγει γρήγορα
και πάει στην Πύλο ή και στη θεία Ήλιδα, όπου κρατούν οι
Επειοί. Πάμε λοιπόν να του ριχτούμε· αλλιώς για πάντα θα μας
πνίξει η καταφρόνια. Βαρύ το όνειδος, αν οι μελλούμενοι το
μάθουν που τους φονιάδες δεν εκδικηθήκαμε, το αίμα των
παιδιών μας και των αδελφών μας·
435 τότε η γλυκιά ζωή θα γίνει πια πικρό φαρμάκι· καλύτερα
αμέσως να πεθάνω, νεκρός με τους νεκρούς. Γι᾽ αυτό λοιπόν
σας λέω, πάμε, προτού αυτοί αντίπερα περάσουν.»
Τόσα τους είπε χύνοντας μαύρο δάκρυ, κι οι Αχαιοί μαζί του
συμπονούσαν όλοι. Φάνηκε όμως ξαφνικά να φτάνουν ο Μέδων
και ο θείος αοιδός· ήλθαν εκεί απ᾽
440 το παλάτι του Οδυσσέα, μόλις σηκώθηκαν από τον ύπνο,
και στήθηκαν στη μέση. Οι άλλοι βλέποντας τους δυο, δεν
έκρυψαν την έκπληξή τους, οπότε φρόνιμα ο Μέδων πήρε τον
λόγο και τους είπε: «Τώρα πρέπει ν᾽ ακούσετε κι εμένα,
Ιθακήσιοι· γιατί το έργο αυτό μήτε το σκέφτηκε μήτε και το
᾽πραξε ο Οδυσσέας μόνος του, δίχως να το θελήσουν οι θεοί·
445 σας λέω εγώ πως είδα με τα μάτια μου κάποιον θεό να
στέκεται στο πλάι του, ίδιος στην όψη με τον Μέντορα.
Ένας αθάνατος λοιπόν θεός στημένος μπρος του,
στον Οδυσσέα θάρρος έδινε, αλλά και τους μνηστήρες
αναστάτωνε μες στο παλάτι — κι έπεσαν όλοι τους νεκροί
σωρός.»
450 Ακούγοντας τα λόγια του, χλώμιασαν από τρόμο.
Τότε σηκώθηκε να τους μιλήσει ο Αλιθέρσης, του Μαστόρου
ο γιος, γέροντας σεβαστός, που περασμένα και μελλούμενα
έβλεπε. Έτσι καλόγνωμα και τώρα πήρε τον λόγο και τους
είπε: «Ακούσετέ με, Ιθακήσιοι, αυτό που έχω να σας πω.
455 Φίλοι, τα έργα αυτά έγιναν, όπως έγιναν, από κακότητα
δική σας· που μήτε εμένα εμπιστευτήκατε μήτε τον Μέντορα,
σύμβουλο του λαού, ώστε να βάλετε στην αφροσύνη των
παιδιών σας φρένο. Παράνομα έπραξαν, άθλια φέρθηκαν,
ρημάζοντας το βιος, ντροπιάζοντας τη νόμιμη γυναίκα
460 ενός γενναίου και πρώτου, λέγοντας πως πίσω πια δεν θα
γυρίσει. Μα τώρα ας γίνει ό,τι σας λέω, τη συμβουλή μου
ακούσετε: μην του ριχτούμε· αλλιώς κάποιος θα πάει
γυρεύοντας να πάθει το χειρότερο κακό.» Μίλησε ο Αλιθέρσης,
κι αυτοί, μισοί και πάνω, τινάχτηκαν μ᾽ αλαλητό μεγάλο· οι
άλλοι όμως ξέμειναν εκεί, όλοι τους μαζεμένοι,
465 γιατί του μάντη ο λόγος δεν τους άρεσε, έδωσαν πίστη
στον Ευπείθη. Έτρεξαν τότε με σπουδή να πιάσουν τ᾽ άρματα,
φορώντας στο κορμί τους τον λαμπρό χαλκό, κι έτσι
συνάχτηκαν στο πλάτωμα, μπροστά στην πόλη. Ανάμεσά τους
αρχηγός ο Ευπείθης, μωρός με τους μωρούς, λέγοντας πως
470 θα πάρει εκδίκηση του σκοτωμένου γιου του· αλλά δεν
έμελλε σπίτι του να γυρίσει, τον πρόλαβε επιτόπου ο θάνατος.
Στο μεταξύ κι η Αθηνά στον Δία, γιο του Κρόνου, στράφηκε
μιλώντας: «Πατέρα μας Κρονίδη, ο πρώτος όλων των θεών,
δώσε μου τώρα απόκριση σε μιαν ερώτηση: στο βάθος τι να
κρύβει πάλι ο νους σου;
475 θ᾽ ανοίξεις πόλεμο φριχτό, άγρια σφαγή ανάμεσό τους; ή
μήπως σκέφτεσαι να επιβάλεις μεταξύ τους συμφιλίωση;»
Ανταποκρίθηκε στον λόγο της ο Δίας, θεός που συμμαζεύει τις
νεφέλες: «Καλή μου κόρη, τι ρωτάς και τι λογής απάντηση
γυρεύεις; Εσύ δεν είσαι που αποφάσισες με το μυαλό σου αυτή
τη λύση,
480 να πάρει ο Οδυσσέας εκδίκηση, γυρίζοντας πίσω στον
τόπο του; Κάνε λοιπόν καταπώς θες, κι εγώ θα πω το τι
ταιριάζει· αφού ο θείος Οδυσσέας τιμώρησε τους άνομους
μνηστήρες, τώρα να δώσουν όρκους μεταξύ τους, να μείνει
αυτός για πάντα βασιλιάς. Εμείς για τα παιδιά τους και τα
σκοτωμένα αδέλφια τους
485 προτείνουμε τη λήθη· όπως και πριν, έτσι και πάλι να
φιλιώσουν μεταξύ τους, ας γίνει ειρήνη, με περίσσια πλούτη.»
Έτσι ο θεός παρότρυνε την Αθηνά σ᾽ αυτό που εκείνη
επιθυμούσε· χύθηκε τότε κατεβαίνοντας από του Ολύμπου
τις κορφές. Είχαν οι άλλοι πια χορτάσει τον πόθο τους με
το γλυκό ψωμί,
490 οπότε πρόσταξε βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος:
«Κάποιος έξω να βγει· να δει αν έρχονται, μήπως και
φτάνουν.» Την προσταγή του ακούγοντας, τρέχοντας βγήκε
του Δολίου ο γιος, στάθηκε στο κατώφλι, τους είδε να
σιμώνουν, κι αμέσως γύρισε στον Οδυσσέα μιλώντας με λόγια
που πετούσαν σαν πουλιά:
495 «Είναι κοντά μας, φτάνουν. Στα γρήγορα κι εμείς ν᾽
αρματωθούμε.» Ακούγοντας τα λόγια του, πάνω πετάχτηκαν
και φόρεσαν καθένας την αρματωσιά του, τριγύρισαν τον
Οδυσσέα τέσσερις, έξι συμπαραστάθηκαν γιοι του Δολίου.
Φόρεσαν όμως όπλα κι άλλοι δυο, κι ας είχαν πια
500 ψαρά μαλλιά, Δολίος και Λαέρτης, πολεμιστές κι αυτοί σε
ώρα ανάγκης. Ντυμένοι όλοι στον λαμπρό χαλκό, οι πόρτες
άνοιξαν, προχώρησαν, ο Οδυσσέας πρώτος. Την ίδια ώρα
η Αθηνά, του Δία η θυγατέρα, βρέθηκε πλάι τους, με τη μορφή
του Μέντορα, ίδια στην όψη, ίδια στη φωνή. Την πήρε είδηση
βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος,
505 και γύρισε μιλώντας στον Τηλέμαχο, τον ακριβό του γιο:
«Τηλέμαχε, έφτασε τώρα η ώρα ορμητικά να μπεις κι εσύ στη
μάχη αντρών που πολεμούν, όπου και ξεχωρίζουν οι γενναίοι.
Κοίταξε όμως μην ντροπιάσεις τους προγόνους σου· από καιρό
είμαστε φημισμένοι σ᾽ όλη την οικουμένη για την αντρεία και
το θάρρος μας.»
510 Ανταποκρίθηκε ο Τηλέμαχος, φρόνιμο κι έξυπνο μυαλό:
«Πατέρα μου, θα δεις και μόνος σου, φτάνει να το θελήσεις,
πως πάνω στην ορμή μου δεν θα ντροπιάσω τη γενιά σου εγώ,
όπως το λες και το παινεύεσαι.» Ακούγοντας τα λόγια του,
ένιωσε μέσα του χαρά ο Λαέρτης κι ομολόγησε: «Τι μέρα αυτή,
αθάνατοι θεοί, για μένα! Χαρά με πλημμυρίζει·
515 γιος κι εγγονός για την παλληκαριά τους συνερίζονται.»
Τότε στο πλάι του, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά, στάθηκε
λέγοντας: «Του Αρκεισίου γιε, ο πιο αγαπητός απ᾽ όλους τους
συντρόφους μου, ευχήσου πρώτα στη γλαυκόματη κόρη του
Δία, μετά κραδαίνοντας ρίξε με φόρα το μακρόσκιο δόρυ σου.»
520 Μ᾽ αυτά τα λόγια η Παλλάδα Αθηνά μέσα του φύσηξε
μεγάλη δύναμη, κι αυτός πρώτα στη θυγατέρα του
μεγαλοδύναμου θεού ευχήθηκε, μετά στο χέρι πάλλοντας
μακρόσκιο δόρυ το ρίχνει πάνω στον Ευπείθη· βρήκε το κράνος
του, με τα χαλκά του μάγουλα, στο χτύπημα δεν άντεξε και
πέρασε ο χαλκός μέσα για μέσα.
525 Με πάταγο σωριάστηκε ο Ευπείθης, βρόντηξαν από πάνω
του και τ᾽ άρματα. Την ίδια ώρα ο Οδυσσέας κι ο λαμπρός του
γιος ορμούν με τους προμάχους, χτυπούν σπαθιά, πέφτουν
αμφίκυρτα στη μύτη τους κοντάρια. Όλους θα τους αφάνιζαν,
θα γύριζαν τον νόστο ανόστιμο, αν τη στιγμή εκείνη η Αθηνά,
η θυγατέρα του αιγίοχου Δία, δεν έβγαζε
530 φωνή μεγάλη, που άφησε σύξυλους τους δυο στρατούς:
«Τον άγριο πόλεμό σας, Ιθακήσιοι, πάψτε, καιρός
με δίχως αίματα, φίλοι να χωριστείτε.»
Αυτά φωνάζει η Αθηνά, κι εκείνοι, πράσινοι από τρόμο,
μες στον μεγάλο φόβο τους τους φεύγουν τα όπλα από το χέρι,
535 όλα στο χώμα πέφτουν, ενώ η φωνή της Αθηνάς
αντιφωνούσε. Σκορπίστηκαν τότε μεμιάς, τρέχοντας προς
την πόλη γύρευαν να σωθούν. Ο Οδυσσέας όμως, πολύπαθος
και θείος, χύμηξε πίσω τους με φοβερή κραυγή, σαν αετός
από ψηλά πετώντας. Μα τώρα αφήνει ο γιος του Κρόνου
κεραυνό πυρφόρο, κι
540 έπεσε αυτός μπροστά στης Αθηνάς τα πόδια, γλαυκόματης
θεάς πανίσχυρου πατέρα. Τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά στον
Οδυσσέα γύρισε μιλώντας: «Γιε του Λαέρτη, του Διός βλαστέ,
πανούργε Οδυσσέα, κράτα τη μάνητά σου πια του φοβερού
πολέμου, μήπως του Κρόνου ο γιος, ο Δίας βροντόφωνος,
εξοργιστεί μαζί σου.»
545 Έτσι του μίλησε η θεά, κι εκείνος άκουσε τον λόγο της κι
αλάφρωσε από χαρά η καρδιά του. Τότε η Παλλάδα Αθηνά,
η θυγατέρα του αιγίοχου Δία, βάζει τους δυο στρατούς να
κάνουν όρκους συμφιλίωσης, και για το μέλλον — με τη μορφή
του Μέντορα κυκλοφορούσε, ίδια στην όψη, ίδια στη φωνή.