diaforos

[419a] Καὶ ὁ Ἀδείμαντος ὑπολαβών, Τί οὖν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἀπολογήσῃ, ἐάν τίς σε φῇ μὴ πάνυ τι εὐδαίμονας ποιεῖν τούτους τοὺς ἄνδρας, καὶ ταῦτα δι᾽ ἑαυτούς, ὧν ἔστι μὲν ἡ πόλις τῇ ἀληθείᾳ, οἱ δὲ μηδὲν ἀπολαύουσιν ἀγαθὸν τῆς πόλεως, οἷον ἄλλοι ἀγρούς τε κεκτημένοι καὶ οἰκίας οἰκοδομούμενοι καλὰς καὶ μεγάλας, καὶ ταύταις πρέπουσαν κατασκευὴν κτώμενοι, καὶ θυσίας θεοῖς ἰδίας θύοντες, καὶ ξενοδοκοῦντες, καὶ δὴ καὶ ἃ νυνδὴ σὺ ἔλεγες, χρυσόν τε καὶ ἄργυρον κεκτημένοι καὶ πάντα ὅσα νομίζεται τοῖς μέλλουσιν μακαρίοις εἶναι; ἀλλ᾽ ἀτεχνῶς, φαίη ἄν, ὥσπερ ἐπίκουροι μισθωτοὶ ἐν [420a] τῇ πόλει φαίνονται καθῆσθαι οὐδὲν ἄλλο ἢ φρουροῦντες.



Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ταῦτά γε ἐπισίτιοι καὶ οὐδὲ μισθὸν πρὸς τοῖς σιτίοις λαμβάνοντες ὥσπερ οἱ ἄλλοι, ὥστε οὐδ᾽ ἂν ἀποδημῆσαι βούλωνται ἰδίᾳ, ἐξέσται αὐτοῖς, οὐδ᾽ ἑταίραις διδόναι, οὐδ᾽ ἀναλίσκειν ἄν ποι βούλωνται ἄλλοσε, οἷα δὴ οἱ εὐδαίμονες δοκοῦντες εἶναι ἀναλίσκουσι. ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα συχνὰ τῆς κατηγορίας ἀπολείπεις.
Ἀλλ᾽, ἦ δ᾽ ὅς, ἔστω καὶ ταῦτα κατηγορημένα.
[420b] Τί οὖν δὴ ἀπολογησόμεθα, φῄς;
Ναί.


Τὸν αὐτὸν οἶμον, ἦν δ᾽ ἐγώ, πορευόμενοι εὑρήσομεν, ὡς ἐγᾦμαι, ἃ λεκτέα. ἐροῦμεν γὰρ ὅτι θαυμαστὸν μὲν ἂν οὐδὲν εἴη εἰ καὶ οὗτοι οὕτως εὐδαιμονέστατοί εἰσιν, οὐ μὴν πρὸς τοῦτο βλέποντες τὴν πόλιν οἰκίζομεν, ὅπως ἕν τι ἡμῖν ἔθνος ἔσται διαφερόντως εὔδαιμον, ἀλλ᾽ ὅπως ὅτι μάλιστα ὅλη ἡ πόλις. ᾠήθημεν γὰρ ἐν τῇ τοιαύτῃ μάλιστα ἂν εὑρεῖν δικαιοσύνην καὶ αὖ ἐν τῇ κάκιστα οἰκουμένῃ [420c] ἀδικίαν, κατιδόντες δὲ κρῖναι ἂν ὃ πάλαι ζητοῦμεν. νῦν μὲν οὖν, ὡς οἰόμεθα, τὴν εὐδαίμονα πλάττομεν οὐκ ἀπολαβόντες ὀλίγους ἐν αὐτῇ τοιούτους τινὰς τιθέντες, ἀλλ᾽ ὅλην· αὐτίκα δὲ τὴν ἐναντίαν σκεψόμεθα. ὥσπερ οὖν ἂν εἰ ἡμᾶς ἀνδριάντα γράφοντας προσελθών τις ἔψεγε λέγων ὅτι οὐ τοῖς καλλίστοις τοῦ ζῴου τὰ κάλλιστα φάρμακα προστίθεμεν —οἱ γὰρ ὀφθαλμοὶ κάλλιστον ὂν οὐκ ὀστρείῳ ἐναληλιμμένοι εἶεν ἀλλὰ μέλανι— μετρίως ἂν [420d] ἐδοκοῦμεν πρὸς αὐτὸν ἀπολογεῖσθαι λέγοντες· «Ὦ θαυμάσιε, μὴ οἴου δεῖν ἡμᾶς οὕτω καλοὺς ὀφθαλμοὺς γράφειν, ὥστε μηδὲ ὀφθαλμοὺς φαίνεσθαι, μηδ᾽ αὖ τἆλλα μέρη, ἀλλ᾽ ἄθρει εἰ τὰ προσήκοντα ἑκάστοις ἀποδιδόντες τὸ ὅλον καλὸν ποιοῦμεν· καὶ δὴ καὶ νῦν μὴ ἀνάγκαζε ἡμᾶς τοιαύτην εὐδαιμονίαν τοῖς φύλαξι προσάπτειν, ἣ ἐκείνους πᾶν μᾶλλον [420e] ἀπεργάσεται ἢ φύλακας. ἐπιστάμεθα γὰρ καὶ τοὺς γεωργοὺς ξυστίδας ἀμφιέσαντες καὶ χρυσὸν περιθέντες πρὸς ἡδονὴν ἐργάζεσθαι κελεύειν τὴν γῆν, καὶ τοὺς κεραμέας κατακλίναντες ἐπὶ δεξιὰ πρὸς τὸ πῦρ διαπίνοντάς τε καὶ εὐωχουμένους, τὸν τροχὸν παραθεμένους, ὅσον ἂν ἐπιθυμῶσι κεραμεύειν, καὶ τοὺς ἄλλους πάντας τοιούτῳ τρόπῳ μακαρίους ποιεῖν, ἵνα δὴ ὅλη ἡ πόλις εὐδαιμονῇ. ἀλλ᾽ ἡμᾶς μὴ οὕτω νουθέτει· ὡς, ἄν σοι πειθώμεθα, οὔτε ὁ γεωργὸς γεωργὸς [421a] ἔσται οὔτε ὁ κεραμεὺς κεραμεὺς οὔτε ἄλλος οὐδεὶς οὐδὲν ἔχων σχῆμα ἐξ ὧν πόλις γίγνεται. ἀλλὰ τῶν μὲν ἄλλων ἐλάττων λόγος· νευρορράφοι γὰρ φαῦλοι γενόμενοι καὶ διαφθαρέντες καὶ προσποιησάμενοι εἶναι μὴ ὄντες πόλει οὐδὲν δεινόν, φύλακες δὲ νόμων τε καὶ πόλεως μὴ ὄντες ἀλλὰ δοκοῦντες ὁρᾷς δὴ ὅτι πᾶσαν ἄρδην πόλιν ἀπολλύασιν, καὶ αὖ τοῦ εὖ οἰκεῖν καὶ εὐδαιμονεῖν μόνοι τὸν καιρὸν ἔχουσιν». εἰ μὲν οὖν ἡμεῖς μὲν φύλακας ὡς ἀληθῶς [421b] ποιοῦμεν ἥκιστα κακούργους τῆς πόλεως, ὁ δ᾽ ἐκεῖνο λέγων γεωργούς τινας καὶ ὥσπερ ἐν πανηγύρει ἀλλ᾽ οὐκ ἐν πόλει ἑστιάτορας εὐδαίμονας, ἄλλο ἄν τι ἢ πόλιν λέγοι. σκεπτέον οὖν πότερον πρὸς τοῦτο βλέποντες τοὺς φύλακας καθιστῶμεν, ὅπως ὅτι πλείστη αὐτοῖς εὐδαιμονία ἐγγενήσεται, ἢ τοῦτο μὲν εἰς τὴν πόλιν ὅλην βλέποντας θεατέον εἰ ἐκείνῃ ἐγγίγνεται, τοὺς δ᾽ ἐπικούρους τούτους καὶ τοὺς [421c] φύλακας ἐκεῖνο ἀναγκαστέον ποιεῖν καὶ πειστέον, ὅπως ὅτι ἄριστοι δημιουργοὶ τοῦ ἑαυτῶν ἔργου ἔσονται, καὶ τοὺς ἄλλους ἅπαντας ὡσαύτως, καὶ οὕτω συμπάσης τῆς πόλεως αὐξανομένης καὶ καλῶς οἰκιζομένης ἐατέον ὅπως ἑκάστοις τοῖς ἔθνεσιν ἡ φύσις ἀποδίδωσι τοῦ μεταλαμβάνειν εὐδαιμονίας.
Ἀλλ᾽, ἦ δ᾽ ὅς, καλῶς μοι δοκεῖς λέγειν.
















Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τὸ τούτου ἀδελφὸν δόξω σοι μετρίως λέγειν;
Τί μάλιστα;

[421d] Τοὺς ἄλλους αὖ δημιουργοὺς σκόπει εἰ τάδε διαφθείρει, ὥστε καὶ κακοὺς γίγνεσθαι.
Τὰ ποῖα δὴ ταῦτα;


Πλοῦτος, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πενία.
Πῶς δή;

Ὧδε. πλουτήσας χυτρεὺς δοκεῖ σοι ἔτ᾽ ἐθελήσειν ἐπιμελεῖσθαι τῆς τέχνης;
Οὐδαμῶς, ἔφη.

Ἀργὸς δὲ καὶ ἀμελὴς γενήσεται μᾶλλον αὐτὸς αὑτοῦ;
Πολύ γε.


Οὐκοῦν κακίων χυτρεὺς γίγνεται;
Καὶ τοῦτο, ἔφη, πολύ.

Καὶ μὴν καὶ ὄργανά γε μὴ ἔχων παρέχεσθαι ὑπὸ πενίας ἤ τι ἄλλο τῶν εἰς τὴν τέχνην τά τε ἔργα πονηρότερα [421e] ἐργάσεται καὶ τοὺς ὑεῖς ἢ ἄλλους οὓς ἂν διδάσκῃ χείρους δημιουργοὺς διδάξεται.
Πῶς δ᾽ οὔ;


Ὑπ᾽ ἀμφοτέρων δή, πενίας τε καὶ πλούτου, χείρω μὲν τὰ τῶν τεχνῶν ἔργα, χείρους δὲ αὐτοί.
Φαίνεται.

Ἕτερα δή, ὡς ἔοικε, τοῖς φύλαξιν ηὑρήκαμεν, ἃ παντὶ τρόπῳ φυλακτέον ὅπως μήποτε αὐτοὺς λήσει εἰς τὴν πόλιν παραδύντα.
Τὰ ποῖα ταῦτα;


[422a] Πλοῦτός τε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πενία· ὡς τοῦ μὲν τρυφὴν καὶ ἀργίαν καὶ νεωτερισμὸν ἐμποιοῦντος, τῆς δὲ ἀνελευθερίαν καὶ κακοεργίαν πρὸς τῷ νεωτερισμῷ.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη. τόδε μέντοι, ὦ Σώκρατες, σκόπει, πῶς ἡμῖν ἡ πόλις οἵα τ᾽ ἔσται πολεμεῖν, ἐπειδὰν χρήματα μὴ κεκτημένη ᾖ, ἄλλως τε κἂν πρὸς μεγάλην τε καὶ πλουσίαν ἀναγκασθῇ πολεμεῖν.
Δῆλον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι πρὸς μὲν μίαν χαλεπώτερον, [422b] πρὸς δὲ δύο τοιαύτας ῥᾷον.
Πῶς εἶπες; ἦ δ᾽ ὅς.



Πρῶτον μέν που, εἶπον, ἐὰν δέῃ μάχεσθαι, ἆρα οὐ πλουσίοις ἀνδράσι μαχοῦνται αὐτοὶ ὄντες πολέμου ἀθληταί;
Ναὶ τοῦτό γε, ἔφη.


Τί οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Ἀδείμαντε; εἷς πύκτης ὡς οἷόν τε κάλλιστα ἐπὶ τοῦτο παρεσκευασμένος δυοῖν μὴ πύκταιν, πλουσίοιν δὲ καὶ πιόνοιν, οὐκ ἂν δοκεῖ σοι ῥᾳδίως μάχεσθαι;
Οὐκ ἂν ἴσως, ἔφη, ἅμα γε.


Οὐδ᾽ εἰ ἐξείη, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὑποφεύγοντι τὸν πρότερον ἀεὶ [422c] προσφερόμενον ἀναστρέφοντα κρούειν, καὶ τοῦτο ποιοῖ πολλάκις ἐν ἡλίῳ τε καὶ πνίγει; ἆρά γε οὐ καὶ πλείους χειρώσαιτ᾽ ἂν τοιούτους ὁ τοιοῦτος;
Ἀμέλει, ἔφη, οὐδὲν ἂν γένοιτο θαυμαστόν.



Ἀλλ᾽ οὐκ οἴει πυκτικῆς πλέον μετέχειν τοὺς πλουσίους ἐπιστήμῃ τε καὶ ἐμπειρίᾳ ἢ πολεμικῆς;
Ἔγωγ᾽, ἔφη.


Ῥᾳδίως ἄρα ἡμῖν οἱ ἀθληταὶ ἐκ τῶν εἰκότων διπλασίοις τε καὶ τριπλασίοις αὑτῶν μαχοῦνται.
Συγχωρήσομαί σοι, ἔφη· δοκεῖς γάρ μοι ὀρθῶς λέγειν.


[422d] Τί δ᾽ ἂν πρεσβείαν πέμψαντες εἰς τὴν ἑτέραν πόλιν τἀληθῆ εἴπωσιν, ὅτι «Ἡμεῖς μὲν οὐδὲν χρυσίῳ οὐδ᾽ ἀργυρίῳ χρώμεθα, οὐδ᾽ ἡμῖν θέμις, ὑμῖν δέ· συμπολεμήσαντες οὖν μεθ᾽ ἡμῶν ἔχετε τὰ τῶν ἑτέρων;» οἴει τινὰς ἀκούσαντας ταῦτα αἱρήσεσθαι κυσὶ πολεμεῖν στερεοῖς τε καὶ ἰσχνοῖς μᾶλλον ἢ μετὰ κυνῶν προβάτοις πίοσί τε καὶ ἁπαλοῖς;
Οὔ μοι δοκεῖ. ἀλλ᾽ ἐὰν εἰς μίαν, ἔφη, πόλιν [422e] συναθροισθῇ τὰ τῶν ἄλλων χρήματα, ὅρα μὴ κίνδυνον φέρῃ τῇ μὴ πλουτούσῃ.




Εὐδαίμων εἶ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οἴει ἄξιον εἶναι ἄλλην τινὰ προσειπεῖν πόλιν ἢ τὴν τοιαύτην οἵαν ἡμεῖς κατεσκευάζομεν.
Ἀλλὰ τί μήν; ἔφη.


Μειζόνως, ἦν δ᾽ ἐγώ, χρὴ προσαγορεύειν τὰς ἄλλας· ἑκάστη γὰρ αὐτῶν πόλεις εἰσὶ πάμπολλαι ἀλλ᾽ οὐ πόλις, τὸ τῶν παιζόντων. δύο μέν, κἂν ὁτιοῦν ᾖ, πολεμία [423a] ἀλλήλαις, ἡ μὲν πενήτων, ἡ δὲ πλουσίων· τούτων δ᾽ ἐν ἑκατέρᾳ πάνυ πολλαί, αἷς ἐὰν μὲν ὡς μιᾷ προσφέρῃ, παντὸς ἂν ἁμάρτοις, ἐὰν δὲ ὡς πολλαῖς, διδοὺς τὰ τῶν ἑτέρων τοῖς ἑτέροις χρήματά τε καὶ δυνάμεις ἢ καὶ αὐτούς, συμμάχοις μὲν ἀεὶ πολλοῖς χρήσῃ, πολεμίοις δ᾽ ὀλίγοις. καὶ ἕως ἂν ἡ πόλις σοι οἰκῇ σωφρόνως ὡς ἄρτι ἐτάχθη, μεγίστη ἔσται, οὐ τῷ εὐδοκιμεῖν λέγω, ἀλλ᾽ ὡς ἀληθῶς μεγίστη, καὶ ἐὰν μόνον ᾖ χιλίων τῶν προπολεμούντων· οὕτω γὰρ μεγάλην πόλιν μίαν οὐ ῥᾳδίως οὔτε ἐν Ἕλλησιν οὔτε ἐν βαρβάροις [423b] εὑρήσεις, δοκούσας δὲ πολλὰς καὶ πολλαπλασίας τῆς τηλικαύτης. ἢ ἄλλως οἴει;
Οὐ μὰ τὸν Δί᾽, ἔφη.





Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὗτος ἂν εἴη καὶ κάλλιστος ὅρος τοῖς ἡμετέροις ἄρχουσιν, ὅσην δεῖ τὸ μέγεθος τὴν πόλιν ποιεῖσθαι καὶ ἡλίκῃ οὔσῃ ὅσην χώραν ἀφορισαμένους τὴν ἄλλην χαίρειν ἐᾶν.
Τίς, ἔφη, ὅρος;


Οἶμαι μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τόνδε· μέχρι οὗ ἂν ἐθέλῃ αὐξομένη εἶναι μία, μέχρι τούτου αὔξειν, πέρα δὲ μή.
[423c] Καὶ καλῶς γ᾽, ἔφη.


Οὐκοῦν καὶ τοῦτο αὖ ἄλλο πρόσταγμα τοῖς φύλαξι προστάξομεν, φυλάττειν παντὶ τρόπῳ ὅπως μήτε σμικρὰ ἡ πόλις ἔσται μήτε μεγάλη δοκοῦσα, ἀλλά τις ἱκανὴ καὶ μία.
Καὶ φαῦλόν γ᾽, ἔφη, ἴσως αὐτοῖς προστάξομεν.


Καὶ τούτου γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔτι φαυλότερον τόδε, οὗ καὶ ἐν τῷ πρόσθεν ἐπεμνήσθημεν λέγοντες ὡς δέοι, ἐάντε τῶν φυλάκων τις φαῦλος ἔκγονος γένηται, εἰς τοὺς ἄλλους [423d] αὐτὸν ἀποπέμπεσθαι, ἐάντ᾽ ἐκ τῶν ἄλλων σπουδαῖος, εἰς τοὺς φύλακας. τοῦτο δ᾽ ἐβούλετο δηλοῦν ὅτι καὶ τοὺς ἄλλους πολίτας, πρὸς ὅ τις πέφυκεν, πρὸς τοῦτο ἕνα πρὸς ἓν ἕκαστον ἔργον δεῖ κομίζειν, ὅπως ἂν ἓν τὸ αὑτοῦ ἐπιτηδεύων ἕκαστος μὴ πολλοὶ ἀλλ᾽ εἷς γίγνηται, καὶ οὕτω δὴ σύμπασα ἡ πόλις μία φύηται ἀλλὰ μὴ πολλαί.
Ἔστι γάρ, ἔφη, τοῦτο ἐκείνου σμικρότερον.



Οὔτοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἀγαθὲ Ἀδείμαντε, ὡς δόξειεν ἄν τις, ταῦτα πολλὰ καὶ μεγάλα αὐτοῖς προστάττομεν ἀλλὰ [423e] πάντα φαῦλα, ἐὰν τὸ λεγόμενον ἓν μέγα φυλάττωσι, μᾶλλον δ᾽ ἀντὶ μεγάλου ἱκανόν.
Τί τοῦτο; ἔφη.

Τὴν παιδείαν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τροφήν· ἐὰν γὰρ εὖ παιδευόμενοι μέτριοι ἄνδρες γίγνωνται, πάντα ταῦτα ῥᾳδίως διόψονται, καὶ ἄλλα γε ὅσα νῦν ἡμεῖς παραλείπομεν, τήν τε τῶν γυναικῶν κτῆσιν καὶ γάμων καὶ παιδοποιίας, ὅτι [424a] δεῖ ταῦτα κατὰ τὴν παροιμίαν πάντα ὅτι μάλιστα κοινὰ τὰ φίλων ποιεῖσθαι.
Ὀρθότατα γάρ, ἔφη, γίγνοιτ᾽ ἄν.



Καὶ μήν, εἶπον, πολιτεία ἐάνπερ ἅπαξ ὁρμήσῃ εὖ, ἔρχεται ὥσπερ κύκλος αὐξανομένη· τροφὴ γὰρ καὶ παίδευσις χρηστὴ σῳζομένη φύσεις ἀγαθὰς ἐμποιεῖ, καὶ αὖ φύσεις χρησταὶ τοιαύτης παιδείας ἀντιλαμβανόμεναι ἔτι βελτίους τῶν προτέρων φύονται, εἴς τε τἆλλα καὶ εἰς τὸ [424b] γεννᾶν, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ζῴοις.
Εἰκός γ᾽, ἔφη.


Ὡς τοίνυν διὰ βραχέων εἰπεῖν, τούτου ἀνθεκτέον τοῖς ἐπιμεληταῖς τῆς πόλεως, ὅπως ἂν αὐτοὺς μὴ λάθῃ διαφθαρὲν ἀλλὰ παρὰ πάντα αὐτὸ φυλάττωσι, τὸ μὴ νεωτερίζειν περὶ γυμναστικήν τε καὶ μουσικὴν παρὰ τὴν τάξιν, ἀλλ᾽ ὡς οἷόν τε μάλιστα φυλάττειν, φοβουμένους ὅταν τις λέγῃ ὡς τὴν
ἀοιδὴν μᾶλλον ἐπιφρονέουσ᾽ ἄνθρωποι,
ἥτις ἀειδόντεσσι νεωτάτη ἀμφιπέληται,
[424c] μὴ πολλάκις τὸν ποιητήν τις οἴηται λέγειν οὐκ ᾄσματα νέα ἀλλὰ τρόπον ᾠδῆς νέον, καὶ τοῦτο ἐπαινῇ. δεῖ δ᾽ οὔτ᾽ ἐπαινεῖν τὸ τοιοῦτον οὔτε ὑπολαμβάνειν. εἶδος γὰρ καινὸν μουσικῆς μεταβάλλειν εὐλαβητέον ὡς ἐν ὅλῳ κινδυνεύοντα· οὐδαμοῦ γὰρ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστων, ὥς φησί τε Δάμων καὶ ἐγὼ πείθομαι.
Καὶ ἐμὲ τοίνυν, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος, θὲς τῶν πεπεισμένων.






[424d] Τὸ δὴ φυλακτήριον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὡς ἔοικεν, ἐνταῦθά που οἰκοδομητέον τοῖς φύλαξιν, ἐν μουσικῇ.
Ἡ γοῦν παρανομία, ἔφη, ῥᾳδίως αὕτη λανθάνει παραδυομένη.



Ναί, ἔφην, ὡς ἐν παιδιᾶς γε μέρει καὶ ὡς κακὸν οὐδὲν ἐργαζομένη.
Οὐδὲ γὰρ ἐργάζεται, ἔφη, ἄλλο γε ἢ κατὰ σμικρὸν εἰσοικισαμένη ἠρέμα ὑπορρεῖ πρὸς τὰ ἤθη τε καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα· ἐκ δὲ τούτων εἰς τὰ πρὸς ἀλλήλους συμβόλαια μείζων ἐκβαίνει, ἐκ δὲ δὴ τῶν συμβολαίων ἔρχεται ἐπὶ [424e] τοὺς νόμους καὶ πολιτείας σὺν πολλῇ, ὦ Σώκρατες, ἀσελγείᾳ, ἕως ἂν τελευτῶσα πάντα ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ ἀνατρέψῃ.
Εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· οὕτω τοῦτ᾽ ἔχει;



Δοκεῖ μοι, ἔφη.
Οὐκοῦν, ὃ ἐξ ἀρχῆς ἐλέγομεν, τοῖς ἡμετέροις παισὶν ἐννομωτέρου εὐθὺς παιδιᾶς μεθεκτέον, ὡς παρανόμου γιγνομένης αὐτῆς καὶ παίδων τοιούτων ἐννόμους τε καὶ σπουδαίους [425a] ἐξ αὐτῶν ἄνδρας αὐξάνεσθαι ἀδύνατον ὄν;
Πῶς δ᾽ οὐχί; ἔφη.



Ὅταν δὴ ἄρα καλῶς ἀρξάμενοι παῖδες παίζειν εὐνομίαν διὰ τῆς μουσικῆς εἰσδέξωνται, πάλιν τοὐναντίον ἢ ᾽κείνοις εἰς πάντα συνέπεταί τε καὶ αὔξει, ἐπανορθοῦσα εἴ τι καὶ πρότερον τῆς πόλεως ἔκειτο.
Ἀληθῆ μέντοι, ἔφη.


Καὶ τὰ σμικρὰ ἄρα, εἶπον, δοκοῦντα εἶναι νόμιμα ἐξευρίσκουσιν οὗτοι, ἃ οἱ πρότερον ἀπώλλυσαν πάντα.
‹Τὰ› ποῖα;



[425b] Τὰ τοιάδε· σιγάς τε τῶν νεωτέρων παρὰ πρεσβυτέροις ἃς πρέπει, καὶ κατακλίσεις καὶ ὑπαναστάσεις καὶ γονέων θεραπείας, καὶ κουράς γε καὶ ἀμπεχόνας καὶ ὑποδέσεις καὶ ὅλον τὸν τοῦ σώματος σχηματισμὸν καὶ τἆλλα ὅσα τοιαῦτα. ἢ οὐκ οἴει;
Ἔγωγε.



Νομοθετεῖν δ᾽ αὐτὰ οἶμαι εὔηθες· οὔτε γάρ που γίγνεται οὔτ᾽ ἂν μείνειεν λόγῳ τε καὶ γράμμασιν νομοθετηθέντα.
Πῶς γάρ;



Κινδυνεύει γοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Ἀδείμαντε, ἐκ τῆς [425c] παιδείας ὅποι ἄν τις ὁρμήσῃ, τοιαῦτα καὶ τὰ ἑπόμενα εἶναι. ἢ οὐκ ἀεὶ τὸ ὅμοιον ὂν ὅμοιον παρακαλεῖ;
Τί μήν;


Καὶ τελευτῶν δὴ οἶμαι φαῖμεν ἂν εἰς ἕν τι τέλεον καὶ νεανικὸν ἀποβαίνειν αὐτὸ ἢ ἀγαθὸν ἢ καὶ τοὐναντίον.
Τί γὰρ οὔκ; ἦ δ᾽ ὅς.


Ἐγὼ μὲν τοίνυν, εἶπον, διὰ ταῦτα οὐκ ἂν ἔτι τὰ τοιαῦτα ἐπιχειρήσαιμι νομοθετεῖν.
Εἰκότως γ᾽, ἔφη.

Τί δέ, ὦ πρὸς θεῶν, ἔφην, τάδε τὰ ἀγοραῖα, συμβολαίων τε πέρι κατ᾽ ἀγορὰν ἕκαστοι ἃ πρὸς ἀλλήλους [425d] συμβάλλουσιν, εἰ δὲ βούλει, καὶ χειροτεχνικῶν περὶ συμβολαίων καὶ λοιδοριῶν καὶ αἰκίας καὶ δικῶν λήξεως καὶ δικαστῶν καταστάσεως, καὶ εἴ που τελῶν τινες ἢ πράξεις ἢ θέσεις ἀναγκαῖοί εἰσιν ἢ κατ᾽ ἀγορὰς ἢ λιμένας, ἢ καὶ τὸ παράπαν ἀγορανομικὰ ἄττα ἢ ἀστυνομικὰ ἢ ἐλλιμενικὰ ἢ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα, τούτων τολμήσομέν τι νομοθετεῖν;
Ἀλλ᾽ οὐκ ἄξιον, ἔφη, ἀνδράσι καλοῖς κἀγαθοῖς ἐπιτάττειν· [425e] τὰ πολλὰ γὰρ αὐτῶν, ὅσα δεῖ νομοθετήσασθαι, ῥᾳδίως που εὑρήσουσιν.




Ναί, ὦ φίλε, εἶπον, ἐάν γε θεὸς αὐτοῖς διδῷ σωτηρίαν τῶν νόμων ὧν ἔμπροσθεν διήλθομεν.
Εἰ δὲ μή γε, ἦ δ᾽ ὅς, πολλὰ τοιαῦτα τιθέμενοι ἀεὶ καὶ ἐπανορθούμενοι τὸν βίον διατελοῦσιν, οἰόμενοι ἐπιλήψεσθαι τοῦ βελτίστου.
Λέγεις, ἔφην ἐγώ, βιώσεσθαι τοὺς τοιούτους ὥσπερ τοὺς κάμνοντάς τε καὶ οὐκ ἐθέλοντας ὑπὸ ἀκολασίας ἐκβῆναι πονηρᾶς διαίτης.
Πάνυ μὲν οὖν.

[426a] Καὶ μὴν οὗτοί γε χαριέντως διατελοῦσιν· ἰατρευόμενοι γὰρ οὐδὲν περαίνουσιν, πλήν γε ποικιλώτερα καὶ μείζω ποιοῦσι τὰ νοσήματα, καὶ ἀεὶ ἐλπίζοντες, ἐάν τις φάρμακον συμβουλεύσῃ, ὑπὸ τούτου ἔσεσθαι ὑγιεῖς.
Πάνυ γάρ, ἔφη, τῶν οὕτω καμνόντων τὰ τοιαῦτα πάθη.



Τί δέ; ἦν δ᾽ ἐγώ· τόδε αὐτῶν οὐ χαρίεν, τὸ πάντων ἔχθιστον ἡγεῖσθαι τὸν τἀληθῆ λέγοντα, ὅτι πρὶν ἂν μεθύων καὶ ἐμπιμπλάμενος καὶ ἀφροδισιάζων καὶ ἀργῶν παύσηται, [426b] οὔτε φάρμακα οὔτε καύσεις οὔτε τομαὶ οὐδ᾽ αὖ ἐπῳδαὶ αὐτὸν οὐδὲ περίαπτα οὐδὲ ἄλλο τῶν τοιούτων οὐδὲν ὀνήσει;
Οὐ πάνυ χαρίεν, ἔφη· τὸ γὰρ τῷ εὖ λέγοντι χαλεπαίνειν οὐκ ἔχει χάριν.
Οὐκ ἐπαινέτης εἶ, ἔφην ἐγώ, ὡς ἔοικας, τῶν τοιούτων ἀνδρῶν.
Οὐ μέντοι μὰ Δία.


Οὐδ᾽ ἂν ἡ πόλις ἄρα, ὅπερ ἄρτι ἐλέγομεν, ὅλη τοιοῦτον ποιῇ, οὐκ ἐπαινέσῃ. ἢ οὐ φαίνονταί σοι ταὐτὸν ἐργάζεσθαι τούτοις τῶν πόλεων ὅσαι κακῶς πολιτευόμεναι [426c] προαγορεύουσι τοῖς πολίταις τὴν μὲν κατάστασιν τῆς πόλεως ὅλην μὴ κινεῖν, ὡς ἀποθανουμένους, ὃς ἂν τοῦτο δρᾷ· ὃς δ᾽ ἂν σφᾶς οὕτω πολιτευομένους ἥδιστα θεραπεύῃ καὶ χαρίζηται ὑποτρέχων καὶ προγιγνώσκων τὰς σφετέρας βουλήσεις καὶ ταύτας δεινὸς ᾖ ἀποπληροῦν, οὗτος ἄρα ἀγαθός τε ἔσται ἀνὴρ καὶ σοφὸς τὰ μεγάλα καὶ τιμήσεται ὑπὸ σφῶν;
Ταὐτὸν μὲν οὖν, ἔφη, ἔμοιγε δοκοῦσι δρᾶν, καὶ οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν ἐπαινῶ.





[426d] Τί δ᾽ αὖ τοὺς ἐθέλοντας θεραπεύειν τὰς τοιαύτας πόλεις καὶ προθυμουμένους; οὐκ ἄγασαι τῆς ἀνδρείας τε καὶ εὐχερείας;
Ἔγωγ᾽, ἔφη, πλήν γ᾽ ὅσοι ἐξηπάτηνται ὑπ᾽ αὐτῶν καὶ οἴονται τῇ ἀληθείᾳ πολιτικοὶ εἶναι, ὅτι ἐπαινοῦνται ὑπὸ τῶν πολλῶν.


Πῶς λέγεις; οὐ συγγιγνώσκεις, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοῖς ἀνδράσιν; ἢ οἴει οἷόν τ᾽ εἶναι ἀνδρὶ μὴ ἐπισταμένῳ μετρεῖν, ἑτέρων [426e] τοιούτων πολλῶν λεγόντων ὅτι τετράπηχύς ἐστιν, αὐτὸν ταῦτα μὴ ἡγεῖσθαι περὶ αὑτοῦ;
Οὐκ αὖ, ἔφη, τοῦτό γε.
Μὴ τοίνυν χαλέπαινε· καὶ γάρ πού εἰσι πάντων χαριέστατοι οἱ τοιοῦτοι, νομοθετοῦντές τε οἷα ἄρτι διήλθομεν καὶ ἐπανορθοῦντες, ἀεὶ οἰόμενοί τι πέρας εὑρήσειν περὶ τὰ ἐν τοῖς συμβολαίοις κακουργήματα καὶ περὶ ἃ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον, ἀγνοοῦντες ὅτι τῷ ὄντι ὥσπερ Ὕδραν τέμνουσιν.
[427a] Καὶ μήν, ἔφη, οὐκ ἄλλο γέ τι ποιοῦσιν.




Ἐγὼ μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ τοιοῦτον εἶδος νόμων πέρι καὶ πολιτείας οὔτ᾽ ἐν κακῶς οὔτ᾽ ἐν εὖ πολιτευομένῃ πόλει ᾤμην ἂν δεῖν τὸν ἀληθινὸν νομοθέτην πραγματεύεσθαι, ἐν τῇ μὲν ὅτι ἀνωφελῆ καὶ πλέον οὐδέν, ἐν δὲ τῇ ὅτι τὰ μὲν αὐτῶν κἂν ὁστισοῦν εὕροι, τὰ δὲ ὅτι αὐτόματα ἔπεισιν ἐκ τῶν ἔμπροσθεν ἐπιτηδευμάτων.
[427b] Τί οὖν, ἔφη, ἔτι ἂν ἡμῖν λοιπὸν τῆς νομοθεσίας εἴη;




Καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι Ἡμῖν μὲν οὐδέν, τῷ μέντοι Ἀπόλλωνι τῷ ἐν Δελφοῖς τά γε μέγιστα καὶ κάλλιστα καὶ πρῶτα τῶν νομοθετημάτων.
Τὰ ποῖα; ἦ δ᾽ ὅς.

Ἱερῶν τε ἱδρύσεις καὶ θυσίαι καὶ ἄλλαι θεῶν τε καὶ δαιμόνων καὶ ἡρώων θεραπεῖαι· τελευτησάντων ‹τε› αὖ θῆκαι καὶ ὅσα τοῖς ἐκεῖ δεῖ ὑπηρετοῦντας ἵλεως αὐτοὺς ἔχειν. τὰ γὰρ δὴ τοιαῦτα οὔτ᾽ ἐπιστάμεθα ἡμεῖς οἰκίζοντές τε πόλιν [427c] οὐδενὶ ἄλλῳ πεισόμεθα, ἐὰν νοῦν ἔχωμεν, οὐδὲ χρησόμεθα ἐξηγητῇ ἀλλ᾽ ἢ τῷ πατρίῳ· οὗτος γὰρ δήπου ὁ θεὸς περὶ τὰ τοιαῦτα πᾶσιν ἀνθρώποις πάτριος ἐξηγητὴς [ἐν μέσῳ] τῆς γῆς ἐπὶ τοῦ ὀμφαλοῦ καθήμενος ἐξηγεῖται.
Καὶ καλῶς γ᾽, ἔφη, λέγεις· καὶ ποιητέον οὕτω.





Ὠικισμένη μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἤδη ἄν σοι εἴη, ὦ παῖ [427d] Ἀρίστωνος, ἡ πόλις· τὸ δὲ δὴ μετὰ τοῦτο σκόπει ἐν αὐτῇ, φῶς ποθὲν πορισάμενος ἱκανόν, αὐτός τε καὶ τὸν ἀδελφὸν παρακάλει καὶ Πολέμαρχον καὶ τοὺς ἄλλους, ἐάν πως ἴδωμεν ποῦ ποτ᾽ ἂν εἴη ἡ δικαιοσύνη καὶ ποῦ ἡ ἀδικία, καὶ τί ἀλλήλοιν διαφέρετον, καὶ πότερον δεῖ κεκτῆσθαι τὸν μέλλοντα εὐδαίμονα εἶναι, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ πάντας θεούς τε καὶ ἀνθρώπους.



Οὐδὲν λέγεις, ἔφη ὁ Γλαύκων· σὺ γὰρ ὑπέσχου ζητήσειν, [427e] ὡς οὐχ ὅσιόν σοι ὂν μὴ οὐ βοηθεῖν δικαιοσύνῃ εἰς δύναμιν παντὶ τρόπῳ.


Ἀληθῆ, ἔφην ἐγώ, ὑπομιμνῄσκεις, καὶ ποιητέον μέν γε οὕτως, χρὴ δὲ καὶ ὑμᾶς συλλαμβάνειν.
Ἀλλ᾽, ἔφη, ποιήσομεν οὕτω.


Ἐλπίζω τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εὑρήσειν αὐτὸ ὧδε. οἶμαι ἡμῖν τὴν πόλιν, εἴπερ ὀρθῶς γε ᾤκισται, τελέως ἀγαθὴν εἶναι.
Ἀνάγκη γ᾽, ἔφη.


Δῆλον δὴ ὅτι σοφή τ᾽ ἐστὶ καὶ ἀνδρεία καὶ σώφρων καὶ δικαία.
Δῆλον.


Οὐκοῦν ὅτι ἂν αὐτῶν εὕρωμεν ἐν αὐτῇ, τὸ ὑπόλοιπον ἔσται τὸ οὐχ ηὑρημένον;
[428a] Τί μήν;



Ὥσπερ τοίνυν ἄλλων τινῶν τεττάρων, εἰ ἕν τι ἐζητοῦμεν αὐτῶν ἐν ὁτῳοῦν, ὁπότε πρῶτον ἐκεῖνο ἔγνωμεν, ἱκανῶς ἂν εἶχεν ἡμῖν, εἰ δὲ τὰ τρία πρότερον ἐγνωρίσαμεν, αὐτῷ ἂν τούτῳ ἐγνώριστο τὸ ζητούμενον· δῆλον γὰρ ὅτι οὐκ ἄλλο ἔτι ἦν ἢ τὸ ὑπολειφθέν.
Ὀρθῶς, ἔφη, λέγεις.



Οὐκοῦν καὶ περὶ τούτων, ἐπειδὴ τέτταρα ὄντα τυγχάνει, ὡσαύτως ζητητέον;
Δῆλα δή.
Καὶ μὲν δὴ πρῶτόν γέ μοι δοκεῖ ἐν αὐτῷ κατάδηλον εἶναι [428b] ἡ σοφία· καί τι ἄτοπον περὶ αὐτὴν φαίνεται.
Τί; ἦ δ᾽ ὅς.


Σοφὴ μὲν τῷ ὄντι δοκεῖ μοι ἡ πόλις εἶναι ἣν διήλθομεν· εὔβουλος γάρ, οὐχί;
Ναί.

Καὶ μὴν τοῦτό γε αὐτό, ἡ εὐβουλία, δῆλον ὅτι ἐπιστήμη τίς ἐστιν· οὐ γάρ που ἀμαθίᾳ γε ἀλλ᾽ ἐπιστήμῃ εὖ βουλεύονται.
Δῆλον.



Πολλαὶ δέ γε καὶ παντοδαπαὶ ἐπιστῆμαι ἐν τῇ πόλει εἰσίν.
Πῶς γὰρ οὔ;

Ἆρ᾽ οὖν διὰ τὴν τῶν τεκτόνων ἐπιστήμην σοφὴ καὶ εὔβουλος ἡ πόλις προσρητέα;
[428c] Οὐδαμῶς, ἔφη, διά γε ταύτην, ἀλλὰ τεκτονική.




Οὐκ ἄρα διὰ τὴν ὑπὲρ τῶν ξυλίνων σκευῶν ἐπιστήμην, βουλευομένη ὡς ἂν ἔχοι βέλτιστα, σοφὴ κλητέα πόλις.
Οὐ μέντοι.


Τί δέ; τὴν ὑπὲρ τῶν ἐκ τοῦ χαλκοῦ ἤ τινα ἄλλην τῶν τοιούτων;
Οὐδ᾽ ἡντινοῦν, ἔφη.

Οὐδὲ τὴν ὑπὲρ τοῦ καρποῦ τῆς γενέσεως ἐκ τῆς γῆς, ἀλλὰ γεωργική.
Δοκεῖ μοι.

Τί δ᾽; ἦν δ᾽ ἐγώ· ἔστι τις ἐπιστήμη ἐν τῇ ἄρτι ὑφ᾽ ἡμῶν οἰκισθείσῃ παρά τισι τῶν πολιτῶν, ᾗ οὐχ ὑπὲρ τῶν [428d] ἐν τῇ πόλει τινὸς βουλεύεται, ἀλλ᾽ ὑπὲρ αὑτῆς ὅλης, ὅντινα τρόπον αὐτή τε πρὸς αὑτὴν καὶ πρὸς τὰς ἄλλας πόλεις ἄριστα ὁμιλοῖ;
Ἔστι μέντοι.



Τίς, ἔφην ἐγώ, καὶ ἐν τίσιν;
Αὕτη, ἦ δ᾽ ὅς, ἡ φυλακική, καὶ ἐν τούτοις τοῖς ἄρχουσιν οὓς νυνδὴ τελέους φύλακας ὠνομάζομεν.
Διὰ ταύτην οὖν τὴν ἐπιστήμην τί τὴν πόλιν προσαγορεύεις;
Εὔβουλον, ἔφη, καὶ τῷ ὄντι σοφήν.


Πότερον οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τῇ πόλει οἴει ἡμῖν χαλκέας [428e] πλείους ἐνέσεσθαι ἢ τοὺς ἀληθινοὺς φύλακας τούτους;
Πολύ, ἔφη, χαλκέας.
Οὐκοῦν, ἔφην, καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι ἐπιστήμας ἔχοντες ὀνομάζονταί τινες εἶναι, πάντων τούτων οὗτοι ἂν εἶεν ὀλίγιστοι;
Πολύ γε.

Τῷ σμικροτάτῳ ἄρα ἔθνει καὶ μέρει ἑαυτῆς καὶ τῇ ἐν τούτῳ ἐπιστήμῃ, τῷ προεστῶτι καὶ ἄρχοντι, ὅλη σοφὴ ἂν εἴη κατὰ φύσιν οἰκισθεῖσα πόλις· καὶ τοῦτο, ὡς ἔοικε, φύσει [429a] ὀλίγιστον γίγνεται γένος, ᾧ προσήκει ταύτης τῆς ἐπιστήμης μεταλαγχάνειν ἣν μόνην δεῖ τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν σοφίαν καλεῖσθαι.
Ἀληθέστατα, ἔφη, λέγεις.



Τοῦτο μὲν δὴ ἓν τῶν τεττάρων οὐκ οἶδα ὅντινα τρόπον ηὑρήκαμεν, αὐτό τε καὶ ὅπου τῆς πόλεως ἵδρυται.
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ἔφη, ἀποχρώντως ηὑρῆσθαι.
Ἀλλὰ μὴν ἀνδρεία γε αὐτή τε καὶ ἐν ᾧ κεῖται τῆς πόλεως, δι᾽ ὃ τοιαύτη κλητέα ἡ πόλις, οὐ πάνυ χαλεπὸν ἰδεῖν.
Πῶς δή;





[429b] Τίς ἄν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰς ἄλλο τι ἀποβλέψας ἢ δειλὴν ἢ ἀνδρείαν πόλιν εἴποι ἀλλ᾽ ἢ εἰς τοῦτο τὸ μέρος ὃ προπολεμεῖ τε καὶ στρατεύεται ὑπὲρ αὐτῆς;
Οὐδ᾽ ἂν εἷς, ἔφη, εἰς ἄλλο τι.


Οὐ γὰρ οἶμαι, εἶπον, οἵ γε ἄλλοι ἐν αὐτῇ ἢ δειλοὶ ἢ ἀνδρεῖοι ὄντες κύριοι ἂν εἶεν ἢ τοίαν αὐτὴν εἶναι ἢ τοίαν.
Οὐ γάρ.


Καὶ ἀνδρεία ἄρα πόλις μέρει τινὶ ἑαυτῆς ἐστι, διὰ τὸ ἐν ἐκείνῳ ἔχειν δύναμιν τοιαύτην ἣ διὰ παντὸς σώσει τὴν περὶ [429c] τῶν δεινῶν δόξαν, ταῦτά τε αὐτὰ εἶναι καὶ τοιαῦτα, ἅ τε καὶ οἷα ὁ νομοθέτης παρήγγελλεν ἐν τῇ παιδείᾳ. ἢ οὐ τοῦτο ἀνδρείαν καλεῖς;
Οὐ πάνυ, ἔφη, ἔμαθον ὃ εἶπες, ἀλλ᾽ αὖθις εἰπέ.


Σωτηρίαν ἔγωγ᾽, εἶπον, λέγω τινὰ εἶναι τὴν ἀνδρείαν.
Ποίαν δὴ σωτηρίαν;

Τὴν τῆς δόξης τῆς ὑπὸ νόμου διὰ τῆς παιδείας γεγονυίας περὶ τῶν δεινῶν ἅ τέ ἐστι καὶ οἷα· διὰ παντὸς δὲ ἔλεγον αὐτῆς σωτηρίαν τὸ ἔν τε λύπαις ὄντα διασῴζεσθαι αὐτὴν καὶ ἐν [429d] ἡδοναῖς καὶ ἐν ἐπιθυμίαις καὶ ἐν φόβοις καὶ μὴ ἐκβάλλειν. ᾧ δέ μοι δοκεῖ ὅμοιον εἶναι ἐθέλω ἀπεικάσαι, εἰ βούλει.
Ἀλλὰ βούλομαι.


Οὐκοῦν οἶσθα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οἱ βαφῆς, ἐπειδὰν βουληθῶσι βάψαι ἔρια ὥστ᾽ εἶναι ἁλουργά, πρῶτον μὲν ἐκλέγονται ἐκ τοσούτων χρωμάτων μίαν φύσιν τὴν τῶν λευκῶν, ἔπειτα προπαρασκευάζουσιν, οὐκ ὀλίγῃ παρασκευῇ θεραπεύσαντες ὅπως δέξεται ὅτι μάλιστα τὸ ἄνθος, καὶ οὕτω δὴ βάπτουσι. [429e] καὶ ὃ μὲν ἂν τούτῳ τῷ τρόπῳ βαφῇ, δευσοποιὸν γίγνεται τὸ βαφέν, καὶ ἡ πλύσις οὔτ᾽ ἄνευ ῥυμμάτων οὔτε μετὰ ῥυμμάτων δύναται αὐτῶν τὸ ἄνθος ἀφαιρεῖσθαι· ἃ δ᾽ ἂν μή, οἶσθα οἷα δὴ γίγνεται, ἐάντέ τις ἄλλα χρώματα βάπτῃ ἐάντε καὶ ταῦτα μὴ προθεραπεύσας.
Οἶδα, ἔφη, ὅτι καὶ ἔκπλυτα καὶ γελοῖα.


Τοιοῦτον τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὑπόλαβε κατὰ δύναμιν ἐργάζεσθαι καὶ ἡμᾶς, ὅτε ἐξελεγόμεθα τοὺς στρατιώτας καὶ [430a] ἐπαιδεύομεν μουσικῇ καὶ γυμναστικῇ· μηδὲν οἴου ἄλλο μηχανᾶσθαι ἢ ὅπως ἡμῖν ὅτι κάλλιστα τοὺς νόμους πεισθέντες δέξοιντο ὥσπερ βαφήν, ἵνα δευσοποιὸς αὐτῶν ἡ δόξα γίγνοιτο καὶ περὶ δεινῶν καὶ περὶ τῶν ἄλλων διὰ τὸ τήν τε φύσιν καὶ τὴν τροφὴν ἐπιτηδείαν ἐσχηκέναι, καὶ μὴ αὐτῶν ἐκπλύναι τὴν βαφὴν τὰ ῥύμματα ταῦτα, δεινὰ ὄντα ἐκκλύζειν, ἥ τε ἡδονή, παντὸς χαλεστραίου δεινοτέρα οὖσα τοῦτο δρᾶν [430b] καὶ κονίας, λύπη τε καὶ φόβος καὶ ἐπιθυμία, παντὸς ἄλλου ῥύμματος. τὴν δὴ τοιαύτην δύναμιν καὶ σωτηρίαν διὰ παντὸς δόξης ὀρθῆς τε καὶ νομίμου δεινῶν τε πέρι καὶ μὴ ἀνδρείαν ἔγωγε καλῶ καὶ τίθεμαι, εἰ μή τι σὺ ἄλλο λέγεις.
Ἀλλ᾽ οὐδέν, ἦ δ᾽ ὅς, λέγω· δοκεῖς γάρ μοι τὴν ὀρθὴν δόξαν περὶ τῶν αὐτῶν τούτων ἄνευ παιδείας γεγονυῖαν, τήν τε θηριώδη καὶ ἀνδραποδώδη, οὔτε πάνυ νόμιμον ἡγεῖσθαι, ἄλλο τέ τι ἢ ἀνδρείαν καλεῖν.
[430c] Ἀληθέστατα, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις.
Ἀποδέχομαι τοίνυν τοῦτο ἀνδρείαν εἶναι.






Καὶ γὰρ ἀποδέχου, ἦν δ᾽ ἐγώ, πολιτικήν γε, καὶ ὀρθῶς ἀποδέξῃ· αὖθις δὲ περὶ αὐτοῦ, ἐὰν βούλῃ, ἔτι κάλλιον δίιμεν. νῦν γὰρ οὐ τοῦτο ἐζητοῦμεν, ἀλλὰ δικαιοσύνην· πρὸς οὖν τὴν ἐκείνου ζήτησιν, ὡς ἐγᾦμαι, ἱκανῶς ἔχει.
Ἀλλὰ καλῶς, ἔφη, λέγεις.



Δύο μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔτι λοιπὰ ἃ δεῖ κατιδεῖν ἐν τῇ [430d] πόλει, ἥ τε σωφροσύνη καὶ οὗ δὴ ἕνεκα πάντα ζητοῦμεν, δικαιοσύνη.
Πάνυ μὲν οὖν.


Πῶς οὖν ἂν τὴν δικαιοσύνην εὕροιμεν, ἵνα μηκέτι πραγματευώμεθα περὶ σωφροσύνης;
Ἐγὼ μὲν τοίνυν, ἔφη, οὔτε οἶδα οὔτ᾽ ἂν βουλοίμην αὐτὸ πρότερον φανῆναι, εἴπερ μηκέτι ἐπισκεψόμεθα σωφροσύνην· ἀλλ᾽ εἰ ἔμοιγε βούλει χαρίζεσθαι, σκόπει πρότερον τοῦτο ἐκείνου.
[430e] Ἀλλὰ μέντοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, βούλομαί γε, εἰ μὴ ἀδικῶ.
Σκόπει δή, ἔφη.

Σκεπτέον, εἶπον· καὶ ὥς γε ἐντεῦθεν ἰδεῖν, συμφωνίᾳ τινὶ καὶ ἁρμονίᾳ προσέοικεν μᾶλλον ἢ τὰ πρότερον.
Πῶς;


Κόσμος πού τις, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἡ σωφροσύνη ἐστὶν καὶ ἡδονῶν τινων καὶ ἐπιθυμιῶν ἐγκράτεια, ὥς φασι κρείττω δὴ αὑτοῦ ἀποφαίνοντες οὐκ οἶδ᾽ ὅντινα τρόπον, καὶ ἄλλα ἄττα τοιαῦτα ὥσπερ ἴχνη αὐτῆς λέγεται. ἦ γάρ;
Πάντων μάλιστα, ἔφη.


Οὐκοῦν τὸ μὲν «κρείττω αὑτοῦ» γελοῖον; ὁ γὰρ ἑαυτοῦ κρείττων καὶ ἥττων δήπου ἂν αὑτοῦ εἴη καὶ ὁ ἥττων κρείττων· [431a] ὁ αὐτὸς γὰρ ἐν ἅπασιν τούτοις προσαγορεύεται.
Τί δ᾽ οὔ;



Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, φαίνεταί μοι βούλεσθαι λέγειν οὗτος ὁ λόγος ὥς τι ἐν αὐτῷ τῷ ἀνθρώπῳ περὶ τὴν ψυχὴν τὸ μὲν βέλτιον ἔνι, τὸ δὲ χεῖρον, καὶ ὅταν μὲν τὸ βέλτιον φύσει τοῦ χείρονος ἐγκρατὲς ᾖ, τοῦτο λέγειν τὸ «κρείττω αὑτοῦ» —ἐπαινεῖ γοῦν— ὅταν δὲ ὑπὸ τροφῆς κακῆς ἤ τινος ὁμιλίας κρατηθῇ ὑπὸ πλήθους τοῦ χείρονος σμικρότερον τὸ βέλτιον [431b] ὄν, τοῦτο δὲ ὡς ἐν ὀνείδει ψέγειν τε καὶ καλεῖν ἥττω ἑαυτοῦ καὶ ἀκόλαστον τὸν οὕτω διακείμενον.
Καὶ γὰρ ἔοικεν, ἔφη.



Ἀπόβλεπε τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πρὸς τὴν νέαν ἡμῖν πόλιν, καὶ εὑρήσεις ἐν αὐτῇ τὸ ἕτερον τούτων ἐνόν· κρείττω γὰρ αὐτὴν αὑτῆς δικαίως φήσεις προσαγορεύεσθαι, εἴπερ οὗ τὸ ἄμεινον τοῦ χείρονος ἄρχει σῶφρον κλητέον καὶ κρεῖττον αὑτοῦ.
Ἀλλ᾽ ἀποβλέπω, ἔφη, καὶ ἀληθῆ λέγεις.



Καὶ μὴν καὶ τάς γε πολλὰς καὶ παντοδαπὰς ἐπιθυμίας καὶ [431c] ἡδονάς τε καὶ λύπας ἐν παισὶ μάλιστα ἄν τις εὕροι καὶ γυναιξὶ καὶ οἰκέταις καὶ τῶν ἐλευθέρων λεγομένων ἐν τοῖς πολλοῖς τε καὶ φαύλοις.
Πάνυ μὲν οὖν.


Τὰς δέ γε ἁπλᾶς τε καὶ μετρίας, αἳ δὴ μετὰ νοῦ τε καὶ δόξης ὀρθῆς λογισμῷ ἄγονται, ἐν ὀλίγοις τε ἐπιτεύξῃ καὶ τοῖς βέλτιστα μὲν φῦσιν, βέλτιστα δὲ παιδευθεῖσιν.
Ἀληθῆ, ἔφη.


Οὐκοῦν καὶ ταῦτα ὁρᾷς ἐνόντα σοι ἐν τῇ πόλει καὶ κρατουμένας αὐτόθι τὰς ἐπιθυμίας τὰς ἐν τοῖς πολλοῖς τε [431d] καὶ φαύλοις ὑπό τε τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ τῆς φρονήσεως τῆς ἐν τοῖς ἐλάττοσί τε καὶ ἐπιεικεστέροις;
Ἔγωγ᾽, ἔφη.

Εἰ ἄρα δεῖ τινα πόλιν προσαγορεύειν κρείττω ἡδονῶν τε καὶ ἐπιθυμιῶν καὶ αὐτὴν αὑτῆς, καὶ ταύτην προσρητέον.
Παντάπασιν μὲν οὖν, ἔφη.


Ἆρ᾽ οὖν οὐ καὶ σώφρονα κατὰ πάντα ταῦτα;
Καὶ μάλα, ἔφη.


Καὶ μὴν εἴπερ αὖ ἐν ἄλλῃ πόλει ἡ αὐτὴ δόξα ἔνεστι τοῖς [431e] τε ἄρχουσι καὶ ἀρχομένοις περὶ τοῦ οὕστινας δεῖ ἄρχειν, καὶ ἐν ταύτῃ ἂν εἴη τοῦτο ἐνόν. ἢ οὐ δοκεῖ;
Καὶ μάλα, ἔφη, σφόδρα.


Ἐν ποτέροις οὖν φήσεις τῶν πολιτῶν τὸ σωφρονεῖν ἐνεῖναι ὅταν οὕτως ἔχωσιν; ἐν τοῖς ἄρχουσιν ἢ ἐν τοῖς ἀρχομένοις;
Ἐν ἀμφοτέροις που, ἔφη.


Ὁρᾷς οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι ἐπιεικῶς ἐμαντευόμεθα ἄρτι ὡς ἁρμονίᾳ τινὶ ἡ σωφροσύνη ὡμοίωται;
Τί δή;


Ὅτι οὐχ ὥσπερ ἡ ἀνδρεία καὶ ἡ σοφία ἐν μέρει τινὶ [432a] ἑκατέρα ἐνοῦσα ἡ μὲν σοφήν, ἡ δὲ ἀνδρείαν τὴν πόλιν παρείχετο, οὐχ οὕτω ποιεῖ αὕτη, ἀλλὰ δι᾽ ὅλης ἀτεχνῶς τέταται διὰ πασῶν παρεχομένη συνᾴδοντας τούς τε ἀσθενεστάτους ταὐτὸν καὶ τοὺς ἰσχυροτάτους καὶ τοὺς μέσους, εἰ μὲν βούλει, φρονήσει, εἰ δὲ βούλει, ἰσχύι, εἰ δέ, καὶ πλήθει ἢ χρήμασιν ἢ ἄλλῳ ὁτῳοῦν τῶν τοιούτων· ὥστε ὀρθότατ᾽ ἂν φαῖμεν ταύτην τὴν ὁμόνοιαν σωφροσύνην εἶναι, χείρονός τε καὶ ἀμείνονος κατὰ φύσιν συμφωνίαν ὁπότερον δεῖ ἄρχειν καὶ ἐν πόλει καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ.
[432b] Πάνυ μοι, ἔφη, συνδοκεῖ.





Εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· τὰ μὲν τρία ἡμῖν ἐν τῇ πόλει κατῶπται, ὥς γε οὑτωσὶ δόξαι· τὸ δὲ δὴ λοιπὸν εἶδος, δι᾽ ὃ ἂν ἔτι ἀρετῆς μετέχοι πόλις, τί ποτ᾽ ἂν εἴη; δῆλον γὰρ ὅτι τοῦτ᾽ ἐστὶν ἡ δικαιοσύνη.
Δῆλον.


Οὐκοῦν, ὦ Γλαύκων, νῦν δὴ ἡμᾶς δεῖ ὥσπερ κυνηγέτας τινὰς θάμνον κύκλῳ περιίστασθαι προσέχοντας τὸν νοῦν, μή πῃ διαφύγῃ ἡ δικαιοσύνη καὶ ἀφανισθεῖσα ἄδηλος γένηται. [432c] φανερὸν γὰρ δὴ ὅτι ταύτῃ πῃ ἔστιν· ὅρα οὖν καὶ προθυμοῦ κατιδεῖν, ἐάν πως πρότερος ἐμοῦ ἴδῃς καὶ ἐμοὶ φράσῃς.
Εἰ γὰρ ὤφελον, ἔφη. ἀλλὰ μᾶλλον, ἐάν μοι ἑπομένῳ χρῇ καὶ τὰ δεικνύμενα δυναμένῳ καθορᾶν, πάνυ μοι μετρίως χρήσῃ.
Ἕπου, ἦν δ᾽ ἐγώ, εὐξάμενος μετ᾽ ἐμοῦ.
Ποιήσω ταῦτα, ἀλλὰ μόνον, ἦ δ᾽ ὅς, ἡγοῦ.



Καὶ μήν, εἶπον ἐγώ, δύσβατός γέ τις ὁ τόπος φαίνεται καὶ ἐπίσκιος· ἔστι γοῦν σκοτεινὸς καὶ δυσδιερεύνητος. ἀλλὰ γὰρ ὅμως ἰτέον.
[432d] Ἰτέον γάρ, ἔφη.



Καὶ ἐγὼ κατιδών, Ἰοὺ ἰού, εἶπον, ὦ Γλαύκων· κινδυνεύομέν τι ἔχειν ἴχνος, καί μοι δοκεῖ οὐ πάνυ τι ἐκφευξεῖσθαι ἡμᾶς.
Εὖ ἀγγέλλεις, ἦ δ᾽ ὅς.


Ἦ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, βλακικόν γε ἡμῶν τὸ πάθος.
Τὸ ποῖον;

Πάλαι, ὦ μακάριε, φαίνεται πρὸ ποδῶν ἡμῖν ἐξ ἀρχῆς κυλινδεῖσθαι, καὶ οὐχ ἑωρῶμεν ἄρ᾽ αὐτό, ἀλλ᾽ ἦμεν καταγελαστότατοι· ὥσπερ οἱ ἐν ταῖς χερσὶν ἔχοντες ζητοῦσιν [432e] ἐνίοτε ὃ ἔχουσιν, καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτὸ μὲν οὐκ ἀπεβλέπομεν, πόρρω δέ ποι ἀπεσκοποῦμεν, ᾗ δὴ καὶ ἐλάνθανεν ἴσως ἡμᾶς.
Πῶς, ἔφη, λέγεις;

Οὕτως, εἶπον, ὡς δοκοῦμέν μοι καὶ λέγοντες αὐτὸ καὶ ἀκούοντες πάλαι οὐ μανθάνειν ἡμῶν αὐτῶν, ὅτι ἐλέγομεν τρόπον τινὰ αὐτό.
Μακρόν, ἔφη, τὸ προοίμιον τῷ ἐπιθυμοῦντι ἀκοῦσαι.


[433a] Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἄκουε εἴ τι ἄρα λέγω. ὃ γὰρ ἐξ ἀρχῆς ἐθέμεθα δεῖν ποιεῖν διὰ παντός, ὅτε τὴν πόλιν κατῳκίζομεν, τοῦτό ἐστιν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἤτοι τούτου τι εἶδος ἡ δικαιοσύνη. ἐθέμεθα δὲ δήπου καὶ πολλάκις ἐλέγομεν, εἰ μέμνησαι, ὅτι ἕνα ἕκαστον ἓν δέοι ἐπιτηδεύειν τῶν περὶ τὴν πόλιν, εἰς ὃ αὐτοῦ ἡ φύσις ἐπιτηδειοτάτη πεφυκυῖα εἴη.
Ἐλέγομεν γάρ.



Καὶ μὴν ὅτι γε τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν δικαιοσύνη ἐστί, καὶ τοῦτο ἄλλων τε πολλῶν [433b] ἀκηκόαμεν καὶ αὐτοὶ πολλάκις εἰρήκαμεν.
Εἰρήκαμεν γάρ.



Τοῦτο τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε, κινδυνεύει τρόπον τινὰ γιγνόμενον ἡ δικαιοσύνη εἶναι, τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν. οἶσθα ὅθεν τεκμαίρομαι;
Οὐκ, ἀλλὰ λέγ᾽, ἔφη.

Δοκεῖ μοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ ὑπόλοιπον ἐν τῇ πόλει ὧν ἐσκέμμεθα, σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας καὶ φρονήσεως, τοῦτο εἶναι, ὃ πᾶσιν ἐκείνοις τὴν δύναμιν παρέσχεν ὥστε ἐγγενέσθαι, καὶ ἐγγενομένοις γε σωτηρίαν παρέχειν, ἕωσπερ ἂν [433c] ἐνῇ. καίτοι ἔφαμεν δικαιοσύνην ἔσεσθαι τὸ ὑπολειφθὲν ἐκείνων, εἰ τὰ τρία εὕροιμεν.
Καὶ γὰρ ἀνάγκη, ἔφη.



Ἀλλὰ μέντοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰ δέοι γε κρῖναι τί τὴν πόλιν ἡμῖν τούτων μάλιστα ἀγαθὴν ἀπεργάσεται ἐγγενόμενον, δύσκριτον ἂν εἴη πότερον ἡ ὁμοδοξία τῶν ἀρχόντων τε καὶ ἀρχομένων, ἢ ἡ περὶ δεινῶν τε καὶ μή, ἅττα ἐστί, δόξης ἐννόμου σωτηρία ἐν τοῖς στρατιώταις ἐγγενομένη, ἢ ἡ ἐν [433d] τοῖς ἄρχουσι φρόνησίς τε καὶ φυλακὴ ἐνοῦσα, ἢ τοῦτο μάλιστα ἀγαθὴν αὐτὴν ποιεῖ ἐνὸν καὶ ἐν παιδὶ καὶ ἐν γυναικὶ καὶ δούλῳ καὶ ἐλευθέρῳ καὶ δημιουργῷ καὶ ἄρχοντι καὶ ἀρχομένῳ, ὅτι τὸ αὑτοῦ ἕκαστος εἷς ὢν ἔπραττε καὶ οὐκ ἐπολυπραγμόνει.
Δύσκριτον, ἔφη· πῶς δ᾽ οὔ;




Ἐνάμιλλον ἄρα, ὡς ἔοικε, πρὸς ἀρετὴν πόλεως τῇ τε σοφίᾳ αὐτῆς καὶ τῇ σωφροσύνῃ καὶ τῇ ἀνδρείᾳ ἡ τοῦ ἕκαστον ἐν αὐτῇ τὰ αὑτοῦ πράττειν δύναμις.
Καὶ μάλα, ἔφη.


Οὐκοῦν δικαιοσύνην τό γε τούτοις ἐνάμιλλον ἂν εἰς ἀρετὴν [433e] πόλεως θείης;
Παντάπασι μὲν οὖν.


Σκόπει δὴ καὶ τῇδε εἰ οὕτω δόξει· ἆρα τοῖς ἄρχουσιν ἐν τῇ πόλει τὰς δίκας προστάξεις δικάζειν;
Τί μήν;


Ἦ ἄλλου οὑτινοσοῦν μᾶλλον ἐφιέμενοι δικάσουσιν ἢ τούτου, ὅπως ἂν ἕκαστοι μήτ᾽ ἔχωσι τἀλλότρια μήτε τῶν αὑτῶν στέρωνται;
Οὔκ, ἀλλὰ τούτου.

Ὡς δικαίου ὄντος;
Ναί.

Καὶ ταύτῃ ἄρα πῃ ἡ τοῦ οἰκείου τε καὶ ἑαυτοῦ ἕξις τε καὶ [434a] πρᾶξις δικαιοσύνη ἂν ὁμολογοῖτο.
Ἔστι ταῦτα.


Ἰδὲ δὴ ἐὰν σοὶ ὅπερ ἐμοὶ συνδοκῇ. τέκτων σκυτοτόμου ἐπιχειρῶν ἔργα ἐργάζεσθαι ἢ σκυτοτόμος τέκτονος, ἢ τὰ ὄργανα μεταλαμβάνοντες τἀλλήλων ἢ τιμάς, ἢ καὶ ὁ αὐτὸς ἐπιχειρῶν ἀμφότερα πράττειν, πάντα τἆλλα μεταλλαττόμενα, ἆρά σοι ἄν τι δοκεῖ μέγα βλάψαι πόλιν;
Οὐ πάνυ, ἔφη.



Ἀλλ᾽ ὅταν γε οἶμαι δημιουργὸς ὢν ἤ τις ἄλλος χρηματιστὴς [434b] φύσει, ἔπειτα ἐπαιρόμενος ἢ πλούτῳ ἢ πλήθει ἢ ἰσχύι ἢ ἄλλῳ τῳ τοιούτῳ εἰς τὸ τοῦ πολεμικοῦ εἶδος ἐπιχειρῇ ἰέναι, ἢ τῶν πολεμικῶν τις εἰς τὸ τοῦ βουλευτικοῦ καὶ φύλακος ἀνάξιος ὤν, καὶ τὰ ἀλλήλων οὗτοι ὄργανα μεταλαμβάνωσι καὶ τὰς τιμάς, ἢ ὅταν ὁ αὐτὸς πάντα ταῦτα ἅμα ἐπιχειρῇ πράττειν, τότε οἶμαι καὶ σοὶ δοκεῖν ταύτην τὴν τούτων μεταβολὴν καὶ πολυπραγμοσύνην ὄλεθρον εἶναι τῇ πόλει.
Παντάπασι μὲν οὖν.



Ἡ τριῶν ἄρα ὄντων γενῶν πολυπραγμοσύνη καὶ μεταβολὴ [434c] εἰς ἄλληλα μεγίστη τε βλάβη τῇ πόλει καὶ ὀρθότατ᾽ ἂν προσαγορεύοιτο μάλιστα κακουργία.
Κομιδῇ μὲν οὖν.
Κακουργίαν δὲ τὴν μεγίστην τῆς ἑαυτοῦ πόλεως οὐκ ἀδικίαν φήσεις εἶναι;
Πῶς δ᾽ οὔ;



Τοῦτο μὲν ἄρα ἀδικία. πάλιν δὲ ὧδε λέγωμεν· χρηματιστικοῦ, ἐπικουρικοῦ, φυλακικοῦ γένους οἰκειοπραγία, ἑκάστου τούτων τὸ αὑτοῦ πράττοντος ἐν πόλει, τοὐναντίον ἐκείνου δικαιοσύνη τ᾽ ἂν εἴη καὶ τὴν πόλιν δικαίαν παρέχοι;
[434d] Οὐκ ἄλλῃ ἔμοιγε δοκεῖ, ἦ δ᾽ ὅς, ἔχειν ἢ ταύτῃ.






Μηδέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πω πάνυ παγίως αὐτὸ λέγωμεν, ἀλλ᾽ ἐὰν μὲν ἡμῖν καὶ εἰς ἕνα ἕκαστον τῶν ἀνθρώπων ἰὸν τὸ εἶδος τοῦτο ὁμολογῆται καὶ ἐκεῖ δικαιοσύνη εἶναι, συγχωρησόμεθα ἤδη —τί γὰρ καὶ ἐροῦμεν;— εἰ δὲ μή, τότε ἄλλο τι σκεψόμεθα. νῦν δ᾽ ἐκτελέσωμεν τὴν σκέψιν ἣν ᾠήθημεν, εἰ ἐν μείζονί τινι τῶν ἐχόντων δικαιοσύνην πρότερον ‹ἢ› ἐκεῖ ἐπιχειρήσαιμεν θεάσασθαι, ῥᾷον ἂν ἐν ἑνὶ ἀνθρώπῳ κατιδεῖν οἷόν ἐστιν. καὶ [434e] ἔδοξε δὴ ἡμῖν τοῦτο εἶναι πόλις, καὶ οὕτω ᾠκίζομεν ὡς ἐδυνάμεθα ἀρίστην, εὖ εἰδότες ὅτι ἔν γε τῇ ἀγαθῇ ἂν εἴη. ὃ οὖν ἡμῖν ἐκεῖ ἐφάνη, ἐπαναφέρωμεν εἰς τὸν ἕνα, κἂν μὲν ὁμολογῆται, καλῶς ἕξει· ἐὰν δέ τι ἄλλο ἐν τῷ ἑνὶ ἐμφαίνηται, πάλιν ἐπανιόντες ἐπὶ τὴν πόλιν βασανιοῦμεν, καὶ [435a] τάχ᾽ ἂν παρ᾽ ἄλληλα σκοποῦντες καὶ τρίβοντες, ὥσπερ ἐκ πυρείων ἐκλάμψαι ποιήσαιμεν τὴν δικαιοσύνην· καὶ φανερὰν γενομένην βεβαιωσόμεθα αὐτὴν παρ᾽ ἡμῖν αὐτοῖς.
Ἀλλ᾽, ἔφη, καθ᾽ ὁδόν τε λέγεις καὶ ποιεῖν χρὴ οὕτως.









Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅ γε ταὐτὸν ἄν τις προσείποι μεῖζόν τε καὶ ἔλαττον, ἀνόμοιον τυγχάνει ὂν ταύτῃ ᾗ ταὐτὸν προσαγορεύεται, ἢ ὅμοιον;
Ὅμοιον, ἔφη.


[435b] Καὶ δίκαιος ἄρα ἀνὴρ δικαίας πόλεως κατ᾽ αὐτὸ τὸ τῆς δικαιοσύνης εἶδος οὐδὲν διοίσει, ἀλλ᾽ ὅμοιος ἔσται.
Ὅμοιος, ἔφη.


Ἀλλὰ μέντοι πόλις γε ἔδοξεν εἶναι δικαία ὅτε ἐν αὐτῇ τριττὰ γένη φύσεων ἐνόντα τὸ αὑτῶν ἕκαστον ἔπραττεν, σώφρων δὲ αὖ καὶ ἀνδρεία καὶ σοφὴ διὰ τῶν αὐτῶν τούτων γενῶν ἄλλ᾽ ἄττα πάθη τε καὶ ἕξεις.
Ἀληθῆ, ἔφη.



Καὶ τὸν ἕνα ἄρα, ὦ φίλε, οὕτως ἀξιώσομεν, τὰ αὐτὰ ταῦτα [435c] εἴδη ἐν τῇ αὑτοῦ ψυχῇ ἔχοντα, διὰ τὰ αὐτὰ πάθη ἐκείνοις τῶν αὐτῶν ὀνομάτων ὀρθῶς ἀξιοῦσθαι τῇ πόλει.
Πᾶσα ἀνάγκη, ἔφη.


Εἰς φαῦλόν γε αὖ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ θαυμάσιε, σκέμμα ἐμπεπτώκαμεν περὶ ψυχῆς, εἴτε ἔχει τὰ τρία εἴδη ταῦτα ἐν αὑτῇ εἴτε μή.
Οὐ πάνυ μοι δοκοῦμεν, ἔφη, εἰς φαῦλον· ἴσως γάρ, ὦ Σώκρατες, τὸ λεγόμενον ἀληθές, ὅτι χαλεπὰ τὰ καλά.
Φαίνεται, ἦν δ᾽ ἐγώ. καὶ εὖ γ᾽ ἴσθι, ὦ Γλαύκων, ὡς ἡ [435d] ἐμὴ δόξα, ἀκριβῶς μὲν τοῦτο ἐκ τοιούτων μεθόδων, οἵαις νῦν ἐν τοῖς λόγοις χρώμεθα, οὐ μή ποτε λάβωμεν —ἄλλη γὰρ μακροτέρα καὶ πλείων ὁδὸς ἡ ἐπὶ τοῦτο ἄγουσα— ἴσως μέντοι τῶν γε προειρημένων τε καὶ προεσκεμμένων ἀξίως.
Οὐκοῦν ἀγαπητόν; ἔφη· ἐμοὶ μὲν γὰρ ἔν γε τῷ παρόντι ἱκανῶς ἂν ἔχοι.
Ἀλλὰ μέντοι, εἶπον, ἔμοιγε καὶ πάνυ ἐξαρκέσει.
Μὴ τοίνυν ἀποκάμῃς, ἔφη, ἀλλὰ σκόπει.




[435e] Ἆρ᾽ οὖν ἡμῖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πολλὴ ἀνάγκη ὁμολογεῖν ὅτι γε τὰ αὐτὰ ἐν ἑκάστῳ ἔνεστιν ἡμῶν εἴδη τε καὶ ἤθη ἅπερ ἐν τῇ πόλει; οὐ γάρ που ἄλλοθεν ἐκεῖσε ἀφῖκται. γελοῖον γὰρ ἂν εἴη εἴ τις οἰηθείη τὸ θυμοειδὲς μὴ ἐκ τῶν ἰδιωτῶν ἐν ταῖς πόλεσιν ἐγγεγονέναι, οἳ δὴ καὶ ἔχουσι ταύτην τὴν αἰτίαν, οἷον οἱ κατὰ τὴν Θρᾴκην τε καὶ Σκυθικὴν καὶ σχεδόν τι κατὰ τὸν ἄνω τόπον, ἢ τὸ φιλομαθές, ὃ δὴ τὸν παρ᾽ ἡμῖν [436a] μάλιστ᾽ ἄν τις αἰτιάσαιτο τόπον, ἢ τὸ φιλοχρήματον τὸ περὶ τούς τε Φοίνικας εἶναι καὶ τοὺς κατὰ Αἴγυπτον φαίη τις ἂν οὐχ ἥκιστα.
Καὶ μάλα, ἔφη.




Τοῦτο μὲν δὴ οὕτως ἔχει, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ οὐδὲν χαλεπὸν γνῶναι.
Οὐ δῆτα.

Τόδε δὲ ἤδη χαλεπόν, εἰ τῷ αὐτῷ τούτῳ ἕκαστα πράττομεν ἢ τρισὶν οὖσιν ἄλλο ἄλλῳ· μανθάνομεν μὲν ἑτέρῳ, θυμούμεθα δὲ ἄλλῳ τῶν ἐν ἡμῖν, ἐπιθυμοῦμεν δ᾽ αὖ τρίτῳ τινὶ τῶν περὶ τὴν τροφήν τε καὶ γέννησιν ἡδονῶν καὶ ὅσα τούτων [436b] ἀδελφά, ἢ ὅλῃ τῇ ψυχῇ καθ᾽ ἕκαστον αὐτῶν πράττομεν, ὅταν ὁρμήσωμεν. ταῦτ᾽ ἔσται τὰ χαλεπὰ διορίσασθαι ἀξίως λόγου.
Καὶ ἐμοὶ δοκεῖ, ἔφη.




Ὧδε τοίνυν ἐπιχειρῶμεν αὐτὰ ὁρίζεσθαι, εἴτε τὰ αὐτὰ ἀλλήλοις εἴτε ἕτερά ἐστι.
Πῶς;

Δῆλον ὅτι ταὐτὸν τἀναντία ποιεῖν ἢ πάσχειν κατὰ ταὐτόν γε καὶ πρὸς ταὐτὸν οὐκ ἐθελήσει ἅμα, ὥστε ἄν που εὑρίσκωμεν ἐν αὐτοῖς ταῦτα γιγνόμενα, εἰσόμεθα ὅτι οὐ ταὐτὸν [436c] ἦν ἀλλὰ πλείω.
Εἶεν.



Σκόπει δὴ ὃ λέγω.
Λέγε, ἔφη.

Ἑστάναι, εἶπον, καὶ κινεῖσθαι τὸ αὐτὸ ἅμα κατὰ τὸ αὐτὸ ἆρα δυνατόν;
Οὐδαμῶς.


Ἔτι τοίνυν ἀκριβέστερον ὁμολογησώμεθα, μή πῃ προϊόντες ἀμφισβητήσωμεν. εἰ γάρ τις λέγοι ἄνθρωπον ἑστηκότα, κινοῦντα δὲ τὰς χεῖράς τε καὶ τὴν κεφαλήν, ὅτι ὁ αὐτὸς ἕστηκέ τε καὶ κινεῖται ἅμα, οὐκ ἂν οἶμαι ἀξιοῖμεν οὕτω [436d] λέγειν δεῖν, ἀλλ᾽ ὅτι τὸ μέν τι αὐτοῦ ἕστηκε, τὸ δὲ κινεῖται. οὐχ οὕτω;
Οὕτω.



Οὐκοῦν καὶ εἰ ἔτι μᾶλλον χαριεντίζοιτο ὁ ταῦτα λέγων, κομψευόμενος ὡς οἵ γε στρόβιλοι ὅλοι ἑστᾶσί τε ἅμα καὶ κινοῦνται, ὅταν ἐν τῷ αὐτῷ πήξαντες τὸ κέντρον περιφέρωνται, ἢ καὶ ἄλλο τι κύκλῳ περιιὸν ἐν τῇ αὐτῇ ἕδρᾳ τοῦτο δρᾷ, οὐκ ἂν ἀποδεχοίμεθα, ὡς οὐ κατὰ ταὐτὰ ἑαυτῶν [436e] τὰ τοιαῦτα τότε μενόντων τε καὶ φερομένων, ἀλλὰ φαῖμεν ἂν ἔχειν αὐτὰ εὐθύ τε καὶ περιφερὲς ἐν αὑτοῖς, καὶ κατὰ μὲν τὸ εὐθὺ ἑστάναι —οὐδαμῇ γὰρ ἀποκλίνειν— κατὰ δὲ τὸ περιφερὲς κύκλῳ κινεῖσθαι, καὶ ὅταν δὲ τὴν εὐθυωρίαν ἢ εἰς δεξιὰν ἢ εἰς ἀριστερὰν ἢ εἰς τὸ πρόσθεν ἢ εἰς τὸ ὄπισθεν ἐγκλίνῃ ἅμα περιφερόμενον, τότε οὐδαμῇ [ἔστιν] ἑστάναι.
Καὶ ὀρθῶς γε, ἔφη.






Οὐδὲν ἄρα ἡμᾶς τῶν τοιούτων λεγόμενον ἐκπλήξει, οὐδὲ μᾶλλόν τι πείσει ὥς ποτέ τι ἂν τὸ αὐτὸ ὂν ἅμα κατὰ [437a] τὸ αὐτὸ πρὸς τὸ αὐτὸ τἀναντία πάθοι ἢ καὶ εἴη ἢ καὶ ποιήσειεν.
Οὔκουν ἐμέ γε, ἔφη.
Ἀλλ᾽ ὅμως, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἵνα μὴ ἀναγκαζώμεθα πάσας τὰς τοιαύτας ἀμφισβητήσεις ἐπεξιόντες καὶ βεβαιούμενοι ὡς οὐκ ἀληθεῖς οὔσας μηκύνειν, ὑποθέμενοι ὡς τούτου οὕτως ἔχοντος εἰς τὸ πρόσθεν προΐωμεν, ὁμολογήσαντες, ἐάν ποτε ἄλλῃ φανῇ ταῦτα ἢ ταύτῃ, πάντα ἡμῖν τὰ ἀπὸ τούτου συμβαίνοντα λελυμένα ἔσεσθαι.
Ἀλλὰ χρή, ἔφη, ταῦτα ποιεῖν.




[437b] Ἆρ᾽ ‹ἂν› οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ ἐπινεύειν τῷ ἀνανεύειν καὶ τὸ ἐφίεσθαί τινος λαβεῖν τῷ ἀπαρνεῖσθαι καὶ τὸ προσάγεσθαι τῷ ἀπωθεῖσθαι, πάντα τὰ τοιαῦτα τῶν ἐναντίων ἀλλήλοις θείης εἴτε ποιημάτων εἴτε παθημάτων; οὐδὲν γὰρ ταύτῃ διοίσει.
Ἀλλ᾽, ἦ δ᾽ ὅς, τῶν ἐναντίων.


Τί οὖν; ἦν δ᾽ ἐγώ· διψῆν καὶ πεινῆν καὶ ὅλως τὰς ἐπιθυμίας, καὶ αὖ τὸ ἐθέλειν καὶ τὸ βούλεσθαι, οὐ πάντα ταῦτα [437c] εἰς ἐκεῖνά ποι ἂν θείης τὰ εἴδη τὰ νυνδὴ λεχθέντα; οἷον ἀεὶ τὴν τοῦ ἐπιθυμοῦντος ψυχὴν οὐχὶ ἤτοι ἐφίεσθαι φήσεις ἐκείνου οὗ ἂν ἐπιθυμῇ, ἢ προσάγεσθαι τοῦτο ὃ ἂν βούληταί οἱ γενέσθαι, ἢ αὖ, καθ᾽ ὅσον ἐθέλει τί οἱ πορισθῆναι, ἐπινεύειν τοῦτο πρὸς αὑτὴν ὥσπερ τινὸς ἐρωτῶντος, ἐπορεγομένην αὐτοῦ τῆς γενέσεως;
Ἔγωγε.



Τί δέ; τὸ ἀβουλεῖν καὶ μὴ ἐθέλειν μηδ᾽ ἐπιθυμεῖν οὐκ εἰς τὸ ἀπωθεῖν καὶ ἀπελαύνειν ἀπ᾽ αὐτῆς καὶ εἰς ἅπαντα τἀναντία ἐκείνοις θήσομεν;
[437d] Πῶς γὰρ οὔ;


Τούτων δὴ οὕτως ἐχόντων ἐπιθυμιῶν τι φήσομεν εἶναι εἶδος, καὶ ἐναργεστάτας αὐτῶν τούτων ἥν τε δίψαν καλοῦμεν καὶ ἣν πεῖναν;
Φήσομεν, ἦ δ᾽ ὅς.

Οὐκοῦν τὴν μὲν ποτοῦ, τὴν δ᾽ ἐδωδῆς;
Ναί.

Ἆρ᾽ οὖν, καθ᾽ ὅσον δίψα ἐστί, πλέονος ἄν τινος ἢ οὗ λέγομεν ἐπιθυμία ἐν τῇ ψυχῇ εἴη, οἷον δίψα ἐστὶ δίψα ἆρά γε θερμοῦ ποτοῦ ἢ ψυχροῦ, ἢ πολλοῦ ἢ ὀλίγου, ἢ καὶ ἑνὶ λόγῳ ποιοῦ τινος πώματος; ἢ ἐὰν μέν τις θερμότης τῷ [437e] δίψει προσῇ, τὴν τοῦ ψυχροῦ ἐπιθυμίαν προσπαρέχοιτ᾽ ἄν, ἐὰν δὲ ψυχρότης, τὴν τοῦ θερμοῦ; ἐὰν δὲ διὰ πλήθους παρουσίαν πολλὴ ἡ δίψα ᾖ, τὴν τοῦ πολλοῦ παρέξεται, ἐὰν δὲ ὀλίγη, τὴν τοῦ ὀλίγου; αὐτὸ δὲ τὸ διψῆν οὐ μή ποτε ἄλλου γένηται ἐπιθυμία ἢ οὗπερ πέφυκεν, αὐτοῦ πώματος, καὶ αὖ τὸ πεινῆν βρώματος;
Οὕτως, ἔφη, αὐτή γε ἡ ἐπιθυμία ἑκάστη αὐτοῦ μόνον ἑκάστου οὗ πέφυκεν, τοῦ δὲ τοίου ἢ τοίου τὰ προσγιγνόμενα.






[438a] Μήτοι τις, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀσκέπτους ἡμᾶς ὄντας θορυβήσῃ, ὡς οὐδεὶς ποτοῦ ἐπιθυμεῖ ἀλλὰ χρηστοῦ ποτοῦ, καὶ οὐ σίτου ἀλλὰ χρηστοῦ σίτου. πάντες γὰρ ἄρα τῶν ἀγαθῶν ἐπιθυμοῦσιν· εἰ οὖν ἡ δίψα ἐπιθυμία ἐστί, χρηστοῦ ἂν εἴη εἴτε πώματος εἴτε ἄλλου ὅτου ἐστὶν ἐπιθυμία, καὶ αἱ ἄλλαι οὕτω.
Ἴσως γὰρ ἄν, ἔφη, δοκοῖ τι λέγειν ὁ ταῦτα λέγων.




Ἀλλὰ μέντοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅσα γ᾽ ἐστὶ τοιαῦτα οἷα εἶναί [438b] του, τὰ μὲν ποιὰ ἄττα ποιοῦ τινός ἐστιν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τὰ δ᾽ αὐτὰ ἕκαστα αὐτοῦ ἑκάστου μόνον.
Οὐκ ἔμαθον, ἔφη.



Οὐκ ἔμαθες, ἔφην, ὅτι τὸ μεῖζον τοιοῦτόν ἐστιν οἷον τινὸς εἶναι μεῖζον;
Πάνυ γε.

Οὐκοῦν τοῦ ἐλάττονος;
Ναί.

Τὸ δέ γε πολὺ μεῖζον πολὺ ἐλάττονος. ἦ γάρ;
Ναί.

Ἆρ᾽ οὖν καὶ τὸ ποτὲ μεῖζον ποτὲ ἐλάττονος, καὶ τὸ ἐσόμενον μεῖζον ἐσομένου ἐλάττονος;
Ἀλλὰ τί μήν; ἦ δ᾽ ὅς.


[438c] Καὶ τὰ πλείω δὴ πρὸς τὰ ἐλάττω καὶ τὰ διπλάσια πρὸς τὰ ἡμίσεα καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα, καὶ αὖ βαρύτερα πρὸς κουφότερα καὶ θάττω πρὸς τὰ βραδύτερα, καὶ ἔτι γε τὰ θερμὰ πρὸς τὰ ψυχρὰ καὶ πάντα τὰ τούτοις ὅμοια ἆρ᾽ οὐχ οὕτως ἔχει;
Πάνυ μὲν οὖν.


Τί δὲ τὰ περὶ τὰς ἐπιστήμας; οὐχ ὁ αὐτὸς τρόπος; ἐπιστήμη μὲν αὐτὴ μαθήματος αὐτοῦ ἐπιστήμη ἐστὶν ἢ ὅτου δὴ δεῖ θεῖναι τὴν ἐπιστήμην, ἐπιστήμη δέ τις καὶ ποιά τις [438d] ποιοῦ τινος καὶ τινός. λέγω δὲ τὸ τοιόνδε· οὐκ ἐπειδὴ οἰκίας ἐργασίας ἐπιστήμη ἐγένετο, διήνεγκε τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν, ὥστε οἰκοδομικὴ κληθῆναι;
Τί μήν;


Ἆρ᾽ οὐ τῷ ποιά τις εἶναι, οἵα ἑτέρα οὐδεμία τῶν ἄλλων;
Ναί.


Οὐκοῦν ἐπειδὴ ποιοῦ τινος, καὶ αὐτὴ ποιά τις ἐγένετο; καὶ αἱ ἄλλαι οὕτω τέχναι τε καὶ ἐπιστῆμαι;
Ἔστιν οὕτω.


Τοῦτο τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, φάθι με τότε βούλεσθαι λέγειν, εἰ ἄρα νῦν ἔμαθες, ὅτι ὅσα ἐστὶν οἷα εἶναί του, αὐτὰ μὲν μόνα αὐτῶν μόνων ἐστίν, τῶν δὲ ποιῶν τινων ποιὰ ἄττα. [438e] καὶ οὔ τι λέγω, ὡς, οἵων ἂν ᾖ, τοιαῦτα καὶ ἔστιν, ὡς ἄρα καὶ τῶν ὑγιεινῶν καὶ νοσωδῶν ἡ ἐπιστήμη ὑγιεινὴ καὶ νοσώδης καὶ τῶν κακῶν καὶ τῶν ἀγαθῶν κακὴ καὶ ἀγαθή· ἀλλ᾽ ἐπειδὴ οὐκ αὐτοῦ οὗπερ ἐπιστήμη ἐστὶν ἐγένετο ἐπιστήμη, ἀλλὰ ποιοῦ τινος, τοῦτο δ᾽ ἦν ὑγιεινὸν καὶ νοσῶδες, ποιὰ δή τις συνέβη καὶ αὐτὴ γενέσθαι, καὶ τοῦτο αὐτὴν ἐποίησεν μηκέτι ἐπιστήμην ἁπλῶς καλεῖσθαι, ἀλλὰ τοῦ ποιοῦ τινος προσγενομένου ἰατρικήν.
Ἔμαθον, ἔφη, καί μοι δοκεῖ οὕτως ἔχειν.







[439a] Τὸ δὲ δὴ δίψος, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐ τούτων θήσεις τῶν τινὸς εἶναι τοῦτο ὅπερ ἐστίν; ἔστι δὲ δήπου δίψος—
Ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς· πώματός γε.


Οὐκοῦν ποιοῦ μέν τινος πώματος ποιόν τι καὶ δίψος, δίψος δ᾽ οὖν αὐτὸ οὔτε πολλοῦ οὔτε ὀλίγου, οὔτε ἀγαθοῦ οὔτε κακοῦ, οὐδ᾽ ἑνὶ λόγῳ ποιοῦ τινος, ἀλλ᾽ αὐτοῦ πώματος μόνον αὐτὸ δίψος πέφυκεν;
Παντάπασι μὲν οὖν.


Τοῦ διψῶντος ἄρα ἡ ψυχή, καθ᾽ ὅσον διψῇ, οὐκ ἄλλο [439b] τι βούλεται ἢ πιεῖν, καὶ τούτου ὀρέγεται καὶ ἐπὶ τοῦτο ὁρμᾷ.
Δῆλον δή.


Οὐκοῦν εἴ ποτέ τι αὐτὴν ἀνθέλκει διψῶσαν, ἕτερον ἄν τι ἐν αὐτῇ εἴη αὐτοῦ τοῦ διψῶντος καὶ ἄγοντος ὥσπερ θηρίον ἐπὶ τὸ πιεῖν; οὐ γὰρ δή, φαμέν, τό γε αὐτὸ τῷ αὐτῷ ἑαυτοῦ περὶ τὸ αὐτὸ ἅμ᾽ ἂ‹ν› τἀναντία πράττοι.
Οὐ γὰρ οὖν.



Ὥσπερ γε οἶμαι τοῦ τοξότου οὐ καλῶς ἔχει λέγειν ὅτι αὐτοῦ ἅμα αἱ χεῖρες τὸ τόξον ἀπωθοῦνταί τε καὶ προσέλκονται, ἀλλ᾽ ὅτι ἄλλη μὲν ἡ ἀπωθοῦσα χείρ, ἑτέρα δὲ ἡ προσαγομένη.
[439c] Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.


Πότερον δὴ φῶμέν τινας ἔστιν ὅτε διψῶντας οὐκ ἐθέλειν πιεῖν;
Καὶ μάλα γ᾽, ἔφη, πολλοὺς καὶ πολλάκις.


Τί οὖν, ἔφην ἐγώ, φαίη τις ἂν τούτων πέρι; οὐκ ἐνεῖναι μὲν ἐν τῇ ψυχῇ αὐτῶν τὸ κελεῦον, ἐνεῖναι δὲ τὸ κωλῦον πιεῖν, ἄλλο ὂν καὶ κρατοῦν τοῦ κελεύοντος;
Ἔμοιγε, ἔφη, δοκεῖ.


Ἆρ᾽ οὖν οὐ τὸ μὲν κωλῦον τὰ τοιαῦτα ἐγγίγνεται, ὅταν [439d] ἐγγένηται, ἐκ λογισμοῦ, τὰ δὲ ἄγοντα καὶ ἕλκοντα διὰ παθημάτων τε καὶ νοσημάτων παραγίγνεται;
Φαίνεται.



Οὐ δὴ ἀλόγως, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀξιώσομεν αὐτὰ διττά τε καὶ ἕτερα ἀλλήλων εἶναι, τὸ μὲν ᾧ λογίζεται λογιστικὸν προσαγορεύοντες τῆς ψυχῆς, τὸ δὲ ᾧ ἐρᾷ τε καὶ πεινῇ καὶ διψῇ καὶ περὶ τὰς ἄλλας ἐπιθυμίας ἐπτόηται ἀλόγιστόν τε καὶ ἐπιθυμητικόν, πληρώσεών τινων καὶ ἡδονῶν ἑταῖρον.
[439e] Οὔκ, ἀλλ᾽ εἰκότως, ἔφη, ἡγοίμεθ᾽ ἂν οὕτως.




Ταῦτα μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, δύο ἡμῖν ὡρίσθω εἴδη ἐν ψυχῇ ἐνόντα· τὸ δὲ δὴ τοῦ θυμοῦ καὶ ᾧ θυμούμεθα πότερον τρίτον, ἢ τούτων ποτέρῳ ἂν εἴη ὁμοφυές;
Ἴσως, ἔφη, τῷ ἑτέρῳ, τῷ ἐπιθυμητικῷ.



Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, ποτὲ ἀκούσας τι† πιστεύω τούτῳ· ὡς ἄρα Λεόντιος ὁ Ἀγλαΐωνος ἀνιὼν ἐκ Πειραιῶς ὑπὸ τὸ βόρειον τεῖχος ἐκτός, αἰσθόμενος νεκροὺς παρὰ τῷ δημίῳ κειμένους, ἅμα μὲν ἰδεῖν ἐπιθυμοῖ, ἅμα δὲ αὖ δυσχεραίνοι καὶ ἀποτρέποι ἑαυτόν, καὶ τέως μὲν μάχοιτό τε καὶ [440a] παρακαλύπτοιτο, κρατούμενος δ᾽ οὖν ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας, διελκύσας τοὺς ὀφθαλμούς, προσδραμὼν πρὸς τοὺς νεκρούς, «Ἰδοὺ ὑμῖν,» ἔφη, «ὦ κακοδαίμονες, ἐμπλήσθητε τοῦ καλοῦ θεάματος.»
Ἤκουσα, ἔφη, καὶ αὐτός.





Οὗτος μέντοι, ἔφην, ὁ λόγος σημαίνει τὴν ὀργὴν πολεμεῖν ἐνίοτε ταῖς ἐπιθυμίαις ὡς ἄλλο ὂν ἄλλῳ.
Σημαίνει γάρ, ἔφη.
Οὐκοῦν καὶ ἄλλοθι, ἔφην, πολλαχοῦ αἰσθανόμεθα, ὅταν [440b] βιάζωνταί τινα παρὰ τὸν λογισμὸν ἐπιθυμίαι, λοιδοροῦντά τε αὑτὸν καὶ θυμούμενον τῷ βιαζομένῳ ἐν αὑτῷ, καὶ ὥσπερ δυοῖν στασιαζόντοιν σύμμαχον τῷ λόγῳ γιγνόμενον τὸν θυμὸν τοῦ τοιούτου; ταῖς δ᾽ ἐπιθυμίαις αὐτὸν κοινωνήσαντα, αἱροῦντος λόγου μὴ δεῖν ἀντιπράττειν, οἶμαί σε οὐκ ἂν φάναι γενομένου ποτὲ ἐν σαυτῷ τοῦ τοιούτου αἰσθέσθαι, οἶμαι δ᾽ οὐδ᾽ ἐν ἄλλῳ.
Οὐ μὰ τὸν Δία, ἔφη.




[440c] Τί δέ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅταν τις οἴηται ἀδικεῖν; οὐχ ὅσῳ ἂν γενναιότερος ᾖ, τοσούτῳ ἧττον δύναται ὀργίζεσθαι καὶ πεινῶν καὶ ῥιγῶν καὶ ἄλλο ὁτιοῦν τῶν τοιούτων πάσχων ὑπ᾽ ἐκείνου ὃν ἂν οἴηται δικαίως ταῦτα δρᾶν, καί, ὃ λέγω, οὐκ ἐθέλει πρὸς τοῦτον αὐτοῦ ἐγείρεσθαι ὁ θυμός;
Ἀληθῆ, ἔφη.



Τί δὲ ὅταν ἀδικεῖσθαί τις ἡγῆται; οὐκ ἐν τούτῳ ζεῖ τε καὶ χαλεπαίνει καὶ συμμαχεῖ τῷ δοκοῦντι δικαίῳ καί, διὰ τὸ πεινῆν καὶ διὰ τὸ ῥιγοῦν καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα πάσχειν, [440d] ὑπομένων καὶ νικᾷ καὶ οὐ λήγει τῶν γενναίων, πρὶν ἂν ἢ διαπράξηται ἢ τελευτήσῃ ἢ ὥσπερ κύων ὑπὸ νομέως ὑπὸ τοῦ λόγου τοῦ παρ᾽ αὑτῷ ἀνακληθεὶς πραϋνθῇ;
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ἔοικε τούτῳ ᾧ λέγεις· καίτοι γ᾽ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει τοὺς ἐπικούρους ὥσπερ κύνας ἐθέμεθα ὑπηκόους τῶν ἀρχόντων ὥσπερ ποιμένων πόλεως.




Καλῶς γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, νοεῖς ὃ βούλομαι λέγειν. ἀλλ᾽ ἦ πρὸς τούτῳ καὶ τόδε ἐνθυμῇ;
[440e] Τὸ ποῖον;

Ὅτι τοὐναντίον ἢ ἀρτίως ἡμῖν φαίνεται περὶ τοῦ θυμοειδοῦς. τότε μὲν γὰρ ἐπιθυμητικόν τι αὐτὸ ᾠόμεθα εἶναι, νῦν δὲ πολλοῦ δεῖν φαμεν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον αὐτὸ ἐν τῇ τῆς ψυχῆς στάσει τίθεσθαι τὰ ὅπλα πρὸς τὸ λογιστικόν.
Παντάπασιν, ἔφη.


Ἆρ᾽ οὖν ἕτερον ὂν καὶ τούτου, ἢ λογιστικοῦ τι εἶδος, ὥστε μὴ τρία ἀλλὰ δύο εἴδη εἶναι ἐν ψυχῇ, λογιστικὸν καὶ ἐπιθυμητικόν; ἢ καθάπερ ἐν τῇ πόλει συνεῖχεν αὐτὴν τρία [441a] ὄντα γένη, χρηματιστικόν, ἐπικουρητικόν, βουλευτικόν, οὕτως καὶ ἐν ψυχῇ τρίτον τοῦτό ἐστι τὸ θυμοειδές, ἐπίκουρον ὂν τῷ λογιστικῷ φύσει, ἐὰν μὴ ὑπὸ κακῆς τροφῆς διαφθαρῇ;
Ἀνάγκη, ἔφη, τρίτον.




Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἄν γε τοῦ λογιστικοῦ ἄλλο τι φανῇ, ὥσπερ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἐφάνη ἕτερον ὄν.


Ἀλλ᾽ οὐ χαλεπόν, ἔφη, φανῆναι· καὶ γὰρ ἐν τοῖς παιδίοις τοῦτό γ᾽ ἄν τις ἴδοι, ὅτι θυμοῦ μὲν εὐθὺς γενόμενα μεστά ἐστι, λογισμοῦ δ᾽ ἔνιοι μὲν ἔμοιγε δοκοῦσιν οὐδέποτε [441b] μεταλαμβάνειν, οἱ δὲ πολλοὶ ὀψέ ποτε.


Ναὶ μὰ Δί᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, καλῶς γε εἶπες. ἔτι δὲ ἐν τοῖς θηρίοις ἄν τις ἴδοι ὃ λέγεις, ὅτι οὕτως ἔχει. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ὃ ἄνω που [ἐκεῖ] εἴπομεν, τὸ τοῦ Ὁμήρου μαρτυρήσει, τὸ—
στῆθος δὲ πλήξας κραδίην ἠνίπαπε μύθῳ·
ἐνταῦθα γὰρ δὴ σαφῶς ὡς ἕτερον ἑτέρῳ ἐπιπλῆττον [441c] πεποίηκεν Ὅμηρος τὸ ἀναλογισάμενον περὶ τοῦ βελτίονός τε καὶ χείρονος τῷ ἀλογίστως θυμουμένῳ.
Κομιδῇ, ἔφη, ὀρθῶς λέγεις.




Ταῦτα μὲν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, μόγις διανενεύκαμεν, καὶ ἡμῖν ἐπιεικῶς ὡμολόγηται τὰ αὐτὰ μὲν ἐν πόλει, τὰ αὐτὰ δ᾽ ἐν ἑνὸς ἑκάστου τῇ ψυχῇ γένη ἐνεῖναι καὶ ἴσα τὸν ἀριθμόν.
Ἔστι ταῦτα.



Οὐκοῦν ἐκεῖνό γε ἤδη ἀναγκαῖον, ὡς πόλις ἦν σοφὴ καὶ ᾧ, οὕτω καὶ τὸν ἰδιώτην καὶ τούτῳ σοφὸν εἶναι;
Τί μήν;


[441d] Καὶ ᾧ δὴ ἀνδρεῖος ἰδιώτης καὶ ὥς, τούτῳ καὶ πόλιν ἀνδρείαν καὶ οὕτως, καὶ τἆλλα πάντα πρὸς ἀρετὴν ὡσαύτως ἀμφότερα ἔχειν;
Ἀνάγκη.


Καὶ δίκαιον δή, ὦ Γλαύκων, οἶμαι φήσομεν ἄνδρα εἶναι τῷ αὐτῷ τρόπῳ ᾧπερ καὶ πόλις ἦν δικαία.
Καὶ τοῦτο πᾶσα ἀνάγκη.

Ἀλλ᾽ οὔ πῃ μὴν τοῦτό γε ἐπιλελήσμεθα, ὅτι ἐκείνη γε τῷ τὸ ἑαυτοῦ ἕκαστον ἐν αὐτῇ πράττειν τριῶν ὄντων γενῶν δικαία ἦν.
Οὔ μοι δοκοῦμεν, ἔφη, ἐπιλελῆσθαι.

Μνημονευτέον ἄρα ἡμῖν ὅτι καὶ ἡμῶν ἕκαστος, ὅτου ἂν [441e] τὰ αὑτοῦ ἕκαστον τῶν ἐν αὐτῷ πράττῃ, οὗτος δίκαιός τε ἔσται καὶ τὰ αὑτοῦ πράττων.
Καὶ μάλα, ἦ δ᾽ ὅς, μνημονευτέον.


Οὐκοῦν τῷ μὲν λογιστικῷ ἄρχειν προσήκει, σοφῷ ὄντι καὶ ἔχοντι τὴν ὑπὲρ ἁπάσης τῆς ψυχῆς προμήθειαν, τῷ δὲ θυμοειδεῖ ὑπηκόῳ εἶναι καὶ συμμάχῳ τούτου;
Πάνυ γε.


Ἆρ᾽ οὖν οὐχ, ὥσπερ ἐλέγομεν, μουσικῆς καὶ γυμναστικῆς κρᾶσις σύμφωνα αὐτὰ ποιήσει, τὸ μὲν ἐπιτείνουσα καὶ [442a] τρέφουσα λόγοις τε καλοῖς καὶ μαθήμασιν, τὸ δὲ ἀνιεῖσα παραμυθουμένη, ἡμεροῦσα ἁρμονίᾳ τε καὶ ῥυθμῷ;
Κομιδῇ γε, ἦ δ᾽ ὅς.



Καὶ τούτω δὴ οὕτω τραφέντε καὶ ὡς ἀληθῶς τὰ αὑτῶν μαθόντε καὶ παιδευθέντε προστήσεσθον τοῦ ἐπιθυμητικοῦ —ὃ δὴ πλεῖστον τῆς ψυχῆς ἐν ἑκάστῳ ἐστὶ καὶ χρημάτων φύσει ἀπληστότατον— ὃ τηρήσετον μὴ τῷ πίμπλασθαι τῶν περὶ τὸ σῶμα καλουμένων ἡδονῶν πολὺ καὶ ἰσχυρὸν γενόμενον [442b] οὐκ αὖ τὰ αὑτοῦ πράττῃ, ἀλλὰ καταδουλώσασθαι καὶ ἄρχειν ἐπιχειρήσῃ ὧν οὐ προσῆκον αὐτῷ γένει, καὶ σύμπαντα τὸν βίον πάντων ἀνατρέψῃ.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη.



Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τοὺς ἔξωθεν πολεμίους τούτω ἂν κάλλιστα φυλαττοίτην ὑπὲρ ἁπάσης τῆς ψυχῆς τε καὶ τοῦ σώματος, τὸ μὲν βουλευόμενον, τὸ δὲ προπολεμοῦν, ἑπόμενον [δὲ] τῷ ἄρχοντι καὶ τῇ ἀνδρείᾳ ἐπιτελοῦν τὰ βουλευθέντα;
Ἔστι ταῦτα.



Καὶ ἀνδρεῖον δὴ οἶμαι τούτῳ τῷ μέρει καλοῦμεν ἕνα [442c] ἕκαστον, ὅταν αὐτοῦ τὸ θυμοειδὲς διασῴζῃ διά τε λυπῶν καὶ ἡδονῶν τὸ ὑπὸ τῶν λόγων παραγγελθὲν δεινόν τε καὶ μή.
Ὀρθῶς γ᾽, ἔφη.



Σοφὸν δέ γε ἐκείνῳ τῷ σμικρῷ μέρει, τῷ ὃ ἦρχέν τ᾽ ἐν αὐτῷ καὶ ταῦτα παρήγγελλεν, ἔχον αὖ κἀκεῖνο ἐπιστήμην ἐν αὑτῷ τὴν τοῦ συμφέροντος ἑκάστῳ τε καὶ ὅλῳ τῷ κοινῷ σφῶν αὐτῶν τριῶν ὄντων.
Πάνυ μὲν οὖν.


Τί δέ; σώφρονα οὐ τῇ φιλίᾳ καὶ συμφωνίᾳ τῇ αὐτῶν τούτων, ὅταν τό τε ἄρχον καὶ τὼ ἀρχομένω τὸ λογιστικὸν [442d] ὁμοδοξῶσι δεῖν ἄρχειν καὶ μὴ στασιάζωσιν αὐτῷ;
Σωφροσύνη γοῦν, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ ἄλλο τί ἐστιν ἢ τοῦτο, πόλεώς τε καὶ ἰδιώτου.



Ἀλλὰ μὲν δὴ δίκαιός γε, ᾧ πολλάκις λέγομεν, τούτῳ καὶ οὕτως ἔσται.
Πολλὴ ἀνάγκη.

Τί οὖν; εἶπον ἐγώ· μή πῃ ἡμῖν ἀπαμβλύνεται ἄλλο τι δικαιοσύνη δοκεῖν εἶναι ἢ ὅπερ ἐν τῇ πόλει ἐφάνη;
Οὐκ ἔμοιγε, ἔφη, δοκεῖ.


Ὧδε γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, παντάπασιν ἂν βεβαιωσαίμεθα [442e] εἴ τι ἡμῶν ἔτι ἐν τῇ ψυχῇ ἀμφισβητεῖ, τὰ φορτικὰ αὐτῷ προσφέροντες.
Ποῖα δή;


Οἷον εἰ δέοι ἡμᾶς ἀνομολογεῖσθαι περί τε ἐκείνης τῆς πόλεως καὶ τοῦ ἐκείνῃ ὁμοίως πεφυκότος τε καὶ τεθραμμένου ἀνδρός, εἰ δοκεῖ ἂν παρακαταθήκην χρυσίου ἢ ἀργυρίου δεξάμενος ὁ τοιοῦτος ἀποστερῆσαι, τίν᾽ ἂν οἴει οἰηθῆναι [443a] τοῦτον αὐτὸ δρᾶσαι μᾶλλον ἢ ὅσοι μὴ τοιοῦτοι;
Οὐδέν᾽ ἄν, ἔφη.




Οὐκοῦν καὶ ἱεροσυλιῶν καὶ κλοπῶν καὶ προδοσιῶν, ἢ ἰδίᾳ ἑταίρων ἢ δημοσίᾳ πόλεων, ἐκτὸς ἂν οὗτος εἴη;
Ἐκτός.


Καὶ μὴν οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν γ᾽ ἂν ἄπιστος ἢ κατὰ ὅρκους ἢ κατὰ τὰς ἄλλας ὁμολογίας.
Πῶς γὰρ ἄν;

Μοιχεῖαί γε μὴν καὶ γονέων ἀμέλειαι καὶ θεῶν ἀθεραπευσίαι παντὶ ἄλλῳ μᾶλλον ἢ τῷ τοιούτῳ προσήκουσι.
Παντὶ μέντοι, ἔφη.


[443b] Οὐκοῦν τούτων πάντων αἴτιον ὅτι αὐτοῦ τῶν ἐν αὐτῷ ἕκαστον τὰ αὑτοῦ πράττει ἀρχῆς τε πέρι καὶ τοῦ ἄρχεσθαι;
Τοῦτο μὲν οὖν, καὶ οὐδὲν ἄλλο.


Ἔτι τι οὖν ἕτερον ζητεῖς δικαιοσύνην εἶναι ἢ ταύτην τὴν δύναμιν ἣ τοὺς τοιούτους ἄνδρας τε παρέχεται καὶ πόλεις;
Μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ ἔγωγε.


Τέλεον ἄρα ἡμῖν τὸ ἐνύπνιον ἀποτετέλεσται, ὃ ἔφαμεν ὑποπτεῦσαι ὡς εὐθὺς ἀρχόμενοι τῆς πόλεως οἰκίζειν κατὰ [443c] θεόν τινα εἰς ἀρχήν τε καὶ τύπον τινὰ τῆς δικαιοσύνης κινδυνεύομεν ἐμβεβηκέναι.
Παντάπασιν μὲν οὖν.


Τὸ δέ γε ἦν ἄρα, ὦ Γλαύκων —δι᾽ ὃ καὶ ὠφελεῖ— εἴδωλόν τι τῆς δικαιοσύνης, τὸ τὸν μὲν σκυτοτομικὸν φύσει ὀρθῶς ἔχειν σκυτοτομεῖν καὶ ἄλλο μηδὲν πράττειν, τὸν δὲ τεκτονικὸν τεκταίνεσθαι, καὶ τἆλλα δὴ οὕτως.
Φαίνεται.


Τὸ δέ γε ἀληθές, τοιοῦτόν τι ἦν, ὡς ἔοικεν, ἡ δικαιοσύνη ἀλλ᾽ οὐ περὶ τὴν ἔξω πρᾶξιν τῶν αὑτοῦ, ἀλλὰ περὶ τὴν [443d] ἐντός, ὡς ἀληθῶς περὶ ἑαυτὸν καὶ τὰ ἑαυτοῦ, μὴ ἐάσαντα τἀλλότρια πράττειν ἕκαστον ἐν αὑτῷ μηδὲ πολυπραγμονεῖν πρὸς ἄλληλα τὰ ἐν τῇ ψυχῇ γένη, ἀλλὰ τῷ ὄντι τὰ οἰκεῖα εὖ θέμενον καὶ ἄρξαντα αὐτὸν αὑτοῦ καὶ κοσμήσαντα καὶ φίλον γενόμενον ἑαυτῷ καὶ συναρμόσαντα τρία ὄντα, ὥσπερ ὅρους τρεῖς ἁρμονίας ἀτεχνῶς, νεάτης τε καὶ ὑπάτης καὶ μέσης, καὶ εἰ ἄλλα ἄττα μεταξὺ τυγχάνει ὄντα, πάντα ταῦτα [443e] συνδήσαντα καὶ παντάπασιν ἕνα γενόμενον ἐκ πολλῶν, σώφρονα καὶ ἡρμοσμένον, οὕτω δὴ πράττειν ἤδη, ἐάν τι πράττῃ ἢ περὶ χρημάτων κτῆσιν ἢ περὶ σώματος θεραπείαν ἢ καὶ πολιτικόν τι ἢ περὶ τὰ ἴδια συμβόλαια, ἐν πᾶσι τούτοις ἡγούμενον καὶ ὀνομάζοντα δικαίαν μὲν καὶ καλὴν πρᾶξιν ἣ ἂν ταύτην τὴν ἕξιν σῴζῃ τε καὶ συναπεργάζηται, σοφίαν δὲ τὴν ἐπιστατοῦσαν ταύτῃ τῇ πράξει ἐπιστήμην, ἄδικον δὲ [444a] πρᾶξιν ἣ ἂν ἀεὶ ταύτην λύῃ, ἀμαθίαν δὲ τὴν ταύτῃ αὖ ἐπιστατοῦσαν δόξαν.
Παντάπασιν, ἦ δ᾽ ὅς, ὦ Σώκρατες, ἀληθῆ λέγεις.







Εἶεν, ἦν δ᾽ ἐγώ· τὸν μὲν δίκαιον καὶ ἄνδρα καὶ πόλιν καὶ δικαιοσύνην, ὃ τυγχάνει ἐν αὐτοῖς ὄν, εἰ φαῖμεν ηὑρηκέναι, οὐκ ἂν πάνυ τι οἶμαι δόξαιμεν ψεύδεσθαι.
Μὰ Δία οὐ μέντοι, ἔφη.


Φῶμεν ἄρα;
Φῶμεν.

Ἔστω δή, ἦν δ᾽ ἐγώ· μετὰ γὰρ τοῦτο σκεπτέον οἶμαι ἀδικίαν.
Δῆλον.



[444b] Οὐκοῦν στάσιν τινὰ αὖ τριῶν ὄντων τούτων δεῖ αὐτὴν εἶναι καὶ πολυπραγμοσύνην καὶ ἀλλοτριοπραγμοσύνην καὶ ἐπανάστασιν μέρους τινὸς τῷ ὅλῳ τῆς ψυχῆς, ἵν᾽ ἄρχῃ ἐν αὐτῇ οὐ προσῆκον, ἀλλὰ τοιούτου ὄντος φύσει οἵου πρέπειν αὐτῷ δουλεύειν, τῷ δ᾽ οὐ δουλεύειν ἀρχικοῦ γένους ὄντι; τοιαῦτ᾽ ἄττα οἶμαι φήσομεν καὶ τὴν τούτων ταραχὴν καὶ πλάνην εἶναι τήν τε ἀδικίαν καὶ ἀκολασίαν καὶ δειλίαν καὶ ἀμαθίαν καὶ συλλήβδην πᾶσαν κακίαν.
Αὐτὰ μὲν οὖν ταῦτα, ἔφη.



[444c] Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τὸ ἄδικα πράττειν καὶ τὸ ἀδικεῖν καὶ αὖ τὸ δίκαια ποιεῖν, ταῦτα πάντα τυγχάνει ὄντα κατάδηλα ἤδη σαφῶς, εἴπερ καὶ ἡ ἀδικία τε καὶ δικαιοσύνη;
Πῶς δή;


Ὅτι, ἦν δ᾽ ἐγώ, τυγχάνει οὐδὲν διαφέροντα τῶν ὑγιεινῶν τε καὶ νοσωδῶν, ὡς ἐκεῖνα ἐν σώματι, ταῦτα ἐν ψυχῇ.
Πῇ; ἔφη.


Τὰ μέν που ὑγιεινὰ ὑγίειαν ἐμποιεῖ, τὰ δὲ νοσώδη νόσον.
Ναί.


Οὐκοῦν καὶ τὸ μὲν δίκαια πράττειν δικαιοσύνην ἐμποιεῖ, [444d] τὸ δ᾽ ἄδικα ἀδικίαν;
Ἀνάγκη.

Ἔστι δὲ τὸ μὲν ὑγίειαν ποιεῖν τὰ ἐν τῷ σώματι κατὰ φύσιν καθιστάναι κρατεῖν τε καὶ κρατεῖσθαι ὑπ᾽ ἀλλήλων, τὸ δὲ νόσον παρὰ φύσιν ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι ἄλλο ὑπ᾽ ἄλλου.
Ἔστι γάρ.





Οὐκοῦν αὖ, ἔφην, τὸ δικαιοσύνην ἐμποιεῖν τὰ ἐν τῇ ψυχῇ κατὰ φύσιν καθιστάναι κρατεῖν τε καὶ κρατεῖσθαι ὑπ᾽ ἀλλήλων, τὸ δὲ ἀδικίαν παρὰ φύσιν ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι ἄλλο ὑπ᾽ ἄλλου;
Κομιδῇ, ἔφη.


Ἀρετὴ μὲν ἄρα, ὡς ἔοικεν, ὑγίειά τέ τις ἂν εἴη καὶ [444e] κάλλος καὶ εὐεξία ψυχῆς, κακία δὲ νόσος τε καὶ αἶσχος καὶ ἀσθένεια.
Ἔστιν οὕτω.

Ἆρ᾽ οὖν οὐ καὶ τὰ μὲν καλὰ ἐπιτηδεύματα εἰς ἀρετῆς κτῆσιν φέρει, τὰ δ᾽ αἰσχρὰ εἰς κακίας;
Ἀνάγκη.

Τὸ δὴ λοιπὸν ἤδη, ὡς ἔοικεν, ἡμῖν ἐστι σκέψασθαι [445a] πότερον αὖ λυσιτελεῖ δίκαιά τε πράττειν καὶ καλὰ ἐπιτηδεύειν καὶ εἶναι δίκαιον, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ τοιοῦτος ὤν, ἢ ἀδικεῖν τε καὶ ἄδικον εἶναι, ἐάνπερ μὴ διδῷ δίκην μηδὲ βελτίων γίγνηται κολαζόμενος.


Ἀλλ᾽, ἔφη, ὦ Σώκρατες, γελοῖον ἔμοιγε φαίνεται τὸ σκέμμα γίγνεσθαι ἤδη, εἰ τοῦ μὲν σώματος τῆς φύσεως διαφθειρομένης δοκεῖ οὐ βιωτὸν εἶναι οὐδὲ μετὰ πάντων σιτίων τε καὶ ποτῶν καὶ παντὸς πλούτου καὶ πάσης ἀρχῆς, τῆς δὲ αὐτοῦ τούτου ᾧ ζῶμεν φύσεως ταραττομένης καὶ [445b] διαφθειρομένης βιωτὸν ἄρα ἔσται, ἐάνπερ τις ποιῇ ὃ ἂν βουληθῇ ἄλλο πλὴν τοῦτο ὁπόθεν κακίας μὲν καὶ ἀδικίας ἀπαλλαγήσεται, δικαιοσύνην δὲ καὶ ἀρετὴν κτήσεται, ἐπειδήπερ ἐφάνη γε ὄντα ἑκάτερα οἷα ἡμεῖς διεληλύθαμεν.



Γελοῖον γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ· ἀλλ᾽ ὅμως ἐπείπερ ἐνταῦθα ἐληλύθαμεν, ὅσον οἷόν τε σαφέστατα κατιδεῖν ὅτι ταῦτα οὕτως ἔχει οὐ χρὴ ἀποκάμνειν.
Ἥκιστα, νὴ τὸν Δία, ἔφη, πάντων ἀποκμητέον.

[445c] Δεῦρό νυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἵνα καὶ ἴδῃς ὅσα καὶ εἴδη ἔχει ἡ κακία, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἅ γε δὴ καὶ ἄξια θέας.
Ἕπομαι, ἔφη· μόνον λέγε.
Καὶ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὥσπερ ἀπὸ σκοπιᾶς μοι φαίνεται, ἐπειδὴ ἐνταῦθα ἀναβεβήκαμεν τοῦ λόγου, ἓν μὲν εἶναι εἶδος τῆς ἀρετῆς, ἄπειρα δὲ τῆς κακίας, τέτταρα δ᾽ ἐν αὐτοῖς ἄττα ὧν καὶ ἄξιον ἐπιμνησθῆναι.
Πῶς λέγεις; ἔφη.


Ὅσοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, πολιτειῶν τρόποι εἰσὶν εἴδη ἔχοντες, τοσοῦτοι κινδυνεύουσι καὶ ψυχῆς τρόποι εἶναι.
Πόσοι δή;

[445d] Πέντε μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πολιτειῶν, πέντε δὲ ψυχῆς.
Λέγε, ἔφη, τίνες.

Λέγω, εἶπον, ὅτι εἷς μὲν οὗτος ὃν ἡμεῖς διεληλύθαμεν πολιτείας εἴη ἂν τρόπος, ἐπονομασθείη δ᾽ ἂν καὶ διχῇ· ἐγγενομένου μὲν γὰρ ἀνδρὸς ἑνὸς ἐν τοῖς ἄρχουσι διαφέροντος βασιλεία ἂν κληθείη, πλειόνων δὲ ἀριστοκρατία.
Ἀληθῆ, ἔφη.


Τοῦτο μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἓν εἶδος λέγω· οὔτε γὰρ ἂν [445e] πλείους οὔτε εἷς ἐγγενόμενοι κινήσειεν ἂν τῶν ἀξίων λόγου νόμων τῆς πόλεως, τροφῇ τε καὶ παιδείᾳ χρησάμενος ᾗ διήλθομεν.
Οὐ γὰρ εἰκός, ἔφη.



Πολιτεία Βιβλίο Γ (386a-417b)

Πώς να ζουν οι άρχοντες

[419a] Πήρε το λόγο τότε ο Αδείμαντος και είπε· Μα τί θα έχεις ν᾽ απολογηθείς, Σωκράτη, αν σου πει κανείς πως δεν κάνεις και πάρα πολύ ευτυχισμένους αυτούς τους πολεμιστές, και μάλιστα από φταίξιμο δικό τους, γιατί ενώ αυτοί πραγματικά έχουν στην εξουσία τους την πόλη, δεν απολαβαίνουν τίποτ᾽ από τ᾽ αγαθά της, όπως άλλοι που έχουν αποκτήσει χωράφια και χτίζουν σπίτια μεγάλα και ωραία και τα επιπλώνουν έτσι καθώς πρέπει και είναι σε θέση να προσφέρουν στους θεούς θυσίες από τα δικά τους και να φιλεύουν ξένους και να έχουν αυτά δα που έλεγες και συ τώρα, χρυσάφι και ασήμι και όλα τ᾽ άλλα που παραδέχονται όλοι πως αποτελούν την ευτυχία του ανθρώπου· και μ᾽ ένα λόγο, θα ᾽λεγε κανείς, πως δεν κάθονται [420a] στην πόλη για τίποτ᾽ άλλο παρά για να τη φυλάγουν μονάχα.

Ναι, είπα εγώ, και βάλε ακόμα πως μόνο την τροφή τους παίρνουν και κανέναν άλλο μισθό εκτός απ᾽ αυτή, καθώς όλοι οι άλλοι μισθωτοί, ώστε να μην μπορούν να κάμουν, αν θελήσουν, κανένα ταξίδι, ούτε να διασκεδάσουν με γυναίκες, ούτε να κάμουν κανένα άλλο έξοδο, καθώς δα εκείνοι που τους θεωρεί ο κόσμος ευτυχισμένους· αυτά και άλλα πολλά τέτοια παραλείπεις από το κατηγορητήριό σου.
Βάλε τα λοιπόν κι αυτά μέσα στην κατηγορία.
[420b] Τώρα λοιπόν μ᾽ αρωτάς τί θ᾽ απολογηθούμε;
Ναι.

Τον ίδιο δρόμο, νομίζω, πως θα τραβήξομε, για να βρούμε τί πρέπει ν᾽ απαντήσομε· θα πούμε δηλαδή πως δεν θα ήταν καθόλου παράδοξο αν, και μ᾽ όλα ταύτα, είναι ευτυχέστατοι και αυτοί, μα όταν όμως θεμελιώνομε την πολιτεία μας, δεν αποβλέπομε πώς θα είναι μια ξεχωριστή μόνο τάξη ευτυχισμένη, αλλά, όσο μπορεί περισσότερο, ολόκληρη η πόλη. Γιατί νομίσαμε πως μέσα σ᾽ αυτή θα βρίσκαμε τη δικαιοσύνη καθώς πάλι την αδικία μες στην πιο κακοκυβερνημένη [420c] πόλη, κι έτσι, αφού θα τις είχαμε μπρος στα μάτια μας, να βγάλομε την απόφασή μας πάνω σ᾽ αυτό που τόση ώρα ζητούμε· τώρα λοιπόν, όπως το βάζομε στο νου μας, καταγινόμαστε να πλάσομε την ευτυχισμένη πόλη, χωρίς να κάνομε διακρίσεις και να δίνομε την ευτυχία σε μερικούς μόνο, μα σ᾽ όλη την πόλη. Κατόπι θα εξετάσομε και την αντίθετή της. Καθώς λοιπόν εκεί που θα χρωματίζαμε αγάλματα, αν μας πλησίαζε ένας και μας έψεγε πως δε βάζομε τα ωραιότερα χρώματα στα ωραιότερα μέρη της εικόνας και πως θα ᾽πρεπε τα μάτια, που είναι το πιο ωραιότερο, να τα είχαμε αλείψει με χρώμα πορφύρας και όχι με μελανί, [420d] θα του απαντούσαμε νομίζω με το μέτρο που χρειάζονταν, αν του λέγαμε: μη φαντάζεσαι, καλέ μας άνθρωπε, πως πρέπει να ζωγραφίζομε έτσι ωραία τα μάτια που ούτε μάτια να φαίνονται πια, ούτε και τα άλλα μέρη, μα κοίτα αν βάζομε το καθένα το χρώμα που του ταιριάζει, ώστε να φαίνεται ωραίο το σύνολο — έτσι και συ τώρα μη μας αναγκάζεις να παραχωρούμε στους φρουρούς μας μια τέτοια ευδαιμονία που θα τους καταντήσει κάθε άλλο [420e] να είναι πια παρά φρουροί· γιατί ξέρουμε βέβαια κι εμείς να ντύσουμε τους γεωργούς με πολύτιμα φορέματα και να τους φορτώσουμε χρυσαφικά και να τους επιτρέψουμε να καλλιεργούν τη γη έτσι για ευχαρίστησή τους· και τους αγγειοπλάστες να τους ξαπλώσουμε έτσι βολικά αντίκρυ στη φωτιά, να πίνουν αράδα και να γλεντοκοπούν, με παράμερα βαλμένο τον τροχό, να τον δουλεύουν όποταν του έρχεται η όρεξη· και όλους τους άλλους με τον ίδιο τρόπο να τους κάμουμε ευτυχισμένους, για να πλέει έτσι δα τάχα μέσα στην ευδαιμονία ολόκληρ᾽ η πόλη· μα εμάς μη μας δίνεις αυτή τη συμβουλή· γιατί, αν σ᾽ ακούσουμε και το κάμουμε, ούτε ο γεωργός θα είναι πια [421a] γεωργός, ούτε ο αγγειοπλάστης αγγειοπλάστης, ούτε κανείς άλλος από κείνους που κάνουν την πόλη θα μπορεί να σταθεί στον προορισμό του· μα όσο για τους άλλους δεν έχει βέβαια και μεγάλη σημασία· γιατί αν γίνουν κακοί και χαλάσουν οι μπαλωματήδες, και κάνουν πως είναι κάτι, ενώ δεν είναι τίποτα, μικρή η ζημία για την πόλη· ενώ οι φύλακες των νόμων και της πολιτείας, αν δεν είναι πραγματικά τέτοιοι, παρά μόνο με τ᾽ όνομα, το βλέπεις δα και συ πως εξολοθρεύουν συθέμελα ολάκερη την πόλη και πως πάλι απ᾽ αυτούς μονάχα κρέμεται η καλή κυβέρνηση και η ευδαιμονία της. Αν λοιπόν εμείς εννοούμε να κάμουμε [421b] πραγματικούς φρουρούς, ανίκανους να βλάψουν και στο παραμικρότερο την πόλη, αυτός που λέει εκείνα τα άλλα και τους θέλει ένα είδος γεωργούς και σαν σε πανηγύρι, όχι σε πόλη, χαροκόπους καλοζωισμένους, κάθε άλλο βέβαια έχει υπόψη του παρά πόλη· εμείς αυτό έχομε να κοιτάξομε, αν, όταν διορίζομε τους φρουρούς, ο σκοπός μας είναι πώς να έχουν αυτοί όσο γίνεται περισσότερη ευδαιμονία, ή αν πρέπει ν᾽ αποβλέπομε στο πώς να υπάρχει αυτή η ευδαιμονία σε ολόκληρη την πόλη, κι έτσι να αναγκάσομε και να πείσομε αυτούς τους επικούρους και [421c] τους φρουρούς, καθώς και όλους τους άλλους γενικά, πώς να είναι όσο μπορεί ο καθένας καλύτερος στη δουλειά του· και μ᾽ αυτό τον τρόπο, όσο μεγαλώνει η πόλη και αποκτά την καλή της κυβέρνηση, ν᾽ αφήνομε σε καθεμιά τάξη ν᾽ απολαβαίνει το μερδικό της ευδαιμονίας που της ανήκει από τη φύση του είδους της.
Μα σωστά βέβαια μου φαίνεται πως τα λες.

Άραγε λοιπόν θα σου φανεί το ίδιο σωστό και κάτι άλλο ανάλογο που θα σου πω;
Λέγε το ν᾽ ακούσομε.

[421d] Σκέψου αν και τους άλλους πάλι τεχνίτες δεν τους χαλούν αυτά που θα σου πω, ώστε να γίνονται κακοί στη δουλειά τους.
Ποιά αυτά;

Τα πλούτη κι η φτώχεια.
Πώς τάχα;

Να πώς· αν γίνει πλούσιος ένας αγγειοπλάστης, έχεις την ιδέα πως θα ενδιαφέρεται πια για την τέχνη του;
Καθόλου.

Δε θα γίνεται λοιπόν από μέρα σε μέρα πιο ακαμάτης και τεμπέλης;
Και πολύ μάλιστα.

Δεν γίνεται έτσι λοιπόν χειρότερος στη δουλειά του;
Και πολύ χειρότερος βέβαια.

Κι αν πάλι εξαιτίας της φτώχειας του δεν είναι σε θέση να προμηθεύεται τα εργαλεία ή ό,τι άλλο του χρειάζεται για την τέχνη του, και η δουλειά του βέβαια [421e] θα βγαίνει χειρότερη και τους γιους του ή άλλους, που θα μάθαιναν κοντά του την τέχνη, θα τους έβγαζε χειρότερους τεχνίτες.
Πώς όχι;

Κι απ᾽ τα δύο λοιπόν, κι από τη φτώχεια κι από τα πλούτη, και τα έργα της τέχνης γίνονται χειρότερα και αυτοί οι ίδιοι.
Έτσι φαίνεται.

Ώστε να που βρήκαμε και δυο άλλα πράγματα που με κάθε τρόπο πρέπει να τα προσέξουν οι φύλακές μας, μήπως τρυπώσουν μέσα στην πόλη από πουθενά, χωρίς να το πάρουν είδηση.
Ποιά δηλαδή;

[422a] Ο πλούτος και η φτώχεια, επειδή εκείνος γεννά την ηδυπάθεια και την οκνηρία και τις διάφορες ανατροπές, και η φτώχεια πάλι, εκτός από τη διάθεση για ανατροπές, την ταπείνωση του ηθικού και κάθε προστυχιά.
Πολύ καλά· σκέψου όμως κι αυτό, Σωκράτη, πώς θα είναι σε θέση η πόλη μας, αφού δε θα έχει χρήματα, να κάμει πόλεμο, και μάλιστα αν αναγκαστεί να πολεμήσει με καμιά μεγάλη και πλούσια πόλη.
Είναι ολοφάνερο πως με μια πόλη το πράγμα θα ήταν δυσκολότερο, [422b] με δυο όμως τέτοιες μαζί είναι ευκολότερο.
Πώς είπες;

Πρώτα πρώτα, βέβαια, αν παρουσιαστεί ανάγκη να κάμουν πόλεμο, δε θα έχουν να τον κάμουν με πλούσιους ανθρώπους αυτοί που θα είναι πρωταθλητές στον πόλεμο;
Αυτό μάλιστα.

Τί λοιπόν, Αδείμαντε; ένας πυγμάχος, γυμνασμένος όσο γίνεται καλύτερα σ᾽ αυτή τη δουλειά, δε σου φαίνεται πως θα τα έβγαζε πέρα με δυο όχι πυγμάχους αλλά πλούσιους και κοιλαράδες αντιπάλους;
Δεν το πιστεύω, ίσως, τόσο εύκολα και με τους δυο μαζί.

Ούτε αν είχε την ικανότητα να υποχωρεί μπρος σ᾽ εκείνον που θα ορμούσε πρώτος [422c] κάθε φορά καταπάνω του και να γυρίζει έπειτα να τον αρχίζει στις γροθιές, και να το έκανε το ίδιο πολλές φορές μες στον ήλιο και την κουφόβραση; Δε θα μπορούσε άραγε να καταφέρει και περισσότερους τέτοιους ένας τέτοιος;
Έτσι μάλιστα, δε θα ᾽ταν και πολύ παράδοξο το πράγμα.

Μα δε θα πιστεύεις βέβαια πως οι πλούσιοι θα έχουν περισσότερη τέχνη και γύμναση στην πυγμαχία παρά στον πόλεμο.
Και βέβαια όχι.

Ώστε, καθώς βγαίνει φυσικά το συμπέρασμα, πολύ εύκολα οι δικοί μας οι αθλητές θα τα έβγαζαν πέρα και με διπλάσιους και με τριπλάσιους ακόμα.
Θα συμφωνήσω μαζί σου, γιατί μου φαίνεται πως έχεις δίκιο.

[422d] Τί δε; αν στείλουν πρεσβεία σε μιαν άλλη πόλη και τους πουν αυτό που θα᾽ ναι κι η αλήθεια: πως εμείς δε μεταχειριζόμαστε ούτε χρυσάφι ούτε ασήμι, ούτε μας είναι συχωρεμένο να ᾽χουμε· σε σας όμως δεν απαγορεύεται· βοηθήσετέ μας λοιπόν στον πόλεμο και κρατήσετε εσείς τα υπάρχοντα των άλλων· έχεις την ιδέα πως όποιοι τ᾽ ακούσουν θα το ᾽χουν καλύτερα να πάνε ενάντια σε σκυλιά λιγνά μα στεριοδεμένα, ή μαζί μ᾽ αυτά τα σκυλιά ενάντια σε πρόβατα παχιά και τρυφερά;
Δε μου φαίνεται· αν όμως μαζευτούν σε μια πόλη [422e] τα χρήματα των άλλων, κοίταξε μήπως γίνει επικίνδυνη σε κείνη που δεν έχει πλούτη.

Μακάριος είσαι, αφού φαντάζεσαι πως αξίζει να ονομάσει κανείς πόλη άλλη καμιά εκτός από την τέτοια, καθώς την κατασκευάζομε εμείς.
Μα τότε πώς;

Πρέπει να βρούμε κανένα μεγαλύτερο όνομα για τις άλλες· γιατί η καθεμιά τους είναι πάμπολλες πόλεις κι όχι μια πόλη, όπως στο γνωστό παιγνίδι. Δυο τουλάχιστο, οπωσδήποτε και να ᾽ναι, η μια σε πόλεμο [423a] με την άλλη: η μια των φτωχών η άλλη των πλουσίων· και σε καθεμιά τους πάλι μέσα άλλες πολλές, που αν τους φέρνεσαι σαν να ήταν μια, τότε θα χάσεις το παν, αν όμως σαν να ήταν πολλές και δίνεις τούτων τα υπάρχοντα και τη δύναμη ή κι αυτούς τους ίδιους στους άλλους, θα ᾽χεις πάντα σύμμαχους πολλούς κι εχθρούς ολίγους. Και όσον καιρό η πόλη η δική μας θα σου κυβερνιέται με τη σωφροσύνη, όπως πρωτύτερα την ορίσαμε, θα είναι η πιο μεγάλη απ᾽ όλες, και μεγάλη λέγω όχι σύμφωνα με την κοινή αντίληψη, αλλά πραγματικά μεγάλη, κι αν χίλιους μονάχα πολεμιστές έχει να την υπερασπίζονται· γιατί μιαν έτσι μεγάλη πόλη δε θα βρεις εύκολα ούτ᾽ ανάμεσα στους Έλληνες ούτ᾽ ανάμεσα στους βαρβάρους, [423b] πολλές όμως που περνούν για τέτοιες και πολλές φορές ακόμη μεγαλύτερες από την τέτοια τη δική μας. Ή μήπως έχεις διαφορετική ιδέα;
Όχι, μά την αλήθεια.

Ώστε λοιπόν αυτό θα ήταν για τους δικούς μας τους άρχοντες το καλύτερο όριο, που επάνω του να κανονίζουν πόσο μεγάλη πρέπει να κάνουν την πόλη τους και σύμφωνα μ᾽ αυτό της το μέγεθος να της χωρίζουν όσον τόπο της χρειάζεται, κι ούτε να γυρίζουν να δουν άλλον παραπάνω.
Και ποιό είναι αυτό το όριο;

Το ακόλουθο, κατά την ιδέα μου: να την κάνουν να μεγαλώνει ως εκεί που μεγαλώνοντας να θέλει να μένει μία, παραπέρα όμως όχι.
[423c] Και καλά θα κάνουν.

Ώστε λοιπόν κι αυτή την άλλη προσταγή θα δώσομε στους άρχοντες, να φυλάγουν με κάθε τρόπο να μην είναι μήτε μικρή μήτε μεγάλη φαινομενικά, αλλά αρκετή και μια.
Και δε θα είναι ίσως πολύ δύσκολη η προσταγή που θα τους δώσομε.

Κι ακόμη ευκολότερη απ᾽ αυτήν ετούτ᾽ η άλλη, που την αναφέραμε και πριν, εκεί που λέγαμε πως πρέπει, αν κανενός από τους φύλακες το παιδί γεννηθεί έκφυλο, να ξαποστέλλεται [423d] στις άλλες τάξεις, κι αν πάλι απ᾽ τους άλλους γεννηθεί κανένα που ν᾽ αξίζει, να κατατάσσεται στους φύλακες· κι αυτό ήθελε να δηλώσει πως πρέπει και τους άλλους πολίτες να τοποθετούμε καθένα τους σ᾽ εκείνη τη μια δουλειά που είναι προορισμένος από τη φύση του, και αυτή τη μια να εξασκεί πάντα, για μη γίνεται ο ένας πολλοί, αλλά να μένει ένας, κι έτσι κι ολόκληρη η πόλη να διατηρεί τη φυσική της ενότητα και να μη χωρίζεται σε πολλές.
Μα είναι βέβαια αυτή η προσταγή μικρότερη από την άλλη.

Κι αλήθεια, καλέ μου Αδείμαντε, δεν είναι, καθώς θα φαντάζονταν κανείς, πολλά και μεγάλα αυτά που τους προστάζομε, αλλά [423e] όλ᾽ ασήμαντα, φτάνει να φυλάγουν το ένα που το λέμε μεγάλο, ή καλύτερο αρκετό αντίς μεγάλο.
Και ποιό είναι αυτό;

Η εκπαίδευση και η ανατροφή· γιατί αν με την καλή εκπαίδευση γίνουν άνθρωποι μετρημένοι, όλ᾽ αυτά θα τα διακρίνουν και μόνοι τους και τα άλλα βέβαια, που εμείς τώρα τα παραλείπομε, για την απόκτηση των γυναικών, για τους γάμους των, για την τεκνοποίηση, πως [424a] πρέπει δηλαδή όλ᾽ αυτά, όπως λέει και η παροιμία, να τα θεωρούν ολωσδιόλου κοινά ανάμεσα σε φίλους.
Θα ήταν πολύ σωστό βέβαια έτσι να γίνονται τα πράγματα.

Και πραγματικώς μια πολιτεία, αν εξαρχής πάρει ένα καλό σπρώξιμο, εξακολουθεί να αυξαίνει σαν ένας κύκλος· γιατί η καλή εκπαίδευση κι η ανατροφή, αν διατηρείται, γεννά καλές φύσεις, και πάλι οι χρηστές αυτές φύσεις, όταν λάβουν μια τέτοια ανατροφή, θα γίνουν ακόμα καλύτερες από τις προηγούμενες και σ᾽ όλα τ᾽ άλλα και στην [424b] τεκνοποίηση, όπως γίνεται με τα άλλα ζώα.
Πολύ φυσικά.

Με λίγα λόγια λοιπόν, πρέπει οι επόπτες της πολιτείας να επιμένουν προπάντων πώς να μη διαφθαρεί χωρίς να το καταλάβουν αυτή η ανατροφή και περισσότερο απ᾽ όλα να φυλάγουν να μην μπαίνει κανένας νεωτερισμός στη γυμναστική και τη μουσική, έξω από την ορισμένη τάξη, αλλά να την κρατούν όσο γίνεται αυστηρότερα και να φοβούνται, όταν λέγει ο ποιητής πως οι άνθρωποι βρίσκουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση στο τραγούδι,
που πιο καινούργιο αντιλαλά γύρω στ᾽ αυτιά π᾽ ακούνε,
[424c] μήπως φανταστεί κανείς πως εννοεί όχι τα νέα τραγούδια, αλλά ένα νέο τρόπο ωδικής και συμφωνεί σ᾽ αυτό· ενώ πρέπει μια τέτοια σκέψη ούτε να την επιδοκιμάζει ούτε να την παραδέχεται κανείς. Γιατί πρέπει με μεγάλη ευλάβεια ν᾽ αποφεύγομε κάθε νέα αλλαγή στο είδος της μουσικής, επειδή τρέχομε έτσι τον κίνδυνο να χάσομε το παν· γιατί, όπως το λέει ο Δάμων και τον πιστεύω κι εγώ, πουθενά δεν γίνεται να μετακινηθούν οι τρόποι της μουσικής χωρίς μαζί να μετακινηθούν και οι μεγαλύτεροι πολιτικοί νόμοι.
Βάλε λοιπόν κι εμένα με κείνους που το πιστεύουν αυτό.

[424d] Εδώ λοιπόν, στη μουσική επάνω, καθώς φαίνεται πρέπει να χτίσομε την ακρόπολη που να φυλάγουν οι φρουροί μας.
Ναι βέβαια, γιατί απ᾽ αυτή τη μεριά τρυπώνει εύκολα η παρανομία χωρίς να το πάρει κανείς είδηση.

Πραγματικώς, σαν ένα τάχα παιγνίδι, που δεν μπορεί να κάμει και τίποτα κακό.
Γιατί και τίποτ᾽ άλλο αλήθεια δεν κάνει, παρά αφού λίγο λίγο σπιτωθεί μια φορά μέσα, έπειτα αρχίζει αθόρυβα σαν νερό να περνά από κάτω και να διαποτίζει τα ήθη και τις ενασχολήσεις· κι απ᾽ αυτά πια, αφού μεγαλώσει περισσότερο, ξεσπά καταπάνω και στις μεταξύ των συναλλαγές κι απ᾽ αυτές προχωρεί κι απάνω [424e] στους νόμους και στους πολιτικούς θεσμούς με μεγάλη, Σωκράτη, ακολασία, ώσπου στο τέλος αναποδογυρίσει όλα τα πάντα, και κράτος και ιδιώτες.
Αυτό αλήθεια να συμβαίνει;

Έτσι μου φαίνεται εμένα.
Δεν πρέπει λοιπόν, όπως ελέγαμε και απαρχής, και τα παιγνίδια των παιδιών να είναι από την πρώτη στιγμή όσο μπορεί συμφωνότερα με το νόμο, γιατί όταν και το παιγνίδι γίνεται έξω από το νόμο, και τα ίδια τα παιδιά γίνουν τέτοια, [425a] είναι αδύνατο να μεγαλώσουν απ᾽ αυτά άντρες σπουδαίοι και νομιμόφρονες;
Πώς όχι;

Όταν λοιπόν τα παιδιά από τα πρώτα τους παιγνίδια δεχτούν στην ψυχή τους την ευνομία με το μέσο της μουσικής, τότε, αντίθετα με κείνα τ᾽ άλλα παιδιά, αυτή πάλι τα παρακολουθεί σε όλα και τα μεγαλώνει, διορθώνοντας αν τυχόν και ήταν τίποτ᾽ από πριν πεσμένο χάμω μες στην πόλη.
Αυτό είναι βέβαια η αλήθεια.

Ξέρουν λοιπόν να βρίσκουν μόνοι τους και τις νόμιμες εκείνες διατάξεις, που τις θεωρούν συνήθως ασήμαντα μικρολογήματα, και που οι προκάτοχοί τους τις άφησαν όλες να πέσουν σ᾽ αχρηστία.
Σαν ποιές;

[425b] Νά, παραδείγματος χάρη: να σιωπούν οι νεότεροι, καθώς ταιριάζει, μπρος στους γεροντότερους, να τους παραχωρούν τη θέση τους και να τους προσηκώνονται, να σέβονται και να περιποιούνται τους γονείς των, το πώς να ντύνονται και να ποδένονται και να κόβουν τα μαλλιά, ποιό, γενικά, να είναι το παρουσιαστικό τους και όλα τ᾽ άλλα τα τέτοια. Ή δεν το παραδέχεσαι;
Και βέβαια το παραδέχομαι.

Να τα υποβάλει όμως αυτά κανείς σε νομοθετικές διατάξεις το νομίζω ανόητο· γιατί ούτε που γίνονται αυτά, ούτε και αν νομοθετηθούν, είτε προφορικά είτε γραπτά, θα μπορούσαν να διατηρηθούν για πάντα.
Πώς βέβαια;

Καταντά λοιπόν, φίλε μου Αδείμαντε, όλ᾽ αυτά να είναι [425c] φυσική συνέπεια από το πρώτο ξεκίνημα που θα πάρει η εκπαίδευση. Ή μη δεν τραβά πάντα πίσω του το όμοιο εκείνο που του μοιάζει;
Πώς όχι;

Και στο τέλος λοιπόν, θα μπορούσαμε, νομίζω, να πούμε πως καταντά αυτό σε κάτι τέλειο και ολοκληρωμένο, ή καλό ή και το ενάντιο;
Και πώς όχι;

Εγώ λοιπόν για όλους αυτούς τους λόγους δεν θα επιχειρούσα πια να τα βάλω σε νόμο όλα τα τέτοια.
Και πολύ φυσικά.

Αλλά μήπως θα τολμήσουμε, για όνομα του θεού, να κάμουμε ιδιαίτερους νόμους για όλες αυτές τις αγοραίες υποθέσεις, για τις συναλλαγές που κάνουν αναμεταξύ τους οι άνθρωποι της αγοράς [425d] ή, αν θέλεις, και για τα συμφωνητικά εργομισθίας, τις βρισιές και τους τσακωμούς μεταξύ των, για τις κληρώσεις του δικαστηρίου και των δικαστών που θα τους κρίνουν, ή αν είναι ανάγκη να οριστούν πουθενά είτε στην αγορά είτε στους λιμένες εισπράξεις ή καταθέσεις τελωνειακών δασμών, ή και για όλα γενικά τα τέτοια αγορανομικά ή αστυνομικά ή λιμενικά ζητήματα;
Μα και βέβαια δεν αξίζει να προστάζομε τίποτ᾽ απ᾽ αυτά σε ανθρώπους τέλειους σε όλα τους· [425e] γιατί τα περισσότερ᾽ απ᾽ όσα πρέπει να νομοθετήσουν για τους εαυτούς των, εύκολα βέβαια θα τα βρούνε και οι ίδιοι.

Ναι, φίλε μου, αν τουλάχιστο τους αξιώνει ο θεός να διατηρούν τους νόμους που αναφέραμε πριν.
Ειδεμή, θα περνούν τη ζωή τους όλο για να ψηφίζουν και πάλι να διορθώνουν πολλούς τέτοιους νόμους, με την ιδέα πως θα μπορέσουν να πετύχουν μια φορά τον καλύτερο.
Λες δηλαδή πως θα ζουν οι τέτοιοι σαν τους αρρώστους που, από την ακολασία τους, δε θέλουν να παρατήσουν την κακή τους δίαιτα.
Ακριβώς.

[426a] Γι᾽ αυτούς τουλάχιστο το πράγμα είναι και κάπως νόστιμο· γιατί αυτοί γιατροπορεύονται όλο, χωρίς να καταφέρνουν τίποτ᾽ άλλο παρά να κάνουν μόνο ποικιλότερες και βαρύτερες τις αρρώστιες των και να ελπίζουν, κάθε φορά που θα τους συμβουλεύσει κανείς κανένα νέο φάρμακο, πως μ᾽ αυτό θα γίνουν καλά.
Πραγματικώς, αυτό είναι που παθαίνουν οι τέτοιοι άρρωστοι.

Και δεν είναι ακόμα το νοστιμότερο μ᾽ αυτούς, πως θεωρούν τον μεγαλύτερο εχθρό τους εκείνον που τους λέει την αλήθεια, ότι αν δεν κόψουν τα μεθύσια και την πολυφαγία και τις καταχρήσεις και την ακαματοσύνη τους, [426b] ούτε τα φάρμακα, ούτε οι καυτηριάσεις, ούτε οι εγχειρήσεις, ούτε τα γητέματα, ούτε τα φυλαχτά, ούτε τίποτα από τα τέτοια θα τους ωφελήσει;
Δεν το βρίσκω και πολύ νόστιμο· γιατί δεν έχει και καμιά νοστιμιά να θυμώνεις μ᾽ έναν που σου μιλά για το καλό σου.
Δεν τους πολυνοστιμεύεσαι, καθώς φαίνεται, τους τέτοιους.
Όχι, μά την αλήθεια.

Ώστε το λοιπόν κι αν, καθώς ελέγαμε πρωτύτερα, ολόκληρ᾽ η πόλη κάνει ένα τέτοιο πράγμα, εσύ δε θα το επιδοκιμάσεις. Ή δε σου φαίνεται πως κάνουν το ίδιο μ᾽ αυτούς και όσες πόλεις, με το κακό πολιτικό σύστημα που έχουν, [426c] απαγορεύουν με νόμο στους πολίτες ν᾽ αγγίζουν και να μετακινούν το γενικό σύνταγμα της πολιτείας, με ποινή το θάνατο για όποιον τολμήσει τέτοιο πράγμα· αν όμως κανείς, έτσι που πολιτεύονται, ξέρει να τσακίζεται εμπρός τους και να τους κολακεύει όλο γλύκα και να τους κάνει όλα τους τα χατίρια και να προλαβαίνει όλες τους τις επιθυμίες που γνωρίζει, και να είναι άξιος να τις ικανοποιεί, δεν θα ᾽ναι αυτός ο άριστος και σοφότατος άνθρωπος και δεν θα έχει τις μεγαλύτερες τιμές εκ μέρους των;
Το ίδιο πραγματικώς μου φαίνεται πως κάνουν και κάθε άλλο παρά τους επιδοκιμάζω.

[426d] Και τί πάλι, δεν θαυμάζεις την παλικαριά και την ευκολία εκεινών που θέλουν κι έχουν την προθυμία να προσφέρουν τις εκδουλεύσεις των σε τέτοιες πόλεις;
Τους θαυμάζω βέβαια έξω από κείνους που θα γελαστούν απ᾽ αυτές και θα πιστέψουν πως είναι στ᾽ αλήθεια πολιτικοί, επειδή επαινούνται από τους πολλούς.

Πώς το λες αυτό; και δεν τους βρίσκεις τάχα δικαιολογημένους; ή φαντάζεσαι πως μπορεί ποτέ ένας άνθρωπος που δεν ξέρει να μετρά, αν άλλοι [426e] τέτοιοι πολλοί τού λένε πως είναι ψηλός τέσσερις πήχες, να μην το πιστέψει κι ο ίδιος;
Αυτό πάλι δεν το φαντάζομαι βέβαια.
Μην αγαναχτείς λοιπόν μαζί τους· γιατί είναι πραγματικώς αυτοί οι νοστιμότεροι απ᾽ όλους με τους νόμους των εκείνους, που λέγαμε πριν, πως σήμερα τους γράφουν κι αύριο τους διορθώνουν, με την ιδέα πως θα σταματήσουν έτσι τα αδικήματα στις ιδιωτικές συναλλαγές και στα άλλα που έλεγα τώρα, χωρίς να καταλαβαίνουν πως είναι το ίδιο σαν να κάνουν μια τρύπα μες στο νερό.
[427a] Και πραγματικώς τίποτ᾽ άλλο δεν κάνουν.

Όσο λοιπόν για μένα, ποτέ μου εγώ δεν φαντάστηκα πως θα ᾽πρεπε ο αληθινός νομοθέτης να ασχοληθεί με τέτοιου είδους νόμους, είτε μέσα σε κακοοργανωμένη είτε μέσα σε καλοοργανωμένη πολιτεία, γιατί στη μια καμιά ωφέλεια δε θα ᾽χαν και τίποτα παραπάνω δε θα πρόσθεταν, στην άλλη γιατί κι ένας οποιοσδήποτε θα μπορούσε να βρει τα περισσότερα απ᾽ αυτά κι άλλα πάλι από μόνα τους θα ᾽βγαιναν από τις προηγούμενες ενασχολήσεις των.
[427b] Τί λοιπόν θα μας υπολείπονταν ακόμη από τη νομοθεσία μας;

Για μας πια τίποτα· για τον Απόλλωνα όμως των Δελφών τα μεγαλύτερα και τα καλύτερα και τα σπουδαιότερα νομοθετήματα.
Τα ποιά δηλαδή;

Η ανέγερση ναών και οι θυσίες και οι λατρείες των θεών και ημιθέων και ηρώων, οι ταφές των νεκρών, και όσες άλλες τιμές πρέπει να προσφέρομε στους εκεί κάτω για να τους καλοκαρδίζουμε· γιατί τα τέτοια ούτ᾽ εμείς που θεμελιώνομε την πόλη τα γνωρίζομε, [427c] ούτε, αν έχομε νου, θ᾽ ακούσομε κανέναν άλλο, ούτε θα συμβουλευτούμε κανέναν άλλο εκτός από τον πατρικό μας οδηγητή· γιατί αυτός ο θεός που κάθεται, όπως ξέρομε, στο κέντρο της γης, στον Ομφαλό επάνω, είναι για όλους τους ανθρώπους ο πάτριος οδηγητής μας.
Καλά το λες· κι έτσι πρέπει να κάμομε.

Επιστροφή στο αρχικό πρόβλημα: Αναζήτηση της δικαιοσύνης

Να λοιπόν, ω γιε του Αρίστωνα, που θα σου ήταν θεμελιωμένη πια στην [427d] εντέλεια η πολιτεία μας. Και τώρα φρόντισε από πού θα βρεις φως αρκετό, προσκάλεσε μάλιστα και τον αδερφό σου και τον Πολέμαρχο να σε βοηθήσουν, για να ιδούμε μήπως ανακαλύψομε μες σ᾽ αυτήν πού τάχα να βρίσκεται η δικαιοσύνη και πού η αδικία και τί διαφέρουν η μια από την άλλη και ποιάν από τις δυο πρέπει να ᾽χει αποκτήσει εκείνος που θα είναι αληθινά ευτυχισμένος, αδιάφορο αν του το αναγνωρίσουν ή όχι όλοι, και θεοί και άνθρωποι.

Τίποτα δε μας λες τώρα, είπεν ο Γλαύκων, γιατί εσύ μόνος σου υποσχέθηκες να το αναζητήσεις αυτό, [427e] λέγοντας πως θα ήταν ασέβεια από μέρος σου να μη βοηθήσεις μ᾽ όλη του τη δύναμη και με κάθε τρόπο τη δικαιοσύνη.

Είναι αλήθεια πραγματικώς αυτό που μου θυμίζεις και έτσι βέβαια πρέπει να κάμω, ανάγκη όμως και σεις να δώσετε χέρι.
Δε θα λείψομε.

Ελπίζω λοιπόν πως έτσι θα κατορθώσουμε να το βρούμε: έχω την ιδέα πως αν η πολιτεία μας είναι θεμελιωμένη απάνω σε ορθές βάσεις, δεν μπορεί παρά να είναι στην εντέλεια καλή.
Ανάγκη πάσα.

Είναι λοιπόν φανερό πως πρέπει να έχει σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη.
Βεβαιότατα.

Ό,τι λοιπόν απ᾽ αυτά βρούμε μέσα της, το υπόλοιπο δε θα ᾽ναι εκείνο που δεν έχομε βρει;
[428a] Πώς όχι;

Η σοφία, η ανδρεία και η σωφροσύνη ως αρετές της πολιτείας

Όπως βέβαια και μέσα σ᾽ ό,τι άλλο, αν ζητούσαμε το ένα από τέσσερα πράγματα που περιέχει, όταν θα τύχαινε να το βρούμε και να το γνωρίσουμε αυτό πρώτα πρώτα, δε θα είχαμε ανάγκη από τίποτ᾽ άλλο, κι αν πάλι βρίσκαμε πρώτα τα τρία τα άλλα, θα καταλαβαίναμε απ᾽ αυτά και ποιό είναι εκείνο που ζητούμε· αφού είναι φως φανερό πως δεν είναι άλλο παρά εκείνο που έμεινε.
Πολύ σωστά.

Αφού λοιπόν κι αυτά που είπαμε πως έχει η πόλη μας είναι τέσσερα, δεν πρέπει να γίνει η έρευνά μας με τον ίδιο τρόπο;
Έτσι βέβαια είναι φανερό πως πρέπει.
Και λοιπόν το πρώτο πράγμα, που μου φαίνεται εμένα ολοφάνερο μες στην πόλη μας, είναι [428b] η σοφία· και παρουσιάζεται σχετικά μ᾽ αυτήν κατιτί αλλόκοτο.
Το ποιό;

Σοφή τωόντι μου φαίνεται η πόλη που περιγράψαμε, αφού ξέρει να κρίνει σωστά. Ή όχι;
Ναι.

Και όμως αυτό το πράγμα, το να ξέρει δηλαδή κανείς να κρίνει σωστά, είναι χωρίς αμφιβολία κάποια επιστήμη· γιατί όχι βέβαια η αμάθεια, αλλά η επιστήμη είναι εκείνη που κάνει τους ανθρώπους να κρίνουν σωστά.
Λογικότατα.

Πολλές όμως και κάθε λογής επιστήμες υπάρχουν μέσα στην πόλη.
Πώς όχι;

Και να πρέπει τάχα για την επιστήμη των ξυλουργών να δώσομε τον τίτλο της σοφίας και της ορθοφροσύνης στην πόλη μας;
[428c] Κάθε άλλο βέβαια, γιατί απ᾽ αυτή την επιστήμη θα της ταίριαζε ο τίτλος της ξυλουργικής.

Ώστε δεν μπορεί να ονομαστεί η πόλη σοφή για την επιστήμη που έχει να κρίνει σωστά πώς να γίνονται καλύτερα οι δουλειές της ξυλουργικής.
Όχι βέβαια.

Ή μήπως ίσως από την επιστήμη της για τα χάλκινα σκεύη, ή από καμιά άλλη τέτοια;
Από καμιά βέβαια από τις τέτοιες.

Ούτε λοιπόν από την επιστήμη που δουλειά της έχει τον καρπό που βγαίνει από τη γη θα τη λέγαμε σοφή αλλά γεωργική.
Μου φαίνεται.

Τί λοιπόν; Υπάρχει μες στην πολιτεία που θεμελιώσαμε εμείς κάποια επιστήμη που να την έχουν μερικοί μόνο από τους πολίτες, και που μ᾽ αυτήν κρίνει όχι για ένα [428d] κάποιο ιδιαίτερο πράγμα μες στην πόλη, αλλά για ολόκληρο τον εαυτό της, με ποιόν καλύτερο τρόπο να κανονίζει και τις εσωτερικές της υποθέσεις και τις σχέσεις της με τις άλλες πόλεις;
Υπάρχει βέβαια.

Και ποιά λοιπόν είναι αυτή η επιστήμη και ποιοί την έχουν;
Αυτή, που δουλειά της είναι να φυλάγει την πολιτεία και που την έχουν οι άρχοντες, που τους ονομάσαμε τώρα δα τέλειους φύλακες.
Απ᾽ αυτή λοιπόν την επιστήμη τί τίτλο δίνεις στην πόλη;
Τον τίτλο της ορθοφροσύνης και της πραγματικής σοφίας.

Τώρα, ποιοί νομίζεις πως θα μας είναι στην πόλη μέσα [428e] περισσότεροι: οι χαλκιάδες, ή αυτοί οι αληθινοί φύλακες;
Πολύ περισσότεροι βέβαια οι χαλκιάδες.
Και λοιπόν και από τους άλλους που παίρνουν τ᾽ όνομά τους από την όποια επιστήμη τους, δε θα είναι αυτοί οι φύλακες οι λιγότεροι;
Πολύ μάλιστα λιγότεροι.

Από τη μικρότατη λοιπόν αυτή τάξη που είναι ένα από τα τμήματά της και από την επιστήμη που υπάρχει σ᾽ αυτήν, δηλαδή στον προϊστάμενο και τον άρχοντα, θα είναι σοφή ολόκληρη η πολιτεία που θεμελιώθηκε σύμφωνα με τη φύση· και σε πολύ μικρό αριθμό δημιουργεί, καθώς φαίνεται, η φύση [429a] αυτό το γένος που έχει αποκλειστικό του προνόμιο εκείνη την επιστήμη, που μόνη απ᾽ όλες τις επιστήμες πρέπει να ονομάζεται σοφία.
Έτσι καθώς το λες, χωρίς την παραμικρότερη αμφιβολία.

Ιδού λοιπόν που βρήκαμε, και γω δεν ξέρω πώς, το ένα από τα τέσσερα αυτά, καθώς και το μέρος της πόλης, όπου έχει την έδρα του.
Όσο για μένα έχω την ιδέα πως έχει βρεθεί έτσι που να μη χρειάζεται πια τίποτα.
Μα κι η ανδρεία επίσης, κι αυτή η ίδια, και το μέρος της πόλης, όπου έχει την έδρα της, κι απ᾽ όπου πρέπει να ονομαστεί κι η πόλη ανδρεία, δεν είναι πολύ δύσκολο ν᾽ ανακαλυφθεί.
Πώς δηλαδή;

[429b] Σε ποιό άλλο μέρος της θα μπορούσε κανείς ν᾽ αποβλέψει για να ονομάσει την πόλη ή δειλή ή ανδρεία, παρά σε κείνο που στρατεύεται γι᾽ αυτήν και που την υπερασπίζεται;
Σε κανένα άλλο μέρος της βέβαια.

Γιατί, υποθέτω, αν οι άλλοι της πολίτες ήτανε δειλοί ή ανδρείοι, αυτό δε θα ᾽δινε το δικαίωμα να ονομαστεί η πόλη τέτοια ή τέτοια.
Όχι βέβαια.

Και ανδρεία λοιπόν είναι η πόλη χάρη σ᾽ ένα από τα μέρη της, γιατί σ᾽ εκείνο μέσα υπάρχει η δύναμη που θα σώζει για πάντα [429c] την ιδέα ως προς τα φοβερά πράγματα, πως είναι δηλαδή αυτά και τέτοιας λογής, όποια και όποιας λογής τα παράγγειλε ο νομοθέτης στο εκπαιδευτικό του σύστημα. Ή δεν το ονομάζεις αυτό ανδρεία;
Δεν πολυκατάλαβα αυτό που είπες· μα ξαναπέ το πάλι.

Ένα είδος σωτηρίας λέγω εγώ πως είναι η ανδρεία.
Και ποιό είναι το πράγμα που το σώζει;

Την ιδέα που έχομε αποχτήσει με το νόμο της ανατροφής για τα φοβερά πράγματα, ποιά δηλαδή είναι αυτά και τί λογής· και έλεγα σωτηρία για πάντα, το να την φυλάγει κανείς πέρα για πέρα, είτε σε λύπες, είτε σε [429d] χαρές είτε σ᾽ επιθυμίες είτε σε φόβους βρίσκεται, και να μην τη χάνει ποτέ του. Και με τί μου φαίνεται πως είναι όμοιο αυτό θα σου παραστήσω, αν θέλεις, με μια παρομοίωση.
Μα θέλω βέβαια.

Ξέρεις λοιπόν πως οι βαφείς, όταν θέλουν να βάψουν τα μαλλιά πορφυροκόκκινα, διαλέγουν πρώτα από τα τόσα χρώματα ένα είδος, τα λευκά, έπειτα τα υποβάλλουν με μεγάλη επιμέλεια σε όχι μικρή επεξεργασία, για να κρατήσουν όσο μπορεί περισσότερο το άνθος από το χρώμα, και έτσι τότε τα βάφουν. [429e] Και ό,τι βαφεί μ᾽ αυτόν τον τρόπο, δεν ξεθωριάζει έπειτα, και το πλύσιμο, ούτε χωρίς αλισίβες ούτε μ᾽ αλισίβες, δεν μπορεί να τα κάμει να χάσουν το άνθος της βαφής των· όσα όμως δεν βαφούν έτσι, ξέρεις δα πώς καταντούν, αν κανείς βάψει άλλο χρώμα μαλλιά, είτε και αυτά τα ίδια χωρίς να τα επεξεργαστεί πριν.
Ναι, ξέρω· γίνονται σαν ξεπλυμένα και μια αηδία.

Ένα τέτοιο λοιπόν πράγμα να υποθέσεις πως εκάναμε όσο μας ήταν μπορετό και μείς, όταν διαλέγαμε τους στρατιώτες μας και [430a] τους ανατρέφαμε με τη μουσική και τη γυμναστική. Μήτε άλλο τίποτα να νομίζεις πως ζητούσαμε μ᾽ αυτή μας την προσπάθεια, παρά πώς να πεισθούν και να δεχτούν μες στην ψυχή τους όσο γίνεται καλύτερα τους νόμους, όπως τα μαλλιά τη βαφή, για να μην ξεθωριάσει ποτέ η ιδέα τους για τα φοβερά και για όλα τ᾽ άλλα, μια που και την κατάλληλη φύση και την κατάλληλη ανατροφή έχουν πάρει, και να μην τους ξεπλένουν τη βαφή τα σαπουνίσματ᾽ αυτά, ούτε η ηδονή, που είναι ικανή να το κάμει ασφαλέστερα από το κάθε σαπουνόχωμα [430b] και τη θολόσταχτη, ούτε η λύπη ούτε ο φόβος ούτε και καμία άλλη επιθυμία. Αυτή λοιπόν τη δύναμη και την παντοτεινή διατήρηση της ορθής και σύμφωνης με τους νόμους ιδέας για τα φοβερά και όχι πράγματα, αυτή είναι που ονομάζω και παραδέχομαι εγώ τουλάχιστον ανδρεία, εκτός αν εσύ έχεις καμιάν αντίρρηση.
Απολύτως καμιά· γιατί υποθέτω πως κάθε άλλο παρά το όνομα της ανδρείας θα ᾽δινες σ᾽ αυτή που λέμε την ιδέα, ούτε θα τη νόμιζες καθόλου νόμιμη, αν δεν είχε αποκτηθεί με την ανατροφή και την εκπαίδευση, όπως έξαφνα συμβαίνει με τη γενναιότητα των ζώων και των ανδραπόδων.
[430c] Έχεις απόλυτα δίκιο σ᾽ αυτό που λες.
Έτσι λοιπόν παραδέχομαι πως αυτό είναι ανδρεία.

Παραδέξου ακόμα πως είναι και πολιτική αρετή, και τότε θα είναι σωστότερος ο ορισμός σου· γι᾽ αυτό όμως θα μπορούσαμε, αν θέλεις, να συζητήσομε καλύτερα καμιάν άλλη φορά. Γιατί δεν πρόκειται τώρα γι᾽ αυτό το ζήτημα, αλλά για τη δικαιοσύνη· ώστε, όσο για κείνο, υποθέτω πως μπορούμε να θεωρήσομε αρκετή τη συζήτηση.
Καλά λες.

Μας μένουν λοιπόν ακόμα δυο πράγματα, που πρέπει να ζητήσομε να δούμε μες στην [430d] πόλη μας: η σωφροσύνη, κι εκείνο που γι᾽ αυτό ακριβώς κάνομε όλη αυτή την εξέταση, η δικαιοσύνη.
Βεβαιότατα.

Πώς λοιπόν θα μπορούσαμε να βρούμε τη δικαιοσύνη, για να μην έχομε ανάγκη πια να κάνομε λόγο για τη σωφροσύνη;
Εγώ τουλάχιστο ούτε ξέρω, ούτε θα ήθελα να βρεθεί αυτή πρώτα, αφού δεν θα υπήρχε τότε λόγος να εξετάσομε κατόπι τη σωφροσύνη· μα αν θέλεις να ευχαριστήσεις και μένα, εξέτασέ την αυτήν πριν από κείνη.
[430e] Θα είχα άδικο να μην το θελήσω.
Άρχισε λοιπόν την εξέταση.

Ας την αρχίσω· κι όσο μπορώ να δω από δω που βρισκόμαστε, μοιάζει, περισσότερο από τα δύο προηγούμενα, με κάποια συμφωνία και αρμονία.
Πώς;

Σαν ένα κάποιο έμορφο συγύρισμα να είναι η σωφροσύνη και συγκρατημός για μερικές ηδονές και επιθυμίες, όπως εννοούν όταν λέγουν για κάποιον, και ᾽γω δεν ξέρω πώς, ότι είναι καλύτερος από τον εαυτό του και άλλα τέτοια, που φαίνονται σα σκιαγραφία μάλλον αυτής της αρετής. Δεν είναι έτσι;
Πάρα πολύ μάλιστα.

Δεν είναι όμως γελοίο αυτό το «καλύτερος από τον εαυτό του»; Γιατί εκείνος που είναι καλύτερος από τον εαυτό του θα ήταν φυσικά και χειρότερος από τον εαυτό του και ο χειρότερος καλύτερος, [431a] αφού και στις δύο περιστάσεις γίνεται λόγος για το ίδιο πρόσωπο.
Πώς όχι;

Μα μου φαίνεται να θέλει να πει αυτός ο λόγος πως υπάρχει μέσα στην ψυχή του ίδιου ανθρώπου κατιτί το καλύτερο και κατιτί το χειρότερο και όταν επικρατήσει εκείνο που φυσικά είναι το καλύτερο, τότε λέμε το «καλύτερος από τον εαυτό του»· και είναι έπαινός του αυτό. Όταν όμως ή από κακή εκπαίδευση ή από κάποια κακή συναναστροφή, νικηθεί το καλύτερο, που θα είναι μικρότερο από το παραπανίσιο το [431b] χειρότερο, το έχομε για κατηγορία αυτό και τον ονομάζομε τότε «χειρότερο από τον εαυτό του» και ακόλαστον εκείνον που βρίσκεται σ᾽ αυτή την κατάσταση.
Κι έτσι φαίνεται πραγματικώς.

Παρατήρησε λοιπόν τώρα τη νέα μας πόλη και θα βρεις πως υπάρχει μες σ᾽ αυτή το πρώτο απ᾽ αυτά. Γιατί με το δίκιο θα πεις πως ονομάζεται καλύτερη από τον εαυτό της, αφού, σ᾽ εκείνο όπου επικρατεί το καλύτερο από το χειρότερο, σ᾽ αυτό πρέπει να δίνομε τον τίτλο της σωφροσύνης και να τ᾽ ονομάζομε καλύτερο από τον εαυτό του.
Μα το παρατηρώ κι έτσι είν᾽ αλήθεια.

Αλήθεια όμως είναι ακόμα πως τις πολλές και λογής λογής επιθυμίες και [431c] ηδονές και λύπες θα τις έβρισκε κανείς στα παιδιά προπάντων και στις γυναίκες και στους υπηρέτες και στον κατώτερο όχλο εκείνων που με το όνομα μόνο είναι ελεύθεροι.
Πραγματικώς.

Ενώ τις απλές και μετρημένες, που τις κυβερνά με νου και ορθοφροσύνη το λογικό, θα τις πετύχεις σε λίγους μόνο και σε κείνους ακριβώς που είναι από φυσικό τους άριστοι και πήραν και την καλύτερη ανατροφή.
Αλήθεια.

Δε βλέπεις λοιπόν πως κι αυτά σού τα έχει η πόλη μας και πως μες σ᾽ αυτήν υποτάσσονται οι επιθυμίες των πολλών [431d] και των χειρότερων στις επιθυμίες και τη φρόνηση που στολίζει τους ολιγότερους και χρηστότερους;
Το βλέπω.

Ώστε αν μπορούμε να πούμε για μια πόλη πως είναι ανώτερη και από τις ηδονές και από τις επιθυμίες και από τον εαυτό της τον ίδιο, πρέπει και για τη δική μας να το πούμε αυτό.
Χωρίς την παραμικρότερη αμφιβολία.

Δεν θα της άξιζε λοιπόν σύμφωνα μ᾽ όλα αυτά και ο τίτλος της σωφροσύνης;
Και πολύ μάλιστα.

Κι αν ακόμα πάλι σε μιαν άλλη πόλη τύχαινε να βρίσκονται σύμφωνοι και [431e] οι άρχοντες και οι υπήκοοι στην ιδέα για το ποιοί πρέπει να κυβερνούν, και στη δική μας θα επικρατούσε αυτή η συμφωνία. Ή δεν το παραδέχεσαι;
Και πάρα πολύ μάλιστα.

Και σε τέτοια περίπτωση, σε ποιούς από τους πολίτες θα πεις πως υπάρχει η σωφροσύνη, στους άρχοντες ή στους αρχομένους;
Μα και στους δυο υποθέτω.

Βλέπεις λοιπόν πως δεν πέσαμε έξω στη μαντεία μας πρωτύτερα, όταν λέγαμε πως με κάποιαν αρμονία παρόμοια είναι η σωφροσύνη;
Πώς δα;

Γιατί δεν είναι όπως η ανδρεία και η σοφία, που βρίσκεται καθεμιά τους [432a] σε μια μόνο τάξη μες στην πόλη και την κάνουν, καθώς ελέγαμε, ή ανδρεία ή σοφή, αλλά η σωφροσύνη είναι απλωμένη καθαυτό απάνω σ᾽ όλη την πόλη κι έχει την ιδιότητα να παράγει μια διαπασών αρμονία ανάμεσα και στην ανώτερη και στην κατώτερη και στη μεσαία τάξη, είτε, αν θέλεις, ως προς τη φρόνηση, είτε αν θέλεις, ως προς τη δύναμη, είτε ως προς τον αριθμό ή τα χρήματα είτε σε ό,τι άλλο από τα τέτοια· ώστε μ᾽ όλο μας το δίκιο θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή η ομόνοια είναι η σωφροσύνη, μια συμφωνία δηλαδή ανάμεσα στο φυσικά χειρότερο και καλύτερο απάνω στο ζήτημα: ποιό απ᾽ τα δυο τους πρέπει να ᾽χει την εξουσία και μες στην πόλη και μες στο κάθε άτομο.
[432b] Είμαι απολύτως σύμφωνος.

Πολύ καλά· ώστε έχομε ανακαλύψει τα τρία είδη μες στην πόλη, όπως έτσι τουλάχιστο μας φαίνεται· εκείνο τώρα που μένει ακόμα, για να μετέχει και μ᾽ αυτό η πόλη μας στην αρετή, ποιό να είναι τάχα; Φανερό βέβαια πως αυτό είναι η δικαιοσύνη.
Φανερό.

Λοιπόν τώρα, Γλαύκων, πρέπει να σταθούμε σα να ᾽μαστε κυνηγοί ολόγυρ᾽ απ᾽ το θάμνο και να ᾽χομε τα μάτια μας τέσσερα μήπως μας ξεφύγει από καμιά μεριά η δικαιοσύνη και χαθεί και γίνει άφαντη. [432c] Γιατί εδώ κάπου βέβαια είναι κρυμμένη. Κοίτα λοιπόν και βάλε όλη σου την προσοχή μήπως τυχόν τη δεις εσύ πρωτύτερα και με ειδοποιήσεις κι εμένα.
Μακάρι να μπορούσα· θα ήταν καλύτερα για μένα, αν μ᾽ έπαιρνες για ακόλουθό σου, για να μπορώ να βλέπω όσα θα μου δείχνεις εσύ.
Κάμε λοιπόν μαζί μου την προσευχή σου κι ακολούθα με.
Έτσι θα κάμω, μόνο τράβα μπρος.

Ναι, μα πολύ κακοπέραστος μου φαίνεται ο τόπος και ολοΐσκιωτος· μεγάλη αλήθεια η σκοτεινιά και δύσκολα θα μπορέσομε να ψάξομε. Αλλά όμως ας προχωρήσουμε.
[432d] Εμπρός λοιπόν.

Η δικαιοσύνη και η αδικία μέσα στη ζωή της πολιτείας

Κι εγώ, αφού κοίταξα δεξιά αριστερά, α, α, φώναξα, Γλαύκων, σαν να μου φαίνεται πως είμαστε πάνω σε κάτι χνάρια και πολύ πιστεύω πως δε θα μας ξεφύγει έτσι εύκολα.
Χαράς ευαγγέλια λοιπόν.

Μα πώς αλήθεια την πάθαμε σα βλάκες!
Τί πράγμα πάθαμε;

Ώρες τώρα απαρχής μου φαίνεται πως κυλιόταν μπρος στα πόδια μας και μεις, οι γελοίοι, δεν το βλέπαμε· καθώς μερικοί κάποτε ψάχνουν να βρουν [432e] κάτι που κρατούν στο χέρι τους, έτσι κι εμείς δε στρέφαμε τα μάτια μας αμέσως απάνω του, μα κάπου αλλού μακριά, έτσι που ίσως και να μας ξέφευγε.
Τί εννοείς δηλαδή;

Να· μου φαίνεται πως ενώ τόση ώρα μιλούσαμε και ακούαμε γι᾽ αυτό το πράγμα, δε μπορούσαμε να καταλάβομε κι εμείς οι ίδιοι πως γι᾽ αυτό κατά κάποιο τρόπο μιλούσαμε.
Είναι πολύ μακρύ το προοίμιο για έναν που έχει τόση επιθυμία ν᾽ ακούσει.

[433a] Μα άκουσε να δεις αν έχω δίκιο. Εκείνο δηλαδή που απαρχής, όταν θεμελιώναμε την πόλη μας, ορίσαμε πως πρέπει να κάνει παντοτινά ο καθένας, εκείνο είναι, καθώς μου φαίνεται, ή κάτι αυτού του είδους, η δικαιοσύνη. Ορίσαμε δηλαδή και πολλές φορές, αν θυμάσαι, το επαναλάβαμε, πως ο καθένας μ᾽ ένα μόνο από τα διάφορα επαγγέλματα, που είναι στην πόλη, χρωστά να καταγίνεται, μ᾽ εκείνο που θα ήταν από φυσικού του πιο επιτήδειος να κάνει.
Ναι, το λέγαμε.

Και πραγματικώς, ότι αυτό είναι δικαιοσύνη, το να καταγίνεται δηλαδή κανείς μόνο με τη δουλειά του και να μην ανακατεύεται με πολλές δουλειές, και από πολλούς άλλους [433b] το έχομε ακούσει κι εμείς οι ίδιοι το ᾽χομε πει πολλές φορές.
Αλήθεια, το ᾽χομε πει.

Αυτό λοιπόν, φίλε μου, καταντά τρόπον τινά να είναι δικαιοσύνη: το να κάνει κανείς τη δική του τη δουλειά. Και ξέρεις από πού το συμπεραίνω;
Όχι, μα λέγε ν᾽ ακούσω.

Μου φαίνεται πως ό,τι μένει στην πόλη υπόλοιπο, ύστερ᾽ από κείνα που εξετάσαμε, δηλαδή ύστερ᾽ από τη σωφροσύνη, την ανδρεία και τη φρόνηση, είναι ακριβώς εκείνο που έδωσε τη δύναμη και σ᾽ όλα τα άλλα να γεννηθούν και που τους εξασφαλίζει, μια που γεννήθηκαν, τη διατήρησή τους, όσον καιρό τουλάχιστο διατηρείται και το ίδιο [433c] μες στην πόλη. Και είχαμε αλήθεια πει πως ό,τι θα μείνει, αφού βρίσκαμε τα τρία άλλα, αυτό θα ήταν η δικαιοσύνη.
Χωρίς καμιά αμφιβολία.

Και όμως αν χρειάζονταν να βγάλει κανείς την απόφασή του, ποιό απ᾽ αυτά είν᾽ εκείνο που θα καταστήσει την πόλη μας όσο παίρνει τελειότερη, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να κρίνει, αν είναι ή η ομοφωνία ανάμεσα στους άρχοντες και τους αρχομένους, ή η διατήρηση της νόμιμης ιδέας που φυτεύτηκε μέσα στις ψυχές των στρατιωτών για τα πράγματα που πρέπει να φοβούνται είτε όχι, ή [433d] η φρόνηση και η άγρυπνη επίβλεψη των αρχόντων, ή αν εκείνο προπάντων κάνει την πόλη τελειότατη, όταν υπάρχει μες στην ψυχή και παιδιού και γυναίκας και δούλου και ελεύθερου και τεχνίτη και άρχοντα και υπηκόου, το να είναι δηλαδή ένας ο καθένας και να κάνει τη δουλειά τη δική του χωρίς ν᾽ ανακατεύεται με άλλες.
Δύσκολο, αλήθεια, ν᾽ αποφασίσει κανείς· δε λέγω όχι.

Ισοδύναμος, λοιπόν, συναγωνιστής μες στην πόλη με τη σοφία και τη σωφροσύνη και την ανδρεία της, για ν᾽ αποχτήσει την τέλειά της αρετή, είναι, καθώς φαίνεται, και η δύναμη να περιορίζεται ο καθένας στα έργα του.
Βεβαιότατα.

Αυτός λοιπόν ο ισοδύναμος για την απόχτηση της τέλειας αρετής [433e] συναγωνιστής δεν θα παραδεχτείς πως είναι η δικαιοσύνη;
Θέλει και ρώτημα;

Κοίτα τώρα αν θα φτάσομε στο ίδιο συμπέρασμα κι απ᾽ αυτό το δρόμο: τις δίκες μες στην πόλη δεν θα τις αναθέσεις βέβαια στους άρχοντες;
Μα σε ποιούς άλλους;

Και θα επιθυμούν τάχα αυτοί τίποτ᾽ άλλο περισσότερο, όταν δικάζουν, παρά ούτε να παίρνει κανείς τα ξένα πράγματα ούτε να χάνει τα δικά του;
Τίποτ᾽ άλλο, παρ᾽ αυτό.

Γιατί αυτό είναι το δίκιο;
Ναι.

Ώστε κι από τούτο θα μπορούσαμε να συμφωνήσομε [434a] πως δικαιοσύνη είναι το να έχει κανείς και να κάνει τη δική του τη δουλειά και ό,τι του ταιριάζει.
Έτσι είναι.

Κοίταξε τώρα αν και σ᾽ αυτό συμφωνείς μαζί μου: αν ένας υποδηματοποιός επιχειρεί να κάνει την εργασία του ξυλουργού, ή ο ξυλουργός του υποδηματοποιού, παίρνοντας ο ένας του άλλου τα εργαλεία και τα κέρδη, ή και αν ο ίδιος επιχειρεί να κάνει και τις δυο δουλειές και γίνει αυτή η αλλαγή σ᾽ όλα τ᾽ άλλα επαγγέλματα, σου φαίνεται τάχα πως θα μπορούσε αυτό να φέρει καμιά μεγάλη βλάβη στην πόλη;
Όχι πολύ μεγάλη.

Μα όταν όμως, νομίζω, ένας προορισμένος από τη φύση να είναι τεχνίτης, ή ένας άλλος [434b] χρηματιστής, το πάρει έπειτ᾽ απάνω του ή για τα πλούτη του, ή για το μεγάλο κόμμα του, ή τη δύναμή του, ή για ό,τι άλλο τέτοιο, και επιχειρήσει να μπει στην τάξη του στρατιωτικού, ή ο στρατιωτικός στην τάξη του βουλευτή ή του άρχοντα, χωρίς να είναι άξιος, και παίρνουν αυτοί ο ένας του άλλου τα εργαλεία και τις τιμές, ή όταν ο ίδιος επιχειρεί να κάνει όλ᾽ αυτά μαζί, τότε θα παραδεχτείς και συ, υποθέτω, πως αυτή η μεταβολή και η πολυπραγμοσύνη των θα είναι η καταστροφή της πολιτείας.
Εξάπαντος.

Ώστε αυτή η πολυπραγμοσύνη και το ανεκάτωμα [434c] μεταξύ των τών τριών ειδών που υπάρχουν μες στην πόλη είναι η μεγαλύτερή της βλάβη, και πολύ σωστά θα μπορούσε να ονομαστεί το πιο μεγάλο κακούργημα που θα είχε να πάθει.
Χωρίς την ελάχιστη αμφιβολία.
Το μεγαλύτερο λοιπόν αυτό κακούργημα που θα μπορούσε να κάμει κανείς στην πόλη του δε θα το ονομάσεις αδικία;
Πώς όχι;

Αυτό λοιπόν είναι η αδικία· μα ας πάρομε τώρα το πράγμα και αντίστροφα: όταν καθεμιά από τις τρεις τάξεις, εργατικοί, επίκουροι και φύλακες, περιορίζεται στα έργα της, και ο καθένας μες στην πόλη κοιτάζει τη δική του μόνο δουλειά, αυτό θα ήταν, αντίθετα με το άλλο, δικαιοσύνη και θα έκανε δίκαιη την πόλη.
[434d] Κι εγώ το παραδέχομαι πως δε μπορεί να είναι αλλιώς παρά έτσι.

Ο δίκαιος άνθρωπος

Ας μη λέμε όμως ακόμα πως είναι απολύτως αναμφισβήτητο, αλλ᾽ αν, κι όταν εφαρμοστεί αυτό το είδος απάνω στον καθέναν άνθρωπο, το παραδεχτούμε πως είναι κι εκεί δικαιοσύνη, τότε πια θα είμαστε σύμφωνοι —γιατί τί άλλο θα είχαμε να πούμε;— ειδεμή, θα κοιτάξομε να σκεφθούμε τίποτε άλλο. Προς το παρόν ας βγάλομε ως πέρα τη σκέψη που παραδεχτήκαμε για ορθή, ότι δηλαδή, αν επιχειρούσαμε να βρούμε τη δικαιοσύνη πρώτα σε κανένα από τα μεγαλύτερα που την έχουν, θα ήταν δυνατό να καταλάβομε ευκολότερα τί πράγμα είναι και στον κάθε άνθρωπο και [434e] δεχτήκαμε για τέτοιο μεγαλύτερο την πόλη, κι έτσι τη θεμελιώσαμε όσο μπορούσαμε πιο τέλεια, γιατί πάρα πολύ καλά ξέραμε πως δε μπορούσε παρά να βρίσκεται μέσα σε μια τέτοια. Εκείνο λοιπόν που βρήκαμε εκεί ας το μεταφέρομε και στον ένα, κι αν εφαρμόζεται απολύτως κι εδώ, πάει καλά· αν όμως ήθελε παρουσιαστεί τίποτε άλλο στον ένα, τότε ξαναγυρίζομε πάλι στην πόλη κι αρχίζομε νέα δοκιμή, και [435a] ίσως συγκρίνοντάς τα το ένα κοντά στο άλλο και τρίβοντάς τα μεταξύ τους, να κατορθώναμε να ξεπηδήσει, καθώς η φλόγα από τα πυρεία, κι από μέσα τους η δικαιοσύνη· κι αφού έτσι φανερωθεί, θα είναι πια τέλεια βεβαιωμένη για μας η ύπαρξή της.
Αυτός, αλήθεια, που λες είναι ο σωστός δρόμος κι έτσι ας κάμομε.

Άραγε λοιπόν, αν ένα αντικείμενο μεγαλύτερο κι ένα μικρότερο τα πει κανείς πως είναι το ίδιο πράγμα και τα δυο, είναι ανόμοια ή όμοια ως προς εκείνη την ιδιότητα που τα κάνει το ίδιο πράγμα και τα δυο;
Όμοια βέβαια.

[435b] Ώστε και ο δίκαιος άνθρωπος, ως προς αυτή την ιδιότητα της δικαιοσύνης, καμιά διαφορά δεν θα ᾽χει από τη δίκαιη πόλη, αλλά θα είναι όμοιός της.
Μάλιστα, όμοιός της.

Παραδεχτήκαμε όμως πως μια πόλη είναι δίκαιη, όταν από τα τρία είδη φυσική ιδιοσυγκρασίας, που υπάρχουν μέσα της, το καθένα τους έκανε τη δουλειά του· και της αποδώσαμε πάλι την ιδιότητα της σωφροσύνης και της ανδρείας και της σοφίας για κάποιους άλλους χαρακτήρες και συνήθειες που παρουσιάζουν αυτά τα τριών ειδών φυσικά.
Αλήθεια.

Το ίδιο λοιπόν, φίλε μου, θα αξιώσομε και για τον ένα άνθρωπο, όταν έχει δηλαδή αυτές τις ίδιες ιδιότητες [435c] μες στην ψυχή του, πως είναι σωστό, γι᾽ αυτή την ομοιότητα, ν᾽ αξιωθεί να πάρει εκείνες τις ίδιες ονομασίες με την πόλη.
Ανάγκη πάσα.

Να λοιπόν πάλι, φίλε μου, που πέσαμε σ᾽ ένα δύσκολο σχετικά με την ψυχή ζήτημα, αν έχει δηλαδή αυτές τις τρεις ιδιότητες μέσα της είτε όχι.
Και βέβαια δεν μου φαίνεται πολύ εύκολο· γιατί είναι ίσως αληθινή, Σωκράτη, η παροιμία που λέει: όλα τα καλά δύσκολα.
Έτσι φαίνεται· και να ξέρεις καλά, Γλαύκων, πως, όπως [435d] εγώ τουλάχιστο φαντάζομαι, μ᾽ αυτή τη μέθοδο που μεταχειριζόμαστε τώρα στη συζήτηση, υπάρχει φόβος να μην πετύχομε το ολωσδιόλου σωστό· γιατί είναι άλλος μακρύτερος και περισσότερος ο δρόμος που θα μας οδηγούσε εκεί· ίσως όμως και ν᾽ αξίζει κι αυτή η μέθοδος σχετικά μ᾽ όσα είπαμε και συζητήσαμε πρωτύτερα.
Δε θα ᾽τανε αρκετό κι αυτό; εγώ τουλάχιστο θα ήμουν, προς το παρόν, και μ᾽ αυτό ικανοποιημένος.
Μα τότε λοιπόν ακόμα παραπάνω κι εγώ.
Μην αποκάνεις λοιπόν, μόνο άρχισε την εξέταση.

[435e] Δεν είναι τάχα απόλυτη ανάγκη να παραδεχτούμε πως τα ίδια ιδιώματα και συνήθεια υπάρχουν μέσα στον καθένα από μας όποια και μες στην πόλη; γιατί βέβαια δεν έχουν ερθεί απ᾽ αλλού και σ᾽ αυτή· επειδή θα ήτανε γελοίο να φανταστεί κανείς πως ο θυμοειδής έξαφνα χαρακτήρας που αποδίδουν σε μερικά έθνη, όπως στους Θράκες και στους Σκύθες και γενικά στους βορινούς λαούς, ή η φιλομάθεια, που θα μπορούσε [436a] κανείς ν᾽ αποδώσει στο δικό μας προπάντων έθνος, ή η φιλοχρηματία, που θα μπορούσαμε να πούμε πως χαρακτηρίζει κυρίως τους Φοίνικες και τους Αιγυπτίους, δεν έχουν την αρχή τους από τους πολίτες, για να βρίσκουνται και μες στις πόλεις των.
Βεβαιότατα.

Ώστε έτσι είναι το πράγμα και δεν παρουσιάζει καμιά δυσκολία να το καταλάβει κανείς.
Όχι βέβαια.

Απ᾽ εδώ όμως αρχίζει η δυσκολία: αν δηλαδή με την ίδια ενέργεια της ψυχής κάνομε το καθετί, ή με ιδιαίτερη για το καθένα απ᾽ αυτά τα τρία· άλλη είναι η δύναμη της ψυχής, που μ᾽ αυτή μαθαίνομε, άλλη που μ᾽ εκείνη θυμώνομε, άλλη που γεννά μέσα μας την επιθυμία της τροφής, τις γενετήσιες ηδονές και όλα [436b] τα παρόμοια, ή με ολάκερη την ψυχή κάνομε το καθένα απ᾽ αυτά, όταν αιστανθούμε την ορμή να το κάμομε; Νά ποιό είναι δύσκολο να το ορίσομε με όλη την ακριβολογία που χρειάζεται.
Το βλέπω κι εγώ.

Ιδού λοιπόν πώς λέω εγώ να δοκιμάσομε να βρούμε αν είναι οι ίδιες αυτές οι τρεις δυνάμεις, ή διαφορετική η καθεμιά τους.
Πώς;

Είναι ολοφάνερο πως το ίδιο πρόσωπο δε θα μπορούσε τον ίδιο καιρό να κάνει ή να πάσχει αντίθετα πράγματα, μέσα τουλάχιστο στο ίδιο μέρος του εαυτού του ή σχετικά με το ίδιο αντικείμενο· ώστε, αν βρούμε να γίνεται πουθενά αυτό το πράγμα, θα συμπεράνομε πως δεν ήταν μια και η ίδια αυτές [436c] οι δυνάμεις, αλλά πολλές.
Έστω.

Πρόσεξε τώρα αυτό που λέω.
Λέγε το.

Να στέκεται και να είναι τον ίδιον καιρό ακίνητο το ίδιο πράγμα και με ίδιο μέρος του εαυτού του μπορεί άραγε να γίνει ποτέ;
Καθόλου.

Ας το καθορίσομε όμως ακόμα πιο καθαρά, για να μη μας γεννηθεί καμιά διαφωνία όταν προχωρήσομε παραπέρα. Αν δηλαδή μας έλεγε κάποιος για έναν άνθρωπο, που ενώ στέκει, κουνεί τα χέρια του και το κεφάλι, πως ο ίδιος και στέκεται και κουνιέται μαζί, δε θα του κάναμε την παρατήρηση πως [436d] δεν πρέπει να το λέει έτσι, αλλά πως ένα του όποιο μέρος είναι ακίνητο και ένα άλλο κουνιέται; Έτσι δεν είναι;
Έτσι είναι.

Κι αν λοιπόν ο ίδιος για να κάμει, έτσι παιχνιδιάρικα, ακόμη μεγαλύτερη επίδειξη λεπτολογίας μάς έλεγε πως η σβούρα τουλάχιστο ολόκληρη και κουνιέται και στέκεται τον ίδιον καιρό, όταν στρέφεται με ακίνητα μπηγμένο το κέντρο της επάνω στο ίδιο σημείο, και ότι το ίδιο κάνει και όποιο άλλο στρέφεται γύρω από τον άξονά του χωρίς ν᾽ αλλάζει θέση, δε θα το παραδεχτούμε βέβαια, επειδή αυτά [436e] δεν μένουν ακίνητα ούτε στρέφονται με το ίδιο μέρος του εαυτού των, αλλά θα πούμε πως ξεχωρίζομε στα πράγματα αυτά τα δυο μέρη, τον ίσιο τον άξονα και την κυκλική περιφέρεια, και πως με το ίσιο τους μέρος στέκουν ακίνητα, επειδή αυτό δεν γέρνει από καμιά μεριά, ενώ με την κυκλική τους περιφέρεια στρέφονται έναν γύρο· όταν όμως η ευθεία γραμμή του άξονά τους κλίνει είτε δεξιά είτε αριστερά είτε μπρος είτε πίσω, ενώ εξακολουθούν τον ίδιο καιρό να στρέφονται, τότε με κανένα τους μέρος δεν μπορούμε να πούμε πως στέκουν.
Και πολύ σωστά.

Ώστε ό,τι και να μας πουν απ᾽ αυτά, δε θα μας κάμει να τα σαστίσομε, ούτε θα μας πείσει περισσότερο, πως είναι ποτέ δυνατόν το ίδιο πράγμα την ίδια ώρα και με το ίδιο μέρος [437a] του εαυτού του και ως προς το ίδιο αντικείμενο να κάνει ή να πάσχει τα αντίθετα.
Και μένα βέβαια δε θα με πείσει ποτέ.
Μολαταύτα, για να μην είμαστε αναγκασμένοι να εξετάζομε και ανασκευάζομε όλες αυτές τις αντιρρήσεις και να χάνομε έτσι άδικα τον καιρό μας, ας δεχτούμε για σωστή την υπόθεση πως έτσι είναι το πράγμα κι ας προχωρήσομε παρακάτω, με τη συμφωνία πως, αν κάπου βρεθεί πως δεν είναι αυτά έτσι όπως τα δεχτήκαμε, όλα τα συμπεράσματα που βγαίνουν απ᾽ αυτή την υπόθεση θα τα θεωρήσομε άκυρα.
Έτσι πρέπει να κάνομε.

[437b] Λέγε μου λοιπόν τώρα: το να δείχνει κανείς πως θέλει κάτι, με το να δείχνει πως δεν το θέλει, και το να επιθυμεί να πάρει κατιτί, με το να αρνιέται να το πάρει, και το να δέχεται πρόθυμα, με το να το αποστρέφεται, θα τις πάρεις όλες αυτές τις ενέργειες ή τα πάθη (γιατί ως προς αυτό δεν υπάρχει καμιά διαφορά) για πράγματα αντίθετα μεταξύ τους ή όχι;
Μα βέβαια αντίθετα.

Τί λοιπόν; την πείνα και τη δίψα και όλες γενικά τις επιθυμίες καθώς πάλι και τη θέληση και τη βούληση, δε θα τα βάλεις όλ᾽ αυτά [437c] κάπου εκεί μαζί με αυτές τις ιδιότητες που αναφέραμε τώρα δα; Δε θα πεις, παραδείγματος χάρη, πως η ψυχή του ανθρώπου που επιθυμεί κατιτί αισθάνεται ένα σπρώξιμο προς εκείνο που επιθυμεί, ή πως δέχεται πρόθυμα το πράγμα που θα ήθελε να το έχει, ή πως πάλι, σε περίπτωση που θέλει κάτι ν᾽ αποχτήσει, δίνει έτσι μ᾽ ένα νεύμα στον εαυτό της τη συγκατάθεσή της, σαν να τη ρωτούσε κάποιος, δείχνοντας έτσι όλη της τη λαχτάρα για την απόχτησή του;
Μάλιστα.

Τί δε; το να μην ορέγεται, το να μη θέλει, το να μην επιθυμεί δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να αποστρέφεται και να σπρώχνει μακριά της, και δε θα βάλομε αυτές τις ενέργειες της ψυχής σ᾽ όλα τα αντίθετα μ᾽ εκείνα που είπαμε πριν;
[437d] Πώς όχι;

Αφού έτσι είναι το πράγμα, δε θα πούμε λοιπόν πως έχομε ένα είδος επιθυμίες και ανάμεσα σ᾽ αυτές δυο προπάντων φανερότερες, εκείνες που λέμε πείνα και δίψα;
Θα πούμε.

Και πως η μια είναι επιθυμία πιοτού κι η άλλη τροφής;
Ναι.

Κι όσο είναι αυτό η δίψα, είναι άραγε επιθυμία της ψυχής για τίποτα περισσότερο απ᾽ αυτό που λέγαμε; Δηλαδή η δίψα είναι άραγε δίψα ζεστού ή κρύου ή πολλού ή λίγου πιοτού, ή και μ᾽ ένα λόγο ενός τέτοιου ή τέτοιου πιοτού; Ή, αν μαζί με τη δίψα [437e] υπάρχει και η έννοια της ζέστης, ήθελε παρουσιάσει και την πρόσθετη επιθυμία του ψυχρού, καθώς και την επιθυμία του ζεστού, αν είχε μαζί της την έννοια της ψυχρότητας; Και αν με την παρουσία της εννοίας του πολλού είναι πολλή η δίψα, θα γεννήσει την επιθυμία του πολλού πιοτού, και αν είναι λίγη του λίγου; Η καθαυτό όμως δίψα δε θα ήταν ποτέ επιθυμία για κανένα άλλο πράγμα παρά για κείνο που είναι το φυσικό της αντικείμενο, δηλαδή απλώς του πιοτού, καθώς και η πείνα απλώς της τροφής.
Μάλιστα, έτσι είναι· η καθεμιά καθαυτό επιθυμία είναι επιθυμία μόνο του καθαυτό φυσικού της αντικειμένου· το να είναι όμως το αντικείμενο αυτό τέτοιο ή τέτοιο, το χρωστά στις πρόσθετες εκείνες έννοιες.

[438a] Πρόσεξε μόνο μη μας βρει κανείς πως δεν το ᾽χομε ξεκαθαρίσει καλά το ζήτημα και μας κάμει να τα χάσουμε, αν μας πει πως κανείς δεν επιθυμεί απλώς πιοτό, αλλά καλό πιοτό, και όχι φαΐ, αλλά καλό φαΐ. Γιατί όλοι φυσικά επιθυμούν τα καλά· αν λοιπόν η δίψα είναι επιθυμία, θα ήταν επιθυμία για κάποιο καλό πράγμα, είτε πιοτό είναι είτε ό,τι άλλο εκείνο που επιθυμεί· το ίδιο και για τις άλλες επιθυμίες.
Ίσως και να ᾽χει κάποιο δίκιο εκείνος που θα ᾽κανε αυτή την παρατήρηση.

Ναι, μα όσα πράγματα αναφέρονται σ᾽ έν᾽ άλλο πράγμα [438b] είναι τέτοια ή τέτοια εξαιτίας της αναφοράς, καθώς μου φαίνεται, που έχουν σε μιαν ορισμένη ποιότητα, τα καθαυτό όμως πράγματα αναφέρονται στο καθαυτό μόνο αντικείμενό τους.
Δεν το κατάλαβα.

Δεν καταλαβαίνεις πως το μεγαλύτερο είναι τέτοιο, που να είναι μεγαλύτερο από κάποιο άλλο;
Βεβαιότατα.

Από κάτι δηλαδή μικρότερό του;
Ναι.

Και το πολύ μεγαλύτερο από το πολύ μικρότερο;
Ναι.

Άραγε λοιπόν κι ένα που ήταν κάποτε μεγαλύτερο από ένα που ήταν κάποτε μικρότερο, κι ένα που θα είναι στο μέλλον μεγαλύτερο από ένα που θα ᾽ναι στο μέλλον μικρότερο;
Πώς όχι;

[438c] Το ίδιο λοιπόν δεν γίνεται και με το περισσότερο σχετικά με το λιγότερο, και με το διπλάσιο σχετικά με το μισό, και με όλα τα τέτοια, καθώς και με το βαρύτερο σχετικά με το ελαφρότερο, και το γρηγορότερο με το αργότερο, κι ακόμη και με τα θερμά και τα ψυχρά και με όλα τα όμοιά τους;
Βεβαιότατα.

Και τί λες; Δε γίνεται το ίδιο και με τις επιστήμες; Η καθαρή δηλαδή και καθαυτή επιστήμη αντικείμενό της έχει την καθαυτή μάθηση, ή ό,τι άλλο πράγμα πρέπει να θεωρηθεί αντικείμενό της· ενώ μια ορισμένη και ειδική επιστήμη, ένα [438d] ορισμένο και ειδικό αντικείμενο. Και ιδού τί εννοώ: όταν έγινε η επιστήμη να χτίζουν σπίτια, δεν ξεχώρισε από τις άλλες επιστήμες, ώστε να ονομαστεί οικοδομική;
Πώς όχι;

Για ποιόν άλλο λόγο βέβαια παρά επειδή ήταν τέτοια που να μη μοιάζει με καμιάν άλλη;
Ναι.

Δεν πήρε λοιπόν την ιδιαίτερη ποιότητά της από την ιδιαίτερη ποιότητα του αντικειμένου της, καθώς και όλες οι άλλες τέχνες και επιστήμες;
Έτσι είναι.

Αυτό λοιπόν πες, αν με εννόησες τώρα πως ήθελα να πω τότε, όταν έλεγα ότι όσα πράγματα είναι τέτοια που να αναφέρονται σε κάτι, αυτά, όταν είναι καθαρά και καθαυτά, αναφέρονται μόνο σ᾽ ένα καθαρό και καθαυτό αντικείμενο, όταν όμως έχουν και κάποιαν ορισμένη ποιότητα, αναφέρονται σε κάποιο με ορισμένη ποιότητα αντικείμενο. [438e] Και δε θέλω μ᾽ αυτό να πω ότι ένα πράγμα είναι όποιας λογής και το αντικείμενό του, παραδείγματος χάρη ότι η επιστήμη που έχει αντικείμενό της τα υγιεινά και τα βλαβερά είναι και αυτή υγιεινή και βλαβερή, και η επιστήμη των κακών και των καλών καλή και κακή επιστήμη· αλλά επειδή έγινε επιστήμη όχι αποκλειστικά εκείνου που είναι αποκλειστικό αντικείμενό της, αλλά κάποιου με ορισμένη ποιότητα, δηλαδή του υγιεινού και του βλαβερού, κατάντησε και αυτή να γίνει επιστήμη με ορισμένη ποιότητα, και αυτό την έκαμε να ονομάζεται όχι πια απλώς επιστήμη, αλλά από την ποιότητα εκείνου που πήρε το αντικείμενό της: ιατρική.
Εννόησα τώρα και έτσι μου φαίνεται πως είναι.

[439a] Και τη δίψα πάλι δεν την τοποθετείς με τα πράγματα που είναι αυτά που είναι, επειδή αναφέρεται σε κάτι που είναι αντικείμενό τους; Γιατί υπάρχει υποθέτω δίψα.
Βεβαιότατα, του πιοτού.

Και δεν είναι τέτοια ή τέτοια η δίψα αναλόγως του τέτοιου ή τέτοιου πιοτού; Ενώ η καθαρή και καθαυτή δίψα δεν είναι κάτι που αναφέρεται απλώς στο καθαρό μόνο και καθαυτό πιόσιμο και όχι στο πολύ ή στο λίγο, ούτε στο καλό ή κακό, ούτε, μ᾽ ένα λόγο, στο τέτοιο ή τέτοιο πιοτό;
Εξάπαντος.

Ώστε η ψυχή εκείνου που διψά τίποτ᾽ [439b] άλλο δεν επιθυμεί παρά να πιει, και τούτο λαχταρά και σ᾽ αυτό σπρώχνεται.
Ολοφάνερο.

Ώστε να κάποτε τύχει και την τραβά κάτι πίσω και δεν την αφήνει να πιει ενώ διψά, αυτό δεν θα είναι κάτι άλλο μέσα της από κείνο που διψά και σα θηρίο τη σέρνει να πιει; Γιατί είπαμε πως το ίδιο πράγμα με το ίδιο μέρος του εαυτού του και σχετικά με το ίδιο αντικείμενο δεν μπορεί να κάνει τον ίδιο καιρό αντίθετα πράγματα.
Όχι βέβαια.

Καθώς, νομίζω, για τον τοξότη δε θα ᾽ταν σωστό να λέμε πως τα χέρια του τον ίδιο καιρό κι αμπώθουν από τον εαυτό του και σέρνουν πίσω το τόξο, αλλά πως άλλο χέρι είναι εκείνο που το αμπώθει κι άλλο αυτό που το τραβά πίσω.
[439c] Συμφωνότατος.

Τώρα, δε θα παραδεχτούμε πως υπάρχουν μερικοί, που ενώ διψούν δε θέλουν να πιουν;
Και πάρα πολλοί μάλιστα και πολλές φορές.

Τί λοιπόν θα ᾽πρεπε να πει κανείς γι᾽ αυτούς; Όχι πως υπάρχει μες στην ψυχή τους κάτι που τους προστάζει και κάτι άλλο που τους εμποδίζει να πιουν, και πως αυτό το άλλο είναι διαφορετικό από το πρώτο και το νικά;
Κι εγώ αυτό νομίζω.

Και μήπως άραγε εκείνο που σ᾽ αυτή την περίσταση εμποδίζει παρουσιάζεται μέσα στην ψυχή, όταν [439d] παρουσιάζεται, εξ αφορμής του λογισμού, ενώ εκείνα που την τραβούν και τη σέρνουν είναι αποτελέσματα από τίποτα παθήματα και νοσήματα;
Έτσι φαίνεται.

Δε θα ήταν λοιπόν παράλογο να ισχυριστούμε πως είναι δυο και διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα αυτά, το ένα που την κάνει να στοχάζεται και το λέμε λογικό, και το άλλο που ερωτεύεται και πεινά και διψά και ρίχνεται σαν παραλογιασμένο στις τέτοιες άλλες επιθυμίες, αλόγιστο και επιθυμητικό, σύντροφός της σε κάποιες απολαύσεις και ηδονές.
[439e] Δεν θα ᾽χαμε πραγματικώς άδικο να τα ξεχωρίσομε έτσι.

Ας το πάρομε λοιπόν πια για ορισμένο, πως δυο αυτά τα είδη υπάρχουν μες στην ψυχή· όσον αφορά τώρα το θυμό και τη δύναμη που μας κάνει να θυμώνουμε, να είναι τάχα τρίτο είδος, ή με ποιό από τα δυο που είπαμε να είναι όμοιο στην ουσία του;
Ίσως με το δεύτερο, το επιθυμητικό.

Αλλά εγώ άκουσα κάτι μια φορά που το πιστεύω αληθινό: πως κάποτε δηλαδή ανεβαίνοντας από τον Πειραιά ο Λεόντιος, ο γιος του Αγλαΐωνα, εκεί κατά το βορινό τείχος απέξω, παρατήρησε από μακριά νεκρούς ξαπλωμένους στο μέρος που γίνονται οι θανατικές εκτελέσεις, και αιστάνθηκε επιθυμία να πλησιάσει να τους δει από κοντά, σύγκαιρα όμως και κάποιαν αποστροφή που τον έσπρωχνε πίσω, κι είχε έτσι στην αρχή αυτό τον πόλεμο με τον εαυτό του και [440a] σκέπαζε το πρόσωπό του, ώσπου επιτέλους νικημένος από την επιθυμία έτρεξε κοντά στους νεκρούς και ανοίγοντας τα μάτια του διάπλατα «να, είπε, κακορίζικα, χορτάσετε το ωραίο το θέαμα».
Ναι, και εγώ το άκουσα.

Αυτός όμως ο λόγος σημαίνει πως η οργή καμιά φορά αντιμάχεται με τις επιθυμίες, σαν ένα κάτι διαφορετικό από άλλο.
Αυτό πραγματικώς σημαίνει.
Μα δεν παρατηρούμε και σε πολλές άλλες περιστάσεις, όταν κανείς [440b] αισθάνεται να τον παρασύρουν με βία παράλογες επιθυμίες, πως αρχίζει να τα βάζει με τον εαυτό του και να θυμώνει μ᾽ εκείνο που τον βιάζει μέσα του, και, σαν ν᾽ αντιμάχονται δυο, έρχεται ο θυμός και γίνεται σύμμαχος με το λογικό του; Να συμμαχήσει όμως αυτός με τις επιθυμίες και να πάει ενάντια στο λογικό, ενώ αυτό του απαγορεύει να το κάμει, θαρρώ πως δε θα μας πεις πως αιστάνθηκες ποτέ να έγινε ένα τέτοιο πράγμα μέσα σου, ούτε και σε κανέναν άλλο.
Όχι, μά την αλήθεια.

[440c] Τί γίνεται όμως, όταν κανείς συναισθάνεται πως έχει άδικο; Δεν οργίζεται τόσο πιο λίγο, όσο ευγενικότερα αισθήματα έχει, ό,τι και να του επιβάλει, είτε πείνα είτε ψύχος είτε κι όποιαν άλλη κακομεταχείριση, εκείνος που αναγνωρίζει πως έχει δίκιο να τον μεταχειρίζεται μ᾽ αυτό τον τρόπο, και ούτε θα θελήσει, αυτό δα που λέγω, να σηκωθεί ο θυμός του εναντίον του;
Αλήθεια.

Εάν όμως πιστεύει κανείς πως αδικείται, δεν αναβράζει τότε μέσα του ο θυμός και αγριεύει και πηγαίνει σύμμαχος με το μέρος εκείνου που του φαίνεται δίκιο, και υπομένοντας πείνα και κρύο και ό,τι άλλο τέτοιο πάσχει, [440d] δεν κατορθώνει να τα κατανικήσει και τότε μόνο τελειώνει τις γενναίες του προσπάθειες, όταν πετύχει ή όταν πεθάνει, ή όταν, καθώς ο σκύλος από το βοσκό, έτσι κι αυτός τραβηχτεί πίσω από το λογικό που είναι μέσα του και μερέψει;
Πραγματικώς μοιάζει μ᾽ αυτό το παράδειγμα που έφερες, αφού μάλιστα παραδεχτήκαμε πως στη δική μας τουλάχιστο πόλη πρέπει οι πολεμιστές να υπακούουν στους άρχοντες σαν τα σκυλιά στους βοσκούς.

Πολύ καλά κατάλαβες αυτό που θέλω να πω. Μα βάζεις ακόμη στο νου σου και κάτι άλλο εκτός απ᾽ αυτό;
[440e] Το ποιό;

Ότι ο θυμοειδής χαρακτήρας μάς φανερώνεται τώρα αντίθετος απ᾽ ό,τι λίγο πριν; Γιατί τότε τον θεωρήσαμε σαν ένα είδος επιθυμητικό κι αυτόν, ενώ κάθε άλλο παρά τέτοιο λέμε τώρα πως είναι, αφού όταν ξεσπάσει καμιά στάση μες στην ψυχή, παίρνει τα όπλα με το μέρος του λογικού.
Αμφιβολία δεν χωρεί.

Μη δεν είναι λοιπόν κι αυτό τίποτ᾽ άλλο παρά ένα κάποιο είδος του λογικού, ώστε να μην είναι τρία τα είδη μες στην ψυχή αλλά δυο μονάχα, το λογικό και το επιθυμητικό; Ή όπως στην πόλη μας μέσα υπήρχαν τρεις [441a] τάξεις που την αποτελούσαν, των εργατικών, των πολεμιστών και των αρχόντων, έτσι και μέσα στην ψυχή υπάρχει κι αυτό το τρίτο είδος, ο θυμοειδής δηλαδή χαρακτήρας, που είναι ο φυσικός επίκουρος του λογικού, αν τουλάχιστο δεν διαφθαρεί από την κακή ανατροφή;
Ανάγκη να υπάρχει κι αυτό το τρίτο.

Ναι βέβαια, αν τουλάχιστο φανεί πως είναι διαφορετικό από το λογικό, καθώς εφάνηκε πως είναι διαφορετικό από το επιθυμητικό.

Μα δεν είναι δύσκολο ν᾽ αποδειχτεί αυτό· γιατί στα παιδιά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει πως, ευθύς όταν γεννηθούν, είναι γεμάτα από θυμό, όσο όμως για λογικό, μερικοί μου φαίνεται πως ποτέ τους δεν [441b] αποκτούν, και οι περισσότεροι πάλι πολύ αργά.

Πολύ σωστή, μά την αλήθεια, αυτή σου η παρατήρηση. Κι αυτό που λες θα μπορούσε κανείς να το παρατηρήσει και στα ζώα, πως έτσι είναι. Θα μπορούσε ακόμα να το μαρτυρήσει κι εκείνος ο στίχος του Ομήρου, που κάπου και πριν τον αναφέραμε, που λέει:
και χτύπησε το στήθος του κι έτσι είπε της καρδιάς του·
γιατί εγώ παρουσιάζει ο Όμηρος δυο ξεχωριστά πράγματα, που μαλώνει το ένα το άλλο· [441c] εκείνο που με το λογικό έκρινε για το καλύτερο και το χειρότερο, και κείνο που απερίσκεπτα το παίρνει ο θυμός.
Πολύ σωστά το λες.

Έτσι λοιπόν το περάσαμε, αν και με πολύ κόπο, αυτό το πέλαγος, κι έχομε αρκετά οπωσδήποτε συμφωνήσει να παραδεχτούμε πως υπάρχουν οι ίδιες και στον ίδιο αριθμό αυτές οι δυνάμεις μες στην ψυχή του καθενός ανθρώπου, όπως και μέσα στην πόλη.
Έτσι είναι.

Δεν είναι λοιπόν τώρα ανάγκη, όπως και με ό,τι ήταν η πόλη σοφή, έτσι και με το ίδιο πράγμα να είναι σοφός και ο ιδιώτης;
Πώς όχι;

[441d] Και με ό,τι και όπως ανδρείος ο ιδιώτης, με το ίδιο και με τον ίδιο τρόπο να είναι ανδρεία η πόλη, και όλα τ᾽ άλλα που συντείνουν για την τέλεια αρετή να υπάρχουν κατά τον ίδιο τρόπο και σε κείνον και σ᾽ αυτήν;
Ανάγκη πάσα.

Και δίκαιος λοιπόν θα πούμε, Γλαύκων, πως είναι ένας άνθρωπος κατά τον ίδιο τρόπο που ήταν δίκαιη και η πόλη.
Κι αυτό ανάγκη πάσα.

Μα δεν μπορεί βέβαια να έχομε ξεχάσει πως η πόλη ήταν δίκαιη με το να περιορίζεται καθεμιά από τις τρεις τάξεις που την αποτελούν στη δική της δουλειά.
Δε μου φαίνεται να το ᾽χομε ξεχάσει.

Ας θυμόμαστε λοιπόν πως και καθένας από μας, εφόσον [441e] το κάθε μέρος της ψυχής του κάνει τη δική του τη δουλειά, θα είναι δίκαιος και θα περιορίζεται να κάνει τη δουλειά του.
Και πολύ μάλιστα πρέπει να το θυμόμαστε.

Δεν ανήκει λοιπόν στο λογικό το δικαίωμα να κυβερνά, αφού αυτό έχει τη σοφία και την υποχρέωση να έχει έγνοια για ολόκληρη την ψυχή; και το θυμοειδές πάλι να είναι βοηθός και σύμμαχός του;
Βεβαιότατα.

Και δε θα είναι το συγκέρασμα της μουσικής και της γυμναστικής εκείνο που λέγαμε πως θα τα φέρει σε τέλεια συμφωνία μεταξύ τους, με το να δυναμώνει και [442a] να τρέφει το ένα με καλά λόγια και μαθήματα, και να χαλαρώνει και να πρααίνει του άλλου την ορμή, ημερώνοντάς το με την αρμονία και το ρυθμό;
Χωρίς καμιά αμφιβολία.

Κι αφού λοιπόν με αυτό τον τρόπο ανατραφούν τα δυο τους και μάθουν αληθινά το μάθημά τους και συμπληρώσουν την εκπαίδευσή τους, τότε αυτά θα κυβερνούν το επιθυμητικό, που είναι το μεγαλύτερο μέρος της ψυχής του καθενός και το πιο αχόρταγο για χρηματισμό· και θα το προσέχουν μήπως, με το να παραγεμίζεται με τις σωματικές λεγόμενες ηδονές, πολύνει και δυναμώσει [442b] και δεν κάνει πια τη δουλειά του, αλλά επιχειρήσει να υποδουλώσει και εξουσιάσει εκείνα που κανένα φυσικό δικαίωμα δεν έχει (να τα εξουσιάσει) και φέρει έτσι άνω κάτω ολάκερη τη ζωή των ανθρώπων.
Και πολύ μάλιστα.

Δε θα φυλάγουν λοιπόν αυτά τα δυο και τους εξωτερικούς εχθρούς με τον καλύτερο για την ασφάλεια ολάκερης της ψυχής και του κορμιού τρόπο, όταν από τη μια μεριά το λογικό θα σκέπτεται και θα αποφασίζει, και από την άλλη το θυμοειδές θα πολεμά και ακολουθώντας τον άρχοντα θα εκτελεί τις αποφάσεις εκείνου;
Έτσι είναι.

Και ανδρείο λοιπόν, νομίζω, ονομάζομε κάθε άνθρωπο απ᾽ αυτό το μέρος [442c] της ψυχής του, όταν δηλαδή το θυμοειδές, μες απ᾽ όλες τις λύπες και τις ηδονές κρατάει απαρασάλευτα όσα του έμαθε και του πρόσταξε το λογικό να θεωρεί φοβερά ή όχι.
Πολύ σωστά.

Σοφό πάλι ονομάζομε τον άνθρωπο από κείνο το μικρό μέρος της ψυχής που είχε την ανώτατη εξουσία μέσα της και έδινε όλες εκείνες τις προσταγές, κι έχει πάλι το ίδιο την επιστήμη να γνωρίζει ποιό είναι το συμφέρον και για το καθένα από τα τρία χωριστά και για το σύνολό τους.
Βεβαιότατα.

Και τί; δεν ονομάζομε σώφρονα τον άνθρωπο από τη φιλία και συμφωνία ανάμεσα σ᾽ αυτά, όταν και το μέρος που έχει την εξουσία και τ᾽ άλλα δυο, που είναι υπάκουά του, [442d] μένουν σύμφωνα πως το λογικό είναι εκείνο που πρέπει να εξουσιάζει και δεν επαναστατούν εναντίον του;
Τίποτ᾽ άλλο βέβαια, παρά αυτό είναι η σωφροσύνη και της πόλης και του πολίτη.

Δίκαιος τέλος θα είναι από κείνο βέβαια που τόσες φορές είπαμε, και με τον ίδιο τρόπο.
Ανάγκη πάσα.

Τί όμως; Μήπως εν τω μεταξύ αδυνάτισε κάπως η όρασή μας και μας φαίνεται η δικαιοσύνη κάτι άλλο από κείνο που βρήκαμε μες στην πόλη;
Δεν το πιστεύω εγώ τουλάχιστο.

Έτσι όμως θα μπορούσαμε ν᾽ αποκτήσομε την τέλεια βεβαιότητα, [442e] αν υπάρχει καμιά ακόμη αμφιβολία μες στην ψυχή, βάζοντας σε ενέργεια τα βαρετά εκείνα παραδείγματα.
Τα ποιά;

Να, λόγου χάρη: αν επρόκειτο σχετικά με κείνη την πόλη και με τον άνθρωπο που από φυσικού του και από ανατροφή είναι όμοιος μ᾽ αυτήν, να συμφωνήσομε μεταξύ μας αν θα μπορούσε ένας τέτοιος να καταχραστεί μια παρακαταθήκη χρυσάφι ή ασήμι που του εμπιστευτήκανε — νομίζεις πως θα βρισκότανε κανείς να πιστέψει [443a] πως αυτός περισσότερο θα ήταν ικανός να κάμει τέτοιο πράγμα, παρά οι άλλοι όσοι δεν είναι τέτοιοι;
Κανείς βέβαια.

Δε θα ήταν ακόμη ανίκανος αυτός να κάμει ιεροσυλία, ή να κλέψει, ή να προδώσει είτε τους ατομικούς φίλους του είτε όλη την πόλη;
Ανίκανος βέβαια.

Ούτε, εννοείται, θα μπορούσε κατά κανένα τρόπο να πατήσει τον όρκο του ή όποιαν άλλη συμφωνία.
Πώς θα μπορούσε;

Μοιχείες επίσης και αδιαφορίες για την περιποίηση των γονιών και για τη λατρεία των θεών είναι βέβαια πράγματα που σε κάθε άλλον ταιριάζουν παρά σ᾽ αυτόν.
Σε κάθε άλλον.

[443b] Και η αιτία όλων αυτών δεν είναι το ότι καθένα από τα μέρη της ψυχής του περιορίζεται στο έργο του, είτε αν πρόκειται να κυβερνά είτε να υπακούει;
Αυτό και τίποτ᾽ άλλο.

Κάθεσαι λοιπόν και ζητάς ακόμη αν είναι άλλο πράγμα η δικαιοσύνη, παρά η δύναμη αυτή που μας δίνει τέτοιους ανθρώπους και πόλεις;
Όχι βέβαια εγώ, μά το Δία.

Ώστε να λοιπόν που μας βγήκε πέρα για πέρα σωστό το όνειρό μας, που, καθώς λέγαμε, μας έκανε να υποψιαστούμε, ευθύς απαρχής που θεμελιώναμε την πόλη μας, πως με τη βοήθεια [443c] κάποιου θεού κοντεύομε σχεδόν να ᾽χομε πετύχει κάτι που να είναι σαν αρχή και τύπος της δικαιοσύνης.
Πέρα για πέρα σωστό.

Κι ήταν λοιπόν πραγματικώς, Γλαύκων, μια εικόνα της δικαιοσύνης αυτό που λέγαμε, πως ο υποδηματοποιός δηλαδή και ο ξυλουργός τίποτ᾽ άλλο δεν πρέπει να κάνει παρά ό,τι από τη φύση του είναι προορισμένος να κάνει, και το ίδιο για όλα τ᾽ άλλα.
Έτσι φαίνεται.

Η αλήθεια όμως είναι, καθώς φαίνεται, πως τέτοιο βέβαια πράγμα είναι η δικαιοσύνη, δεν αποβλέπει όμως στις εξωτερικές πράξεις του ανθρώπου, αλλά σε ό,τι γίνεται [443d] μέσα του και με τον εαυτό του: να μην επιτρέπει δηλαδή στο καθένα από τα μέρη που υπάρχουν μέσα του να κάνει ό,τι δεν είναι δουλειά του, ούτε να καταπιάνεται με τα καθήκοντα το ένα του άλλου· αλλ᾽ αφού τακτοποιήσει καλά εκείνα που αποκλειστικά είναι δικά του και κυριαρχήσει του εαυτού του και γίνει ο συγυριστής και ο φίλος του εαυτού του και συναρμόσει τα τρία μέρη της ψυχής του σαν να ήταν οι τρεις ακριβώς τόνοι της μουσικής κλίμακας, ο υψηλότερος, ο χαμηλότερος και ο μέσος, καθώς και όσοι άλλοι τυχαίνει να υπάρχουν μεταξύ, και συνδέσει [443e] όλ᾽ αυτά, ώστε από τα πολλά να γίνει ένας μόνο, τέλεια σωφρονισμένος και αρμονισμένος, έτσι πια τότε ν᾽ αρχίσει να κάνει αν έχει να κάνει τίποτα, είτε θέλει ν᾽ αποχτήσει χρήματα, ή να περιποιείται το σώμα του, ή να αναμιχθεί στην πολιτική, ή σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, χωρίς όμως να παύει ποτέ να θεωρεί και να ονομάζει σε όλ᾽ αυτά δίκαιη και καλή την πράξη που διατηρεί και τελειοποιεί αυτή τη συνήθεια, σοφία την επιστήμη που επιστατεί και διευθύνει αυτή την πράξη, αδικία [444a] εκείνη που την καταστρέφει κάθε φορά, και αμάθεια την δοξασία πάλι που επιστατεί και διευθύνει την πράξη της καταστροφής.
Είναι ορθότατα, Σωκράτη, όλ᾽ αυτά που λες.

Πολύ καλά· ώστε, αν πούμε πως βρήκαμε πια τί είναι ο δίκαιος άνδρας και η δίκαιη πόλη και τί η δικαιοσύνη μέσα σ᾽ αυτούς, δεν πιστεύω να φανούμε πως είμαστε και πολύ γελασμένοι.
Όχι βέβαια.

Σύμφωνοι λοιπόν;
Σύμφωνοι.

Έστω· μένει λοιπόν τώρα να εξετάσομε, νομίζω, την αδικία.
Βέβαια.

Ο άδικος άνθρωπος

[444b] Ημπορεί λοιπόν η αδικία να είναι άλλο πράγμα παρά μια σύγκρουση ανάμεσα σ᾽ αυτά τα τρία μέρη της ψυχής, όταν δεν περιορίζονται στα έργα τους, αλλά επεμβαίνουν στα ξένα καθήκοντα, ή όταν επαναστατεί το ένα μέρος ενάντια στο σύνολο της ψυχής, για να πάρει αυτό την εξουσία που δεν του ταιριάζει, γιατί είναι πλασμένο από τη φύση να δουλεύει και να υπακούει σε κείνο που είναι ορισμένο να κυβερνά; Αυτά λοιπόν, και η ταραχή και η σύγχυση μεταξύ τους, θα πούμε πως είναι η αδικία και η ακολασία και η δειλία και η αμάθεια και κάθε, μ᾽ ένα λόγο, κακία.
Αυτά, βέβαια.

[444c] Λοιπόν και το να κάνει κανείς άδικες πράξεις και να αδικεί, καθώς και το να κάνει τα δίκαια, δεν έχουν πια όλ᾽ αυτά ξεκαθαριστεί ολοφάνερα, μια που ξεκαθαρίστηκε τί είναι και η αδικία και η δικαιοσύνη;
Πώς αυτό;

Γιατί δεν έχουν καμιά διαφορά από τα υγιεινά και τα βλαβερά πράγματα, μα ό,τι είναι εκείνα για το σώμα, το ίδιο είναι κι αυτά για την ψυχή.
Πώς δηλαδή;

Τα υγιεινά πράγματα δίνουν την υγεία και τα βλαβερά προξενούν τις αρρώστιες.
Ναι.

Κατά τον ίδιο λόγο και οι δίκαιες πράξεις δεν κάνουν τη δικαιοσύνη, [444d] και οι άδικες την αδικία;
Αναγκαστικά.

Και όταν λέμε ότι τα υγιεινά δίνουν την υγεία, εννοούμε βέβαια πως αποκαθιστούν ανάμεσα στα διάφορα στοιχεία του ανθρωπίνου σώματος τη φυσική τους ισορροπία, ώστε να εξουσιάζει ή να εξουσιάζεται το ένα από το άλλο· και ότι τα βλαβερά γεννούν αρρώστιες σημαίνει πως εξουσιάζει ή εξουσιάζεται το ένα από το άλλο αντίθετ᾽ απ᾽ ό,τι το θέλει η φύση.
Έτσι είναι.

Κατά τον ίδιο λόγο, «κάνουν τη δικαιοσύνη» δεν σημαίνει πως αποκαθιστούν ανάμεσα στα μέρη της ψυχής την ισορροπία που ζητά η φύση, ώστε να εξουσιάζει και να εξουσιάζεται το ένα από το άλλο, και «κάνουν την αδικία», πως παρά τη φύση εξουσιάζει και εξουσιάζεται άλλο από άλλο;
Δεν χωρεί αμφιβολία.

Αρετή λοιπόν, καθώς φαίνεται, θα είναι κάποια υγεία και [444e] ομορφιά και ευεξία της ψυχής, και κακία μια αρρώστια και ασκήμια και ανημποριά.
Έτσι είναι.

Δεν οδηγούν λοιπόν οι καλές πράξεις στην απόκτηση της αρετής, και οι αισχρές της κακίας;
Ανάγκη πάσα.

Εκείνο λοιπόν, καθώς φαίνεται, που μας μένει πια, είναι να εξετάσομε [445a] αν ωφελεί επίσης να κάνει κανείς δίκαιες πράξεις και να εξασκεί τα καλά έργα και να είναι δίκαιος, είτε τον έχουν είτε δεν τον έχουν οι άλλοι για τέτοιον, ή (αν ωφελεί) να αδικεί και να είναι άδικος, κι αν ακόμα δεν τιμωρείται ουδέ γίνεται καλύτερος με την τιμωρία.

Αλλά τώρα πια, Σωκράτη, μου φαίνεται γελοίο να επιμένομε σ᾽ αυτή την εξέταση· γιατί, αν όταν χαλά η φυσική σύσταση του σώματος, μας φαίνεται αβίωτος ο βίος, έστω και μέσα σ᾽ όλα τα φαγιά και τα πιοτά και τα πλούτη και τις κάθε λογής εξουσίες, πολύ περισσότερο θα ήταν αβίωτος, αν διαταραχτεί και [445b] καταστραφεί η φυσική σύσταση εκείνου ίσα ίσα που μας δίνει τη ζωή, έστω και αν έχει κανείς τη δύναμη να κάνει ό,τι θελήσει άλλο, εκτός από κείνο που θα τον απαλλάξει από την κακία και την αδικία και θα τον βοηθήσει ν᾽ αποκτήσει τη δικαιοσύνη και την αρετή, μια που φάνηκε να είναι η καθεμιά τους τέτοια, όπως εμείς την αποδείξαμε.

Γελοίο πραγματικώς· αφού όμως μια φορά φτάσαμ᾽ εδώ και μπορέσαμε να δούμε ολοφάνερα πως έτσι είναι αυτά, δεν πρέπει ν᾽ αποκάμομε.
Κάθε άλλο βέβαια πρέπει παρά ν᾽ αποφύγομε τον κόπο.

[445c] Έλα λοιπόν τώρα πλησίασε να δεις πόσα διάφορα είδη έχει, καθώς μου φαίνεται, η κακία, όσα τουλάχιστο απ᾽ αυτά αξίζει να τα παρατηρήσει κανείς.
Σε ακολουθώ, μόνο δείξε μού τα.
Και λοιπόν βλέπω εγώ, σαν από σκοπιά, αφού εδώ μας έχει φέρει η έρευνά μας, πως ένα μόνο είδος αρετής υπάρχει, άπειρα όμως κακίας κι ανάμεσα σ᾽ αυτά κάποια τέσσερα που κι αξίζει να τα μνημονέψει κανείς.
Τί θέλεις να πεις;

Όσοι τρόποι πολιτευμάτων υπάρχουν τόσοι καταντά και τρόποι ψυχής να υπάρχουν.
Πόσοι λοιπόν;

[445d] Πέντε είδη πολιτεύματα και πέντε της ψυχής.
Λέγε μας λοιπόν ποιά.

Λέγω λοιπόν πως ένα είδος θα ήταν το πολίτευμα αυτό που εμείς περιγράψαμε και που θα μπορούσαμε να του δώσομε διπλή ονομασία: όταν δηλαδή υπάρχει ανάμεσα στους άρχοντες ένας που ιδιαίτερα θα ξεχωρίζει, θα ονομάζονταν τότε βασιλεία, κι όταν περισσότεροι, αριστοκρατία.
Αλήθεια.

Αυτό λοιπόν είναι το ένα είδος που λέγω· γιατί είτε [445e] περισσότεροι είτε ένας μόνο βρεθεί να ᾽ναι, δε θα μπορούσε να μετακινήσει κανέναν από τους αξιόλογους νόμους της πολιτείας, μια που θα είχε ανατραφεί και εκπαιδευθεί με τον τρόπο που αναπτύξαμε.
Δε θα ᾽ταν, βέβαια, φυσικό.


Πολιτεία Βιβλίο Ε (449a-480a)