diaforos
Just another WordPress site
Πολιτεία Βιβλίο Β (357a-383c)
Πηγή greek-language/ancient_greek/Πλάτων – Πολιτεία Β
[357a] Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα εἰπὼν ᾤμην λόγου ἀπηλλάχθαι· τὸ δ᾽ ἦν ἄρα, ὡς ἔοικε, προοίμιον. ὁ γὰρ Γλαύκων ἀεί τε δὴ ἀνδρειότατος ὢν τυγχάνει πρὸς ἅπαντα, καὶ δὴ καὶ τότε τοῦ Θρασυμάχου τὴν ἀπόρρησιν οὐκ ἀπεδέξατο, ἀλλ᾽ ἔφη·
Ὦ Σώκρατες, πότερον ἡμᾶς βούλει δοκεῖν πεπεικέναι ἢ ὡς [357b] ἀληθῶς πεῖσαι ὅτι παντὶ τρόπῳ ἄμεινόν ἐστιν δίκαιον εἶναι ἢ ἄδικον;
Ὡς ἀληθῶς, εἶπον, ἔγωγ᾽ ἂν ἑλοίμην, εἰ ἐπ᾽ ἐμοὶ εἴη.
Οὐ τοίνυν, ἔφη, ποιεῖς ὃ βούλει. λέγε γάρ μοι· ἆρά σοι δοκεῖ τοιόνδε τι εἶναι ἀγαθόν, ὃ δεξαίμεθ᾽ ἂν ἔχειν οὐ τῶν ἀποβαινόντων ἐφιέμενοι, ἀλλ᾽ αὐτὸ αὑτοῦ ἕνεκα ἀσπαζόμενοι, οἷον τὸ χαίρειν καὶ αἱ ἡδοναὶ ὅσαι ἀβλαβεῖς καὶ μηδὲν εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον διὰ ταύτας γίγνεται ἄλλο ἢ χαίρειν ἔχοντα;
Ἔμοιγε, ἦν δ᾽ ἐγώ, δοκεῖ τι εἶναι τοιοῦτον.
[357c] Τί δέ; ὃ αὐτό τε αὑτοῦ χάριν ἀγαπῶμεν καὶ τῶν ἀπ᾽ αὐτοῦ γιγνομένων, οἷον αὖ τὸ φρονεῖν καὶ τὸ ὁρᾶν καὶ τὸ ὑγιαίνειν; τὰ γὰρ τοιαῦτά που δι᾽ ἀμφότερα ἀσπαζόμεθα.
Ναί, εἶπον.
Τρίτον δὲ ὁρᾷς τι, ἔφη, εἶδος ἀγαθοῦ, ἐν ᾧ τὸ γυμνάζεσθαι καὶ τὸ κάμνοντα ἰατρεύεσθαι καὶ ἰάτρευσίς τε καὶ ὁ ἄλλος χρηματισμός; ταῦτα γὰρ ἐπίπονα φαῖμεν ἄν, ὠφελεῖν δὲ ἡμᾶς, καὶ αὐτὰ μὲν ἑαυτῶν ἕνεκα οὐκ ἂν δεξαίμεθα ἔχειν, [357d] τῶν δὲ μισθῶν τε χάριν καὶ τῶν ἄλλων ὅσα γίγνεται ἀπ᾽ αὐτῶν.
Ἔστιν γὰρ οὖν, ἔφην, καὶ τοῦτο τρίτον. ἀλλὰ τί δή;
Ἐν ποίῳ, ἔφη, τούτων τὴν δικαιοσύνην τιθεῖς;
[358a] Ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τῷ καλλίστῳ, ὃ καὶ δι᾽ αὑτὸ καὶ διὰ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτοῦ ἀγαπητέον τῷ μέλλοντι μακαρίῳ ἔσεσθαι.
Οὐ τοίνυν δοκεῖ, ἔφη, τοῖς πολλοῖς, ἀλλὰ τοῦ ἐπιπόνου εἴδους, ὃ μισθῶν θ᾽ ἕνεκα καὶ εὐδοκιμήσεων διὰ δόξαν ἐπιτηδευτέον, αὐτὸ δὲ δι᾽ αὑτὸ φευκτέον ὡς ὂν χαλεπόν.
Οἶδα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι δοκεῖ οὕτω καὶ πάλαι ὑπὸ Θρασυμάχου ὡς τοιοῦτον ὂν ψέγεται, ἀδικία δ᾽ ἐπαινεῖται· ἀλλ᾽ ἐγώ τις, ὡς ἔοικε, δυσμαθής.
[358b] Ἴθι δή, ἔφη, ἄκουσον καὶ ἐμοῦ, ἐάν σοι ἔτι ταὐτὰ δοκῇ. Θρασύμαχος γάρ μοι φαίνεται πρῳαίτερον τοῦ δέοντος ὑπὸ σοῦ ὥσπερ ὄφις κηληθῆναι, ἐμοὶ δὲ οὔπω κατὰ νοῦν ἡ ἀπόδειξις γέγονεν περὶ ἑκατέρου· ἐπιθυμῶ γὰρ ἀκοῦσαι τί τ᾽ ἔστιν ἑκάτερον καὶ τίνα ἔχει δύναμιν αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐνὸν ἐν τῇ ψυχῇ, τοὺς δὲ μισθοὺς καὶ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτῶν ἐᾶσαι χαίρειν. οὑτωσὶ οὖν ποιήσω, ἐὰν καὶ σοὶ δοκῇ·
[358c] ἐπανανεώσομαι τὸν Θρασυμάχου λόγον, καὶ πρῶτον μὲν ἐρῶ δικαιοσύνην οἷον εἶναί φασιν καὶ ὅθεν γεγονέναι, δεύτερον δὲ ὅτι πάντες αὐτὸ οἱ ἐπιτηδεύοντες ἄκοντες ἐπιτηδεύουσιν ὡς ἀναγκαῖον ἀλλ᾽ οὐχ ὡς ἀγαθόν, τρίτον δὲ ὅτι εἰκότως αὐτὸ δρῶσι· πολὺ γὰρ ἀμείνων ἄρα ὁ τοῦ ἀδίκου ἢ ὁ τοῦ δικαίου βίος, ὡς λέγουσιν.
ἐπεὶ ἔμοιγε, ὦ Σώκρατες, οὔ τι δοκεῖ οὕτως· ἀπορῶ μέντοι διατεθρυλημένος τὰ ὦτα ἀκούων Θρασυμάχου καὶ μυρίων ἄλλων, τὸν δὲ ὑπὲρ τῆς δικαιοσύνης λόγον, ὡς [358d] ἄμεινον ἀδικίας, οὐδενός πω ἀκήκοα ὡς βούλομαι —βούλομαι δὲ αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐγκωμιαζόμενον ἀκοῦσαι— μάλιστα δ᾽ οἶμαι ἂν σοῦ πυθέσθαι. διὸ κατατείνας ἐρῶ τὸν ἄδικον βίον ἐπαινῶν, εἰπὼν δὲ ἐνδείξομαί σοι ὃν τρόπον αὖ βούλομαι καὶ σοῦ ἀκούειν ἀδικίαν μὲν ψέγοντος, δικαιοσύνην δὲ ἐπαινοῦντος. ἀλλ᾽ ὅρα εἴ σοι βουλομένῳ ἃ λέγω.
Πάντων μάλιστα, ἦν δ᾽ ἐγώ· περὶ γὰρ τίνος ἂν μᾶλλον πολλάκις τις νοῦν ἔχων χαίροι λέγων καὶ ἀκούων;
[358e] Κάλλιστα, ἔφη, λέγεις· καὶ ὃ πρῶτον ἔφην ἐρεῖν, περὶ τούτου ἄκουε, τί ὄν τε καὶ ὅθεν γέγονε δικαιοσύνη.
Πεφυκέναι γὰρ δή φασιν τὸ μὲν ἀδικεῖν ἀγαθόν, τὸ δὲ ἀδικεῖσθαι κακόν, πλέονι δὲ κακῷ ὑπερβάλλειν τὸ ἀδικεῖσθαι ἢ ἀγαθῷ τὸ ἀδικεῖν, ὥστ᾽ ἐπειδὰν ἀλλήλους ἀδικῶσί τε καὶ ἀδικῶνται καὶ ἀμφοτέρων γεύωνται, τοῖς μὴ δυναμένοις τὸ [359a] μὲν ἐκφεύγειν τὸ δὲ αἱρεῖν δοκεῖ λυσιτελεῖν συνθέσθαι ἀλλήλοις μήτ᾽ ἀδικεῖν μήτ᾽ ἀδικεῖσθαι· καὶ ἐντεῦθεν δὴ ἄρξασθαι νόμους τίθεσθαι καὶ συνθήκας αὑτῶν, καὶ ὀνομάσαι τὸ ὑπὸ τοῦ νόμου ἐπίταγμα νόμιμόν τε καὶ δίκαιον· καὶ εἶναι δὴ ταύτην γένεσίν τε καὶ οὐσίαν δικαιοσύνης, μεταξὺ οὖσαν τοῦ μὲν ἀρίστου ὄντος, ἐὰν ἀδικῶν μὴ διδῷ δίκην, τοῦ δὲ κακίστου, ἐὰν ἀδικούμενος τιμωρεῖσθαι ἀδύνατος ᾖ·
τὸ δὲ δίκαιον ἐν μέσῳ ὂν τούτων ἀμφοτέρων ἀγαπᾶσθαι οὐχ ὡς [359b] ἀγαθόν, ἀλλ᾽ ὡς ἀρρωστίᾳ τοῦ ἀδικεῖν τιμώμενον· ἐπεὶ τὸν δυνάμενον αὐτὸ ποιεῖν καὶ ὡς ἀληθῶς ἄνδρα οὐδ᾽ ἂν ἑνί ποτε συνθέσθαι τὸ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι· μαίνεσθαι γὰρ ἄν. ἡ μὲν οὖν δὴ φύσις δικαιοσύνης, ὦ Σώκρατες, αὕτη τε καὶ τοιαύτη, καὶ ἐξ ὧν πέφυκε τοιαῦτα, ὡς ὁ λόγος.
Ὡς δὲ καὶ οἱ ἐπιτηδεύοντες ἀδυναμίᾳ τοῦ ἀδικεῖν ἄκοντες αὐτὸ ἐπιτηδεύουσι, μάλιστ᾽ ἂν αἰσθοίμεθα, εἰ τοιόνδε [359c] ποιήσαιμεν τῇ διανοίᾳ· δόντες ἐξουσίαν ἑκατέρῳ ποιεῖν ὅτι ἂν βούληται, τῷ τε δικαίῳ καὶ τῷ ἀδίκῳ, εἶτ᾽ ἐπακολουθήσαιμεν θεώμενοι ποῖ ἡ ἐπιθυμία ἑκάτερον ἄξει.
ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ οὖν λάβοιμεν ἂν τὸν δίκαιον τῷ ἀδίκῳ εἰς ταὐτὸν ἰόντα διὰ τὴν πλεονεξίαν, ὃ πᾶσα φύσις διώκειν πέφυκεν ὡς ἀγαθόν, νόμῳ δὲ βίᾳ παράγεται ἐπὶ τὴν τοῦ ἴσου τιμήν. εἴη δ᾽ ἂν ἡ ἐξουσία ἣν λέγω τοιάδε μάλιστα, εἰ αὐτοῖς γένοιτο οἵαν [359d] ποτέ φασιν δύναμιν τῷ [Γύγου] τοῦ Λυδοῦ προγόνῳ γενέσθαι.
εἶναι μὲν γὰρ αὐτὸν ποιμένα θητεύοντα παρὰ τῷ τότε Λυδίας ἄρχοντι, ὄμβρου δὲ πολλοῦ γενομένου καὶ σεισμοῦ ῥαγῆναί τι τῆς γῆς καὶ γενέσθαι χάσμα κατὰ τὸν τόπον ᾗ ἔνεμεν. ἰδόντα δὲ καὶ θαυμάσαντα καταβῆναι καὶ ἰδεῖν ἄλλα τε δὴ ἃ μυθολογοῦσιν θαυμαστὰ καὶ ἵππον χαλκοῦν, κοῖλον, θυρίδας ἔχοντα, καθ᾽ ἃς ἐγκύψαντα ἰδεῖν ἐνόντα νεκρόν, ὡς φαίνεσθαι μείζω ἢ κατ᾽ ἄνθρωπον, τοῦτον δὲ ἄλλο μὲν οὐδέν, περὶ δὲ [359e] τῇ χειρὶ χρυσοῦν δακτύλιον ὄν‹τα› περιελόμενον ἐκβῆναι.
συλλόγου δὲ γενομένου τοῖς ποιμέσιν εἰωθότος, ἵν᾽ ἐξαγγέλλοιεν κατὰ μῆνα τῷ βασιλεῖ τὰ περὶ τὰ ποίμνια, ἀφικέσθαι καὶ ἐκεῖνον ἔχοντα τὸν δακτύλιον· καθήμενον οὖν μετὰ τῶν ἄλλων τυχεῖν τὴν σφενδόνην τοῦ δακτυλίου περιαγαγόντα πρὸς ἑαυτὸν εἰς τὸ εἴσω τῆς χειρός, τούτου δὲ γενομένου [360a] ἀφανῆ αὐτὸν γενέσθαι τοῖς παρακαθημένοις, καὶ διαλέγεσθαι ὡς περὶ οἰχομένου.
καὶ τὸν θαυμάζειν τε καὶ πάλιν ἐπιψηλαφῶντα τὸν δακτύλιον στρέψαι ἔξω τὴν σφενδόνην, καὶ στρέψαντα φανερὸν γενέσθαι. καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν, καὶ αὐτῷ οὕτω συμβαίνειν, στρέφοντι μὲν εἴσω τὴν σφενδόνην ἀδήλῳ γίγνεσθαι, ἔξω δὲ δήλῳ· αἰσθόμενον δὲ εὐθὺς διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων γενέσθαι τῶν παρὰ τὸν βασιλέα, ἐλθόντα [360b] δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μοιχεύσαντα, μετ᾽ ἐκείνης ἐπιθέμενον τῷ βασιλεῖ ἀποκτεῖναι καὶ τὴν ἀρχὴν οὕτω κατασχεῖν.
εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην, καὶ τὸν μὲν ὁ δίκαιος περιθεῖτο, τὸν δὲ ὁ ἄδικος, οὐδεὶς ἂν γένοιτο, ὡς δόξειεν, οὕτως ἀδαμάντινος, ὃς ἂν μείνειεν ἐν τῇ δικαιοσύνῃ καὶ τολμήσειεν ἀπέχεσθαι τῶν ἀλλοτρίων καὶ μὴ ἅπτεσθαι, ἐξὸν αὐτῷ καὶ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς ὅτι βούλοιτο λαμβάνειν, [360c] καὶ εἰσιόντι εἰς τὰς οἰκίας συγγίγνεσθαι ὅτῳ βούλοιτο, καὶ ἀποκτεινύναι καὶ ἐκ δεσμῶν λύειν οὕστινας βούλοιτο, καὶ τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἰσόθεον ὄντα.
οὕτω δὲ δρῶν οὐδὲν ἂν διάφορον τοῦ ἑτέρου ποιοῖ, ἀλλ᾽ ἐπὶ ταὔτ᾽ ἂν ἴοιεν ἀμφότεροι. καίτοι μέγα τοῦτο τεκμήριον ἂν φαίη τις ὅτι οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος ἀλλ᾽ ἀναγκαζόμενος, ὡς οὐκ ἀγαθοῦ ἰδίᾳ ὄντος, ἐπεὶ ὅπου γ᾽ ἂν οἴηται ἕκαστος οἷός τε ἔσεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν.
λυσιτελεῖν γὰρ δὴ οἴεται πᾶς ἀνὴρ πολὺ [360d] μᾶλλον ἰδίᾳ τὴν ἀδικίαν τῆς δικαιοσύνης, ἀληθῆ οἰόμενος, ὡς φήσει ὁ περὶ τοῦ τοιούτου λόγου λέγων· ἐπεὶ εἴ τις τοιαύτης ἐξουσίας ἐπιλαβόμενος μηδέν ποτε ἐθέλοι ἀδικῆσαι μηδὲ ἅψαιτο τῶν ἀλλοτρίων, ἀθλιώτατος μὲν ἂν δόξειεν εἶναι τοῖς αἰσθανομένοις καὶ ἀνοητότατος, ἐπαινοῖεν δ᾽ ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον. ταῦτα μὲν οὖν δὴ οὕτω.
[360e] Τὴν δὲ κρίσιν αὐτὴν τοῦ βίου πέρι ὧν λέγομεν, ἐὰν διαστησώμεθα τόν τε δικαιότατον καὶ τὸν ἀδικώτατον, οἷοί τ᾽ ἐσόμεθα κρῖναι ὀρθῶς· εἰ δὲ μή, οὔ.
τίς οὖν δὴ ἡ διάστασις; ἥδε· μηδὲν ἀφαιρῶμεν μήτε τοῦ ἀδίκου ἀπὸ τῆς ἀδικίας, μήτε τοῦ δικαίου ἀπὸ τῆς δικαιοσύνης, ἀλλὰ τέλεον ἑκάτερον εἰς τὸ ἑαυτοῦ ἐπιτήδευμα τιθῶμεν.
πρῶτον μὲν οὖν ὁ ἄδικος ὥσπερ οἱ δεινοὶ δημιουργοὶ ποιείτω —οἷον κυβερνήτης ἄκρος ἢ ἰατρὸς τά τε ἀδύνατα ἐν τῇ τέχνῃ καὶ τὰ δυνατὰ [361a] διαισθάνεται, καὶ τοῖς μὲν ἐπιχειρεῖ, τὰ δὲ ἐᾷ·
ἔτι δὲ ἐὰν ἄρα πῃ σφαλῇ, ἱκανὸς ἐπανορθοῦσθαι— οὕτω καὶ ὁ ἄδικος ἐπιχειρῶν ὀρθῶς τοῖς ἀδικήμασιν λανθανέτω, εἰ μέλλει σφόδρα ἄδικος εἶναι. τὸν ἁλισκόμενον δὲ φαῦλον ἡγητέον· ἐσχάτη γὰρ ἀδικία δοκεῖν δίκαιον εἶναι μὴ ὄντα.
δοτέον οὖν τῷ τελέως ἀδίκῳ τὴν τελεωτάτην ἀδικίαν, καὶ οὐκ ἀφαιρετέον ἀλλ᾽ ἐατέον τὰ μέγιστα ἀδικοῦντα τὴν μεγίστην δόξαν αὑτῷ [361b] παρεσκευακέναι εἰς δικαιοσύνην, καὶ ἐὰν ἄρα σφάλληταί τι, ἐπανορθοῦσθαι δυνατῷ εἶναι, λέγειν τε ἱκανῷ ὄντι πρὸς τὸ πείθειν, ἐάν τι μηνύηται τῶν ἀδικημάτων, καὶ βιάσασθαι ὅσα ἂν βίας δέηται, διά τε ἀνδρείαν καὶ ῥώμην καὶ διὰ παρασκευὴν φίλων καὶ οὐσίας.
τοῦτον δὲ τοιοῦτον θέντες τὸν δίκαιον αὖ παρ᾽ αὐτὸν ἱστῶμεν τῷ λόγῳ, ἄνδρα ἁπλοῦν καὶ γενναῖον, κατ᾽ Αἰσχύλον οὐ δοκεῖν ἀλλ᾽ εἶναι ἀγαθὸν ἐθέλοντα.
ἀφαιρετέον δὴ τὸ δοκεῖν. εἰ γὰρ δόξει δίκαιος [361c] εἶναι, ἔσονται αὐτῷ τιμαὶ καὶ δωρεαὶ δοκοῦντι τοιούτῳ εἶναι· ἄδηλον οὖν εἴτε τοῦ δικαίου εἴτε τῶν δωρεῶν τε καὶ τιμῶν ἕνεκα τοιοῦτος εἴη.
γυμνωτέος δὴ πάντων πλὴν δικαιοσύνης καὶ ποιητέος ἐναντίως διακείμενος τῷ προτέρῳ· μηδὲν γὰρ ἀδικῶν δόξαν ἐχέτω τὴν μεγίστην ἀδικίας, ἵνα ᾖ βεβασανισμένος εἰς δικαιοσύνην τῷ μὴ τέγγεσθαι ὑπὸ κακοδοξίας καὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτῆς γιγνομένων, ἀλλὰ ἴτω ἀμετάστατος μέχρι [361d] θανάτου, δοκῶν μὲν εἶναι ἄδικος διὰ βίου, ὢν δὲ δίκαιος,
ἵνα ἀμφότεροι εἰς τὸ ἔσχατον ἐληλυθότες, ὁ μὲν δικαιοσύνης, ὁ δὲ ἀδικίας, κρίνωνται ὁπότερος αὐτοῖν εὐδαιμονέστερος.
Βαβαῖ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Γλαύκων, ὡς ἐρρωμένως ἑκάτερον ὥσπερ ἀνδριάντα εἰς τὴν κρίσιν ἐκκαθαίρεις τοῖν ἀνδροῖν.
Ὡς μάλιστ᾽, ἔφη, δύναμαι. ὄντοιν δὲ τοιούτοιν, οὐδὲν ἔτι, ὡς ἐγᾦμαι, χαλεπὸν ἐπεξελθεῖν τῷ λόγῳ οἷος ἑκάτερον [361e] βίος ἐπιμένει.
λεκτέον οὖν· καὶ δὴ κἂν ἀγροικοτέρως λέγηται, μὴ ἐμὲ οἴου λέγειν, ὦ Σώκρατες, ἀλλὰ τοὺς ἐπαινοῦντας πρὸ δικαιοσύνης ἀδικίαν.
ἐροῦσι δὲ τάδε, ὅτι οὕτω διακείμενος ὁ δίκαιος μαστιγώσεται, στρεβλώσεται, [362a] δεδήσεται, ἐκκαυθήσεται τὠφθαλμώ, τελευτῶν πάντα κακὰ παθὼν ἀνασχινδυλευθήσεται καὶ γνώσεται ὅτι οὐκ εἶναι δίκαιον ἀλλὰ δοκεῖν δεῖ ἐθέλειν. τὸ δὲ τοῦ Αἰσχύλου πολὺ ἦν ἄρα ὀρθότερον λέγειν κατὰ τοῦ ἀδίκου. τῷ ὄντι γὰρ φήσουσι τὸν ἄδικον, ἅτε ἐπιτηδεύοντα πρᾶγμα ἀληθείας ἐχόμενον καὶ οὐ πρὸς δόξαν ζῶντα, οὐ δοκεῖν ἄδικον ἀλλ᾽ εἶναι ἐθέλειν,
βαθεῖαν ἄλοκα διὰ φρενὸς καρπούμενον,
[362b] ἐξ ἧς τὰ κεδνὰ βλαστάνει βουλεύματα,
πρῶτον μὲν ἄρχειν ἐν τῇ πόλει δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι, ἔπειτα γαμεῖν ὁπόθεν ἂν βούληται, ἐκδιδόναι εἰς οὓς ἂν βούληται, συμβάλλειν, κοινωνεῖν οἷς ἂν ἐθέλῃ, καὶ παρὰ ταῦτα πάντα ὠφελεῖσθαι κερδαίνοντα τῷ μὴ δυσχεραίνειν τὸ ἀδικεῖν· εἰς ἀγῶνας τοίνυν ἰόντα καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ περιγίγνεσθαι καὶ πλεονεκτεῖν τῶν ἐχθρῶν, πλεονεκτοῦντα δὲ πλουτεῖν καὶ [362c] τούς τε φίλους εὖ ποιεῖν καὶ τοὺς ἐχθροὺς βλάπτειν, καὶ θεοῖς θυσίας καὶ ἀναθήματα ἱκανῶς καὶ μεγαλοπρεπῶς θύειν τε καὶ ἀνατιθέναι, καὶ θεραπεύειν τοῦ δικαίου πολὺ ἄμεινον τοὺς θεοὺς καὶ τῶν ἀνθρώπων οὓς ἂν βούληται, ὥστε καὶ θεοφιλέστερον αὐτὸν εἶναι μᾶλλον προσήκειν ἐκ τῶν εἰκότων ἢ τὸν δίκαιον.
οὕτω φασίν, ὦ Σώκρατες, παρὰ θεῶν καὶ παρ᾽ ἀνθρώπων τῷ ἀδίκῳ παρεσκευάσθαι τὸν βίον ἄμεινον ἢ τῷ δικαίῳ.
[362d] Ταῦτ᾽ εἰπόντος τοῦ Γλαύκωνος ἐγὼ μὲν αὖ ἐν νῷ εἶχόν τι λέγειν πρὸς ταῦτα, ὁ δὲ ἀδελφὸς αὐτοῦ Ἀδείμαντος, Οὔ τί που οἴει, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς εἰρῆσθαι περὶ τοῦ λόγου;
Ἀλλὰ τί μήν; εἶπον.
Αὐτό, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ εἴρηται ὃ μάλιστα ἔδει ῥηθῆναι.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ λεγόμενον, ἀδελφὸς ἀνδρὶ παρείη· ὥστε καὶ σύ, εἴ τι ὅδε ἐλλείπει, ἐπάμυνε. καίτοι ἐμέ γε ἱκανὰ καὶ τὰ ὑπὸ τούτου ῥηθέντα καταπαλαῖσαι καὶ ἀδύνατον ποιῆσαι βοηθεῖν δικαιοσύνῃ.
[362e] Καὶ ὅς, Οὐδέν, ἔφη, λέγεις· ἀλλ᾽ ἔτι καὶ τάδε ἄκουε. δεῖ γὰρ διελθεῖν ἡμᾶς καὶ τοὺς ἐναντίους λόγους ὧν ὅδε εἶπεν, οἳ δικαιοσύνην μὲν ἐπαινοῦσιν, ἀδικίαν δὲ ψέγουσιν, ἵν᾽ ᾖ σαφέστερον ὅ μοι δοκεῖ βούλεσθαι Γλαύκων.
λέγουσι δέ που καὶ παρακελεύονται πατέρες τε ὑέσιν, καὶ πάντες οἱ [363a] τινῶν κηδόμενοι, ὡς χρὴ δίκαιον εἶναι, οὐκ αὐτὸ δικαιοσύνην ἐπαινοῦντες ἀλλὰ τὰς ἀπ᾽ αὐτῆς εὐδοκιμήσεις, ἵνα δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι γίγνηται ἀπὸ τῆς δόξης ἀρχαί τε καὶ γάμοι καὶ ὅσαπερ Γλαύκων διῆλθεν ἄρτι, ἀπὸ τοῦ εὐδοκιμεῖν ὄντα τῷ δικαίῳ.
ἐπὶ πλέον δὲ οὗτοι τὰ τῶν δοξῶν λέγουσιν. τὰς γὰρ παρὰ θεῶν εὐδοκιμήσεις ἐμβάλλοντες ἄφθονα ἔχουσι λέγειν ἀγαθά, τοῖς ὁσίοις ἅ φασι θεοὺς διδόναι· ὥσπερ ὁ γενναῖος Ἡσίοδός τε καὶ Ὅμηρός φασιν, ὁ μὲν τὰς δρῦς [363b] τοῖς δικαίοις τοὺς θεοὺς ποιεῖν «ἄκρας μέν τε φέρειν βαλάνους, μέσσας δὲ μελίσσας· εἰροπόκοι δ᾽ ὄιες, φησίν, μαλλοῖς καταβεβρίθασι», καὶ ἄλλα δὴ πολλὰ ἀγαθὰ τούτων ἐχόμενα. παραπλήσια δὲ καὶ ὁ ἕτερος· «ὥς τέ τευ» γάρ φησιν
ἢ βασιλῆος ἀμύμονος ὅς τε θεουδὴς
εὐδικίας ἀνέχῃσι, φέρῃσι δὲ γαῖα μέλαινα
[363c] πυροὺς καὶ κριθάς, βρίθῃσι δὲ δένδρεα καρπῷ,
τίκτῃ δ᾽ ἔμπεδα μῆλα, θάλασσα δὲ παρέχῃ ἰχθῦς.
Μουσαῖος δὲ τούτων νεανικώτερα τἀγαθὰ καὶ ὁ ὑὸς αὐτοῦ παρὰ θεῶν διδόασιν τοῖς δικαίοις· εἰς Ἅιδου γὰρ ἀγαγόντες τῷ λόγῳ καὶ κατακλίναντες καὶ συμπόσιον τῶν ὁσίων κατασκευάσαντες ἐστεφανωμένους ποιοῦσιν τὸν ἅπαντα χρόνον [363d] ἤδη διάγειν μεθύοντας, ἡγησάμενοι κάλλιστον ἀρετῆς μισθὸν μέθην αἰώνιον.
οἱ δ᾽ ἔτι τούτων μακροτέρους ἀποτείνουσιν μισθοὺς παρὰ θεῶν· παῖδας γὰρ παίδων φασὶ καὶ γένος κατόπισθεν λείπεσθαι τοῦ ὁσίου καὶ εὐόρκου.
ταῦτα δὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἐγκωμιάζουσιν δικαιοσύνην· τοὺς δὲ ἀνοσίους αὖ καὶ ἀδίκους εἰς πηλόν τινα κατορύττουσιν ἐν Ἅιδου καὶ κοσκίνῳ ὕδωρ ἀναγκάζουσι φέρειν, ἔτι τε ζῶντας [363e] εἰς κακὰς δόξας ἄγοντες, ἅπερ Γλαύκων περὶ τῶν δικαίων δοξαζομένων δὲ ἀδίκων διῆλθε τιμωρήματα, ταῦτα περὶ τῶν ἀδίκων λέγουσιν, ἄλλα δὲ οὐκ ἔχουσιν.
ὁ μὲν οὖν ἔπαινος καὶ ὁ ψόγος οὗτος ἑκατέρων.
Πρὸς δὲ τούτοις σκέψαι, ὦ Σώκρατες, ἄλλο αὖ εἶδος λόγων περὶ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας ἰδίᾳ τε λεγόμενον [364a] καὶ ὑπὸ ποιητῶν.
πάντες γὰρ ἐξ ἑνὸς στόματος ὑμνοῦσιν ὡς καλὸν μὲν ἡ σωφροσύνη τε καὶ δικαιοσύνη, χαλεπὸν μέντοι καὶ ἐπίπονον, ἀκολασία δὲ καὶ ἀδικία ἡδὺ μὲν καὶ εὐπετὲς κτήσασθαι, δόξῃ δὲ μόνον καὶ νόμῳ αἰσχρόν· λυσιτελέστερα δὲ τῶν δικαίων τὰ ἄδικα ὡς ἐπὶ τὸ πλῆθος λέγουσι, καὶ πονηροὺς πλουσίους καὶ ἄλλας δυνάμεις ἔχοντας εὐδαιμονίζειν καὶ τιμᾶν εὐχερῶς ἐθέλουσιν δημοσίᾳ τε καὶ ἰδίᾳ, τοὺς δὲ ἀτιμάζειν καὶ ὑπερορᾶν, οἳ ἄν πῃ ἀσθενεῖς τε [364b] καὶ πένητες ὦσιν, ὁμολογοῦντες αὐτοὺς ἀμείνους εἶναι τῶν ἑτέρων.
τούτων δὲ πάντων οἱ περὶ θεῶν τε λόγοι καὶ ἀρετῆς θαυμασιώτατοι λέγονται, ὡς ἄρα καὶ θεοὶ πολλοῖς μὲν ἀγαθοῖς δυστυχίας τε καὶ βίον κακὸν ἔνειμαν, τοῖς δ᾽ ἐναντίοις ἐναντίαν μοῖραν.
ἀγύρται δὲ καὶ μάντεις ἐπὶ πλουσίων θύρας ἰόντες πείθουσιν ὡς ἔστι παρὰ σφίσι δύναμις ἐκ θεῶν ποριζομένη θυσίαις τε καὶ ἐπῳδαῖς, εἴτε τι [364c] ἀδίκημά του γέγονεν αὐτοῦ ἢ προγόνων, ἀκεῖσθαι μεθ᾽ ἡδονῶν τε καὶ ἑορτῶν, ἐάν τέ τινα ἐχθρὸν πημῆναι ἐθέλῃ, μετὰ σμικρῶν δαπανῶν ὁμοίως δίκαιον ἀδίκῳ βλάψει ἐπαγωγαῖς τισιν καὶ καταδέσμοις, τοὺς θεούς, ὥς φασιν, πείθοντές σφισιν ὑπηρετεῖν.
τούτοις δὲ πᾶσιν τοῖς λόγοις μάρτυρας ποιητὰς ἐπάγονται οἱ μὲν κακίας πέρι, εὐπετείας διδόντες, ὡς
τὴν μὲν κακότητα καὶ ἰλαδὸν ἔστιν ἑλέσθαι
[364d] ῥηϊδίως· λείη μὲν ὁδός, μάλα δ᾽ ἐγγύθι ναίει·
τῆς δ᾽ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
καί τινα ὁδὸν μακράν τε καὶ τραχεῖαν καὶ ἀνάντη· οἱ δὲ τῆς τῶν θεῶν ὑπ᾽ ἀνθρώπων παραγωγῆς τὸν Ὅμηρον μαρτύρονται, ὅτι καὶ ἐκεῖνος εἶπεν—
λιστοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
καὶ τοὺς μὲν θυσίαισι καὶ εὐχωλαῖς ἀγαναῖσιν
[364e] λοιβῇ τε κνίσῃ τε παρατρωπῶσ᾽ ἄνθρωποι
λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβήῃ καὶ ἁμάρτῃ.
βίβλων δὲ ὅμαδον παρέχονται Μουσαίου καὶ Ὀρφέως, Σελήνης τε καὶ Μουσῶν ἐκγόνων, ὥς φασι, καθ᾽ ἃς θυηπολοῦσιν, πείθοντες οὐ μόνον ἰδιώτας ἀλλὰ καὶ πόλεις, ὡς ἄρα λύσεις τε καὶ καθαρμοὶ ἀδικημάτων διὰ θυσιῶν καὶ [365a] παιδιᾶς ἡδονῶν εἰσι μὲν ἔτι ζῶσιν, εἰσὶ δὲ καὶ τελευτήσασιν, ἃς δὴ τελετὰς καλοῦσιν, αἳ τῶν ἐκεῖ κακῶν ἀπολύουσιν ἡμᾶς, μὴ θύσαντας δὲ δεινὰ περιμένει.
Ταῦτα πάντα, ἔφη, ὦ φίλε Σώκρατες, τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα λεγόμενα ἀρετῆς πέρι καὶ κακίας, ὡς ἄνθρωποι καὶ θεοὶ περὶ αὐτὰ ἔχουσι τιμῆς, τί οἰόμεθα ἀκουούσας νέων ψυχὰς ποιεῖν, ὅσοι εὐφυεῖς καὶ ἱκανοὶ ἐπὶ πάντα τὰ λεγόμενα ὥσπερ ἐπιπτόμενοι συλλογίσασθαι ἐξ αὐτῶν ποῖός τις ἂν [365b] ὢν καὶ πῇ πορευθεὶς τὸν βίον ὡς ἄριστα διέλθοι; λέγοι γὰρ ἂν ἐκ τῶν εἰκότων πρὸς αὑτὸν κατὰ Πίνδαρον ἐκεῖνο τὸ
«Πότερον δίκᾳ τεῖχος ὕψιον ἢ σκολιαῖς ἀπάταις ἀναβὰς»
καὶ ἐμαυτὸν οὕτω περιφράξας διαβιῶ;
τὰ μὲν γὰρ λεγόμενα δικαίῳ μὲν ὄντι μοι, ἐὰν μὴ καὶ δοκῶ ὄφελος οὐδέν φασιν εἶναι, πόνους δὲ καὶ ζημίας φανεράς· ἀδίκῳ δὲ δόξαν δικαιοσύνης παρεσκευασμένῳ θεσπέσιος βίος λέγεται.
[365c] οὐκοῦν, ἐπειδὴ «τὸ δοκεῖν», ὡς δηλοῦσί μοι οἱ σοφοί, «καὶ τὰν ἀλάθειαν βιᾶται» καὶ κύριον εὐδαιμονίας, ἐπὶ τοῦτο δὴ τρεπτέον ὅλως· πρόθυρα μὲν καὶ σχῆμα κύκλῳ περὶ ἐμαυτὸν σκιαγραφίαν ἀρετῆς περιγραπτέον, τὴν δὲ τοῦ σοφωτάτου Ἀρχιλόχου ἀλώπεκα ἑλκτέον ἐξόπισθεν κερδαλέαν καὶ ποικίλην. «Ἀλλὰ γάρ, φησί τις, οὐ ῥᾴδιον ἀεὶ λανθάνειν κακὸν ὄντα.»
Οὐδὲ γὰρ ἄλλο οὐδὲν εὐπετές, [365d] φήσομεν, τῶν μεγάλων· ἀλλ᾽ ὅμως, εἰ μέλλομεν εὐδαιμονήσειν, ταύτῃ ἰτέον, ὡς τὰ ἴχνη τῶν λόγων φέρει.
ἐπὶ γὰρ τὸ λανθάνειν συνωμοσίας τε καὶ ἑταιρίας συνάξομεν, εἰσίν τε πειθοῦς διδάσκαλοι σοφίαν δημηγορικήν τε καὶ δικανικὴν διδόντες, ἐξ ὧν τὰ μὲν πείσομεν, τὰ δὲ βιασόμεθα, ὡς πλεονεκτοῦντες δίκην μὴ διδόναι. «Ἀλλὰ δὴ θεοὺς οὔτε λανθάνειν οὔτε βιάσασθαι δυνατόν.»
Οὐκοῦν, εἰ μὲν μὴ εἰσὶν ἢ μηδὲν αὐτοῖς τῶν ἀνθρωπίνων μέλει, τί καὶ ἡμῖν [365e] μελητέον τοῦ λανθάνειν;
εἰ δὲ εἰσί τε καὶ ἐπιμελοῦνται, οὐκ ἄλλοθέν τοι αὐτοὺς ἴσμεν ἢ ἀκηκόαμεν ἢ ἔκ τε τῶν νόμων καὶ τῶν γενεαλογησάντων ποιητῶν, οἱ δὲ αὐτοὶ οὗτοι λέγουσιν ὡς εἰσὶν οἷοι θυσίαις τε καὶ «εὐχωλαῖς ἀγανῇσιν» καὶ ἀναθήμασιν παράγεσθαι ἀναπειθόμενοι,
οἷς ἢ ἀμφότερα ἢ οὐδέτερα πειστέον. εἰ δ᾽ οὖν πειστέον, ἀδικητέον καὶ θυτέον [366a] ἀπὸ τῶν ἀδικημάτων.
δίκαιοι μὲν γὰρ ὄντες ἀζήμιοι μόνον ὑπὸ θεῶν ἐσόμεθα, τὰ δ᾽ ἐξ ἀδικίας κέρδη ἀπωσόμεθα· ἄδικοι δὲ κερδανοῦμέν τε καὶ λισσόμενοι ὑπερβαίνοντες καὶ ἁμαρτάνοντες, πείθοντες αὐτοὺς ἀζήμιοι ἀπαλλάξομεν. «Ἀλλὰ γὰρ ἐν Ἅιδου δίκην δώσομεν ὧν ἂν ἐνθάδε ἀδικήσωμεν, ἢ αὐτοὶ ἢ παῖδες παίδων.» Ἀλλ᾽, ὦ φίλε, φήσει λογιζόμενος, αἱ τελεταὶ αὖ μέγα δύνανται καὶ οἱ λύσιοι θεοί, ὡς αἱ [366b] μέγισται πόλεις λέγουσι καὶ οἱ θεῶν παῖδες ποιηταὶ καὶ προφῆται τῶν θεῶν γενόμενοι, οἳ ταῦτα οὕτως ἔχειν μηνύουσιν.
Κατὰ τίνα οὖν ἔτι λόγον δικαιοσύνην ἂν πρὸ μεγίστης ἀδικίας αἱροίμεθ᾽ ἄν, ἣν ἐὰν μετ᾽ εὐσχημοσύνης κιβδήλου κτησώμεθα, καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις πράξομεν κατὰ νοῦν ζῶντές τε καὶ τελευτήσαντες, ὡς ὁ τῶν πολλῶν τε καὶ ἄκρων λεγόμενος λόγος;
ἐκ δὴ πάντων τῶν [366c] εἰρημένων τίς μηχανή, ὦ Σώκρατες, δικαιοσύνην τιμᾶν ἐθέλειν ᾧ τις δύναμις ὑπάρχει ψυχῆς ἢ χρημάτων ἢ σώματος ἢ γένους, ἀλλὰ μὴ γελᾶν ἐπαινουμένης ἀκούοντα;
ὡς δή τοι εἴ τις ἔχει ψευδῆ μὲν ἀποφῆναι ἃ εἰρήκαμεν, ἱκανῶς δὲ ἔγνωκεν ὅτι ἄριστον δικαιοσύνη, πολλήν που συγγνώμην ἔχει καὶ οὐκ ὀργίζεται τοῖς ἀδίκοις, ἀλλ᾽ οἶδεν ὅτι πλὴν εἴ τις θείᾳ φύσει δυσχεραίνων τὸ ἀδικεῖν ἢ ἐπιστήμην λαβὼν [366d] ἀπέχεται αὐτοῦ, τῶν γε ἄλλων οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος, ἀλλ᾽ ὑπὸ ἀνανδρίας ἢ γήρως ἤ τινος ἄλλης ἀσθενείας ψέγει τὸ ἀδικεῖν, ἀδυνατῶν αὐτὸ δρᾶν.
ὡς δέ, δῆλον· ὁ γὰρ πρῶτος τῶν τοιούτων εἰς δύναμιν ἐλθὼν πρῶτος ἀδικεῖ, καθ᾽ ὅσον ἂν οἷός τ᾽ ᾖ. καὶ τούτων ἁπάντων οὐδὲν ἄλλο αἴτιον ἢ ἐκεῖνο, ὅθενπερ ἅπας ὁ λόγος οὗτος ὥρμησεν καὶ τῷδε καὶ ἐμοὶ πρὸς σέ, ὦ Σώκρατες, εἰπεῖν, ὅτι «Ὦ θαυμάσιε, πάντων [366e] ὑμῶν, ὅσοι ἐπαινέται φατὲ δικαιοσύνης εἶναι, ἀπὸ τῶν ἐξ ἀρχῆς ἡρώων ἀρξάμενοι, ὅσων λόγοι λελειμμένοι, μέχρι τῶν νῦν ἀνθρώπων οὐδεὶς πώποτε ἔψεξεν ἀδικίαν οὐδ᾽ ἐπῄνεσεν δικαιοσύνην ἄλλως ἢ δόξας τε καὶ τιμὰς καὶ δωρεὰς τὰς ἀπ᾽ αὐτῶν γιγνομένας· αὐτὸ δ᾽ ἑκάτερον τῇ αὑτοῦ δυνάμει τί δρᾷ, τῇ τοῦ ἔχοντος ψυχῇ ἐνόν, καὶ λανθάνον θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, οὐδεὶς πώποτε οὔτ᾽ ἐν ποιήσει οὔτ᾽ ἐν ἰδίοις λόγοις ἐπεξῆλθεν ἱκανῶς τῷ λόγῳ ὡς τὸ μὲν μέγιστον κακῶν ὅσα ἴσχει ψυχὴ ἐν αὑτῇ, δικαιοσύνη δὲ μέγιστον ἀγαθόν.
[367a] εἰ γὰρ οὕτως ἐλέγετο ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ πάντων ὑμῶν καὶ ἐκ νέων ἡμᾶς ἐπείθετε, οὐκ ἂν ἀλλήλους ἐφυλάττομεν μὴ ἀδικεῖν, ἀλλ᾽ αὐτὸς αὑτοῦ ἦν ἕκαστος ἄριστος φύλαξ, δεδιὼς μὴ ἀδικῶν τῷ μεγίστῳ κακῷ σύνοικος ᾖ.»
Ταῦτα, ὦ Σώκρατες, ἴσως δὲ καὶ ἔτι τούτων πλείω Θρασύμαχός τε καὶ ἄλλος πού τις ὑπὲρ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας λέγοιεν ἄν, μεταστρέφοντες αὐτοῖν τὴν δύναμιν φορτικῶς, ὥς γέ μοι δοκεῖ.
ἀλλ᾽ ἐγώ, οὐδὲν γάρ σε [367b] δέομαι ἀποκρύπτεσθαι, σοῦ ἐπιθυμῶν ἀκοῦσαι τἀναντία, ὡς δύναμαι μάλιστα κατατείνας λέγω. μὴ οὖν ἡμῖν μόνον ἐνδείξῃ τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν ἡ μὲν κακόν, ἡ δὲ ἀγαθόν ἐστιν· τὰς δὲ δόξας ἀφαίρει, ὥσπερ Γλαύκων διεκελεύσατο.
εἰ γὰρ μὴ ἀφαιρήσεις ἑκατέρωθεν τὰς ἀληθεῖς, τὰς δὲ ψευδεῖς προσθήσεις, οὐ τὸ δίκαιον φήσομεν ἐπαινεῖν σε ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, οὐδὲ τὸ ἄδικον εἶναι [367c] ψέγειν ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, καὶ παρακελεύεσθαι ἄδικον ὄντα λανθάνειν, καὶ ὁμολογεῖν Θρασυμάχῳ ὅτι τὸ μὲν δίκαιον ἀλλότριον ἀγαθόν, συμφέρον τοῦ κρείττονος, τὸ δὲ ἄδικον αὑτῷ μὲν συμφέρον καὶ λυσιτελοῦν, τῷ δὲ ἥττονι ἀσύμφορον.
ἐπειδὴ οὖν ὡμολόγησας τῶν μεγίστων ἀγαθῶν εἶναι δικαιοσύνην, ἃ τῶν τε ἀποβαινόντων ἀπ᾽ αὐτῶν ἕνεκα ἄξια κεκτῆσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον αὐτὰ αὑτῶν, οἷον ὁρᾶν, [367d] ἀκούειν, φρονεῖν, καὶ ὑγιαίνειν δή, καὶ ὅσ᾽ ἄλλα ἀγαθὰ γόνιμα τῇ αὑτῶν φύσει ἀλλ᾽ οὐ δόξῃ ἐστίν, τοῦτ᾽ οὖν αὐτὸ ἐπαίνεσον δικαιοσύνης, ὃ αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν τὸν ἔχοντα ὀνίνησιν καὶ ἀδικία βλάπτει, μισθοὺς δὲ καὶ δόξας πάρες ἄλλοις ἐπαινεῖν· ὡς ἐγὼ τῶν μὲν ἄλλων ἀποδεχοίμην ἂν οὕτως ἐπαινούντων δικαιοσύνην καὶ ψεγόντων ἀδικίαν, δόξας τε περὶ αὐτῶν καὶ μισθοὺς ἐγκωμιαζόντων καὶ λοιδορούντων, σοῦ δὲ οὐκ ἄν, εἰ μὴ σὺ κελεύοις, διότι πάντα τὸν βίον [367e] οὐδὲν ἄλλο σκοπῶν διελήλυθας ἢ τοῦτο.
μὴ οὖν ἡμῖν ἐνδείξῃ μόνον τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ καὶ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτήν, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, ἡ μὲν ἀγαθόν, ἡ δὲ κακόν ἐστι.
Καὶ ἐγὼ ἀκούσας, ἀεὶ μὲν δὴ τὴν φύσιν τοῦ τε Γλαύκωνος καὶ τοῦ Ἀδειμάντου ἠγάμην, ἀτὰρ οὖν καὶ τότε πάνυ γε [368a] ἥσθην καὶ εἶπον· Οὐ κακῶς εἰς ὑμᾶς, ὦ παῖδες ἐκείνου τοῦ ἀνδρός, τὴν ἀρχὴν τῶν ἐλεγείων ἐποίησεν ὁ Γλαύκωνος ἐραστής, εὐδοκιμήσαντας περὶ τὴν Μεγαροῖ μάχην, εἰπών—
παῖδες Ἀρίστωνος, κλεινοῦ θεῖον γένος ἀνδρός·
τοῦτό μοι, ὦ φίλοι, εὖ δοκεῖ ἔχειν· πάνυ γὰρ θεῖον πεπόνθατε, εἰ μὴ πέπεισθε ἀδικίαν δικαιοσύνης ἄμεινον εἶναι, οὕτω δυνάμενοι εἰπεῖν ὑπὲρ αὐτοῦ.
δοκεῖτε δή μοι ὡς [368b] ἀληθῶς οὐ πεπεῖσθαι —τεκμαίρομαι δὲ ἐκ τοῦ ἄλλου τοῦ ὑμετέρου τρόπου, ἐπεὶ κατά γε αὐτοὺς τοὺς λόγους ἠπίστουν ἂν ὑμῖν— ὅσῳ δὲ μᾶλλον πιστεύω, τοσούτῳ μᾶλλον ἀπορῶ ὅτι χρήσωμαι. οὔτε γὰρ ὅπως βοηθῶ ἔχω· δοκῶ γάρ μοι ἀδύνατος εἶναι —σημεῖον δέ μοι, ὅτι ἃ πρὸς Θρασύμαχον λέγων ᾤμην ἀποφαίνειν ὡς ἄμεινον δικαιοσύνη ἀδικίας, οὐκ ἀπεδέξασθέ μου—
οὔτ᾽ αὖ ὅπως μὴ βοηθήσω ἔχω· δέδοικα γὰρ μὴ οὐδ᾽ ὅσιον ᾖ παραγενόμενον δικαιοσύνῃ [368c] κακηγορουμένῃ ἀπαγορεύειν καὶ μὴ βοηθεῖν ἔτι ἐμπνέοντα καὶ δυνάμενον φθέγγεσθαι.
κράτιστον οὖν οὕτως ὅπως δύναμαι ἐπικουρεῖν αὐτῇ.
Ὅ τε οὖν Γλαύκων καὶ οἱ ἄλλοι ἐδέοντο παντὶ τρόπῳ βοηθῆσαι καὶ μὴ ἀνεῖναι τὸν λόγον, ἀλλὰ διερευνήσασθαι τί τέ ἐστιν ἑκάτερον καὶ περὶ τῆς ὠφελίας αὐτοῖν τἀληθὲς ποτέρως ἔχει.
εἶπον οὖν ὅπερ ἐμοὶ ἔδοξεν, ὅτι Τὸ ζήτημα ᾧ ἐπιχειροῦμεν οὐ φαῦλον ἀλλ᾽ ὀξὺ βλέποντος, ὡς ἐμοὶ [368d] φαίνεται. ἐπειδὴ οὖν ἡμεῖς οὐ δεινοί, δοκῶ μοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοιαύτην ποιήσασθαι ζήτησιν αὐτοῦ, οἵανπερ ἂν εἰ προσέταξέ τις γράμματα σμικρὰ πόρρωθεν ἀναγνῶναι μὴ πάνυ ὀξὺ βλέπουσιν, ἔπειτά τις ἐνενόησεν, ὅτι τὰ αὐτὰ γράμματα ἔστι που καὶ ἄλλοθι μείζω τε καὶ ἐν μείζονι, ἕρμαιον ἂν ἐφάνη οἶμαι ἐκεῖνα πρῶτον ἀναγνόντας οὕτως ἐπισκοπεῖν τὰ ἐλάττω, εἰ τὰ αὐτὰ ὄντα τυγχάνει.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ τί τοιοῦτον, ὦ [368e] Σώκρατες, ἐν τῇ περὶ τὸ δίκαιον ζητήσει καθορᾷς;
Ἐγώ σοι, ἔφην, ἐρῶ. δικαιοσύνη, φαμέν, ἔστι μὲν ἀνδρὸς ἑνός, ἔστι δέ που καὶ ὅλης πόλεως;
Πάνυ γε, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν μεῖζον πόλις ἑνὸς ἀνδρός;
Μεῖζον, ἔφη.
Ἴσως τοίνυν πλείων ἂν δικαιοσύνη ἐν τῷ μείζονι ἐνείη καὶ ῥᾴων καταμαθεῖν. εἰ οὖν βούλεσθε, πρῶτον ἐν ταῖς [369a] πόλεσι ζητήσωμεν ποῖόν τί ἐστιν· ἔπειτα οὕτως ἐπισκεψώμεθα καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ, τὴν τοῦ μείζονος ὁμοιότητα ἐν τῇ τοῦ ἐλάττονος ἰδέᾳ ἐπισκοποῦντες.
Ἀλλά μοι δοκεῖς, ἔφη, καλῶς λέγειν.
Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰ γιγνομένην πόλιν θεασαίμεθα λόγῳ, καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτῆς ἴδοιμεν ἂν γιγνομένην καὶ τὴν ἀδικίαν;
Τάχ᾽ ἄν, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν γενομένου αὐτοῦ ἐλπὶς εὐπετέστερον ἰδεῖν ὃ ζητοῦμεν;
[369b] Πολύ γε.
Δοκεῖ οὖν χρῆναι ἐπιχειρῆσαι περαίνειν; οἶμαι μὲν γὰρ οὐκ ὀλίγον ἔργον αὐτὸ εἶναι· σκοπεῖτε οὖν.
Ἔσκεπται, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ μὴ ἄλλως ποίει.
Γίγνεται τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πόλις, ὡς ἐγᾦμαι, ἐπειδὴ τυγχάνει ἡμῶν ἕκαστος οὐκ αὐτάρκης, ἀλλὰ πολλῶν ‹ὢν› ἐνδεής· ἢ τίν᾽ οἴει ἀρχὴν ἄλλην πόλιν οἰκίζειν;
Οὐδεμίαν, ἦ δ᾽ ὅς.
[369c] Οὕτω δὴ ἄρα παραλαμβάνων ἄλλος ἄλλον, ἐπ᾽ ἄλλου, τὸν δ᾽ ἐπ᾽ ἄλλου χρείᾳ, πολλῶν δεόμενοι, πολλοὺς εἰς μίαν οἴκησιν ἀγείραντες κοινωνούς τε καὶ βοηθούς, ταύτῃ τῇ συνοικίᾳ ἐθέμεθα πόλιν ὄνομα· ἦ γάρ;
Πάνυ μὲν οὖν.
Μεταδίδωσι δὴ ἄλλος ἄλλῳ, εἴ τι μεταδίδωσιν, ἢ μεταλαμβάνει, οἰόμενος αὑτῷ ἄμεινον εἶναι;
Πάνυ γε.
Ἴθι δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, τῷ λόγῳ ἐξ ἀρχῆς ποιῶμεν πόλιν· ποιήσει δὲ αὐτήν, ὡς ἔοικεν, ἡ ἡμετέρα χρεία.
Πῶς δ᾽ οὔ;
[369d] Ἀλλὰ μὴν πρώτη γε καὶ μεγίστη τῶν χρειῶν ἡ τῆς τροφῆς παρασκευὴ τοῦ εἶναί τε καὶ ζῆν ἕνεκα.
Παντάπασί γε.
Δευτέρα δὴ οἰκήσεως, τρίτη δὲ ἐσθῆτος καὶ τῶν τοιούτων.
Ἔστι ταῦτα.
Φέρε δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, πῶς ἡ πόλις ἀρκέσει ἐπὶ τοσαύτην παρασκευήν; ἄλλο τι γεωργὸς μὲν εἷς, ὁ δὲ οἰκοδόμος, ἄλλος δέ τις ὑφάντης; ἢ καὶ σκυτοτόμον αὐτόσε προσθήσομεν ἤ τιν᾽ ἄλλον τῶν περὶ τὸ σῶμα θεραπευτήν;
Πάνυ γε.
Εἴη δ᾽ ἂν ἥ γε ἀναγκαιοτάτη πόλις ἐκ τεττάρων ἢ πέντε ἀνδρῶν.
[369e] Φαίνεται.
Τί δὴ οὖν; ἕνα ἕκαστον τούτων δεῖ τὸ αὑτοῦ ἔργον ἅπασι κοινὸν κατατιθέναι, οἷον τὸν γεωργὸν ἕνα ὄντα παρασκευάζειν σιτία τέτταρσιν καὶ τετραπλάσιον χρόνον τε καὶ πόνον ἀναλίσκειν ἐπὶ σίτου παρασκευῇ καὶ ἄλλοις κοινωνεῖν, ἢ ἀμελήσαντα ἑαυτῷ μόνον τέταρτον μέρος ποιεῖν τούτου τοῦ [370a] σίτου ἐν τετάρτῳ μέρει τοῦ χρόνου, τὰ δὲ τρία, τὸ μὲν ἐπὶ τῇ τῆς οἰκίας παρασκευῇ διατρίβειν, τὸ δὲ ἱματίου, τὸ δὲ ὑποδημάτων, καὶ μὴ ἄλλοις κοινωνοῦντα πράγματα ἔχειν, ἀλλ᾽ αὐτὸν δι᾽ αὑτὸν τὰ αὑτοῦ πράττειν;
Καὶ ὁ Ἀδείμαντος ἔφη· Ἀλλ᾽ ἴσως, ὦ Σώκρατες, οὕτω ῥᾷον ἢ ᾽κείνως.
Οὐδέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μὰ Δία ἄτοπον. ἐννοῶ γὰρ καὶ αὐτὸς εἰπόντος σοῦ, ὅτι πρῶτον μὲν ἡμῶν φύεται ἕκαστος οὐ πάνυ [370b] ὅμοιος ἑκάστῳ, ἀλλὰ διαφέρων τὴν φύσιν, ἄλλος ἐπ᾽ ἄλλου ἔργου πράξει. ἢ οὐ δοκεῖ σοι;
Ἔμοιγε.
Τί δέ; πότερον κάλλιον πράττοι ἄν τις εἷς ὢν πολλὰς τέχνας ἐργαζόμενος, ἢ ὅταν μίαν εἷς;
Ὅταν, ἦ δ᾽ ὅς, εἷς μίαν.
Ἀλλὰ μὴν οἶμαι καὶ τόδε δῆλον, ὡς, ἐάν τίς τινος παρῇ ἔργου καιρόν, διόλλυται.
Δῆλον γάρ.
Οὐ γὰρ οἶμαι ἐθέλει τὸ πραττόμενον τὴν τοῦ πράττοντος σχολὴν περιμένειν, ἀλλ᾽ ἀνάγκη τὸν πράττοντα τῷ [370c] πραττομένῳ ἐπακολουθεῖν μὴ ἐν παρέργου μέρει.
Ἀνάγκη.
Ἐκ δὴ τούτων πλείω τε ἕκαστα γίγνεται καὶ κάλλιον καὶ ῥᾷον, ὅταν εἷς ἓν κατὰ φύσιν καὶ ἐν καιρῷ, σχολὴν τῶν ἄλλων ἄγων, πράττῃ.
Παντάπασι μὲν οὖν.
Πλειόνων δή, ὦ Ἀδείμαντε, δεῖ πολιτῶν ἢ τεττάρων ἐπὶ τὰς παρασκευὰς ὧν ἐλέγομεν. ὁ γὰρ γεωργός, ὡς ἔοικεν, οὐκ αὐτὸς ποιήσεται ἑαυτῷ τὸ ἄροτρον, εἰ μέλλει καλὸν εἶναι, [370d] οὐδὲ σμινύην, οὐδὲ τἆλλα ὄργανα ὅσα περὶ γεωργίαν. οὐδ᾽ αὖ ὁ οἰκοδόμος· πολλῶν δὲ καὶ τούτῳ δεῖ. ὡσαύτως δ᾽ ὁ ὑφάντης τε καὶ ὁ σκυτοτόμος· ἢ οὔ;
Ἀληθῆ.
Τέκτονες δὴ καὶ χαλκῆς καὶ τοιοῦτοί τινες πολλοὶ δημιουργοί, κοινωνοὶ ἡμῖν τοῦ πολιχνίου γιγνόμενοι, συχνὸν αὐτὸ ποιοῦσιν.
Πάνυ μὲν οὖν.
Ἀλλ᾽ οὐκ ἄν πω πάνυ γε μέγα τι εἴη, εἰ αὐτοῖς βουκόλους τε καὶ ποιμένας τούς τε ἄλλους νομέας προσθεῖμεν, ἵνα οἵ τε [370e] γεωργοὶ ἐπὶ τὸ ἀροῦν ἔχοιεν βοῦς, οἵ τε οἰκοδόμοι πρὸς τὰς ἀγωγὰς μετὰ τῶν γεωργῶν χρῆσθαι ὑποζυγίοις, ὑφάνται δὲ καὶ σκυτοτόμοι δέρμασίν τε καὶ ἐρίοις.
Οὐδέ γε, ἦ δ᾽ ὅς, σμικρὰ πόλις ἂν εἴη ἔχουσα πάντα ταῦτα.
Ἀλλὰ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, κατοικίσαι γε αὐτὴν τὴν πόλιν εἰς τοιοῦτον τόπον οὗ ἐπεισαγωγίμων μὴ δεήσεται, σχεδόν τι ἀδύνατον.
Ἀδύνατον γάρ.
Προσδεήσει ἄρα ἔτι καὶ ἄλλων, οἳ ἐξ ἄλλης πόλεως αὐτῇ κομιοῦσιν ὧν δεῖται.
Δεήσει.
Καὶ μὴν κενὸς ἂν ἴῃ ὁ διάκονος, μηδὲν ἄγων ὧν ἐκεῖνοι [371a] δέονται παρ᾽ ὧν ἂν κομίζωνται ὧν ἂν αὐτοῖς χρεία, κενὸς ἄπεισιν. ἦ γάρ;
Δοκεῖ μοι.
Δεῖ δὴ τὰ οἴκοι μὴ μόνον ἑαυτοῖς ποιεῖν ἱκανά, ἀλλὰ καὶ οἷα καὶ ὅσα ἐκείνοις ὧν ἂν δέωνται.
Δεῖ γάρ.
Πλειόνων δὴ γεωργῶν τε καὶ τῶν ἄλλων δημιουργῶν δεῖ ἡμῖν τῇ πόλει.
Πλειόνων γάρ.
Καὶ δὴ καὶ τῶν ἄλλων διακόνων που τῶν τε εἰσαξόντων καὶ ἐξαξόντων ἕκαστα. οὗτοι δέ εἰσιν ἔμποροι· ἦ γάρ;
Ναί.
Καὶ ἐμπόρων δὴ δεησόμεθα.
Πάνυ γε.
Καὶ ἐὰν μέν γε κατὰ θάλατταν ἡ ἐμπορία γίγνηται, συχνῶν [371b] καὶ ἄλλων προσδεήσεται τῶν ἐπιστημόνων τῆς περὶ τὴν θάλατταν ἐργασίας.
Συχνῶν μέντοι.
Τί δὲ δή; ἐν αὐτῇ τῇ πόλει πῶς ἀλλήλοις μεταδώσουσιν ὧν ἂν ἕκαστοι ἐργάζωνται; ὧν δὴ ἕνεκα καὶ κοινωνίαν ποιησάμενοι πόλιν ᾠκίσαμεν.
Δῆλον δή, ἦ δ᾽ ὅς, ὅτι πωλοῦντες καὶ ὠνούμενοι.
Ἀγορὰ δὴ ἡμῖν καὶ νόμισμα σύμβολον τῆς ἀλλαγῆς ἕνεκα γενήσεται ἐκ τούτου.
Πάνυ μὲν οὖν.
[371c] Ἂν οὖν κομίσας ὁ γεωργὸς εἰς τὴν ἀγοράν τι ὧν ποιεῖ, ἤ τις ἄλλος τῶν δημιουργῶν, μὴ εἰς τὸν αὐτὸν χρόνον ἥκῃ τοῖς δεομένοις τὰ παρ᾽ αὐτοῦ ἀλλάξασθαι, ἀργήσει τῆς αὑτοῦ δημιουργίας καθήμενος ἐν ἀγορᾷ;
Οὐδαμῶς, ἦ δ᾽ ὅς, ἀλλὰ εἰσὶν οἳ τοῦτο ὁρῶντες ἑαυτοὺς ἐπὶ τὴν διακονίαν τάττουσιν ταύτην, ἐν μὲν ταῖς ὀρθῶς οἰκουμέναις πόλεσι σχεδόν τι οἱ ἀσθενέστατοι τὰ σώματα καὶ ἀχρεῖοί τι ἄλλο ἔργον πράττειν. αὐτοῦ γὰρ δεῖ μένοντας [371d] αὐτοὺς περὶ τὴν ἀγορὰν τὰ μὲν ἀντ᾽ ἀργυρίου ἀλλάξασθαι τοῖς τι δεομένοις ἀποδόσθαι, τοῖς δὲ ἀντὶ αὖ ἀργυρίου διαλλάττειν ὅσοι τι δέονται πρίασθαι.
Αὕτη ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἡ χρεία καπήλων ἡμῖν γένεσιν ἐμποιεῖ τῇ πόλει. ἢ οὐ καπήλους καλοῦμεν τοὺς πρὸς ὠνήν τε καὶ πρᾶσιν διακονοῦντας ἱδρυμένους ἐν ἀγορᾷ, τοὺς δὲ πλανήτας ἐπὶ τὰς πόλεις ἐμπόρους;
Πάνυ μὲν οὖν.
[371e] Ἔτι δή τινες, ὡς ἐγᾦμαι, εἰσὶ καὶ ἄλλοι διάκονοι, οἳ ἂν τὰ μὲν τῆς διανοίας μὴ πάνυ ἀξιοκοινώνητοι ὦσιν, τὴν δὲ τοῦ σώματος ἰσχὺν ἱκανὴν ἐπὶ τοὺς πόνους ἔχωσιν· οἳ δὴ πωλοῦντες τὴν τῆς ἰσχύος χρείαν, τὴν τιμὴν ταύτην μισθὸν καλοῦντες, κέκληνται, ὡς ἐγᾦμαι, μισθωτοί· ἦ γάρ;
Πάνυ μὲν οὖν.
Πλήρωμα δὴ πόλεώς εἰσιν, ὡς ἔοικε, καὶ μισθωτοί.
Δοκεῖ μοι.
Ἆρ᾽ οὖν, ὦ Ἀδείμαντε, ἤδη ἡμῖν ηὔξηται ἡ πόλις, ὥστ᾽ εἶναι τελέα;
Ἴσως.
Ποῦ οὖν ἄν ποτε ἐν αὐτῇ εἴη ἥ τε δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀδικία; καὶ τίνι ἅμα ἐγγενομένη ὧν ἐσκέμμεθα;
[372a] Ἐγὼ μέν, ἔφη, οὐκ ἐννοῶ, ὦ Σώκρατες, εἰ μή που ἐν αὐτῶν τούτων χρείᾳ τινὶ τῇ πρὸς ἀλλήλους.
Ἀλλ᾽ ἴσως, ἦν δ᾽ ἐγώ, καλῶς λέγεις· καὶ σκεπτέον γε καὶ οὐκ ἀποκνητέον.
Πρῶτον οὖν σκεψώμεθα τίνα τρόπον διαιτήσονται οἱ οὕτω παρεσκευασμένοι. ἄλλο τι ἢ σῖτόν τε ποιοῦντες καὶ οἶνον καὶ ἱμάτια καὶ ὑποδήματα; καὶ οἰκοδομησάμενοι οἰκίας, θέρους μὲν τὰ πολλὰ γυμνοί τε καὶ ἀνυπόδητοι ἐργάσονται, τοῦ δὲ [372b] χειμῶνος ἠμφιεσμένοι τε καὶ ὑποδεδεμένοι ἱκανῶς· θρέψονται δὲ ἐκ μὲν τῶν κριθῶν ἄλφιτα σκευαζόμενοι, ἐκ δὲ τῶν πυρῶν ἄλευρα, τὰ μὲν πέψαντες, τὰ δὲ μάξαντες, μάζας γενναίας καὶ ἄρτους ἐπὶ κάλαμόν τινα παραβαλλόμενοι ἢ φύλλα καθαρά, κατακλινέντες ἐπὶ στιβάδων ἐστρωμένων μίλακί τε καὶ μυρρίναις, εὐωχήσονται αὐτοί τε καὶ τὰ παιδία, ἐπιπίνοντες τοῦ οἴνου, ἐστεφανωμένοι καὶ ὑμνοῦντες τοὺς θεούς, ἡδέως συνόντες ἀλλήλοις, οὐχ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν [372c] ποιούμενοι τοὺς παῖδας, εὐλαβούμενοι πενίαν ἢ πόλεμον.
Καὶ ὁ Γλαύκων ὑπολαβών, Ἄνευ ὄψου, ἔφη, ὡς ἔοικας, ποιεῖς τοὺς ἄνδρας ἑστιωμένους.
Ἀληθῆ, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις. ἐπελαθόμην ὅτι καὶ ὄψον ἕξουσιν, ἅλας τε δῆλον ὅτι καὶ ἐλάας καὶ τυρόν, καὶ βολβοὺς καὶ λάχανά γε, οἷα δὴ ἐν ἀγροῖς ἑψήματα, ἑψήσονται. καὶ τραγήματά που παραθήσομεν αὐτοῖς τῶν τε σύκων καὶ ἐρεβίνθων καὶ κυάμων, καὶ μύρτα καὶ φηγοὺς σποδιοῦσιν [372d] πρὸς τὸ πῦρ, μετρίως ὑποπίνοντες· καὶ οὕτω διάγοντες τὸν βίον ἐν εἰρήνῃ μετὰ ὑγιείας, ὡς εἰκός, γηραιοὶ τελευτῶντες ἄλλον τοιοῦτον βίον τοῖς ἐκγόνοις παραδώσουσιν.
Καὶ ὅς, Εἰ δὲ ὑῶν πόλιν, ὦ Σώκρατες, ἔφη, κατεσκεύαζες, τί ἂν αὐτὰς ἄλλο ἢ ταῦτα ἐχόρταζες;
Ἀλλὰ πῶς χρή, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων;
Ἅπερ νομίζεται, ἔφη· ἐπί τε κλινῶν κατακεῖσθαι οἶμαι τοὺς μέλλοντας μὴ ταλαιπωρεῖσθαι, καὶ ἀπὸ τραπεζῶν [372e] δειπνεῖν, καὶ ὄψα ἅπερ καὶ οἱ νῦν ἔχουσι καὶ τραγήματα.
Εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· μανθάνω. οὐ πόλιν, ὡς ἔοικε, σκοποῦμεν μόνον ὅπως γίγνεται, ἀλλὰ καὶ τρυφῶσαν πόλιν. ἴσως οὖν οὐδὲ κακῶς ἔχει· σκοποῦντες γὰρ καὶ τοιαύτην τάχ᾽ ἂν κατίδοιμεν τήν τε δικαιοσύνην καὶ ἀδικίαν ὅπῃ ποτὲ ταῖς πόλεσιν ἐμφύονται. ἡ μὲν οὖν ἀληθινὴ πόλις δοκεῖ μοι εἶναι ἣν διεληλύθαμεν, ὥσπερ ὑγιής τις· εἰ δ᾽ αὖ βούλεσθε, καὶ φλεγμαίνουσαν πόλιν θεωρήσωμεν· οὐδὲν ἀποκωλύει. [373a] ταῦτα γὰρ δή τισιν, ὡς δοκεῖ, οὐκ ἐξαρκέσει, οὐδὲ αὕτη ἡ δίαιτα, ἀλλὰ κλῖναί τε προσέσονται καὶ τράπεζαι καὶ τἆλλα σκεύη, καὶ ὄψα δὴ καὶ μύρα καὶ θυμιάματα καὶ ἑταῖραι καὶ πέμματα, καὶ ἕκαστα τούτων παντοδαπά. καὶ δὴ καὶ ἃ τὸ πρῶτον ἐλέγομεν οὐκέτι τἀναγκαῖα θετέον, οἰκίας τε καὶ ἱμάτια καὶ ὑποδήματα, ἀλλὰ τήν τε ζωγραφίαν κινητέον καὶ τὴν ποικιλίαν, καὶ χρυσὸν καὶ ἐλέφαντα καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα κτητέον. ἦ γάρ;
[373b] Ναί, ἔφη.
Οὐκοῦν μείζονά τε αὖ τὴν πόλιν δεῖ ποιεῖν· ἐκείνη γὰρ ἡ ὑγιεινὴ οὐκέτι ἱκανή, ἀλλ᾽ ἤδη ὄγκου ἐμπληστέα καὶ πλήθους, ἃ οὐκέτι τοῦ ἀναγκαίου ἕνεκά ἐστιν ἐν ταῖς πόλεσιν, οἷον οἵ τε θηρευταὶ πάντες οἵ τε μιμηταί, πολλοὶ μὲν οἱ περὶ τὰ σχήματά τε καὶ χρώματα, πολλοὶ δὲ οἱ περὶ μουσικήν, ποιηταί τε καὶ τούτων ὑπηρέται, ῥαψῳδοί, ὑποκριταί, χορευταί, ἐργολάβοι, σκευῶν τε παντοδαπῶν δημιουργοί, τῶν τε ἄλλων [373c] καὶ τῶν περὶ τὸν γυναικεῖον κόσμον. καὶ δὴ καὶ διακόνων πλειόνων δεησόμεθα· ἢ οὐ δοκεῖ δεήσειν παιδαγωγῶν, τιτθῶν, τροφῶν, κομμωτριῶν, κουρέων, καὶ αὖ ὀψοποιῶν τε καὶ μαγείρων; ἔτι δὲ καὶ συβωτῶν προσδεησόμεθα· τοῦτο γὰρ ἡμῖν ἐν τῇ προτέρᾳ πόλει οὐκ ἐνῆν —ἔδει γὰρ οὐδέν— ἐν δὲ ταύτῃ καὶ τούτου προσδεήσει. δεήσει δὲ καὶ τῶν ἄλλων βοσκημάτων παμπόλλων, εἴ τις αὐτὰ ἔδεται· ἦ γάρ;
Πῶς γὰρ οὔ;
[373d] Οὐκοῦν καὶ ἰατρῶν ἐν χρείαις ἐσόμεθα πολὺ μᾶλλον οὕτω διαιτώμενοι ἢ ὡς τὸ πρότερον;
Πολύ γε.
Καὶ ἡ χώρα γέ που, ἡ τότε ἱκανὴ τρέφειν τοὺς τότε, σμικρὰ δὴ ἐξ ἱκανῆς ἔσται. ἢ πῶς λέγομεν;
Οὕτως, ἔφη.
Οὐκοῦν τῆς τῶν πλησίον χώρας ἡμῖν ἀποτμητέον, εἰ μέλλομεν ἱκανὴν ἕξειν νέμειν τε καὶ ἀροῦν, καὶ ἐκείνοις αὖ τῆς ἡμετέρας, ἐὰν καὶ ἐκεῖνοι ἀφῶσιν αὑτοὺς ἐπὶ χρημάτων κτῆσιν ἄπειρον, ὑπερβάντες τὸν τῶν ἀναγκαίων ὅρον;
[373e] Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, ὦ Σώκρατες.
Πολεμήσομεν δὴ τὸ μετὰ τοῦτο, ὦ Γλαύκων; ἢ πῶς ἔσται;
Οὕτως, ἔφη.
Καὶ μηδέν γέ πω λέγωμεν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μήτ᾽ εἴ τι κακὸν μήτ᾽ εἰ ἀγαθὸν ὁ πόλεμος ἐργάζεται, ἀλλὰ τοσοῦτον μόνον, ὅτι πολέμου αὖ γένεσιν ηὑρήκαμεν, ἐξ ὧν μάλιστα ταῖς πόλεσιν καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ κακὰ γίγνεται, ὅταν γίγνηται.
Πάνυ μὲν οὖν.
Ἔτι δή, ὦ φίλε, μείζονος τῆς πόλεως δεῖ οὔ τι σμικρῷ, [374a] ἀλλ᾽ ὅλῳ στρατοπέδῳ, ὃ ἐξελθὸν ὑπὲρ τῆς οὐσίας ἁπάσης καὶ ὑπὲρ ὧν νυνδὴ ἐλέγομεν διαμαχεῖται τοῖς ἐπιοῦσιν.
Τί δέ; ἦ δ᾽ ὅς· αὐτοὶ οὐχ ἱκανοί;
Οὔκ, εἰ σύ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ἡμεῖς ἅπαντες ὡμολογήσαμεν καλῶς, ἡνίκα ἐπλάττομεν τὴν πόλιν· ὡμολογοῦμεν δέ που, εἰ μέμνησαι, ἀδύνατον ἕνα πολλὰς καλῶς ἐργάζεσθαι τέχνας.
Ἀληθῆ λέγεις, ἔφη.
[374b] Τί οὖν; ἦν δ᾽ ἐγώ· ἡ περὶ τὸν πόλεμον ἀγωνία οὐ τεχνικὴ δοκεῖ εἶναι;
Καὶ μάλα, ἔφη.
Ἦ οὖν τι σκυτικῆς δεῖ μᾶλλον κήδεσθαι ἢ πολεμικῆς;
Οὐδαμῶς.
Ἀλλ᾽ ἄρα τὸν μὲν σκυτοτόμον διεκωλύομεν μήτε γεωργὸν ἐπιχειρεῖν εἶναι ἅμα μήτε ὑφάντην μήτε οἰκοδόμον ἀλλὰ σκυτοτόμον, ἵνα δὴ ἡμῖν τὸ τῆς σκυτικῆς ἔργον καλῶς γίγνοιτο, καὶ τῶν ἄλλων ἑνὶ ἑκάστῳ ὡσαύτως ἓν ἀπεδίδομεν, πρὸς ὃ ἐπεφύκει ἕκαστος καὶ ἐφ᾽ ᾧ ἔμελλε τῶν ἄλλων [374c] σχολὴν ἄγων διὰ βίου αὐτὸ ἐργαζόμενος οὐ παριεὶς τοὺς καιροὺς καλῶς ἀπεργάσεσθαι· τὰ δὲ δὴ περὶ τὸν πόλεμον πότερον οὐ περὶ πλείστου ἐστὶν εὖ ἀπεργασθέντα; ἢ οὕτω ῥᾴδιον, ὥστε καὶ γεωργῶν τις ἅμα πολεμικὸς ἔσται καὶ σκυτοτομῶν καὶ ἄλλην τέχνην ἡντινοῦν ἐργαζόμενος, πεττευτικὸς δὲ ἢ κυβευτικὸς ἱκανῶς οὐδ᾽ ἂν εἷς γένοιτο μὴ αὐτὸ τοῦτο ἐκ παιδὸς ἐπιτηδεύων, ἀλλὰ παρέργῳ χρώμενος; [374d] καὶ ἀσπίδα μὲν λαβὼν ἤ τι ἄλλο τῶν πολεμικῶν ὅπλων τε καὶ ὀργάνων αὐθημερὸν ὁπλιτικῆς ἤ τινος ἄλλης μάχης τῶν κατὰ πόλεμον ἱκανὸς ἔσται ἀγωνιστής, τῶν δὲ ἄλλων ὀργάνων οὐδὲν οὐδένα δημιουργὸν οὐδὲ ἀθλητὴν ληφθὲν ποιήσει, οὐδ᾽ ἔσται χρήσιμον τῷ μήτε τὴν ἐπιστήμην ἑκάστου λαβόντι μήτε τὴν μελέτην ἱκανὴν παρασχομένῳ;
Πολλοῦ γὰρ ἄν, ἦ δ᾽ ὅς, τὰ ὄργανα ἦν ἄξια.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅσῳ μέγιστον τὸ τῶν φυλάκων ἔργον, [374e] τοσούτῳ σχολῆς τε τῶν ἄλλων πλείστης ἂν εἴη καὶ αὖ τέχνης τε καὶ ἐπιμελείας μεγίστης δεόμενον.
Οἶμαι ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ καὶ φύσεως ἐπιτηδείας εἰς αὐτὸ τὸ ἐπιτήδευμα;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ἡμέτερον δὴ ἔργον ἂν εἴη, ὡς ἔοικεν, εἴπερ οἷοί τ᾽ ἐσμέν, ἐκλέξασθαι τίνες τε καὶ ποῖαι φύσεις ἐπιτήδειαι εἰς πόλεως φυλακήν.
Ἡμέτερον μέντοι.
Μὰ Δία, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐκ ἄρα φαῦλον πρᾶγμα ἠράμεθα· ὅμως δὲ οὐκ ἀποδειλιατέον, ὅσον γ᾽ ἂν δύναμις παρείκῃ.
[375a] Οὐ γὰρ οὖν, ἔφη.
Οἴει οὖν τι, ἦν δ᾽ ἐγώ, διαφέρειν φύσιν γενναίου σκύλακος εἰς φυλακὴν νεανίσκου εὐγενοῦς;
Τὸ ποῖον λέγεις;
Οἷον ὀξύν τέ που δεῖ αὐτοῖν ἑκάτερον εἶναι πρὸς αἴσθησιν καὶ ἐλαφρὸν πρὸς τὸ αἰσθανόμενον διωκάθειν, καὶ ἰσχυρὸν αὖ, ἐὰν δέῃ ἑλόντα διαμάχεσθαι.
Δεῖ γὰρ οὖν, ἔφη, πάντων τούτων.
Καὶ μὴν ἀνδρεῖόν γε, εἴπερ εὖ μαχεῖται.
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ἀνδρεῖος δὲ εἶναι ἆρα ἐθελήσει ὁ μὴ θυμοειδὴς εἴτε ἵππος εἴτε κύων ἢ ἄλλο ὁτιοῦν ζῷον; ἢ οὐκ ἐννενόηκας ὡς [375b] ἄμαχόν τε καὶ ἀνίκητον θυμός, οὗ παρόντος ψυχὴ πᾶσα πρὸς πάντα ἄφοβός τέ ἐστι καὶ ἀήττητος;
Ἐννενόηκα.
Τὰ μὲν τοίνυν τοῦ σώματος οἷον δεῖ τὸν φύλακα εἶναι, δῆλα.
Ναί.
Καὶ μὴν καὶ τὰ τῆς ψυχῆς, ὅτι γε θυμοειδῆ.
Καὶ τοῦτο.
Πῶς οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων, οὐκ ἄγριοι ἀλλήλοις τε ἔσονται καὶ τοῖς ἄλλοις πολίταις, ὄντες τοιοῦτοι τὰς φύσεις;
Μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐ ῥᾳδίως.
[375c] Ἀλλὰ μέντοι δεῖ γε πρὸς μὲν τοὺς οἰκείους πρᾴους αὐτοὺς εἶναι, πρὸς δὲ τοὺς πολεμίους χαλεπούς· εἰ δὲ μή, οὐ περιμενοῦσιν ἄλλους σφᾶς διολέσαι, ἀλλ᾽ αὐτοὶ φθήσονται αὐτὸ δράσαντες.
Ἀληθῆ, ἔφη.
Τί οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ποιήσομεν; πόθεν ἅμα πρᾷον καὶ μεγαλόθυμον ἦθος εὑρήσομεν; ἐναντία γάρ που θυμοειδεῖ πρᾳεῖα φύσις.
Φαίνεται.
Ἀλλὰ μέντοι τούτων γε ὁποτέρου ἂν στέρηται, φύλαξ ἀγαθὸς οὐ μὴ γένηται· ταῦτα δὲ ἀδυνάτοις ἔοικεν, καὶ οὕτω [375d] δὴ συμβαίνει ἀγαθὸν φύλακα ἀδύνατον γενέσθαι.
Κινδυνεύει, ἔφη.
Καὶ ἐγὼ ἀπορήσας τε καὶ ἐπισκεψάμενος τὰ ἔμπροσθεν, Δικαίως γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε, ἀποροῦμεν· ἧς γὰρ προυθέμεθα εἰκόνος ἀπελείφθημεν.
Πῶς λέγεις;
Οὐκ ἐννενοήκαμεν ὅτι εἰσὶν ἄρα φύσεις οἵας ἡμεῖς οὐκ ᾠήθημεν, ἔχουσαι τἀναντία ταῦτα.
Ποῦ δή;
Ἴδοι μὲν ἄν τις καὶ ἐν ἄλλοις ζῴοις, οὐ μεντἂν ἥκιστα [375e] ἐν ᾧ ἡμεῖς παρεβάλλομεν τῷ φύλακι. οἶσθα γάρ που τῶν γενναίων κυνῶν, ὅτι τοῦτο φύσει αὐτῶν τὸ ἦθος, πρὸς μὲν τοὺς συνήθεις τε καὶ γνωρίμους ὡς οἷόν τε πρᾳοτάτους εἶναι, πρὸς δὲ τοὺς ἀγνῶτας τοὐναντίον.
Οἶδα μέντοι.
Τοῦτο μὲν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, δυνατόν, καὶ οὐ παρὰ φύσιν ζητοῦμεν τοιοῦτον εἶναι τὸν φύλακα.
Οὐκ ἔοικεν.
Ἆρ᾽ οὖν σοι δοκεῖ ἔτι τοῦδε προσδεῖσθαι ὁ φυλακικὸς ἐσόμενος, πρὸς τῷ θυμοειδεῖ ἔτι προσγενέσθαι φιλόσοφος τὴν φύσιν;
[376a] Πῶς δή; ἔφη· οὐ γὰρ ἐννοῶ.
Καὶ τοῦτο, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τοῖς κυσὶν κατόψει, ὃ καὶ ἄξιον θαυμάσαι τοῦ θηρίου.
Τὸ ποῖον;
Ὅτι ὃν μὲν ἂν ἴδῃ ἀγνῶτα, χαλεπαίνει, οὐδὲ ἓν κακὸν προπεπονθώς· ὃν δ᾽ ἂν γνώριμον, ἀσπάζεται, κἂν μηδὲν πώποτε ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀγαθὸν πεπόνθῃ. ἢ οὔπω τοῦτο ἐθαύμασας;
Οὐ πάνυ, ἔφη, μέχρι τούτου προσέσχον τὸν νοῦν· ὅτι δέ που δρᾷ ταῦτα, δῆλον.
Ἀλλὰ μὴν κομψόν γε φαίνεται τὸ πάθος αὐτοῦ τῆς [376b] φύσεως καὶ ὡς ἀληθῶς φιλόσοφον.
Πῇ δή;
Ἧι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὄψιν οὐδενὶ ἄλλῳ φίλην καὶ ἐχθρὰν διακρίνει ἢ τῷ τὴν μὲν καταμαθεῖν, τὴν δὲ ἀγνοῆσαι. καίτοι πῶς οὐκ ἂν φιλομαθὲς εἴη συνέσει τε καὶ ἀγνοίᾳ ὁριζόμενον τό τε οἰκεῖον καὶ τὸ ἀλλότριον;
Οὐδαμῶς, ἦ δ᾽ ὅς, ὅπως οὔ.
Ἀλλὰ μέντοι, εἶπον ἐγώ, τό γε φιλομαθὲς καὶ φιλόσοφον ταὐτόν;
Ταὐτὸν γάρ, ἔφη.
Οὐκοῦν θαρροῦντες τιθῶμεν καὶ ἐν ἀνθρώπῳ, εἰ μέλλει [376c] πρὸς τοὺς οἰκείους καὶ γνωρίμους πρᾷός τις ἔσεσθαι, φύσει φιλόσοφον καὶ φιλομαθῆ αὐτὸν δεῖν εἶναι;
Τιθῶμεν, ἔφη.
Φιλόσοφος δὴ καὶ θυμοειδὴς καὶ ταχὺς καὶ ἰσχυρὸς ἡμῖν τὴν φύσιν ἔσται ὁ μέλλων καλὸς κἀγαθὸς ἔσεσθαι φύλαξ πόλεως.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.
Οὗτος μὲν δὴ ἂν οὕτως ὑπάρχοι. θρέψονται δὲ δὴ ἡμῖν οὗτοι καὶ παιδευθήσονται τίνα τρόπον; καὶ ἆρά τι προὔργου ἡμῖν ἐστιν αὐτὸ σκοποῦσι πρὸς τὸ κατιδεῖν οὗπερ ἕνεκα [376d] πάντα σκοποῦμεν, δικαιοσύνην τε καὶ ἀδικίαν τίνα τρόπον ἐν πόλει γίγνεται; ἵνα μὴ ἐῶμεν ἱκανὸν λόγον ἢ συχνὸν διεξίωμεν.
Καὶ ὁ τοῦ Γλαύκωνος ἀδελφός, Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ἔγωγε προσδοκῶ προὔργου εἶναι εἰς τοῦτο ταύτην τὴν σκέψιν.
Μὰ Δία, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Ἀδείμαντε, οὐκ ἄρα ἀφετέον, οὐδ᾽ εἰ μακροτέρα τυγχάνει οὖσα.
Οὐ γὰρ οὖν.
Ἴθι οὖν, ὥσπερ ἐν μύθῳ μυθολογοῦντές τε καὶ σχολὴν ἄγοντες λόγῳ παιδεύωμεν τοὺς ἄνδρας.
[376e] Ἀλλὰ χρή.
Τίς οὖν ἡ παιδεία; ἢ χαλεπὸν εὑρεῖν βελτίω τῆς ὑπὸ τοῦ πολλοῦ χρόνου ηὑρημένης; ἔστιν δέ που ἡ μὲν ἐπὶ σώμασι γυμναστική, ἡ δ᾽ ἐπὶ ψυχῇ μουσική.
Ἔστιν γάρ.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ μουσικῇ πρότερον ἀρξόμεθα παιδεύοντες ἢ γυμναστικῇ;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Μουσικῆς δ᾽, εἶπον, τιθεῖς λόγους, ἢ οὔ;
Ἔγωγε.
Λόγων δὲ διττὸν εἶδος, τὸ μὲν ἀληθές, ψεῦδος δ᾽ ἕτερον;
Ναί.
[377a] Παιδευτέον δ᾽ ἐν ἀμφοτέροις, πρότερον δ᾽ ἐν τοῖς ψευδέσιν;
Οὐ μανθάνω, ἔφη, πῶς λέγεις.
Οὐ μανθάνεις, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι πρῶτον τοῖς παιδίοις μύθους λέγομεν; τοῦτο δέ που ὡς τὸ ὅλον εἰπεῖν ψεῦδος, ἔνι δὲ καὶ ἀληθῆ. πρότερον δὲ μύθοις πρὸς τὰ παιδία ἢ γυμνασίοις χρώμεθα.
Ἔστι ταῦτα.
Τοῦτο δὴ ἔλεγον, ὅτι μουσικῆς πρότερον ἁπτέον ἢ γυμναστικῆς.
Ὀρθῶς, ἔφη.
Οὐκοῦν οἶσθ᾽ ὅτι ἀρχὴ παντὸς ἔργου μέγιστον, ἄλλως [377b] τε δὴ καὶ νέῳ καὶ ἁπαλῷ ὁτῳοῦν; μάλιστα γὰρ δὴ τότε πλάττεται, καὶ ἐνδύεται τύπος ὃν ἄν τις βούληται ἐνσημήνασθαι ἑκάστῳ.
Κομιδῇ μὲν οὖν.
Ἆρ᾽ οὖν ῥᾳδίως οὕτω παρήσομεν τοὺς ἐπιτυχόντας ὑπὸ τῶν ἐπιτυχόντων μύθους πλασθέντας ἀκούειν τοὺς παῖδας καὶ λαμβάνειν ἐν ταῖς ψυχαῖς ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἐναντίας δόξας ἐκείναις ἅς, ἐπειδὰν τελεωθῶσιν, ἔχειν οἰησόμεθα δεῖν αὐτούς;
Οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν παρήσομεν.
Πρῶτον δὴ ἡμῖν, ὡς ἔοικεν, ἐπιστατητέον τοῖς μυθοποιοῖς, [377c] καὶ ὃν μὲν ἂν καλὸν [μῦθον] ποιήσωσιν, ἐγκριτέον, ὃν δ᾽ ἂν μή, ἀποκριτέον. τοὺς δ᾽ ἐγκριθέντας πείσομεν τὰς τροφούς τε καὶ μητέρας λέγειν τοῖς παισίν, καὶ πλάττειν τὰς ψυχὰς αὐτῶν τοῖς μύθοις πολὺ μᾶλλον ἢ τὰ σώματα ταῖς χερσίν· ὧν δὲ νῦν λέγουσι τοὺς πολλοὺς ἐκβλητέον.
Ποίους δή; ἔφη.
Ἐν τοῖς μείζοσιν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μύθοις ὀψόμεθα καὶ τοὺς ἐλάττους. δεῖ γὰρ δὴ τὸν αὐτὸν τύπον εἶναι καὶ ταὐτὸν [377d] δύνασθαι τούς τε μείζους καὶ τοὺς ἐλάττους. ἢ οὐκ οἴει;
Ἔγωγ᾽, ἔφη· ἀλλ᾽ οὐκ ἐννοῶ οὐδὲ τοὺς μείζους τίνας λέγεις.
Οὓς Ἡσίοδός τε, εἶπον, καὶ Ὅμηρος ἡμῖν ἐλεγέτην καὶ οἱ ἄλλοι ποιηταί. οὗτοι γάρ που μύθους τοῖς ἀνθρώποις ψευδεῖς συντιθέντες ἔλεγόν τε καὶ λέγουσι.
Ποίους δή, ἦ δ᾽ ὅς, καὶ τί αὐτῶν μεμφόμενος λέγεις;
Ὅπερ, ἦν δ᾽ ἐγώ, χρὴ καὶ πρῶτον καὶ μάλιστα μέμφεσθαι, ἄλλως τε καὶ ἐάν τις μὴ καλῶς ψεύδηται.
Τί τοῦτο;
[377e] Ὅταν εἰκάζῃ τις κακῶς [οὐσίαν] τῷ λόγῳ, περὶ θεῶν τε καὶ ἡρώων οἷοί εἰσιν, ὥσπερ γραφεὺς μηδὲν ἐοικότα γράφων οἷς ἂν ὅμοια βουληθῇ γράψαι.
Καὶ γάρ, ἔφη, ὀρθῶς ἔχει τά γε τοιαῦτα μέμφεσθαι. ἀλλὰ πῶς δὴ λέγομεν καὶ ποῖα;
Πρῶτον μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ μέγιστον καὶ περὶ τῶν μεγίστων ψεῦδος ὁ εἰπὼν οὐ καλῶς ἐψεύσατο ὡς Οὐρανός τε ἠργάσατο ἅ φησι δρᾶσαι αὐτὸν Ἡσίοδος, ὅ τε αὖ Κρόνος [378a] ὡς ἐτιμωρήσατο αὐτόν. τὰ δὲ δὴ τοῦ Κρόνου ἔργα καὶ πάθη ὑπὸ τοῦ ὑέος, οὐδ᾽ ἂν εἰ ἦν ἀληθῆ ᾤμην δεῖν ῥᾳδίως οὕτως λέγεσθαι πρὸς ἄφρονάς τε καὶ νέους, ἀλλὰ μάλιστα μὲν σιγᾶσθαι, εἰ δὲ ἀνάγκη τις ἦν λέγειν, δι᾽ ἀπορρήτων ἀκούειν ὡς ὀλιγίστους, θυσαμένους οὐ χοῖρον ἀλλά τι μέγα καὶ ἄπορον θῦμα, ὅπως ὅτι ἐλαχίστοις συνέβη ἀκοῦσαι.
Καὶ γάρ, ἦ δ᾽ ὅς, οὗτοί γε οἱ λόγοι χαλεποί.
[378b] Καὶ οὐ λεκτέοι γ᾽, ἔφην, ὦ Ἀδείμαντε, ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει. οὐδὲ λεκτέον νέῳ ἀκούοντι ὡς ἀδικῶν τὰ ἔσχατα οὐδὲν ἂν θαυμαστὸν ποιοῖ, οὐδ᾽ αὖ ἀδικοῦντα πατέρα κολάζων παντὶ τρόπῳ, ἀλλὰ δρῴη ἂν ὅπερ θεῶν οἱ πρῶτοί τε καὶ μέγιστοι.
Οὐ μὰ τὸν Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐδὲ αὐτῷ μοι δοκεῖ ἐπιτήδεια εἶναι λέγειν.
Οὐδέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ παράπαν ὡς θεοὶ θεοῖς πολεμοῦσί [378c] τε καὶ ἐπιβουλεύουσι καὶ μάχονται —οὐδὲ γὰρ ἀληθῆ— εἴ γε δεῖ ἡμῖν τοὺς μέλλοντας τὴν πόλιν φυλάξειν αἴσχιστον νομίζειν τὸ ῥᾳδίως ἀλλήλοις ἀπεχθάνεσθαι —πολλοῦ δεῖ γιγαντομαχίας τε μυθολογητέον αὐτοῖς καὶ ποικιλτέον, καὶ ἄλλας ἔχθρας πολλὰς καὶ παντοδαπὰς θεῶν τε καὶ ἡρώων πρὸς συγγενεῖς τε καὶ οἰκείους αὐτῶν— ἀλλ᾽ εἴ πως μέλλομεν πείσειν ὡς οὐδεὶς πώποτε πολίτης ἕτερος ἑτέρῳ ἀπήχθετο οὐδ᾽ ἔστιν τοῦτο ὅσιον, τοιαῦτα λεκτέα μᾶλλον πρὸς [378d] τὰ παιδία εὐθὺς καὶ γέρουσι καὶ γραυσί, καὶ πρεσβυτέροις γιγνομένοις καὶ τοὺς ποιητὰς ἐγγὺς τούτων ἀναγκαστέον λογοποιεῖν. Ἥρας δὲ δεσμοὺς ὑπὸ ὑέος καὶ Ἡφαίστου ῥίψεις ὑπὸ πατρός, μέλλοντος τῇ μητρὶ τυπτομένῃ ἀμυνεῖν, καὶ θεομαχίας ὅσας Ὅμηρος πεποίηκεν οὐ παραδεκτέον εἰς τὴν πόλιν, οὔτ᾽ ἐν ὑπονοίαις πεποιημένας οὔτε ἄνευ ὑπονοιῶν. ὁ γὰρ νέος οὐχ οἷός τε κρίνειν ὅτι τε ὑπόνοια καὶ ὃ μή, ἀλλ᾽ ἃ ἂν τηλικοῦτος ὢν λάβῃ ἐν ταῖς δόξαις [378e] δυσέκνιπτά τε καὶ ἀμετάστατα φιλεῖ γίγνεσθαι· ὧν δὴ ἴσως ἕνεκα περὶ παντὸς ποιητέον ἃ πρῶτα ἀκούουσιν ὅτι κάλλιστα μεμυθολογημένα πρὸς ἀρετὴν ἀκούειν.
Ἔχει γάρ, ἔφη, λόγον. ἀλλ᾽ εἴ τις αὖ καὶ ταῦτα ἐρωτῴη ἡμᾶς, ταῦτα ἅττα τ᾽ ἐστὶν καὶ τίνες οἱ μῦθοι, τίνας ἂν φαῖμεν;
Καὶ ἐγὼ εἶπον· Ὦ Ἀδείμαντε, οὐκ ἐσμὲν ποιηταὶ ἐγώ τε [379a] καὶ σὺ ἐν τῷ παρόντι, ἀλλ᾽ οἰκισταὶ πόλεως· οἰκισταῖς δὲ τοὺς μὲν τύπους προσήκει εἰδέναι ἐν οἷς δεῖ μυθολογεῖν τοὺς ποιητάς, παρ᾽ οὓς ἐὰν ποιῶσιν οὐκ ἐπιτρεπτέον, οὐ μὴν αὐτοῖς γε ποιητέον μύθους.
Ὀρθῶς, ἔφη· ἀλλ᾽ αὐτὸ δὴ τοῦτο, οἱ τύποι περὶ θεολογίας τίνες ἂν εἶεν;
Τοιοίδε πού τινες, ἦν δ᾽ ἐγώ· οἷος τυγχάνει ὁ θεὸς ὤν, ἀεὶ δήπου ἀποδοτέον, ἐάντέ τις αὐτὸν ἐν ἔπεσιν ποιῇ ἐάντε ἐν μέλεσιν ἐάντε ἐν τραγῳδίᾳ.
Δεῖ γάρ.
[379b] Οὐκοῦν ἀγαθὸς ὅ γε θεὸς τῷ ὄντι τε καὶ λεκτέον οὕτω;
Τί μήν;
Ἀλλὰ μὴν οὐδέν γε τῶν ἀγαθῶν βλαβερόν· ἦ γάρ;
Οὔ μοι δοκεῖ.
Ἆρ᾽ οὖν ὃ μὴ βλαβερὸν βλάπτει;
Οὐδαμῶς.
Ὃ δὲ μὴ βλάπτει κακόν τι ποιεῖ;
Οὐδὲ τοῦτο.
Ὃ δέ γε μηδὲν κακὸν ποιεῖ οὐδ᾽ ἄν τινος εἴη κακοῦ αἴτιον;
Πῶς γάρ;
Τί δέ; ὠφέλιμον τὸ ἀγαθόν;
Ναί.
Αἴτιον ἄρα εὐπραγίας;
Ναί.
Οὐκ ἄρα πάντων γε αἴτιον τὸ ἀγαθόν, ἀλλὰ τῶν μὲν εὖ ἐχόντων αἴτιον, τῶν δὲ κακῶν ἀναίτιον.
[379c] Παντελῶς γ᾽, ἔφη.
Οὐδ᾽ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ θεός, ἐπειδὴ ἀγαθός, πάντων ἂν εἴη αἴτιος, ὡς οἱ πολλοὶ λέγουσιν, ἀλλὰ ὀλίγων μὲν τοῖς ἀνθρώποις αἴτιος, πολλῶν δὲ ἀναίτιος· πολὺ γὰρ ἐλάττω τἀγαθὰ τῶν κακῶν ἡμῖν, καὶ τῶν μὲν ἀγαθῶν οὐδένα ἄλλον αἰτιατέον, τῶν δὲ κακῶν ἄλλ᾽ ἄττα δεῖ ζητεῖν τὰ αἴτια, ἀλλ᾽ οὐ τὸν θεόν.
Ἀληθέστατα, ἔφη, δοκεῖς μοι λέγειν.
Οὐκ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀποδεκτέον οὔτε Ὁμήρου οὔτ᾽ ἄλλου [379d] ποιητοῦ ταύτην τὴν ἁμαρτίαν περὶ τοὺς θεοὺς ἀνοήτως ἁμαρτάνοντος καὶ λέγοντος—
ὡς δοιοί τε πίθοι κατακείαται ἐν Διὸς οὔδει
κηρῶν ἔμπλειοι, ὁ μὲν ἐσθλῶν, αὐτὰρ ὃ δειλῶν·
καὶ ᾧ μὲν ἂν μείξας ὁ Ζεὺς δῷ ἀμφοτέρων,
ἄλλοτε μέν τε κακῷ ὅ γε κύρεται, ἄλλοτε δ᾽ ἐσθλῷ·
ᾧ δ᾽ ἂν μή, ἀλλ᾽ ἄκρατα τὰ ἕτερα,
τὸν δὲ κακὴ βούβρωστις ἐπὶ χθόνα δῖαν ἐλαύνει·
[379e] οὐδ᾽ ὡς ταμίας ἡμῖν Ζεὺς—
ἀγαθῶν τε κακῶν τε τέτυκται.
τὴν δὲ τῶν ὅρκων καὶ σπονδῶν σύγχυσιν, ἣν ὁ Πάνδαρος συνέχεεν, ἐάν τις φῇ δι᾽ Ἀθηνᾶς τε καὶ Διὸς γεγονέναι, οὐκ ἐπαινεσόμεθα, οὐδὲ θεῶν ἔριν τε καὶ κρίσιν [380a] διὰ Θέμιτός τε καὶ Διός, οὐδ᾽ αὖ, ὡς Αἰσχύλος λέγει, ἐατέον ἀκούειν τοὺς νέους, ὅτι—
θεὸς μὲν αἰτίαν φύει βροτοῖς,
ὅταν κακῶσαι δῶμα παμπήδην θέλῃ.
ἀλλ᾽ ἐάν τις ποιῇ ἐν οἷς ταῦτα τὰ ἰαμβεῖα ἔνεστιν, τὰ τῆς Νιόβης πάθη, ἢ τὰ Πελοπιδῶν ἢ τὰ Τρωικὰ ἤ τι ἄλλο τῶν τοιούτων, ἢ οὐ θεοῦ ἔργα ἐατέον αὐτὰ λέγειν, ἢ εἰ θεοῦ, ἐξευρετέον αὐτοῖς σχεδὸν ὃν νῦν ἡμεῖς λόγον ζητοῦμεν, καὶ [380b] λεκτέον ὡς ὁ μὲν θεὸς δίκαιά τε καὶ ἀγαθὰ ἠργάζετο, οἱ δὲ ὠνίναντο κολαζόμενοι· ὡς δὲ ἄθλιοι μὲν οἱ δίκην διδόντες, ἦν δὲ δὴ ὁ δρῶν ταῦτα θεός, οὐκ ἐατέον λέγειν τὸν ποιητήν. ἀλλ᾽ εἰ μὲν ὅτι ἐδεήθησαν κολάσεως λέγοιεν ὡς ἄθλιοι οἱ κακοί, διδόντες δὲ δίκην ὠφελοῦντο ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἐατέον· κακῶν δὲ αἴτιον φάναι θεόν τινι γίγνεσθαι ἀγαθὸν ὄντα, διαμαχετέον παντὶ τρόπῳ μήτε τινὰ λέγειν ταῦτα ἐν τῇ αὑτοῦ πόλει, εἰ μέλλει εὐνομήσεσθαι, μήτε τινὰ ἀκούειν, [380c] μήτε νεώτερον μήτε πρεσβύτερον, μήτ᾽ ἐν μέτρῳ μήτε ἄνευ μέτρου μυθολογοῦντα, ὡς οὔτε ὅσια ἂν λεγόμενα εἰ λέγοιτο, οὔτε σύμφορα ἡμῖν οὔτε σύμφωνα αὐτὰ αὑτοῖς.
Σύμψηφός σοί εἰμι, ἔφη, τούτου τοῦ νόμου, καί μοι ἀρέσκει.
Οὗτος μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἷς ἂν εἴη τῶν περὶ θεοὺς νόμων τε καὶ τύπων, ἐν ᾧ δεήσει τούς τε λέγοντας λέγειν καὶ τοὺς ποιοῦντας ποιεῖν, μὴ πάντων αἴτιον τὸν θεὸν ἀλλὰ τῶν ἀγαθῶν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη, ἀπόχρη.
[380d] Τί δὲ δὴ ὁ δεύτερος ὅδε; ἆρα γόητα τὸν θεὸν οἴει εἶναι καὶ οἷον ἐξ ἐπιβουλῆς φαντάζεσθαι ἄλλοτε ἐν ἄλλαις ἰδέαις τοτὲ μὲν αὐτὸν γιγνόμενον, [καὶ] ἀλλάττοντα τὸ αὑτοῦ εἶδος εἰς πολλὰς μορφάς, τοτὲ δὲ ἡμᾶς ἀπατῶντα καὶ ποιοῦντα περὶ αὑτοῦ τοιαῦτα δοκεῖν, ἢ ἁπλοῦν τε εἶναι καὶ πάντων ἥκιστα τῆς ἑαυτοῦ ἰδέας ἐκβαίνειν;
Οὐκ ἔχω, ἔφη, νῦν γε οὕτως εἰπεῖν.
Τί δὲ τόδε; οὐκ ἀνάγκη, εἴπερ τι ἐξίσταιτο τῆς αὑτοῦ [380e] ἰδέας, ἢ αὐτὸ ὑφ᾽ ἑαυτοῦ μεθίστασθαι ἢ ὑπ᾽ ἄλλου;
Ἀνάγκη.
Οὐκοῦν ὑπὸ μὲν ἄλλου τὰ ἄριστα ἔχοντα ἥκιστα ἀλλοιοῦταί τε καὶ κινεῖται; οἷον σῶμα ὑπὸ σιτίων τε καὶ ποτῶν καὶ πόνων, καὶ πᾶν φυτὸν ὑπὸ εἱλήσεών τε καὶ ἀνέμων καὶ τῶν τοιούτων παθημάτων, οὐ τὸ ὑγιέστατον καὶ ἰσχυρότατον [381a] ἥκιστα ἀλλοιοῦται;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ψυχὴν δὲ οὐ τὴν ἀνδρειοτάτην καὶ φρονιμωτάτην ἥκιστ᾽ ἄν τι ἔξωθεν πάθος ταράξειέν τε καὶ ἀλλοιώσειεν;
Ναί.
Καὶ μήν που καὶ τά γε σύνθετα πάντα σκεύη τε καὶ οἰκοδομήματα καὶ ἀμφιέσματα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον τὰ εὖ εἰργασμένα καὶ εὖ ἔχοντα ὑπὸ χρόνου τε καὶ τῶν ἄλλων παθημάτων ἥκιστα ἀλλοιοῦται.
Ἔστι δὴ ταῦτα.
[381b] Πᾶν δὴ τὸ καλῶς ἔχον ἢ φύσει ἢ τέχνῃ ἢ ἀμφοτέροις ἐλαχίστην μεταβολὴν ὑπ᾽ ἄλλου ἐνδέχεται.
Ἔοικεν.
Ἀλλὰ μὴν ὁ θεός γε καὶ τὰ τοῦ θεοῦ πάντῃ ἄριστα ἔχει.
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ταύτῃ μὲν δὴ ἥκιστα ἂν πολλὰς μορφὰς ἴσχοι ὁ θεός.
Ἥκιστα δῆτα.
Ἀλλ᾽ ἆρα αὐτὸς αὑτὸν μεταβάλλοι ἂν καὶ ἀλλοιοῖ;
Δῆλον, ἔφη, ὅτι, εἴπερ ἀλλοιοῦται.
Πότερον οὖν ἐπὶ τὸ βέλτιόν τε καὶ κάλλιον μεταβάλλει ἑαυτὸν ἢ ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ τὸ αἴσχιον ἑαυτοῦ;
[381c] Ἀνάγκη, ἔφη, ἐπὶ τὸ χεῖρον, εἴπερ ἀλλοιοῦται· οὐ γάρ που ἐνδεᾶ γε φήσομεν τὸν θεὸν κάλλους ἢ ἀρετῆς εἶναι.
Ὀρθότατα, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις. καὶ οὕτως ἔχοντος δοκεῖ ἄν τίς σοι, ὦ Ἀδείμαντε, ἑκὼν αὑτὸν χείρω ποιεῖν ὁπῃοῦν ἢ θεῶν ἢ ἀνθρώπων;
Ἀδύνατον, ἔφη.
Ἀδύνατον ἄρα, ἔφην, καὶ θεῷ ἐθέλειν αὑτὸν ἀλλοιοῦν, ἀλλ᾽ ὡς ἔοικε, κάλλιστος καὶ ἄριστος ὢν εἰς τὸ δυνατὸν ἕκαστος αὐτῶν μένει ἀεὶ ἁπλῶς ἐν τῇ αὑτοῦ μορφῇ.
Ἅπασα, ἔφη, ἀνάγκη ἔμοιγε δοκεῖ.
[381d] Μηδεὶς ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἄριστε, λεγέτω ἡμῖν τῶν ποιητῶν, ὡς—
θεοὶ ξείνοισιν ἐοικότες ἀλλοδαποῖσι,
παντοῖοι τελέθοντες, ἐπιστρωφῶσι πόληας·
μηδὲ Πρωτέως καὶ Θέτιδος καταψευδέσθω μηδείς, μηδ᾽ ἐν τραγῳδίαις μηδ᾽ ἐν τοῖς ἄλλοις ποιήμασιν εἰσαγέτω Ἥραν ἠλλοιωμένην, ὡς ἱέρειαν ἀγείρουσαν—
Ἰνάχου Ἀργείου ποταμοῦ παισὶν βιοδώροις·
[381e] καὶ ἄλλα τοιαῦτα πολλὰ μὴ ἡμῖν ψευδέσθων. μηδ᾽ αὖ ὑπὸ τούτων ἀναπειθόμεναι αἱ μητέρες τὰ παιδία ἐκδειματούντων, λέγουσαι τοὺς μύθους κακῶς, ὡς ἄρα θεοί τινες περιέρχονται νύκτωρ πολλοῖς ξένοις καὶ παντοδαποῖς ἰνδαλλόμενοι, ἵνα μὴ ἅμα μὲν εἰς θεοὺς βλασφημῶσιν, ἅμα δὲ τοὺς παῖδας ἀπεργάζωνται δειλοτέρους.
Μὴ γάρ, ἔφη.
Ἀλλ᾽ ἆρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὐτοὶ μὲν οἱ θεοί εἰσιν οἷοι μὴ μεταβάλλειν, ἡμῖν δὲ ποιοῦσιν δοκεῖν σφᾶς παντοδαποὺς φαίνεσθαι, ἐξαπατῶντες καὶ γοητεύοντες;
Ἴσως, ἔφη.
[382a] Τί δέ; ἦν δ᾽ ἐγώ· ψεύδεσθαι θεὸς ἐθέλοι ἂν ἢ λόγῳ ἢ ἔργῳ φάντασμα προτείνων;
Οὐκ οἶδα, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκ οἶσθα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι τό γε ὡς ἀληθῶς ψεῦδος, εἰ οἷόν τε τοῦτο εἰπεῖν, πάντες θεοί τε καὶ ἄνθρωποι μισοῦσιν;
Πῶς, ἔφη, λέγεις;
Οὕτως, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι τῷ κυριωτάτῳ που ἑαυτῶν ψεύδεσθαι καὶ περὶ τὰ κυριώτατα οὐδεὶς ἑκὼν ἐθέλει, ἀλλὰ πάντων μάλιστα φοβεῖται ἐκεῖ αὐτὸ κεκτῆσθαι.
Οὐδὲ νῦν πω, ἦ δ᾽ ὅς, μανθάνω.
[382b] Οἴει γάρ τί με, ἔφην, σεμνὸν λέγειν· ἐγὼ δὲ λέγω ὅτι τῇ ψυχῇ περὶ τὰ ὄντα ψεύδεσθαί τε καὶ ἐψεῦσθαι καὶ ἀμαθῆ εἶναι καὶ ἐνταῦθα ἔχειν τε καὶ κεκτῆσθαι τὸ ψεῦδος πάντες ἥκιστα ἂν δέξαιντο, καὶ μισοῦσι μάλιστα αὐτὸ ἐν τῷ τοιούτῳ.
Πολύ γε, ἔφη.
Ἀλλὰ μὴν ὀρθότατά γ᾽ ἄν, ὃ νυνδὴ ἔλεγον, τοῦτο ὡς ἀληθῶς ψεῦδος καλοῖτο, ἡ ἐν τῇ ψυχῇ ἄγνοια ἡ τοῦ ἐψευσμένου· ἐπεὶ τό γε ἐν τοῖς λόγοις μίμημά τι τοῦ ἐν τῇ ψυχῇ ἐστὶν παθήματος καὶ ὕστερον γεγονὸς εἴδωλον, οὐ πάνυ [382c] ἄκρατον ψεῦδος. ἢ οὐχ οὕτω;
Πάνυ μὲν οὖν.
Τὸ μὲν δὴ τῷ ὄντι ψεῦδος οὐ μόνον ὑπὸ θεῶν ἀλλὰ καὶ ὑπ᾽ ἀνθρώπων μισεῖται.
Δοκεῖ μοι.
Τί δὲ δὴ τὸ ἐν τοῖς λόγοις [ψεῦδος]; πότε καὶ τῷ χρήσιμον, ὥστε μὴ ἄξιον εἶναι μίσους; ἆρ᾽ οὐ πρός τε τοὺς πολεμίους καὶ τῶν καλουμένων φίλων, ὅταν διὰ μανίαν ἤ τινα ἄνοιαν κακόν τι ἐπιχειρῶσιν πράττειν, τότε ἀποτροπῆς ἕνεκα ὡς φάρμακον χρήσιμον γίγνεται; καὶ ἐν αἷς νυνδὴ [382d] ἐλέγομεν ταῖς μυθολογίαις, διὰ τὸ μὴ εἰδέναι ὅπῃ τἀληθὲς ἔχει περὶ τῶν παλαιῶν, ἀφομοιοῦντες τῷ ἀληθεῖ τὸ ψεῦδος ὅτι μάλιστα, οὕτω χρήσιμον ποιοῦμεν;
Καὶ μάλα, ἦ δ᾽ ὅς, οὕτως ἔχει.
Κατὰ τί δὴ οὖν τούτων τῷ θεῷ τὸ ψεῦδος χρήσιμον; πότερον διὰ τὸ μὴ εἰδέναι τὰ παλαιὰ ἀφομοιῶν ἂν ψεύδοιτο;
Γελοῖον μεντἂν εἴη, ἔφη.
Ποιητὴς μὲν ἄρα ψευδὴς ἐν θεῷ οὐκ ἔνι.
Οὔ μοι δοκεῖ.
Ἀλλὰ δεδιὼς τοὺς ἐχθροὺς ψεύδοιτο;
[382e] Πολλοῦ γε δεῖ.
Ἀλλὰ δι᾽ οἰκείων ἄνοιαν ἢ μανίαν;
Ἀλλ᾽ οὐδείς, ἔφη, τῶν ἀνοήτων καὶ μαινομένων θεοφιλής.
Οὐκ ἄρα ἔστιν οὗ ἕνεκα ἂν θεὸς ψεύδοιτο.
Οὐκ ἔστιν.
Πάντῃ ἄρα ἀψευδὲς τὸ δαιμόνιόν τε καὶ τὸ θεῖον.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.
Κομιδῇ ἄρα ὁ θεὸς ἁπλοῦν καὶ ἀληθὲς ἔν τε ἔργῳ καὶ λόγῳ, καὶ οὔτε αὐτὸς μεθίσταται οὔτε ἄλλους ἐξαπατᾷ, οὔτε κατὰ φαντασίας οὔτε κατὰ λόγους οὔτε κατὰ σημείων πομπάς, οὔθ᾽ ὕπαρ οὐδ᾽ ὄναρ.
[383a] Οὕτως, ἔφη, ἔμοιγε καὶ αὐτῷ φαίνεται σοῦ λέγοντος.
Συγχωρεῖς ἄρα, ἔφην, τοῦτον δεύτερον τύπον εἶναι ἐν ᾧ δεῖ περὶ θεῶν καὶ λέγειν καὶ ποιεῖν, ὡς μήτε αὐτοὺς γόητας ὄντας τῷ μεταβάλλειν ἑαυτοὺς μήτε ἡμᾶς ψεύδεσι παράγειν ἐν λόγῳ ἢ ἐν ἔργῳ;
Συγχωρῶ.
Πολλὰ ἄρα Ὁμήρου ἐπαινοῦντες, ἀλλὰ τοῦτο οὐκ ἐπαινεσόμεθα, τὴν τοῦ ἐνυπνίου πομπὴν ὑπὸ Διὸς τῷ Ἀγαμέμνονι· οὐδὲ Αἰσχύλου, ὅταν φῇ ἡ Θέτις τὸν Ἀπόλλω ἐν τοῖς αὑτῆς [383b] γάμοις ᾄδοντα «ἐνδατεῖσθαι τὰς ἑὰς εὐπαιδίας»—
νόσων τ᾽ ἀπείρους καὶ μακραίωνας βίους,
ξύμπαντά τ᾽ εἰπὼν θεοφιλεῖς ἐμὰς τύχας
παιᾶν᾽ ἐπηυφήμησεν, εὐθυμῶν ἐμέ.
κἀγὼ τὸ Φοίβου θεῖον ἀψευδὲς στόμα
ἤλπιζον εἶναι, μαντικῇ βρύον τέχνῃ·
ὁ δ᾽, αὐτὸς ὑμνῶν, αὐτὸς ἐν θοίνῃ παρών,
αὐτὸς τάδ᾽ εἰπών, αὐτός ἐστιν ὁ κτανὼν
τὸν παῖδα τὸν ἐμόν—
[383c] ὅταν τις τοιαῦτα λέγῃ περὶ θεῶν, χαλεπανοῦμέν τε καὶ χορὸν οὐ δώσομεν, οὐδὲ τοὺς διδασκάλους ἐάσομεν ἐπὶ παιδείᾳ χρῆσθαι τῶν νέων, εἰ μέλλουσιν ἡμῖν οἱ φύλακες θεοσεβεῖς τε καὶ θεῖοι γίγνεσθαι, καθ᾽ ὅσον ἀνθρώπῳ ἐπὶ πλεῖστον οἷόν τε.
Παντάπασιν, ἔφη, ἔγωγε τοὺς τύπους τούτους συγχωρῶ, καὶ ὡς νόμοις ἂν χρῴμην.
Πολιτεία Βιβλίο Α (327a-354c)
[357a] Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα εἰπὼν ᾤμην λόγου ἀπηλλάχθαι· τὸ δ᾽ ἦν ἄρα, ὡς ἔοικε, προοίμιον. ὁ γὰρ Γλαύκων ἀεί τε δὴ ἀνδρειότατος ὢν τυγχάνει πρὸς ἅπαντα, καὶ δὴ καὶ τότε τοῦ Θρασυμάχου τὴν ἀπόρρησιν οὐκ ἀπεδέξατο, ἀλλ᾽ ἔφη·
Ὦ Σώκρατες, πότερον ἡμᾶς βούλει δοκεῖν πεπεικέναι ἢ ὡς [357b] ἀληθῶς πεῖσαι ὅτι παντὶ τρόπῳ ἄμεινόν ἐστιν δίκαιον εἶναι ἢ ἄδικον;
Ὡς ἀληθῶς, εἶπον, ἔγωγ᾽ ἂν ἑλοίμην, εἰ ἐπ᾽ ἐμοὶ εἴη.
Οὐ τοίνυν, ἔφη, ποιεῖς ὃ βούλει. λέγε γάρ μοι· ἆρά σοι δοκεῖ τοιόνδε τι εἶναι ἀγαθόν, ὃ δεξαίμεθ᾽ ἂν ἔχειν οὐ τῶν ἀποβαινόντων ἐφιέμενοι, ἀλλ᾽ αὐτὸ αὑτοῦ ἕνεκα ἀσπαζόμενοι, οἷον τὸ χαίρειν καὶ αἱ ἡδοναὶ ὅσαι ἀβλαβεῖς καὶ μηδὲν εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον διὰ ταύτας γίγνεται ἄλλο ἢ χαίρειν ἔχοντα;
Ἔμοιγε, ἦν δ᾽ ἐγώ, δοκεῖ τι εἶναι τοιοῦτον.
[357c] Τί δέ; ὃ αὐτό τε αὑτοῦ χάριν ἀγαπῶμεν καὶ τῶν ἀπ᾽ αὐτοῦ γιγνομένων, οἷον αὖ τὸ φρονεῖν καὶ τὸ ὁρᾶν καὶ τὸ ὑγιαίνειν; τὰ γὰρ τοιαῦτά που δι᾽ ἀμφότερα ἀσπαζόμεθα.
Ναί, εἶπον.
Τρίτον δὲ ὁρᾷς τι, ἔφη, εἶδος ἀγαθοῦ, ἐν ᾧ τὸ γυμνάζεσθαι καὶ τὸ κάμνοντα ἰατρεύεσθαι καὶ ἰάτρευσίς τε καὶ ὁ ἄλλος χρηματισμός; ταῦτα γὰρ ἐπίπονα φαῖμεν ἄν, ὠφελεῖν δὲ ἡμᾶς, καὶ αὐτὰ μὲν ἑαυτῶν ἕνεκα οὐκ ἂν δεξαίμεθα ἔχειν, [357d] τῶν δὲ μισθῶν τε χάριν καὶ τῶν ἄλλων ὅσα γίγνεται ἀπ᾽ αὐτῶν.
Ἔστιν γὰρ οὖν, ἔφην, καὶ τοῦτο τρίτον. ἀλλὰ τί δή;
Ἐν ποίῳ, ἔφη, τούτων τὴν δικαιοσύνην τιθεῖς;
[358a] Ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τῷ καλλίστῳ, ὃ καὶ δι᾽ αὑτὸ καὶ διὰ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτοῦ ἀγαπητέον τῷ μέλλοντι μακαρίῳ ἔσεσθαι.
Οὐ τοίνυν δοκεῖ, ἔφη, τοῖς πολλοῖς, ἀλλὰ τοῦ ἐπιπόνου εἴδους, ὃ μισθῶν θ᾽ ἕνεκα καὶ εὐδοκιμήσεων διὰ δόξαν ἐπιτηδευτέον, αὐτὸ δὲ δι᾽ αὑτὸ φευκτέον ὡς ὂν χαλεπόν.
Οἶδα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι δοκεῖ οὕτω καὶ πάλαι ὑπὸ Θρασυμάχου ὡς τοιοῦτον ὂν ψέγεται, ἀδικία δ᾽ ἐπαινεῖται· ἀλλ᾽ ἐγώ τις, ὡς ἔοικε, δυσμαθής.
[358b] Ἴθι δή, ἔφη, ἄκουσον καὶ ἐμοῦ, ἐάν σοι ἔτι ταὐτὰ δοκῇ. Θρασύμαχος γάρ μοι φαίνεται πρῳαίτερον τοῦ δέοντος ὑπὸ σοῦ ὥσπερ ὄφις κηληθῆναι, ἐμοὶ δὲ οὔπω κατὰ νοῦν ἡ ἀπόδειξις γέγονεν περὶ ἑκατέρου· ἐπιθυμῶ γὰρ ἀκοῦσαι τί τ᾽ ἔστιν ἑκάτερον καὶ τίνα ἔχει δύναμιν αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐνὸν ἐν τῇ ψυχῇ, τοὺς δὲ μισθοὺς καὶ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτῶν ἐᾶσαι χαίρειν. οὑτωσὶ οὖν ποιήσω, ἐὰν καὶ σοὶ δοκῇ·
[358c] ἐπανανεώσομαι τὸν Θρασυμάχου λόγον, καὶ πρῶτον μὲν ἐρῶ δικαιοσύνην οἷον εἶναί φασιν καὶ ὅθεν γεγονέναι, δεύτερον δὲ ὅτι πάντες αὐτὸ οἱ ἐπιτηδεύοντες ἄκοντες ἐπιτηδεύουσιν ὡς ἀναγκαῖον ἀλλ᾽ οὐχ ὡς ἀγαθόν, τρίτον δὲ ὅτι εἰκότως αὐτὸ δρῶσι· πολὺ γὰρ ἀμείνων ἄρα ὁ τοῦ ἀδίκου ἢ ὁ τοῦ δικαίου βίος, ὡς λέγουσιν.
ἐπεὶ ἔμοιγε, ὦ Σώκρατες, οὔ τι δοκεῖ οὕτως· ἀπορῶ μέντοι διατεθρυλημένος τὰ ὦτα ἀκούων Θρασυμάχου καὶ μυρίων ἄλλων, τὸν δὲ ὑπὲρ τῆς δικαιοσύνης λόγον, ὡς [358d] ἄμεινον ἀδικίας, οὐδενός πω ἀκήκοα ὡς βούλομαι —βούλομαι δὲ αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐγκωμιαζόμενον ἀκοῦσαι— μάλιστα δ᾽ οἶμαι ἂν σοῦ πυθέσθαι. διὸ κατατείνας ἐρῶ τὸν ἄδικον βίον ἐπαινῶν, εἰπὼν δὲ ἐνδείξομαί σοι ὃν τρόπον αὖ βούλομαι καὶ σοῦ ἀκούειν ἀδικίαν μὲν ψέγοντος, δικαιοσύνην δὲ ἐπαινοῦντος. ἀλλ᾽ ὅρα εἴ σοι βουλομένῳ ἃ λέγω.
Πάντων μάλιστα, ἦν δ᾽ ἐγώ· περὶ γὰρ τίνος ἂν μᾶλλον πολλάκις τις νοῦν ἔχων χαίροι λέγων καὶ ἀκούων;
[358e] Κάλλιστα, ἔφη, λέγεις· καὶ ὃ πρῶτον ἔφην ἐρεῖν, περὶ τούτου ἄκουε, τί ὄν τε καὶ ὅθεν γέγονε δικαιοσύνη.
Πεφυκέναι γὰρ δή φασιν τὸ μὲν ἀδικεῖν ἀγαθόν, τὸ δὲ ἀδικεῖσθαι κακόν, πλέονι δὲ κακῷ ὑπερβάλλειν τὸ ἀδικεῖσθαι ἢ ἀγαθῷ τὸ ἀδικεῖν, ὥστ᾽ ἐπειδὰν ἀλλήλους ἀδικῶσί τε καὶ ἀδικῶνται καὶ ἀμφοτέρων γεύωνται, τοῖς μὴ δυναμένοις τὸ [359a] μὲν ἐκφεύγειν τὸ δὲ αἱρεῖν δοκεῖ λυσιτελεῖν συνθέσθαι ἀλλήλοις μήτ᾽ ἀδικεῖν μήτ᾽ ἀδικεῖσθαι· καὶ ἐντεῦθεν δὴ ἄρξασθαι νόμους τίθεσθαι καὶ συνθήκας αὑτῶν, καὶ ὀνομάσαι τὸ ὑπὸ τοῦ νόμου ἐπίταγμα νόμιμόν τε καὶ δίκαιον· καὶ εἶναι δὴ ταύτην γένεσίν τε καὶ οὐσίαν δικαιοσύνης, μεταξὺ οὖσαν τοῦ μὲν ἀρίστου ὄντος, ἐὰν ἀδικῶν μὴ διδῷ δίκην, τοῦ δὲ κακίστου, ἐὰν ἀδικούμενος τιμωρεῖσθαι ἀδύνατος ᾖ·
τὸ δὲ δίκαιον ἐν μέσῳ ὂν τούτων ἀμφοτέρων ἀγαπᾶσθαι οὐχ ὡς [359b] ἀγαθόν, ἀλλ᾽ ὡς ἀρρωστίᾳ τοῦ ἀδικεῖν τιμώμενον· ἐπεὶ τὸν δυνάμενον αὐτὸ ποιεῖν καὶ ὡς ἀληθῶς ἄνδρα οὐδ᾽ ἂν ἑνί ποτε συνθέσθαι τὸ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι· μαίνεσθαι γὰρ ἄν. ἡ μὲν οὖν δὴ φύσις δικαιοσύνης, ὦ Σώκρατες, αὕτη τε καὶ τοιαύτη, καὶ ἐξ ὧν πέφυκε τοιαῦτα, ὡς ὁ λόγος.
Ὡς δὲ καὶ οἱ ἐπιτηδεύοντες ἀδυναμίᾳ τοῦ ἀδικεῖν ἄκοντες αὐτὸ ἐπιτηδεύουσι, μάλιστ᾽ ἂν αἰσθοίμεθα, εἰ τοιόνδε [359c] ποιήσαιμεν τῇ διανοίᾳ· δόντες ἐξουσίαν ἑκατέρῳ ποιεῖν ὅτι ἂν βούληται, τῷ τε δικαίῳ καὶ τῷ ἀδίκῳ, εἶτ᾽ ἐπακολουθήσαιμεν θεώμενοι ποῖ ἡ ἐπιθυμία ἑκάτερον ἄξει.
ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ οὖν λάβοιμεν ἂν τὸν δίκαιον τῷ ἀδίκῳ εἰς ταὐτὸν ἰόντα διὰ τὴν πλεονεξίαν, ὃ πᾶσα φύσις διώκειν πέφυκεν ὡς ἀγαθόν, νόμῳ δὲ βίᾳ παράγεται ἐπὶ τὴν τοῦ ἴσου τιμήν. εἴη δ᾽ ἂν ἡ ἐξουσία ἣν λέγω τοιάδε μάλιστα, εἰ αὐτοῖς γένοιτο οἵαν [359d] ποτέ φασιν δύναμιν τῷ [Γύγου] τοῦ Λυδοῦ προγόνῳ γενέσθαι.
εἶναι μὲν γὰρ αὐτὸν ποιμένα θητεύοντα παρὰ τῷ τότε Λυδίας ἄρχοντι, ὄμβρου δὲ πολλοῦ γενομένου καὶ σεισμοῦ ῥαγῆναί τι τῆς γῆς καὶ γενέσθαι χάσμα κατὰ τὸν τόπον ᾗ ἔνεμεν. ἰδόντα δὲ καὶ θαυμάσαντα καταβῆναι καὶ ἰδεῖν ἄλλα τε δὴ ἃ μυθολογοῦσιν θαυμαστὰ καὶ ἵππον χαλκοῦν, κοῖλον, θυρίδας ἔχοντα, καθ᾽ ἃς ἐγκύψαντα ἰδεῖν ἐνόντα νεκρόν, ὡς φαίνεσθαι μείζω ἢ κατ᾽ ἄνθρωπον, τοῦτον δὲ ἄλλο μὲν οὐδέν, περὶ δὲ [359e] τῇ χειρὶ χρυσοῦν δακτύλιον ὄν‹τα› περιελόμενον ἐκβῆναι.
συλλόγου δὲ γενομένου τοῖς ποιμέσιν εἰωθότος, ἵν᾽ ἐξαγγέλλοιεν κατὰ μῆνα τῷ βασιλεῖ τὰ περὶ τὰ ποίμνια, ἀφικέσθαι καὶ ἐκεῖνον ἔχοντα τὸν δακτύλιον· καθήμενον οὖν μετὰ τῶν ἄλλων τυχεῖν τὴν σφενδόνην τοῦ δακτυλίου περιαγαγόντα πρὸς ἑαυτὸν εἰς τὸ εἴσω τῆς χειρός, τούτου δὲ γενομένου [360a] ἀφανῆ αὐτὸν γενέσθαι τοῖς παρακαθημένοις, καὶ διαλέγεσθαι ὡς περὶ οἰχομένου.
καὶ τὸν θαυμάζειν τε καὶ πάλιν ἐπιψηλαφῶντα τὸν δακτύλιον στρέψαι ἔξω τὴν σφενδόνην, καὶ στρέψαντα φανερὸν γενέσθαι. καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν, καὶ αὐτῷ οὕτω συμβαίνειν, στρέφοντι μὲν εἴσω τὴν σφενδόνην ἀδήλῳ γίγνεσθαι, ἔξω δὲ δήλῳ· αἰσθόμενον δὲ εὐθὺς διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων γενέσθαι τῶν παρὰ τὸν βασιλέα, ἐλθόντα [360b] δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μοιχεύσαντα, μετ᾽ ἐκείνης ἐπιθέμενον τῷ βασιλεῖ ἀποκτεῖναι καὶ τὴν ἀρχὴν οὕτω κατασχεῖν.
εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην, καὶ τὸν μὲν ὁ δίκαιος περιθεῖτο, τὸν δὲ ὁ ἄδικος, οὐδεὶς ἂν γένοιτο, ὡς δόξειεν, οὕτως ἀδαμάντινος, ὃς ἂν μείνειεν ἐν τῇ δικαιοσύνῃ καὶ τολμήσειεν ἀπέχεσθαι τῶν ἀλλοτρίων καὶ μὴ ἅπτεσθαι, ἐξὸν αὐτῷ καὶ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς ὅτι βούλοιτο λαμβάνειν, [360c] καὶ εἰσιόντι εἰς τὰς οἰκίας συγγίγνεσθαι ὅτῳ βούλοιτο, καὶ ἀποκτεινύναι καὶ ἐκ δεσμῶν λύειν οὕστινας βούλοιτο, καὶ τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἰσόθεον ὄντα.
οὕτω δὲ δρῶν οὐδὲν ἂν διάφορον τοῦ ἑτέρου ποιοῖ, ἀλλ᾽ ἐπὶ ταὔτ᾽ ἂν ἴοιεν ἀμφότεροι. καίτοι μέγα τοῦτο τεκμήριον ἂν φαίη τις ὅτι οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος ἀλλ᾽ ἀναγκαζόμενος, ὡς οὐκ ἀγαθοῦ ἰδίᾳ ὄντος, ἐπεὶ ὅπου γ᾽ ἂν οἴηται ἕκαστος οἷός τε ἔσεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν.
λυσιτελεῖν γὰρ δὴ οἴεται πᾶς ἀνὴρ πολὺ [360d] μᾶλλον ἰδίᾳ τὴν ἀδικίαν τῆς δικαιοσύνης, ἀληθῆ οἰόμενος, ὡς φήσει ὁ περὶ τοῦ τοιούτου λόγου λέγων· ἐπεὶ εἴ τις τοιαύτης ἐξουσίας ἐπιλαβόμενος μηδέν ποτε ἐθέλοι ἀδικῆσαι μηδὲ ἅψαιτο τῶν ἀλλοτρίων, ἀθλιώτατος μὲν ἂν δόξειεν εἶναι τοῖς αἰσθανομένοις καὶ ἀνοητότατος, ἐπαινοῖεν δ᾽ ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον. ταῦτα μὲν οὖν δὴ οὕτω.
[360e] Τὴν δὲ κρίσιν αὐτὴν τοῦ βίου πέρι ὧν λέγομεν, ἐὰν διαστησώμεθα τόν τε δικαιότατον καὶ τὸν ἀδικώτατον, οἷοί τ᾽ ἐσόμεθα κρῖναι ὀρθῶς· εἰ δὲ μή, οὔ.
τίς οὖν δὴ ἡ διάστασις; ἥδε· μηδὲν ἀφαιρῶμεν μήτε τοῦ ἀδίκου ἀπὸ τῆς ἀδικίας, μήτε τοῦ δικαίου ἀπὸ τῆς δικαιοσύνης, ἀλλὰ τέλεον ἑκάτερον εἰς τὸ ἑαυτοῦ ἐπιτήδευμα τιθῶμεν.
πρῶτον μὲν οὖν ὁ ἄδικος ὥσπερ οἱ δεινοὶ δημιουργοὶ ποιείτω —οἷον κυβερνήτης ἄκρος ἢ ἰατρὸς τά τε ἀδύνατα ἐν τῇ τέχνῃ καὶ τὰ δυνατὰ [361a] διαισθάνεται, καὶ τοῖς μὲν ἐπιχειρεῖ, τὰ δὲ ἐᾷ·
ἔτι δὲ ἐὰν ἄρα πῃ σφαλῇ, ἱκανὸς ἐπανορθοῦσθαι— οὕτω καὶ ὁ ἄδικος ἐπιχειρῶν ὀρθῶς τοῖς ἀδικήμασιν λανθανέτω, εἰ μέλλει σφόδρα ἄδικος εἶναι. τὸν ἁλισκόμενον δὲ φαῦλον ἡγητέον· ἐσχάτη γὰρ ἀδικία δοκεῖν δίκαιον εἶναι μὴ ὄντα.
δοτέον οὖν τῷ τελέως ἀδίκῳ τὴν τελεωτάτην ἀδικίαν, καὶ οὐκ ἀφαιρετέον ἀλλ᾽ ἐατέον τὰ μέγιστα ἀδικοῦντα τὴν μεγίστην δόξαν αὑτῷ [361b] παρεσκευακέναι εἰς δικαιοσύνην, καὶ ἐὰν ἄρα σφάλληταί τι, ἐπανορθοῦσθαι δυνατῷ εἶναι, λέγειν τε ἱκανῷ ὄντι πρὸς τὸ πείθειν, ἐάν τι μηνύηται τῶν ἀδικημάτων, καὶ βιάσασθαι ὅσα ἂν βίας δέηται, διά τε ἀνδρείαν καὶ ῥώμην καὶ διὰ παρασκευὴν φίλων καὶ οὐσίας.
τοῦτον δὲ τοιοῦτον θέντες τὸν δίκαιον αὖ παρ᾽ αὐτὸν ἱστῶμεν τῷ λόγῳ, ἄνδρα ἁπλοῦν καὶ γενναῖον, κατ᾽ Αἰσχύλον οὐ δοκεῖν ἀλλ᾽ εἶναι ἀγαθὸν ἐθέλοντα.
ἀφαιρετέον δὴ τὸ δοκεῖν. εἰ γὰρ δόξει δίκαιος [361c] εἶναι, ἔσονται αὐτῷ τιμαὶ καὶ δωρεαὶ δοκοῦντι τοιούτῳ εἶναι· ἄδηλον οὖν εἴτε τοῦ δικαίου εἴτε τῶν δωρεῶν τε καὶ τιμῶν ἕνεκα τοιοῦτος εἴη.
γυμνωτέος δὴ πάντων πλὴν δικαιοσύνης καὶ ποιητέος ἐναντίως διακείμενος τῷ προτέρῳ· μηδὲν γὰρ ἀδικῶν δόξαν ἐχέτω τὴν μεγίστην ἀδικίας, ἵνα ᾖ βεβασανισμένος εἰς δικαιοσύνην τῷ μὴ τέγγεσθαι ὑπὸ κακοδοξίας καὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτῆς γιγνομένων, ἀλλὰ ἴτω ἀμετάστατος μέχρι [361d] θανάτου, δοκῶν μὲν εἶναι ἄδικος διὰ βίου, ὢν δὲ δίκαιος,
ἵνα ἀμφότεροι εἰς τὸ ἔσχατον ἐληλυθότες, ὁ μὲν δικαιοσύνης, ὁ δὲ ἀδικίας, κρίνωνται ὁπότερος αὐτοῖν εὐδαιμονέστερος.
Βαβαῖ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Γλαύκων, ὡς ἐρρωμένως ἑκάτερον ὥσπερ ἀνδριάντα εἰς τὴν κρίσιν ἐκκαθαίρεις τοῖν ἀνδροῖν.
Ὡς μάλιστ᾽, ἔφη, δύναμαι. ὄντοιν δὲ τοιούτοιν, οὐδὲν ἔτι, ὡς ἐγᾦμαι, χαλεπὸν ἐπεξελθεῖν τῷ λόγῳ οἷος ἑκάτερον [361e] βίος ἐπιμένει.
λεκτέον οὖν· καὶ δὴ κἂν ἀγροικοτέρως λέγηται, μὴ ἐμὲ οἴου λέγειν, ὦ Σώκρατες, ἀλλὰ τοὺς ἐπαινοῦντας πρὸ δικαιοσύνης ἀδικίαν.
ἐροῦσι δὲ τάδε, ὅτι οὕτω διακείμενος ὁ δίκαιος μαστιγώσεται, στρεβλώσεται, [362a] δεδήσεται, ἐκκαυθήσεται τὠφθαλμώ, τελευτῶν πάντα κακὰ παθὼν ἀνασχινδυλευθήσεται καὶ γνώσεται ὅτι οὐκ εἶναι δίκαιον ἀλλὰ δοκεῖν δεῖ ἐθέλειν. τὸ δὲ τοῦ Αἰσχύλου πολὺ ἦν ἄρα ὀρθότερον λέγειν κατὰ τοῦ ἀδίκου. τῷ ὄντι γὰρ φήσουσι τὸν ἄδικον, ἅτε ἐπιτηδεύοντα πρᾶγμα ἀληθείας ἐχόμενον καὶ οὐ πρὸς δόξαν ζῶντα, οὐ δοκεῖν ἄδικον ἀλλ᾽ εἶναι ἐθέλειν,
βαθεῖαν ἄλοκα διὰ φρενὸς καρπούμενον,
[362b] ἐξ ἧς τὰ κεδνὰ βλαστάνει βουλεύματα,
πρῶτον μὲν ἄρχειν ἐν τῇ πόλει δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι, ἔπειτα γαμεῖν ὁπόθεν ἂν βούληται, ἐκδιδόναι εἰς οὓς ἂν βούληται, συμβάλλειν, κοινωνεῖν οἷς ἂν ἐθέλῃ, καὶ παρὰ ταῦτα πάντα ὠφελεῖσθαι κερδαίνοντα τῷ μὴ δυσχεραίνειν τὸ ἀδικεῖν· εἰς ἀγῶνας τοίνυν ἰόντα καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ περιγίγνεσθαι καὶ πλεονεκτεῖν τῶν ἐχθρῶν, πλεονεκτοῦντα δὲ πλουτεῖν καὶ [362c] τούς τε φίλους εὖ ποιεῖν καὶ τοὺς ἐχθροὺς βλάπτειν, καὶ θεοῖς θυσίας καὶ ἀναθήματα ἱκανῶς καὶ μεγαλοπρεπῶς θύειν τε καὶ ἀνατιθέναι, καὶ θεραπεύειν τοῦ δικαίου πολὺ ἄμεινον τοὺς θεοὺς καὶ τῶν ἀνθρώπων οὓς ἂν βούληται, ὥστε καὶ θεοφιλέστερον αὐτὸν εἶναι μᾶλλον προσήκειν ἐκ τῶν εἰκότων ἢ τὸν δίκαιον.
οὕτω φασίν, ὦ Σώκρατες, παρὰ θεῶν καὶ παρ᾽ ἀνθρώπων τῷ ἀδίκῳ παρεσκευάσθαι τὸν βίον ἄμεινον ἢ τῷ δικαίῳ.
[362d] Ταῦτ᾽ εἰπόντος τοῦ Γλαύκωνος ἐγὼ μὲν αὖ ἐν νῷ εἶχόν τι λέγειν πρὸς ταῦτα, ὁ δὲ ἀδελφὸς αὐτοῦ Ἀδείμαντος, Οὔ τί που οἴει, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς εἰρῆσθαι περὶ τοῦ λόγου;
Ἀλλὰ τί μήν; εἶπον.
Αὐτό, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ εἴρηται ὃ μάλιστα ἔδει ῥηθῆναι.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ λεγόμενον, ἀδελφὸς ἀνδρὶ παρείη· ὥστε καὶ σύ, εἴ τι ὅδε ἐλλείπει, ἐπάμυνε. καίτοι ἐμέ γε ἱκανὰ καὶ τὰ ὑπὸ τούτου ῥηθέντα καταπαλαῖσαι καὶ ἀδύνατον ποιῆσαι βοηθεῖν δικαιοσύνῃ.
[362e] Καὶ ὅς, Οὐδέν, ἔφη, λέγεις· ἀλλ᾽ ἔτι καὶ τάδε ἄκουε. δεῖ γὰρ διελθεῖν ἡμᾶς καὶ τοὺς ἐναντίους λόγους ὧν ὅδε εἶπεν, οἳ δικαιοσύνην μὲν ἐπαινοῦσιν, ἀδικίαν δὲ ψέγουσιν, ἵν᾽ ᾖ σαφέστερον ὅ μοι δοκεῖ βούλεσθαι Γλαύκων.
λέγουσι δέ που καὶ παρακελεύονται πατέρες τε ὑέσιν, καὶ πάντες οἱ [363a] τινῶν κηδόμενοι, ὡς χρὴ δίκαιον εἶναι, οὐκ αὐτὸ δικαιοσύνην ἐπαινοῦντες ἀλλὰ τὰς ἀπ᾽ αὐτῆς εὐδοκιμήσεις, ἵνα δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι γίγνηται ἀπὸ τῆς δόξης ἀρχαί τε καὶ γάμοι καὶ ὅσαπερ Γλαύκων διῆλθεν ἄρτι, ἀπὸ τοῦ εὐδοκιμεῖν ὄντα τῷ δικαίῳ.
ἐπὶ πλέον δὲ οὗτοι τὰ τῶν δοξῶν λέγουσιν. τὰς γὰρ παρὰ θεῶν εὐδοκιμήσεις ἐμβάλλοντες ἄφθονα ἔχουσι λέγειν ἀγαθά, τοῖς ὁσίοις ἅ φασι θεοὺς διδόναι· ὥσπερ ὁ γενναῖος Ἡσίοδός τε καὶ Ὅμηρός φασιν, ὁ μὲν τὰς δρῦς [363b] τοῖς δικαίοις τοὺς θεοὺς ποιεῖν «ἄκρας μέν τε φέρειν βαλάνους, μέσσας δὲ μελίσσας· εἰροπόκοι δ᾽ ὄιες, φησίν, μαλλοῖς καταβεβρίθασι», καὶ ἄλλα δὴ πολλὰ ἀγαθὰ τούτων ἐχόμενα. παραπλήσια δὲ καὶ ὁ ἕτερος· «ὥς τέ τευ» γάρ φησιν
ἢ βασιλῆος ἀμύμονος ὅς τε θεουδὴς
εὐδικίας ἀνέχῃσι, φέρῃσι δὲ γαῖα μέλαινα
[363c] πυροὺς καὶ κριθάς, βρίθῃσι δὲ δένδρεα καρπῷ,
τίκτῃ δ᾽ ἔμπεδα μῆλα, θάλασσα δὲ παρέχῃ ἰχθῦς.
Μουσαῖος δὲ τούτων νεανικώτερα τἀγαθὰ καὶ ὁ ὑὸς αὐτοῦ παρὰ θεῶν διδόασιν τοῖς δικαίοις· εἰς Ἅιδου γὰρ ἀγαγόντες τῷ λόγῳ καὶ κατακλίναντες καὶ συμπόσιον τῶν ὁσίων κατασκευάσαντες ἐστεφανωμένους ποιοῦσιν τὸν ἅπαντα χρόνον [363d] ἤδη διάγειν μεθύοντας, ἡγησάμενοι κάλλιστον ἀρετῆς μισθὸν μέθην αἰώνιον.
οἱ δ᾽ ἔτι τούτων μακροτέρους ἀποτείνουσιν μισθοὺς παρὰ θεῶν· παῖδας γὰρ παίδων φασὶ καὶ γένος κατόπισθεν λείπεσθαι τοῦ ὁσίου καὶ εὐόρκου.
ταῦτα δὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἐγκωμιάζουσιν δικαιοσύνην· τοὺς δὲ ἀνοσίους αὖ καὶ ἀδίκους εἰς πηλόν τινα κατορύττουσιν ἐν Ἅιδου καὶ κοσκίνῳ ὕδωρ ἀναγκάζουσι φέρειν, ἔτι τε ζῶντας [363e] εἰς κακὰς δόξας ἄγοντες, ἅπερ Γλαύκων περὶ τῶν δικαίων δοξαζομένων δὲ ἀδίκων διῆλθε τιμωρήματα, ταῦτα περὶ τῶν ἀδίκων λέγουσιν, ἄλλα δὲ οὐκ ἔχουσιν.
ὁ μὲν οὖν ἔπαινος καὶ ὁ ψόγος οὗτος ἑκατέρων.
Πρὸς δὲ τούτοις σκέψαι, ὦ Σώκρατες, ἄλλο αὖ εἶδος λόγων περὶ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας ἰδίᾳ τε λεγόμενον [364a] καὶ ὑπὸ ποιητῶν.
πάντες γὰρ ἐξ ἑνὸς στόματος ὑμνοῦσιν ὡς καλὸν μὲν ἡ σωφροσύνη τε καὶ δικαιοσύνη, χαλεπὸν μέντοι καὶ ἐπίπονον, ἀκολασία δὲ καὶ ἀδικία ἡδὺ μὲν καὶ εὐπετὲς κτήσασθαι, δόξῃ δὲ μόνον καὶ νόμῳ αἰσχρόν· λυσιτελέστερα δὲ τῶν δικαίων τὰ ἄδικα ὡς ἐπὶ τὸ πλῆθος λέγουσι, καὶ πονηροὺς πλουσίους καὶ ἄλλας δυνάμεις ἔχοντας εὐδαιμονίζειν καὶ τιμᾶν εὐχερῶς ἐθέλουσιν δημοσίᾳ τε καὶ ἰδίᾳ, τοὺς δὲ ἀτιμάζειν καὶ ὑπερορᾶν, οἳ ἄν πῃ ἀσθενεῖς τε [364b] καὶ πένητες ὦσιν, ὁμολογοῦντες αὐτοὺς ἀμείνους εἶναι τῶν ἑτέρων.
τούτων δὲ πάντων οἱ περὶ θεῶν τε λόγοι καὶ ἀρετῆς θαυμασιώτατοι λέγονται, ὡς ἄρα καὶ θεοὶ πολλοῖς μὲν ἀγαθοῖς δυστυχίας τε καὶ βίον κακὸν ἔνειμαν, τοῖς δ᾽ ἐναντίοις ἐναντίαν μοῖραν.
ἀγύρται δὲ καὶ μάντεις ἐπὶ πλουσίων θύρας ἰόντες πείθουσιν ὡς ἔστι παρὰ σφίσι δύναμις ἐκ θεῶν ποριζομένη θυσίαις τε καὶ ἐπῳδαῖς, εἴτε τι [364c] ἀδίκημά του γέγονεν αὐτοῦ ἢ προγόνων, ἀκεῖσθαι μεθ᾽ ἡδονῶν τε καὶ ἑορτῶν, ἐάν τέ τινα ἐχθρὸν πημῆναι ἐθέλῃ, μετὰ σμικρῶν δαπανῶν ὁμοίως δίκαιον ἀδίκῳ βλάψει ἐπαγωγαῖς τισιν καὶ καταδέσμοις, τοὺς θεούς, ὥς φασιν, πείθοντές σφισιν ὑπηρετεῖν.
τούτοις δὲ πᾶσιν τοῖς λόγοις μάρτυρας ποιητὰς ἐπάγονται οἱ μὲν κακίας πέρι, εὐπετείας διδόντες, ὡς
τὴν μὲν κακότητα καὶ ἰλαδὸν ἔστιν ἑλέσθαι
[364d] ῥηϊδίως· λείη μὲν ὁδός, μάλα δ᾽ ἐγγύθι ναίει·
τῆς δ᾽ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
καί τινα ὁδὸν μακράν τε καὶ τραχεῖαν καὶ ἀνάντη· οἱ δὲ τῆς τῶν θεῶν ὑπ᾽ ἀνθρώπων παραγωγῆς τὸν Ὅμηρον μαρτύρονται, ὅτι καὶ ἐκεῖνος εἶπεν—
λιστοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
καὶ τοὺς μὲν θυσίαισι καὶ εὐχωλαῖς ἀγαναῖσιν
[364e] λοιβῇ τε κνίσῃ τε παρατρωπῶσ᾽ ἄνθρωποι
λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβήῃ καὶ ἁμάρτῃ.
βίβλων δὲ ὅμαδον παρέχονται Μουσαίου καὶ Ὀρφέως, Σελήνης τε καὶ Μουσῶν ἐκγόνων, ὥς φασι, καθ᾽ ἃς θυηπολοῦσιν, πείθοντες οὐ μόνον ἰδιώτας ἀλλὰ καὶ πόλεις, ὡς ἄρα λύσεις τε καὶ καθαρμοὶ ἀδικημάτων διὰ θυσιῶν καὶ [365a] παιδιᾶς ἡδονῶν εἰσι μὲν ἔτι ζῶσιν, εἰσὶ δὲ καὶ τελευτήσασιν, ἃς δὴ τελετὰς καλοῦσιν, αἳ τῶν ἐκεῖ κακῶν ἀπολύουσιν ἡμᾶς, μὴ θύσαντας δὲ δεινὰ περιμένει.
Ταῦτα πάντα, ἔφη, ὦ φίλε Σώκρατες, τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα λεγόμενα ἀρετῆς πέρι καὶ κακίας, ὡς ἄνθρωποι καὶ θεοὶ περὶ αὐτὰ ἔχουσι τιμῆς, τί οἰόμεθα ἀκουούσας νέων ψυχὰς ποιεῖν, ὅσοι εὐφυεῖς καὶ ἱκανοὶ ἐπὶ πάντα τὰ λεγόμενα ὥσπερ ἐπιπτόμενοι συλλογίσασθαι ἐξ αὐτῶν ποῖός τις ἂν [365b] ὢν καὶ πῇ πορευθεὶς τὸν βίον ὡς ἄριστα διέλθοι; λέγοι γὰρ ἂν ἐκ τῶν εἰκότων πρὸς αὑτὸν κατὰ Πίνδαρον ἐκεῖνο τὸ
«Πότερον δίκᾳ τεῖχος ὕψιον ἢ σκολιαῖς ἀπάταις ἀναβὰς»
καὶ ἐμαυτὸν οὕτω περιφράξας διαβιῶ;
τὰ μὲν γὰρ λεγόμενα δικαίῳ μὲν ὄντι μοι, ἐὰν μὴ καὶ δοκῶ ὄφελος οὐδέν φασιν εἶναι, πόνους δὲ καὶ ζημίας φανεράς· ἀδίκῳ δὲ δόξαν δικαιοσύνης παρεσκευασμένῳ θεσπέσιος βίος λέγεται.
[365c] οὐκοῦν, ἐπειδὴ «τὸ δοκεῖν», ὡς δηλοῦσί μοι οἱ σοφοί, «καὶ τὰν ἀλάθειαν βιᾶται» καὶ κύριον εὐδαιμονίας, ἐπὶ τοῦτο δὴ τρεπτέον ὅλως· πρόθυρα μὲν καὶ σχῆμα κύκλῳ περὶ ἐμαυτὸν σκιαγραφίαν ἀρετῆς περιγραπτέον, τὴν δὲ τοῦ σοφωτάτου Ἀρχιλόχου ἀλώπεκα ἑλκτέον ἐξόπισθεν κερδαλέαν καὶ ποικίλην. «Ἀλλὰ γάρ, φησί τις, οὐ ῥᾴδιον ἀεὶ λανθάνειν κακὸν ὄντα.»
Οὐδὲ γὰρ ἄλλο οὐδὲν εὐπετές, [365d] φήσομεν, τῶν μεγάλων· ἀλλ᾽ ὅμως, εἰ μέλλομεν εὐδαιμονήσειν, ταύτῃ ἰτέον, ὡς τὰ ἴχνη τῶν λόγων φέρει.
ἐπὶ γὰρ τὸ λανθάνειν συνωμοσίας τε καὶ ἑταιρίας συνάξομεν, εἰσίν τε πειθοῦς διδάσκαλοι σοφίαν δημηγορικήν τε καὶ δικανικὴν διδόντες, ἐξ ὧν τὰ μὲν πείσομεν, τὰ δὲ βιασόμεθα, ὡς πλεονεκτοῦντες δίκην μὴ διδόναι. «Ἀλλὰ δὴ θεοὺς οὔτε λανθάνειν οὔτε βιάσασθαι δυνατόν.»
Οὐκοῦν, εἰ μὲν μὴ εἰσὶν ἢ μηδὲν αὐτοῖς τῶν ἀνθρωπίνων μέλει, τί καὶ ἡμῖν [365e] μελητέον τοῦ λανθάνειν;
εἰ δὲ εἰσί τε καὶ ἐπιμελοῦνται, οὐκ ἄλλοθέν τοι αὐτοὺς ἴσμεν ἢ ἀκηκόαμεν ἢ ἔκ τε τῶν νόμων καὶ τῶν γενεαλογησάντων ποιητῶν, οἱ δὲ αὐτοὶ οὗτοι λέγουσιν ὡς εἰσὶν οἷοι θυσίαις τε καὶ «εὐχωλαῖς ἀγανῇσιν» καὶ ἀναθήμασιν παράγεσθαι ἀναπειθόμενοι,
οἷς ἢ ἀμφότερα ἢ οὐδέτερα πειστέον. εἰ δ᾽ οὖν πειστέον, ἀδικητέον καὶ θυτέον [366a] ἀπὸ τῶν ἀδικημάτων.
δίκαιοι μὲν γὰρ ὄντες ἀζήμιοι μόνον ὑπὸ θεῶν ἐσόμεθα, τὰ δ᾽ ἐξ ἀδικίας κέρδη ἀπωσόμεθα· ἄδικοι δὲ κερδανοῦμέν τε καὶ λισσόμενοι ὑπερβαίνοντες καὶ ἁμαρτάνοντες, πείθοντες αὐτοὺς ἀζήμιοι ἀπαλλάξομεν. «Ἀλλὰ γὰρ ἐν Ἅιδου δίκην δώσομεν ὧν ἂν ἐνθάδε ἀδικήσωμεν, ἢ αὐτοὶ ἢ παῖδες παίδων.» Ἀλλ᾽, ὦ φίλε, φήσει λογιζόμενος, αἱ τελεταὶ αὖ μέγα δύνανται καὶ οἱ λύσιοι θεοί, ὡς αἱ [366b] μέγισται πόλεις λέγουσι καὶ οἱ θεῶν παῖδες ποιηταὶ καὶ προφῆται τῶν θεῶν γενόμενοι, οἳ ταῦτα οὕτως ἔχειν μηνύουσιν.
Κατὰ τίνα οὖν ἔτι λόγον δικαιοσύνην ἂν πρὸ μεγίστης ἀδικίας αἱροίμεθ᾽ ἄν, ἣν ἐὰν μετ᾽ εὐσχημοσύνης κιβδήλου κτησώμεθα, καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις πράξομεν κατὰ νοῦν ζῶντές τε καὶ τελευτήσαντες, ὡς ὁ τῶν πολλῶν τε καὶ ἄκρων λεγόμενος λόγος;
ἐκ δὴ πάντων τῶν [366c] εἰρημένων τίς μηχανή, ὦ Σώκρατες, δικαιοσύνην τιμᾶν ἐθέλειν ᾧ τις δύναμις ὑπάρχει ψυχῆς ἢ χρημάτων ἢ σώματος ἢ γένους, ἀλλὰ μὴ γελᾶν ἐπαινουμένης ἀκούοντα;
ὡς δή τοι εἴ τις ἔχει ψευδῆ μὲν ἀποφῆναι ἃ εἰρήκαμεν, ἱκανῶς δὲ ἔγνωκεν ὅτι ἄριστον δικαιοσύνη, πολλήν που συγγνώμην ἔχει καὶ οὐκ ὀργίζεται τοῖς ἀδίκοις, ἀλλ᾽ οἶδεν ὅτι πλὴν εἴ τις θείᾳ φύσει δυσχεραίνων τὸ ἀδικεῖν ἢ ἐπιστήμην λαβὼν [366d] ἀπέχεται αὐτοῦ, τῶν γε ἄλλων οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος, ἀλλ᾽ ὑπὸ ἀνανδρίας ἢ γήρως ἤ τινος ἄλλης ἀσθενείας ψέγει τὸ ἀδικεῖν, ἀδυνατῶν αὐτὸ δρᾶν.
ὡς δέ, δῆλον· ὁ γὰρ πρῶτος τῶν τοιούτων εἰς δύναμιν ἐλθὼν πρῶτος ἀδικεῖ, καθ᾽ ὅσον ἂν οἷός τ᾽ ᾖ. καὶ τούτων ἁπάντων οὐδὲν ἄλλο αἴτιον ἢ ἐκεῖνο, ὅθενπερ ἅπας ὁ λόγος οὗτος ὥρμησεν καὶ τῷδε καὶ ἐμοὶ πρὸς σέ, ὦ Σώκρατες, εἰπεῖν, ὅτι «Ὦ θαυμάσιε, πάντων [366e] ὑμῶν, ὅσοι ἐπαινέται φατὲ δικαιοσύνης εἶναι, ἀπὸ τῶν ἐξ ἀρχῆς ἡρώων ἀρξάμενοι, ὅσων λόγοι λελειμμένοι, μέχρι τῶν νῦν ἀνθρώπων οὐδεὶς πώποτε ἔψεξεν ἀδικίαν οὐδ᾽ ἐπῄνεσεν δικαιοσύνην ἄλλως ἢ δόξας τε καὶ τιμὰς καὶ δωρεὰς τὰς ἀπ᾽ αὐτῶν γιγνομένας· αὐτὸ δ᾽ ἑκάτερον τῇ αὑτοῦ δυνάμει τί δρᾷ, τῇ τοῦ ἔχοντος ψυχῇ ἐνόν, καὶ λανθάνον θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, οὐδεὶς πώποτε οὔτ᾽ ἐν ποιήσει οὔτ᾽ ἐν ἰδίοις λόγοις ἐπεξῆλθεν ἱκανῶς τῷ λόγῳ ὡς τὸ μὲν μέγιστον κακῶν ὅσα ἴσχει ψυχὴ ἐν αὑτῇ, δικαιοσύνη δὲ μέγιστον ἀγαθόν.
[367a] εἰ γὰρ οὕτως ἐλέγετο ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ πάντων ὑμῶν καὶ ἐκ νέων ἡμᾶς ἐπείθετε, οὐκ ἂν ἀλλήλους ἐφυλάττομεν μὴ ἀδικεῖν, ἀλλ᾽ αὐτὸς αὑτοῦ ἦν ἕκαστος ἄριστος φύλαξ, δεδιὼς μὴ ἀδικῶν τῷ μεγίστῳ κακῷ σύνοικος ᾖ.»
Ταῦτα, ὦ Σώκρατες, ἴσως δὲ καὶ ἔτι τούτων πλείω Θρασύμαχός τε καὶ ἄλλος πού τις ὑπὲρ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας λέγοιεν ἄν, μεταστρέφοντες αὐτοῖν τὴν δύναμιν φορτικῶς, ὥς γέ μοι δοκεῖ.
ἀλλ᾽ ἐγώ, οὐδὲν γάρ σε [367b] δέομαι ἀποκρύπτεσθαι, σοῦ ἐπιθυμῶν ἀκοῦσαι τἀναντία, ὡς δύναμαι μάλιστα κατατείνας λέγω. μὴ οὖν ἡμῖν μόνον ἐνδείξῃ τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν ἡ μὲν κακόν, ἡ δὲ ἀγαθόν ἐστιν· τὰς δὲ δόξας ἀφαίρει, ὥσπερ Γλαύκων διεκελεύσατο.
εἰ γὰρ μὴ ἀφαιρήσεις ἑκατέρωθεν τὰς ἀληθεῖς, τὰς δὲ ψευδεῖς προσθήσεις, οὐ τὸ δίκαιον φήσομεν ἐπαινεῖν σε ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, οὐδὲ τὸ ἄδικον εἶναι [367c] ψέγειν ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, καὶ παρακελεύεσθαι ἄδικον ὄντα λανθάνειν, καὶ ὁμολογεῖν Θρασυμάχῳ ὅτι τὸ μὲν δίκαιον ἀλλότριον ἀγαθόν, συμφέρον τοῦ κρείττονος, τὸ δὲ ἄδικον αὑτῷ μὲν συμφέρον καὶ λυσιτελοῦν, τῷ δὲ ἥττονι ἀσύμφορον.
ἐπειδὴ οὖν ὡμολόγησας τῶν μεγίστων ἀγαθῶν εἶναι δικαιοσύνην, ἃ τῶν τε ἀποβαινόντων ἀπ᾽ αὐτῶν ἕνεκα ἄξια κεκτῆσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον αὐτὰ αὑτῶν, οἷον ὁρᾶν, [367d] ἀκούειν, φρονεῖν, καὶ ὑγιαίνειν δή, καὶ ὅσ᾽ ἄλλα ἀγαθὰ γόνιμα τῇ αὑτῶν φύσει ἀλλ᾽ οὐ δόξῃ ἐστίν, τοῦτ᾽ οὖν αὐτὸ ἐπαίνεσον δικαιοσύνης, ὃ αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν τὸν ἔχοντα ὀνίνησιν καὶ ἀδικία βλάπτει, μισθοὺς δὲ καὶ δόξας πάρες ἄλλοις ἐπαινεῖν· ὡς ἐγὼ τῶν μὲν ἄλλων ἀποδεχοίμην ἂν οὕτως ἐπαινούντων δικαιοσύνην καὶ ψεγόντων ἀδικίαν, δόξας τε περὶ αὐτῶν καὶ μισθοὺς ἐγκωμιαζόντων καὶ λοιδορούντων, σοῦ δὲ οὐκ ἄν, εἰ μὴ σὺ κελεύοις, διότι πάντα τὸν βίον [367e] οὐδὲν ἄλλο σκοπῶν διελήλυθας ἢ τοῦτο.
μὴ οὖν ἡμῖν ἐνδείξῃ μόνον τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ καὶ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτήν, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, ἡ μὲν ἀγαθόν, ἡ δὲ κακόν ἐστι.
Καὶ ἐγὼ ἀκούσας, ἀεὶ μὲν δὴ τὴν φύσιν τοῦ τε Γλαύκωνος καὶ τοῦ Ἀδειμάντου ἠγάμην, ἀτὰρ οὖν καὶ τότε πάνυ γε [368a] ἥσθην καὶ εἶπον· Οὐ κακῶς εἰς ὑμᾶς, ὦ παῖδες ἐκείνου τοῦ ἀνδρός, τὴν ἀρχὴν τῶν ἐλεγείων ἐποίησεν ὁ Γλαύκωνος ἐραστής, εὐδοκιμήσαντας περὶ τὴν Μεγαροῖ μάχην, εἰπών—
παῖδες Ἀρίστωνος, κλεινοῦ θεῖον γένος ἀνδρός·
τοῦτό μοι, ὦ φίλοι, εὖ δοκεῖ ἔχειν· πάνυ γὰρ θεῖον πεπόνθατε, εἰ μὴ πέπεισθε ἀδικίαν δικαιοσύνης ἄμεινον εἶναι, οὕτω δυνάμενοι εἰπεῖν ὑπὲρ αὐτοῦ.
δοκεῖτε δή μοι ὡς [368b] ἀληθῶς οὐ πεπεῖσθαι —τεκμαίρομαι δὲ ἐκ τοῦ ἄλλου τοῦ ὑμετέρου τρόπου, ἐπεὶ κατά γε αὐτοὺς τοὺς λόγους ἠπίστουν ἂν ὑμῖν— ὅσῳ δὲ μᾶλλον πιστεύω, τοσούτῳ μᾶλλον ἀπορῶ ὅτι χρήσωμαι. οὔτε γὰρ ὅπως βοηθῶ ἔχω· δοκῶ γάρ μοι ἀδύνατος εἶναι —σημεῖον δέ μοι, ὅτι ἃ πρὸς Θρασύμαχον λέγων ᾤμην ἀποφαίνειν ὡς ἄμεινον δικαιοσύνη ἀδικίας, οὐκ ἀπεδέξασθέ μου—
οὔτ᾽ αὖ ὅπως μὴ βοηθήσω ἔχω· δέδοικα γὰρ μὴ οὐδ᾽ ὅσιον ᾖ παραγενόμενον δικαιοσύνῃ [368c] κακηγορουμένῃ ἀπαγορεύειν καὶ μὴ βοηθεῖν ἔτι ἐμπνέοντα καὶ δυνάμενον φθέγγεσθαι.
κράτιστον οὖν οὕτως ὅπως δύναμαι ἐπικουρεῖν αὐτῇ.
Ὅ τε οὖν Γλαύκων καὶ οἱ ἄλλοι ἐδέοντο παντὶ τρόπῳ βοηθῆσαι καὶ μὴ ἀνεῖναι τὸν λόγον, ἀλλὰ διερευνήσασθαι τί τέ ἐστιν ἑκάτερον καὶ περὶ τῆς ὠφελίας αὐτοῖν τἀληθὲς ποτέρως ἔχει.
εἶπον οὖν ὅπερ ἐμοὶ ἔδοξεν, ὅτι Τὸ ζήτημα ᾧ ἐπιχειροῦμεν οὐ φαῦλον ἀλλ᾽ ὀξὺ βλέποντος, ὡς ἐμοὶ [368d] φαίνεται. ἐπειδὴ οὖν ἡμεῖς οὐ δεινοί, δοκῶ μοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοιαύτην ποιήσασθαι ζήτησιν αὐτοῦ, οἵανπερ ἂν εἰ προσέταξέ τις γράμματα σμικρὰ πόρρωθεν ἀναγνῶναι μὴ πάνυ ὀξὺ βλέπουσιν, ἔπειτά τις ἐνενόησεν, ὅτι τὰ αὐτὰ γράμματα ἔστι που καὶ ἄλλοθι μείζω τε καὶ ἐν μείζονι, ἕρμαιον ἂν ἐφάνη οἶμαι ἐκεῖνα πρῶτον ἀναγνόντας οὕτως ἐπισκοπεῖν τὰ ἐλάττω, εἰ τὰ αὐτὰ ὄντα τυγχάνει.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ τί τοιοῦτον, ὦ [368e] Σώκρατες, ἐν τῇ περὶ τὸ δίκαιον ζητήσει καθορᾷς;
Ἐγώ σοι, ἔφην, ἐρῶ. δικαιοσύνη, φαμέν, ἔστι μὲν ἀνδρὸς ἑνός, ἔστι δέ που καὶ ὅλης πόλεως;
Πάνυ γε, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν μεῖζον πόλις ἑνὸς ἀνδρός;
Μεῖζον, ἔφη.
Ἴσως τοίνυν πλείων ἂν δικαιοσύνη ἐν τῷ μείζονι ἐνείη καὶ ῥᾴων καταμαθεῖν. εἰ οὖν βούλεσθε, πρῶτον ἐν ταῖς [369a] πόλεσι ζητήσωμεν ποῖόν τί ἐστιν· ἔπειτα οὕτως ἐπισκεψώμεθα καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ, τὴν τοῦ μείζονος ὁμοιότητα ἐν τῇ τοῦ ἐλάττονος ἰδέᾳ ἐπισκοποῦντες.
Ἀλλά μοι δοκεῖς, ἔφη, καλῶς λέγειν.
Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰ γιγνομένην πόλιν θεασαίμεθα λόγῳ, καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτῆς ἴδοιμεν ἂν γιγνομένην καὶ τὴν ἀδικίαν;
Τάχ᾽ ἄν, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν γενομένου αὐτοῦ ἐλπὶς εὐπετέστερον ἰδεῖν ὃ ζητοῦμεν;
[369b] Πολύ γε.
Δοκεῖ οὖν χρῆναι ἐπιχειρῆσαι περαίνειν; οἶμαι μὲν γὰρ οὐκ ὀλίγον ἔργον αὐτὸ εἶναι· σκοπεῖτε οὖν.
Ἔσκεπται, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ μὴ ἄλλως ποίει.
Γίγνεται τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πόλις, ὡς ἐγᾦμαι, ἐπειδὴ τυγχάνει ἡμῶν ἕκαστος οὐκ αὐτάρκης, ἀλλὰ πολλῶν ‹ὢν› ἐνδεής· ἢ τίν᾽ οἴει ἀρχὴν ἄλλην πόλιν οἰκίζειν;
Οὐδεμίαν, ἦ δ᾽ ὅς.
[369c] Οὕτω δὴ ἄρα παραλαμβάνων ἄλλος ἄλλον, ἐπ᾽ ἄλλου, τὸν δ᾽ ἐπ᾽ ἄλλου χρείᾳ, πολλῶν δεόμενοι, πολλοὺς εἰς μίαν οἴκησιν ἀγείραντες κοινωνούς τε καὶ βοηθούς, ταύτῃ τῇ συνοικίᾳ ἐθέμεθα πόλιν ὄνομα· ἦ γάρ;
Πάνυ μὲν οὖν.
Μεταδίδωσι δὴ ἄλλος ἄλλῳ, εἴ τι μεταδίδωσιν, ἢ μεταλαμβάνει, οἰόμενος αὑτῷ ἄμεινον εἶναι;
Πάνυ γε.
Ἴθι δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, τῷ λόγῳ ἐξ ἀρχῆς ποιῶμεν πόλιν· ποιήσει δὲ αὐτήν, ὡς ἔοικεν, ἡ ἡμετέρα χρεία.
Πῶς δ᾽ οὔ;
[369d] Ἀλλὰ μὴν πρώτη γε καὶ μεγίστη τῶν χρειῶν ἡ τῆς τροφῆς παρασκευὴ τοῦ εἶναί τε καὶ ζῆν ἕνεκα.
Παντάπασί γε.
Δευτέρα δὴ οἰκήσεως, τρίτη δὲ ἐσθῆτος καὶ τῶν τοιούτων.
Ἔστι ταῦτα.
Φέρε δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, πῶς ἡ πόλις ἀρκέσει ἐπὶ τοσαύτην παρασκευήν; ἄλλο τι γεωργὸς μὲν εἷς, ὁ δὲ οἰκοδόμος, ἄλλος δέ τις ὑφάντης; ἢ καὶ σκυτοτόμον αὐτόσε προσθήσομεν ἤ τιν᾽ ἄλλον τῶν περὶ τὸ σῶμα θεραπευτήν;
Πάνυ γε.
Εἴη δ᾽ ἂν ἥ γε ἀναγκαιοτάτη πόλις ἐκ τεττάρων ἢ πέντε ἀνδρῶν.
[369e] Φαίνεται.
Τί δὴ οὖν; ἕνα ἕκαστον τούτων δεῖ τὸ αὑτοῦ ἔργον ἅπασι κοινὸν κατατιθέναι, οἷον τὸν γεωργὸν ἕνα ὄντα παρασκευάζειν σιτία τέτταρσιν καὶ τετραπλάσιον χρόνον τε καὶ πόνον ἀναλίσκειν ἐπὶ σίτου παρασκευῇ καὶ ἄλλοις κοινωνεῖν, ἢ ἀμελήσαντα ἑαυτῷ μόνον τέταρτον μέρος ποιεῖν τούτου τοῦ [370a] σίτου ἐν τετάρτῳ μέρει τοῦ χρόνου, τὰ δὲ τρία, τὸ μὲν ἐπὶ τῇ τῆς οἰκίας παρασκευῇ διατρίβειν, τὸ δὲ ἱματίου, τὸ δὲ ὑποδημάτων, καὶ μὴ ἄλλοις κοινωνοῦντα πράγματα ἔχειν, ἀλλ᾽ αὐτὸν δι᾽ αὑτὸν τὰ αὑτοῦ πράττειν;
Καὶ ὁ Ἀδείμαντος ἔφη· Ἀλλ᾽ ἴσως, ὦ Σώκρατες, οὕτω ῥᾷον ἢ ᾽κείνως.
Οὐδέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μὰ Δία ἄτοπον. ἐννοῶ γὰρ καὶ αὐτὸς εἰπόντος σοῦ, ὅτι πρῶτον μὲν ἡμῶν φύεται ἕκαστος οὐ πάνυ [370b] ὅμοιος ἑκάστῳ, ἀλλὰ διαφέρων τὴν φύσιν, ἄλλος ἐπ᾽ ἄλλου ἔργου πράξει. ἢ οὐ δοκεῖ σοι;
Ἔμοιγε.
Τί δέ; πότερον κάλλιον πράττοι ἄν τις εἷς ὢν πολλὰς τέχνας ἐργαζόμενος, ἢ ὅταν μίαν εἷς;
Ὅταν, ἦ δ᾽ ὅς, εἷς μίαν.
Ἀλλὰ μὴν οἶμαι καὶ τόδε δῆλον, ὡς, ἐάν τίς τινος παρῇ ἔργου καιρόν, διόλλυται.
Δῆλον γάρ.
Οὐ γὰρ οἶμαι ἐθέλει τὸ πραττόμενον τὴν τοῦ πράττοντος σχολὴν περιμένειν, ἀλλ᾽ ἀνάγκη τὸν πράττοντα τῷ [370c] πραττομένῳ ἐπακολουθεῖν μὴ ἐν παρέργου μέρει.
Ἀνάγκη.
Ἐκ δὴ τούτων πλείω τε ἕκαστα γίγνεται καὶ κάλλιον καὶ ῥᾷον, ὅταν εἷς ἓν κατὰ φύσιν καὶ ἐν καιρῷ, σχολὴν τῶν ἄλλων ἄγων, πράττῃ.
Παντάπασι μὲν οὖν.
Πλειόνων δή, ὦ Ἀδείμαντε, δεῖ πολιτῶν ἢ τεττάρων ἐπὶ τὰς παρασκευὰς ὧν ἐλέγομεν. ὁ γὰρ γεωργός, ὡς ἔοικεν, οὐκ αὐτὸς ποιήσεται ἑαυτῷ τὸ ἄροτρον, εἰ μέλλει καλὸν εἶναι, [370d] οὐδὲ σμινύην, οὐδὲ τἆλλα ὄργανα ὅσα περὶ γεωργίαν. οὐδ᾽ αὖ ὁ οἰκοδόμος· πολλῶν δὲ καὶ τούτῳ δεῖ. ὡσαύτως δ᾽ ὁ ὑφάντης τε καὶ ὁ σκυτοτόμος· ἢ οὔ;
Ἀληθῆ.
Τέκτονες δὴ καὶ χαλκῆς καὶ τοιοῦτοί τινες πολλοὶ δημιουργοί, κοινωνοὶ ἡμῖν τοῦ πολιχνίου γιγνόμενοι, συχνὸν αὐτὸ ποιοῦσιν.
Πάνυ μὲν οὖν.
Ἀλλ᾽ οὐκ ἄν πω πάνυ γε μέγα τι εἴη, εἰ αὐτοῖς βουκόλους τε καὶ ποιμένας τούς τε ἄλλους νομέας προσθεῖμεν, ἵνα οἵ τε [370e] γεωργοὶ ἐπὶ τὸ ἀροῦν ἔχοιεν βοῦς, οἵ τε οἰκοδόμοι πρὸς τὰς ἀγωγὰς μετὰ τῶν γεωργῶν χρῆσθαι ὑποζυγίοις, ὑφάνται δὲ καὶ σκυτοτόμοι δέρμασίν τε καὶ ἐρίοις.
Οὐδέ γε, ἦ δ᾽ ὅς, σμικρὰ πόλις ἂν εἴη ἔχουσα πάντα ταῦτα.
Ἀλλὰ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, κατοικίσαι γε αὐτὴν τὴν πόλιν εἰς τοιοῦτον τόπον οὗ ἐπεισαγωγίμων μὴ δεήσεται, σχεδόν τι ἀδύνατον.
Ἀδύνατον γάρ.
Προσδεήσει ἄρα ἔτι καὶ ἄλλων, οἳ ἐξ ἄλλης πόλεως αὐτῇ κομιοῦσιν ὧν δεῖται.
Δεήσει.
Καὶ μὴν κενὸς ἂν ἴῃ ὁ διάκονος, μηδὲν ἄγων ὧν ἐκεῖνοι [371a] δέονται παρ᾽ ὧν ἂν κομίζωνται ὧν ἂν αὐτοῖς χρεία, κενὸς ἄπεισιν. ἦ γάρ;
Δοκεῖ μοι.
Δεῖ δὴ τὰ οἴκοι μὴ μόνον ἑαυτοῖς ποιεῖν ἱκανά, ἀλλὰ καὶ οἷα καὶ ὅσα ἐκείνοις ὧν ἂν δέωνται.
Δεῖ γάρ.
Πλειόνων δὴ γεωργῶν τε καὶ τῶν ἄλλων δημιουργῶν δεῖ ἡμῖν τῇ πόλει.
Πλειόνων γάρ.
Καὶ δὴ καὶ τῶν ἄλλων διακόνων που τῶν τε εἰσαξόντων καὶ ἐξαξόντων ἕκαστα. οὗτοι δέ εἰσιν ἔμποροι· ἦ γάρ;
Ναί.
Καὶ ἐμπόρων δὴ δεησόμεθα.
Πάνυ γε.
Καὶ ἐὰν μέν γε κατὰ θάλατταν ἡ ἐμπορία γίγνηται, συχνῶν [371b] καὶ ἄλλων προσδεήσεται τῶν ἐπιστημόνων τῆς περὶ τὴν θάλατταν ἐργασίας.
Συχνῶν μέντοι.
Τί δὲ δή; ἐν αὐτῇ τῇ πόλει πῶς ἀλλήλοις μεταδώσουσιν ὧν ἂν ἕκαστοι ἐργάζωνται; ὧν δὴ ἕνεκα καὶ κοινωνίαν ποιησάμενοι πόλιν ᾠκίσαμεν.
Δῆλον δή, ἦ δ᾽ ὅς, ὅτι πωλοῦντες καὶ ὠνούμενοι.
Ἀγορὰ δὴ ἡμῖν καὶ νόμισμα σύμβολον τῆς ἀλλαγῆς ἕνεκα γενήσεται ἐκ τούτου.
Πάνυ μὲν οὖν.
[371c] Ἂν οὖν κομίσας ὁ γεωργὸς εἰς τὴν ἀγοράν τι ὧν ποιεῖ, ἤ τις ἄλλος τῶν δημιουργῶν, μὴ εἰς τὸν αὐτὸν χρόνον ἥκῃ τοῖς δεομένοις τὰ παρ᾽ αὐτοῦ ἀλλάξασθαι, ἀργήσει τῆς αὑτοῦ δημιουργίας καθήμενος ἐν ἀγορᾷ;
Οὐδαμῶς, ἦ δ᾽ ὅς, ἀλλὰ εἰσὶν οἳ τοῦτο ὁρῶντες ἑαυτοὺς ἐπὶ τὴν διακονίαν τάττουσιν ταύτην, ἐν μὲν ταῖς ὀρθῶς οἰκουμέναις πόλεσι σχεδόν τι οἱ ἀσθενέστατοι τὰ σώματα καὶ ἀχρεῖοί τι ἄλλο ἔργον πράττειν. αὐτοῦ γὰρ δεῖ μένοντας [371d] αὐτοὺς περὶ τὴν ἀγορὰν τὰ μὲν ἀντ᾽ ἀργυρίου ἀλλάξασθαι τοῖς τι δεομένοις ἀποδόσθαι, τοῖς δὲ ἀντὶ αὖ ἀργυρίου διαλλάττειν ὅσοι τι δέονται πρίασθαι.
Αὕτη ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἡ χρεία καπήλων ἡμῖν γένεσιν ἐμποιεῖ τῇ πόλει. ἢ οὐ καπήλους καλοῦμεν τοὺς πρὸς ὠνήν τε καὶ πρᾶσιν διακονοῦντας ἱδρυμένους ἐν ἀγορᾷ, τοὺς δὲ πλανήτας ἐπὶ τὰς πόλεις ἐμπόρους;
Πάνυ μὲν οὖν.
[371e] Ἔτι δή τινες, ὡς ἐγᾦμαι, εἰσὶ καὶ ἄλλοι διάκονοι, οἳ ἂν τὰ μὲν τῆς διανοίας μὴ πάνυ ἀξιοκοινώνητοι ὦσιν, τὴν δὲ τοῦ σώματος ἰσχὺν ἱκανὴν ἐπὶ τοὺς πόνους ἔχωσιν· οἳ δὴ πωλοῦντες τὴν τῆς ἰσχύος χρείαν, τὴν τιμὴν ταύτην μισθὸν καλοῦντες, κέκληνται, ὡς ἐγᾦμαι, μισθωτοί· ἦ γάρ;
Πάνυ μὲν οὖν.
Πλήρωμα δὴ πόλεώς εἰσιν, ὡς ἔοικε, καὶ μισθωτοί.
Δοκεῖ μοι.
Ἆρ᾽ οὖν, ὦ Ἀδείμαντε, ἤδη ἡμῖν ηὔξηται ἡ πόλις, ὥστ᾽ εἶναι τελέα;
Ἴσως.
Ποῦ οὖν ἄν ποτε ἐν αὐτῇ εἴη ἥ τε δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀδικία; καὶ τίνι ἅμα ἐγγενομένη ὧν ἐσκέμμεθα;
[372a] Ἐγὼ μέν, ἔφη, οὐκ ἐννοῶ, ὦ Σώκρατες, εἰ μή που ἐν αὐτῶν τούτων χρείᾳ τινὶ τῇ πρὸς ἀλλήλους.
Ἀλλ᾽ ἴσως, ἦν δ᾽ ἐγώ, καλῶς λέγεις· καὶ σκεπτέον γε καὶ οὐκ ἀποκνητέον.
Πρῶτον οὖν σκεψώμεθα τίνα τρόπον διαιτήσονται οἱ οὕτω παρεσκευασμένοι. ἄλλο τι ἢ σῖτόν τε ποιοῦντες καὶ οἶνον καὶ ἱμάτια καὶ ὑποδήματα; καὶ οἰκοδομησάμενοι οἰκίας, θέρους μὲν τὰ πολλὰ γυμνοί τε καὶ ἀνυπόδητοι ἐργάσονται, τοῦ δὲ [372b] χειμῶνος ἠμφιεσμένοι τε καὶ ὑποδεδεμένοι ἱκανῶς· θρέψονται δὲ ἐκ μὲν τῶν κριθῶν ἄλφιτα σκευαζόμενοι, ἐκ δὲ τῶν πυρῶν ἄλευρα, τὰ μὲν πέψαντες, τὰ δὲ μάξαντες, μάζας γενναίας καὶ ἄρτους ἐπὶ κάλαμόν τινα παραβαλλόμενοι ἢ φύλλα καθαρά, κατακλινέντες ἐπὶ στιβάδων ἐστρωμένων μίλακί τε καὶ μυρρίναις, εὐωχήσονται αὐτοί τε καὶ τὰ παιδία, ἐπιπίνοντες τοῦ οἴνου, ἐστεφανωμένοι καὶ ὑμνοῦντες τοὺς θεούς, ἡδέως συνόντες ἀλλήλοις, οὐχ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν [372c] ποιούμενοι τοὺς παῖδας, εὐλαβούμενοι πενίαν ἢ πόλεμον.
Καὶ ὁ Γλαύκων ὑπολαβών, Ἄνευ ὄψου, ἔφη, ὡς ἔοικας, ποιεῖς τοὺς ἄνδρας ἑστιωμένους.
Ἀληθῆ, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις. ἐπελαθόμην ὅτι καὶ ὄψον ἕξουσιν, ἅλας τε δῆλον ὅτι καὶ ἐλάας καὶ τυρόν, καὶ βολβοὺς καὶ λάχανά γε, οἷα δὴ ἐν ἀγροῖς ἑψήματα, ἑψήσονται. καὶ τραγήματά που παραθήσομεν αὐτοῖς τῶν τε σύκων καὶ ἐρεβίνθων καὶ κυάμων, καὶ μύρτα καὶ φηγοὺς σποδιοῦσιν [372d] πρὸς τὸ πῦρ, μετρίως ὑποπίνοντες· καὶ οὕτω διάγοντες τὸν βίον ἐν εἰρήνῃ μετὰ ὑγιείας, ὡς εἰκός, γηραιοὶ τελευτῶντες ἄλλον τοιοῦτον βίον τοῖς ἐκγόνοις παραδώσουσιν.
Καὶ ὅς, Εἰ δὲ ὑῶν πόλιν, ὦ Σώκρατες, ἔφη, κατεσκεύαζες, τί ἂν αὐτὰς ἄλλο ἢ ταῦτα ἐχόρταζες;
Ἀλλὰ πῶς χρή, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων;
Ἅπερ νομίζεται, ἔφη· ἐπί τε κλινῶν κατακεῖσθαι οἶμαι τοὺς μέλλοντας μὴ ταλαιπωρεῖσθαι, καὶ ἀπὸ τραπεζῶν [372e] δειπνεῖν, καὶ ὄψα ἅπερ καὶ οἱ νῦν ἔχουσι καὶ τραγήματα.
Εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· μανθάνω. οὐ πόλιν, ὡς ἔοικε, σκοποῦμεν μόνον ὅπως γίγνεται, ἀλλὰ καὶ τρυφῶσαν πόλιν. ἴσως οὖν οὐδὲ κακῶς ἔχει· σκοποῦντες γὰρ καὶ τοιαύτην τάχ᾽ ἂν κατίδοιμεν τήν τε δικαιοσύνην καὶ ἀδικίαν ὅπῃ ποτὲ ταῖς πόλεσιν ἐμφύονται. ἡ μὲν οὖν ἀληθινὴ πόλις δοκεῖ μοι εἶναι ἣν διεληλύθαμεν, ὥσπερ ὑγιής τις· εἰ δ᾽ αὖ βούλεσθε, καὶ φλεγμαίνουσαν πόλιν θεωρήσωμεν· οὐδὲν ἀποκωλύει. [373a] ταῦτα γὰρ δή τισιν, ὡς δοκεῖ, οὐκ ἐξαρκέσει, οὐδὲ αὕτη ἡ δίαιτα, ἀλλὰ κλῖναί τε προσέσονται καὶ τράπεζαι καὶ τἆλλα σκεύη, καὶ ὄψα δὴ καὶ μύρα καὶ θυμιάματα καὶ ἑταῖραι καὶ πέμματα, καὶ ἕκαστα τούτων παντοδαπά. καὶ δὴ καὶ ἃ τὸ πρῶτον ἐλέγομεν οὐκέτι τἀναγκαῖα θετέον, οἰκίας τε καὶ ἱμάτια καὶ ὑποδήματα, ἀλλὰ τήν τε ζωγραφίαν κινητέον καὶ τὴν ποικιλίαν, καὶ χρυσὸν καὶ ἐλέφαντα καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα κτητέον. ἦ γάρ;
[373b] Ναί, ἔφη.
Οὐκοῦν μείζονά τε αὖ τὴν πόλιν δεῖ ποιεῖν· ἐκείνη γὰρ ἡ ὑγιεινὴ οὐκέτι ἱκανή, ἀλλ᾽ ἤδη ὄγκου ἐμπληστέα καὶ πλήθους, ἃ οὐκέτι τοῦ ἀναγκαίου ἕνεκά ἐστιν ἐν ταῖς πόλεσιν, οἷον οἵ τε θηρευταὶ πάντες οἵ τε μιμηταί, πολλοὶ μὲν οἱ περὶ τὰ σχήματά τε καὶ χρώματα, πολλοὶ δὲ οἱ περὶ μουσικήν, ποιηταί τε καὶ τούτων ὑπηρέται, ῥαψῳδοί, ὑποκριταί, χορευταί, ἐργολάβοι, σκευῶν τε παντοδαπῶν δημιουργοί, τῶν τε ἄλλων [373c] καὶ τῶν περὶ τὸν γυναικεῖον κόσμον. καὶ δὴ καὶ διακόνων πλειόνων δεησόμεθα· ἢ οὐ δοκεῖ δεήσειν παιδαγωγῶν, τιτθῶν, τροφῶν, κομμωτριῶν, κουρέων, καὶ αὖ ὀψοποιῶν τε καὶ μαγείρων; ἔτι δὲ καὶ συβωτῶν προσδεησόμεθα· τοῦτο γὰρ ἡμῖν ἐν τῇ προτέρᾳ πόλει οὐκ ἐνῆν —ἔδει γὰρ οὐδέν— ἐν δὲ ταύτῃ καὶ τούτου προσδεήσει. δεήσει δὲ καὶ τῶν ἄλλων βοσκημάτων παμπόλλων, εἴ τις αὐτὰ ἔδεται· ἦ γάρ;
Πῶς γὰρ οὔ;
[373d] Οὐκοῦν καὶ ἰατρῶν ἐν χρείαις ἐσόμεθα πολὺ μᾶλλον οὕτω διαιτώμενοι ἢ ὡς τὸ πρότερον;
Πολύ γε.
Καὶ ἡ χώρα γέ που, ἡ τότε ἱκανὴ τρέφειν τοὺς τότε, σμικρὰ δὴ ἐξ ἱκανῆς ἔσται. ἢ πῶς λέγομεν;
Οὕτως, ἔφη.
Οὐκοῦν τῆς τῶν πλησίον χώρας ἡμῖν ἀποτμητέον, εἰ μέλλομεν ἱκανὴν ἕξειν νέμειν τε καὶ ἀροῦν, καὶ ἐκείνοις αὖ τῆς ἡμετέρας, ἐὰν καὶ ἐκεῖνοι ἀφῶσιν αὑτοὺς ἐπὶ χρημάτων κτῆσιν ἄπειρον, ὑπερβάντες τὸν τῶν ἀναγκαίων ὅρον;
[373e] Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, ὦ Σώκρατες.
Πολεμήσομεν δὴ τὸ μετὰ τοῦτο, ὦ Γλαύκων; ἢ πῶς ἔσται;
Οὕτως, ἔφη.
Καὶ μηδέν γέ πω λέγωμεν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μήτ᾽ εἴ τι κακὸν μήτ᾽ εἰ ἀγαθὸν ὁ πόλεμος ἐργάζεται, ἀλλὰ τοσοῦτον μόνον, ὅτι πολέμου αὖ γένεσιν ηὑρήκαμεν, ἐξ ὧν μάλιστα ταῖς πόλεσιν καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ κακὰ γίγνεται, ὅταν γίγνηται.
Πάνυ μὲν οὖν.
Ἔτι δή, ὦ φίλε, μείζονος τῆς πόλεως δεῖ οὔ τι σμικρῷ, [374a] ἀλλ᾽ ὅλῳ στρατοπέδῳ, ὃ ἐξελθὸν ὑπὲρ τῆς οὐσίας ἁπάσης καὶ ὑπὲρ ὧν νυνδὴ ἐλέγομεν διαμαχεῖται τοῖς ἐπιοῦσιν.
Τί δέ; ἦ δ᾽ ὅς· αὐτοὶ οὐχ ἱκανοί;
Οὔκ, εἰ σύ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ἡμεῖς ἅπαντες ὡμολογήσαμεν καλῶς, ἡνίκα ἐπλάττομεν τὴν πόλιν· ὡμολογοῦμεν δέ που, εἰ μέμνησαι, ἀδύνατον ἕνα πολλὰς καλῶς ἐργάζεσθαι τέχνας.
Ἀληθῆ λέγεις, ἔφη.
[374b] Τί οὖν; ἦν δ᾽ ἐγώ· ἡ περὶ τὸν πόλεμον ἀγωνία οὐ τεχνικὴ δοκεῖ εἶναι;
Καὶ μάλα, ἔφη.
Ἦ οὖν τι σκυτικῆς δεῖ μᾶλλον κήδεσθαι ἢ πολεμικῆς;
Οὐδαμῶς.
Ἀλλ᾽ ἄρα τὸν μὲν σκυτοτόμον διεκωλύομεν μήτε γεωργὸν ἐπιχειρεῖν εἶναι ἅμα μήτε ὑφάντην μήτε οἰκοδόμον ἀλλὰ σκυτοτόμον, ἵνα δὴ ἡμῖν τὸ τῆς σκυτικῆς ἔργον καλῶς γίγνοιτο, καὶ τῶν ἄλλων ἑνὶ ἑκάστῳ ὡσαύτως ἓν ἀπεδίδομεν, πρὸς ὃ ἐπεφύκει ἕκαστος καὶ ἐφ᾽ ᾧ ἔμελλε τῶν ἄλλων [374c] σχολὴν ἄγων διὰ βίου αὐτὸ ἐργαζόμενος οὐ παριεὶς τοὺς καιροὺς καλῶς ἀπεργάσεσθαι· τὰ δὲ δὴ περὶ τὸν πόλεμον πότερον οὐ περὶ πλείστου ἐστὶν εὖ ἀπεργασθέντα; ἢ οὕτω ῥᾴδιον, ὥστε καὶ γεωργῶν τις ἅμα πολεμικὸς ἔσται καὶ σκυτοτομῶν καὶ ἄλλην τέχνην ἡντινοῦν ἐργαζόμενος, πεττευτικὸς δὲ ἢ κυβευτικὸς ἱκανῶς οὐδ᾽ ἂν εἷς γένοιτο μὴ αὐτὸ τοῦτο ἐκ παιδὸς ἐπιτηδεύων, ἀλλὰ παρέργῳ χρώμενος; [374d] καὶ ἀσπίδα μὲν λαβὼν ἤ τι ἄλλο τῶν πολεμικῶν ὅπλων τε καὶ ὀργάνων αὐθημερὸν ὁπλιτικῆς ἤ τινος ἄλλης μάχης τῶν κατὰ πόλεμον ἱκανὸς ἔσται ἀγωνιστής, τῶν δὲ ἄλλων ὀργάνων οὐδὲν οὐδένα δημιουργὸν οὐδὲ ἀθλητὴν ληφθὲν ποιήσει, οὐδ᾽ ἔσται χρήσιμον τῷ μήτε τὴν ἐπιστήμην ἑκάστου λαβόντι μήτε τὴν μελέτην ἱκανὴν παρασχομένῳ;
Πολλοῦ γὰρ ἄν, ἦ δ᾽ ὅς, τὰ ὄργανα ἦν ἄξια.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅσῳ μέγιστον τὸ τῶν φυλάκων ἔργον, [374e] τοσούτῳ σχολῆς τε τῶν ἄλλων πλείστης ἂν εἴη καὶ αὖ τέχνης τε καὶ ἐπιμελείας μεγίστης δεόμενον.
Οἶμαι ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ καὶ φύσεως ἐπιτηδείας εἰς αὐτὸ τὸ ἐπιτήδευμα;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ἡμέτερον δὴ ἔργον ἂν εἴη, ὡς ἔοικεν, εἴπερ οἷοί τ᾽ ἐσμέν, ἐκλέξασθαι τίνες τε καὶ ποῖαι φύσεις ἐπιτήδειαι εἰς πόλεως φυλακήν.
Ἡμέτερον μέντοι.
Μὰ Δία, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐκ ἄρα φαῦλον πρᾶγμα ἠράμεθα· ὅμως δὲ οὐκ ἀποδειλιατέον, ὅσον γ᾽ ἂν δύναμις παρείκῃ.
[375a] Οὐ γὰρ οὖν, ἔφη.
Οἴει οὖν τι, ἦν δ᾽ ἐγώ, διαφέρειν φύσιν γενναίου σκύλακος εἰς φυλακὴν νεανίσκου εὐγενοῦς;
Τὸ ποῖον λέγεις;
Οἷον ὀξύν τέ που δεῖ αὐτοῖν ἑκάτερον εἶναι πρὸς αἴσθησιν καὶ ἐλαφρὸν πρὸς τὸ αἰσθανόμενον διωκάθειν, καὶ ἰσχυρὸν αὖ, ἐὰν δέῃ ἑλόντα διαμάχεσθαι.
Δεῖ γὰρ οὖν, ἔφη, πάντων τούτων.
Καὶ μὴν ἀνδρεῖόν γε, εἴπερ εὖ μαχεῖται.
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ἀνδρεῖος δὲ εἶναι ἆρα ἐθελήσει ὁ μὴ θυμοειδὴς εἴτε ἵππος εἴτε κύων ἢ ἄλλο ὁτιοῦν ζῷον; ἢ οὐκ ἐννενόηκας ὡς [375b] ἄμαχόν τε καὶ ἀνίκητον θυμός, οὗ παρόντος ψυχὴ πᾶσα πρὸς πάντα ἄφοβός τέ ἐστι καὶ ἀήττητος;
Ἐννενόηκα.
Τὰ μὲν τοίνυν τοῦ σώματος οἷον δεῖ τὸν φύλακα εἶναι, δῆλα.
Ναί.
Καὶ μὴν καὶ τὰ τῆς ψυχῆς, ὅτι γε θυμοειδῆ.
Καὶ τοῦτο.
Πῶς οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων, οὐκ ἄγριοι ἀλλήλοις τε ἔσονται καὶ τοῖς ἄλλοις πολίταις, ὄντες τοιοῦτοι τὰς φύσεις;
Μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐ ῥᾳδίως.
[375c] Ἀλλὰ μέντοι δεῖ γε πρὸς μὲν τοὺς οἰκείους πρᾴους αὐτοὺς εἶναι, πρὸς δὲ τοὺς πολεμίους χαλεπούς· εἰ δὲ μή, οὐ περιμενοῦσιν ἄλλους σφᾶς διολέσαι, ἀλλ᾽ αὐτοὶ φθήσονται αὐτὸ δράσαντες.
Ἀληθῆ, ἔφη.
Τί οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ποιήσομεν; πόθεν ἅμα πρᾷον καὶ μεγαλόθυμον ἦθος εὑρήσομεν; ἐναντία γάρ που θυμοειδεῖ πρᾳεῖα φύσις.
Φαίνεται.
Ἀλλὰ μέντοι τούτων γε ὁποτέρου ἂν στέρηται, φύλαξ ἀγαθὸς οὐ μὴ γένηται· ταῦτα δὲ ἀδυνάτοις ἔοικεν, καὶ οὕτω [375d] δὴ συμβαίνει ἀγαθὸν φύλακα ἀδύνατον γενέσθαι.
Κινδυνεύει, ἔφη.
Καὶ ἐγὼ ἀπορήσας τε καὶ ἐπισκεψάμενος τὰ ἔμπροσθεν, Δικαίως γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε, ἀποροῦμεν· ἧς γὰρ προυθέμεθα εἰκόνος ἀπελείφθημεν.
Πῶς λέγεις;
Οὐκ ἐννενοήκαμεν ὅτι εἰσὶν ἄρα φύσεις οἵας ἡμεῖς οὐκ ᾠήθημεν, ἔχουσαι τἀναντία ταῦτα.
Ποῦ δή;
Ἴδοι μὲν ἄν τις καὶ ἐν ἄλλοις ζῴοις, οὐ μεντἂν ἥκιστα [375e] ἐν ᾧ ἡμεῖς παρεβάλλομεν τῷ φύλακι. οἶσθα γάρ που τῶν γενναίων κυνῶν, ὅτι τοῦτο φύσει αὐτῶν τὸ ἦθος, πρὸς μὲν τοὺς συνήθεις τε καὶ γνωρίμους ὡς οἷόν τε πρᾳοτάτους εἶναι, πρὸς δὲ τοὺς ἀγνῶτας τοὐναντίον.
Οἶδα μέντοι.
Τοῦτο μὲν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, δυνατόν, καὶ οὐ παρὰ φύσιν ζητοῦμεν τοιοῦτον εἶναι τὸν φύλακα.
Οὐκ ἔοικεν.
Ἆρ᾽ οὖν σοι δοκεῖ ἔτι τοῦδε προσδεῖσθαι ὁ φυλακικὸς ἐσόμενος, πρὸς τῷ θυμοειδεῖ ἔτι προσγενέσθαι φιλόσοφος τὴν φύσιν;
[376a] Πῶς δή; ἔφη· οὐ γὰρ ἐννοῶ.
Καὶ τοῦτο, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τοῖς κυσὶν κατόψει, ὃ καὶ ἄξιον θαυμάσαι τοῦ θηρίου.
Τὸ ποῖον;
Ὅτι ὃν μὲν ἂν ἴδῃ ἀγνῶτα, χαλεπαίνει, οὐδὲ ἓν κακὸν προπεπονθώς· ὃν δ᾽ ἂν γνώριμον, ἀσπάζεται, κἂν μηδὲν πώποτε ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀγαθὸν πεπόνθῃ. ἢ οὔπω τοῦτο ἐθαύμασας;
Οὐ πάνυ, ἔφη, μέχρι τούτου προσέσχον τὸν νοῦν· ὅτι δέ που δρᾷ ταῦτα, δῆλον.
Ἀλλὰ μὴν κομψόν γε φαίνεται τὸ πάθος αὐτοῦ τῆς [376b] φύσεως καὶ ὡς ἀληθῶς φιλόσοφον.
Πῇ δή;
Ἧι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὄψιν οὐδενὶ ἄλλῳ φίλην καὶ ἐχθρὰν διακρίνει ἢ τῷ τὴν μὲν καταμαθεῖν, τὴν δὲ ἀγνοῆσαι. καίτοι πῶς οὐκ ἂν φιλομαθὲς εἴη συνέσει τε καὶ ἀγνοίᾳ ὁριζόμενον τό τε οἰκεῖον καὶ τὸ ἀλλότριον;
Οὐδαμῶς, ἦ δ᾽ ὅς, ὅπως οὔ.
Ἀλλὰ μέντοι, εἶπον ἐγώ, τό γε φιλομαθὲς καὶ φιλόσοφον ταὐτόν;
Ταὐτὸν γάρ, ἔφη.
Οὐκοῦν θαρροῦντες τιθῶμεν καὶ ἐν ἀνθρώπῳ, εἰ μέλλει [376c] πρὸς τοὺς οἰκείους καὶ γνωρίμους πρᾷός τις ἔσεσθαι, φύσει φιλόσοφον καὶ φιλομαθῆ αὐτὸν δεῖν εἶναι;
Τιθῶμεν, ἔφη.
Φιλόσοφος δὴ καὶ θυμοειδὴς καὶ ταχὺς καὶ ἰσχυρὸς ἡμῖν τὴν φύσιν ἔσται ὁ μέλλων καλὸς κἀγαθὸς ἔσεσθαι φύλαξ πόλεως.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.
Οὗτος μὲν δὴ ἂν οὕτως ὑπάρχοι. θρέψονται δὲ δὴ ἡμῖν οὗτοι καὶ παιδευθήσονται τίνα τρόπον; καὶ ἆρά τι προὔργου ἡμῖν ἐστιν αὐτὸ σκοποῦσι πρὸς τὸ κατιδεῖν οὗπερ ἕνεκα [376d] πάντα σκοποῦμεν, δικαιοσύνην τε καὶ ἀδικίαν τίνα τρόπον ἐν πόλει γίγνεται; ἵνα μὴ ἐῶμεν ἱκανὸν λόγον ἢ συχνὸν διεξίωμεν.
Καὶ ὁ τοῦ Γλαύκωνος ἀδελφός, Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ἔγωγε προσδοκῶ προὔργου εἶναι εἰς τοῦτο ταύτην τὴν σκέψιν.
Μὰ Δία, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Ἀδείμαντε, οὐκ ἄρα ἀφετέον, οὐδ᾽ εἰ μακροτέρα τυγχάνει οὖσα.
Οὐ γὰρ οὖν.
Ἴθι οὖν, ὥσπερ ἐν μύθῳ μυθολογοῦντές τε καὶ σχολὴν ἄγοντες λόγῳ παιδεύωμεν τοὺς ἄνδρας.
[376e] Ἀλλὰ χρή.
Τίς οὖν ἡ παιδεία; ἢ χαλεπὸν εὑρεῖν βελτίω τῆς ὑπὸ τοῦ πολλοῦ χρόνου ηὑρημένης; ἔστιν δέ που ἡ μὲν ἐπὶ σώμασι γυμναστική, ἡ δ᾽ ἐπὶ ψυχῇ μουσική.
Ἔστιν γάρ.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ μουσικῇ πρότερον ἀρξόμεθα παιδεύοντες ἢ γυμναστικῇ;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Μουσικῆς δ᾽, εἶπον, τιθεῖς λόγους, ἢ οὔ;
Ἔγωγε.
Λόγων δὲ διττὸν εἶδος, τὸ μὲν ἀληθές, ψεῦδος δ᾽ ἕτερον;
Ναί.
[377a] Παιδευτέον δ᾽ ἐν ἀμφοτέροις, πρότερον δ᾽ ἐν τοῖς ψευδέσιν;
Οὐ μανθάνω, ἔφη, πῶς λέγεις.
Οὐ μανθάνεις, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι πρῶτον τοῖς παιδίοις μύθους λέγομεν; τοῦτο δέ που ὡς τὸ ὅλον εἰπεῖν ψεῦδος, ἔνι δὲ καὶ ἀληθῆ. πρότερον δὲ μύθοις πρὸς τὰ παιδία ἢ γυμνασίοις χρώμεθα.
Ἔστι ταῦτα.
Τοῦτο δὴ ἔλεγον, ὅτι μουσικῆς πρότερον ἁπτέον ἢ γυμναστικῆς.
Ὀρθῶς, ἔφη.
Οὐκοῦν οἶσθ᾽ ὅτι ἀρχὴ παντὸς ἔργου μέγιστον, ἄλλως [377b] τε δὴ καὶ νέῳ καὶ ἁπαλῷ ὁτῳοῦν; μάλιστα γὰρ δὴ τότε πλάττεται, καὶ ἐνδύεται τύπος ὃν ἄν τις βούληται ἐνσημήνασθαι ἑκάστῳ.
Κομιδῇ μὲν οὖν.
Ἆρ᾽ οὖν ῥᾳδίως οὕτω παρήσομεν τοὺς ἐπιτυχόντας ὑπὸ τῶν ἐπιτυχόντων μύθους πλασθέντας ἀκούειν τοὺς παῖδας καὶ λαμβάνειν ἐν ταῖς ψυχαῖς ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἐναντίας δόξας ἐκείναις ἅς, ἐπειδὰν τελεωθῶσιν, ἔχειν οἰησόμεθα δεῖν αὐτούς;
Οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν παρήσομεν.
Πρῶτον δὴ ἡμῖν, ὡς ἔοικεν, ἐπιστατητέον τοῖς μυθοποιοῖς, [377c] καὶ ὃν μὲν ἂν καλὸν [μῦθον] ποιήσωσιν, ἐγκριτέον, ὃν δ᾽ ἂν μή, ἀποκριτέον. τοὺς δ᾽ ἐγκριθέντας πείσομεν τὰς τροφούς τε καὶ μητέρας λέγειν τοῖς παισίν, καὶ πλάττειν τὰς ψυχὰς αὐτῶν τοῖς μύθοις πολὺ μᾶλλον ἢ τὰ σώματα ταῖς χερσίν· ὧν δὲ νῦν λέγουσι τοὺς πολλοὺς ἐκβλητέον.
Ποίους δή; ἔφη.
Ἐν τοῖς μείζοσιν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μύθοις ὀψόμεθα καὶ τοὺς ἐλάττους. δεῖ γὰρ δὴ τὸν αὐτὸν τύπον εἶναι καὶ ταὐτὸν [377d] δύνασθαι τούς τε μείζους καὶ τοὺς ἐλάττους. ἢ οὐκ οἴει;
Ἔγωγ᾽, ἔφη· ἀλλ᾽ οὐκ ἐννοῶ οὐδὲ τοὺς μείζους τίνας λέγεις.
Οὓς Ἡσίοδός τε, εἶπον, καὶ Ὅμηρος ἡμῖν ἐλεγέτην καὶ οἱ ἄλλοι ποιηταί. οὗτοι γάρ που μύθους τοῖς ἀνθρώποις ψευδεῖς συντιθέντες ἔλεγόν τε καὶ λέγουσι.
Ποίους δή, ἦ δ᾽ ὅς, καὶ τί αὐτῶν μεμφόμενος λέγεις;
Ὅπερ, ἦν δ᾽ ἐγώ, χρὴ καὶ πρῶτον καὶ μάλιστα μέμφεσθαι, ἄλλως τε καὶ ἐάν τις μὴ καλῶς ψεύδηται.
Τί τοῦτο;
[377e] Ὅταν εἰκάζῃ τις κακῶς [οὐσίαν] τῷ λόγῳ, περὶ θεῶν τε καὶ ἡρώων οἷοί εἰσιν, ὥσπερ γραφεὺς μηδὲν ἐοικότα γράφων οἷς ἂν ὅμοια βουληθῇ γράψαι.
Καὶ γάρ, ἔφη, ὀρθῶς ἔχει τά γε τοιαῦτα μέμφεσθαι. ἀλλὰ πῶς δὴ λέγομεν καὶ ποῖα;
Πρῶτον μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ μέγιστον καὶ περὶ τῶν μεγίστων ψεῦδος ὁ εἰπὼν οὐ καλῶς ἐψεύσατο ὡς Οὐρανός τε ἠργάσατο ἅ φησι δρᾶσαι αὐτὸν Ἡσίοδος, ὅ τε αὖ Κρόνος [378a] ὡς ἐτιμωρήσατο αὐτόν. τὰ δὲ δὴ τοῦ Κρόνου ἔργα καὶ πάθη ὑπὸ τοῦ ὑέος, οὐδ᾽ ἂν εἰ ἦν ἀληθῆ ᾤμην δεῖν ῥᾳδίως οὕτως λέγεσθαι πρὸς ἄφρονάς τε καὶ νέους, ἀλλὰ μάλιστα μὲν σιγᾶσθαι, εἰ δὲ ἀνάγκη τις ἦν λέγειν, δι᾽ ἀπορρήτων ἀκούειν ὡς ὀλιγίστους, θυσαμένους οὐ χοῖρον ἀλλά τι μέγα καὶ ἄπορον θῦμα, ὅπως ὅτι ἐλαχίστοις συνέβη ἀκοῦσαι.
Καὶ γάρ, ἦ δ᾽ ὅς, οὗτοί γε οἱ λόγοι χαλεποί.
[378b] Καὶ οὐ λεκτέοι γ᾽, ἔφην, ὦ Ἀδείμαντε, ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει. οὐδὲ λεκτέον νέῳ ἀκούοντι ὡς ἀδικῶν τὰ ἔσχατα οὐδὲν ἂν θαυμαστὸν ποιοῖ, οὐδ᾽ αὖ ἀδικοῦντα πατέρα κολάζων παντὶ τρόπῳ, ἀλλὰ δρῴη ἂν ὅπερ θεῶν οἱ πρῶτοί τε καὶ μέγιστοι.
Οὐ μὰ τὸν Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐδὲ αὐτῷ μοι δοκεῖ ἐπιτήδεια εἶναι λέγειν.
Οὐδέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ παράπαν ὡς θεοὶ θεοῖς πολεμοῦσί [378c] τε καὶ ἐπιβουλεύουσι καὶ μάχονται —οὐδὲ γὰρ ἀληθῆ— εἴ γε δεῖ ἡμῖν τοὺς μέλλοντας τὴν πόλιν φυλάξειν αἴσχιστον νομίζειν τὸ ῥᾳδίως ἀλλήλοις ἀπεχθάνεσθαι —πολλοῦ δεῖ γιγαντομαχίας τε μυθολογητέον αὐτοῖς καὶ ποικιλτέον, καὶ ἄλλας ἔχθρας πολλὰς καὶ παντοδαπὰς θεῶν τε καὶ ἡρώων πρὸς συγγενεῖς τε καὶ οἰκείους αὐτῶν— ἀλλ᾽ εἴ πως μέλλομεν πείσειν ὡς οὐδεὶς πώποτε πολίτης ἕτερος ἑτέρῳ ἀπήχθετο οὐδ᾽ ἔστιν τοῦτο ὅσιον, τοιαῦτα λεκτέα μᾶλλον πρὸς [378d] τὰ παιδία εὐθὺς καὶ γέρουσι καὶ γραυσί, καὶ πρεσβυτέροις γιγνομένοις καὶ τοὺς ποιητὰς ἐγγὺς τούτων ἀναγκαστέον λογοποιεῖν. Ἥρας δὲ δεσμοὺς ὑπὸ ὑέος καὶ Ἡφαίστου ῥίψεις ὑπὸ πατρός, μέλλοντος τῇ μητρὶ τυπτομένῃ ἀμυνεῖν, καὶ θεομαχίας ὅσας Ὅμηρος πεποίηκεν οὐ παραδεκτέον εἰς τὴν πόλιν, οὔτ᾽ ἐν ὑπονοίαις πεποιημένας οὔτε ἄνευ ὑπονοιῶν. ὁ γὰρ νέος οὐχ οἷός τε κρίνειν ὅτι τε ὑπόνοια καὶ ὃ μή, ἀλλ᾽ ἃ ἂν τηλικοῦτος ὢν λάβῃ ἐν ταῖς δόξαις [378e] δυσέκνιπτά τε καὶ ἀμετάστατα φιλεῖ γίγνεσθαι· ὧν δὴ ἴσως ἕνεκα περὶ παντὸς ποιητέον ἃ πρῶτα ἀκούουσιν ὅτι κάλλιστα μεμυθολογημένα πρὸς ἀρετὴν ἀκούειν.
Ἔχει γάρ, ἔφη, λόγον. ἀλλ᾽ εἴ τις αὖ καὶ ταῦτα ἐρωτῴη ἡμᾶς, ταῦτα ἅττα τ᾽ ἐστὶν καὶ τίνες οἱ μῦθοι, τίνας ἂν φαῖμεν;
Καὶ ἐγὼ εἶπον· Ὦ Ἀδείμαντε, οὐκ ἐσμὲν ποιηταὶ ἐγώ τε [379a] καὶ σὺ ἐν τῷ παρόντι, ἀλλ᾽ οἰκισταὶ πόλεως· οἰκισταῖς δὲ τοὺς μὲν τύπους προσήκει εἰδέναι ἐν οἷς δεῖ μυθολογεῖν τοὺς ποιητάς, παρ᾽ οὓς ἐὰν ποιῶσιν οὐκ ἐπιτρεπτέον, οὐ μὴν αὐτοῖς γε ποιητέον μύθους.
Ὀρθῶς, ἔφη· ἀλλ᾽ αὐτὸ δὴ τοῦτο, οἱ τύποι περὶ θεολογίας τίνες ἂν εἶεν;
Τοιοίδε πού τινες, ἦν δ᾽ ἐγώ· οἷος τυγχάνει ὁ θεὸς ὤν, ἀεὶ δήπου ἀποδοτέον, ἐάντέ τις αὐτὸν ἐν ἔπεσιν ποιῇ ἐάντε ἐν μέλεσιν ἐάντε ἐν τραγῳδίᾳ.
Δεῖ γάρ.
[379b] Οὐκοῦν ἀγαθὸς ὅ γε θεὸς τῷ ὄντι τε καὶ λεκτέον οὕτω;
Τί μήν;
Ἀλλὰ μὴν οὐδέν γε τῶν ἀγαθῶν βλαβερόν· ἦ γάρ;
Οὔ μοι δοκεῖ.
Ἆρ᾽ οὖν ὃ μὴ βλαβερὸν βλάπτει;
Οὐδαμῶς.
Ὃ δὲ μὴ βλάπτει κακόν τι ποιεῖ;
Οὐδὲ τοῦτο.
Ὃ δέ γε μηδὲν κακὸν ποιεῖ οὐδ᾽ ἄν τινος εἴη κακοῦ αἴτιον;
Πῶς γάρ;
Τί δέ; ὠφέλιμον τὸ ἀγαθόν;
Ναί.
Αἴτιον ἄρα εὐπραγίας;
Ναί.
Οὐκ ἄρα πάντων γε αἴτιον τὸ ἀγαθόν, ἀλλὰ τῶν μὲν εὖ ἐχόντων αἴτιον, τῶν δὲ κακῶν ἀναίτιον.
[379c] Παντελῶς γ᾽, ἔφη.
Οὐδ᾽ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ θεός, ἐπειδὴ ἀγαθός, πάντων ἂν εἴη αἴτιος, ὡς οἱ πολλοὶ λέγουσιν, ἀλλὰ ὀλίγων μὲν τοῖς ἀνθρώποις αἴτιος, πολλῶν δὲ ἀναίτιος· πολὺ γὰρ ἐλάττω τἀγαθὰ τῶν κακῶν ἡμῖν, καὶ τῶν μὲν ἀγαθῶν οὐδένα ἄλλον αἰτιατέον, τῶν δὲ κακῶν ἄλλ᾽ ἄττα δεῖ ζητεῖν τὰ αἴτια, ἀλλ᾽ οὐ τὸν θεόν.
Ἀληθέστατα, ἔφη, δοκεῖς μοι λέγειν.
Οὐκ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀποδεκτέον οὔτε Ὁμήρου οὔτ᾽ ἄλλου [379d] ποιητοῦ ταύτην τὴν ἁμαρτίαν περὶ τοὺς θεοὺς ἀνοήτως ἁμαρτάνοντος καὶ λέγοντος—
ὡς δοιοί τε πίθοι κατακείαται ἐν Διὸς οὔδει
κηρῶν ἔμπλειοι, ὁ μὲν ἐσθλῶν, αὐτὰρ ὃ δειλῶν·
καὶ ᾧ μὲν ἂν μείξας ὁ Ζεὺς δῷ ἀμφοτέρων,
ἄλλοτε μέν τε κακῷ ὅ γε κύρεται, ἄλλοτε δ᾽ ἐσθλῷ·
ᾧ δ᾽ ἂν μή, ἀλλ᾽ ἄκρατα τὰ ἕτερα,
τὸν δὲ κακὴ βούβρωστις ἐπὶ χθόνα δῖαν ἐλαύνει·
[379e] οὐδ᾽ ὡς ταμίας ἡμῖν Ζεὺς—
ἀγαθῶν τε κακῶν τε τέτυκται.
τὴν δὲ τῶν ὅρκων καὶ σπονδῶν σύγχυσιν, ἣν ὁ Πάνδαρος συνέχεεν, ἐάν τις φῇ δι᾽ Ἀθηνᾶς τε καὶ Διὸς γεγονέναι, οὐκ ἐπαινεσόμεθα, οὐδὲ θεῶν ἔριν τε καὶ κρίσιν [380a] διὰ Θέμιτός τε καὶ Διός, οὐδ᾽ αὖ, ὡς Αἰσχύλος λέγει, ἐατέον ἀκούειν τοὺς νέους, ὅτι—
θεὸς μὲν αἰτίαν φύει βροτοῖς,
ὅταν κακῶσαι δῶμα παμπήδην θέλῃ.
ἀλλ᾽ ἐάν τις ποιῇ ἐν οἷς ταῦτα τὰ ἰαμβεῖα ἔνεστιν, τὰ τῆς Νιόβης πάθη, ἢ τὰ Πελοπιδῶν ἢ τὰ Τρωικὰ ἤ τι ἄλλο τῶν τοιούτων, ἢ οὐ θεοῦ ἔργα ἐατέον αὐτὰ λέγειν, ἢ εἰ θεοῦ, ἐξευρετέον αὐτοῖς σχεδὸν ὃν νῦν ἡμεῖς λόγον ζητοῦμεν, καὶ [380b] λεκτέον ὡς ὁ μὲν θεὸς δίκαιά τε καὶ ἀγαθὰ ἠργάζετο, οἱ δὲ ὠνίναντο κολαζόμενοι· ὡς δὲ ἄθλιοι μὲν οἱ δίκην διδόντες, ἦν δὲ δὴ ὁ δρῶν ταῦτα θεός, οὐκ ἐατέον λέγειν τὸν ποιητήν. ἀλλ᾽ εἰ μὲν ὅτι ἐδεήθησαν κολάσεως λέγοιεν ὡς ἄθλιοι οἱ κακοί, διδόντες δὲ δίκην ὠφελοῦντο ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἐατέον· κακῶν δὲ αἴτιον φάναι θεόν τινι γίγνεσθαι ἀγαθὸν ὄντα, διαμαχετέον παντὶ τρόπῳ μήτε τινὰ λέγειν ταῦτα ἐν τῇ αὑτοῦ πόλει, εἰ μέλλει εὐνομήσεσθαι, μήτε τινὰ ἀκούειν, [380c] μήτε νεώτερον μήτε πρεσβύτερον, μήτ᾽ ἐν μέτρῳ μήτε ἄνευ μέτρου μυθολογοῦντα, ὡς οὔτε ὅσια ἂν λεγόμενα εἰ λέγοιτο, οὔτε σύμφορα ἡμῖν οὔτε σύμφωνα αὐτὰ αὑτοῖς.
Σύμψηφός σοί εἰμι, ἔφη, τούτου τοῦ νόμου, καί μοι ἀρέσκει.
Οὗτος μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἷς ἂν εἴη τῶν περὶ θεοὺς νόμων τε καὶ τύπων, ἐν ᾧ δεήσει τούς τε λέγοντας λέγειν καὶ τοὺς ποιοῦντας ποιεῖν, μὴ πάντων αἴτιον τὸν θεὸν ἀλλὰ τῶν ἀγαθῶν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη, ἀπόχρη.
[380d] Τί δὲ δὴ ὁ δεύτερος ὅδε; ἆρα γόητα τὸν θεὸν οἴει εἶναι καὶ οἷον ἐξ ἐπιβουλῆς φαντάζεσθαι ἄλλοτε ἐν ἄλλαις ἰδέαις τοτὲ μὲν αὐτὸν γιγνόμενον, [καὶ] ἀλλάττοντα τὸ αὑτοῦ εἶδος εἰς πολλὰς μορφάς, τοτὲ δὲ ἡμᾶς ἀπατῶντα καὶ ποιοῦντα περὶ αὑτοῦ τοιαῦτα δοκεῖν, ἢ ἁπλοῦν τε εἶναι καὶ πάντων ἥκιστα τῆς ἑαυτοῦ ἰδέας ἐκβαίνειν;
Οὐκ ἔχω, ἔφη, νῦν γε οὕτως εἰπεῖν.
Τί δὲ τόδε; οὐκ ἀνάγκη, εἴπερ τι ἐξίσταιτο τῆς αὑτοῦ [380e] ἰδέας, ἢ αὐτὸ ὑφ᾽ ἑαυτοῦ μεθίστασθαι ἢ ὑπ᾽ ἄλλου;
Ἀνάγκη.
Οὐκοῦν ὑπὸ μὲν ἄλλου τὰ ἄριστα ἔχοντα ἥκιστα ἀλλοιοῦταί τε καὶ κινεῖται; οἷον σῶμα ὑπὸ σιτίων τε καὶ ποτῶν καὶ πόνων, καὶ πᾶν φυτὸν ὑπὸ εἱλήσεών τε καὶ ἀνέμων καὶ τῶν τοιούτων παθημάτων, οὐ τὸ ὑγιέστατον καὶ ἰσχυρότατον [381a] ἥκιστα ἀλλοιοῦται;
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ψυχὴν δὲ οὐ τὴν ἀνδρειοτάτην καὶ φρονιμωτάτην ἥκιστ᾽ ἄν τι ἔξωθεν πάθος ταράξειέν τε καὶ ἀλλοιώσειεν;
Ναί.
Καὶ μήν που καὶ τά γε σύνθετα πάντα σκεύη τε καὶ οἰκοδομήματα καὶ ἀμφιέσματα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον τὰ εὖ εἰργασμένα καὶ εὖ ἔχοντα ὑπὸ χρόνου τε καὶ τῶν ἄλλων παθημάτων ἥκιστα ἀλλοιοῦται.
Ἔστι δὴ ταῦτα.
[381b] Πᾶν δὴ τὸ καλῶς ἔχον ἢ φύσει ἢ τέχνῃ ἢ ἀμφοτέροις ἐλαχίστην μεταβολὴν ὑπ᾽ ἄλλου ἐνδέχεται.
Ἔοικεν.
Ἀλλὰ μὴν ὁ θεός γε καὶ τὰ τοῦ θεοῦ πάντῃ ἄριστα ἔχει.
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ταύτῃ μὲν δὴ ἥκιστα ἂν πολλὰς μορφὰς ἴσχοι ὁ θεός.
Ἥκιστα δῆτα.
Ἀλλ᾽ ἆρα αὐτὸς αὑτὸν μεταβάλλοι ἂν καὶ ἀλλοιοῖ;
Δῆλον, ἔφη, ὅτι, εἴπερ ἀλλοιοῦται.
Πότερον οὖν ἐπὶ τὸ βέλτιόν τε καὶ κάλλιον μεταβάλλει ἑαυτὸν ἢ ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ τὸ αἴσχιον ἑαυτοῦ;
[381c] Ἀνάγκη, ἔφη, ἐπὶ τὸ χεῖρον, εἴπερ ἀλλοιοῦται· οὐ γάρ που ἐνδεᾶ γε φήσομεν τὸν θεὸν κάλλους ἢ ἀρετῆς εἶναι.
Ὀρθότατα, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις. καὶ οὕτως ἔχοντος δοκεῖ ἄν τίς σοι, ὦ Ἀδείμαντε, ἑκὼν αὑτὸν χείρω ποιεῖν ὁπῃοῦν ἢ θεῶν ἢ ἀνθρώπων;
Ἀδύνατον, ἔφη.
Ἀδύνατον ἄρα, ἔφην, καὶ θεῷ ἐθέλειν αὑτὸν ἀλλοιοῦν, ἀλλ᾽ ὡς ἔοικε, κάλλιστος καὶ ἄριστος ὢν εἰς τὸ δυνατὸν ἕκαστος αὐτῶν μένει ἀεὶ ἁπλῶς ἐν τῇ αὑτοῦ μορφῇ.
Ἅπασα, ἔφη, ἀνάγκη ἔμοιγε δοκεῖ.
[381d] Μηδεὶς ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἄριστε, λεγέτω ἡμῖν τῶν ποιητῶν, ὡς—
θεοὶ ξείνοισιν ἐοικότες ἀλλοδαποῖσι,
παντοῖοι τελέθοντες, ἐπιστρωφῶσι πόληας·
μηδὲ Πρωτέως καὶ Θέτιδος καταψευδέσθω μηδείς, μηδ᾽ ἐν τραγῳδίαις μηδ᾽ ἐν τοῖς ἄλλοις ποιήμασιν εἰσαγέτω Ἥραν ἠλλοιωμένην, ὡς ἱέρειαν ἀγείρουσαν—
Ἰνάχου Ἀργείου ποταμοῦ παισὶν βιοδώροις·
[381e] καὶ ἄλλα τοιαῦτα πολλὰ μὴ ἡμῖν ψευδέσθων. μηδ᾽ αὖ ὑπὸ τούτων ἀναπειθόμεναι αἱ μητέρες τὰ παιδία ἐκδειματούντων, λέγουσαι τοὺς μύθους κακῶς, ὡς ἄρα θεοί τινες περιέρχονται νύκτωρ πολλοῖς ξένοις καὶ παντοδαποῖς ἰνδαλλόμενοι, ἵνα μὴ ἅμα μὲν εἰς θεοὺς βλασφημῶσιν, ἅμα δὲ τοὺς παῖδας ἀπεργάζωνται δειλοτέρους.
Μὴ γάρ, ἔφη.
Ἀλλ᾽ ἆρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὐτοὶ μὲν οἱ θεοί εἰσιν οἷοι μὴ μεταβάλλειν, ἡμῖν δὲ ποιοῦσιν δοκεῖν σφᾶς παντοδαποὺς φαίνεσθαι, ἐξαπατῶντες καὶ γοητεύοντες;
Ἴσως, ἔφη.
[382a] Τί δέ; ἦν δ᾽ ἐγώ· ψεύδεσθαι θεὸς ἐθέλοι ἂν ἢ λόγῳ ἢ ἔργῳ φάντασμα προτείνων;
Οὐκ οἶδα, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκ οἶσθα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι τό γε ὡς ἀληθῶς ψεῦδος, εἰ οἷόν τε τοῦτο εἰπεῖν, πάντες θεοί τε καὶ ἄνθρωποι μισοῦσιν;
Πῶς, ἔφη, λέγεις;
Οὕτως, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι τῷ κυριωτάτῳ που ἑαυτῶν ψεύδεσθαι καὶ περὶ τὰ κυριώτατα οὐδεὶς ἑκὼν ἐθέλει, ἀλλὰ πάντων μάλιστα φοβεῖται ἐκεῖ αὐτὸ κεκτῆσθαι.
Οὐδὲ νῦν πω, ἦ δ᾽ ὅς, μανθάνω.
[382b] Οἴει γάρ τί με, ἔφην, σεμνὸν λέγειν· ἐγὼ δὲ λέγω ὅτι τῇ ψυχῇ περὶ τὰ ὄντα ψεύδεσθαί τε καὶ ἐψεῦσθαι καὶ ἀμαθῆ εἶναι καὶ ἐνταῦθα ἔχειν τε καὶ κεκτῆσθαι τὸ ψεῦδος πάντες ἥκιστα ἂν δέξαιντο, καὶ μισοῦσι μάλιστα αὐτὸ ἐν τῷ τοιούτῳ.
Πολύ γε, ἔφη.
Ἀλλὰ μὴν ὀρθότατά γ᾽ ἄν, ὃ νυνδὴ ἔλεγον, τοῦτο ὡς ἀληθῶς ψεῦδος καλοῖτο, ἡ ἐν τῇ ψυχῇ ἄγνοια ἡ τοῦ ἐψευσμένου· ἐπεὶ τό γε ἐν τοῖς λόγοις μίμημά τι τοῦ ἐν τῇ ψυχῇ ἐστὶν παθήματος καὶ ὕστερον γεγονὸς εἴδωλον, οὐ πάνυ [382c] ἄκρατον ψεῦδος. ἢ οὐχ οὕτω;
Πάνυ μὲν οὖν.
Τὸ μὲν δὴ τῷ ὄντι ψεῦδος οὐ μόνον ὑπὸ θεῶν ἀλλὰ καὶ ὑπ᾽ ἀνθρώπων μισεῖται.
Δοκεῖ μοι.
Τί δὲ δὴ τὸ ἐν τοῖς λόγοις [ψεῦδος]; πότε καὶ τῷ χρήσιμον, ὥστε μὴ ἄξιον εἶναι μίσους; ἆρ᾽ οὐ πρός τε τοὺς πολεμίους καὶ τῶν καλουμένων φίλων, ὅταν διὰ μανίαν ἤ τινα ἄνοιαν κακόν τι ἐπιχειρῶσιν πράττειν, τότε ἀποτροπῆς ἕνεκα ὡς φάρμακον χρήσιμον γίγνεται; καὶ ἐν αἷς νυνδὴ [382d] ἐλέγομεν ταῖς μυθολογίαις, διὰ τὸ μὴ εἰδέναι ὅπῃ τἀληθὲς ἔχει περὶ τῶν παλαιῶν, ἀφομοιοῦντες τῷ ἀληθεῖ τὸ ψεῦδος ὅτι μάλιστα, οὕτω χρήσιμον ποιοῦμεν;
Καὶ μάλα, ἦ δ᾽ ὅς, οὕτως ἔχει.
Κατὰ τί δὴ οὖν τούτων τῷ θεῷ τὸ ψεῦδος χρήσιμον; πότερον διὰ τὸ μὴ εἰδέναι τὰ παλαιὰ ἀφομοιῶν ἂν ψεύδοιτο;
Γελοῖον μεντἂν εἴη, ἔφη.
Ποιητὴς μὲν ἄρα ψευδὴς ἐν θεῷ οὐκ ἔνι.
Οὔ μοι δοκεῖ.
Ἀλλὰ δεδιὼς τοὺς ἐχθροὺς ψεύδοιτο;
[382e] Πολλοῦ γε δεῖ.
Ἀλλὰ δι᾽ οἰκείων ἄνοιαν ἢ μανίαν;
Ἀλλ᾽ οὐδείς, ἔφη, τῶν ἀνοήτων καὶ μαινομένων θεοφιλής.
Οὐκ ἄρα ἔστιν οὗ ἕνεκα ἂν θεὸς ψεύδοιτο.
Οὐκ ἔστιν.
Πάντῃ ἄρα ἀψευδὲς τὸ δαιμόνιόν τε καὶ τὸ θεῖον.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.
Κομιδῇ ἄρα ὁ θεὸς ἁπλοῦν καὶ ἀληθὲς ἔν τε ἔργῳ καὶ λόγῳ, καὶ οὔτε αὐτὸς μεθίσταται οὔτε ἄλλους ἐξαπατᾷ, οὔτε κατὰ φαντασίας οὔτε κατὰ λόγους οὔτε κατὰ σημείων πομπάς, οὔθ᾽ ὕπαρ οὐδ᾽ ὄναρ.
[383a] Οὕτως, ἔφη, ἔμοιγε καὶ αὐτῷ φαίνεται σοῦ λέγοντος.
Συγχωρεῖς ἄρα, ἔφην, τοῦτον δεύτερον τύπον εἶναι ἐν ᾧ δεῖ περὶ θεῶν καὶ λέγειν καὶ ποιεῖν, ὡς μήτε αὐτοὺς γόητας ὄντας τῷ μεταβάλλειν ἑαυτοὺς μήτε ἡμᾶς ψεύδεσι παράγειν ἐν λόγῳ ἢ ἐν ἔργῳ;
Συγχωρῶ.
Πολλὰ ἄρα Ὁμήρου ἐπαινοῦντες, ἀλλὰ τοῦτο οὐκ ἐπαινεσόμεθα, τὴν τοῦ ἐνυπνίου πομπὴν ὑπὸ Διὸς τῷ Ἀγαμέμνονι· οὐδὲ Αἰσχύλου, ὅταν φῇ ἡ Θέτις τὸν Ἀπόλλω ἐν τοῖς αὑτῆς [383b] γάμοις ᾄδοντα «ἐνδατεῖσθαι τὰς ἑὰς εὐπαιδίας»—
νόσων τ᾽ ἀπείρους καὶ μακραίωνας βίους,
ξύμπαντά τ᾽ εἰπὼν θεοφιλεῖς ἐμὰς τύχας
παιᾶν᾽ ἐπηυφήμησεν, εὐθυμῶν ἐμέ.
κἀγὼ τὸ Φοίβου θεῖον ἀψευδὲς στόμα
ἤλπιζον εἶναι, μαντικῇ βρύον τέχνῃ·
ὁ δ᾽, αὐτὸς ὑμνῶν, αὐτὸς ἐν θοίνῃ παρών,
αὐτὸς τάδ᾽ εἰπών, αὐτός ἐστιν ὁ κτανὼν
τὸν παῖδα τὸν ἐμόν—
[383c] ὅταν τις τοιαῦτα λέγῃ περὶ θεῶν, χαλεπανοῦμέν τε καὶ χορὸν οὐ δώσομεν, οὐδὲ τοὺς διδασκάλους ἐάσομεν ἐπὶ παιδείᾳ χρῆσθαι τῶν νέων, εἰ μέλλουσιν ἡμῖν οἱ φύλακες θεοσεβεῖς τε καὶ θεῖοι γίγνεσθαι, καθ᾽ ὅσον ἀνθρώπῳ ἐπὶ πλεῖστον οἷόν τε.
Παντάπασιν, ἔφη, ἔγωγε τοὺς τύπους τούτους συγχωρῶ, καὶ ὡς νόμοις ἂν χρῴμην.
Πολιτεία Βιβλίο Α (327a-354c)
[Κατά τον Γλαύκωνα το δίκαιο έχει τεθεί από την αδυναμία του αδικείν]
[357a] Εγώ λοιπόν, αφού είπ᾽ αυτά, πίστευα πως είχα πια γλιτώσει από τη συζήτηση· ήταν όμως, καθώς φαίνεται, το προοίμιο μόνο αυτό, γιατί ο Γλαύκων, που έχει πάντα μοναδική πραγματικώς γενναιότητα σ᾽ όλες τις περιστάσεις, δεν του καλοφάνηκε και τότε που έριξε κάτω τ᾽ άρματα ο Θρασύμαχος, αλλά πήρε το λόγο και·
Θέλεις, είπε, Σωκράτη, να φαίνεται πως μας έπεισες, ή [357b] να μας πείσεις πραγματικώς, ότι με κάθε τρόπο προτιμότερη είναι η δικαιοσύνη από την αδικία;
Αυτό βέβαια θα προτιμούσα κι εγώ, είπα, αν ήταν στο χέρι μου.
Δεν το καταφέρνεις λοιπόν τότε αυτό που θες· γιατί, έλα πες μου: δεν παραδέχεσαι πως υπάρχει ένα είδος αγαθά, που θα θέλαμε να τα ᾽χομε όχι για τα αποτελέσματά των, αλλά μονάχα γι᾽ αυτά τα ίδια; όπως λόγου χάριν η χαρά και οι ηδονές που δε βλάπτουν και που καμιά άλλη συνέπεια δεν έχουν κατόπι, παρά μας δίνουν μόνο της ευχαρίστηση να τις απολαβαίνομε;
Μάλιστα, υπάρχει ένα τέτοιο είδος αγαθά.
[357c] Μα δεν υπάρχουν κι άλλα, που τ᾽ αγαπούμε και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τα αποτελέσματά των; όπως έξαφνα η ορθή κρίση, η όραση, η υγεία, που τα επιθυμούμε να τα ᾽χομε και για τους δυο αυτούς λόγους;
Μάλιστα.
Δε βλέπεις όμως κι ένα τρίτο είδος, όπως είναι να γυμνάζει κανείς τα σώματα, να τα θεραπεύει με τη σκληραγωγία, να εξασκεί τη γιατρική και κάθε άλλο προσοδοφόρο επάγγελμα; Γιατί αυτά βέβαια είναι μεν κοπιαστικά, μας ωφελούν όμως και τα επιζητούμε όχι γι᾽ αυτά τα ίδια, [357d] αλλά για τα κέρδη και τις άλλες ωφέλειες που μας παρέχουν.
Πραγματικώς, υπάρχει κι αυτό το τρίτο είδος· μα γιατί αυτές οι ερωτήσεις;
Σε ποιό απ᾽ αυτά τα είδη βάζεις τη δικαιοσύνη;
[358a] Εγώ; στο καλύτερο βέβαια από τα τρία, σε κείνα δηλαδή τα αγαθά, που πρέπει να τα επιζητούν και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τ᾽ αποτελέσματά τους όσοι θέλουν να είναι πραγματικώς μακάριοι.
Δεν είναι όμως αυτής της ιδέας και οι περισσότεροι, αλλά βάζουν τη δικαιοσύνη στα κοπιαστικά αγαθά, που μόνο για τα κέρδη και για τη δόξα που εξασφαλίζουν μπορεί κανείς να τα εξασκεί, μα που πρέπει να τα αποφεύγει κανείς γι᾽ αυτά τα ίδια, επειδή είναι πραγματικώς αφόρητα.
Το γνωρίζω, είπα εγώ, πως αυτή είναι η ιδέα του κόσμου και γι᾽ αυτό πριν κι ο Θρασύμαχος της έψαλε τον αναβαλλόμενο· μα εγώ φαίνεται πως είμαι ένας χοντροκέφαλος.
[358b] Στάσου λοιπόν να δούμε, αν θα επιμένεις στην ιδέα σου, αφού ακούσεις και μένα. Γιατί ο Θρασύμαχος, μου φαίνεται, γητεύτηκε από σένα γρηγορότερα απ᾽ ό,τι έπρεπε, σαν το φίδι· εμένα όμως δε μου γέμισαν το νου αποδείξεις σας για τη δικαιοσύνη και την αδικία· κι επιθυμώ ν᾽ ακούσω ποιά είναι η ουσία του καθενός, και ποιά δύναμη έχει από μόνο του όταν υπάρχει μέσα στην ψυχή, χωρίς να δίνω πεντάρα για τα κέρδη και τ᾽ άλλα τ᾽ αποτελέσματα που μπορεί να βγαίνουν απ᾽ αυτό. Νά λοιπόν πώς εννοώ να καταπιαστώ με το ζήτημα, αν είσαι και συ σύμφωνος.
[358c] Θα πάρω απ᾽ εξαρχής το λόγο του Θρασυμάχου και θα πω πρώτα τί πράμα είναι η δικαιοσύνη κατά την κοινή αντίληψη και ποιά είναι η αρχή της· έπειτα, πως όλοι που την εξασκούν το κάνουν απ᾽ ανάγκη κι όχι γιατί τη θεωρούν καλό πράγμα· τρίτο, πως είναι πολύ φυσικό να το παίρνουν έτσι, γιατί είναι πολύ προτιμότερη η ζωή του αδίκου από του δικαίου, καθώς τουλάχιστον λέγουν.
Εγώ ίσως και να μην το παραδέχομαι· δεν ξέρω όμως και καλά καλά τί ν᾽ αποφασίσω, καθώς μου έχουν γεμίσει τ᾽ αυτιά ο Θρασύμαχος και χίλιοι άλλοι, ενώ την υπεράσπιση της δικαιοσύνης, πως [358d] είναι καλύτερη από την αδικία, από κανένα ακόμη δεν την άκουσα όπως θέλω· και θέλω να την ακούσω να εγκωμιάζεται για τον εαυτό της μόνο· και να σου πω, από σένα είναι που περιμένω να τ᾽ ακούσω αυτό. Γι᾽ αυτό κι εγώ θα εκταθώ στον έπαινο του αδίκου βίου, για να σου δείξω πώς εννοώ ν᾽ ακούσω κι από σένα την κατηγορία της αδικίας και τον πανηγυρικό της δικαιοσύνης. Από σένα τώρα εξαρτάται αν θέλεις να ικανοποιήσεις την επιθυμία μου.
Με όλη μου την ευχαρίστηση, είπα εγώ· γιατί για ποιό άλλο πράγμα θα χαίρονταν περισσότερο ένας άνθρωπος με νου, να μιλεί και ν᾽ ακούει συχνότερα;
[358e] Πολύ λαμπρά λέγεις· άκουε λοιπόν τώρα εκείνο το πρώτο, που έλεγα πως θα πω: τί είναι, ποιά η ουσία και ποιά η αρχή της δικαιοσύνης.
Είναι, λέγουν, από τη φύση καλό πράγμα να αδικεί κανείς, αλλά κακό να αδικείται, και μάλιστα πολύ περισσότερο κακό απ᾽ ό,τι είναι καλό ν᾽ αδικεί· ώστε οι άνθρωποι, αφού με το ν᾽ αδικούν και να αδικούνται μεταξύ των εδοκίμασαν και τα δυο, όσοι απ᾽ αυτούς δεν είχαν τη δύναμη ούτε [359a] ν᾽ αποφεύγουν τις αδικίες των άλλων, ούτε οι ίδιοι ν᾽ αδικούν, εσχημάτισαν την ιδέα πως τους είναι συμφερότερο να συμφωνήσουν μεταξύ τους μήτε ν᾽ αδικούν μήτε ν᾽ αδικούνται· και από τότε άρχισαν να βάζουν νόμους και να κάνουν συμφωνίες μεταξύ τους, και να ονομάζουν δίκαιο και νόμιμο εκείνο που προστάζει ο νόμος· και αυτό είναι η γέννηση και η ουσία της δικαιοσύνης, που είναι το μέσο μεταξύ του καλύτερου, δηλαδή ν᾽ αδικεί κανείς χωρίς να παθαίνει τίποτα, και του χειρότερου, δηλαδή να μην έχει κανείς τη δύναμη να εκδικείται όταν τον αδικούν·
το δίκαιο λοιπόν, που είναι το μέσο αυτών των δυο, ικανοποιεί όχι επειδή είναι αφεαυτού [359b] καλό πράγμα, αλλά επειδή η αδυναμία πολλών να αδικούν το κάνει να το τιμούν για τέτοιο· γιατί ένας που μπορεί να κάνει το άδικο και είναι πραγματικώς άντρας, ποτέ δεν θα μπορούσε νά ᾽ρθει με κανένα σε τέτοιο συμβιβασμό, ώστε μήτε ν᾽ αδικεί μήτε ν᾽ αδικείται· γιατί αυτό θα ήταν τρέλα εκ μέρους του. Αυτή λοιπόν και τέτοια είναι, Σωκράτη, η φύση της δικαιοσύνης, και από τα τέτοια που είπαμε είναι που γεννήθηκε, καθώς λένε.
Και για να εννοήσομε καλύτερα πως και όσοι εξασκούν τη δικαιοσύνη, από αδυναμία των, επειδή δεν είναι ικανοί να αδικούν, το κάνουν όχι μ᾽ ευχαρίστησή των, επειδή δεν είναι ικανοί να αδικούν, το κάνουν όχι μ᾽ ευχαρίστησή των, ας κάμομε [359c] την ακόλουθη υπόθεση: δίνομε και στους δυο, και στον δίκαιο και στον άδικο, την εξουσία να κάνουν ό,τι θέλουν και μεις τους παρακολουθούμε για να δούμε πού θα οδηγήσει τον καθένα η επιθυμία του.
Είναι αδύνατο να μην πιάσομε επ᾽ αυτοφώρω τον δίκαιο να βαδίζει στα ίχνη του αδίκου, από τη φυσική πλεονεξία που κάθε φύση την επιδιώκει έτσι ορμέφυτα, αναγκάζεται όμως με τη βία του νόμου να σέβεται την ισότητα. Και θα ήταν τέτοια μάλιστα η εξουσία που λέγω εγώ, σαν [359d] εκείνη τη δύναμη που λέγουν πως έλαβε μια φορά o Γύγης, ο πρόγονος του Λυδού.
Αυτός δηλαδή ήταν βοσκός στην υπηρεσία του βασιλιά της Λυδίας και μια φορά, ύστερ᾽ από μια μεγάλη μπόρα και σεισμό, σκίστηκε η γη κι έγινε ένα χάσμα στο μέρος ακριβώς που έβοσκε. Αυτός από περιέργεια κατέβηκε μέσα, όπου βλέπει, καθώς διηγούνται, και άλλα θαυμάσια πράγματα κι ένα άλογο, που είχε στα πλευρά του κάτι παραθυράκια· σκύφτει λοιπόν και βλέπει μέσα από κει έναν νεκρό, μα, καθώς φαίνονταν, πολύ μεγαλύτερο από συνηθισμένο άνθρωπο και που τίποτε άλλο δε φορούσε παρά ένα χρυσό δαχτυλίδι [359e] στο χέρι, που του το πήρε και βγήκε έξω.
Όταν κατόπι μαζευτήκανε οι βοσκοί, όπως συνήθιζαν κάθε μήνα, να δώσουν αναφορά στο βασιλέα για τα κοπάδια του, ήρθε και κείνος με το δαχτυλίδι στο χέρι· καθώς λοιπόν κάθονταν με τους άλλους, έτυχε να στρέψει την πέτρα του δαχτυλιδιού από το μέσα μέρος κι αμέσως [360a] έγινε άφαντος στους άλλους που βρίσκονταν εκεί κι άρχισαν να μιλούν γι᾽ αυτόν σαν να ήταν φευγάτος.
Εκείνος παραξενεύτηκε και ψηλαφητά γύρισε πάλι το δαχτυλίδι προς το έξω μέρος, κι αμέσως έγινε φανερός. Κι αφού το παρατήρησε αυτό, ξαναδοκίμαζε το δαχτυλίδι, αν έχει πραγματικώς αυτή τη δύναμη, όταν το στρέφει από τη μέσα μεριά να χάνεται από τα μάτια των άλλων, και όταν προς τα έξω να παρουσιάζεται πάλι· αφού το βεβαιώθηκε ενήργησε να πάει κι αυτός με τους άλλους βοσκούς, που ήταν να δώσουν τους λογαριασμούς στο βασιλέα, και κει [360b] τα κατάφερε να τα ψήσει με τη βασίλισσα κι αφού μαζί οι δυο των σκοτώνουν το βασιλιά, παίρνει αυτός το θρόνο.
Αν λοιπόν υπήρχαν δυο τέτοια δαχτυλίδια και φορούσε το ένα ο δίκαιος και το άλλο ο άδικος, κανείς δε θα βρίσκονταν, καθώς ήθελε φανεί, με τόσο ατσαλένιο χαρακτήρα, που να διατηρηθεί στη δικαιοσύνη και να έχει τη γενναιότητα να το κρατήσει και να μη βάλει το χέρι του στα αγαθά των άλλων, ενώ θα είχε την εξουσία κι από την αγορά να παίρνει ό,τι ήθελε [360c] και μέσα στα ξένα σπίτια να μπαίνει και να έρχεται σε σχέσεις μ᾽ όποιον ήθελε, και να σκοτώνει τον ένα και να γλιτώνει τον άλλο από τη φυλακή, κι όλα τα πάντα να κάνει σα θεός μέσα στους ανθρώπους.
Και γενικά τίποτα διαφορετικό δε θα ᾽κανε από τον άλλο τον άδικο, αλλά κι οι δυο τους τον ίδιο το δρόμο θα ᾽παιρναν. Τίποτα λοιπόν δε θα μπορούσε ν᾽ αποδείξει καλύτερ᾽ απ᾽ αυτό το παράδειγμα, πως κανείς δεν είναι δίκαιος από ευχαρίστησή του, μα από ανάγκη, επειδή δεν είναι πράγμα αφεαυτού του καλό, κι όπου κανείς νομίζει πως είναι ικανός να αδικεί, αδικεί.
Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει, και πολύ δίκαια, καθώς θα πουν όσοι υποστηρίζουν αυτό το λόγο, [360d] πως πολύ περισσότερο τον ωφελεί η αδικία παρά η δικαιοσύνη· κι αν κανείς, που έπαιρνε τέτοια εξουσία, δε θα ᾽θελε ποτέ ν᾽ αδικήσει μηδέ να βάλει χέρι σε ξένο πράγμα, θα τον περνούσαν για τον πιο κακομοιριασμένο και ανόητο όλοι όσοι έχουν αίσθηση· το πολύ να τον επαινούν στα φανερά και να γελούν έτσι ο ένας τον άλλο, από φόβο μην πάθουν τίποτα κι οι ίδιοι. Έτσι λοιπόν αυτά.
[360e] Για να κρίνομε τώρα πώς ζουν αυτοί οι δυο άνθρωποι που λέμε, θα είμαστε σε θέση να κάμομε σωστή την κρίση μας, αν πάρομε κι εξετάσομε χωριστά έναν δικαιότατο κι έναν αδικότατο άνθρωπο· αλλιώς όχι.
Και πώς θα γίνει το ξεχώρισμα αυτό; να, έτσι: Τίποτα να μην αφαιρέσομε ούτε από την αδικία του αδίκου, ούτε από τη δικαιοσύνη του δικαίου, αλλά να πάρομε και τον ένα και τον άλλο τέλειο στο είδος της ζωής που κάνει.
Πρώτα λοιπόν ο άδικος να είναι σαν οι πιο μοναδικοί τεχνίτες στη δουλειά τους· όπως λόγου χάριν ένας πρώτης τάξεως καπετάνιος ή ένας περιφημότατος γιατρός, που να παίρνει μεμιάς η ματιά του ποιά είναι αδύνατα και ποιά είναι δυνατά [361a] για την τέχνη του, κι αυτά αμέσως να τα επιχειρίζεται και να παρατά εκείνα τα άλλα·
κι ακόμα αν πέσει κάπου σε κανένα λάθος, να είναι σε θέση να το διορθώνει. Έτσι λέγω και ο άδικος, με τόση επιδεξιότητα να βγάζει πέρα τις αδικίες του, που να είναι αδύνατο να πιαστεί· κι αν αφήσει να τον πιάσουν, δε θα ᾽ναι πια ο τέλειος άδικος, όπως τον δεχτήκαμε, αλλά άξιος για όλη μας την περιφρόνηση, γιατί το άκρον άωτον της αδικίας είναι να τον θεωρούν κανένα δίκαιο, ενώ δεν είναι.
Ας δώσομε λοιπόν στον τέλειο άδικο την πιο τέλεια αδικία και ας μην του αφαιρέσομε, αλλ᾽ ας του αφήσομε το δικαίωμα, αν και θα διαπράττει τις μεγαλύτερες αδικίες, [361b] να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη υπόληψη δικαιοσύνης, κι αν κάπου πέσει έξω, να είναι σε θέση να επανορθώσει το λάθος του, και να έχει και αρκετή ευγλωττία, που να βγαίνει λάδι, αν τύχει και τον σύρουν στα δικαστήρια για καμιά του αδικία, κι αν η χρεία το καλέσει, και τη βία να βάζει σε ενέργεια, γιατί και ο ίδιος θα ᾽χει την τόλμη και τη δύναμη και φίλους και περιουσία θα έχει προετοιμάσει.
Τώρα ας βάλομε πλάι σ᾽ αυτόν, σύμφωνα με την υπόθεσή μας, τον δίκαιο, έναν άνθρωπο άκακο και ειλικρινή, που καθώς λέγει ο Αισχύλος: να είναι θέλει και όχι να φαίνεται αγαθός.
Ας του αφαιρέσομε λοιπόν το να θεωρείται δίκαιος· γιατί αν περνά για τέτοιος, [361c] θα τον φορτώνουν φυσικά με τιμές και με χαρίσματα και δε θα ᾽μαστε πια βέβαιοι αν θα ᾽ναι τέτοιος για τα δώρα και τις τιμές που θα ᾽χει, ή από αγάπη της δικαιοσύνης.
Ας τον απογυμνώσουμε λοιπόν απ᾽ όλα τα άλλα, εκτός από τη δικαιοσύνη κι ας τον κάμομε να είναι ολωσδιόλου το αντίθετο από κείνο τον πρώτο· έτσι, χωρίς να έχει κάμει ποτέ την παραμικρότερη αδικία, ας τον θεωρούν για το χειρότερο κακούργο, για να περάσει η αρετή του από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες, χωρίς να τον επηρεάζει η κακή ιδέα του κόσμου κι όσα προέρχονται απ᾽ αυτήν· κι ας μη παραστρατήσει από το δρόμο του ώσπου [361d] να πεθάνει, έτσι που να περνά σ᾽ όλη του τη ζωή για άδικος, ενώ αυτός ήταν ο πιο δίκαιος άνθρωπος.
Έτσι λοιπόν που θα έχουμε μπρος μας τα δυο αυτά πρότυπα, της πιο τέλειας δικαιοσύνης το ένα και της πιο τέλειας αδικίας το άλλο, θα είμαστε σε θέση να κρίνομε τίνος από τους δυο η ζωή είναι πιο ευτυχισμένη.
Πω, πω, καλέ μου Γλαύκων, είπα εγώ, με πόση επιτηδειότητα και δύναμη καθαρίζεις και τους δυο, σαν να ήταν αγάλματα, από το καθετί, για να υποβληθούν στην κρίση μας!
Όσο μπορώ καλύτερα, είπε· κι αφού τους πήραμε τέτοιους, καθόλου δύσκολο δεν είναι, μου φαίνεται, να εκθέσομε και [361e] τη ζωή που περιμένει τον καθένα τους.
Ας αρχίσομε λοιπόν, αφού μόνο σε παρακαλέσω, Σωκράτη, αν τα λέγω κάπως πιο χοντρά, να μην το παίρνεις πως τα λέγω εγώ, αλλά εκείνοι που προτιμούν την αδικία από τη δικαιοσύνη.
Και λοιπόν θα πουν αυτοί πως ο δίκαιος θα μαστιγωθεί, θα στρεβλωθεί, [362a] θα ριχτεί στις φυλακές, θα τυφλωθεί με πυρωμένο σίδερο και τελευταία, αφού περάσει απ᾽ όλα τα βασανιστήρια, θα ανασκολοπισθεί κι έτσι θα μάθει πως δεν είναι ανάγκη να θέλει να είναι κανείς δίκαιος, αλλά να περνά για τέτοιος. Και ο στίχος επομένως του Αισχύλου θα ήταν πιο σωστό να εφαρμόζεται για τον άδικο. Και τωόντι, επειδή αυτός έχει δοθεί σ᾽ ένα πράγμα που έχει αληθινή υπόσταση και δε ζει για την υπόληψη του κόσμου, θέλει όχι να νομίζεται άδικος, μα να είναι τέτοιος,
βαθύ καρπολογώντας μες στο νου του αυλάκι,
[362b] απ᾽ όπου οι καλοστόχαστες βουλές βλασταίνουν.
Και πρώτα πρώτα, αφού θα περνά για δίκαιος, θα έχει τα ανώτερα αξιώματα της πολιτείας, θα παίρνει γυναίκα απ᾽ όποιο σπίτι θέλει, με τον ίδιο τρόπο θα παντρεύει και τα παιδιά του, θα γίνεται συνέταιρος σε όσες επιχειρήσεις θέλει και σ᾽ όλ᾽ αυτά θα βγαίνει πάντα κερδημένος, γιατί βέβαια δε θα δυσκολεύεται καθόλου να εκμεταλλεύεται τους άλλους με τον αισχρότερο τρόπο· και σε δικαστικούς αγώνες αν μπλέξει, είτε ιδιωτικούς, είτε δημοσίους, θα τα ξεκεφαλώσει μια χαρά με ζημία των αντιπάλων του και ωφέλεια δική του· με τη μεγάλη περιουσία, που δίχως άλλο θ᾽ αποκτήσει από τις αδικίες του, [326c] θα είναι σε θέση να ευεργετεί τους φίλους του, να βλάπτει τους εχθρούς του, να κάνει στους θεούς μεγαλοπρεπείς θυσίες και πλούσια αφιερώματα και να αποκτά την εύνοια των θεών και όσων ανθρώπων θέλει πολύ ασφαλέστερα και βεβαιότερα, παρότι μπορεί να το κάμει ο δίκαιος· ώστε πολύ φυσικά να συμπεραίνει κανείς πως του αξίζει αυτός να είναι πιο αγαπητός στους θεούς από τον δίκαιο.
Τέτοια λοιπόν ζωή, λέγουν έχει ετοιμασθεί για τον άδικο κι από μέρους των θεών κι από μέρους των ανθρώπων, πολύ βέβαια πιο ευτυχισμένη από τη ζωή του δικαίου.
Κατά τον Αδείμαντο, όσοι επαινούν τη δικαιοσύνη το κάνουν μόνο για τις ωφέλειες που πορίζει
[326d] Αφού είπε αυτά ο Γλαύκων, εγώ κάτι είχα στο νου μου ν᾽ απαντήσω. Μα πρόλαβε ο αδελφός του ο Αδείμαντος και μ᾽ αρώτησε· Φαντάζεσαι λοιπόν, Σωκράτη, να έχει αναπτυχθεί όσο χρειάζεται το θέμα;
Και γιατί όχι;
Εγώ λέγω πως παραλείφθηκε ίσα ίσα εκείνο, που δεν έπρεπε να παραλειφθεί.
Ε λοιπόν, καθώς λέει κι η παροιμία, αδερφός τον αδερφό βοηθά· ώστε και συ, αν έχει παραλείψει αυτός τίποτε, έλα σε βοήθειά του. Αν και αρκούν και όσα είπε να με θέσουν, εμένα, εκτός μάχης, και να με κάμουν ανίκανο να υπερασπισθώ τη δικαιοσύνη.
[326e] Άφηνέ τα αυτά τώρα, κι άκου τί θα πω και γω. Γιατί πρέπει να εξετάσομε το ζήτημα κι από την αντίθετή του όψη και ν᾽ ακούσομε και τα επιχειρήματα εκείνων που παίρνουν το μέρος της δικαιοσύνης και κατηγορούν την αδικία, για να καταδειχθεί σαφέστερα εκείνο που μου φαίνεται πως ήθελε ο Γλαύκων.
Συνιστούν λοιπόν γενικώς και συμβουλεύουν οι πατέρες τα παιδιά των, και όλοι όσοι [363a] έχουν νέους στην κηδεμονία των, πως πρέπει να είναι κανείς δίκαιος, όχι γιατί θέλουν μ᾽ αυτό να επαινέσουν τη δικαιοσύνη, αλλά για τα πλεονεκτήματα που εξασφαλίζει, ώστε, όταν κατορθώσει κανείς να περνά για δίκαιος, ν᾽ αποκτά μ᾽ αυτή την υπόληψη αξιώματα και γάμους και όλα όσα μας αράδιασε τώρα ο Γλαύκων πως κερδίζει ο άδικος.
Προχωρούν όμως και πάρα πέρα αυτοί και προσθέτουν τα άφθονα αγαθά, που λέγουν πως θα σκορπούν οι θεοί στους δικαίους, μια που έχουν εξασφαλισμένη την ευμένειά των, όπως τα λέγουν κι ο καλός μας ο Ησίοδος κι ο Όμηρος, ο πρώτος, πως οι θεοί έκαμαν τις βαλανιδιές [363b] για τους δικαίους και πως γι᾽ αυτούς έχει η κορφή τους τον καρπό κι έχει ο κορμός μελίσσια και μέσα στο παχύ μαλλί πνίγουνται οι προβατίνες,
κι άλλα πολλά παρόμοια αγαθά· τα ίδια κι ο δεύτερος, που λέει για κάποιον πως
σαν τον καλό το βασιλιά, που σα θεός μοιράζει τη δικαιοσύνη στους λαούς, η παχιά γη τού φέρνει [363c] σιτάρι και γεννήματα, πλήθιους καρπούς τα δέντρα,
πάντα φτουρούν οι στάνες του, ψάρια οι γιαλοί του βγάζουν.
Ο Μουσαίος πάλι κι ο γιος του ακόμη γενναιότερα αγαθά τάζουν στους δικαίους από μέρους των θεών· γιατί, αφού μετά το θάνατό τους τούς οδηγήσουν στον Άδη, τους στρώνουν ξαπλωμένους στο συμπόσιο των ευσεβών, που έχουν ετοιμάσει, κι εκεί πια περνούν όλη τη ζωή τους [363d] πίνοντας και διασκεδάζοντας στεφανωμένοι, σαν να ήταν η καλύτερη αμοιβή για την αρετή τους το αιώνιο το μεθύσι.
Άλλοι πάλι δεν περιορίζουν ως εκεί μόνο τις αμοιβές από μέρους των θεών, γιατί λέγουν πως παιδιά των παιδιών τους και γενεές γενεών αφήνουν πίσω τους οι ευσεβείς και οι εύορκοι.
M᾽ αυτά και μ᾽ άλλα τέτοια εγκωμιάζουν τη δικαιοσύνη· τους ασεβείς πάλι και τους αδίκους τους χώνουν στον Άδη μέσα σε μια λάσπη και τους αναγκάζουν να κουβαλούν νερό με το κόσκινο· μα κι όσο είναι ακόμα στη ζωή, [363e] τους φορτώνουν μ᾽ όλους τους εξευτελισμούς και τις καταφρόνιες και τους υποβάλλουν σ᾽ όλα τα βασανιστήρια που αράδιασε ο Γλαύκων πως τραβούν εκείνοι που, ενώ είναι δίκαιοι, θεωρούνται άδικοι· αυτά λέγουν για τους αδίκους και τίποτα παραπάνω.
Αυτός είναι ο έπαινος και η κατηγορία και των δυο των.
Εκτός όμως από αυτά άκουσε τώρα, Σωκράτη, κι ένα άλλο είδος λόγους που έχουν πάντα στο στόμα τους και οι κοινοί άνθρωποι [364a] και οι ποιηταί.
Όλοι δηλαδή μ᾽ ένα στόμα κηρύττουν πως είναι βέβαια ωραίο πράγμα η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη, δύσκολο όμως και κοπιαστικό· ενώ η ακολασία και η αδικία είναι μεν ευχάριστα και δε στοιχίζουν τίποτα να τ᾽ αποκτήσει κανείς, θεωρούνται όμως αισχρά κατά την ιδέα του κόσμου και από το νόμο· ότι όμως τα άδικα είναι πιο ωφέλιμα από τα δίκαια, κανείς λέγουν δεν μπορεί να τ᾽ αρνηθεί· κι οι περισσότεροι δε δυσκολεύονται να μακαρίζουν και να τιμούν παντού και πάντα τους παλιανθρώπους εκείνους που έχουν τα πλούτη και τη δύναμη, ενώ απεναντίας ελεεινολογούν και περιφρονούν όπου είναι κανείς φτωχός [364b] κι αδύνατος, όσο κι αν παραδέχουνται πως είναι καλύτεροι από τους αδίκους.
Αλλ᾽ απ᾽ όλους αυτούς τους λόγους οι πιο παράξενοι είναι εκείνοι που ακούει κανείς σχετικά με τους θεούς και την αρετή, ότι τάχα κι οι ίδιοι οι θεοί στέλνουν πολλές φορές σε καλούς και εναρέτους ανθρώπους όλα τα κακά και τις δυστυχίες της ζωής, ενώ για τους κακούς προορίζουν ολωσδιόλου την ενάντια μοίρα.
Απ᾽ τ᾽ άλλο πάλι μέρος αγύρτες και μάντεις μπαινοβγαίνουν από τα σπίτια των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν από θεία παραχώρηση τη δύναμη, αν [364c] έπεσαν σε κανένα αμάρτημα, ή οι ίδιοι ή κανείς από τους προγόνους των, να το εξιλεώνουν με χαρές και πανηγύρια, κι αν θέλουν να βλάψουν κανένα τους εχθρό, δίκαια ή άδικα αδιάφορο, με μικρό έξοδο μπορούν να το επιτύχουν, γιατί αυτοί με κάτι μαγικά ξόρκια και μ᾽ άλλες μαγγανείες τα καταφέρνουν να τους εξυπηρετούν οι θεοί.
Και για όλ᾽ αυτά που λένε μάρτυρες φέρνουν πάλι τους ποιητές, άλλοι για ν᾽ αποδείξουν τί εύκολο πράγμα που είναι η κακία, γιατί μπορείς με το σακί να πάρεις την κακία
[364d] εύκολα· ίσια η στράτα της, δεν κάθεται κι αλάργου,
μα μπρος στην αρετή οι θεοί έχουν ιδρώτα βάλει
κι ένα δρόμο μακρύ κι ανηφορικό· άλλοι πάλι φέρνουν μάρτυρα τον Όμηρο, πως μπορούν οι άνθρωποι να στρέφουν με το θέλημά των τους θεούς, γιατί είπε και κείνος ότι
και των θεών γυρνάει η γνώμη
κι αυτούς μπορούν με προσευχές και ευπρόσδεκτες θυσίες
[364e] με κνίσα και με τις σπονδές οι ανθρώποι να λυγίσουν
παρακαλώντας, αν κανείς καμιά αμαρτία κάμει.
Κι ένα σωρό ακόμη βιβλία παρουσιάζουν του Μουσαίου και του Ορφέως, που κατάγονται, λέγουν, από τη Σελήνη και τις Μούσες, και που περιέχουν τις ιεροτελεστίες αυτών των θυσιών, και πείθουν, όχι μόνο τους ιδιώτες αλλά και ολόκληρες πόλεις ακόμη, πως με τις θυσίες των και [365a] με κάτι τέτοια ξεφαντώματα μπορούν να επιτύχουν και για ζωντανούς και για πεθαμένους τον εξαγνισμό και την άφεση των αμαρτιών τους· και ονομάζουν τελετές όλ᾽ αυτά τα μέσα, που μας λυτρώνουν από τα βασανιστήρια του κάτω κόσμου, που δε θα τα ξεφύγουν όσοι τις παραμελούν.
Όλα λοιπόν αυτά, αγαπητέ μου Σωκράτη, που λέγουν για την αρετή και την κακία και για την εκτίμηση που τους έχουν θεοί και άνθρωποι, ποιάν επίδραση νομίζεις πως θα έχουν επάνω στις ψυχές των νέων, όσοι εκ φύσεως είναι προικισμένοι με την ικανότητα να ημπορούν να βγάζουν συμπεράσματα απ᾽ όσα ακούουν σχετικά με το ζήτημα: τί λογής [365b] θα έπρεπε να είναι ο άνθρωπος και ποιό δρόμο ν᾽ ακολουθήσει για να περάσει ευτυχισμένη τη ζωή του; Δεν είναι φυσικό να βάλει στον εαυτό του το ερώτημα εκείνο που λέγει και ο Πίνδαρος
Ποιό δρόμο ν᾽ ακλουθήσω
για ν᾽ ανεβώ στον πύργο εκεί ψηλά;
της δικαιοσύνης τον ίσιο,
ή τη λοξή γυροβολιά;
κι αφού ανεβώ και ταμπουρωθώ μέσα, έτσι να περνώ τη ζωή μου;
Γιατί απ᾽ όσα ακούω να λένε, τίποτα δε θα μ᾽ ωφελήσει να είμαι δίκαιος, αν δεν περνώ για τέτοιος και μόνο ζημίες και βάσανα φανερά θα έχω.
[365c] Επειδή λοιπόν αρκεί να περνά μόνο κανείς για δίκαιος, καθώς μου το βεβαιώνουν οι σοφοί, κι αυτό είναι πιο δυνατό από την αλήθεια κι εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ευδαιμονία, σ᾽ αυτό λοιπόν θα στραφώ κι εγώ ολάκερος· θα περιβληθώ λοιπόν ολόγυρά μου μ᾽ όλα τα προσχήματα και τη σκιαγραφία της αρετής και θα σέρνω ξοπίσω μου την πονηρή εκείνη και τετραπέρατη αλεπού, που λέει κι ο σοφότατος Αρχίλοχος. Μα θα μου πει ίσως κανείς πως δεν είν᾽ εύκολο να είσαι πάντα κακός χωρίς να σε πάρουν στο τέλος είδηση.
Ναι, μα κι όλα τα μεγάλα πράγματα έχουν τις δυσκολίες των, [365d] θα του απαντήσομε· κι ό,τι κι αν είναι, αν θέλομε να ευτυχήσομε, αυτό το δρόμο ανάγκη να πάρομε, που τα ίχνη του μας τα χαράζουν οι λόγοι που ακούομε.
Άλλωστε, για να μείνομε ασύλληπτοι, θα συγκεντρώσομε γύρω μας συντρόφους και συνενόχους, και υπάρχουν εξάλλου και διδάσκαλοι της ρητορικής να μας μεταδώσουν τη δημηγορική και τη δικανική σοφία, έτσι που, άλλοτε με την απάτη και άλλοτε με τη βία, θα κατορθώνομε να μένομε ατιμώρητοι για τ᾽ αδικήματά μας. «Ναι, μα τους θεούς, όμως, δεν μπορούμε ούτε να τους ξεγελάσομε ούτε να τους εκβιάσομε».
Αλλ᾽ αν δεν υπάρχουν θεοί, ή αν δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τους ανθρώπους, τί μας μέλει κι εμάς [365e] αν μας νιώσουν ή δε μας νιώσουν.
Αν πάλι υπάρχουν και ενδιαφέρουνται, δε γνωρίζομε ούτε απ᾽ αλλού έχομε ακούσει για την ύπαρξή τους παρά από τους λόγους των ποιητών που μας έκαμαν και τη γενεαλογία των· μα αυτοί οι ίδιοι οι ποιηταί μας διδάσκουν πως είναι τέτοιοι οι θεοί, που να μπορούμε να τους εξιλεώνομε κι εξευμενίζομε την οργή τους με θυσίες ευπρόσδεκτες και ταξίματα και προσευχές.
Ή λοιπόν πρέπει να τους πιστέψομε και σε κείνα και σ᾽ αυτά που λένε, ή ούτε στο ένα ούτε στο άλλο· κι αν επομένως τους πιστεύσομε, ας πάει να ᾽μαστε άδικοι, φτάνει να τους προσφέρομε θυσίες [366a] από τους καρπούς της αδικίας μας.
Είναι η αλήθεια πως, αν είμαστε δίκαιοι, δεν έχομε να φοβούμαστε τίποτε από μέρους των θεών, θ᾽ απαρνηθούμε όμως συγχρόνως κι όλα τα κέρδη που προέρχονται από την αδικία· ενώ, αν είμαστε άδικοι, πρώτα δε θα χάσομε αυτά τα κέρδη, έπειτα εξαγοράζοντας τις αδικίες και τα κρίματά μας με προσευχές και θυσίες θα τα καταφέρνομε να την περάσομε ατιμώρητοι. «Ναι, αλλά θα πληρώσομε στον Άδη ή εμείς οι ίδιοι, ή τα παιδιά των παιδιών μας, για όσες αμαρτίες εκάμαμε σ᾽ αυτή τη ζωή». Υπάρχουν όμως πάλι οι τελετές του εξαγνισμού και οι αλεξίκακοι θεοί που έχουν μεγάλη δύναμη, όπως το παραδέχονται [366b] οι μεγαλύτερες πόλεις και όπως το διακηρύττουν οι ποιηταί, που είναι τέκνα συγχρόνως και προφήτες των θεών.
Με ποιά λοιπόν λογική θα μπορούσαμε ακόμα να προτιμούμε τη δικαιοσύνη από τη μεγαλύτερη αδικία; που αν αυτή την περιτυλίξομε έμορφα έμορφα με το κίβδηλο σχήμα της αρετής, όλα θα μας έρχουνται ίσια κι απ᾽ τους θεούς κι απ᾽ τους ανθρώπους και σ᾽ αυτή και την άλλη τη ζωή, όπως όλοι το λέγουν και το πλήθος και οι κορυφαίοι;
Απ᾽ όλα λοιπόν [366c] όσα είπαμε, ποιός τρόπος υπάρχει, Σωκράτη, να προτιμά τη δικαιοσύνη ένας άνθρωπος με ανώτερα ψυχικά και σωματικά προτερήματα, με καταγωγή, με περιουσία και να μη γελά απεναντίας, όταν ακούει να την εγκωμιάζουν;
Αφού μάλιστα, κι αν ημπορεί ακόμα κανείς ν᾽ αποδείξει πως όλ᾽ αυτά που είπαμε είναι ψέματα κι έχει απόλυτη βεβαιότητα πως η δικαιοσύνη είναι το καλύτερο πράγμα, πάλι δεν μπορεί παρά να είναι κάπως συγκαταβατικός και να μην αγανακτεί υπερβολικά με τους αδίκους, επειδή ξέρει ότι, εκτός ίσως από κείνους που ή προικισμένοι με θεία φύση αποτροπιάζουνται την αδικία, ή εφοδιασμένοι με την επιστήμη [366d] απέχουν από αυτήν, κανείς από τους άλλους δεν είναι δίκαιος από θέλησή του, αλλά είτε από ανανδρία, είτε από γερατειά, ή από άλλη καμιά αδυναμία κατηγορεί την αδικία, γιατί δεν μπορεί ο ίδιος ν᾽ αδικήσει.
Και απόδειξη, ο πρώτος από τους τέτοιους που θα έπαιρνε τη δύναμη θ᾽ άρχιζε πρώτος τις αδικίες, όσο θα του περνούσε απ᾽ το χέρι. Και αιτία για όλ᾽ αυτά δεν είναι καμιά άλλη, παρά εκείνη ακριβώς που έδωσε την αφορμή ν᾽ ανοίξομε, ο Γλαύκων και εγώ, αυτή τη συζήτηση μαζί σου, Σωκράτη, για να σου ειπούμε: «ω θαυμαστέ άνθρωπε, κανείς [366e] από σας, που μας παρουσιάζεστε υμνηταί της δικαιοσύνης, αν αρχίσομε απ᾽ τους πιο παλιούς ήρωες, που έχουν σωθεί οι λόγοι τους, ως τους σημερινούς ανθρώπους, κανείς δεν έψεξε την αδικία ουδ᾽ εγκωμίασε τη δικαιοσύνη διαφορετικά, παρά για τις δόξες και τις τιμές και τις αμοιβές που προέρχονται απ᾽ αυτές· όσο γι᾽ αυτήν όμως την ίδια τη δικαιοσύνη και την αδικία, καθώς από μόνες των και με τη δική τους μονάχα την ουσία και τη δύναμη βρίσκουνται μες στις ψυχές των δικαίων και των αδίκων, αγνοημένες κι από θεούς και από ανθρώπους, κανείς δεν πραγματεύτηκε ικανοποιητικά το ζήτημα έτσι, ούτε στην ποίηση ούτε στον πεζό λόγο, για ν᾽ αποδείξει πως η αδικία είναι το μεγαλύτερο κακό απ᾽ όσα έχει μέσα της η ψυχή, και η δικαιοσύνη το μεγαλύτερο αγαθό.
[367a] Γιατί αν το κάνατε αυτό όλοι εσείς απαρχής και μας επείθετε από τη νεαρή μας ηλικία, δε θα ήταν ανάγκη να φυλάγει ο ένας τον άλλο μην αδικήσει, αλλά ο καθένας θα ήταν φύλακας του εαυτού του, γιατί θα φοβόντανε να τρέφει μέσα στην ψυχή του αυτό το μεγαλύτερο απ᾽ όλα τα κακά, την αδικία».
Αυτά λοιπόν, Σωκράτη, και ίσως και πολύ περισσότερα απ᾽ αυτά, θα είχαν να λέγουν ο Θρασύμαχος και όποιος άλλος για τη δικαιοσύνη και την αδικία, όσο και αν μετάλλαζαν λίγο ασύστολα, καθώς μου φαίνεται, τη φύση της μιανής και της άλλης.
Εγώ όμως, και δεν έχω [367b] καμιά ανάγκη να σου το κρύψω, γι᾽ αυτό ίσα ίσα παρατέντωσα τόσο πολύ το λόγο μου, γιατί επιθυμώ ν᾽ ακούσω εσένα, πώς θα αντικρούσεις όλ᾽ αυτά. Μην περιοριστείς λοιπόν μόνο να μας αποδείξεις πως η δικαιοσύνη είναι προτιμότερη από την αδικία, αλλά και πώς ενεργεί από μόνη της επάνω στην ψυχή του ανθρώπου, για να είναι πράγμα κακό η μια και αγαθό η άλλη· και να βγάζεις από τη μέση το τί φαίνεται η καθεμιά των, καθώς σου το εζήτησε και ο Γλαύκων.
Γιατί, αν δεν αφαιρέσεις κι από τη μια κι από την άλλη την αληθινή έστω υπόληψη που τους έχει ο κόσμος, και δεν προσθέσεις απεναντίας την ψεύτικη, θα πούμε πως δεν επαινείς τη δικαιοσύνη, ούτε πως κατηγορείς [367c] την αδικία, αλλά εκείνο που θεωρεί ο κόσμος για δικαιοσύνη και αδικία· και ότι μας επιτρέπεις επομένως να αδικούμε, φτάνει να μη μας παίρνουν είδηση, και ότι στο τέλος είσαι σύμφωνος με τον Θρασύμαχο, πως η δικαιοσύνη δεν είναι αγαθόν για κείνον που την έχει, αλλά είναι το συμφέρον του ισχυροτέρου, ενώ απεναντίας η αδικία είναι πράγμα ωφέλιμο και συμφέρον για τον εαυτό της, και μονάχα για τον ασθενέστερο δεν είναι συμφέρον.
Αφού λοιπόν παραδέχτηκες ότι η δικαιοσύνη είναι από τα μεγαλύτερα αγαθά που αξίζει να τα αποκτά κανείς και για τ᾽ αποτελέσματά των, μα πολύ περισσότερο γι᾽ αυτά τα ίδια, όπως είναι η όραση, [367d] η ακοή, η φρόνηση, η υγεία κι όσ᾽ άλλα αγαθά είναι γόνιμα από τη φύση των κι όχι γιατί τα θεωρούν για τέτοια οι άνθρωποι, εγκωμίασε λοιπόν και τη δικαιοσύνη γι᾽ αυτό το ίδιο πράγμα, για την ωφέλεια που παρέχει η ίδια αφεαυτού της στον άνθρωπο, καθώς και την αδικία για τη βλάβη της· όσο για τις ανταμοιβές και τις ιδέες που έχει ο κόσμος γι᾽ αυτές, παράτα τις σε άλλους να τις εκθειάζουν, επειδή εγώ κάθε άλλον θα μπορούσα ν᾽ ανεχθώ να εγκωμιάζει κατ᾽ αυτό τον τρόπο τη δικαιοσύνη και να ψεγαδιάζει την αδικία, από τις ιδέες του κόσμου κι από τις ανταμοιβές των, όχι όμως και σένα, εκτός αν μου το επέβαλλες ο ίδιος, αφού εσύ πέρασες όλη σου τη ζωή [367e] χωρίς να κάνεις τίποτε άλλο παρά να μελετάς και να εξετάζεις αυτό το ζήτημα.
Να μη μας αποδείξεις λοιπόν με το λόγο σου μόνο πως είναι καλύτερο πράγμα η δικαιοσύνη από την αδικία, αλλά τί κάνει η καθεμιά των τον άνθρωπο που την έχει αφεαυτού της, είτε έχουν γνώση θεοί και άνθρωποι, είτε όχι, ώστε να είναι καλό η μια και κακό η άλλη.
Ο Σωκράτης προτείνει να εξεταστεί πώς παρουσιάζεται η δικαιοσύνη πρώτα μέσα στην πόλη και ύστερα μέσα στο άτομο
Εγώ, όταν άκουσ᾽ αυτά, πάντα είν᾽ αλήθεια πως είχα σε ιδιαίτερη συμπάθεια τον Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο για την καλή τους φύση, αυτή τη φορά όμως [368a] καταμαγεύτηκα μαζί των και είπα: Δεν είχε καθόλου άδικο, τέκνα εκείνου του πατρός, ο ποιητής, ο φίλος του Γλαύκωνος, που άρχισε την ελεγεία που σας έκαμε, όταν ανδραγαθήσατε στη μάχη των Μεγάρων, μ᾽ αυτό το στίχο:
Τέκνα του Αρίστωνος, πατρός ενδόξου θείον γένος·
και πολύ σωστά μου φαίνεται πως το είπε· γιατί θα ᾽χετε πραγματικώς κατιτί το θεϊκό μέσα σας, για να μην παραδέχεσθε πως είναι καλύτερο πράγμα η αδικία από τη δικαιοσύνη, ενώ έχετε την ικανότητα να κάνετε τόσο καλά το συνήγορό της.
Και αληθινά μου φαίνεται πως [368b] δεν το παραδέχεσθε· το συμπεραίνω από όλο τον άλλο χαρακτήρα σας, επειδή, απ᾽ αυτούς τουλάχιστο τους λόγους που είπατε, θα είχα το δικαίωμα να αμφιβάλω· μα όσο περισσότερο το πιστεύω σε τόσο μεγαλύτερη αμηχανία βρίσκομαι, πώς να κάμω· γιατί, απ᾽ το ένα μέρος δεν ξέρω πώς ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, επειδή συναισθάνομαι την αδυναμία μου· και απόδειξη, πως δε σας ικανοποίησαν εσάς όσα είπα στον Θρασύμαχο και που μ᾽ αυτά νόμιζα πως απέδειξα ότι είναι καλύτερη η δικαιοσύνη από την αδικία·
απ᾽ τ᾽ άλλο όμως μέρος πάλι, πώς μπορώ ν᾽ αφήσω αβοήθητη και ανυπεράσπιστη τη δικαιοσύνη; γιατί φοβούμαι μήπως είναι και ασέβεια εκ μέρους μου να τύχω εμπρός που να κατηγορούν [368c] τη δικαιοσύνη, και ν᾽ αποδειλιάσω ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, ενόσω έχω ακόμη μέσα μου πνοή και μπορώ να μιλώ.
Το καλύτερο λοιπόν είναι να το επιχειρήσω, έτσι όπως μπορώ.
Ο Γλαύκων λοιπόν και οι άλλοι με παρακαλούσαν ν᾽ αναλάβω με κάθε τρόπο την υπεράσπιση και να μην παρατήσω τη συζήτηση, αλλά να εξετάσομε κατά βάθος ποιά είναι η ουσία της δικαιοσύνης και της αδικίας και ποιά είναι η αλήθεια όσο για τις ωφέλειες που αποδίδουν και στη μία και στην άλλη.
Τους είπα λοιπόν την ιδέα μου: Ότι το ζήτημα που επιχειρούμε δεν είναι του καθενός, αλλά θέλει άνθρωπο με μεγάλη οξυδέρκεια. [368d] Επειδή λοιπόν εμείς δεν είμαστε τέτοιοι, μου φαίνεται πως μπορούμε να κάμομε ως εξής την εξέτασή του: Αν κανείς έδινε σε ανθρώπους που δεν έχουν πολύ δυνατή όραση να διαβάσουν από μακριά γράμματα πολύ μικρά, κι έπειτα ανακάλυπτε κάποιος πως αυτά τα ίδια γράμματα βρίσκονται και κάπου αλλού μεγαλύτερα και με μεγαλύτερους χαρακτήρες, νομίζω πως θα τους φαίνονταν εύρημα, αφού διαβάσουν πρώτα εκείνα, να προσπαθήσουν να διακρίνουν και τα μικρότερα, αν είναι τα ίδια.
Πολύ σωστά, είπε ο Αδείμαντος, μα τί σχέση έχει αυτό [368e] με το ζήτημά μας;
Θα σου το ειπώ· δε λέμε πως υπάρχει δικαιοσύνη και σε έναν άνθρωπο και σε ολόκληρη πολιτεία;
Βεβαιότατα.
Και μια πολιτεία δεν είναι μεγαλύτερο πράγμα από έναν άνθρωπο;
Μάλιστα, μεγαλύτερο.
Ίσως λοιπόν να υπάρχει και περισσότερη δικαιοσύνη στο μεγαλύτερο, και επομένως να είναι ευκολότερο να μελετηθεί επάνω σ᾽ αυτό. Αν λοιπόν θέλετε, λέγω να εξετάσομε πρώτα [369a] στις πολιτείες την ουσία της δικαιοσύνης· κι έτσι έπειτα την εξετάζομε και σε κάθε άτομο χωριστά, προσπαθώντας να ιδούμε την ομοιότητα του μεγαλύτερου μέσα στη μορφή του μικρότερου.
Πολύ σωστά μου φαίνεται να το λες.
Αν τώρα φαντασθούμε με το νου μας μια πολιτεία, όταν αρχίζει να σχηματίζεται, δε θα μπορέσομε να παρακολουθήσομε πώς αρχίζει και η δικαιοσύνη και η αδικία της;
Υποθέτω.
Και δε θα είχαμε τότε την ελπίδα να βρούμε ευκολότερα εκείνο που ζητούμε;
[369b] Και πολύ μάλιστα.
Τί λέτε λοιπόν; δοκιμάζομε να βγάλομε πέρα την επιχείρηση; Γιατί μου φαίνεται πως δεν είναι μικρή δουλειά αυτή· αποφασίσετε λοιπόν.
Αποφασίστηκε, είπε ο Αδείμαντος, και λοιπόν εμπρός.
Πώς συγκροτείται η πολιτεία από τις ανάγκες της ζωής
H πολιτεία, είπα εγώ, μου φαίνεται πως γεννήθηκε, επειδή κάθε ένας από μας δεν είναι σε θέση να εξοικονομεί μόνος του όλες τις ανάγκες, αλλά του λείπουν πολλά· ή νομίζεις εσύ πως άλλη στάθηκε η αρχή της κοινωνίας;
Καμιά άλλη.
[369c] Έτσι λοιπόν, επειδή η ανάγκη ενός πράγματος υποχρέωνε τον ένα να καταφύγει στη συνδρομή ενός άλλου, και τον άλλο στη βοήθεια ενός τρίτου, οι πολλές αυτές ανάγκες μάζεψαν πολλούς να καθίσουν όλοι μαζί στο ίδιο μέρος, για να βοηθούνται μεταξύ των· και σ᾽ αυτό το συνοικισμό δώσαμε το όνομα πολιτεία· δεν έτσι είναι;
Μάλιστα.
Ο ένας λοιπόν δίνει στον άλλο από τα δικά του, ό,τι είναι εκείνο που του δίνει, και παίρνει πάλι απ᾽ αυτόν άλλο πράγμα, επειδή βέβαια πιστεύει πως είναι για καλό του αυτό που γίνεται;
Εννοείται.
Έλα λοιπόν να ιδρύσομε με το νου μας εξαρχής την πολιτεία· να την ιδρύσουν δηλαδή, καθώς ελέγαμε, οι ανάγκες μας.
Πώς όχι;
[369d] Αλλά η πρώτη κι η μεγαλύτερή μας ανάγκη είναι βέβαια η προμήθεια της τροφής, που απ᾽ αυτή εξαρτάται η ζωή μας κι η ύπαρξή μας.
Ασφαλώς.
Δεύτερη η ανάγκη της κατοικίας, τρίτη της ενδυμασίας και τ᾽ άλλα τέτοια.
Έτσι είναι.
Ας δούμε λοιπόν πώς θα εξοικονομήσει η πολιτεία τις τόσες αυτές ανάγκες. Δε θα χρειαστεί ένας να είναι γεωργός, άλλος κτίστης και άλλος υφαντής; Δε θα προσθέσομε κι έναν υποδηματοποιό, ή και κάποιον άλλο ακόμη για τις τέτοιες ανάγκες του σώματος;
Βέβαια.
Μία λοιπόν πολιτεία πρέπει το ελάχιστο να είναι από τέσσερεις ή πέντε ανθρώπους.
[369e] Φαίνεται.
Αλλά πώς; ο καθένας των πρέπει να βάζει στη μέση την εργασία του για όλους τους άλλους, ο γεωργός λόγου χάριν να παρασκευάζει, ένας αυτός, την τροφή για τέσσερεις και να ξοδεύει τετραπλάσιο καιρό και κόπο για τους άλλους; ή, αντί να φροντίζει και γι᾽ αυτούς, να παρασκευάζει μονάχα για τον εαυτό του το τέταρτο μόνο αυτής [370a] της τροφής και στο τέταρτο του χρόνου, και τ᾽ άλλα τρία να καταγίνεται για να κάνει ο ίδιος το σπίτι του και τα φορέματά του και τα υποδήματά του και να μη σκοτίζεται για τις ανάγκες των άλλων, αλλά μόνο τις δικές του και για τον εαυτό του να κοιτάζει;
Μα μου φαίνεται, είπε ο Αδείμαντος, πως το πρώτο θα του ήταν βολικότερο. Και δε μου φαίνεται καθόλου παράξενο, έτσι όπως το λες. Γιατί τώρα βάζω και γω με το νου μου πρώτα πως δε γεννιέται ο ένας [370b] όμοιος με τον άλλο, αλλά έχει διαφορετική από τη φύση ικανότητα παρά ένας άλλος γι᾽ αυτή ή για κείνη τη δουλειά. Ή δεν το παραδέχεσαι και συ;
Πώς όχι;
Και ποιό θα ήταν το καλύτερο, να κάνει ένας άνθρωπος μόνος του πολλές δουλειές, ή να περιορίζεται σε μια μονάχα;
Σε μια βέβαια μονάχα.
Μα κι αυτό ακόμα είναι βέβαια φανερό, πως, αν κανείς παραλείψει μια δουλειά να την κάμει στον καιρό της, πάει χαμένη.
Έτσι είναι.
Γιατί ποτέ μια δουλειά δεν μπορεί να περιμένει τη διάθεση και την ευκαιρία του εργάτη, μα πρέπει ένας που κάνει μια εργασία [370c] να μη την αφήνει από πίσω, μα να την καταπιάνεται μ᾽ όλα του τα δυνατά.
Ανάγκη πάσα.
Ώστε το συμπέρασμα είναι πως και περισσότερη και καλύτερη και ευκολότερα γίνεται μια δουλειά, όταν ένας μόνος περιορίζεται αποκλειστικά σ᾽ ένα έργο, ανάλογο με τη φυσική του ικανότητα, και το κάνει τον καιρό που χρειάζεται, χωρίς ν᾽ απασχολείται από τίποτα άλλο.
Βεβαιότατα.
Μα τότε, Αδείμαντε, χρειαζόμαστε περισσότερους από τέσσερεις για τις ανάγκες που λέγαμε· γιατί κι ο γεωργός βέβαια δε θα κατασκευάζει μόνος του το άροτρό του, αν πρόκειται να αξίζει τίποτα, [370d] ούτε τη δίκελλά του, ούτε τα άλλα του τα γεωργικά εργαλεία· το ίδιο και για τα τόσα που χρειάζεται ο οικοδόμος, το ίδιο κι ο υφαντής κι ο υποδηματοποιός.
Αλήθεια.
Να λοιπόν και ξυλουργοί και σιδηρουργοί κι άλλοι τέτοιοι τεχνίτες, που είναι ανάγκη να προσληφθούν στη μικρή μας πολιτεία και θα την κάμουν πιο πολυάνθρωπη.
Εννοείται.
Μα δε θα παραμεγάλωνε ακόμα και πολύ, αν προσθέταμε και τίποτα βουκόλους και ποιμένες και τους διάφορους άλλους βοσκούς, για να έχουν [370e] κι οι γεωργοί τα βόδια τους να ζευγαρίζουν, κι οι οικοδόμοι φορτηγά ζώα, για να μεταφέρουν τα υλικά τους, κι οι υφανταί και οι υποδηματοποιοί για τα μαλλιά και τα δέρματα που τους χρειάζονται.
Και βέβαια δε θα ήταν πια πολύ μικρή η πολιτεία που θα είχε όλ᾽ αυτά.
Ναι, μα σκέψου, είπα εγώ, πως θα ήταν αδύνατο σχεδόν να χτίσομε πόλη σ᾽ ένα τέτοιο μέρος, που μην είχε ανάγκη να εισάγομε κανένα πράγμα απέξω.
Πραγματικώς είναι αδύνατο.
Ώστε θα χρειαστεί και άλλους, που να φέρνουν από άλλα μέρη όσα της χρειάζονται.
Θα χρειαστεί.
Αν όμως αυτός, που πρόκειται να εξυπηρετήσει αυτή την ανάγκη, έρθει με άδεια χέρια, χωρίς να φέρει τίποτα απ᾽ όσα [371a] χρειάζονται, με άδεια χέρια θα γυρίσει κι εκεί απ᾽ όπου προμηθεύονται εκείνα που τους χρειάζονται· ή όχι;
Μου φαίνεται.
Ώστε δεν πρέπει να παρασκευάζουν μόνο όσα τους είναι αρκετά για τις δικές των τις ανάγκες στην πόλη τους μα και όσα χρειάζονται από κάθε είδος και κείνοι που έχουν την ανάγκη τους γι᾽ άλλα πράγματα.
Έτσι είναι.
Θα χρειαστούμε το λοιπόν στην πόλη μας περισσότερους γεωργούς κι από τους άλλους τεχνίτες.
Περισσότερους βέβαια.
Αλλά κι απ᾽ τους άλλους που έχουν αναλάβει την εισαγωγή και την εξαγωγή όλων των ειδών. Και είναι αυτοί που τους ονομάζουμε εμπόρους· δεν είναι έτσι;
Βέβαια.
Ώστε θα χρειαστούμε και εμπόρους.
Ναι.
Και αν μάλιστα το εμπόριο αυτό γίνεται δια θαλάσσης, [371b] θα χρειαστούμε κι ένα σωρό άλλους, που να γνωρίζουν από τις εργασίες της θάλασσας.
Πραγματικώς, ένα σωρό.
Μα και μέσα στην ίδια την πόλη, πώς θα ανταλλάσσουν μεταξύ των τα προϊόντα της εργασίας των, που γι᾽ αυτό ίσα ίσα τους βάλαμε να συγκατοικήσουν και ιδρύσαμε έτσι την πόλη;
Είναι φανερό πως θ᾽ αγοράζουν και θα πουλούν ο ένας με τον άλλο.
Ώστε θα μας χρειαστεί ακόμη και αγορά και νόμισμα, ως σύμβολο της ανταλλαγής.
Χωρίς άλλο.
[371c] Αλλ᾽ αν ο γεωργός, ή κανείς από τους άλλους τεχνίτες, φέρει στην αγορά τα προϊόντα της εργασίας του όχι τον κατάλληλο καιρό που τα χρειάζονται όσοι θέλουν να τ᾽ ανταλλάξουν με τα δικά τους, θα διακόψει τάχα την εργασία του και θα κάθεται έτσι αργός στην αγορά;
Καθόλου, γιατί βρέθηκαν άλλοι, που το παρατήρησαν αυτό και ανέλαβαν να εξυπηρετήσουν κι αυτήν την ανάγκη, στις καλοδιοργανωμένες πόλεις σχεδόν πάντα οι πιο αδύνατοι σωματικώς και ανίκανοι να κάνουν άλλη εργασία. Η δουλειά των λοιπόν αυτών είναι να μένουν [371d] στην αγορά, και από άλλους ν᾽ αγοράζουν με χρήματα ό,τι έχουν για πούλημα και να τα πουλούν πάλι σ᾽ αυτούς που τους χρειάζονται.
Αυτός πραγματικώς ο λόγος, είπα εγώ, εδημιούργησε την ανάγκη των μεταπωλητών στις πόλεις. Ή μη δεν είναι αυτό το όνομα που δίνομε σε κείνους που εξυπηρετούν έτσι τις αγοραπωλησίες εγκαταστημένοι μόνιμα στην αγορά, ενώ αντιθέτως εκείνους που ταξιδεύουν από πολιτεία σε πολιτεία τους ονομάζουμε εμπόρους;
Μάλιστα.
[371e] Ακόμη όμως μου φαίνεται πως υπάρχουν κι άλλοι που προσφέρουν τις υπηρεσίες των, άνθρωποι όχι πολύ χρήσιμοι διανοητικώς στην κοινωνία, μα που με τη σωματική τους δύναμη είναι ικανοί για τους βαρύτερους κόπους· πουλούν λοιπόν σε άλλους που τη χρειάζονται τη δύναμή τους και παίρνουν απέναντι μισθό, καθώς τον ονομάζουν, κι απ᾽ αυτό τους λένε κι αυτούς μισθωτούς· δεν είναι έτσι;
Έτσι είναι.
Ένα λοιπόν συμπλήρωμα της πόλεως είναι και οι μισθωτοί.
Μου φαίνεται.
Τώρα λοιπόν, Αδείμαντε, μεγάλωσε αρκετά η πόλη μας, ώστε να θεωρηθεί τελεία;
Ίσως.
Και πού τάχα να βρίσκεται μέσα στην πόλη η δικαιοσύνη κι η αδικία; και με τί άραγε απ᾽ αυτά που αναφέραμε να γεννήθηκε μαζί;
[372a] Εγώ αλήθεια δεν το βλέπω, Σωκράτη, εκτός αν ίσως με καμιά απ᾽ αυτές τις αμοιβαίες ανάγκες και σχέσεις, που έχουν οι πολίτες μεταξύ των. Πιθανόν να έχεις δίκιο και πρέπει να μη βαρεθούμε να το εξετάσομε δίχως άλλο.
Κι ας δούμε πρώτα με ποιό τρόπο θα ζουν αυτοί που τους πήραμε για την πολιτεία μας. Τί άλλο βέβαια θα έχουν να κάνουν, παρά να φροντίζουν για την τροφή τους, το κρασί τους, τα φορέματά τους, τα υποδήματα και την κατοικία τους; Το καλοκαίρι θα εργάζουνται γυμνοί το περισσότερο και ξυπόλητοι, [372b] το χειμώνα πάλι καλά φορεμένοι και ποδεμένοι· θα τρέφουνται με αλεύρια από κριθάρι και σιτάρι, που απ᾽ αυτά θα ζυμώνουν και θα πλάθουν της καρδιάς των ψωμιά και πίτες, θα τ᾽ απλώνουν εμπρός των πάνω σε κάτι ψάθες ή καθαρά φύλλα και ξαπλωμένοι σε στρωμένες με σμιλακιές και μερσίνες στοίβες θα καλοχορταίνουν κι αυτοί και τα παιδιά των, θα πίνουν από πάνω και το κρασάκι τους και με στεφάνια στην κεφαλή τους θα ψάλλουν ύμνους στους θεούς και θα περνούν ευχάριστα μεταξύ των· παιδιά θ᾽ αποκτούν όχι παραπάνω απ᾽ ό,τι τους επιτρέπει [372c] η περιουσία τους από φόβο της φτώχειας ή του πολέμου.
Ναι, μα μου φαίνεται, διέκοψε ο Γλαύκων, πως τους έκαμες να τρώγουν το ψωμί των χωρίς προσφάγι.
Αλήθεια, είπα εγώ, λησμόνησα πως θα ᾽χουν και προσφάγι· άλας δηλαδή κι ελιές και τυρί και βολβούς και λάχανα και ό,τι άλλα από τους αγρούς που τρώγουνται μαγερεμένα. Θα τους σερβίρομε βέβαια ακόμη και τα επιδόρπιά τους, σύκα και ρεβίθια και κουκιά και σμερτοκούκια και βαλανίδια, να τα σιγοψήνουν [372d] στη χόβολη για να τραβούν κι από καμιά πότε πότε· κι έτσι αφού μ᾽ αυτό τον τρόπο περάσουν τη ζωή τους με ειρήνη και υγεία και πεθάνουν, φυσικά, σε βαθιά γερατειά, θ᾽ αφήσουν κληρονομιά στα παιδιά των μια παρόμοια ζωή.
Κι αν κατασκεύαζες, Σωκράτη, καμιά πόλη χοίρων, με τί άλλο απ᾽ αυτά που είπες θα τους χόρταζες;
Αλλά πώς λοιπόν έπρεπε, Γλαύκων;
Όπως τώρα συνηθίζεται· αν ήθελες να μην ταλαιπωρούνται, έπρεπε να τους κάμεις να δειπνούν [372e] επάνω σε τραπέζια ξαπλωμένοι σε κλίνες και να τους σερβίρεις όσα προσφάγια κι επιδόρπια μεταχειριζόμαστε σήμερα.
Α, καλά, είπα, τώρα εννόησα. Δεν εξετάζομε, φαίνεται, απλώς πώς γεννάται μια πολιτεία, μα τη θέλομε να πλέει και μέσα στην καλοπέραση. Ίσως να μην είναι άσχημα κι έτσι· γιατί μπορεί, ενώ θα εξετάζομε και μια τέτοια πόλη, να βρούμε πώς κι από πού ξεφυτρώνει μέσα στις πόλεις η δικαιοσύνη και η αδικία. Όπως κι αν είναι η αληθινή πολιτεία, η υγιής πολιτεία, μου φαίνεται πως είναι αυτή που περιγράψαμε πριν· μ᾽ αν θέλετε πάλι να περιγράψομε μια πόλη που την καίει ο πυρετός, δε μας εμποδίζει τίποτα· [373a] γιατί πραγματικώς εκείνος ο τρόπος ζωής δεν είναι για να ευχαριστεί όλους, αλλά θα χρειαστούμε γι᾽ αυτούς και κλίνες και τραπέζια και άλλα έπιπλα και ορεκτικά, ακόμη και αρώματα και γυναίκες και λιχουδιές κάθε λογής και σε αφθονία. Και λοιπόν δε θα βάλομε πια για πράγματα πρώτης ανάγκης εκείνα που λέγαμε εξαρχής, σπίτια και φορέματα και υποδήματα, αλλά θα βάλομε σε ενέργεια και τη ζωγραφική και το χρυσάφι και το ελεφαντόδοντο κι όλα τα τέτοια που πρέπει να τ᾽ αποκτήσομε. Αλήθεια λέγω;
[373b] Μάλιστα.
Δεν πρέπει λοιπόν συγχρόνως να κατασκευάσομε και μεγαλύτερη την πόλη; γιατί εκείνη η πρώτη μας, η υγιεινή, δε θα είναι πια αρκετή, αλλά πρέπει να της δώσομε τώρα όγκο και να τη γεμίσομε μ᾽ ένα πλήθος ανθρώπους, που δεν είναι και της πρώτης ανάγκης για τις πόλεις· καθώς οι διάφοροι κυνηγοί, όλοι όσοι εξασκούν τις τέχνες που μιμούνται με τα χρώματα και τα σχήματα, όσοι καταγίνονται με τη μουσική, επίσης οι ποιηταί με όλη την ακολουθία των, ραψωδοί, υποκριταί, χορευταί, εργολάβοι, κατασκευασταί κάθε λογής ειδών [373c] και προπάντων του γυναικείου στολισμού. Θα χρειαστούμε ακόμη και περισσότερους υπηρέτες ή νομίζεις πως δε θα χρειαστούν και παιδαγωγοί και παραμάνες και βυζάστρες και κομμώτριες και κουρείς και μάγεροι και παραμάγεροι; Μα μέσα σ᾽ όλα θα χρειαστούμε ακόμη και χοιροβοσκούς, γιατί δεν υπήρχε τέτοιο πράγμα στην πρώτη μας εκείνη την πόλη, ήταν ολωσδιόλου αχρείαστο· μα σ᾽ αυτή τώρα, πώς μπορούμε να κάμομε χωρίς αυτούς, αφού και άλλα πάμπολλα ζώα ακόμα θα χρειαστούμε για όσους θα τα τραβά η όρεξή των· δεν είναι έτσι;
Πώς όχι;
[373d] Αλλά λοιπόν και από γιατρούς θα έχομε πολύ μεγαλύτερη ανάγκη, αφού και η δίαιτά μας θα είναι τόσο διαφορετική από πριν.
Και βέβαια.
Και η χώρα λοιπόν, που ήταν ικανή ως τώρα για να τρέφει τους πρώτους εκείνους κατοίκους της, θα καταντήσει έτσι πολύ μικρή γι᾽ αυτό. Ή όχι;
Έτσι είναι.
Δεν θα γίνει λοιπόν ανάγκη να καταπατήσομε μέρος από τη γειτονική μας χώρα, αν θέλομε να έχομε αρκετό τόπο για καλλιέργεια και βοσκή και οι γείτονές μας πάλι δε θα κάμουν το ίδιο, αν κι αυτοί υπερβούν τα όρια του αναγκαίου και ριχτούν στην ικανοποίηση υπέρμετρης πλεονεξίας;
[373e] Ανάγκη πάσα.
Θα ᾽ρθούμε σε πόλεμο μαζί, ύστερ᾽ απ᾽ αυτό, ω Γλαύκων; ή πώς αλλιώς;
Έτσι, όπως το λες.
Κι ας μην κάμομε ακόμη λόγο για τα καλά ή τα κακά, που μπορεί να προέρχουνται απ᾽ τον πόλεμο, μ᾽ ας περιοριστούμε σ᾽ αυτό, πως βρήκαμε τη γέννηση του πολέμου, που τόσα κακά προξενεί και στο κράτος και στους ιδιώτας, όταν προξενεί.
Πολύ σωστά.
Ανάγκη φυλάκων για την περιφρούρηση και την ανάπτυξη της πολιτείας
Ακόμη λοιπόν, φίλε, χρειάζεται να μεγαλώσομε την πόλη μας και όχι ολίγο, [374a] αλλά με ολόκληρο στράτευμα, που θα βγει ν᾽ αποκρούσει την εισβολή του εχθρού και να υπερασπίσει τα υπάρχοντά μας και όλα εκείνα που λέγαμε.
Και πώς; δεν θα είναι εκείνοι οι ίδιοι ικανοί;
Όχι, αν τουλάχιστο ήταν ορθή η αρχή, που παραδέχτηκες και συ και μεις όλοι μας, όταν εχαράζαμε το πρώτο σχέδιο της πολιτείας μας· γιατί παραδεχτήκαμε, καθώς θα θυμάσαι βέβαια, πως είναι αδύνατο ένας και ο αυτός άνθρωπος να εξασκεί καλά πολλές τέχνες συγχρόνως.
Έχεις δίκιο.
[374b] Τί λοιπόν; δε σου φαίνεται πως ο πόλεμος είναι κι αυτός μια τέχνη;
Και πάρα πολύ μάλιστα.
Ή τάχα χρειάζεται περισσότερη επιμέλεια του υποδηματοποιού η τέχνη από την πολεμική;
Κάθε άλλο.
Αλλά όμως στον υποδηματοποιό δεν εδώσαμε την άδεια να θελήσει να κάνει έξαφνα και τη δουλειά του γεωργού συγχρόνως, ή του υφαντή, ή του κτίστη, αν εννοούμε να γίνεται καθώς πρέπει το δικό του το επάγγελμα· το ίδιο και σ᾽ όλους τους άλλους αναθέσαμε μια μόνο εργασία, για κείνη που είναι καθένας γεννημένος, για να την εξασκεί τέλεια [374c] σ᾽ όλη του τη ζωή, χωρίς ν᾽ ανεκατώνεται σε καμιάν άλλη και να παραμελεί τη δική του· ε λοιπόν, για την τέχνη του πολέμου δεν χρειάζεται να δώσομε τη μεγαλύτερη σημασία και φροντίδα να εξασκείται μ᾽ όλη την τελειότητα; ή είναι τόσο εύκολο πράγμα, ώστε να μπορεί να είναι καλός πολεμιστής ένας που κάνει συγχρόνως και το γεωργό, ή τον υποδηματοποιό, ή και όποιαν άλλη τέχνη; Και ενώ, για να διακριθεί κανείς στο τάβλι ή στα ζάρια, θα έπρεπε να καταγίνεται από παιδί και να το έχει δουλειά του χωρίς διακοπή, [374d] θα έφτανε τάχα να πάρει κανείς στα χέρια του την ασπίδα ή οποιοδήποτε από τα πολεμικά του όπλα και όργανα, για να γίνει μονήμερα ικανός αγωνιστής στην οπλασκία ή και σ᾽ όποιο άλλο είδος της τέχνης του πολέμου, ενώ κανένα άλλο εργαλείο δεν αρκεί να το πάρει κανείς στα χέρια του, για τον κάμει αμέσως τεχνίτη και ικανό χειριστή του, ούτε θα του είναι χρήσιμο, αν δεν μάθει κατά βάθος τη χρήση του και καταγίνει μ᾽ όλη του την επιμέλεια;
Αν ήταν βέβαια έτσι, μεγάλη αξία θα είχαν τα εργαλεία.
Λοιπόν, όσο πιο σπουδαίο είναι το έργο αυτών των φρουρών της πολιτείας [374e] τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ανάγκη να μην περισπάται από καμιάν άλλη απασχόληση, αλλά να γίνεται με όλη τη σπουδή και την επιμέλεια.
Κι εγώ αυτής της ιδέας είμαι.
Δε χρειάζεται όμως ακόμα και η κατάλληλη φυσική προδιάθεση γι᾽ αυτό το επάγγελμα;
Πώς όχι;
Δική μας λοιπόν δουλειά θα ήταν, καθώς φαίνεται, τώρα, να εκλέξομε, αν ημπορούμε, ποιές και τί είδους φύσεις είναι κατάλληλες για να φυλάγουν την πόλη.
Δική μας βέβαια.
Μα την αλήθεια, είπα εγώ, δεν παίρνομε και πολύ εύκολο πράγμα επάνω μας· ας μην αποδειλιάσομε όμως κι εμπρός, όσο μας το επιτρέπουν οι δυνάμεις μας.
[375a] Εμπρός λοιπόν.
Βρίσκεις πως διαφέρει τίποτα, όσο για τη φρούρηση, η φύση ενός καλού σκύλου ράτσας από ενός καλού παλληκαριού;
Τί εννοείς δηλαδή;
Θέλω να πω πως κι ο ένας κι ο άλλος πρέπει να έχουν πολύ λεπτή αίσθηση για ν᾽ ανακαλύπτουν τον εχθρό, ελαφρότητα για να τον βάζουν στο κυνηγητό άμα τον ανακαλύψουν, και δύναμη αν γίνει ανάγκη να πιαστούν μαζί του όταν τον προφτάσουν.
Πραγματικώς, είναι απαραίτητα όλ᾽ αυτά.
Μα και ανδρεία ακόμα, για να πολεμά στα γερά.
Πώς όχι;
Αλλά μπορεί ποτέ να είναι ανδρείος ένας ίππος, αν δεν είναι θυμοειδής και να το λέει η καρδιά του, καθώς και ο σκύλος και όποιο άλλο ζώο; Ή δεν έχεις παρατηρήσει πως η καρδιά είναι ένα πράγμα [375b] ακαταμάχητο και ανίκητο και που κάνει την ψυχή άφοβη και ανίκανη να υποχωρήσει εμπρός σ᾽ οποιοδήποτε κίνδυνο;
Βέβαια το γνωρίζω.
Αυτά λοιπόν τα σωματικά προτερήματα είναι φανερό πως πρέπει να έχει ο φρουρός.
Ναι.
Επίσης και η ψυχή του είναι φανερό πως πρέπει να είναι θυμοειδής.
Και αυτό.
Ναι, μα δε θα είναι, Γλαύκων, άγριοι και μεταξύ των και με τους άλλους πολίτες, αφού θα έχουν αυτά τα φυσικά που είπαμε;
Δύσκολο, μα την αλήθεια, να το αρνηθεί κανείς.
[375c] Και μολαταύτα, θα πρέπει να είναι ήμεροι με τους συμπολίτες των και άγριοι μόνο με τους εχθρούς· ειδεμή, δε θα είναι ανάγκη να περιμένουν να ερθούν άλλοι να τους χαλάσουν, αλλά θα προλάβουν να το κάμουν οι ίδιοι οι φρουροί μας.
Αλήθεια.
Πώς να κάμομε λοιπόν; πού να βρούμε ένα χαρακτήρα, να είναι και ήμερος και θυμοειδής συγχρόνως, αφού αυτά είναι δυο πράγματα αντίθετα και ασυμβίβαστα;
Φανερό.
Και όμως είναι αδύνατο να θεωρηθεί καλός φρουρός, αν στερείται ή το ένα ή το άλλο απ᾽ αυτά· κι αφού λοιπόν φαίνεται πράγμα αδύνατο αυτό, ανάγκη [375d] να παραδεχτούμε πως δεν μπορεί να βρεθεί ο καλός φρουρός.
Εκεί καταντά.
Κι εγώ, αφού κοντοστάθηκα λίγο και συλλογίστηκα μέσα μου πάνω σ᾽ αυτά που είπαμε, Με το δίκιό μας, του λέγω, φίλε μου, να σκοντάψομε· γιατί απομακρυνθήκαμε από το παράδειγμα που είχαμε πάρει.
Πώς αυτό;
Δε σκεφτήκαμε πως υπάρχουν φύσεις που εμείς δεν τις φανταστήκαμε και που συνδυάζουν αυτές τις αντίθετες ιδιότητες.
Και πού υπάρχουν;
Μπορεί κανείς να τις συναντήσει και σ᾽ άλλα ζώα, αλλά προπάντων [375e] σε κείνο που παραβάλαμε εμείς με το φύλακα. Γιατί γνωρίζεις, βέβαια, πως ενός σκύλου ράτσας αυτό είναι το φυσικό, να είναι ημερότατος με κείνους που γνωρίζει και τους έχει συνηθίσει, και το εναντίο μ᾽ όσους δε γνωρίζει.
Βέβαια το ξέρω. Δεν είναι λοιπόν αδύνατο και δε ζητούμε αφύσικο πράγμα, να είναι τέτοιος και ο φρουρός μας.
Έτσι φαίνεται.
Δε σου φαίνεται, όμως, πως ακόμη κάτι λείπει από το φρουρό μας και πως εκτός από θυμοειδής πρέπει να είναι και φιλόσοφος από φυσικού του;
[376a] Πώς δηλαδή; δε σε εννοώ καλά.
Θα παρατηρήσεις στους σκύλους κι ένα άλλο πράγμα ακόμα, που πραγματικώς αξίζει να το θαυμάσει κανείς.
Το ποιό;
Πως άμα ο σκύλος δει κανένα που δεν τον γνωρίζει, αμέσως αγριεύει, αν και δεν του έχει κάμει κανένα κακό, ενώ απεναντίας, όταν δει κανένα γνώριμο, είναι όλος χαρά και περιποίηση και χωρίς να του έχει κάμει ποτέ τίποτα καλό, ή δεν εθαύμασες ποτέ σου αυτό το πράγμα;
Δεν έδωσα ως τώρα και μεγάλη προσοχή σ᾽ αυτό, αλλά πραγματικώς έτσι φέρνεται.
Είναι όμως πολύ χαριτωμένο αυτό του το ιδίωμα [376b] και μαρτυρεί μια φύση ολωσδιόλου φιλοσοφική.
Και πώς; παρακαλώ.
Να, που δε διακρίνει ένα πρόσωπο, αν είναι φίλος ή εχθρός, παρ᾽ απ᾽ αυτό· πως τον ένα τον ξέρει, ενώ τον άλλο δεν τον γνώρισε ακόμα. Πώς λοιπόν να μην του αποδώσομε φιλομάθεια, αφού με τη γνώση και με την άγνοια ξεχωρίζει το φίλο από τον ξένο;
Πραγματικώς, δεν μπορεί να είναι αλλιώς.
Δεν είναι όμως το ίδιο πράγμα η φιλομάθεια και η φιλοσοφία;
Το ίδιο.
Μ᾽ όλη μας λοιπόν την πεποίθηση ας παραδεχτούμε και για τον άνθρωπο πως, για να είναι [376c] ήμερος στους δικούς του και τους γνωρίμους του, πρέπει να είναι από φυσικού του φιλόσοφος και φιλομαθής.
Έστω.
Ώστε, δεν πρέπει λοιπόν να είναι εκ φύσεως φιλόσοφος και θυμοειδής και γρήγορος και δυνατός, για να είναι σε όλα του τέλειος ο φρουρός της χώρας;
Χωρίς καμιά αμφιβολία.
Τέτοιος λοιπόν θα πρέπει να είναι αυτός. Τώρα, πώς θ᾽ ανατραφούν και με ποιό τρόπο θα εκπαιδευθούν αυτοί μας οι φρουροί; και άραγε θα συντελέσει αυτή η εξέταση, για να βρούμε εκείνο που αποβλέπουν [376d] όλες μας αυτές οι έρευνες, πώς δηλαδή βγαίνει μέσα στην πόλη η δικαιοσύνη και η αδικία; για να μην την παρατήσομε, αν πρόκειται να μας βοηθήσει σ᾽ αυτό, αλλά να την εξακολουθήσομε διεξοδικότερα.
Και ο αδερφός του Γλαύκωνος, Αλλά εγώ, είπε, φρονώ πως και πολύ μάλιστα θα μας βοηθήσει αυτή η έρευνα.
Ας μη την παρατήσομε λοιπόν, φίλε μου Αδείμαντε, κι αν πρόκειται να μας φέρει πολύ μακριά.
Και βέβαια.
Ας το πιάσομε λοιπόν έτσι σαν παραμύθι και μ᾽ όλη μας την άνεση ας αρχίσομε να εκπαιδεύομε με τα λόγια τους ανθρώπους μας.
[376e] Έτσι να κάμομε.
Μόρφωση των φυλάκων
Ποιά λοιπόν πρέπει να είναι αυτή η ανατροφή; ή δεν νομίζεις πως θα ήταν δύσκολο να βρούμε άλλη καλύτερη απ᾽ αυτήν, που είναι καθιερωμένη απ᾽ τα παλιά τα χρόνια, δηλαδή για τα σώματα η γυμναστική και για την ψυχή η μουσική;
Πραγματικώς.
Και δε θ᾽ αρχίσομε με τη μουσική μάλλον πρώτα, παρά με τη γυμναστική;
Πώς όχι;
Και μουσική όταν λες, δε θεωρείς μέρος της και τους λόγους;
Μάλιστα.
Οι λόγοι πάλι δεν είναι δυο ειδών, αληθινοί και ψεύτικοι;
Ναι.
[377a] Και με τα δυο λοιπόν αυτά είδη θα εκπαιδεύομε τους νέους και μάλιστα με τους ψευτόλογους πρώτα;
Δε σε καταλαβαίνω, τί θέλεις να πεις.
Δε γνωρίζεις πως διηγούμαστε πρώτα πρώτα στα παιδιά μύθους, που στο σύνολό τους τίποτ᾽ άλλο δεν είναι παρά ένα ψέμα, έχουν όμως και κάποιες αλήθειες μέσα; Πρώτα λοιπόν αρχίζομε τα παιδιά με μύθους, πριν τους αρχίσομε τη γυμναστική.
Έτσι είναι.
Γι᾽ αυτό λοιπόν έλεγα πως πρέπει να πιάσομε τη μουσική πρώτα από τη γυμναστική.
Σωστά.
Γνωρίζεις όμως, βέβαια, πως η αρχή είναι το σπουδαιότερο σε κάθε δουλειά, μάλιστα [377b] όταν πρόκειται για ό,τι πράγμα νεαρό και τρυφερό· γιατί τότε προπάντων πλάθεται και μπαίνει μέσα βαθιά ο χαρακτήρας που θα ήθελε κανείς να χαράξει στον καθένα.
Δεν υπάρχει αντίρρησις.
Θα επιτρέψομε λοιπόν έτσι εύκολα ν᾽ ακούουν τα παιδιά τούς όποιους λάχει μύθους, που τους έπλασαν όποιοι λάχουν, και να δέχουνται μες στη ψυχή των εντυπώσεις ως επί το πλείστον αντίθετες από τις ιδέες που θα παραδεχτούμε πως πρέπει να έχουν, όταν γίνουν τέλειοι άντρες;
Διόλου μάλιστα δε θα το επιστρέψομε.
Πρώτα λοιπόν πρέπει να δώσομε όλη την προσοχή μας στους μυθοποιούς [377c] και να εγκρίνομε βέβαια όποιο καλό μύθο κάμουν, να πετάξομε όμως κάθε άλλον. Και τους μύθους που εγκρίνομε θα υποχρεώσομε τις παραμάνες και τις μητέρες να τους διηγούνται στα παιδιά και να πλάθουν μ᾽ αυτούς τις ψυχές των, πολύ περισσότερο παρότι τα σώματά των με τα χέρια των· τους περισσότερους βέβαια απ᾽ αυτούς που τους διηγούνται σήμερα πρέπει να τους βγάλομ᾽ έξω.
Ποιούς δηλαδή;
Από τους μεγαλυτέρους θα καταλάβομε και τους μικρότερους, γιατί όλοι πρέπει να είναι χυμένοι πάνω στον ίδιο τον τύπο και να έχουν την ίδια [377d] τη δύναμη, και οι μεγαλύτεροι και οι μικρότεροι. Ή δεν το νομίζεις;
Πολύ ωραία, αλλά δεν εννοώ και ποιοί είναι αυτοί οι μεγαλύτεροι που λες.
Εκείνοι που μας έλεγαν ο Ησίοδος και ο Όμηρος και οι άλλοι ποιηταί. Γιατί αυτοί είναι που συνθέτουν τους ψεύτικους μύθους, που έλεγαν κι εξακολουθούν να λέγουν στους ανθρώπους.
Ποιούς μύθους και τί έχεις να τους κατηγορήσεις μ᾽ αυτά που λες;
Εκείνο που αξίζει πρώτα και κύριο ν᾽ ακούσει ένας που δε γνωρίζει καν να λέγει έμορφα ψέματα.
Τί θέλεις να πεις;
[377e] Όταν κανείς με το λόγο εικονίζει άσχημα και όχι καθώς πραγματικώς είναι τους θεούς και τους ήρωες, καθώς έξαφνα ένας ζωγράφος που δεν αποδίδει την ομοιότητα εκείνου που θέλει να ζωγραφίσει.
Σωστή βέβαια θα ήταν αυτή η κατηγορία, αλλά πώς και κατά τί εφαρμόζεται στους ποιητάς;
Πρώτα πρώτα δεν είναι από τα μεγαλύτερα και βαρύτερα ψέματα που μπορεί να γίνουν εκείνα που διηγείται ο Ησίοδος ότι έκαμε τάχα ο Ουρανός και [378a] πώς πάλι τον εκδικήθηκε ο Κρόνος; Όσα πάλι έκαμε αυτός κι έπαθε έπειτα από το γιο του, και αληθινά ακόμη να ήταν, νομίζω πως δεν έπρεπε να λέγουνται τόσο εύκολα σε νέους που δεν έχουν κρίση, αλλά να αποσιωπούνται, και αν ήταν οπωσδήποτε ανάγκη να γίνει λόγος γι᾽ αυτά, να τ᾽ ακούουν με απόλυτη μυστικότητα όσο μπορεί πιο λίγοι κι αφού θυσιάσουν όχι πια χοίρο, αλλά το πιο μεγάλο και πιο δυσεύρετο θύμα, για να είναι όσο γίνεται πιο λίγοι εκείνοι που συνέβηκε να τ᾽ ακούσουν.
Πραγματικώς, είπε ο Αδείμαντος, είναι επικίνδυνες αυτές οι διηγήσεις.
[378b] Και δεν πρέπει, Αδείμαντε, ν᾽ ακουστούν ποτέ στη δική μας την πόλη, ούτε θα επιτραπεί ποτέ να λέγεται εμπρός σε νέο ακροατή πως και τη χειρότερη αδικία αν έκανε κανείς, πως και τον πατέρα του αν έριχνε στα χειρότερα βασανιστήρια για κάποιο κακό που του έκαμε εκείνος, δε θα ήταν αυτό κανένα έκτακτο πράγμα αλλά κάτι που έκαμαν και οι πρώτοι και μεγαλύτεροι θεοί.
Και εγώ, μα την αλήθεια, φρονώ πως δεν είναι διόλου κατάλληλες αυτές οι διηγήσεις.
Και ούτε ο ελάχιστος λόγος, εννοείται, δε θα γίνει, πως πολεμούν [378c] και επιβουλεύονται και μάχονται οι θεοί μεταξύ τους —γιατί δεν είναι κι αλήθεια αυτό— αν θέλομε τουλάχιστο αυτοί που μέλλουν να μας φυλάξουν την πόλη να νομίζουν το αισχρότερο πράγμα το να γίνουνται για το τίποτα εχθροί μεταξύ των· πολύ περισσότερον, να καθόμαστε να διηγούμαστε ή να ιστορίζομε γιγαντομαχίες και άλλες κάθε λογής έχθρες θεών και ηρώων με συγγενείς και με άλλους δικούς των. Αλλ᾽ αν ο σκοπός μας είναι να τους πείσομε πως ποτέ δε μίσησε πολίτης άλλο συμπολίτη του κι ούτε είναι όσιο να γίνεται τέτοιο πράγμα, πρέπει να αναγκάσομε [378d] ευτύς και γέρους και γριές μόνο μ᾽ αυτό το πνεύμα μύθους να διηγούνται στα παιδιά και αναλόγους να συνθέτουν και οι ποιηταί. Τα δεσίματα, εννοείται, της Ήρας από το γιο της και τα ριξίματα του Ηφαίστου από τον πατέρα του, επειδή ζήτησε να υπερασπισθεί τη μητέρα του ενώ την χτυπούσε εκείνος, και όλες τις θεομαχίες που διηγείται ο Όμηρος, θα είναι ολότελ᾽ απαράδεκτα στην πόλη μας, ούτε αν είναι καμωμένα με αλληγορίες, ούτε αν είναι χωρίς αλληγορίες. Γιατί ο νέος δεν είναι σε θέση να κρίνει τί είναι αλληγορία και τί δεν είναι, μα όσα εντυπωθούν απ᾽ αυτή την ηλικία στο πνεύμα του [378e] δύσκολο είναι συνήθως να εξαλειφθούν και να μετακινηθούν από κει μέσα· γι᾽ αυτό ίσως πρέπει να δώσομε τη μεγαλύτερη σημασία, οι πρώτοι λόγοι που ακούει το παιδί να είναι όσο μπορεί καταλληλότεροι να το οδηγούν στην αρετή.
Είναι λογικότατα αυτά που λες, είπε ο Αδείμαντος, μα, αν κανείς μάς ρωτούσε τί λογής πρέπει να ᾽ναι και ποιοί είναι αυτοί οι μύθοι, τί θα του απαντούσαμε;
Δεν είμαστε, Αδείμαντε, ποιηταί, ούτε εγώ [379a] ούτε συ, όσο για το παρόν· τώρα είμαστε οικισταί πολιτείας και οι οικισταί χρειάζεται μόνο να γνωρίζουν τους τύπους που επάνω σ᾽ αυτούς θα συνθέτουν οι ποιηταί τους μύθους και που δε θα τους επιτρέπουν να βγαίνουν έξω απ᾽ αυτούς· δε θα συνθέτουν όμως κι οι ίδιοι τούς μύθους.
Πολύ σωστά· μα αυτοί ακριβώς οι τύποι της θεολογίας ποιοί θα είναι;
Τέτοιοι επάνω κάτω· πρέπει να παριστάνεται πάντοτε ο θεός ακριβώς απαράλλακτος όπως είναι, είτε στα επικά ποιήματα, είτε στις τραγωδίες.
Βέβαια έτσι πρέπει.
[379b] Αλλά ο θεός δεν είναι αγαθός πραγματικώς και δεν πρέπει τέτοιο και να τον παρασταίνουν;
Και ποιός λέγει το εναντίον;
Καθετί όμως που είναι αγαθό μπορεί ποτέ να είναι βλαβερό;
Δε μου φαίνεται.
Κι ένα πράγμα που δεν είναι βλαβερό μπορεί να προξενήσει βλάβη;
Διόλου.
Κάνει λοιπόν ποτέ το κακό;
Ούτε.
Ή μπορεί ποτέ να γίνει αφορμή κακού;
Ποτέ.
Το αγαθό πάλι είναι ωφέλιμο;
Ναι.
Δεν είναι επομένως η αιτία του καλού που γίνεται;
Ναι.
Ώστε λοιπόν δεν είναι το αγαθό η αφορμή όλων που γίνουνται, αλλά μόνο των καλών και όχι των κακών.
[379c] Βεβαιότατα.
Ούτε επομένως ο θεός, αφού είναι αγαθός, μπορεί να είναι η αιτία όλων, καθώς λέγουν οι πολλοί· αλλά μόνο για λίγα είναι αίτιος στους ανθρώπους, για πολλά όμως αναίτιος· επειδή πολύ λιγότερα είναι τα καλά που έχουν οι άνθρωποι από τα κακά· όσο για τα καλά, σε κανέναν άλλο δεν μπορούμε να τ᾽ αποδώσομε, ενώ για τα κακά κάθε άλλη αιτία πρέπει να ζητούμε, μα όχι το θεό.
Μου φαίνεται πως είναι η μόνη αλήθεια αυτά που λες.
Δεν πρέπει λοιπόν να δώσομε πίστη στον Όμηρο, ούτε σε κανέναν άλλο [379d] ποιητή, όταν ανόητα ξεστομίζει αυτή τη βλαστήμια για τους θεούς και λέγει πως τάχα υπάρχουν δυο πιθάρια στου Δία το κατώφλι.
γεμάτα το ένα με καλές, με κακές τ᾽ άλλο μοίρες·
και ότι σ᾽ όποιον ο Δίας ανακατώσει και δώσει κι από τα δυο πιθάρια,
πότε δεξά θα του έρχουνται και πότε ζερβά πάλι,
σ᾽ όποιον όμως δώσει μονάχ᾽ από το ένα, χωρίς ν᾽ ανακατατώσει κι απ᾽ το άλλο το πρώτο,
αυτόν μια πείνα λυσσιακή παντού στη γη τον διώχτει·
[379e] κι ούτε πως
ο Δίας μας είναι των καλών και των κακών ταμίας.
Κι αν κανείς πει πως με την υποκίνηση του Διός ή της Αθηνάς καταπάτησε ο Πάνδαρος τους όρκους κι έγινε αφορμή να λυθεί η ανακωχή, δε θα το παραδεχτούμε· ούτε επίσης το μάλωμα των θεών, [380a] που διαλύθηκε με την παρέμβαση της Θέμιδος και του Διός· ούτε ακόμη θ᾽ αφήσομε τους νέους ν᾽ ακούουν εκείνα που λέγει ο Αισχύλος, ότι τάχα
ο θεός αφορμή βρίσκει
σαν θέλει σύρριζα να ξεπατώσει σπίτι·
μα αν κανείς ποιητής διεκτραγωδεί στους ιάμβους του τα παθήματα της Νιόβης, ή των Πελοπιδών ή τα Τρωικά ή άλλα τέτοια παρόμοια, δε θα τον αφήσομε να λέγει πως είναι έργα του θεού αυτά· ή τουλάχιστο θα πρέπει να βρεθεί ο λόγος, που ζητούμε κι εμείς τώρα, και [380b] να λέμε πως δίκαια και καλά ήταν όσα έκαμε ο θεός και πως ωφελήθηκαν εκείνοι που τους τιμώρησε· ότι όμως είναι δυστυχισμένοι εκείνοι που τιμωρήθηκαν και πως αίτιος της δυστυχίας των ήταν ο θεός, αυτό δεν πρέπει να επιτρέψομε στον ποιητή να το λέει· ας λέγουν, αν θέλουν, ότι είναι άθλιοι οι κακοί, επειδή εχρειάστηκε να τιμωρηθούν, με την τιμωρία τους όμως ωφελήθηκαν από το θεό· αυτό, μάλιστα· να κάθουνται όμως να λέγουν πως μπορεί ο θεός, ενώ είναι αγαθός, να κάμει κακό σε κανένα, αυτό με όλη μας τη δύναμη πρέπει να το αντικρούσομε, αν πρόκειται να έχομε ευνομουμένη πόλη, και να μη δώσομε ποτέ την άδεια σε κανένα, [380c] ούτε στους νέους ούτε σε γέρους, ούτε να λέγουν ούτε ν᾽ ακούουν μέσα στην πόλη μας τέτοιους λόγους είτε με στίχους είτε χωρίς στίχους, γιατί και ανόσια είναι να λέγουνται, αν λέγουνται, τέτοια πράγματα για τους θεούς και για μας όχι ωφέλιμα, μα ακόμη και μεταξύ τους ασύμφωνα.
Μου αρέσει αυτός σου ο νόμος και τον συνυπογράφω κι εγώ.
Ο πρώτος μας λοιπόν νόμος και τύπος, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν θα ρυθμίζουν ό,τι λέγουν κι ό,τι γράφουν για τους θεούς, θα είναι ο εξής: ο θεός δεν είναι ο αίτιος για όλα τα πράγματα, αλλά μόνο για τα καλά.
Και είναι πραγματικώς αναγκαιότατος.
[380d] Τώρα τί λες γι᾽ αυτόν τον δεύτερο; πιστεύεις τάχα πως ο θεός είναι κανένας μάγος, ώστε, όπως του καταβαίνει στη φαντασία, να παρουσιάζεται σε πολλές και διάφορες μορφές και άλλοτε να γίνεται άλλο και να μεταβάλλει το είδος του σε διάφορα σχήματα, άλλοτε πάλι ν᾽ απατά τις αισθήσεις μας και να μας φαίνεται τέτοιος ή τέτοιος, ή ότι είναι ο πιο μονός απ᾽ όλα τα όντα κι ολιγότερο από καθετί άλλο αλλάζει τη μορφή του;
Δεν μπορώ να σου απαντήσω έτσι αμέσως τώρα.
Τουλάχιστον σ᾽ αυτό; δεν είναι ανάγκη, όταν ένα πράγμα βγαίνει από την αρχική του [380e] μορφή, να προέρχεται αυτή η μεταβολή ή από τον ίδιο τον εαυτό του ή από κανέναν άλλο;
Και βέβαια.
Τα άριστα όμως πράγματα δεν αλλοιώνονται και δεν επηρεάζουνται ολιγότερο από τις εξωτερικές αφορμές; Λόγου χάριν· τα σώματα τα πιο γερά και δυνατά [381a] δεν αλλοιώνουνται ολιγότερο από τις τροφές και τα πιοτά και τους κόπους, καθώς επίσης και τα φυτά από τα ηλιοκάματα και τους ανέμους και από άλλες τέτοιες επιδράσεις;
Πώς όχι;
Και η ψυχή επίσης δε θα ταραχθεί και δε θ᾽ αλλοιωθεί τόσο ολιγότερο από μια εξωτερική επίδραση όσο περισσότερο γενναία και φρόνιμη είναι;
Ναι.
Αλλά βέβαια και τα κατασκευάσματα ακόμη του ανθρώπου, σκεύη και οικοδομήματα, κατά τον ίδιο λόγο, όσα είναι καλά κατασκευασμένα και από καλά υλικά, πολύ ολιγότερο αλλοιώνουνται από την πολυκαιρία και από άλλες εξωτερικές φθορές.
Έτσι είναι.
[381b] Ώστε και γενικώς, κάθε πράγμα τέλειο είτε από τη φύση, είτε από τέχνη, είτε κι απ᾽ τα δυο μαζί, επιδέχεται τη μικρότερη μεταβολή απ᾽ έξω από ένα άλλο.
Έτσι φαίνεται.
Ο θεός όμως, και όλα που αναφέρουνται στο θεό, είναι κατά πάντα τέλειος.
Πώς όχι;
Ώστε απ᾽ αυτή την έποψη δεν είναι καθόλου δυνατό να παίρνει ο θεός πολλές μορφές.
Καθόλου πραγματικώς.
Αλλά μήπως τάχα θα ήταν δυνατό να μεταβάλλει και να αλλοιώνει ο ίδιος τον εαυτό του;
Είναι φανερό πως έτσι μόνο θα μπορούσε ν᾽ αλλοιωθεί, αν αλλοιώνεται.
Και μεταβάλλει τάχα τον εαυτό του στο καλύτερο και ωραιότερο, ή στο χειρότερο και ασχημότερο;
[381c] Ανάγκη στο χειρότερο, αφού αλλοιώνεται· γιατί δεν μπορούμε να πούμε πως του λείπει του θεού καμιά ομορφιά ή τελειότης.
Πολύ σωστά το λες· και αφού έτσι πραγματικώς είναι, φαντάζεσαι ποτέ, Αδείμαντε, πως θα ήταν δυνατό κανείς, ή θεός ή άνθρωπος, να θελήσει μόνος του να κάμει χειρότερο τον εαυτό του σε ό,τι να ᾽ναι;
Αδύνατο.
Αδύνατο λοιπόν να θελήσει ο θεός να αλλοιώσει τον εαυτό του, αλλά καθένας απ᾽ αυτούς έτσι που είναι, καθώς φαίνεται, όσο γίνεται τελειότατος και ωραιότατος, έτσι μένει πάντα μονός και αμετάβλητος στη δική του τη μορφή.
Ανάγκη πάσα, πιστεύω κι εγώ.
[381d] Κανείς λοιπόν ποιητής να μην τολμήσει να μας λέγει, πως
ξένη οι θεοί παίρνουν μορφή, σαν τάχα ξωμερίτες κι αλλιώτικοι, λογής κοπής, γυρνούν τις πολιτείες.
μήτε να μας ψευτολογά για τις μεταμορφώσεις του Πρωτέως και της Θέτιδος, μηδέ να μας παρουσιάζει στις τραγωδίες και σ᾽ άλλα ποιήματα την Ήρα μεταλλαγμένη σε ιέρεια να μαζεύει ελέη
για τα μακάρια τα παιδιά του ποταμού τού Ινάχου·
[381e] και άλλα πολλά τέτοια ψευδολογήματα να μας αραδιάζουν. Κι ας προσέξουν ακόμα κι οι μητέρες να μη γίνουνται θύματα της ευπιστίας των και να κάθουνται να τρομάζουν με τέτοια κακά παραμύθια τα παιδιά των, πως τάχα οι θεοί παίρνουν διάφορες ξένες μορφές και τριγυρνούν τις νύχτες, για να μη λένε τέτοιες βλαστημίες για τους θεούς και κάνουν συγχρόνως και τα παιδιά των δειλότερα.
Ναι, ν᾽ απαγορευθούν.
Μα, δεν μπορεί τάχα, οι ίδιοι οι θεοί να μην είναι δυνατό πραγματικώς να μεταβάλλουνται, εμάς όμως να μας εξαπατούν και να μαγεύουν τις αισθήσεις μας, ώστε να φανταζόμαστε πως παρουσιάζουνται εμπρός μας με διάφορες μορφές;
Ίσως κι αυτό.
[382a] Μα πώς; θα ήθελε ποτέ ένας θεός να εξαπατήσει ή με λόγο ή με έργο και να παρουσιάζει φαντάσματα του εαυτού του;
Δεν ξέρω.
Δεν ξέρεις πως το αληθινό ψέμα, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, το αποστρέφουνται όλοι και θεοί και άνθρωποι;
Πώς το εννοείς αυτό;
Να, έτσι· πως κανείς δεν επιτρέπει με τη θέλησή του να μπαίνει το ψέμα στο σπουδαιότερο μέρος του εαυτού του και αναφορικώς μάλιστα με τα σπουδαιότερα πράγματα, αλλά περισσότερο παρά καθετί άλλο φοβάται να το έχει εκεί μέσα του.
Ούτε τώρα εννόησα περισσότερο.
[382b] Γιατί φαντάζεσαι πως πρόκειται ίσως για τίποτα μυστήρια της αποκαλύψεως· ενώ εγώ λέγω απλούστατα πως, όταν εισχωρήσει μέσα στην ψυχή το ψέμα για ό,τι αφορά την ουσία των όντων και μένει επομένως αυτή στην απάτη και την άγνοια, είναι πράγμα που κανείς ποτέ δε θα μπορούσε να το δεχτεί και πως τίποτα δε μισούν όλοι περισσότερο, παρά να έχουν θρονιασμένο ένα τέτοιο ψέμα μέσα σ᾽ ένα τέτοιο μέρος.
Τα πιστεύω.
Αλλά πολύ σωστά λοιπόν, καθώς έλεγα και πριν, αυτό είναι που θα έπρεπε να ονομάζεται αληθινό ψέμα, η άγνοια δηλαδή που είναι μέσα στην ψυχή του απατημένου· γιατί αυτό που λέμε συνήθως ψέμα είναι μίμησις με λόγια αυτού του παθήματος της ψυχής και όχι [382c] καθαρό ψέμα, αλλά κάτι σαν φάντασμα που γεννιέται κατόπι. Ή δεν είναι έτσι;
Παραείναι μάλιστα.
Το αληθινό λοιπόν ψέμα το μισούν όχι μόνο οι θεοί αλλά και οι άνθρωποι.
Το παραδέχομαι.
Μα πώς; το άλλο, το ψέμα με τα λόγια, πότε και σε ποιόν είναι χρήσιμο, ώστε να μην αξίζει μίσος; Μήπως τάχα στους εχθρούς ή και στους φίλους μας εκείνους, που από τρέλα ή από ανοησία είναι έτοιμοι να κάμουν τίποτα κακό, μπορεί να είναι χρήσιμο σαν προληπτικό φάρμακο; Ή και στα [382d] μυθολογήματα, που λέγαμε πριν, επειδή δεν ξέρομε ποιά ακριβώς είναι η αλήθεια για πράγματα τόσο παλαιά, μήπως, με το να δίνομε στο ψέμα τη μορφή της αλήθειας, το κάνομε έτσι οπωσδήποτε χρήσιμο;
Έτσι πραγματικώς θα είναι.
Σε ποιά όμως απ᾽ αυτές τις περιστάσεις θα ήτανε χρήσιμο το ψέμα στο θεό; μήπως, επειδή δεν γνωρίζει και αυτός τα παλαιά τα πράγματα, θα κατέφευγε στο ψέμα, που θα του έδινε τη μορφή της αλήθειας;
Θα ήταν γελοίο να το φανταστούμε.
Δε γίνεται λοιπόν ο θεός ποιητής ψευτολόγος.
Δε μου φαίνεται.
Αλλά μήπως θα έλεγε ψέματα από φόβο των εχθρών;
[382e] Κάθε άλλο.
Ή μήπως θα τον ανάγκαζε ανοησία ή τρέλα φίλων του;
Μα κανείς ανόητος ή τρελός δεν μπορεί να είναι φίλος του θεού.
Τίποτα λοιπόν δεν υπάρχει που θα έκανε το θεό να πει ψέμα.
Και βέβαια τίποτα.
Κι ούτ᾽ έχει καμιά σχέση ο θεός κι ό,τι είναι θεϊκό με το ψέμα.
Απολύτως καμιά.
Ώστε είναι ο θεός ολότελα απλός και αληθινός και στα έργα και στα λόγια, κι ούτε ο ίδιος παίρνει ξένη μορφή ούτε άλλους ξεγελά ούτε με λόγια ούτε με σημεία, που τους στέλνει τάχα, ούτε στον ύπνο ούτε στον ξύπνο τους.
[383a] Κι εγώ είμαι σύμφωνος όπως τα λες.
Εγκρίνεις λοιπόν και τον δεύτερο αυτό τύπο, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν πρέπει και να μιλούμε και να γράφομε για τους θεούς, πως δηλαδή ούτε οι ίδιοι είναι μάγοι θαυματοποιοί, ώστε να μεταμορφώνουν τους εαυτούς των, ούτε μας απατούν και μας με ψεύτικα λόγια ή έργα;
Τον εγκρίνω.
Ώστε, αν και πολλά άλλα επαινούμε του Ομήρου, αυτό όμως δε θα του το επαινέσομε, για το όνειρο που έστειλε τάχα ο Δίας στον Αγαμέμνονα· ούτε και του Αισχύλουεκεί που λέγει η Θέτις , [383b] πως της έψαλε ο Απόλλων στους γάμους της:
μάνα παιδιών ευτυχισμένη, που αρρώστια δε θα δουν και χρόνια πολλά θα ᾽χουν.
Η αγάπη των θεών θα μου χαρίζει πάντα
μοίρα, μου ᾽πε, χρυσή· κι έκρουξε τον παιάνα και γιόμισε χαρά κι ελπίδες την ψυχή μου, γιατί δεν πίστευα ποτέ πως θά ᾽βγει ψέμα από το στόμα του θεού της μαντοσύνης· μα αυτός ο ίδιος πὄψαλλε, αυτός ο ίδιος πού ητανε στο τραπέζι, αυτός που τα ᾽πε ο ίδιος αυτός είναι που σκότωσε το γιο μου…
[383c] όταν κανείς μάς λέγει τέτοια για τους θεούς, θα του γυρίσομε τις πλάτες και δε θα του δώσομε τα ψαλτικά του, ούτε και στους δασκάλους θα επιτρέψομε να τα μεταχειρίζουνται για την ανατροφή των παιδιών, αν εννοούμε οι φύλακές μας να γίνουν θεοσεβείς και με τους θεούς όμοιοι όσο περισσότερο είναι δυνατό αυτό για άνθρωπο.
Εγκρίνω κι εγώ, είπε, αυτούς τους τύπους και θα τους εφάρμοζα σα νόμους.
Πολιτεία Βιβλίο Γ (386a-417b)
[357a] Εγώ λοιπόν, αφού είπ᾽ αυτά, πίστευα πως είχα πια γλιτώσει από τη συζήτηση· ήταν όμως, καθώς φαίνεται, το προοίμιο μόνο αυτό, γιατί ο Γλαύκων, που έχει πάντα μοναδική πραγματικώς γενναιότητα σ᾽ όλες τις περιστάσεις, δεν του καλοφάνηκε και τότε που έριξε κάτω τ᾽ άρματα ο Θρασύμαχος, αλλά πήρε το λόγο και·
Θέλεις, είπε, Σωκράτη, να φαίνεται πως μας έπεισες, ή [357b] να μας πείσεις πραγματικώς, ότι με κάθε τρόπο προτιμότερη είναι η δικαιοσύνη από την αδικία;
Αυτό βέβαια θα προτιμούσα κι εγώ, είπα, αν ήταν στο χέρι μου.
Δεν το καταφέρνεις λοιπόν τότε αυτό που θες· γιατί, έλα πες μου: δεν παραδέχεσαι πως υπάρχει ένα είδος αγαθά, που θα θέλαμε να τα ᾽χομε όχι για τα αποτελέσματά των, αλλά μονάχα γι᾽ αυτά τα ίδια; όπως λόγου χάριν η χαρά και οι ηδονές που δε βλάπτουν και που καμιά άλλη συνέπεια δεν έχουν κατόπι, παρά μας δίνουν μόνο της ευχαρίστηση να τις απολαβαίνομε;
Μάλιστα, υπάρχει ένα τέτοιο είδος αγαθά.
[357c] Μα δεν υπάρχουν κι άλλα, που τ᾽ αγαπούμε και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τα αποτελέσματά των; όπως έξαφνα η ορθή κρίση, η όραση, η υγεία, που τα επιθυμούμε να τα ᾽χομε και για τους δυο αυτούς λόγους;
Μάλιστα.
Δε βλέπεις όμως κι ένα τρίτο είδος, όπως είναι να γυμνάζει κανείς τα σώματα, να τα θεραπεύει με τη σκληραγωγία, να εξασκεί τη γιατρική και κάθε άλλο προσοδοφόρο επάγγελμα; Γιατί αυτά βέβαια είναι μεν κοπιαστικά, μας ωφελούν όμως και τα επιζητούμε όχι γι᾽ αυτά τα ίδια, [357d] αλλά για τα κέρδη και τις άλλες ωφέλειες που μας παρέχουν.
Πραγματικώς, υπάρχει κι αυτό το τρίτο είδος· μα γιατί αυτές οι ερωτήσεις;
Σε ποιό απ᾽ αυτά τα είδη βάζεις τη δικαιοσύνη;
[358a] Εγώ; στο καλύτερο βέβαια από τα τρία, σε κείνα δηλαδή τα αγαθά, που πρέπει να τα επιζητούν και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τ᾽ αποτελέσματά τους όσοι θέλουν να είναι πραγματικώς μακάριοι.
Δεν είναι όμως αυτής της ιδέας και οι περισσότεροι, αλλά βάζουν τη δικαιοσύνη στα κοπιαστικά αγαθά, που μόνο για τα κέρδη και για τη δόξα που εξασφαλίζουν μπορεί κανείς να τα εξασκεί, μα που πρέπει να τα αποφεύγει κανείς γι᾽ αυτά τα ίδια, επειδή είναι πραγματικώς αφόρητα.
Το γνωρίζω, είπα εγώ, πως αυτή είναι η ιδέα του κόσμου και γι᾽ αυτό πριν κι ο Θρασύμαχος της έψαλε τον αναβαλλόμενο· μα εγώ φαίνεται πως είμαι ένας χοντροκέφαλος.
[358b] Στάσου λοιπόν να δούμε, αν θα επιμένεις στην ιδέα σου, αφού ακούσεις και μένα. Γιατί ο Θρασύμαχος, μου φαίνεται, γητεύτηκε από σένα γρηγορότερα απ᾽ ό,τι έπρεπε, σαν το φίδι· εμένα όμως δε μου γέμισαν το νου αποδείξεις σας για τη δικαιοσύνη και την αδικία· κι επιθυμώ ν᾽ ακούσω ποιά είναι η ουσία του καθενός, και ποιά δύναμη έχει από μόνο του όταν υπάρχει μέσα στην ψυχή, χωρίς να δίνω πεντάρα για τα κέρδη και τ᾽ άλλα τ᾽ αποτελέσματα που μπορεί να βγαίνουν απ᾽ αυτό. Νά λοιπόν πώς εννοώ να καταπιαστώ με το ζήτημα, αν είσαι και συ σύμφωνος.
[358c] Θα πάρω απ᾽ εξαρχής το λόγο του Θρασυμάχου και θα πω πρώτα τί πράμα είναι η δικαιοσύνη κατά την κοινή αντίληψη και ποιά είναι η αρχή της· έπειτα, πως όλοι που την εξασκούν το κάνουν απ᾽ ανάγκη κι όχι γιατί τη θεωρούν καλό πράγμα· τρίτο, πως είναι πολύ φυσικό να το παίρνουν έτσι, γιατί είναι πολύ προτιμότερη η ζωή του αδίκου από του δικαίου, καθώς τουλάχιστον λέγουν.
Εγώ ίσως και να μην το παραδέχομαι· δεν ξέρω όμως και καλά καλά τί ν᾽ αποφασίσω, καθώς μου έχουν γεμίσει τ᾽ αυτιά ο Θρασύμαχος και χίλιοι άλλοι, ενώ την υπεράσπιση της δικαιοσύνης, πως [358d] είναι καλύτερη από την αδικία, από κανένα ακόμη δεν την άκουσα όπως θέλω· και θέλω να την ακούσω να εγκωμιάζεται για τον εαυτό της μόνο· και να σου πω, από σένα είναι που περιμένω να τ᾽ ακούσω αυτό. Γι᾽ αυτό κι εγώ θα εκταθώ στον έπαινο του αδίκου βίου, για να σου δείξω πώς εννοώ ν᾽ ακούσω κι από σένα την κατηγορία της αδικίας και τον πανηγυρικό της δικαιοσύνης. Από σένα τώρα εξαρτάται αν θέλεις να ικανοποιήσεις την επιθυμία μου.
Με όλη μου την ευχαρίστηση, είπα εγώ· γιατί για ποιό άλλο πράγμα θα χαίρονταν περισσότερο ένας άνθρωπος με νου, να μιλεί και ν᾽ ακούει συχνότερα;
[358e] Πολύ λαμπρά λέγεις· άκουε λοιπόν τώρα εκείνο το πρώτο, που έλεγα πως θα πω: τί είναι, ποιά η ουσία και ποιά η αρχή της δικαιοσύνης.
Είναι, λέγουν, από τη φύση καλό πράγμα να αδικεί κανείς, αλλά κακό να αδικείται, και μάλιστα πολύ περισσότερο κακό απ᾽ ό,τι είναι καλό ν᾽ αδικεί· ώστε οι άνθρωποι, αφού με το ν᾽ αδικούν και να αδικούνται μεταξύ των εδοκίμασαν και τα δυο, όσοι απ᾽ αυτούς δεν είχαν τη δύναμη ούτε [359a] ν᾽ αποφεύγουν τις αδικίες των άλλων, ούτε οι ίδιοι ν᾽ αδικούν, εσχημάτισαν την ιδέα πως τους είναι συμφερότερο να συμφωνήσουν μεταξύ τους μήτε ν᾽ αδικούν μήτε ν᾽ αδικούνται· και από τότε άρχισαν να βάζουν νόμους και να κάνουν συμφωνίες μεταξύ τους, και να ονομάζουν δίκαιο και νόμιμο εκείνο που προστάζει ο νόμος· και αυτό είναι η γέννηση και η ουσία της δικαιοσύνης, που είναι το μέσο μεταξύ του καλύτερου, δηλαδή ν᾽ αδικεί κανείς χωρίς να παθαίνει τίποτα, και του χειρότερου, δηλαδή να μην έχει κανείς τη δύναμη να εκδικείται όταν τον αδικούν·
το δίκαιο λοιπόν, που είναι το μέσο αυτών των δυο, ικανοποιεί όχι επειδή είναι αφεαυτού [359b] καλό πράγμα, αλλά επειδή η αδυναμία πολλών να αδικούν το κάνει να το τιμούν για τέτοιο· γιατί ένας που μπορεί να κάνει το άδικο και είναι πραγματικώς άντρας, ποτέ δεν θα μπορούσε νά ᾽ρθει με κανένα σε τέτοιο συμβιβασμό, ώστε μήτε ν᾽ αδικεί μήτε ν᾽ αδικείται· γιατί αυτό θα ήταν τρέλα εκ μέρους του. Αυτή λοιπόν και τέτοια είναι, Σωκράτη, η φύση της δικαιοσύνης, και από τα τέτοια που είπαμε είναι που γεννήθηκε, καθώς λένε.
Και για να εννοήσομε καλύτερα πως και όσοι εξασκούν τη δικαιοσύνη, από αδυναμία των, επειδή δεν είναι ικανοί να αδικούν, το κάνουν όχι μ᾽ ευχαρίστησή των, επειδή δεν είναι ικανοί να αδικούν, το κάνουν όχι μ᾽ ευχαρίστησή των, ας κάμομε [359c] την ακόλουθη υπόθεση: δίνομε και στους δυο, και στον δίκαιο και στον άδικο, την εξουσία να κάνουν ό,τι θέλουν και μεις τους παρακολουθούμε για να δούμε πού θα οδηγήσει τον καθένα η επιθυμία του.
Είναι αδύνατο να μην πιάσομε επ᾽ αυτοφώρω τον δίκαιο να βαδίζει στα ίχνη του αδίκου, από τη φυσική πλεονεξία που κάθε φύση την επιδιώκει έτσι ορμέφυτα, αναγκάζεται όμως με τη βία του νόμου να σέβεται την ισότητα. Και θα ήταν τέτοια μάλιστα η εξουσία που λέγω εγώ, σαν [359d] εκείνη τη δύναμη που λέγουν πως έλαβε μια φορά o Γύγης, ο πρόγονος του Λυδού.
Αυτός δηλαδή ήταν βοσκός στην υπηρεσία του βασιλιά της Λυδίας και μια φορά, ύστερ᾽ από μια μεγάλη μπόρα και σεισμό, σκίστηκε η γη κι έγινε ένα χάσμα στο μέρος ακριβώς που έβοσκε. Αυτός από περιέργεια κατέβηκε μέσα, όπου βλέπει, καθώς διηγούνται, και άλλα θαυμάσια πράγματα κι ένα άλογο, που είχε στα πλευρά του κάτι παραθυράκια· σκύφτει λοιπόν και βλέπει μέσα από κει έναν νεκρό, μα, καθώς φαίνονταν, πολύ μεγαλύτερο από συνηθισμένο άνθρωπο και που τίποτε άλλο δε φορούσε παρά ένα χρυσό δαχτυλίδι [359e] στο χέρι, που του το πήρε και βγήκε έξω.
Όταν κατόπι μαζευτήκανε οι βοσκοί, όπως συνήθιζαν κάθε μήνα, να δώσουν αναφορά στο βασιλέα για τα κοπάδια του, ήρθε και κείνος με το δαχτυλίδι στο χέρι· καθώς λοιπόν κάθονταν με τους άλλους, έτυχε να στρέψει την πέτρα του δαχτυλιδιού από το μέσα μέρος κι αμέσως [360a] έγινε άφαντος στους άλλους που βρίσκονταν εκεί κι άρχισαν να μιλούν γι᾽ αυτόν σαν να ήταν φευγάτος.
Εκείνος παραξενεύτηκε και ψηλαφητά γύρισε πάλι το δαχτυλίδι προς το έξω μέρος, κι αμέσως έγινε φανερός. Κι αφού το παρατήρησε αυτό, ξαναδοκίμαζε το δαχτυλίδι, αν έχει πραγματικώς αυτή τη δύναμη, όταν το στρέφει από τη μέσα μεριά να χάνεται από τα μάτια των άλλων, και όταν προς τα έξω να παρουσιάζεται πάλι· αφού το βεβαιώθηκε ενήργησε να πάει κι αυτός με τους άλλους βοσκούς, που ήταν να δώσουν τους λογαριασμούς στο βασιλέα, και κει [360b] τα κατάφερε να τα ψήσει με τη βασίλισσα κι αφού μαζί οι δυο των σκοτώνουν το βασιλιά, παίρνει αυτός το θρόνο.
Αν λοιπόν υπήρχαν δυο τέτοια δαχτυλίδια και φορούσε το ένα ο δίκαιος και το άλλο ο άδικος, κανείς δε θα βρίσκονταν, καθώς ήθελε φανεί, με τόσο ατσαλένιο χαρακτήρα, που να διατηρηθεί στη δικαιοσύνη και να έχει τη γενναιότητα να το κρατήσει και να μη βάλει το χέρι του στα αγαθά των άλλων, ενώ θα είχε την εξουσία κι από την αγορά να παίρνει ό,τι ήθελε [360c] και μέσα στα ξένα σπίτια να μπαίνει και να έρχεται σε σχέσεις μ᾽ όποιον ήθελε, και να σκοτώνει τον ένα και να γλιτώνει τον άλλο από τη φυλακή, κι όλα τα πάντα να κάνει σα θεός μέσα στους ανθρώπους.
Και γενικά τίποτα διαφορετικό δε θα ᾽κανε από τον άλλο τον άδικο, αλλά κι οι δυο τους τον ίδιο το δρόμο θα ᾽παιρναν. Τίποτα λοιπόν δε θα μπορούσε ν᾽ αποδείξει καλύτερ᾽ απ᾽ αυτό το παράδειγμα, πως κανείς δεν είναι δίκαιος από ευχαρίστησή του, μα από ανάγκη, επειδή δεν είναι πράγμα αφεαυτού του καλό, κι όπου κανείς νομίζει πως είναι ικανός να αδικεί, αδικεί.
Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει, και πολύ δίκαια, καθώς θα πουν όσοι υποστηρίζουν αυτό το λόγο, [360d] πως πολύ περισσότερο τον ωφελεί η αδικία παρά η δικαιοσύνη· κι αν κανείς, που έπαιρνε τέτοια εξουσία, δε θα ᾽θελε ποτέ ν᾽ αδικήσει μηδέ να βάλει χέρι σε ξένο πράγμα, θα τον περνούσαν για τον πιο κακομοιριασμένο και ανόητο όλοι όσοι έχουν αίσθηση· το πολύ να τον επαινούν στα φανερά και να γελούν έτσι ο ένας τον άλλο, από φόβο μην πάθουν τίποτα κι οι ίδιοι. Έτσι λοιπόν αυτά.
[360e] Για να κρίνομε τώρα πώς ζουν αυτοί οι δυο άνθρωποι που λέμε, θα είμαστε σε θέση να κάμομε σωστή την κρίση μας, αν πάρομε κι εξετάσομε χωριστά έναν δικαιότατο κι έναν αδικότατο άνθρωπο· αλλιώς όχι.
Και πώς θα γίνει το ξεχώρισμα αυτό; να, έτσι: Τίποτα να μην αφαιρέσομε ούτε από την αδικία του αδίκου, ούτε από τη δικαιοσύνη του δικαίου, αλλά να πάρομε και τον ένα και τον άλλο τέλειο στο είδος της ζωής που κάνει.
Πρώτα λοιπόν ο άδικος να είναι σαν οι πιο μοναδικοί τεχνίτες στη δουλειά τους· όπως λόγου χάριν ένας πρώτης τάξεως καπετάνιος ή ένας περιφημότατος γιατρός, που να παίρνει μεμιάς η ματιά του ποιά είναι αδύνατα και ποιά είναι δυνατά [361a] για την τέχνη του, κι αυτά αμέσως να τα επιχειρίζεται και να παρατά εκείνα τα άλλα·
κι ακόμα αν πέσει κάπου σε κανένα λάθος, να είναι σε θέση να το διορθώνει. Έτσι λέγω και ο άδικος, με τόση επιδεξιότητα να βγάζει πέρα τις αδικίες του, που να είναι αδύνατο να πιαστεί· κι αν αφήσει να τον πιάσουν, δε θα ᾽ναι πια ο τέλειος άδικος, όπως τον δεχτήκαμε, αλλά άξιος για όλη μας την περιφρόνηση, γιατί το άκρον άωτον της αδικίας είναι να τον θεωρούν κανένα δίκαιο, ενώ δεν είναι.
Ας δώσομε λοιπόν στον τέλειο άδικο την πιο τέλεια αδικία και ας μην του αφαιρέσομε, αλλ᾽ ας του αφήσομε το δικαίωμα, αν και θα διαπράττει τις μεγαλύτερες αδικίες, [361b] να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη υπόληψη δικαιοσύνης, κι αν κάπου πέσει έξω, να είναι σε θέση να επανορθώσει το λάθος του, και να έχει και αρκετή ευγλωττία, που να βγαίνει λάδι, αν τύχει και τον σύρουν στα δικαστήρια για καμιά του αδικία, κι αν η χρεία το καλέσει, και τη βία να βάζει σε ενέργεια, γιατί και ο ίδιος θα ᾽χει την τόλμη και τη δύναμη και φίλους και περιουσία θα έχει προετοιμάσει.
Τώρα ας βάλομε πλάι σ᾽ αυτόν, σύμφωνα με την υπόθεσή μας, τον δίκαιο, έναν άνθρωπο άκακο και ειλικρινή, που καθώς λέγει ο Αισχύλος: να είναι θέλει και όχι να φαίνεται αγαθός.
Ας του αφαιρέσομε λοιπόν το να θεωρείται δίκαιος· γιατί αν περνά για τέτοιος, [361c] θα τον φορτώνουν φυσικά με τιμές και με χαρίσματα και δε θα ᾽μαστε πια βέβαιοι αν θα ᾽ναι τέτοιος για τα δώρα και τις τιμές που θα ᾽χει, ή από αγάπη της δικαιοσύνης.
Ας τον απογυμνώσουμε λοιπόν απ᾽ όλα τα άλλα, εκτός από τη δικαιοσύνη κι ας τον κάμομε να είναι ολωσδιόλου το αντίθετο από κείνο τον πρώτο· έτσι, χωρίς να έχει κάμει ποτέ την παραμικρότερη αδικία, ας τον θεωρούν για το χειρότερο κακούργο, για να περάσει η αρετή του από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες, χωρίς να τον επηρεάζει η κακή ιδέα του κόσμου κι όσα προέρχονται απ᾽ αυτήν· κι ας μη παραστρατήσει από το δρόμο του ώσπου [361d] να πεθάνει, έτσι που να περνά σ᾽ όλη του τη ζωή για άδικος, ενώ αυτός ήταν ο πιο δίκαιος άνθρωπος.
Έτσι λοιπόν που θα έχουμε μπρος μας τα δυο αυτά πρότυπα, της πιο τέλειας δικαιοσύνης το ένα και της πιο τέλειας αδικίας το άλλο, θα είμαστε σε θέση να κρίνομε τίνος από τους δυο η ζωή είναι πιο ευτυχισμένη.
Πω, πω, καλέ μου Γλαύκων, είπα εγώ, με πόση επιτηδειότητα και δύναμη καθαρίζεις και τους δυο, σαν να ήταν αγάλματα, από το καθετί, για να υποβληθούν στην κρίση μας!
Όσο μπορώ καλύτερα, είπε· κι αφού τους πήραμε τέτοιους, καθόλου δύσκολο δεν είναι, μου φαίνεται, να εκθέσομε και [361e] τη ζωή που περιμένει τον καθένα τους.
Ας αρχίσομε λοιπόν, αφού μόνο σε παρακαλέσω, Σωκράτη, αν τα λέγω κάπως πιο χοντρά, να μην το παίρνεις πως τα λέγω εγώ, αλλά εκείνοι που προτιμούν την αδικία από τη δικαιοσύνη.
Και λοιπόν θα πουν αυτοί πως ο δίκαιος θα μαστιγωθεί, θα στρεβλωθεί, [362a] θα ριχτεί στις φυλακές, θα τυφλωθεί με πυρωμένο σίδερο και τελευταία, αφού περάσει απ᾽ όλα τα βασανιστήρια, θα ανασκολοπισθεί κι έτσι θα μάθει πως δεν είναι ανάγκη να θέλει να είναι κανείς δίκαιος, αλλά να περνά για τέτοιος. Και ο στίχος επομένως του Αισχύλου θα ήταν πιο σωστό να εφαρμόζεται για τον άδικο. Και τωόντι, επειδή αυτός έχει δοθεί σ᾽ ένα πράγμα που έχει αληθινή υπόσταση και δε ζει για την υπόληψη του κόσμου, θέλει όχι να νομίζεται άδικος, μα να είναι τέτοιος,
βαθύ καρπολογώντας μες στο νου του αυλάκι,
[362b] απ᾽ όπου οι καλοστόχαστες βουλές βλασταίνουν.
Και πρώτα πρώτα, αφού θα περνά για δίκαιος, θα έχει τα ανώτερα αξιώματα της πολιτείας, θα παίρνει γυναίκα απ᾽ όποιο σπίτι θέλει, με τον ίδιο τρόπο θα παντρεύει και τα παιδιά του, θα γίνεται συνέταιρος σε όσες επιχειρήσεις θέλει και σ᾽ όλ᾽ αυτά θα βγαίνει πάντα κερδημένος, γιατί βέβαια δε θα δυσκολεύεται καθόλου να εκμεταλλεύεται τους άλλους με τον αισχρότερο τρόπο· και σε δικαστικούς αγώνες αν μπλέξει, είτε ιδιωτικούς, είτε δημοσίους, θα τα ξεκεφαλώσει μια χαρά με ζημία των αντιπάλων του και ωφέλεια δική του· με τη μεγάλη περιουσία, που δίχως άλλο θ᾽ αποκτήσει από τις αδικίες του, [326c] θα είναι σε θέση να ευεργετεί τους φίλους του, να βλάπτει τους εχθρούς του, να κάνει στους θεούς μεγαλοπρεπείς θυσίες και πλούσια αφιερώματα και να αποκτά την εύνοια των θεών και όσων ανθρώπων θέλει πολύ ασφαλέστερα και βεβαιότερα, παρότι μπορεί να το κάμει ο δίκαιος· ώστε πολύ φυσικά να συμπεραίνει κανείς πως του αξίζει αυτός να είναι πιο αγαπητός στους θεούς από τον δίκαιο.
Τέτοια λοιπόν ζωή, λέγουν έχει ετοιμασθεί για τον άδικο κι από μέρους των θεών κι από μέρους των ανθρώπων, πολύ βέβαια πιο ευτυχισμένη από τη ζωή του δικαίου.
Κατά τον Αδείμαντο, όσοι επαινούν τη δικαιοσύνη το κάνουν μόνο για τις ωφέλειες που πορίζει
[326d] Αφού είπε αυτά ο Γλαύκων, εγώ κάτι είχα στο νου μου ν᾽ απαντήσω. Μα πρόλαβε ο αδελφός του ο Αδείμαντος και μ᾽ αρώτησε· Φαντάζεσαι λοιπόν, Σωκράτη, να έχει αναπτυχθεί όσο χρειάζεται το θέμα;
Και γιατί όχι;
Εγώ λέγω πως παραλείφθηκε ίσα ίσα εκείνο, που δεν έπρεπε να παραλειφθεί.
Ε λοιπόν, καθώς λέει κι η παροιμία, αδερφός τον αδερφό βοηθά· ώστε και συ, αν έχει παραλείψει αυτός τίποτε, έλα σε βοήθειά του. Αν και αρκούν και όσα είπε να με θέσουν, εμένα, εκτός μάχης, και να με κάμουν ανίκανο να υπερασπισθώ τη δικαιοσύνη.
[326e] Άφηνέ τα αυτά τώρα, κι άκου τί θα πω και γω. Γιατί πρέπει να εξετάσομε το ζήτημα κι από την αντίθετή του όψη και ν᾽ ακούσομε και τα επιχειρήματα εκείνων που παίρνουν το μέρος της δικαιοσύνης και κατηγορούν την αδικία, για να καταδειχθεί σαφέστερα εκείνο που μου φαίνεται πως ήθελε ο Γλαύκων.
Συνιστούν λοιπόν γενικώς και συμβουλεύουν οι πατέρες τα παιδιά των, και όλοι όσοι [363a] έχουν νέους στην κηδεμονία των, πως πρέπει να είναι κανείς δίκαιος, όχι γιατί θέλουν μ᾽ αυτό να επαινέσουν τη δικαιοσύνη, αλλά για τα πλεονεκτήματα που εξασφαλίζει, ώστε, όταν κατορθώσει κανείς να περνά για δίκαιος, ν᾽ αποκτά μ᾽ αυτή την υπόληψη αξιώματα και γάμους και όλα όσα μας αράδιασε τώρα ο Γλαύκων πως κερδίζει ο άδικος.
Προχωρούν όμως και πάρα πέρα αυτοί και προσθέτουν τα άφθονα αγαθά, που λέγουν πως θα σκορπούν οι θεοί στους δικαίους, μια που έχουν εξασφαλισμένη την ευμένειά των, όπως τα λέγουν κι ο καλός μας ο Ησίοδος κι ο Όμηρος, ο πρώτος, πως οι θεοί έκαμαν τις βαλανιδιές [363b] για τους δικαίους και πως γι᾽ αυτούς έχει η κορφή τους τον καρπό κι έχει ο κορμός μελίσσια και μέσα στο παχύ μαλλί πνίγουνται οι προβατίνες,
κι άλλα πολλά παρόμοια αγαθά· τα ίδια κι ο δεύτερος, που λέει για κάποιον πως
σαν τον καλό το βασιλιά, που σα θεός μοιράζει τη δικαιοσύνη στους λαούς, η παχιά γη τού φέρνει [363c] σιτάρι και γεννήματα, πλήθιους καρπούς τα δέντρα,
πάντα φτουρούν οι στάνες του, ψάρια οι γιαλοί του βγάζουν.
Ο Μουσαίος πάλι κι ο γιος του ακόμη γενναιότερα αγαθά τάζουν στους δικαίους από μέρους των θεών· γιατί, αφού μετά το θάνατό τους τούς οδηγήσουν στον Άδη, τους στρώνουν ξαπλωμένους στο συμπόσιο των ευσεβών, που έχουν ετοιμάσει, κι εκεί πια περνούν όλη τη ζωή τους [363d] πίνοντας και διασκεδάζοντας στεφανωμένοι, σαν να ήταν η καλύτερη αμοιβή για την αρετή τους το αιώνιο το μεθύσι.
Άλλοι πάλι δεν περιορίζουν ως εκεί μόνο τις αμοιβές από μέρους των θεών, γιατί λέγουν πως παιδιά των παιδιών τους και γενεές γενεών αφήνουν πίσω τους οι ευσεβείς και οι εύορκοι.
M᾽ αυτά και μ᾽ άλλα τέτοια εγκωμιάζουν τη δικαιοσύνη· τους ασεβείς πάλι και τους αδίκους τους χώνουν στον Άδη μέσα σε μια λάσπη και τους αναγκάζουν να κουβαλούν νερό με το κόσκινο· μα κι όσο είναι ακόμα στη ζωή, [363e] τους φορτώνουν μ᾽ όλους τους εξευτελισμούς και τις καταφρόνιες και τους υποβάλλουν σ᾽ όλα τα βασανιστήρια που αράδιασε ο Γλαύκων πως τραβούν εκείνοι που, ενώ είναι δίκαιοι, θεωρούνται άδικοι· αυτά λέγουν για τους αδίκους και τίποτα παραπάνω.
Αυτός είναι ο έπαινος και η κατηγορία και των δυο των.
Εκτός όμως από αυτά άκουσε τώρα, Σωκράτη, κι ένα άλλο είδος λόγους που έχουν πάντα στο στόμα τους και οι κοινοί άνθρωποι [364a] και οι ποιηταί.
Όλοι δηλαδή μ᾽ ένα στόμα κηρύττουν πως είναι βέβαια ωραίο πράγμα η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη, δύσκολο όμως και κοπιαστικό· ενώ η ακολασία και η αδικία είναι μεν ευχάριστα και δε στοιχίζουν τίποτα να τ᾽ αποκτήσει κανείς, θεωρούνται όμως αισχρά κατά την ιδέα του κόσμου και από το νόμο· ότι όμως τα άδικα είναι πιο ωφέλιμα από τα δίκαια, κανείς λέγουν δεν μπορεί να τ᾽ αρνηθεί· κι οι περισσότεροι δε δυσκολεύονται να μακαρίζουν και να τιμούν παντού και πάντα τους παλιανθρώπους εκείνους που έχουν τα πλούτη και τη δύναμη, ενώ απεναντίας ελεεινολογούν και περιφρονούν όπου είναι κανείς φτωχός [364b] κι αδύνατος, όσο κι αν παραδέχουνται πως είναι καλύτεροι από τους αδίκους.
Αλλ᾽ απ᾽ όλους αυτούς τους λόγους οι πιο παράξενοι είναι εκείνοι που ακούει κανείς σχετικά με τους θεούς και την αρετή, ότι τάχα κι οι ίδιοι οι θεοί στέλνουν πολλές φορές σε καλούς και εναρέτους ανθρώπους όλα τα κακά και τις δυστυχίες της ζωής, ενώ για τους κακούς προορίζουν ολωσδιόλου την ενάντια μοίρα.
Απ᾽ τ᾽ άλλο πάλι μέρος αγύρτες και μάντεις μπαινοβγαίνουν από τα σπίτια των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν από θεία παραχώρηση τη δύναμη, αν [364c] έπεσαν σε κανένα αμάρτημα, ή οι ίδιοι ή κανείς από τους προγόνους των, να το εξιλεώνουν με χαρές και πανηγύρια, κι αν θέλουν να βλάψουν κανένα τους εχθρό, δίκαια ή άδικα αδιάφορο, με μικρό έξοδο μπορούν να το επιτύχουν, γιατί αυτοί με κάτι μαγικά ξόρκια και μ᾽ άλλες μαγγανείες τα καταφέρνουν να τους εξυπηρετούν οι θεοί.
Και για όλ᾽ αυτά που λένε μάρτυρες φέρνουν πάλι τους ποιητές, άλλοι για ν᾽ αποδείξουν τί εύκολο πράγμα που είναι η κακία, γιατί μπορείς με το σακί να πάρεις την κακία
[364d] εύκολα· ίσια η στράτα της, δεν κάθεται κι αλάργου,
μα μπρος στην αρετή οι θεοί έχουν ιδρώτα βάλει
κι ένα δρόμο μακρύ κι ανηφορικό· άλλοι πάλι φέρνουν μάρτυρα τον Όμηρο, πως μπορούν οι άνθρωποι να στρέφουν με το θέλημά των τους θεούς, γιατί είπε και κείνος ότι
και των θεών γυρνάει η γνώμη
κι αυτούς μπορούν με προσευχές και ευπρόσδεκτες θυσίες
[364e] με κνίσα και με τις σπονδές οι ανθρώποι να λυγίσουν
παρακαλώντας, αν κανείς καμιά αμαρτία κάμει.
Κι ένα σωρό ακόμη βιβλία παρουσιάζουν του Μουσαίου και του Ορφέως, που κατάγονται, λέγουν, από τη Σελήνη και τις Μούσες, και που περιέχουν τις ιεροτελεστίες αυτών των θυσιών, και πείθουν, όχι μόνο τους ιδιώτες αλλά και ολόκληρες πόλεις ακόμη, πως με τις θυσίες των και [365a] με κάτι τέτοια ξεφαντώματα μπορούν να επιτύχουν και για ζωντανούς και για πεθαμένους τον εξαγνισμό και την άφεση των αμαρτιών τους· και ονομάζουν τελετές όλ᾽ αυτά τα μέσα, που μας λυτρώνουν από τα βασανιστήρια του κάτω κόσμου, που δε θα τα ξεφύγουν όσοι τις παραμελούν.
Όλα λοιπόν αυτά, αγαπητέ μου Σωκράτη, που λέγουν για την αρετή και την κακία και για την εκτίμηση που τους έχουν θεοί και άνθρωποι, ποιάν επίδραση νομίζεις πως θα έχουν επάνω στις ψυχές των νέων, όσοι εκ φύσεως είναι προικισμένοι με την ικανότητα να ημπορούν να βγάζουν συμπεράσματα απ᾽ όσα ακούουν σχετικά με το ζήτημα: τί λογής [365b] θα έπρεπε να είναι ο άνθρωπος και ποιό δρόμο ν᾽ ακολουθήσει για να περάσει ευτυχισμένη τη ζωή του; Δεν είναι φυσικό να βάλει στον εαυτό του το ερώτημα εκείνο που λέγει και ο Πίνδαρος
Ποιό δρόμο ν᾽ ακλουθήσω
για ν᾽ ανεβώ στον πύργο εκεί ψηλά;
της δικαιοσύνης τον ίσιο,
ή τη λοξή γυροβολιά;
κι αφού ανεβώ και ταμπουρωθώ μέσα, έτσι να περνώ τη ζωή μου;
Γιατί απ᾽ όσα ακούω να λένε, τίποτα δε θα μ᾽ ωφελήσει να είμαι δίκαιος, αν δεν περνώ για τέτοιος και μόνο ζημίες και βάσανα φανερά θα έχω.
[365c] Επειδή λοιπόν αρκεί να περνά μόνο κανείς για δίκαιος, καθώς μου το βεβαιώνουν οι σοφοί, κι αυτό είναι πιο δυνατό από την αλήθεια κι εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ευδαιμονία, σ᾽ αυτό λοιπόν θα στραφώ κι εγώ ολάκερος· θα περιβληθώ λοιπόν ολόγυρά μου μ᾽ όλα τα προσχήματα και τη σκιαγραφία της αρετής και θα σέρνω ξοπίσω μου την πονηρή εκείνη και τετραπέρατη αλεπού, που λέει κι ο σοφότατος Αρχίλοχος. Μα θα μου πει ίσως κανείς πως δεν είν᾽ εύκολο να είσαι πάντα κακός χωρίς να σε πάρουν στο τέλος είδηση.
Ναι, μα κι όλα τα μεγάλα πράγματα έχουν τις δυσκολίες των, [365d] θα του απαντήσομε· κι ό,τι κι αν είναι, αν θέλομε να ευτυχήσομε, αυτό το δρόμο ανάγκη να πάρομε, που τα ίχνη του μας τα χαράζουν οι λόγοι που ακούομε.
Άλλωστε, για να μείνομε ασύλληπτοι, θα συγκεντρώσομε γύρω μας συντρόφους και συνενόχους, και υπάρχουν εξάλλου και διδάσκαλοι της ρητορικής να μας μεταδώσουν τη δημηγορική και τη δικανική σοφία, έτσι που, άλλοτε με την απάτη και άλλοτε με τη βία, θα κατορθώνομε να μένομε ατιμώρητοι για τ᾽ αδικήματά μας. «Ναι, μα τους θεούς, όμως, δεν μπορούμε ούτε να τους ξεγελάσομε ούτε να τους εκβιάσομε».
Αλλ᾽ αν δεν υπάρχουν θεοί, ή αν δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τους ανθρώπους, τί μας μέλει κι εμάς [365e] αν μας νιώσουν ή δε μας νιώσουν.
Αν πάλι υπάρχουν και ενδιαφέρουνται, δε γνωρίζομε ούτε απ᾽ αλλού έχομε ακούσει για την ύπαρξή τους παρά από τους λόγους των ποιητών που μας έκαμαν και τη γενεαλογία των· μα αυτοί οι ίδιοι οι ποιηταί μας διδάσκουν πως είναι τέτοιοι οι θεοί, που να μπορούμε να τους εξιλεώνομε κι εξευμενίζομε την οργή τους με θυσίες ευπρόσδεκτες και ταξίματα και προσευχές.
Ή λοιπόν πρέπει να τους πιστέψομε και σε κείνα και σ᾽ αυτά που λένε, ή ούτε στο ένα ούτε στο άλλο· κι αν επομένως τους πιστεύσομε, ας πάει να ᾽μαστε άδικοι, φτάνει να τους προσφέρομε θυσίες [366a] από τους καρπούς της αδικίας μας.
Είναι η αλήθεια πως, αν είμαστε δίκαιοι, δεν έχομε να φοβούμαστε τίποτε από μέρους των θεών, θ᾽ απαρνηθούμε όμως συγχρόνως κι όλα τα κέρδη που προέρχονται από την αδικία· ενώ, αν είμαστε άδικοι, πρώτα δε θα χάσομε αυτά τα κέρδη, έπειτα εξαγοράζοντας τις αδικίες και τα κρίματά μας με προσευχές και θυσίες θα τα καταφέρνομε να την περάσομε ατιμώρητοι. «Ναι, αλλά θα πληρώσομε στον Άδη ή εμείς οι ίδιοι, ή τα παιδιά των παιδιών μας, για όσες αμαρτίες εκάμαμε σ᾽ αυτή τη ζωή». Υπάρχουν όμως πάλι οι τελετές του εξαγνισμού και οι αλεξίκακοι θεοί που έχουν μεγάλη δύναμη, όπως το παραδέχονται [366b] οι μεγαλύτερες πόλεις και όπως το διακηρύττουν οι ποιηταί, που είναι τέκνα συγχρόνως και προφήτες των θεών.
Με ποιά λοιπόν λογική θα μπορούσαμε ακόμα να προτιμούμε τη δικαιοσύνη από τη μεγαλύτερη αδικία; που αν αυτή την περιτυλίξομε έμορφα έμορφα με το κίβδηλο σχήμα της αρετής, όλα θα μας έρχουνται ίσια κι απ᾽ τους θεούς κι απ᾽ τους ανθρώπους και σ᾽ αυτή και την άλλη τη ζωή, όπως όλοι το λέγουν και το πλήθος και οι κορυφαίοι;
Απ᾽ όλα λοιπόν [366c] όσα είπαμε, ποιός τρόπος υπάρχει, Σωκράτη, να προτιμά τη δικαιοσύνη ένας άνθρωπος με ανώτερα ψυχικά και σωματικά προτερήματα, με καταγωγή, με περιουσία και να μη γελά απεναντίας, όταν ακούει να την εγκωμιάζουν;
Αφού μάλιστα, κι αν ημπορεί ακόμα κανείς ν᾽ αποδείξει πως όλ᾽ αυτά που είπαμε είναι ψέματα κι έχει απόλυτη βεβαιότητα πως η δικαιοσύνη είναι το καλύτερο πράγμα, πάλι δεν μπορεί παρά να είναι κάπως συγκαταβατικός και να μην αγανακτεί υπερβολικά με τους αδίκους, επειδή ξέρει ότι, εκτός ίσως από κείνους που ή προικισμένοι με θεία φύση αποτροπιάζουνται την αδικία, ή εφοδιασμένοι με την επιστήμη [366d] απέχουν από αυτήν, κανείς από τους άλλους δεν είναι δίκαιος από θέλησή του, αλλά είτε από ανανδρία, είτε από γερατειά, ή από άλλη καμιά αδυναμία κατηγορεί την αδικία, γιατί δεν μπορεί ο ίδιος ν᾽ αδικήσει.
Και απόδειξη, ο πρώτος από τους τέτοιους που θα έπαιρνε τη δύναμη θ᾽ άρχιζε πρώτος τις αδικίες, όσο θα του περνούσε απ᾽ το χέρι. Και αιτία για όλ᾽ αυτά δεν είναι καμιά άλλη, παρά εκείνη ακριβώς που έδωσε την αφορμή ν᾽ ανοίξομε, ο Γλαύκων και εγώ, αυτή τη συζήτηση μαζί σου, Σωκράτη, για να σου ειπούμε: «ω θαυμαστέ άνθρωπε, κανείς [366e] από σας, που μας παρουσιάζεστε υμνηταί της δικαιοσύνης, αν αρχίσομε απ᾽ τους πιο παλιούς ήρωες, που έχουν σωθεί οι λόγοι τους, ως τους σημερινούς ανθρώπους, κανείς δεν έψεξε την αδικία ουδ᾽ εγκωμίασε τη δικαιοσύνη διαφορετικά, παρά για τις δόξες και τις τιμές και τις αμοιβές που προέρχονται απ᾽ αυτές· όσο γι᾽ αυτήν όμως την ίδια τη δικαιοσύνη και την αδικία, καθώς από μόνες των και με τη δική τους μονάχα την ουσία και τη δύναμη βρίσκουνται μες στις ψυχές των δικαίων και των αδίκων, αγνοημένες κι από θεούς και από ανθρώπους, κανείς δεν πραγματεύτηκε ικανοποιητικά το ζήτημα έτσι, ούτε στην ποίηση ούτε στον πεζό λόγο, για ν᾽ αποδείξει πως η αδικία είναι το μεγαλύτερο κακό απ᾽ όσα έχει μέσα της η ψυχή, και η δικαιοσύνη το μεγαλύτερο αγαθό.
[367a] Γιατί αν το κάνατε αυτό όλοι εσείς απαρχής και μας επείθετε από τη νεαρή μας ηλικία, δε θα ήταν ανάγκη να φυλάγει ο ένας τον άλλο μην αδικήσει, αλλά ο καθένας θα ήταν φύλακας του εαυτού του, γιατί θα φοβόντανε να τρέφει μέσα στην ψυχή του αυτό το μεγαλύτερο απ᾽ όλα τα κακά, την αδικία».
Αυτά λοιπόν, Σωκράτη, και ίσως και πολύ περισσότερα απ᾽ αυτά, θα είχαν να λέγουν ο Θρασύμαχος και όποιος άλλος για τη δικαιοσύνη και την αδικία, όσο και αν μετάλλαζαν λίγο ασύστολα, καθώς μου φαίνεται, τη φύση της μιανής και της άλλης.
Εγώ όμως, και δεν έχω [367b] καμιά ανάγκη να σου το κρύψω, γι᾽ αυτό ίσα ίσα παρατέντωσα τόσο πολύ το λόγο μου, γιατί επιθυμώ ν᾽ ακούσω εσένα, πώς θα αντικρούσεις όλ᾽ αυτά. Μην περιοριστείς λοιπόν μόνο να μας αποδείξεις πως η δικαιοσύνη είναι προτιμότερη από την αδικία, αλλά και πώς ενεργεί από μόνη της επάνω στην ψυχή του ανθρώπου, για να είναι πράγμα κακό η μια και αγαθό η άλλη· και να βγάζεις από τη μέση το τί φαίνεται η καθεμιά των, καθώς σου το εζήτησε και ο Γλαύκων.
Γιατί, αν δεν αφαιρέσεις κι από τη μια κι από την άλλη την αληθινή έστω υπόληψη που τους έχει ο κόσμος, και δεν προσθέσεις απεναντίας την ψεύτικη, θα πούμε πως δεν επαινείς τη δικαιοσύνη, ούτε πως κατηγορείς [367c] την αδικία, αλλά εκείνο που θεωρεί ο κόσμος για δικαιοσύνη και αδικία· και ότι μας επιτρέπεις επομένως να αδικούμε, φτάνει να μη μας παίρνουν είδηση, και ότι στο τέλος είσαι σύμφωνος με τον Θρασύμαχο, πως η δικαιοσύνη δεν είναι αγαθόν για κείνον που την έχει, αλλά είναι το συμφέρον του ισχυροτέρου, ενώ απεναντίας η αδικία είναι πράγμα ωφέλιμο και συμφέρον για τον εαυτό της, και μονάχα για τον ασθενέστερο δεν είναι συμφέρον.
Αφού λοιπόν παραδέχτηκες ότι η δικαιοσύνη είναι από τα μεγαλύτερα αγαθά που αξίζει να τα αποκτά κανείς και για τ᾽ αποτελέσματά των, μα πολύ περισσότερο γι᾽ αυτά τα ίδια, όπως είναι η όραση, [367d] η ακοή, η φρόνηση, η υγεία κι όσ᾽ άλλα αγαθά είναι γόνιμα από τη φύση των κι όχι γιατί τα θεωρούν για τέτοια οι άνθρωποι, εγκωμίασε λοιπόν και τη δικαιοσύνη γι᾽ αυτό το ίδιο πράγμα, για την ωφέλεια που παρέχει η ίδια αφεαυτού της στον άνθρωπο, καθώς και την αδικία για τη βλάβη της· όσο για τις ανταμοιβές και τις ιδέες που έχει ο κόσμος γι᾽ αυτές, παράτα τις σε άλλους να τις εκθειάζουν, επειδή εγώ κάθε άλλον θα μπορούσα ν᾽ ανεχθώ να εγκωμιάζει κατ᾽ αυτό τον τρόπο τη δικαιοσύνη και να ψεγαδιάζει την αδικία, από τις ιδέες του κόσμου κι από τις ανταμοιβές των, όχι όμως και σένα, εκτός αν μου το επέβαλλες ο ίδιος, αφού εσύ πέρασες όλη σου τη ζωή [367e] χωρίς να κάνεις τίποτε άλλο παρά να μελετάς και να εξετάζεις αυτό το ζήτημα.
Να μη μας αποδείξεις λοιπόν με το λόγο σου μόνο πως είναι καλύτερο πράγμα η δικαιοσύνη από την αδικία, αλλά τί κάνει η καθεμιά των τον άνθρωπο που την έχει αφεαυτού της, είτε έχουν γνώση θεοί και άνθρωποι, είτε όχι, ώστε να είναι καλό η μια και κακό η άλλη.
Ο Σωκράτης προτείνει να εξεταστεί πώς παρουσιάζεται η δικαιοσύνη πρώτα μέσα στην πόλη και ύστερα μέσα στο άτομο
Εγώ, όταν άκουσ᾽ αυτά, πάντα είν᾽ αλήθεια πως είχα σε ιδιαίτερη συμπάθεια τον Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο για την καλή τους φύση, αυτή τη φορά όμως [368a] καταμαγεύτηκα μαζί των και είπα: Δεν είχε καθόλου άδικο, τέκνα εκείνου του πατρός, ο ποιητής, ο φίλος του Γλαύκωνος, που άρχισε την ελεγεία που σας έκαμε, όταν ανδραγαθήσατε στη μάχη των Μεγάρων, μ᾽ αυτό το στίχο:
Τέκνα του Αρίστωνος, πατρός ενδόξου θείον γένος·
και πολύ σωστά μου φαίνεται πως το είπε· γιατί θα ᾽χετε πραγματικώς κατιτί το θεϊκό μέσα σας, για να μην παραδέχεσθε πως είναι καλύτερο πράγμα η αδικία από τη δικαιοσύνη, ενώ έχετε την ικανότητα να κάνετε τόσο καλά το συνήγορό της.
Και αληθινά μου φαίνεται πως [368b] δεν το παραδέχεσθε· το συμπεραίνω από όλο τον άλλο χαρακτήρα σας, επειδή, απ᾽ αυτούς τουλάχιστο τους λόγους που είπατε, θα είχα το δικαίωμα να αμφιβάλω· μα όσο περισσότερο το πιστεύω σε τόσο μεγαλύτερη αμηχανία βρίσκομαι, πώς να κάμω· γιατί, απ᾽ το ένα μέρος δεν ξέρω πώς ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, επειδή συναισθάνομαι την αδυναμία μου· και απόδειξη, πως δε σας ικανοποίησαν εσάς όσα είπα στον Θρασύμαχο και που μ᾽ αυτά νόμιζα πως απέδειξα ότι είναι καλύτερη η δικαιοσύνη από την αδικία·
απ᾽ τ᾽ άλλο όμως μέρος πάλι, πώς μπορώ ν᾽ αφήσω αβοήθητη και ανυπεράσπιστη τη δικαιοσύνη; γιατί φοβούμαι μήπως είναι και ασέβεια εκ μέρους μου να τύχω εμπρός που να κατηγορούν [368c] τη δικαιοσύνη, και ν᾽ αποδειλιάσω ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, ενόσω έχω ακόμη μέσα μου πνοή και μπορώ να μιλώ.
Το καλύτερο λοιπόν είναι να το επιχειρήσω, έτσι όπως μπορώ.
Ο Γλαύκων λοιπόν και οι άλλοι με παρακαλούσαν ν᾽ αναλάβω με κάθε τρόπο την υπεράσπιση και να μην παρατήσω τη συζήτηση, αλλά να εξετάσομε κατά βάθος ποιά είναι η ουσία της δικαιοσύνης και της αδικίας και ποιά είναι η αλήθεια όσο για τις ωφέλειες που αποδίδουν και στη μία και στην άλλη.
Τους είπα λοιπόν την ιδέα μου: Ότι το ζήτημα που επιχειρούμε δεν είναι του καθενός, αλλά θέλει άνθρωπο με μεγάλη οξυδέρκεια. [368d] Επειδή λοιπόν εμείς δεν είμαστε τέτοιοι, μου φαίνεται πως μπορούμε να κάμομε ως εξής την εξέτασή του: Αν κανείς έδινε σε ανθρώπους που δεν έχουν πολύ δυνατή όραση να διαβάσουν από μακριά γράμματα πολύ μικρά, κι έπειτα ανακάλυπτε κάποιος πως αυτά τα ίδια γράμματα βρίσκονται και κάπου αλλού μεγαλύτερα και με μεγαλύτερους χαρακτήρες, νομίζω πως θα τους φαίνονταν εύρημα, αφού διαβάσουν πρώτα εκείνα, να προσπαθήσουν να διακρίνουν και τα μικρότερα, αν είναι τα ίδια.
Πολύ σωστά, είπε ο Αδείμαντος, μα τί σχέση έχει αυτό [368e] με το ζήτημά μας;
Θα σου το ειπώ· δε λέμε πως υπάρχει δικαιοσύνη και σε έναν άνθρωπο και σε ολόκληρη πολιτεία;
Βεβαιότατα.
Και μια πολιτεία δεν είναι μεγαλύτερο πράγμα από έναν άνθρωπο;
Μάλιστα, μεγαλύτερο.
Ίσως λοιπόν να υπάρχει και περισσότερη δικαιοσύνη στο μεγαλύτερο, και επομένως να είναι ευκολότερο να μελετηθεί επάνω σ᾽ αυτό. Αν λοιπόν θέλετε, λέγω να εξετάσομε πρώτα [369a] στις πολιτείες την ουσία της δικαιοσύνης· κι έτσι έπειτα την εξετάζομε και σε κάθε άτομο χωριστά, προσπαθώντας να ιδούμε την ομοιότητα του μεγαλύτερου μέσα στη μορφή του μικρότερου.
Πολύ σωστά μου φαίνεται να το λες.
Αν τώρα φαντασθούμε με το νου μας μια πολιτεία, όταν αρχίζει να σχηματίζεται, δε θα μπορέσομε να παρακολουθήσομε πώς αρχίζει και η δικαιοσύνη και η αδικία της;
Υποθέτω.
Και δε θα είχαμε τότε την ελπίδα να βρούμε ευκολότερα εκείνο που ζητούμε;
[369b] Και πολύ μάλιστα.
Τί λέτε λοιπόν; δοκιμάζομε να βγάλομε πέρα την επιχείρηση; Γιατί μου φαίνεται πως δεν είναι μικρή δουλειά αυτή· αποφασίσετε λοιπόν.
Αποφασίστηκε, είπε ο Αδείμαντος, και λοιπόν εμπρός.
Πώς συγκροτείται η πολιτεία από τις ανάγκες της ζωής
H πολιτεία, είπα εγώ, μου φαίνεται πως γεννήθηκε, επειδή κάθε ένας από μας δεν είναι σε θέση να εξοικονομεί μόνος του όλες τις ανάγκες, αλλά του λείπουν πολλά· ή νομίζεις εσύ πως άλλη στάθηκε η αρχή της κοινωνίας;
Καμιά άλλη.
[369c] Έτσι λοιπόν, επειδή η ανάγκη ενός πράγματος υποχρέωνε τον ένα να καταφύγει στη συνδρομή ενός άλλου, και τον άλλο στη βοήθεια ενός τρίτου, οι πολλές αυτές ανάγκες μάζεψαν πολλούς να καθίσουν όλοι μαζί στο ίδιο μέρος, για να βοηθούνται μεταξύ των· και σ᾽ αυτό το συνοικισμό δώσαμε το όνομα πολιτεία· δεν έτσι είναι;
Μάλιστα.
Ο ένας λοιπόν δίνει στον άλλο από τα δικά του, ό,τι είναι εκείνο που του δίνει, και παίρνει πάλι απ᾽ αυτόν άλλο πράγμα, επειδή βέβαια πιστεύει πως είναι για καλό του αυτό που γίνεται;
Εννοείται.
Έλα λοιπόν να ιδρύσομε με το νου μας εξαρχής την πολιτεία· να την ιδρύσουν δηλαδή, καθώς ελέγαμε, οι ανάγκες μας.
Πώς όχι;
[369d] Αλλά η πρώτη κι η μεγαλύτερή μας ανάγκη είναι βέβαια η προμήθεια της τροφής, που απ᾽ αυτή εξαρτάται η ζωή μας κι η ύπαρξή μας.
Ασφαλώς.
Δεύτερη η ανάγκη της κατοικίας, τρίτη της ενδυμασίας και τ᾽ άλλα τέτοια.
Έτσι είναι.
Ας δούμε λοιπόν πώς θα εξοικονομήσει η πολιτεία τις τόσες αυτές ανάγκες. Δε θα χρειαστεί ένας να είναι γεωργός, άλλος κτίστης και άλλος υφαντής; Δε θα προσθέσομε κι έναν υποδηματοποιό, ή και κάποιον άλλο ακόμη για τις τέτοιες ανάγκες του σώματος;
Βέβαια.
Μία λοιπόν πολιτεία πρέπει το ελάχιστο να είναι από τέσσερεις ή πέντε ανθρώπους.
[369e] Φαίνεται.
Αλλά πώς; ο καθένας των πρέπει να βάζει στη μέση την εργασία του για όλους τους άλλους, ο γεωργός λόγου χάριν να παρασκευάζει, ένας αυτός, την τροφή για τέσσερεις και να ξοδεύει τετραπλάσιο καιρό και κόπο για τους άλλους; ή, αντί να φροντίζει και γι᾽ αυτούς, να παρασκευάζει μονάχα για τον εαυτό του το τέταρτο μόνο αυτής [370a] της τροφής και στο τέταρτο του χρόνου, και τ᾽ άλλα τρία να καταγίνεται για να κάνει ο ίδιος το σπίτι του και τα φορέματά του και τα υποδήματά του και να μη σκοτίζεται για τις ανάγκες των άλλων, αλλά μόνο τις δικές του και για τον εαυτό του να κοιτάζει;
Μα μου φαίνεται, είπε ο Αδείμαντος, πως το πρώτο θα του ήταν βολικότερο. Και δε μου φαίνεται καθόλου παράξενο, έτσι όπως το λες. Γιατί τώρα βάζω και γω με το νου μου πρώτα πως δε γεννιέται ο ένας [370b] όμοιος με τον άλλο, αλλά έχει διαφορετική από τη φύση ικανότητα παρά ένας άλλος γι᾽ αυτή ή για κείνη τη δουλειά. Ή δεν το παραδέχεσαι και συ;
Πώς όχι;
Και ποιό θα ήταν το καλύτερο, να κάνει ένας άνθρωπος μόνος του πολλές δουλειές, ή να περιορίζεται σε μια μονάχα;
Σε μια βέβαια μονάχα.
Μα κι αυτό ακόμα είναι βέβαια φανερό, πως, αν κανείς παραλείψει μια δουλειά να την κάμει στον καιρό της, πάει χαμένη.
Έτσι είναι.
Γιατί ποτέ μια δουλειά δεν μπορεί να περιμένει τη διάθεση και την ευκαιρία του εργάτη, μα πρέπει ένας που κάνει μια εργασία [370c] να μη την αφήνει από πίσω, μα να την καταπιάνεται μ᾽ όλα του τα δυνατά.
Ανάγκη πάσα.
Ώστε το συμπέρασμα είναι πως και περισσότερη και καλύτερη και ευκολότερα γίνεται μια δουλειά, όταν ένας μόνος περιορίζεται αποκλειστικά σ᾽ ένα έργο, ανάλογο με τη φυσική του ικανότητα, και το κάνει τον καιρό που χρειάζεται, χωρίς ν᾽ απασχολείται από τίποτα άλλο.
Βεβαιότατα.
Μα τότε, Αδείμαντε, χρειαζόμαστε περισσότερους από τέσσερεις για τις ανάγκες που λέγαμε· γιατί κι ο γεωργός βέβαια δε θα κατασκευάζει μόνος του το άροτρό του, αν πρόκειται να αξίζει τίποτα, [370d] ούτε τη δίκελλά του, ούτε τα άλλα του τα γεωργικά εργαλεία· το ίδιο και για τα τόσα που χρειάζεται ο οικοδόμος, το ίδιο κι ο υφαντής κι ο υποδηματοποιός.
Αλήθεια.
Να λοιπόν και ξυλουργοί και σιδηρουργοί κι άλλοι τέτοιοι τεχνίτες, που είναι ανάγκη να προσληφθούν στη μικρή μας πολιτεία και θα την κάμουν πιο πολυάνθρωπη.
Εννοείται.
Μα δε θα παραμεγάλωνε ακόμα και πολύ, αν προσθέταμε και τίποτα βουκόλους και ποιμένες και τους διάφορους άλλους βοσκούς, για να έχουν [370e] κι οι γεωργοί τα βόδια τους να ζευγαρίζουν, κι οι οικοδόμοι φορτηγά ζώα, για να μεταφέρουν τα υλικά τους, κι οι υφανταί και οι υποδηματοποιοί για τα μαλλιά και τα δέρματα που τους χρειάζονται.
Και βέβαια δε θα ήταν πια πολύ μικρή η πολιτεία που θα είχε όλ᾽ αυτά.
Ναι, μα σκέψου, είπα εγώ, πως θα ήταν αδύνατο σχεδόν να χτίσομε πόλη σ᾽ ένα τέτοιο μέρος, που μην είχε ανάγκη να εισάγομε κανένα πράγμα απέξω.
Πραγματικώς είναι αδύνατο.
Ώστε θα χρειαστεί και άλλους, που να φέρνουν από άλλα μέρη όσα της χρειάζονται.
Θα χρειαστεί.
Αν όμως αυτός, που πρόκειται να εξυπηρετήσει αυτή την ανάγκη, έρθει με άδεια χέρια, χωρίς να φέρει τίποτα απ᾽ όσα [371a] χρειάζονται, με άδεια χέρια θα γυρίσει κι εκεί απ᾽ όπου προμηθεύονται εκείνα που τους χρειάζονται· ή όχι;
Μου φαίνεται.
Ώστε δεν πρέπει να παρασκευάζουν μόνο όσα τους είναι αρκετά για τις δικές των τις ανάγκες στην πόλη τους μα και όσα χρειάζονται από κάθε είδος και κείνοι που έχουν την ανάγκη τους γι᾽ άλλα πράγματα.
Έτσι είναι.
Θα χρειαστούμε το λοιπόν στην πόλη μας περισσότερους γεωργούς κι από τους άλλους τεχνίτες.
Περισσότερους βέβαια.
Αλλά κι απ᾽ τους άλλους που έχουν αναλάβει την εισαγωγή και την εξαγωγή όλων των ειδών. Και είναι αυτοί που τους ονομάζουμε εμπόρους· δεν είναι έτσι;
Βέβαια.
Ώστε θα χρειαστούμε και εμπόρους.
Ναι.
Και αν μάλιστα το εμπόριο αυτό γίνεται δια θαλάσσης, [371b] θα χρειαστούμε κι ένα σωρό άλλους, που να γνωρίζουν από τις εργασίες της θάλασσας.
Πραγματικώς, ένα σωρό.
Μα και μέσα στην ίδια την πόλη, πώς θα ανταλλάσσουν μεταξύ των τα προϊόντα της εργασίας των, που γι᾽ αυτό ίσα ίσα τους βάλαμε να συγκατοικήσουν και ιδρύσαμε έτσι την πόλη;
Είναι φανερό πως θ᾽ αγοράζουν και θα πουλούν ο ένας με τον άλλο.
Ώστε θα μας χρειαστεί ακόμη και αγορά και νόμισμα, ως σύμβολο της ανταλλαγής.
Χωρίς άλλο.
[371c] Αλλ᾽ αν ο γεωργός, ή κανείς από τους άλλους τεχνίτες, φέρει στην αγορά τα προϊόντα της εργασίας του όχι τον κατάλληλο καιρό που τα χρειάζονται όσοι θέλουν να τ᾽ ανταλλάξουν με τα δικά τους, θα διακόψει τάχα την εργασία του και θα κάθεται έτσι αργός στην αγορά;
Καθόλου, γιατί βρέθηκαν άλλοι, που το παρατήρησαν αυτό και ανέλαβαν να εξυπηρετήσουν κι αυτήν την ανάγκη, στις καλοδιοργανωμένες πόλεις σχεδόν πάντα οι πιο αδύνατοι σωματικώς και ανίκανοι να κάνουν άλλη εργασία. Η δουλειά των λοιπόν αυτών είναι να μένουν [371d] στην αγορά, και από άλλους ν᾽ αγοράζουν με χρήματα ό,τι έχουν για πούλημα και να τα πουλούν πάλι σ᾽ αυτούς που τους χρειάζονται.
Αυτός πραγματικώς ο λόγος, είπα εγώ, εδημιούργησε την ανάγκη των μεταπωλητών στις πόλεις. Ή μη δεν είναι αυτό το όνομα που δίνομε σε κείνους που εξυπηρετούν έτσι τις αγοραπωλησίες εγκαταστημένοι μόνιμα στην αγορά, ενώ αντιθέτως εκείνους που ταξιδεύουν από πολιτεία σε πολιτεία τους ονομάζουμε εμπόρους;
Μάλιστα.
[371e] Ακόμη όμως μου φαίνεται πως υπάρχουν κι άλλοι που προσφέρουν τις υπηρεσίες των, άνθρωποι όχι πολύ χρήσιμοι διανοητικώς στην κοινωνία, μα που με τη σωματική τους δύναμη είναι ικανοί για τους βαρύτερους κόπους· πουλούν λοιπόν σε άλλους που τη χρειάζονται τη δύναμή τους και παίρνουν απέναντι μισθό, καθώς τον ονομάζουν, κι απ᾽ αυτό τους λένε κι αυτούς μισθωτούς· δεν είναι έτσι;
Έτσι είναι.
Ένα λοιπόν συμπλήρωμα της πόλεως είναι και οι μισθωτοί.
Μου φαίνεται.
Τώρα λοιπόν, Αδείμαντε, μεγάλωσε αρκετά η πόλη μας, ώστε να θεωρηθεί τελεία;
Ίσως.
Και πού τάχα να βρίσκεται μέσα στην πόλη η δικαιοσύνη κι η αδικία; και με τί άραγε απ᾽ αυτά που αναφέραμε να γεννήθηκε μαζί;
[372a] Εγώ αλήθεια δεν το βλέπω, Σωκράτη, εκτός αν ίσως με καμιά απ᾽ αυτές τις αμοιβαίες ανάγκες και σχέσεις, που έχουν οι πολίτες μεταξύ των. Πιθανόν να έχεις δίκιο και πρέπει να μη βαρεθούμε να το εξετάσομε δίχως άλλο.
Κι ας δούμε πρώτα με ποιό τρόπο θα ζουν αυτοί που τους πήραμε για την πολιτεία μας. Τί άλλο βέβαια θα έχουν να κάνουν, παρά να φροντίζουν για την τροφή τους, το κρασί τους, τα φορέματά τους, τα υποδήματα και την κατοικία τους; Το καλοκαίρι θα εργάζουνται γυμνοί το περισσότερο και ξυπόλητοι, [372b] το χειμώνα πάλι καλά φορεμένοι και ποδεμένοι· θα τρέφουνται με αλεύρια από κριθάρι και σιτάρι, που απ᾽ αυτά θα ζυμώνουν και θα πλάθουν της καρδιάς των ψωμιά και πίτες, θα τ᾽ απλώνουν εμπρός των πάνω σε κάτι ψάθες ή καθαρά φύλλα και ξαπλωμένοι σε στρωμένες με σμιλακιές και μερσίνες στοίβες θα καλοχορταίνουν κι αυτοί και τα παιδιά των, θα πίνουν από πάνω και το κρασάκι τους και με στεφάνια στην κεφαλή τους θα ψάλλουν ύμνους στους θεούς και θα περνούν ευχάριστα μεταξύ των· παιδιά θ᾽ αποκτούν όχι παραπάνω απ᾽ ό,τι τους επιτρέπει [372c] η περιουσία τους από φόβο της φτώχειας ή του πολέμου.
Ναι, μα μου φαίνεται, διέκοψε ο Γλαύκων, πως τους έκαμες να τρώγουν το ψωμί των χωρίς προσφάγι.
Αλήθεια, είπα εγώ, λησμόνησα πως θα ᾽χουν και προσφάγι· άλας δηλαδή κι ελιές και τυρί και βολβούς και λάχανα και ό,τι άλλα από τους αγρούς που τρώγουνται μαγερεμένα. Θα τους σερβίρομε βέβαια ακόμη και τα επιδόρπιά τους, σύκα και ρεβίθια και κουκιά και σμερτοκούκια και βαλανίδια, να τα σιγοψήνουν [372d] στη χόβολη για να τραβούν κι από καμιά πότε πότε· κι έτσι αφού μ᾽ αυτό τον τρόπο περάσουν τη ζωή τους με ειρήνη και υγεία και πεθάνουν, φυσικά, σε βαθιά γερατειά, θ᾽ αφήσουν κληρονομιά στα παιδιά των μια παρόμοια ζωή.
Κι αν κατασκεύαζες, Σωκράτη, καμιά πόλη χοίρων, με τί άλλο απ᾽ αυτά που είπες θα τους χόρταζες;
Αλλά πώς λοιπόν έπρεπε, Γλαύκων;
Όπως τώρα συνηθίζεται· αν ήθελες να μην ταλαιπωρούνται, έπρεπε να τους κάμεις να δειπνούν [372e] επάνω σε τραπέζια ξαπλωμένοι σε κλίνες και να τους σερβίρεις όσα προσφάγια κι επιδόρπια μεταχειριζόμαστε σήμερα.
Α, καλά, είπα, τώρα εννόησα. Δεν εξετάζομε, φαίνεται, απλώς πώς γεννάται μια πολιτεία, μα τη θέλομε να πλέει και μέσα στην καλοπέραση. Ίσως να μην είναι άσχημα κι έτσι· γιατί μπορεί, ενώ θα εξετάζομε και μια τέτοια πόλη, να βρούμε πώς κι από πού ξεφυτρώνει μέσα στις πόλεις η δικαιοσύνη και η αδικία. Όπως κι αν είναι η αληθινή πολιτεία, η υγιής πολιτεία, μου φαίνεται πως είναι αυτή που περιγράψαμε πριν· μ᾽ αν θέλετε πάλι να περιγράψομε μια πόλη που την καίει ο πυρετός, δε μας εμποδίζει τίποτα· [373a] γιατί πραγματικώς εκείνος ο τρόπος ζωής δεν είναι για να ευχαριστεί όλους, αλλά θα χρειαστούμε γι᾽ αυτούς και κλίνες και τραπέζια και άλλα έπιπλα και ορεκτικά, ακόμη και αρώματα και γυναίκες και λιχουδιές κάθε λογής και σε αφθονία. Και λοιπόν δε θα βάλομε πια για πράγματα πρώτης ανάγκης εκείνα που λέγαμε εξαρχής, σπίτια και φορέματα και υποδήματα, αλλά θα βάλομε σε ενέργεια και τη ζωγραφική και το χρυσάφι και το ελεφαντόδοντο κι όλα τα τέτοια που πρέπει να τ᾽ αποκτήσομε. Αλήθεια λέγω;
[373b] Μάλιστα.
Δεν πρέπει λοιπόν συγχρόνως να κατασκευάσομε και μεγαλύτερη την πόλη; γιατί εκείνη η πρώτη μας, η υγιεινή, δε θα είναι πια αρκετή, αλλά πρέπει να της δώσομε τώρα όγκο και να τη γεμίσομε μ᾽ ένα πλήθος ανθρώπους, που δεν είναι και της πρώτης ανάγκης για τις πόλεις· καθώς οι διάφοροι κυνηγοί, όλοι όσοι εξασκούν τις τέχνες που μιμούνται με τα χρώματα και τα σχήματα, όσοι καταγίνονται με τη μουσική, επίσης οι ποιηταί με όλη την ακολουθία των, ραψωδοί, υποκριταί, χορευταί, εργολάβοι, κατασκευασταί κάθε λογής ειδών [373c] και προπάντων του γυναικείου στολισμού. Θα χρειαστούμε ακόμη και περισσότερους υπηρέτες ή νομίζεις πως δε θα χρειαστούν και παιδαγωγοί και παραμάνες και βυζάστρες και κομμώτριες και κουρείς και μάγεροι και παραμάγεροι; Μα μέσα σ᾽ όλα θα χρειαστούμε ακόμη και χοιροβοσκούς, γιατί δεν υπήρχε τέτοιο πράγμα στην πρώτη μας εκείνη την πόλη, ήταν ολωσδιόλου αχρείαστο· μα σ᾽ αυτή τώρα, πώς μπορούμε να κάμομε χωρίς αυτούς, αφού και άλλα πάμπολλα ζώα ακόμα θα χρειαστούμε για όσους θα τα τραβά η όρεξή των· δεν είναι έτσι;
Πώς όχι;
[373d] Αλλά λοιπόν και από γιατρούς θα έχομε πολύ μεγαλύτερη ανάγκη, αφού και η δίαιτά μας θα είναι τόσο διαφορετική από πριν.
Και βέβαια.
Και η χώρα λοιπόν, που ήταν ικανή ως τώρα για να τρέφει τους πρώτους εκείνους κατοίκους της, θα καταντήσει έτσι πολύ μικρή γι᾽ αυτό. Ή όχι;
Έτσι είναι.
Δεν θα γίνει λοιπόν ανάγκη να καταπατήσομε μέρος από τη γειτονική μας χώρα, αν θέλομε να έχομε αρκετό τόπο για καλλιέργεια και βοσκή και οι γείτονές μας πάλι δε θα κάμουν το ίδιο, αν κι αυτοί υπερβούν τα όρια του αναγκαίου και ριχτούν στην ικανοποίηση υπέρμετρης πλεονεξίας;
[373e] Ανάγκη πάσα.
Θα ᾽ρθούμε σε πόλεμο μαζί, ύστερ᾽ απ᾽ αυτό, ω Γλαύκων; ή πώς αλλιώς;
Έτσι, όπως το λες.
Κι ας μην κάμομε ακόμη λόγο για τα καλά ή τα κακά, που μπορεί να προέρχουνται απ᾽ τον πόλεμο, μ᾽ ας περιοριστούμε σ᾽ αυτό, πως βρήκαμε τη γέννηση του πολέμου, που τόσα κακά προξενεί και στο κράτος και στους ιδιώτας, όταν προξενεί.
Πολύ σωστά.
Ανάγκη φυλάκων για την περιφρούρηση και την ανάπτυξη της πολιτείας
Ακόμη λοιπόν, φίλε, χρειάζεται να μεγαλώσομε την πόλη μας και όχι ολίγο, [374a] αλλά με ολόκληρο στράτευμα, που θα βγει ν᾽ αποκρούσει την εισβολή του εχθρού και να υπερασπίσει τα υπάρχοντά μας και όλα εκείνα που λέγαμε.
Και πώς; δεν θα είναι εκείνοι οι ίδιοι ικανοί;
Όχι, αν τουλάχιστο ήταν ορθή η αρχή, που παραδέχτηκες και συ και μεις όλοι μας, όταν εχαράζαμε το πρώτο σχέδιο της πολιτείας μας· γιατί παραδεχτήκαμε, καθώς θα θυμάσαι βέβαια, πως είναι αδύνατο ένας και ο αυτός άνθρωπος να εξασκεί καλά πολλές τέχνες συγχρόνως.
Έχεις δίκιο.
[374b] Τί λοιπόν; δε σου φαίνεται πως ο πόλεμος είναι κι αυτός μια τέχνη;
Και πάρα πολύ μάλιστα.
Ή τάχα χρειάζεται περισσότερη επιμέλεια του υποδηματοποιού η τέχνη από την πολεμική;
Κάθε άλλο.
Αλλά όμως στον υποδηματοποιό δεν εδώσαμε την άδεια να θελήσει να κάνει έξαφνα και τη δουλειά του γεωργού συγχρόνως, ή του υφαντή, ή του κτίστη, αν εννοούμε να γίνεται καθώς πρέπει το δικό του το επάγγελμα· το ίδιο και σ᾽ όλους τους άλλους αναθέσαμε μια μόνο εργασία, για κείνη που είναι καθένας γεννημένος, για να την εξασκεί τέλεια [374c] σ᾽ όλη του τη ζωή, χωρίς ν᾽ ανεκατώνεται σε καμιάν άλλη και να παραμελεί τη δική του· ε λοιπόν, για την τέχνη του πολέμου δεν χρειάζεται να δώσομε τη μεγαλύτερη σημασία και φροντίδα να εξασκείται μ᾽ όλη την τελειότητα; ή είναι τόσο εύκολο πράγμα, ώστε να μπορεί να είναι καλός πολεμιστής ένας που κάνει συγχρόνως και το γεωργό, ή τον υποδηματοποιό, ή και όποιαν άλλη τέχνη; Και ενώ, για να διακριθεί κανείς στο τάβλι ή στα ζάρια, θα έπρεπε να καταγίνεται από παιδί και να το έχει δουλειά του χωρίς διακοπή, [374d] θα έφτανε τάχα να πάρει κανείς στα χέρια του την ασπίδα ή οποιοδήποτε από τα πολεμικά του όπλα και όργανα, για να γίνει μονήμερα ικανός αγωνιστής στην οπλασκία ή και σ᾽ όποιο άλλο είδος της τέχνης του πολέμου, ενώ κανένα άλλο εργαλείο δεν αρκεί να το πάρει κανείς στα χέρια του, για τον κάμει αμέσως τεχνίτη και ικανό χειριστή του, ούτε θα του είναι χρήσιμο, αν δεν μάθει κατά βάθος τη χρήση του και καταγίνει μ᾽ όλη του την επιμέλεια;
Αν ήταν βέβαια έτσι, μεγάλη αξία θα είχαν τα εργαλεία.
Λοιπόν, όσο πιο σπουδαίο είναι το έργο αυτών των φρουρών της πολιτείας [374e] τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ανάγκη να μην περισπάται από καμιάν άλλη απασχόληση, αλλά να γίνεται με όλη τη σπουδή και την επιμέλεια.
Κι εγώ αυτής της ιδέας είμαι.
Δε χρειάζεται όμως ακόμα και η κατάλληλη φυσική προδιάθεση γι᾽ αυτό το επάγγελμα;
Πώς όχι;
Δική μας λοιπόν δουλειά θα ήταν, καθώς φαίνεται, τώρα, να εκλέξομε, αν ημπορούμε, ποιές και τί είδους φύσεις είναι κατάλληλες για να φυλάγουν την πόλη.
Δική μας βέβαια.
Μα την αλήθεια, είπα εγώ, δεν παίρνομε και πολύ εύκολο πράγμα επάνω μας· ας μην αποδειλιάσομε όμως κι εμπρός, όσο μας το επιτρέπουν οι δυνάμεις μας.
[375a] Εμπρός λοιπόν.
Βρίσκεις πως διαφέρει τίποτα, όσο για τη φρούρηση, η φύση ενός καλού σκύλου ράτσας από ενός καλού παλληκαριού;
Τί εννοείς δηλαδή;
Θέλω να πω πως κι ο ένας κι ο άλλος πρέπει να έχουν πολύ λεπτή αίσθηση για ν᾽ ανακαλύπτουν τον εχθρό, ελαφρότητα για να τον βάζουν στο κυνηγητό άμα τον ανακαλύψουν, και δύναμη αν γίνει ανάγκη να πιαστούν μαζί του όταν τον προφτάσουν.
Πραγματικώς, είναι απαραίτητα όλ᾽ αυτά.
Μα και ανδρεία ακόμα, για να πολεμά στα γερά.
Πώς όχι;
Αλλά μπορεί ποτέ να είναι ανδρείος ένας ίππος, αν δεν είναι θυμοειδής και να το λέει η καρδιά του, καθώς και ο σκύλος και όποιο άλλο ζώο; Ή δεν έχεις παρατηρήσει πως η καρδιά είναι ένα πράγμα [375b] ακαταμάχητο και ανίκητο και που κάνει την ψυχή άφοβη και ανίκανη να υποχωρήσει εμπρός σ᾽ οποιοδήποτε κίνδυνο;
Βέβαια το γνωρίζω.
Αυτά λοιπόν τα σωματικά προτερήματα είναι φανερό πως πρέπει να έχει ο φρουρός.
Ναι.
Επίσης και η ψυχή του είναι φανερό πως πρέπει να είναι θυμοειδής.
Και αυτό.
Ναι, μα δε θα είναι, Γλαύκων, άγριοι και μεταξύ των και με τους άλλους πολίτες, αφού θα έχουν αυτά τα φυσικά που είπαμε;
Δύσκολο, μα την αλήθεια, να το αρνηθεί κανείς.
[375c] Και μολαταύτα, θα πρέπει να είναι ήμεροι με τους συμπολίτες των και άγριοι μόνο με τους εχθρούς· ειδεμή, δε θα είναι ανάγκη να περιμένουν να ερθούν άλλοι να τους χαλάσουν, αλλά θα προλάβουν να το κάμουν οι ίδιοι οι φρουροί μας.
Αλήθεια.
Πώς να κάμομε λοιπόν; πού να βρούμε ένα χαρακτήρα, να είναι και ήμερος και θυμοειδής συγχρόνως, αφού αυτά είναι δυο πράγματα αντίθετα και ασυμβίβαστα;
Φανερό.
Και όμως είναι αδύνατο να θεωρηθεί καλός φρουρός, αν στερείται ή το ένα ή το άλλο απ᾽ αυτά· κι αφού λοιπόν φαίνεται πράγμα αδύνατο αυτό, ανάγκη [375d] να παραδεχτούμε πως δεν μπορεί να βρεθεί ο καλός φρουρός.
Εκεί καταντά.
Κι εγώ, αφού κοντοστάθηκα λίγο και συλλογίστηκα μέσα μου πάνω σ᾽ αυτά που είπαμε, Με το δίκιό μας, του λέγω, φίλε μου, να σκοντάψομε· γιατί απομακρυνθήκαμε από το παράδειγμα που είχαμε πάρει.
Πώς αυτό;
Δε σκεφτήκαμε πως υπάρχουν φύσεις που εμείς δεν τις φανταστήκαμε και που συνδυάζουν αυτές τις αντίθετες ιδιότητες.
Και πού υπάρχουν;
Μπορεί κανείς να τις συναντήσει και σ᾽ άλλα ζώα, αλλά προπάντων [375e] σε κείνο που παραβάλαμε εμείς με το φύλακα. Γιατί γνωρίζεις, βέβαια, πως ενός σκύλου ράτσας αυτό είναι το φυσικό, να είναι ημερότατος με κείνους που γνωρίζει και τους έχει συνηθίσει, και το εναντίο μ᾽ όσους δε γνωρίζει.
Βέβαια το ξέρω. Δεν είναι λοιπόν αδύνατο και δε ζητούμε αφύσικο πράγμα, να είναι τέτοιος και ο φρουρός μας.
Έτσι φαίνεται.
Δε σου φαίνεται, όμως, πως ακόμη κάτι λείπει από το φρουρό μας και πως εκτός από θυμοειδής πρέπει να είναι και φιλόσοφος από φυσικού του;
[376a] Πώς δηλαδή; δε σε εννοώ καλά.
Θα παρατηρήσεις στους σκύλους κι ένα άλλο πράγμα ακόμα, που πραγματικώς αξίζει να το θαυμάσει κανείς.
Το ποιό;
Πως άμα ο σκύλος δει κανένα που δεν τον γνωρίζει, αμέσως αγριεύει, αν και δεν του έχει κάμει κανένα κακό, ενώ απεναντίας, όταν δει κανένα γνώριμο, είναι όλος χαρά και περιποίηση και χωρίς να του έχει κάμει ποτέ τίποτα καλό, ή δεν εθαύμασες ποτέ σου αυτό το πράγμα;
Δεν έδωσα ως τώρα και μεγάλη προσοχή σ᾽ αυτό, αλλά πραγματικώς έτσι φέρνεται.
Είναι όμως πολύ χαριτωμένο αυτό του το ιδίωμα [376b] και μαρτυρεί μια φύση ολωσδιόλου φιλοσοφική.
Και πώς; παρακαλώ.
Να, που δε διακρίνει ένα πρόσωπο, αν είναι φίλος ή εχθρός, παρ᾽ απ᾽ αυτό· πως τον ένα τον ξέρει, ενώ τον άλλο δεν τον γνώρισε ακόμα. Πώς λοιπόν να μην του αποδώσομε φιλομάθεια, αφού με τη γνώση και με την άγνοια ξεχωρίζει το φίλο από τον ξένο;
Πραγματικώς, δεν μπορεί να είναι αλλιώς.
Δεν είναι όμως το ίδιο πράγμα η φιλομάθεια και η φιλοσοφία;
Το ίδιο.
Μ᾽ όλη μας λοιπόν την πεποίθηση ας παραδεχτούμε και για τον άνθρωπο πως, για να είναι [376c] ήμερος στους δικούς του και τους γνωρίμους του, πρέπει να είναι από φυσικού του φιλόσοφος και φιλομαθής.
Έστω.
Ώστε, δεν πρέπει λοιπόν να είναι εκ φύσεως φιλόσοφος και θυμοειδής και γρήγορος και δυνατός, για να είναι σε όλα του τέλειος ο φρουρός της χώρας;
Χωρίς καμιά αμφιβολία.
Τέτοιος λοιπόν θα πρέπει να είναι αυτός. Τώρα, πώς θ᾽ ανατραφούν και με ποιό τρόπο θα εκπαιδευθούν αυτοί μας οι φρουροί; και άραγε θα συντελέσει αυτή η εξέταση, για να βρούμε εκείνο που αποβλέπουν [376d] όλες μας αυτές οι έρευνες, πώς δηλαδή βγαίνει μέσα στην πόλη η δικαιοσύνη και η αδικία; για να μην την παρατήσομε, αν πρόκειται να μας βοηθήσει σ᾽ αυτό, αλλά να την εξακολουθήσομε διεξοδικότερα.
Και ο αδερφός του Γλαύκωνος, Αλλά εγώ, είπε, φρονώ πως και πολύ μάλιστα θα μας βοηθήσει αυτή η έρευνα.
Ας μη την παρατήσομε λοιπόν, φίλε μου Αδείμαντε, κι αν πρόκειται να μας φέρει πολύ μακριά.
Και βέβαια.
Ας το πιάσομε λοιπόν έτσι σαν παραμύθι και μ᾽ όλη μας την άνεση ας αρχίσομε να εκπαιδεύομε με τα λόγια τους ανθρώπους μας.
[376e] Έτσι να κάμομε.
Μόρφωση των φυλάκων
Ποιά λοιπόν πρέπει να είναι αυτή η ανατροφή; ή δεν νομίζεις πως θα ήταν δύσκολο να βρούμε άλλη καλύτερη απ᾽ αυτήν, που είναι καθιερωμένη απ᾽ τα παλιά τα χρόνια, δηλαδή για τα σώματα η γυμναστική και για την ψυχή η μουσική;
Πραγματικώς.
Και δε θ᾽ αρχίσομε με τη μουσική μάλλον πρώτα, παρά με τη γυμναστική;
Πώς όχι;
Και μουσική όταν λες, δε θεωρείς μέρος της και τους λόγους;
Μάλιστα.
Οι λόγοι πάλι δεν είναι δυο ειδών, αληθινοί και ψεύτικοι;
Ναι.
[377a] Και με τα δυο λοιπόν αυτά είδη θα εκπαιδεύομε τους νέους και μάλιστα με τους ψευτόλογους πρώτα;
Δε σε καταλαβαίνω, τί θέλεις να πεις.
Δε γνωρίζεις πως διηγούμαστε πρώτα πρώτα στα παιδιά μύθους, που στο σύνολό τους τίποτ᾽ άλλο δεν είναι παρά ένα ψέμα, έχουν όμως και κάποιες αλήθειες μέσα; Πρώτα λοιπόν αρχίζομε τα παιδιά με μύθους, πριν τους αρχίσομε τη γυμναστική.
Έτσι είναι.
Γι᾽ αυτό λοιπόν έλεγα πως πρέπει να πιάσομε τη μουσική πρώτα από τη γυμναστική.
Σωστά.
Γνωρίζεις όμως, βέβαια, πως η αρχή είναι το σπουδαιότερο σε κάθε δουλειά, μάλιστα [377b] όταν πρόκειται για ό,τι πράγμα νεαρό και τρυφερό· γιατί τότε προπάντων πλάθεται και μπαίνει μέσα βαθιά ο χαρακτήρας που θα ήθελε κανείς να χαράξει στον καθένα.
Δεν υπάρχει αντίρρησις.
Θα επιτρέψομε λοιπόν έτσι εύκολα ν᾽ ακούουν τα παιδιά τούς όποιους λάχει μύθους, που τους έπλασαν όποιοι λάχουν, και να δέχουνται μες στη ψυχή των εντυπώσεις ως επί το πλείστον αντίθετες από τις ιδέες που θα παραδεχτούμε πως πρέπει να έχουν, όταν γίνουν τέλειοι άντρες;
Διόλου μάλιστα δε θα το επιστρέψομε.
Πρώτα λοιπόν πρέπει να δώσομε όλη την προσοχή μας στους μυθοποιούς [377c] και να εγκρίνομε βέβαια όποιο καλό μύθο κάμουν, να πετάξομε όμως κάθε άλλον. Και τους μύθους που εγκρίνομε θα υποχρεώσομε τις παραμάνες και τις μητέρες να τους διηγούνται στα παιδιά και να πλάθουν μ᾽ αυτούς τις ψυχές των, πολύ περισσότερο παρότι τα σώματά των με τα χέρια των· τους περισσότερους βέβαια απ᾽ αυτούς που τους διηγούνται σήμερα πρέπει να τους βγάλομ᾽ έξω.
Ποιούς δηλαδή;
Από τους μεγαλυτέρους θα καταλάβομε και τους μικρότερους, γιατί όλοι πρέπει να είναι χυμένοι πάνω στον ίδιο τον τύπο και να έχουν την ίδια [377d] τη δύναμη, και οι μεγαλύτεροι και οι μικρότεροι. Ή δεν το νομίζεις;
Πολύ ωραία, αλλά δεν εννοώ και ποιοί είναι αυτοί οι μεγαλύτεροι που λες.
Εκείνοι που μας έλεγαν ο Ησίοδος και ο Όμηρος και οι άλλοι ποιηταί. Γιατί αυτοί είναι που συνθέτουν τους ψεύτικους μύθους, που έλεγαν κι εξακολουθούν να λέγουν στους ανθρώπους.
Ποιούς μύθους και τί έχεις να τους κατηγορήσεις μ᾽ αυτά που λες;
Εκείνο που αξίζει πρώτα και κύριο ν᾽ ακούσει ένας που δε γνωρίζει καν να λέγει έμορφα ψέματα.
Τί θέλεις να πεις;
[377e] Όταν κανείς με το λόγο εικονίζει άσχημα και όχι καθώς πραγματικώς είναι τους θεούς και τους ήρωες, καθώς έξαφνα ένας ζωγράφος που δεν αποδίδει την ομοιότητα εκείνου που θέλει να ζωγραφίσει.
Σωστή βέβαια θα ήταν αυτή η κατηγορία, αλλά πώς και κατά τί εφαρμόζεται στους ποιητάς;
Πρώτα πρώτα δεν είναι από τα μεγαλύτερα και βαρύτερα ψέματα που μπορεί να γίνουν εκείνα που διηγείται ο Ησίοδος ότι έκαμε τάχα ο Ουρανός και [378a] πώς πάλι τον εκδικήθηκε ο Κρόνος; Όσα πάλι έκαμε αυτός κι έπαθε έπειτα από το γιο του, και αληθινά ακόμη να ήταν, νομίζω πως δεν έπρεπε να λέγουνται τόσο εύκολα σε νέους που δεν έχουν κρίση, αλλά να αποσιωπούνται, και αν ήταν οπωσδήποτε ανάγκη να γίνει λόγος γι᾽ αυτά, να τ᾽ ακούουν με απόλυτη μυστικότητα όσο μπορεί πιο λίγοι κι αφού θυσιάσουν όχι πια χοίρο, αλλά το πιο μεγάλο και πιο δυσεύρετο θύμα, για να είναι όσο γίνεται πιο λίγοι εκείνοι που συνέβηκε να τ᾽ ακούσουν.
Πραγματικώς, είπε ο Αδείμαντος, είναι επικίνδυνες αυτές οι διηγήσεις.
[378b] Και δεν πρέπει, Αδείμαντε, ν᾽ ακουστούν ποτέ στη δική μας την πόλη, ούτε θα επιτραπεί ποτέ να λέγεται εμπρός σε νέο ακροατή πως και τη χειρότερη αδικία αν έκανε κανείς, πως και τον πατέρα του αν έριχνε στα χειρότερα βασανιστήρια για κάποιο κακό που του έκαμε εκείνος, δε θα ήταν αυτό κανένα έκτακτο πράγμα αλλά κάτι που έκαμαν και οι πρώτοι και μεγαλύτεροι θεοί.
Και εγώ, μα την αλήθεια, φρονώ πως δεν είναι διόλου κατάλληλες αυτές οι διηγήσεις.
Και ούτε ο ελάχιστος λόγος, εννοείται, δε θα γίνει, πως πολεμούν [378c] και επιβουλεύονται και μάχονται οι θεοί μεταξύ τους —γιατί δεν είναι κι αλήθεια αυτό— αν θέλομε τουλάχιστο αυτοί που μέλλουν να μας φυλάξουν την πόλη να νομίζουν το αισχρότερο πράγμα το να γίνουνται για το τίποτα εχθροί μεταξύ των· πολύ περισσότερον, να καθόμαστε να διηγούμαστε ή να ιστορίζομε γιγαντομαχίες και άλλες κάθε λογής έχθρες θεών και ηρώων με συγγενείς και με άλλους δικούς των. Αλλ᾽ αν ο σκοπός μας είναι να τους πείσομε πως ποτέ δε μίσησε πολίτης άλλο συμπολίτη του κι ούτε είναι όσιο να γίνεται τέτοιο πράγμα, πρέπει να αναγκάσομε [378d] ευτύς και γέρους και γριές μόνο μ᾽ αυτό το πνεύμα μύθους να διηγούνται στα παιδιά και αναλόγους να συνθέτουν και οι ποιηταί. Τα δεσίματα, εννοείται, της Ήρας από το γιο της και τα ριξίματα του Ηφαίστου από τον πατέρα του, επειδή ζήτησε να υπερασπισθεί τη μητέρα του ενώ την χτυπούσε εκείνος, και όλες τις θεομαχίες που διηγείται ο Όμηρος, θα είναι ολότελ᾽ απαράδεκτα στην πόλη μας, ούτε αν είναι καμωμένα με αλληγορίες, ούτε αν είναι χωρίς αλληγορίες. Γιατί ο νέος δεν είναι σε θέση να κρίνει τί είναι αλληγορία και τί δεν είναι, μα όσα εντυπωθούν απ᾽ αυτή την ηλικία στο πνεύμα του [378e] δύσκολο είναι συνήθως να εξαλειφθούν και να μετακινηθούν από κει μέσα· γι᾽ αυτό ίσως πρέπει να δώσομε τη μεγαλύτερη σημασία, οι πρώτοι λόγοι που ακούει το παιδί να είναι όσο μπορεί καταλληλότεροι να το οδηγούν στην αρετή.
Είναι λογικότατα αυτά που λες, είπε ο Αδείμαντος, μα, αν κανείς μάς ρωτούσε τί λογής πρέπει να ᾽ναι και ποιοί είναι αυτοί οι μύθοι, τί θα του απαντούσαμε;
Δεν είμαστε, Αδείμαντε, ποιηταί, ούτε εγώ [379a] ούτε συ, όσο για το παρόν· τώρα είμαστε οικισταί πολιτείας και οι οικισταί χρειάζεται μόνο να γνωρίζουν τους τύπους που επάνω σ᾽ αυτούς θα συνθέτουν οι ποιηταί τους μύθους και που δε θα τους επιτρέπουν να βγαίνουν έξω απ᾽ αυτούς· δε θα συνθέτουν όμως κι οι ίδιοι τούς μύθους.
Πολύ σωστά· μα αυτοί ακριβώς οι τύποι της θεολογίας ποιοί θα είναι;
Τέτοιοι επάνω κάτω· πρέπει να παριστάνεται πάντοτε ο θεός ακριβώς απαράλλακτος όπως είναι, είτε στα επικά ποιήματα, είτε στις τραγωδίες.
Βέβαια έτσι πρέπει.
[379b] Αλλά ο θεός δεν είναι αγαθός πραγματικώς και δεν πρέπει τέτοιο και να τον παρασταίνουν;
Και ποιός λέγει το εναντίον;
Καθετί όμως που είναι αγαθό μπορεί ποτέ να είναι βλαβερό;
Δε μου φαίνεται.
Κι ένα πράγμα που δεν είναι βλαβερό μπορεί να προξενήσει βλάβη;
Διόλου.
Κάνει λοιπόν ποτέ το κακό;
Ούτε.
Ή μπορεί ποτέ να γίνει αφορμή κακού;
Ποτέ.
Το αγαθό πάλι είναι ωφέλιμο;
Ναι.
Δεν είναι επομένως η αιτία του καλού που γίνεται;
Ναι.
Ώστε λοιπόν δεν είναι το αγαθό η αφορμή όλων που γίνουνται, αλλά μόνο των καλών και όχι των κακών.
[379c] Βεβαιότατα.
Ούτε επομένως ο θεός, αφού είναι αγαθός, μπορεί να είναι η αιτία όλων, καθώς λέγουν οι πολλοί· αλλά μόνο για λίγα είναι αίτιος στους ανθρώπους, για πολλά όμως αναίτιος· επειδή πολύ λιγότερα είναι τα καλά που έχουν οι άνθρωποι από τα κακά· όσο για τα καλά, σε κανέναν άλλο δεν μπορούμε να τ᾽ αποδώσομε, ενώ για τα κακά κάθε άλλη αιτία πρέπει να ζητούμε, μα όχι το θεό.
Μου φαίνεται πως είναι η μόνη αλήθεια αυτά που λες.
Δεν πρέπει λοιπόν να δώσομε πίστη στον Όμηρο, ούτε σε κανέναν άλλο [379d] ποιητή, όταν ανόητα ξεστομίζει αυτή τη βλαστήμια για τους θεούς και λέγει πως τάχα υπάρχουν δυο πιθάρια στου Δία το κατώφλι.
γεμάτα το ένα με καλές, με κακές τ᾽ άλλο μοίρες·
και ότι σ᾽ όποιον ο Δίας ανακατώσει και δώσει κι από τα δυο πιθάρια,
πότε δεξά θα του έρχουνται και πότε ζερβά πάλι,
σ᾽ όποιον όμως δώσει μονάχ᾽ από το ένα, χωρίς ν᾽ ανακατατώσει κι απ᾽ το άλλο το πρώτο,
αυτόν μια πείνα λυσσιακή παντού στη γη τον διώχτει·
[379e] κι ούτε πως
ο Δίας μας είναι των καλών και των κακών ταμίας.
Κι αν κανείς πει πως με την υποκίνηση του Διός ή της Αθηνάς καταπάτησε ο Πάνδαρος τους όρκους κι έγινε αφορμή να λυθεί η ανακωχή, δε θα το παραδεχτούμε· ούτε επίσης το μάλωμα των θεών, [380a] που διαλύθηκε με την παρέμβαση της Θέμιδος και του Διός· ούτε ακόμη θ᾽ αφήσομε τους νέους ν᾽ ακούουν εκείνα που λέγει ο Αισχύλος, ότι τάχα
ο θεός αφορμή βρίσκει
σαν θέλει σύρριζα να ξεπατώσει σπίτι·
μα αν κανείς ποιητής διεκτραγωδεί στους ιάμβους του τα παθήματα της Νιόβης, ή των Πελοπιδών ή τα Τρωικά ή άλλα τέτοια παρόμοια, δε θα τον αφήσομε να λέγει πως είναι έργα του θεού αυτά· ή τουλάχιστο θα πρέπει να βρεθεί ο λόγος, που ζητούμε κι εμείς τώρα, και [380b] να λέμε πως δίκαια και καλά ήταν όσα έκαμε ο θεός και πως ωφελήθηκαν εκείνοι που τους τιμώρησε· ότι όμως είναι δυστυχισμένοι εκείνοι που τιμωρήθηκαν και πως αίτιος της δυστυχίας των ήταν ο θεός, αυτό δεν πρέπει να επιτρέψομε στον ποιητή να το λέει· ας λέγουν, αν θέλουν, ότι είναι άθλιοι οι κακοί, επειδή εχρειάστηκε να τιμωρηθούν, με την τιμωρία τους όμως ωφελήθηκαν από το θεό· αυτό, μάλιστα· να κάθουνται όμως να λέγουν πως μπορεί ο θεός, ενώ είναι αγαθός, να κάμει κακό σε κανένα, αυτό με όλη μας τη δύναμη πρέπει να το αντικρούσομε, αν πρόκειται να έχομε ευνομουμένη πόλη, και να μη δώσομε ποτέ την άδεια σε κανένα, [380c] ούτε στους νέους ούτε σε γέρους, ούτε να λέγουν ούτε ν᾽ ακούουν μέσα στην πόλη μας τέτοιους λόγους είτε με στίχους είτε χωρίς στίχους, γιατί και ανόσια είναι να λέγουνται, αν λέγουνται, τέτοια πράγματα για τους θεούς και για μας όχι ωφέλιμα, μα ακόμη και μεταξύ τους ασύμφωνα.
Μου αρέσει αυτός σου ο νόμος και τον συνυπογράφω κι εγώ.
Ο πρώτος μας λοιπόν νόμος και τύπος, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν θα ρυθμίζουν ό,τι λέγουν κι ό,τι γράφουν για τους θεούς, θα είναι ο εξής: ο θεός δεν είναι ο αίτιος για όλα τα πράγματα, αλλά μόνο για τα καλά.
Και είναι πραγματικώς αναγκαιότατος.
[380d] Τώρα τί λες γι᾽ αυτόν τον δεύτερο; πιστεύεις τάχα πως ο θεός είναι κανένας μάγος, ώστε, όπως του καταβαίνει στη φαντασία, να παρουσιάζεται σε πολλές και διάφορες μορφές και άλλοτε να γίνεται άλλο και να μεταβάλλει το είδος του σε διάφορα σχήματα, άλλοτε πάλι ν᾽ απατά τις αισθήσεις μας και να μας φαίνεται τέτοιος ή τέτοιος, ή ότι είναι ο πιο μονός απ᾽ όλα τα όντα κι ολιγότερο από καθετί άλλο αλλάζει τη μορφή του;
Δεν μπορώ να σου απαντήσω έτσι αμέσως τώρα.
Τουλάχιστον σ᾽ αυτό; δεν είναι ανάγκη, όταν ένα πράγμα βγαίνει από την αρχική του [380e] μορφή, να προέρχεται αυτή η μεταβολή ή από τον ίδιο τον εαυτό του ή από κανέναν άλλο;
Και βέβαια.
Τα άριστα όμως πράγματα δεν αλλοιώνονται και δεν επηρεάζουνται ολιγότερο από τις εξωτερικές αφορμές; Λόγου χάριν· τα σώματα τα πιο γερά και δυνατά [381a] δεν αλλοιώνουνται ολιγότερο από τις τροφές και τα πιοτά και τους κόπους, καθώς επίσης και τα φυτά από τα ηλιοκάματα και τους ανέμους και από άλλες τέτοιες επιδράσεις;
Πώς όχι;
Και η ψυχή επίσης δε θα ταραχθεί και δε θ᾽ αλλοιωθεί τόσο ολιγότερο από μια εξωτερική επίδραση όσο περισσότερο γενναία και φρόνιμη είναι;
Ναι.
Αλλά βέβαια και τα κατασκευάσματα ακόμη του ανθρώπου, σκεύη και οικοδομήματα, κατά τον ίδιο λόγο, όσα είναι καλά κατασκευασμένα και από καλά υλικά, πολύ ολιγότερο αλλοιώνουνται από την πολυκαιρία και από άλλες εξωτερικές φθορές.
Έτσι είναι.
[381b] Ώστε και γενικώς, κάθε πράγμα τέλειο είτε από τη φύση, είτε από τέχνη, είτε κι απ᾽ τα δυο μαζί, επιδέχεται τη μικρότερη μεταβολή απ᾽ έξω από ένα άλλο.
Έτσι φαίνεται.
Ο θεός όμως, και όλα που αναφέρουνται στο θεό, είναι κατά πάντα τέλειος.
Πώς όχι;
Ώστε απ᾽ αυτή την έποψη δεν είναι καθόλου δυνατό να παίρνει ο θεός πολλές μορφές.
Καθόλου πραγματικώς.
Αλλά μήπως τάχα θα ήταν δυνατό να μεταβάλλει και να αλλοιώνει ο ίδιος τον εαυτό του;
Είναι φανερό πως έτσι μόνο θα μπορούσε ν᾽ αλλοιωθεί, αν αλλοιώνεται.
Και μεταβάλλει τάχα τον εαυτό του στο καλύτερο και ωραιότερο, ή στο χειρότερο και ασχημότερο;
[381c] Ανάγκη στο χειρότερο, αφού αλλοιώνεται· γιατί δεν μπορούμε να πούμε πως του λείπει του θεού καμιά ομορφιά ή τελειότης.
Πολύ σωστά το λες· και αφού έτσι πραγματικώς είναι, φαντάζεσαι ποτέ, Αδείμαντε, πως θα ήταν δυνατό κανείς, ή θεός ή άνθρωπος, να θελήσει μόνος του να κάμει χειρότερο τον εαυτό του σε ό,τι να ᾽ναι;
Αδύνατο.
Αδύνατο λοιπόν να θελήσει ο θεός να αλλοιώσει τον εαυτό του, αλλά καθένας απ᾽ αυτούς έτσι που είναι, καθώς φαίνεται, όσο γίνεται τελειότατος και ωραιότατος, έτσι μένει πάντα μονός και αμετάβλητος στη δική του τη μορφή.
Ανάγκη πάσα, πιστεύω κι εγώ.
[381d] Κανείς λοιπόν ποιητής να μην τολμήσει να μας λέγει, πως
ξένη οι θεοί παίρνουν μορφή, σαν τάχα ξωμερίτες κι αλλιώτικοι, λογής κοπής, γυρνούν τις πολιτείες.
μήτε να μας ψευτολογά για τις μεταμορφώσεις του Πρωτέως και της Θέτιδος, μηδέ να μας παρουσιάζει στις τραγωδίες και σ᾽ άλλα ποιήματα την Ήρα μεταλλαγμένη σε ιέρεια να μαζεύει ελέη
για τα μακάρια τα παιδιά του ποταμού τού Ινάχου·
[381e] και άλλα πολλά τέτοια ψευδολογήματα να μας αραδιάζουν. Κι ας προσέξουν ακόμα κι οι μητέρες να μη γίνουνται θύματα της ευπιστίας των και να κάθουνται να τρομάζουν με τέτοια κακά παραμύθια τα παιδιά των, πως τάχα οι θεοί παίρνουν διάφορες ξένες μορφές και τριγυρνούν τις νύχτες, για να μη λένε τέτοιες βλαστημίες για τους θεούς και κάνουν συγχρόνως και τα παιδιά των δειλότερα.
Ναι, ν᾽ απαγορευθούν.
Μα, δεν μπορεί τάχα, οι ίδιοι οι θεοί να μην είναι δυνατό πραγματικώς να μεταβάλλουνται, εμάς όμως να μας εξαπατούν και να μαγεύουν τις αισθήσεις μας, ώστε να φανταζόμαστε πως παρουσιάζουνται εμπρός μας με διάφορες μορφές;
Ίσως κι αυτό.
[382a] Μα πώς; θα ήθελε ποτέ ένας θεός να εξαπατήσει ή με λόγο ή με έργο και να παρουσιάζει φαντάσματα του εαυτού του;
Δεν ξέρω.
Δεν ξέρεις πως το αληθινό ψέμα, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, το αποστρέφουνται όλοι και θεοί και άνθρωποι;
Πώς το εννοείς αυτό;
Να, έτσι· πως κανείς δεν επιτρέπει με τη θέλησή του να μπαίνει το ψέμα στο σπουδαιότερο μέρος του εαυτού του και αναφορικώς μάλιστα με τα σπουδαιότερα πράγματα, αλλά περισσότερο παρά καθετί άλλο φοβάται να το έχει εκεί μέσα του.
Ούτε τώρα εννόησα περισσότερο.
[382b] Γιατί φαντάζεσαι πως πρόκειται ίσως για τίποτα μυστήρια της αποκαλύψεως· ενώ εγώ λέγω απλούστατα πως, όταν εισχωρήσει μέσα στην ψυχή το ψέμα για ό,τι αφορά την ουσία των όντων και μένει επομένως αυτή στην απάτη και την άγνοια, είναι πράγμα που κανείς ποτέ δε θα μπορούσε να το δεχτεί και πως τίποτα δε μισούν όλοι περισσότερο, παρά να έχουν θρονιασμένο ένα τέτοιο ψέμα μέσα σ᾽ ένα τέτοιο μέρος.
Τα πιστεύω.
Αλλά πολύ σωστά λοιπόν, καθώς έλεγα και πριν, αυτό είναι που θα έπρεπε να ονομάζεται αληθινό ψέμα, η άγνοια δηλαδή που είναι μέσα στην ψυχή του απατημένου· γιατί αυτό που λέμε συνήθως ψέμα είναι μίμησις με λόγια αυτού του παθήματος της ψυχής και όχι [382c] καθαρό ψέμα, αλλά κάτι σαν φάντασμα που γεννιέται κατόπι. Ή δεν είναι έτσι;
Παραείναι μάλιστα.
Το αληθινό λοιπόν ψέμα το μισούν όχι μόνο οι θεοί αλλά και οι άνθρωποι.
Το παραδέχομαι.
Μα πώς; το άλλο, το ψέμα με τα λόγια, πότε και σε ποιόν είναι χρήσιμο, ώστε να μην αξίζει μίσος; Μήπως τάχα στους εχθρούς ή και στους φίλους μας εκείνους, που από τρέλα ή από ανοησία είναι έτοιμοι να κάμουν τίποτα κακό, μπορεί να είναι χρήσιμο σαν προληπτικό φάρμακο; Ή και στα [382d] μυθολογήματα, που λέγαμε πριν, επειδή δεν ξέρομε ποιά ακριβώς είναι η αλήθεια για πράγματα τόσο παλαιά, μήπως, με το να δίνομε στο ψέμα τη μορφή της αλήθειας, το κάνομε έτσι οπωσδήποτε χρήσιμο;
Έτσι πραγματικώς θα είναι.
Σε ποιά όμως απ᾽ αυτές τις περιστάσεις θα ήτανε χρήσιμο το ψέμα στο θεό; μήπως, επειδή δεν γνωρίζει και αυτός τα παλαιά τα πράγματα, θα κατέφευγε στο ψέμα, που θα του έδινε τη μορφή της αλήθειας;
Θα ήταν γελοίο να το φανταστούμε.
Δε γίνεται λοιπόν ο θεός ποιητής ψευτολόγος.
Δε μου φαίνεται.
Αλλά μήπως θα έλεγε ψέματα από φόβο των εχθρών;
[382e] Κάθε άλλο.
Ή μήπως θα τον ανάγκαζε ανοησία ή τρέλα φίλων του;
Μα κανείς ανόητος ή τρελός δεν μπορεί να είναι φίλος του θεού.
Τίποτα λοιπόν δεν υπάρχει που θα έκανε το θεό να πει ψέμα.
Και βέβαια τίποτα.
Κι ούτ᾽ έχει καμιά σχέση ο θεός κι ό,τι είναι θεϊκό με το ψέμα.
Απολύτως καμιά.
Ώστε είναι ο θεός ολότελα απλός και αληθινός και στα έργα και στα λόγια, κι ούτε ο ίδιος παίρνει ξένη μορφή ούτε άλλους ξεγελά ούτε με λόγια ούτε με σημεία, που τους στέλνει τάχα, ούτε στον ύπνο ούτε στον ξύπνο τους.
[383a] Κι εγώ είμαι σύμφωνος όπως τα λες.
Εγκρίνεις λοιπόν και τον δεύτερο αυτό τύπο, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν πρέπει και να μιλούμε και να γράφομε για τους θεούς, πως δηλαδή ούτε οι ίδιοι είναι μάγοι θαυματοποιοί, ώστε να μεταμορφώνουν τους εαυτούς των, ούτε μας απατούν και μας με ψεύτικα λόγια ή έργα;
Τον εγκρίνω.
Ώστε, αν και πολλά άλλα επαινούμε του Ομήρου, αυτό όμως δε θα του το επαινέσομε, για το όνειρο που έστειλε τάχα ο Δίας στον Αγαμέμνονα· ούτε και του Αισχύλουεκεί που λέγει η Θέτις , [383b] πως της έψαλε ο Απόλλων στους γάμους της:
μάνα παιδιών ευτυχισμένη, που αρρώστια δε θα δουν και χρόνια πολλά θα ᾽χουν.
Η αγάπη των θεών θα μου χαρίζει πάντα
μοίρα, μου ᾽πε, χρυσή· κι έκρουξε τον παιάνα και γιόμισε χαρά κι ελπίδες την ψυχή μου, γιατί δεν πίστευα ποτέ πως θά ᾽βγει ψέμα από το στόμα του θεού της μαντοσύνης· μα αυτός ο ίδιος πὄψαλλε, αυτός ο ίδιος πού ητανε στο τραπέζι, αυτός που τα ᾽πε ο ίδιος αυτός είναι που σκότωσε το γιο μου…
[383c] όταν κανείς μάς λέγει τέτοια για τους θεούς, θα του γυρίσομε τις πλάτες και δε θα του δώσομε τα ψαλτικά του, ούτε και στους δασκάλους θα επιτρέψομε να τα μεταχειρίζουνται για την ανατροφή των παιδιών, αν εννοούμε οι φύλακές μας να γίνουν θεοσεβείς και με τους θεούς όμοιοι όσο περισσότερο είναι δυνατό αυτό για άνθρωπο.
Εγκρίνω κι εγώ, είπε, αυτούς τους τύπους και θα τους εφάρμοζα σα νόμους.
Πολιτεία Βιβλίο Γ (386a-417b)