diaforos

[571a] Αὐτὸς δὴ λοιπός, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ τυραννικὸς ἀνὴρ σκέψασθαι, πῶς τε μεθίσταται ἐκ δημοκρατικοῦ, γενόμενός τε ποῖός τίς ἐστιν καὶ τίνα τρόπον ζῇ, ἄθλιον ἢ μακάριον.
Λοιπὸς γὰρ οὖν ἔτι οὗτος, ἔφη.


Οἶσθ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὃ ποθῶ ἔτι;
Τὸ ποῖον;

Τὸ τῶν ἐπιθυμιῶν, οἷαί τε καὶ ὅσαι εἰσίν, οὔ μοι δοκοῦμεν ἱκανῶς διῃρῆσθαι. τούτου δὴ ἐνδεῶς ἔχοντος, ἀσαφεστέρα [571b] ἔσται ἡ ζήτησις οὗ ζητοῦμεν.
Οὐκοῦν, ἦ δ᾽ ὅς, ἔτ᾽ ἐν καλῷ;


Πάνυ μὲν οὖν· καὶ σκόπει γε ὃ ἐν αὐταῖς βούλομαι ἰδεῖν. ἔστιν δὲ τόδε. τῶν μὴ ἀναγκαίων ἡδονῶν τε καὶ ἐπιθυμιῶν δοκοῦσί τινές μοι εἶναι παράνομοι, αἳ κινδυνεύουσι μὲν ἐγγίγνεσθαι παντί, κολαζόμεναι δὲ ὑπό τε τῶν νόμων καὶ τῶν βελτιόνων ἐπιθυμιῶν μετὰ λόγου ἐνίων μὲν ἀνθρώπων ἢ παντάπασιν ἀπαλλάττεσθαι ἢ ὀλίγαι λείπεσθαι καὶ ἀσθενεῖς, [571c] τῶν δὲ ἰσχυρότεραι καὶ πλείους.
Λέγεις δὲ καὶ τίνας, ἔφη, ταύτας;



Τὰς περὶ τὸν ὕπνον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐγειρομένας, ὅταν τὸ μὲν ἄλλο τῆς ψυχῆς εὕδῃ, ὅσον λογιστικὸν καὶ ἥμερον καὶ ἄρχον ἐκείνου, τὸ δὲ θηριῶδές τε καὶ ἄγριον, ἢ σίτων ἢ μέθης πλησθέν, σκιρτᾷ τε καὶ ἀπωσάμενον τὸν ὕπνον ζητῇ ἰέναι καὶ ἀποπιμπλάναι τὰ αὑτοῦ ἤθη· οἶσθ᾽ ὅτι πάντα ἐν τῷ τοιούτῳ τολμᾷ ποιεῖν, ὡς ἀπὸ πάσης λελυμένον τε καὶ ἀπηλλαγμένον αἰσχύνης καὶ φρονήσεως. μητρί τε γὰρ ἐπιχειρεῖν [571d] μείγνυσθαι, ὡς οἴεται, οὐδὲν ὀκνεῖ, ἄλλῳ τε ὁτῳοῦν ἀνθρώπων καὶ θεῶν καὶ θηρίων, μιαιφονεῖν τε ὁτιοῦν, βρώματός τε ἀπέχεσθαι μηδενός· καὶ ἑνὶ λόγῳ οὔτε ἀνοίας οὐδὲν ἐλλείπει οὔτ᾽ ἀναισχυντίας.
Ἀληθέστατα, ἔφη, λέγεις.



Ὅταν δέ γε οἶμαι ὑγιεινῶς τις ἔχῃ αὐτὸς αὑτοῦ καὶ σωφρόνως, καὶ εἰς τὸν ὕπνον ἴῃ τὸ λογιστικὸν μὲν ἐγείρας ἑαυτοῦ καὶ ἑστιάσας λόγων καλῶν καὶ σκέψεων, εἰς σύννοιαν [571e] αὐτὸς αὑτῷ ἀφικόμενος, τὸ ἐπιθυμητικὸν δὲ μήτε ἐνδείᾳ δοὺς μήτε πλησμονῇ, ὅπως ἂν κοιμηθῇ καὶ μὴ παρέχῃ θόρυβον [572a] τῷ βελτίστῳ χαῖρον ἢ λυπούμενον, ἀλλ᾽ ἐᾷ αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ μόνον καθαρὸν σκοπεῖν καὶ ὀρέγεσθαί του αἰσθάνεσθαι ὃ μὴ οἶδεν, ἤ τι τῶν γεγονότων ἢ ὄντων ἢ καὶ μελλόντων, ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ θυμοειδὲς πραΰνας καὶ μή τισιν εἰς ὀργὰς ἐλθὼν κεκινημένῳ τῷ θυμῷ καθεύδῃ, ἀλλ᾽ ἡσυχάσας μὲν τὼ δύο εἴδη, τὸ τρίτον δὲ κινήσας ἐν ᾧ τὸ φρονεῖν ἐγγίγνεται, οὕτως ἀναπαύηται, οἶσθ᾽ ὅτι τῆς τ᾽ ἀληθείας ἐν τῷ τοιούτῳ μάλιστα ἅπτεται καὶ ἥκιστα παράνομοι τότε αἱ ὄψεις [572b] φαντάζονται τῶν ἐνυπνίων.
Παντελῶς μὲν οὖν, ἔφη, οἶμαι οὕτως.






Ταῦτα μὲν τοίνυν ἐπὶ πλέον ἐξήχθημεν εἰπεῖν· ὃ δὲ βουλόμεθα γνῶναι τόδ᾽ ἐστίν, ὡς ἄρα δεινόν τι καὶ ἄγριον καὶ ἄνομον ἐπιθυμιῶν εἶδος ἑκάστῳ ἔνεστι, καὶ πάνυ δοκοῦσιν ἡμῶν ἐνίοις μετρίοις εἶναι· τοῦτο δὲ ἄρα ἐν τοῖς ὕπνοις γίγνεται ἔνδηλον. εἰ οὖν τι δοκῶ λέγειν καὶ συγχωρεῖς, ἄθρει.
Ἀλλὰ συγχωρῶ.



Τὸν τοίνυν δημοτικὸν ἀναμνήσθητι οἷον ἔφαμεν εἶναι. [572c] ἦν δέ που γεγονὼς ἐκ νέου ὑπὸ φειδωλῷ πατρὶ τεθραμμένος, τὰς χρηματιστικὰς ἐπιθυμίας τιμῶντι μόνας, τὰς δὲ μὴ ἀναγκαίους ἀλλὰ παιδιᾶς τε καὶ καλλωπισμοῦ ἕνεκα γιγνομένας ἀτιμάζοντι. ἦ γάρ;
Ναί.


Συγγενόμενος δὲ κομψοτέροις ἀνδράσι καὶ μεστοῖς ὧν ἄρτι διήλθομεν ἐπιθυμιῶν, ὁρμήσας εἰς ὕβριν τε πᾶσαν καὶ τὸ ἐκείνων εἶδος μίσει τῆς τοῦ πατρὸς φειδωλίας, φύσιν δὲ τῶν διαφθειρόντων βελτίω ἔχων, ἀγόμενος ἀμφοτέρωσε [572d] κατέστη εἰς μέσον ἀμφοῖν τοῖν τρόποιν, καὶ μετρίως δή, ὡς ᾤετο, ἑκάστων ἀπολαύων οὔτε ἀνελεύθερον οὔτε παράνομον βίον ζῇ, δημοτικὸς ἐξ ὀλιγαρχικοῦ γεγονώς.
Ἦν γάρ, ἔφη, καὶ ἔστιν αὕτη ἡ δόξα περὶ τὸν τοιοῦτον.





Θὲς τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πάλιν τοῦ τοιούτου ἤδη πρεσβυτέρου γεγονότος νέον ὑὸν ἐν τοῖς τούτου αὖ ἤθεσιν τεθραμμένον.
Τίθημι.


Τίθει τοίνυν καὶ τὰ αὐτὰ ἐκεῖνα περὶ αὐτὸν γιγνόμενα ἅπερ καὶ περὶ τὸν πατέρα αὐτοῦ, ἀγόμενόν τε εἰς πᾶσαν [572e] παρανομίαν, ὀνομαζομένην δ᾽ ὑπὸ τῶν ἀγόντων ἐλευθερίαν ἅπασαν, βοηθοῦντά τε ταῖς ἐν μέσῳ ταύταις ἐπιθυμίαις πατέρα τε καὶ τοὺς ἄλλους οἰκείους, τοὺς δ᾽ αὖ παραβοηθοῦντας· ὅταν δ᾽ ἐλπίσωσιν οἱ δεινοὶ μάγοι τε καὶ τυραννοποιοὶ οὗτοι μὴ ἄλλως τὸν νέον καθέξειν, ἔρωτά τινα αὐτῷ μηχανωμένους ἐμποιῆσαι προστάτην τῶν ἀργῶν καὶ τὰ [573a] ἕτοιμα διανεμομένων ἐπιθυμιῶν, ὑπόπτερον καὶ μέγαν κηφῆνά τινα —ἢ τί ἄλλο οἴει εἶναι τὸν τῶν τοιούτων ἔρωτα;—
Οὐδὲν ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς, ἄλλ᾽ ἢ τοῦτο.




Οὐκοῦν ὅταν δὴ περὶ αὐτὸν βομβοῦσαι αἱ ἄλλαι ἐπιθυμίαι, θυμιαμάτων τε γέμουσαι καὶ μύρων καὶ στεφάνων καὶ οἴνων καὶ τῶν ἐν ταῖς τοιαύταις συνουσίαις ἡδονῶν ἀνειμένων, ἐπὶ τὸ ἔσχατον αὔξουσαί τε καὶ τρέφουσαι πόθου κέντρον ἐμποιήσωσι τῷ κηφῆνι, τότε δὴ δορυφορεῖταί τε ὑπὸ μανίας καὶ [573b] οἰστρᾷ οὗτος ὁ προστάτης τῆς ψυχῆς, καὶ ἐάν τινας ἐν αὐτῷ δόξας ἢ ἐπιθυμίας λάβῃ ποιουμένας χρηστὰς καὶ ἔτι ἐπαισχυνομένας, ἀποκτείνει τε καὶ ἔξω ὠθεῖ παρ᾽ αὑτοῦ, ἕως ἂν καθήρῃ σωφροσύνης, μανίας δὲ πληρώσῃ ἐπακτοῦ.
Παντελῶς, ἔφη, τυραννικοῦ ἀνδρὸς λέγεις γένεσιν.





Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τὸ πάλαι διὰ τὸ τοιοῦτον τύραννος ὁ Ἔρως λέγεται;
Κινδυνεύει, ἔφη.

Οὐκοῦν, ὦ φίλε, εἶπον, καὶ μεθυσθεὶς ἀνὴρ τυραννικόν τι [573c] φρόνημα ἴσχει;
Ἴσχει γάρ.

Καὶ μὴν ὅ γε μαινόμενος καὶ ὑποκεκινηκὼς οὐ μόνον ἀνθρώπων ἀλλὰ καὶ θεῶν ἐπιχειρεῖ τε καὶ ἐλπίζει δυνατὸς εἶναι ἄρχειν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη.

Τυραννικὸς δέ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ δαιμόνιε, ἀνὴρ ἀκριβῶς γίγνεται, ὅταν ἢ φύσει ἢ ἐπιτηδεύμασιν ἢ ἀμφοτέροις μεθυστικός τε καὶ ἐρωτικὸς καὶ μελαγχολικὸς γένηται.
Παντελῶς μὲν οὖν.


Γίγνεται μέν, ὡς ἔοικεν, οὕτω καὶ τοιοῦτος ἁνήρ· ζῇ δὲ δὴ πῶς;
[573d] Τὸ τῶν παιζόντων, ἔφη, τοῦτο σὺ καὶ ἐμοὶ ἐρεῖς.


Λέγω δή, ἔφην. οἶμαι γὰρ τὸ μετὰ τοῦτο ἑορταὶ γίγνονται παρ᾽ αὐτοῖς καὶ κῶμοι καὶ θάλειαι καὶ ἑταῖραι καὶ τὰ τοιαῦτα πάντα, ὧν ἂν Ἔρως τύραννος ἔνδον οἰκῶν διακυβερνᾷ τὰ τῆς ψυχῆς ἅπαντα.
Ἀνάγκη, ἔφη.

Ἆρ᾽ οὖν οὐ πολλαὶ καὶ δειναὶ παραβλαστάνουσιν ἐπιθυμίαι ἡμέρας τε καὶ νυκτὸς ἑκάστης, πολλῶν δεόμεναι;
Πολλαὶ μέντοι.


Ταχὺ ἄρα ἀναλίσκονται ἐάν τινες ὦσι πρόσοδοι.
Πῶς δ᾽ οὔ;


[573e] Καὶ μετὰ τοῦτο δὴ δανεισμοὶ καὶ τῆς οὐσίας παραιρέσεις.
Τί μήν;

Ὅταν δὲ δὴ πάντ᾽ ἐπιλείπῃ, ἆρα οὐκ ἀνάγκη μὲν τὰς ἐπιθυμίας βοᾶν πυκνάς τε καὶ σφοδρὰς ἐννενεοττευμένας, τοὺς δ᾽ ὥσπερ ὑπὸ κέντρων ἐλαυνομένους τῶν τε ἄλλων ἐπιθυμιῶν καὶ διαφερόντως ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ Ἔρωτος, πάσαις ταῖς ἄλλαις ὥσπερ δορυφόροις ἡγουμένου, οἰστρᾶν καὶ σκοπεῖν τίς τι ἔχει, ὃν δυνατὸν ἀφελέσθαι ἀπατήσαντα ἢ [574a] βιασάμενον;
Σφόδρα γ᾽, ἔφη.



Ἀναγκαῖον δὴ πανταχόθεν φέρειν, ἢ μεγάλαις ὠδῖσί τε καὶ ὀδύναις συνέχεσθαι.
Ἀναγκαῖον.

Ἆρ᾽ οὖν, ὥσπερ αἱ ἐν αὐτῷ ἡδοναὶ ἐπιγιγνόμεναι τῶν ἀρχαίων πλέον εἶχον καὶ τὰ ἐκείνων ἀφῃροῦντο, οὕτω καὶ αὐτὸς ἀξιώσει νεώτερος ὢν πατρός τε καὶ μητρὸς πλέον ἔχειν, καὶ ἀφαιρεῖσθαι, ἐὰν τὸ αὑτοῦ μέρος ἀναλώσῃ, ἀπονειμάμενος τῶν πατρῴων;
Ἀλλὰ τί μήν; ἔφη.


[574b] Ἂν δὲ δὴ αὐτῷ μὴ ἐπιτρέπωσιν, ἆρ᾽ οὐ τὸ μὲν πρῶτον ἐπιχειροῖ ἂν κλέπτειν καὶ ἀπατᾶν τοὺς γονέας;
Πάντως.

Ὁπότε δὲ μὴ δύναιτο, ἁρπάζοι ἂν καὶ βιάζοιτο μετὰ τοῦτο;
Οἶμαι, ἔφη.


Ἀντεχομένων δὴ καὶ μαχομένων, ὦ θαυμάσιε, γέροντός τε καὶ γραός, ἆρ᾽ εὐλαβηθείη ἂν καὶ φείσαιτο μή τι δρᾶσαι τῶν τυραννικῶν;
Οὐ πάνυ, ἦ δ᾽ ὅς, ἔγωγε θαρρῶ περὶ τῶν γονέων τοῦ τοιούτου.

Ἀλλ᾽, ὦ Ἀδείμαντε, πρὸς Διός, ἕνεκα νεωστὶ φίλης καὶ οὐκ ἀναγκαίας ἑταίρας γεγονυίας τὴν πάλαι φίλην καὶ ἀναγκαίαν [574c] μητέρα, ἢ ἕνεκα ὡραίου νεωστὶ φίλου γεγονότος οὐκ ἀναγκαίου τὸν ἄωρόν τε καὶ ἀναγκαῖον πρεσβύτην πατέρα καὶ τῶν φίλων ἀρχαιότατον δοκεῖ ἄν σοι ὁ τοιοῦτος πληγαῖς τε δοῦναι καὶ καταδουλώσασθαι ἂν αὐτοὺς ὑπ᾽ ἐκείνοις, εἰ εἰς τὴν αὐτὴν οἰκίαν ἀγάγοιτο;
Ναὶ μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς.



Σφόδρα γε μακάριον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔοικεν εἶναι τὸ τυραννικὸν ὑὸν τεκεῖν.
Πάνυ γ᾽, ἔφη.

[574d] Τί δ᾽, ὅταν δὴ τὰ πατρὸς καὶ μητρὸς ἐπιλείπῃ τὸν τοιοῦτον, πολὺ δὲ ἤδη συνειλεγμένον ἐν αὐτῷ ᾖ τὸ τῶν ἡδονῶν σμῆνος, οὐ πρῶτον μὲν οἰκίας τινὸς ἐφάψεται τοίχου ἤ τινος ὀψὲ νύκτωρ ἰόντος τοῦ ἱματίου, μετὰ δὲ ταῦτα ἱερόν τι νεωκορήσει; καὶ ἐν τούτοις δὴ πᾶσιν, ἃς πάλαι εἶχεν δόξας ἐκ παιδὸς περὶ καλῶν τε καὶ αἰσχρῶν, τὰς δικαίας ποιουμένας, αἱ νεωστὶ ἐκ δουλείας λελυμέναι, δορυφοροῦσαι τὸν Ἔρωτα, κρατήσουσι μετ᾽ ἐκείνου, αἳ πρότερον μὲν ὄναρ [574e] ἐλύοντο ἐν ὕπνῳ, ὅτε ἦν αὐτὸς ἔτι ὑπὸ νόμοις τε καὶ πατρὶ δημοκρατούμενος ἐν ἑαυτῷ· τυραννευθεὶς δὲ ὑπὸ Ἔρωτος, οἷος ὀλιγάκις ἐγίγνετο ὄναρ, ὕπαρ τοιοῦτος ἀεὶ γενόμενος, οὔτε τινὸς φόνου δεινοῦ ἀφέξεται οὔτε βρώματος οὔτ᾽ ἔργου, [575a] ἀλλὰ τυραννικῶς ἐν αὐτῷ ὁ Ἔρως ἐν πάσῃ ἀναρχίᾳ καὶ ἀνομίᾳ ζῶν, ἅτε αὐτὸς ὢν μόναρχος, τὸν ἔχοντά τε αὐτὸν ὥσπερ πόλιν ἄξει ἐπὶ πᾶσαν τόλμαν, ὅθεν αὑτόν τε καὶ τὸν περὶ αὑτὸν θόρυβον θρέψει, τὸν μὲν ἔξωθεν εἰσεληλυθότα ἀπὸ κακῆς ὁμιλίας, τὸν δ᾽ ἔνδοθεν ὑπὸ τῶν αὐτῶν τρόπων καὶ ἑαυτοῦ ἀνεθέντα καὶ ἐλευθερωθέντα· ἢ οὐχ οὗτος ὁ βίος τοῦ τοιούτου;
Οὗτος μὲν οὖν, ἔφη.







Καὶ ἂν μέν γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὀλίγοι οἱ τοιοῦτοι ἐν πόλει [575b] ὦσι καὶ τὸ ἄλλο πλῆθος σωφρονῇ, ἐξελθόντες ἄλλον τινὰ δορυφοροῦσι τύραννον ἢ μισθοῦ ἐπικουροῦσιν, ἐάν που πόλεμος ᾖ· ἐὰν δ᾽ ἐν εἰρήνῃ τε καὶ ἡσυχίᾳ γένωνται, αὐτοῦ δὴ ἐν τῇ πόλει κακὰ δρῶσι σμικρὰ πολλά.
Τὰ ποῖα δὴ λέγεις;


Οἷα κλέπτουσι, τοιχωρυχοῦσι, βαλλαντιοτομοῦσι, λωποδυτοῦσιν, ἱεροσυλοῦσιν, ἀνδραποδίζονται· ἔστι δ᾽ ὅτε συκοφαντοῦσιν, ἐὰν δυνατοὶ ὦσι λέγειν, καὶ ψευδομαρτυροῦσι καὶ δωροδοκοῦσιν.
[575c] Σμικρά γ᾽, ἔφη, κακὰ λέγεις, ἐὰν ὀλίγοι ὦσιν οἱ τοιοῦτοι.

Τὰ γὰρ σμικρά, ἦν δ᾽ ἐγώ, πρὸς τὰ μεγάλα σμικρά ἐστιν, καὶ ταῦτα δὴ πάντα πρὸς τύραννον πονηρίᾳ τε καὶ ἀθλιότητι πόλεως, τὸ λεγόμενον, οὐδ᾽ ἵκταρ βάλλει. ὅταν γὰρ δὴ πολλοὶ ἐν πόλει γένωνται οἱ τοιοῦτοι καὶ ἄλλοι οἱ συνεπόμενοι αὐτοῖς, καὶ αἴσθωνται ἑαυτῶν τὸ πλῆθος, τότε οὗτοί εἰσιν οἱ τὸν τύραννον γεννῶντες μετὰ δήμου ἀνοίας ἐκεῖνον, ὃς ἂν αὐτῶν μάλιστα αὐτὸς ἐν αὑτῷ μέγιστον καὶ πλεῖστον [575d] ἐν τῇ ψυχῇ τύραννον ἔχῃ.
Εἰκότως γ᾽, ἔφη· τυραννικώτατος γὰρ ἂν εἴη.


Οὐκοῦν ἐὰν μὲν ἑκόντες ὑπείκωσιν· ἐὰν δὲ μὴ ἐπιτρέπῃ ἡ πόλις, ὥσπερ τότε μητέρα καὶ πατέρα ἐκόλαζεν, οὕτω πάλιν τὴν πατρίδα, ἐὰν οἷός τ᾽ ᾖ, κολάσεται ἐπεισαγόμενος νέους ἑταίρους, καὶ ὑπὸ τούτοις δὴ δουλεύουσαν τὴν πάλαι φίλην μητρίδα τε, Κρῆτές φασι, καὶ πατρίδα ἕξει τε καὶ θρέψει. καὶ τοῦτο δὴ τὸ τέλος ἂν εἴη τῆς ἐπιθυμίας τοῦ τοιούτου ἀνδρός.
[575e] Τοῦτο, ἦ δ᾽ ὅς, παντάπασί γε.





Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὗτοί γε τοιοίδε γίγνονται ἰδίᾳ καὶ πρὶν ἄρχειν· πρῶτον μὲν οἷς ἂν συνῶσιν, ἢ κόλαξιν ἑαυτῶν συνόντες καὶ πᾶν ἑτοίμοις ὑπηρετεῖν, ἢ ἐάν τού τι δέωνται, [576a] αὐτοὶ ὑποπεσόντες, πάντα σχήματα τολμῶντες ποιεῖν ὡς οἰκεῖοι, διαπραξάμενοι δὲ ἀλλότριοι;
Καὶ σφόδρα γε.




Ἐν παντὶ ἄρα τῷ βίῳ ζῶσι φίλοι μὲν οὐδέποτε οὐδενί, ἀεὶ δέ του δεσπόζοντες ἢ δουλεύοντες ἄλλῳ, ἐλευθερίας δὲ καὶ φιλίας ἀληθοῦς τυραννικὴ φύσις ἀεὶ ἄγευστος.
Πάνυ μὲν οὖν.



Ἆρ᾽ οὖν οὐκ ὀρθῶς ἂν τοὺς τοιούτους ἀπίστους καλοῖμεν;
Πῶς δ᾽ οὔ;


Καὶ μὴν ἀδίκους γε ὡς οἷόν τε μάλιστα, εἴπερ ὀρθῶς [576b] ἐν τοῖς πρόσθεν ὡμολογήσαμεν περὶ δικαιοσύνης οἷόν ἐστιν.
Ἀλλὰ μήν, ἦ δ᾽ ὅς, ὀρθῶς γε.


Κεφαλαιωσώμεθα τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸν κάκιστον. ἔστιν δέ που, οἷον ὄναρ διήλθομεν, ὃς ἂν ὕπαρ τοιοῦτος ᾖ.
Πάνυ μὲν οὖν.



Οὐκοῦν οὗτος γίγνεται ὃς ἂν τυραννικώτατος φύσει ὢν μοναρχήσῃ, καὶ ὅσῳ ἂν πλείω χρόνον ἐν τυραννίδι βιῷ, τοσούτῳ μᾶλλον τοιοῦτος.
Ἀνάγκη, ἔφη διαδεξάμενος τὸν λόγον ὁ Γλαύκων.





Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὃς ἂν φαίνηται πονηρότατος, καὶ [576c] ἀθλιώτατος φανήσεται; καὶ ὃς ἂν πλεῖστον χρόνον καὶ μάλιστα τυραννεύσῃ, μάλιστά τε καὶ πλεῖστον χρόνον τοιοῦτος γεγονὼς τῇ ἀληθείᾳ; τοῖς δὲ πολλοῖς πολλὰ καὶ δοκεῖ.
Ἀνάγκη, ἔφη, ταῦτα γοῦν οὕτως ἔχειν.


Ἄλλο τι οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅ γε τυραννικὸς κατὰ τὴν τυραννουμένην πόλιν ἂν εἴη ὁμοιότητι, δημοτικὸς δὲ κατὰ δημοκρατουμένην, καὶ οἱ ἄλλοι οὕτω;
Τί μήν;


Οὐκοῦν, ὅτι πόλις πρὸς πόλιν ἀρετῇ καὶ εὐδαιμονίᾳ, τοῦτο καὶ ἀνὴρ πρὸς ἄνδρα;
[576d] Πῶς γὰρ οὔ;


Τί οὖν ἀρετῇ τυραννουμένη πόλις πρὸς βασιλευομένην οἵαν τὸ πρῶτον διήλθομεν;
Πᾶν τοὐναντίον, ἔφη· ἡ μὲν γὰρ ἀρίστη, ἡ δὲ κακίστη.



Οὐκ ἐρήσομαι, εἶπον, ὁποτέραν λέγεις· δῆλον γάρ. ἀλλ᾽ εὐδαιμονίας τε αὖ καὶ ἀθλιότητος ὡσαύτως ἢ ἄλλως κρίνεις; καὶ μὴ ἐκπληττώμεθα πρὸς τὸν τύραννον ἕνα ὄντα βλέποντες, μηδ᾽ εἴ τινες ὀλίγοι περὶ ἐκεῖνον, ἀλλ᾽ ὡς χρὴ ὅλην [576e] τὴν πόλιν εἰσελθόντας θεάσασθαι, καταδύντες εἰς ἅπασαν καὶ ἰδόντες, οὕτω δόξαν ἀποφαινώμεθα.
Ἀλλ᾽ ὀρθῶς, ἔφη, προκαλῇ· καὶ δῆλον παντὶ ὅτι τυραννουμένης μὲν οὐκ ἔστιν ἀθλιωτέρα, βασιλευομένης δὲ οὐκ εὐδαιμονεστέρα.



Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ περὶ τῶν ἀνδρῶν τὰ αὐτὰ ταῦτα [577a] προκαλούμενος ὀρθῶς ἂν προκαλοίμην, ἀξιῶν κρίνειν περὶ αὐτῶν ἐκεῖνον, ὃς δύναται τῇ διανοίᾳ εἰς ἀνδρὸς ἦθος ἐνδὺς διιδεῖν καὶ μὴ καθάπερ παῖς ἔξωθεν ὁρῶν ἐκπλήττεται ὑπὸ τῆς τῶν τυραννικῶν προστάσεως ἣν πρὸς τοὺς ἔξω σχηματίζονται, ἀλλ᾽ ἱκανῶς διορᾷ; εἰ οὖν οἰοίμην δεῖν ἐκείνου πάντας ἡμᾶς ἀκούειν, τοῦ δυνατοῦ μὲν κρῖναι, συνῳκηκότος δὲ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ παραγεγονότος ἔν τε ταῖς κατ᾽ οἰκίαν πράξεσιν, ὡς πρὸς ἑκάστους τοὺς οἰκείους ἔχει, ἐν οἷς [577b] μάλιστα γυμνὸς ἂν ὀφθείη τῆς τραγικῆς σκευῆς, καὶ ἐν αὖ τοῖς δημοσίοις κινδύνοις, καὶ ταῦτα πάντα ἰδόντα κελεύοιμεν ἐξαγγέλλειν πῶς ἔχει εὐδαιμονίας καὶ ἀθλιότητος ὁ τύραννος πρὸς τοὺς ἄλλους;
Ὀρθότατ᾽ ἄν, ἔφη, καὶ ταῦτα προκαλοῖο.




Βούλει οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, προσποιησώμεθα ἡμεῖς εἶναι τῶν δυνατῶν ἂν κρῖναι καὶ ἤδη ἐντυχόντων τοιούτοις, ἵνα ἔχωμεν ὅστις ἀποκρινεῖται ἃ ἐρωτῶμεν;
Πάνυ γε.


[577c] Ἴθι δή μοι, ἔφην, ὧδε σκόπει. τὴν ὁμοιότητα ἀναμιμνῃσκόμενος τῆς τε πόλεως καὶ τοῦ ἀνδρός, οὕτω καθ᾽ ἕκαστον ἐν μέρει ἀθρῶν, τὰ παθήματα ἑκατέρου λέγε.
Τὰ ποῖα; ἔφη.


Πρῶτον μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὡς πόλιν εἰπεῖν, ἐλευθέραν ἢ δούλην τὴν τυραννουμένην ἐρεῖς;
Ὡς οἷόν τ᾽, ἔφη, μάλιστα δούλην.

Καὶ μὴν ὁρᾷς γε ἐν αὐτῇ δεσπότας καὶ ἐλευθέρους.
Ὁρῶ, ἔφη, σμικρόν γέ τι τοῦτο· τὸ δὲ ὅλον, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἐν αὐτῇ καὶ τὸ ἐπιεικέστατον ἀτίμως τε καὶ ἀθλίως δοῦλον.


[577d] Εἰ οὖν, εἶπον, ὅμοιος ἀνὴρ τῇ πόλει, οὐ καὶ ἐν ἐκείνῳ ἀνάγκη τὴν αὐτὴν τάξιν ἐνεῖναι, καὶ πολλῆς μὲν δουλείας τε καὶ ἀνελευθερίας γέμειν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, καὶ ταῦτα αὐτῆς τὰ μέρη δουλεύειν, ἅπερ ἦν ἐπιεικέστατα, μικρὸν δὲ καὶ τὸ μοχθηρότατον καὶ μανικώτατον δεσπόζειν;
Ἀνάγκη, ἔφη.


Τί οὖν; δούλην ἢ ἐλευθέραν τὴν τοιαύτην φήσεις εἶναι ψυχήν;
Δούλην δήπου ἔγωγε.

Οὐκοῦν ἥ γε αὖ δούλη καὶ τυραννουμένη πόλις ἥκιστα ποιεῖ ἃ βούλεται;
Πολύ γε.

[577e] Καὶ ἡ τυραννουμένη ἄρα ψυχὴ ἥκιστα ποιήσει ἃ ἂν βουληθῇ, ὡς περὶ ὅλης εἰπεῖν ψυχῆς· ὑπὸ δὲ οἴστρου ἀεὶ ἑλκομένη βίᾳ ταραχῆς καὶ μεταμελείας μεστὴ ἔσται.
Πῶς γὰρ οὔ;


Πλουσίαν δὲ ἢ πενομένην ἀνάγκη τὴν τυραννουμένην πόλιν εἶναι;
Πενομένην.

[578a] Καὶ ψυχὴν ἄρα τυραννικὴν πενιχρὰν καὶ ἄπληστον ἀνάγκη ἀεὶ εἶναι.
Οὕτως, ἦ δ᾽ ὅς.

Τί δέ; φόβου γέμειν ἆρ᾽ οὐκ ἀνάγκη τήν τε τοιαύτην πόλιν τόν τε τοιοῦτον ἄνδρα;
Πολλή γε.

Ὀδυρμούς τε καὶ στεναγμοὺς καὶ θρήνους καὶ ἀλγηδόνας οἴει ἔν τινι ἄλλῃ πλείους εὑρήσειν;
Οὐδαμῶς.

Ἐν ἀνδρὶ δὲ ἡγῇ τὰ τοιαῦτα ἐν ἄλλῳ τινὶ πλείω εἶναι ἢ ἐν τῷ μαινομένῳ ὑπὸ ἐπιθυμιῶν τε καὶ ἐρώτων τούτῳ τῷ τυραννικῷ;
Πῶς γὰρ ἄν; ἔφη.

[578b] Εἰς πάντα δὴ οἶμαι ταῦτά τε καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἀποβλέψας τήν τε πόλιν τῶν πόλεων ἀθλιωτάτην ἔκρινας—
Οὐκοῦν ὀρθῶς; ἔφη.


Καὶ μάλα, ἦν δ᾽ ἐγώ. ἀλλὰ περὶ τοῦ ἀνδρὸς αὖ τοῦ τυραννικοῦ τί λέγεις εἰς ταὐτὰ ταῦτα ἀποβλέπων;
Μακρῷ, ἔφη, ἀθλιώτατον εἶναι τῶν ἄλλων ἁπάντων.

Τοῦτο, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐκέτ᾽ ὀρθῶς λέγεις.
Πῶς; ἦ δ᾽ ὅς.

Οὔπω, ἔφην, οἶμαι, οὗτός ἐστιν ὁ τοιοῦτος μάλιστα.
Ἀλλὰ τίς μήν;

Ὅδε ἴσως σοι ἔτι δόξει εἶναι τούτου ἀθλιώτερος.
Ποῖος;

[578c] Ὃς ἄν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τυραννικὸς ὢν μὴ ἰδιώτην βίον καταβιῷ, ἀλλὰ δυστυχὴς ᾖ καὶ αὐτῷ ὑπό τινος συμφορᾶς ἐκπορισθῇ ὥστε τυράννῳ γενέσθαι.
Τεκμαίρομαί σε, ἔφη, ἐκ τῶν προειρημένων ἀληθῆ λέγειν.


Ναί, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλ᾽ οὐκ οἴεσθαι χρὴ τὰ τοιαῦτα, ἀλλ᾽ εὖ μάλα τῷ τοιούτῳ λόγῳ σκοπεῖν· περὶ γάρ τοι τοῦ μεγίστου ἡ σκέψις, ἀγαθοῦ τε βίου καὶ κακοῦ.
Ὀρθότατα, ἦ δ᾽ ὅς.


Σκόπει δὴ εἰ ἄρα τι λέγω. δοκεῖ γάρ μοι δεῖν ἐννοῆσαι [578d] ἐκ τῶνδε περὶ αὐτοῦ σκοποῦντας.
Ἐκ τίνων;

Ἐξ ἑνὸς ἑκάστου τῶν ἰδιωτῶν, ὅσοι πλούσιοι ἐν πόλεσιν ἀνδράποδα πολλὰ κέκτηνται. οὗτοι γὰρ τοῦτό γε προσόμοιον ἔχουσιν τοῖς τυράννοις, τὸ πολλῶν ἄρχειν· διαφέρει δὲ τὸ ἐκείνου πλῆθος.
Διαφέρει γάρ.

Οἶσθ᾽ οὖν ὅτι οὗτοι ἀδεῶς ἔχουσιν καὶ οὐ φοβοῦνται τοὺς οἰκέτας;
Τί γὰρ ἂν φοβοῖντο;

Οὐδέν, εἶπον· ἀλλὰ τὸ αἴτιον ἐννοεῖς;
Ναί, ὅτι γε πᾶσα ἡ πόλις ἑνὶ ἑκάστῳ βοηθεῖ τῶν ἰδιωτῶν.

[578e] Καλῶς, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγεις. τί δέ; εἴ τις θεῶν ἄνδρα ἕνα, ὅτῳ ἔστιν ἀνδράποδα πεντήκοντα ἢ καὶ πλείω, ἄρας ἐκ τῆς πόλεως αὐτόν τε καὶ γυναῖκα καὶ παῖδας θείη εἰς ἐρημίαν μετὰ τῆς ἄλλης οὐσίας τε καὶ τῶν οἰκετῶν, ὅπου αὐτῷ μηδεὶς τῶν ἐλευθέρων μέλλοι βοηθήσειν, ἐν ποίῳ ἄν τινι καὶ ὁπόσῳ φόβῳ οἴει γενέσθαι αὐτὸν περί τε αὑτοῦ καὶ παίδων καὶ γυναικός, μὴ ἀπόλοιντο ὑπὸ τῶν οἰκετῶν;
Ἐν παντί, ἦ δ᾽ ὅς, ἔγωγε.



[579a] Οὐκοῦν ἀναγκάζοιτο ἄν τινας ἤδη θωπεύειν αὐτῶν τῶν δούλων καὶ ὑπισχνεῖσθαι πολλὰ καὶ ἐλευθεροῦν οὐδὲν δεόμενος, καὶ κόλαξ αὐτὸς ἂν θεραπόντων ἀναφανείη;
Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, αὐτῷ, ἢ ἀπολωλέναι.
Τί δ᾽, εἰ καὶ ἄλλους, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ θεὸς κύκλῳ κατοικίσειεν γείτονας πολλοὺς αὐτῷ, οἳ μὴ ἀνέχοιντο εἴ τις ἄλλος ἄλλου δεσπόζειν ἀξιοῖ, ἀλλ᾽ εἴ πού τινα τοιοῦτον λαμβάνοιεν, ταῖς ἐσχάταις τιμωροῖντο τιμωρίαις;
[579b] Ἔτι ἄν, ἔφη, οἶμαι, μᾶλλον ἐν παντὶ κακοῦ εἴη, κύκλῳ φρουρούμενος ὑπὸ πάντων πολεμίων.



Ἆρ᾽ οὖν οὐκ ἐν τοιούτῳ μὲν δεσμωτηρίῳ δέδεται ὁ τύραννος, φύσει ὢν οἷον διεληλύθαμεν, πολλῶν καὶ παντοδαπῶν φόβων καὶ ἐρώτων μεστός· λίχνῳ δὲ ὄντι αὐτῷ τὴν ψυχὴν μόνῳ τῶν ἐν τῇ πόλει οὔτε ἀποδημῆσαι ἔξεστιν οὐδαμόσε, οὔτε θεωρῆσαι ὅσων δὴ καὶ οἱ ἄλλοι ἐλεύθεροι ἐπιθυμηταί εἰσιν, καταδεδυκὼς δὲ ἐν τῇ οἰκίᾳ τὰ πολλὰ ὡς γυνὴ ζῇ, [579c] φθονῶν καὶ τοῖς ἄλλοις πολίταις, ἐάν τις ἔξω ἀποδημῇ καί τι ἀγαθὸν ὁρᾷ;
Παντάπασιν μὲν οὖν, ἔφη.



Οὐκοῦν τοῖς τοιούτοις κακοῖς πλείω καρποῦται ἀνὴρ ὃς ἂν κακῶς ἐν ἑαυτῷ πολιτευόμενος, ὃν νυνδὴ σὺ ἀθλιώτατον ἔκρινας, τὸν τυραννικόν, ὡς μὴ ἰδιώτης καταβιῷ, ἀλλὰ ἀναγκασθῇ ὑπό τινος τύχης τυραννεῦσαι καὶ ἑαυτοῦ ὢν ἀκράτωρ ἄλλων ἐπιχειρήσῃ ἄρχειν, ὥσπερ εἴ τις κάμνοντι σώματι καὶ ἀκράτορι ἑαυτοῦ μὴ ἰδιωτεύων ἀλλ᾽ ἀγωνιζόμενος [579d] πρὸς ἄλλα σώματα καὶ μαχόμενος ἀναγκάζοιτο διάγειν τὸν βίον.
Παντάπασιν, ἔφη, ὁμοιότατά τε καὶ ἀληθέστατα λέγεις, ὦ Σώκρατες.



Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε Γλαύκων, παντελῶς τὸ πάθος ἄθλιον, καὶ τοῦ ὑπὸ σοῦ κριθέντος χαλεπώτατα ζῆν χαλεπώτερον ἔτι ζῇ ὁ τυραννῶν;
Κομιδῇ γ᾽, ἔφη.

Ἔστιν ἄρα τῇ ἀληθείᾳ, κἂν εἰ μή τῳ δοκεῖ, ὁ τῷ ὄντι τύραννος τῷ ὄντι δοῦλος τὰς μεγίστας θωπείας καὶ δουλείας [579e] καὶ κόλαξ τῶν πονηροτάτων, καὶ τὰς ἐπιθυμίας οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν ἀποπιμπλάς, ἀλλὰ πλείστων ἐπιδεέστατος καὶ πένης τῇ ἀληθείᾳ φαίνεται, ἐάν τις ὅλην ψυχὴν ἐπίστηται θεάσασθαι, καὶ φόβου γέμων διὰ παντὸς τοῦ βίου, σφαδᾳσμῶν τε καὶ ὀδυνῶν πλήρης, εἴπερ τῇ τῆς πόλεως διαθέσει ἧς ἄρχει ἔοικεν. ἔοικεν δέ· ἦ γάρ;
Καὶ μάλα, ἔφη.



[580a] Οὐκοῦν καὶ πρὸς τούτοις ἔτι ἀποδώσομεν τῷ ἀνδρὶ καὶ ἃ τὸ πρότερον εἴπομεν, ὅτι ἀνάγκη καὶ εἶναι καὶ ἔτι μᾶλλον γίγνεσθαι αὐτῷ ἢ πρότερον διὰ τὴν ἀρχὴν φθονερῷ, ἀπίστῳ, ἀδίκῳ, ἀφίλῳ, ἀνοσίῳ καὶ πάσης κακίας πανδοκεῖ τε καὶ τροφεῖ, καὶ ἐξ ἁπάντων τούτων μάλιστα μὲν αὐτῷ δυστυχεῖ εἶναι, ἔπειτα δὲ καὶ τοὺς πλησίον αὑτῷ τοιούτους ἀπεργάζεσθαι.
Οὐδείς σοι, ἔφη, τῶν νοῦν ἐχόντων ἀντερεῖ.


Ἴθι δή μοι, ἔφην ἐγώ, νῦν ἤδη ὥσπερ ὁ διὰ πάντων [580b] κριτὴς ἀποφαίνεται, καὶ σὺ οὕτω, τίς πρῶτος κατὰ τὴν σὴν δόξαν εὐδαιμονίᾳ καὶ τίς δεύτερος, καὶ τοὺς ἄλλους ἑξῆς πέντε ὄντας κρῖνε, βασιλικόν, τιμοκρατικόν, ὀλιγαρχικόν, δημοκρατικόν, τυραννικόν.
Ἀλλὰ ῥᾳδία, ἔφη, ἡ κρίσις. καθάπερ γὰρ εἰσῆλθον ἔγωγε ὥσπερ χοροὺς κρίνω ἀρετῇ καὶ κακίᾳ καὶ εὐδαιμονίᾳ καὶ τῷ ἐναντίῳ.




Μισθωσώμεθα οὖν κήρυκα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἢ αὐτὸς ἀνείπω ὅτι ὁ Ἀρίστωνος ὑὸς τὸν ἄριστόν τε καὶ δικαιότατον εὐδαιμονέστατον [580c] ἔκρινε, τοῦτον δ᾽ εἶναι τὸν βασιλικώτατον καὶ βασιλεύοντα αὑτοῦ, τὸν δὲ κάκιστόν τε καὶ ἀδικώτατον ἀθλιώτατον, τοῦτον δὲ αὖ τυγχάνειν ὄντα ὃς ἂν τυραννικώτατος ὢν ἑαυτοῦ τε ὅτι μάλιστα τυραννῇ καὶ τῆς πόλεως;
Ἀνειρήσθω σοι, ἔφη.



Ἦ οὖν προσαναγορεύω, εἶπον, ἐάντε λανθάνωσιν τοιοῦτοι ὄντες ἐάντε μὴ πάντας ἀνθρώπους τε καὶ θεούς;
Προσαναγόρευε, ἔφη.


Εἶεν δή, εἶπον· αὕτη μὲν ἡμῖν ἡ ἀπόδειξις μία ἂν εἴη, [580d] δευτέραν δὲ ἰδὲ τήνδε, ἐάν τι δόξῃ εἶναι.
Τίς αὕτη;





Ἐπειδή, ὥσπερ πόλις, ἦν δ᾽ ἐγώ, διῄρηται κατὰ τρία εἴδη, οὕτω καὶ ψυχὴ ἑνὸς ἑκάστου τριχῇ, [λογιστικὸν] δέξεται, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, καὶ ἑτέραν ἀπόδειξιν.
Τίνα ταύτην;


Τήνδε. τριῶν ὄντων τριτταὶ καὶ ἡδοναί μοι φαίνονται, ἑνὸς ἑκάστου μία ἰδία· ἐπιθυμίαι τε ὡσαύτως καὶ ἀρχαί.
Πῶς λέγεις; ἔφη.


Τὸ μέν, φαμέν, ἦν ᾧ μανθάνει ἄνθρωπος, τὸ δὲ ᾧ θυμοῦται, τὸ δὲ τρίτον διὰ πολυειδίαν ἑνὶ οὐκ ἔσχομεν ὀνόματι προσειπεῖν [580e] ἰδίῳ αὐτοῦ, ἀλλὰ ὃ μέγιστον καὶ ἰσχυρότατον εἶχεν ἐν αὑτῷ, τούτῳ ἐπωνομάσαμεν· ἐπιθυμητικὸν γὰρ αὐτὸ κεκλήκαμεν διὰ σφοδρότητα τῶν τε περὶ τὴν ἐδωδὴν ἐπιθυμιῶν καὶ πόσιν καὶ ἀφροδίσια καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις ἀκόλουθα, καὶ φιλοχρήματον δή, ὅτι διὰ χρημάτων μάλιστα ἀποτελοῦνται [581a] αἱ τοιαῦται ἐπιθυμίαι.
Καὶ ὀρθῶς γ᾽, ἔφη.



Ἆρ᾽ οὖν καὶ τὴν ἡδονὴν αὐτοῦ καὶ φιλίαν εἰ φαῖμεν εἶναι τοῦ κέρδους, μάλιστ᾽ ἂν εἰς ἓν κεφάλαιον ἀπερειδοίμεθα τῷ λόγῳ, ὥστε τι ἡμῖν αὐτοῖς δηλοῦν, ὁπότε τοῦτο τῆς ψυχῆς τὸ μέρος λέγοιμεν, καὶ καλοῦντες αὐτὸ φιλοχρήματον καὶ φιλοκερδὲς ὀρθῶς ἂν καλοῖμεν;
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ἔφη.


Τί δέ; τὸ θυμοειδὲς οὐ πρὸς τὸ κρατεῖν μέντοι φαμὲν καὶ νικᾶν καὶ εὐδοκιμεῖν ἀεὶ ὅλον ὡρμῆσθαι;
[581b] Καὶ μάλα.


Εἰ οὖν φιλόνικον αὐτὸ καὶ φιλότιμον προσαγορεύοιμεν, ἦ ἐμμελῶς ἂν ἔχοι;
Ἐμμελέστατα μὲν οὖν.

Ἀλλὰ μὴν ᾧ γε μανθάνομεν, παντὶ δῆλον ὅτι πρὸς τὸ εἰδέναι τὴν ἀλήθειαν ὅπῃ ἔχει πᾶν ἀεὶ τέταται, καὶ χρημάτων τε καὶ δόξης ἥκιστα τούτων τούτῳ μέλει.
Πολύ γε.

Φιλομαθὲς δὴ καὶ φιλόσοφον καλοῦντες αὐτὸ κατὰ τρόπον ἂν καλοῖμεν;
Πῶς γὰρ οὔ;

Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ἄρχει ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν μὲν [581c] τοῦτο, τῶν δὲ τὸ ἕτερον ἐκείνων, ὁπότερον ἂν τύχῃ;
Οὕτως, ἔφη.

Διὰ ταῦτα δὴ καὶ ἀνθρώπων λέγομεν τὰ πρῶτα τριττὰ γένη εἶναι, φιλόσοφον, φιλόνικον, φιλοκερδές;
Κομιδῇ γε.


Καὶ ἡδονῶν δὴ τρία εἴδη, ὑποκείμενον ἓν ἑκάστῳ τούτων;
Πάνυ γε.


Οἶσθ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι εἰ ᾽θέλοις τρεῖς τοιούτους ἀνθρώπους ἐν μέρει ἕκαστον ἀνερωτᾶν τίς τούτων τῶν βίων ἥδιστος, τὸν ἑαυτοῦ ἕκαστος μάλιστα ἐγκωμιάσεται; ὅ τε [581d] χρηματιστικὸς πρὸς τὸ κερδαίνειν τὴν τοῦ τιμᾶσθαι ἡδονὴν ἢ τὴν τοῦ μανθάνειν οὐδενὸς ἀξίαν φήσει εἶναι, εἰ μὴ εἴ τι αὐτῶν ἀργύριον ποιεῖ;
Ἀληθῆ, ἔφη.


Τί δὲ ὁ φιλότιμος; ἦν δ᾽ ἐγώ· οὐ τὴν μὲν ἀπὸ τῶν χρημάτων ἡδονὴν φορτικήν τινα ἡγεῖται, καὶ αὖ τὴν ἀπὸ τοῦ μανθάνειν, ὅτι μὴ μάθημα τιμὴν φέρει, καπνὸν καὶ φλυαρίαν;
Οὕτως, ἔφη, ἔχει.

Τὸν δὲ φιλόσοφον, ἦν δ᾽ ἐγώ, τί οἰώμεθα τὰς ἄλλας [581e] ἡδονὰς νομίζειν πρὸς τὴν τοῦ εἰδέναι τἀληθὲς ὅπῃ ἔχει καὶ ἐν τοιούτῳ τινὶ ἀεὶ εἶναι μανθάνοντα; [τῆς ἡδονῆς] οὐ πάνυ πόρρω; καὶ καλεῖν τῷ ὄντι ἀναγκαίας, ὡς οὐδὲν τῶν ἄλλων δεόμενον, εἰ μὴ ἀνάγκη ἦν;
Εὖ, ἔφη, δεῖ εἰδέναι;


Ὅτε δὴ οὖν, εἶπον, ἀμφισβητοῦνται ἑκάστου τοῦ εἴδους αἱ ἡδοναὶ καὶ αὐτὸς ὁ βίος, μὴ ὅτι πρὸς τὸ κάλλιον καὶ αἴσχιον ζῆν μηδὲ τὸ χεῖρον καὶ ἄμεινον, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸ τὸ [582a] ἥδιον καὶ ἀλυπότερον, πῶς ἂν εἰδεῖμεν τίς αὐτῶν ἀληθέστατα λέγει;
Οὐ πάνυ, ἔφη, ἔγωγε ἔχω εἰπεῖν.


Ἀλλ᾽ ὧδε σκόπει· τίνι χρὴ κρίνεσθαι τὰ μέλλοντα καλῶς κριθήσεσθαι; ἆρ᾽ οὐκ ἐμπειρίᾳ τε καὶ φρονήσει καὶ λόγῳ; ἢ τούτων ἔχοι ἄν τις βέλτιον κριτήριον;
Καὶ πῶς ἄν; ἔφη.


Σκόπει δή· τριῶν ὄντων τῶν ἀνδρῶν τίς ἐμπειρότατος πασῶν ὧν εἴπομεν ἡδονῶν; πότερον ὁ φιλοκερδής, μανθάνων αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν οἷόν ἐστιν, ἐμπειρότερος δοκεῖ σοι εἶναι τῆς [582b] ἀπὸ τοῦ εἰδέναι ἡδονῆς, ἢ ὁ φιλόσοφος τῆς ἀπὸ τοῦ κερδαίνειν;
Πολύ, ἔφη, διαφέρει. τῷ μὲν γὰρ ἀνάγκη γεύεσθαι τῶν ἑτέρων ἐκ παιδὸς ἀρξαμένῳ· τῷ δὲ φιλοκερδεῖ, ὅπῃ πέφυκε τὰ ὄντα μανθάνοντι, τῆς ἡδονῆς ταύτης, ὡς γλυκεῖά ἐστιν, οὐκ ἀνάγκη γεύεσθαι οὐδ᾽ ἐμπείρῳ γίγνεσθαι, μᾶλλον δὲ καὶ προθυμουμένῳ οὐ ῥᾴδιον.




Πολὺ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, διαφέρει τοῦ γε φιλοκερδοῦς ὁ φιλόσοφος ἐμπειρίᾳ ἀμφοτέρων τῶν ἡδονῶν.
[582c] Πολὺ μέντοι.

Τί δὲ τοῦ φιλοτίμου; ἆρα μᾶλλον ἄπειρός ἐστι τῆς ἀπὸ τοῦ τιμᾶσθαι ἡδονῆς ἢ ἐκεῖνος τῆς ἀπὸ τοῦ φρονεῖν;
Ἀλλὰ τιμὴ μέν, ἔφη, ἐάνπερ ἐξεργάζωνται ἐπὶ ὃ ἕκαστος ὥρμηκε, πᾶσιν αὐτοῖς ἕπεται —καὶ γὰρ ὁ πλούσιος ὑπὸ πολλῶν τιμᾶται καὶ ὁ ἀνδρεῖος καὶ σοφός— ὥστε ἀπό γε τοῦ τιμᾶσθαι, οἷόν ἐστιν, πάντες τῆς ἡδονῆς ἔμπειροι· τῆς δὲ τοῦ ὄντος θέας, οἵαν ἡδονὴν ἔχει, ἀδύνατον ἄλλῳ γεγεῦσθαι πλὴν τῷ φιλοσόφῳ.



[582d] Ἐμπειρίας μὲν ἄρα, εἶπον, ἕνεκα κάλλιστα τῶν ἀνδρῶν κρίνει οὗτος.
Πολύ γε.


Καὶ μὴν μετά γε φρονήσεως μόνος ἔμπειρος γεγονὼς ἔσται.
Τί μήν;


Ἀλλὰ μὴν καὶ δι᾽ οὗ γε δεῖ ὀργάνου κρίνεσθαι, οὐ τοῦ φιλοκερδοῦς τοῦτο ὄργανον οὐδὲ τοῦ φιλοτίμου, ἀλλὰ τοῦ φιλοσόφου.
Τὸ ποῖον;

Διὰ λόγων που ἔφαμεν δεῖν κρίνεσθαι. ἦ γάρ;
Ναί.


Λόγοι δὲ τούτου μάλιστα ὄργανον.
Πῶς δ᾽ οὔ;


Οὐκοῦν εἰ μὲν πλούτῳ καὶ κέρδει ἄριστα ἐκρίνετο τὰ [582e] κρινόμενα, ἃ ἐπῄνει ὁ φιλοκερδὴς καὶ ἔψεγεν, ἀνάγκη ἂν ἦν ταῦτα ἀληθέστατα εἶναι.
Πολλή γε.

Εἰ δὲ τιμῇ τε καὶ νίκῃ καὶ ἀνδρείᾳ, ἆρ᾽ οὐχ ἃ ὁ φιλότιμός τε καὶ φιλόνικος;
Δῆλον.


Ἐπειδὴ δ᾽ ἐμπειρίᾳ καὶ φρονήσει καὶ λόγῳ;
Ἀνάγκη, ἔφη, ἃ ὁ φιλόσοφός τε καὶ ὁ φιλόλογος ἐπαινεῖ, ἀληθέστατα εἶναι.


[583a] Τριῶν ἄρ᾽ οὐσῶν τῶν ἡδονῶν ἡ τούτου τοῦ μέρους τῆς ψυχῆς ᾧ μανθάνομεν ἡδίστη ἂν εἴη, καὶ ἐν ᾧ ἡμῶν τοῦτο ἄρχει, ὁ τούτου βίος ἥδιστος;
Πῶς δ᾽ οὐ μέλλει; ἔφη· κύριος γοῦν ἐπαινέτης ὢν ἐπαινεῖ τὸν ἑαυτοῦ βίον ὁ φρόνιμος.
Τίνα δὲ δεύτερον, εἶπον, βίον καὶ τίνα δευτέραν ἡδονήν φησιν ὁ κριτὴς εἶναι;
Δῆλον ὅτι τὴν τοῦ πολεμικοῦ τε καὶ φιλοτίμου· ἐγγυτέρω γὰρ αὐτοῦ ἐστιν ἢ ἡ τοῦ χρηματιστοῦ.



Ὑστάτην δὴ τὴν τοῦ φιλοκερδοῦς, ὡς ἔοικεν.
Τί μήν; ἦ δ᾽ ὅς.





[583b] Ταῦτα μὲν τοίνυν οὕτω δύ᾽ ἐφεξῆς ἂν εἴη καὶ δὶς νενικηκὼς ὁ δίκαιος τὸν ἄδικον· τὸ δὲ τρίτον ὀλυμπικῶς τῷ σωτῆρί τε καὶ τῷ Ὀλυμπίῳ Διί, ἄθρει ὅτι οὐδὲ παναληθής ἐστιν ἡ τῶν ἄλλων ἡδονὴ πλὴν τῆς τοῦ φρονίμου οὐδὲ καθαρά, ἀλλ᾽ ἐσκιαγραφημένη τις, ὡς ἐγὼ δοκῶ μοι τῶν σοφῶν τινος ἀκηκοέναι. καίτοι τοῦτ᾽ ἂν εἴη μέγιστόν τε καὶ κυριώτατον τῶν πτωμάτων.
Πολύ γε· ἀλλὰ πῶς λέγεις;


[583c] Ὧδ᾽, εἶπον, ἐξευρήσω, σοῦ ἀποκρινομένου ζητῶν ἅμα.
Ἐρώτα δή, ἔφη.


Λέγε δή, ἦν δ᾽ ἐγώ· οὐκ ἐναντίον φαμὲν λύπην ἡδονῇ;
Καὶ μάλα.

Οὐκοῦν καὶ τὸ μήτε χαίρειν μήτε λυπεῖσθαι εἶναί τι;
Εἶναι μέντοι.


Μεταξὺ τούτοιν ἀμφοῖν ἐν μέσῳ ὂν ἡσυχίαν τινὰ περὶ ταῦτα τῆς ψυχῆς; ἢ οὐχ οὕτως αὐτὸ λέγεις;
Οὕτως, ἦ δ᾽ ὅς.


Ἆρ᾽ οὖν μνημονεύεις, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοὺς τῶν καμνόντων λόγους, οὓς λέγουσιν ὅταν κάμνωσιν;
Ποίους;

Ὡς οὐδὲν ἄρα ἐστὶν ἥδιον τοῦ ὑγιαίνειν, ἀλλὰ σφᾶς [583d] ἐλελήθει, πρὶν κάμνειν, ἥδιστον ὄν.
Μέμνημαι, ἔφη.


Οὐκοῦν καὶ τῶν περιωδυνίᾳ τινὶ ἐχομένων ἀκούεις λεγόντων ὡς οὐδὲν ἥδιον τοῦ παύσασθαι ὀδυνώμενον;
Ἀκούω.


Καὶ ἐν ἄλλοις γε οἶμαι πολλοῖς τοιούτοις αἰσθάνῃ γιγνομένους τοὺς ἀνθρώπους, ἐν οἷς, ὅταν λυπῶνται, τὸ μὴ λυπεῖσθαι καὶ τὴν ἡσυχίαν τοῦ τοιούτου ἐγκωμιάζουσιν ὡς ἥδιστον, οὐ τὸ χαίρειν.
Τοῦτο γάρ, ἔφη, τότε ἡδὺ ἴσως καὶ ἀγαπητὸν γίγνεται, ἡσυχία.


[583e] Καὶ ὅταν παύσηται ἄρα, εἶπον, χαίρων τις, ἡ τῆς ἡδονῆς ἡσυχία λυπηρὸν ἔσται.
Ἴσως, ἔφη.

Ὃ μεταξὺ ἄρα νυνδὴ ἀμφοτέρων ἔφαμεν εἶναι, τὴν ἡσυχίαν, τοῦτό ποτε ἀμφότερα ἔσται, λύπη τε καὶ ἡδονή.
Ἔοικεν.


Ἦ καὶ δυνατὸν τὸ μηδέτερα ὂν ἀμφότερα γίγνεσθαι;
Οὔ μοι δοκεῖ.


Καὶ μὴν τό γε ἡδὺ ἐν ψυχῇ γιγνόμενον καὶ τὸ λυπηρὸν κίνησίς τις ἀμφοτέρω ἐστόν· ἢ οὔ;
Ναί.

[584a] Τὸ δὲ μήτε λυπηρὸν μήτε ἡδὺ οὐχὶ ἡσυχία μέντοι καὶ ἐν μέσῳ τούτοιν ἐφάνη ἄρτι;
Ἐφάνη γάρ.


Πῶς οὖν ὀρθῶς ἔστι τὸ μὴ ἀλγεῖν ἡδὺ ἡγεῖσθαι ἢ τὸ μὴ χαίρειν ἀνιαρόν;
Οὐδαμῶς.

Οὐκ ἔστιν ἄρα τοῦτο, ἀλλὰ φαίνεται, ἦν δ᾽ ἐγώ, παρὰ τὸ ἀλγεινὸν ἡδὺ καὶ παρὰ τὸ ἡδὺ ἀλγεινὸν τότε ἡ ἡσυχία, καὶ οὐδὲν ὑγιὲς τούτων τῶν φαντασμάτων πρὸς ἡδονῆς ἀλήθειαν, ἀλλὰ γοητεία τις.
Ὡς γοῦν ὁ λόγος, ἔφη, σημαίνει.


[584b] Ἰδὲ τοίνυν, ἔφην ἐγώ, ἡδονάς, αἳ οὐκ ἐκ λυπῶν εἰσίν, ἵνα μὴ πολλάκις οἰηθῇς ἐν τῷ παρόντι οὕτω τοῦτο πεφυκέναι, ἡδονὴν μὲν παῦλαν λύπης εἶναι, λύπην δὲ ἡδονῆς.
Ποῦ δή, ἔφη, καὶ ποίας λέγεις;


Πολλαὶ μέν, εἶπον, καὶ ἄλλαι, μάλιστα δ᾽ εἰ ᾽θέλεις ἐννοῆσαι τὰς περὶ τὰς ὀσμὰς ἡδονάς. αὗται γὰρ οὐ προλυπηθέντι ἐξαίφνης ἀμήχανοι τὸ μέγεθος γίγνονται, παυσάμεναί τε λύπην οὐδεμίαν καταλείπουσιν.
Ἀληθέστατα, ἔφη.

[584c] Μὴ ἄρα πειθώμεθα καθαρὰν ἡδονὴν εἶναι τὴν λύπης ἀπαλλαγήν, μηδὲ λύπην τὴν ἡδονῆς.
Μὴ γάρ.


Ἀλλὰ μέντοι, εἶπον, αἵ γε διὰ τοῦ σώματος ἐπὶ τὴν ψυχὴν τείνουσαι καὶ λεγόμεναι ἡδοναί, σχεδὸν αἱ πλεῖσταί τε καὶ μέγισται, τούτου τοῦ εἴδους εἰσί, λυπῶν τινες ἀπαλλαγαί.
Εἰσὶ γάρ.


Οὐκοῦν καὶ αἱ πρὸ μελλόντων τούτων ἐκ προσδοκίας γιγνόμεναι προησθήσεις τε καὶ προλυπήσεις κατὰ ταὐτὰ ἔχουσιν;
Κατὰ ταὐτά.

[584d] Οἶσθ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἷαί εἰσιν καὶ ᾧ μάλιστα ἐοίκασιν;
Τῷ; ἔφη.


Νομίζεις τι, εἶπον, ἐν τῇ φύσει εἶναι τὸ μὲν ἄνω, τὸ δὲ κάτω, τὸ δὲ μέσον;
Ἔγωγε.

Οἴει οὖν ἄν τινα ἐκ τοῦ κάτω φερόμενον πρὸς μέσον ἄλλο τι οἴεσθαι ἢ ἄνω φέρεσθαι; καὶ ἐν μέσῳ στάντα, ἀφορῶντα ὅθεν ἐνήνεκται, ἄλλοθί που ἂν ἡγεῖσθαι εἶναι ἢ ἐν τῷ ἄνω, μὴ ἑωρακότα τὸ ἀληθῶς ἄνω;
Μὰ Δί᾽, οὐκ ἔγωγε, ἔφη, ἄλλως οἶμαι οἰηθῆναι ἂν τὸν τοιοῦτον.


[584e] Ἀλλ᾽ εἰ πάλιν γ᾽, ἔφην, φέροιτο, κάτω τ᾽ ἂν οἴοιτο φέρεσθαι καὶ ἀληθῆ οἴοιτο;
Πῶς γὰρ οὔ;


Οὐκοῦν ταῦτα πάσχοι ἂν πάντα διὰ τὸ μὴ ἔμπειρος εἶναι τοῦ ἀληθινῶς ἄνω τε ὄντος καὶ ἐν μέσῳ καὶ κάτω;
Δῆλον δή.

Θαυμάζοις ἂν οὖν εἰ καὶ οἱ ἄπειροι ἀληθείας περὶ πολλῶν τε ἄλλων μὴ ὑγιεῖς δόξας ἔχουσιν, πρός τε ἡδονὴν καὶ λύπην καὶ τὸ μεταξὺ τούτων οὕτω διάκεινται, ὥστε, ὅταν μὲν ἐπὶ τὸ [585a] λυπηρὸν φέρωνται, ἀληθῆ τε οἴονται καὶ τῷ ὄντι λυποῦνται, ὅταν δὲ ἀπὸ λύπης ἐπὶ τὸ μεταξύ, σφόδρα μὲν οἴονται πρὸς πληρώσει τε καὶ ἡδονῇ γίγνεσθαι, ὥσπερ πρὸς μέλαν φαιὸν ἀποσκοποῦντες ἀπειρίᾳ λευκοῦ, καὶ πρὸς τὸ ἄλυπον οὕτω λύπην ἀφορῶντες ἀπειρίᾳ ἡδονῆς ἀπατῶνται;
Μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ ἂν θαυμάσαιμι, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον, εἰ μὴ οὕτως ἔχει.





Ὧδέ γ᾽ οὖν, εἶπον, ἐννόει· οὐχὶ πεῖνα καὶ δίψα καὶ τὰ [585b] τοιαῦτα κενώσεις τινές εἰσιν τῆς περὶ τὸ σῶμα ἕξεως;
Τί μήν;


Ἄγνοια δὲ καὶ ἀφροσύνη ἆρ᾽ οὐ κενότης ἐστὶ τῆς περὶ ψυχὴν αὖ ἕξεως;
Μάλα γε.

Οὐκοῦν πληροῖτ᾽ ἂν ὅ τε τροφῆς μεταλαμβάνων καὶ ὁ νοῦν ἴσχων;
Πῶς δ᾽ οὔ;


Πλήρωσις δὲ ἀληθεστέρα τοῦ ἧττον ἢ τοῦ μᾶλλον ὄντος;
Δῆλον ὅτι τοῦ μᾶλλον.




Πότερα οὖν ἡγῇ τὰ γένη μᾶλλον καθαρᾶς οὐσίας μετέχειν, τὰ οἷον σίτου τε καὶ ποτοῦ καὶ ὄψου καὶ συμπάσης τροφῆς, ἢ τὸ δόξης τε ἀληθοῦς εἶδος καὶ ἐπιστήμης καὶ νοῦ καὶ [585c] συλλήβδην αὖ πάσης ἀρετῆς; ὧδε δὲ κρῖνε· τὸ τοῦ ἀεὶ ὁμοίου ἐχόμενον καὶ ἀθανάτου καὶ ἀληθείας, καὶ αὐτὸ τοιοῦτον ὂν καὶ ἐν τοιούτῳ γιγνόμενον, μᾶλλον εἶναί σοι δοκεῖ, ἢ τὸ μηδέποτε ὁμοίου καὶ θνητοῦ, καὶ αὐτὸ τοιοῦτον καὶ ἐν τοιούτῳ γιγνόμενον;
Πολύ, ἔφη, διαφέρει τὸ τοῦ ἀεὶ ὁμοίου.



Ἡ οὖν ἀεὶ ὁμοίου αὐσία οὐσίας τι μᾶλλον ἢ ἐπιστήμης μετέχει;
Οὐδαμῶς.


Τί δ᾽; ἀληθείας;
Οὐδὲ τοῦτο.

Εἰ δὲ ἀληθείας ἧττον, οὐ καὶ οὐσίας;
Ἀνάγκη.


[585d] Οὐκοῦν ὅλως τὰ περὶ τὴν τοῦ σώματος θεραπείαν γένη γῶν γενῶν αὖ τῶν περὶ τὴν τῆς ψυχῆς θεραπείαν ἧττον ἀληθείας τε καὶ οὐσίας μετέχει;
Πολύ γε.

Σῶμα δὲ αὐτὸ ψυχῆς οὐκ οἴει οὕτως;
Ἔγωγε.


Οὐκοῦν τὸ τῶν μᾶλλον ὄντων πληρούμενον καὶ αὐτὸ μᾶλλον ὂν ὄντως μᾶλλον πληροῦται ἢ τὸ τῶν ἧττον ὄντων καὶ αὐτὸ ἧττον ὄν;
Πῶς γὰρ οὔ;



Εἰ ἄρα τὸ πληροῦσθαι τῶν φύσει προσηκόντων ἡδύ ἐστι, τὸ τῷ ὄντι καὶ τῶν ὄντων πληρούμενον μᾶλλον μᾶλλον [585e] ὄντως τε καὶ ἀληθεστέρως χαίρειν ἂν ποιοῖ ἡδονῇ ἀληθεῖ, τὸ δὲ τῶν ἧττον ὄντων μεταλαμβάνον ἧττόν τε ἂν ἀληθῶς καὶ βεβαίως πληροῖτο καὶ ἀπιστοτέρας ἂν ἡδονῆς καὶ ἧττον ἀληθοῦς μεταλαμβάνοι.
Ἀναγκαιότατα, ἔφη.


[586a] Οἱ ἄρα φρονήσεως καὶ ἀρετῆς ἄπειροι, εὐωχίαις δὲ καὶ τοῖς τοιούτοις ἀεὶ συνόντες, κάτω, ὡς ἔοικεν, καὶ μέχρι πάλιν πρὸς τὸ μεταξὺ φέρονταί τε καὶ ταύτῃ πλανῶνται διὰ βίου, ὑπερβάντες δὲ τοῦτο πρὸς τὸ ἀληθῶς ἄνω οὔτε ἀνέβλεψαν πώποτε οὔτε ἠνέχθησαν, οὐδὲ τοῦ ὄντος τῷ ὄντι ἐπληρώθησαν, οὐδὲ βεβαίου τε καὶ καθαρᾶς ἡδονῆς ἐγεύσαντο, ἀλλὰ βοσκημάτων δίκην κάτω ἀεὶ βλέποντες καὶ κεκυφότες εἰς γῆν καὶ εἰς τραπέζας βόσκονται χορταζόμενοι καὶ ὀχεύοντες, [586b] καὶ ἕνεκα τῆς τούτων πλεονεξίας λακτίζοντες καὶ κυρίττοντες ἀλλήλους σιδηροῖς κέρασί τε καὶ ὁπλαῖς ἀποκτεινύασι δι᾽ ἀπληστίαν, ἅτε οὐχὶ τοῖς οὖσιν οὐδὲ τὸ ὂν οὐδὲ τὸ στέγον ἑαυτῶν πιμπλάντες.
Παντελῶς, ἔφη ὁ Γλαύκων, τὸν τῶν πολλῶν, ὦ Σώκρατες, χρησμῳδεῖς βίον.







Ἆρ᾽ οὖν οὐκ ἀνάγκη καὶ ἡδοναῖς συνεῖναι μεμειγμέναις λύπαις, εἰδώλοις τῆς ἀληθοῦς ἡδονῆς καὶ ἐσκιαγραφημέναις, [586c] ὑπὸ τῆς παρ᾽ ἀλλήλας θέσεως ἀποχραινομέναις, ὥστε σφοδροὺς ἑκατέρας φαίνεσθαι, καὶ ἔρωτας ἑαυτῶν λυττῶντας τοῖς ἄφροσιν ἐντίκτειν καὶ περιμαχήτους εἶναι, ὥσπερ τὸ τῆς Ἑλένης εἴδωλον ὑπὸ τῶν ἐν Τροίᾳ Στησίχορός φησι γενέσθαι περιμάχητον ἀγνοίᾳ τοῦ ἀληθοῦς;
Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, τοιοῦτόν τι αὐτὸ εἶναι.



Τί δέ; περὶ τὸ θυμοειδὲς οὐχ ἕτερα τοιαῦτα ἀνάγκη γίγνεσθαι, ὃς ἂν αὐτὸ τοῦτο διαπράττηται ἢ φθόνῳ διὰ φιλοτιμίαν ἢ βίᾳ διὰ φιλονικίαν ἢ θυμῷ διὰ δυσκολίαν, [586d] πλησμονὴν τιμῆς τε καὶ νίκης καὶ θυμοῦ διώκων ἄνευ λογισμοῦ τε καὶ νοῦ;
Τοιαῦτα, ἦ δ᾽ ὅς, ἀνάγκη καὶ περὶ τοῦτο εἶναι.


Τί οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ· θαρροῦντες λέγωμεν ὅτι καὶ περὶ τὸ φιλοκερδὲς καὶ τὸ φιλόνικον ὅσαι ἐπιθυμίαι εἰσίν, αἳ μὲν ἂν τῇ ἐπιστήμῃ καὶ λόγῳ ἑπόμεναι καὶ μετὰ τούτων τὰς ἡδονὰς διώκουσαι, ἃς ἂν τὸ φρόνιμον ἐξηγῆται, λαμβάνωσι, τὰς ἀληθεστάτας τε λήψονται, ὡς οἷόν τε αὐταῖς ἀληθεῖς [586e] λαβεῖν, ἅτε ἀληθείᾳ ἑπομένων, καὶ τὰς ἑαυτῶν οἰκείας, εἴπερ τὸ βέλτιστον ἑκάστῳ, τοῦτο καὶ οἰκειότατον;
Ἀλλὰ μήν, ἔφη, οἰκειότατόν γε.




Τῷ φιλοσόφῳ ἄρα ἑπομένης ἁπάσης τῆς ψυχῆς καὶ μὴ στασιαζούσης ἑκάστῳ τῷ μέρει ὑπάρχει εἴς τε τἆλλα τὰ ἑαυτοῦ πράττειν καὶ δικαίῳ εἶναι, καὶ δὴ καὶ τὰς ἡδονὰς τὰς ἑαυτοῦ ἕκαστον καὶ τὰς βελτίστας καὶ εἰς τὸ δυνατὸν τὰς [587a] ἀληθεστάτας καρποῦσθαι.
Κομιδῇ μὲν οὖν.


Ὅταν δὲ ἄρα τῶν ἑτέρων τι κρατήσῃ, ὑπάρχει αὐτῷ μήτε τὴν ἑαυτοῦ ἡδονὴν ἐξευρίσκειν, τά τε ἄλλ᾽ ἀναγκάζειν ἀλλοτρίαν καὶ μὴ ἀληθῆ ἡδονὴν διώκειν.
Οὕτως, ἔφη.



Οὐκοῦν ἃ πλεῖστον φιλοσοφίας τε καὶ λόγου ἀφέστηκεν, μάλιστ᾽ ἂν τοιαῦτα ἐξεργάζοιτο;
Πολύ γε.


Πλεῖστον δὲ λόγου ἀφίσταται οὐχ ὅπερ νόμου τε καὶ τάξεως;
Δῆλον δή.


Ἐφάνησαν δὲ πλεῖστον ἀφεστῶσαι οὐχ αἱ ἐρωτικαί τε [587b] καὶ τυραννικαὶ ἐπιθυμίαι;
Πολύ γε.

Ἐλάχιστον δὲ αἱ βασιλικαί τε καὶ κόσμιαι;
Ναί.

Πλεῖστον δὴ οἶμαι ἀληθοῦς ἡδονῆς καὶ οἰκείας ὁ τύραννος ἀφεστήξει, ὁ δὲ ὀλίγιστον.
Ἀνάγκη.


Καὶ ἀηδέστατα ἄρα, εἶπον, ὁ τύραννος βιώσεται, ὁ δὲ βασιλεὺς ἥδιστα.
Πολλὴ ἀνάγκη.

Οἶσθ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅσῳ ἀηδέστερον ζῇ τύραννος βασιλέως;
Ἂν εἴπῃς, ἔφη.


Τριῶν ἡδονῶν, ὡς ἔοικεν, οὐσῶν, μιᾶς μὲν γνησίας, δυοῖν [587c] δὲ νόθαιν, τῶν νόθων εἰς τὸ ἐπέκεινα ὑπερβὰς ὁ τύραννος, φυγὼν νόμον τε καὶ λόγον, δούλαις τισὶ δορυφόροις ἡδοναῖς συνοικεῖ, καὶ ὁπόσῳ ἐλαττοῦται οὐδὲ πάνυ ῥᾴδιον εἰπεῖν, πλὴν ἴσως ὧδε.
Πῶς; ἔφη.


Ἀπὸ τοῦ ὀλιγαρχικοῦ τρίτος που ὁ τύραννος ἀφειστήκει· ἐν μέσῳ γὰρ αὐτῶν ὁ δημοτικὸς ἦν.
Ναί.


Οὐκοῦν καὶ ἡδονῆς τρίτῳ εἰδώλῳ πρὸς ἀλήθειαν ἀπ᾽ ἐκείνου συνοικοῖ ἄν, εἰ τὰ πρόσθεν ἀληθῆ;
Οὕτω.



Ὁ δέ γε ὀλιγαρχικὸς ἀπὸ τοῦ βασιλικοῦ αὖ τρίτος, ἐὰν [587d] εἰς ταὐτὸν ἀριστοκρατικὸν καὶ βασιλικὸν τιθῶμεν.
Τρίτος γάρ.


Τριπλασίου ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, τριπλάσιον ἀριθμῷ ἀληθοῦς ἡδονῆς ἀφέστηκεν τύραννος.
Φαίνεται.


Ἐπίπεδον ἄρ᾽, ἔφην, ὡς ἔοικεν, τὸ εἴδωλον κατὰ τὸν τοῦ μήκους ἀριθμὸν ἡδονῆς τυραννικῆς ἂν εἴη.
Κομιδῇ γε.

Κατὰ δὲ δύναμιν καὶ τρίτην αὔξην δῆλον δὴ ἀπόστασιν ὅσην ἀφεστηκὼς γίγνεται.
Δῆλον, ἔφη, τῷ γε λογιστικῷ.


Οὐκοῦν ἐάν τις μεταστρέψας ἀληθείᾳ ἡδονῆς τὸν βασιλέα [587e] τοῦ τυράννου ἀφεστηκότα λέγῃ ὅσον ἀφέστηκεν, ἐννεακαιεικοσικαιεπτακοσιοπλασιάκις ἥδιον αὐτὸν ζῶντα εὑρήσει τελειωθείσῃ τῇ πολλαπλασιώσει, τὸν δὲ τύραννον ἀνιαρότερον τῇ αὐτῇ ταύτῃ ἀποστάσει.
Ἀμήχανον, ἔφη, λογισμὸν καταπεφόρηκας τῆς διαφορότητος [588a] τοῖν ἀνδροῖν, τοῦ τε δικαίου καὶ τοῦ ἀδίκου, πρὸς ἡδονήν τε καὶ λύπην.



Καὶ μέντοι καὶ ἀληθῆ καὶ προσήκοντά γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, βίοις ἀριθμόν, εἴπερ αὐτοῖς προσήκουσιν ἡμέραι καὶ νύκτες καὶ μῆνες καὶ ἐνιαυτοί.
Ἀλλὰ μήν, ἔφη, προσήκουσιν.

Οὐκοῦν εἰ τοσοῦτον ἡδονῇ νικᾷ ὁ ἀγαθός τε καὶ δίκαιος τὸν κακόν τε καὶ ἄδικον, ἀμηχάνῳ δὴ ὅσῳ πλείονι νικήσει εὐσχημοσύνῃ τε βίου καὶ κάλλει καὶ ἀρετῇ;
Ἀμηχάνῳ μέντοι νὴ Δία, ἔφη.





[588b] Εἶεν δή, εἶπον· ἐπειδὴ ἐνταῦθα λόγου γεγόναμεν, ἀναλάβωμεν τὰ πρῶτα λεχθέντα, δι᾽ ἃ δεῦρ᾽ ἥκομεν. ἦν δέ που λεγόμενον λυσιτελεῖν ἀδικεῖν τῷ τελέως μὲν ἀδίκῳ, δοξαζομένῳ δὲ δικαίῳ· ἢ οὐχ οὕτως ἐλέχθη;
Οὕτω μὲν οὖν.


Νῦν δή, ἔφην, αὐτῷ διαλεγώμεθα, ἐπειδὴ διωμολογησάμεθα τό τε ἀδικεῖν καὶ τὸ δίκαια πράττειν ἣν ἑκάτερον ἔχει δύναμιν.
Πῶς; ἔφη.


Εἰκόνα πλάσαντες τῆς ψυχῆς λόγῳ, ἵνα εἰδῇ ὁ ἐκεῖνα λέγων οἷα ἔλεγεν.
[588c] Ποίαν τινά; ἦ δ᾽ ὅς.

Τῶν τοιούτων τινά, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἷαι μυθολογοῦνται παλαιαὶ γενέσθαι φύσεις, ἥ τε Χιμαίρας καὶ ἡ Σκύλλης καὶ Κερβέρου, καὶ ἄλλαι τινὲς συχναὶ λέγονται συμπεφυκυῖαι ἰδέαι πολλαὶ εἰς ἓν γενέσθαι.
Λέγονται γάρ, ἔφη.

Πλάττε τοίνυν μίαν μὲν ἰδέαν θηρίου ποικίλου καὶ πολυκεφάλου, ἡμέρων δὲ θηρίων ἔχοντος κεφαλὰς κύκλῳ καὶ ἀγρίων, καὶ δυνατοῦ μεταβάλλειν καὶ φύειν ἐξ αὑτοῦ πάντα ταῦτα.
[588d] Δεινοῦ πλάστου, ἔφη, τὸ ἔργον· ὅμως δέ, ἐπειδὴ εὐπλαστότερον κηροῦ καὶ τῶν τοιούτων λόγος, πεπλάσθω.
Μίαν δὴ τοίνυν ἄλλην ἰδέαν λέοντος, μίαν δὲ ἀνθρώπου· πολὺ δὲ μέγιστον ἔστω τὸ πρῶτον καὶ δεύτερον τὸ δεύτερον.
Ταῦτα, ἔφη, ῥᾴω, καὶ πέπλασται.




Σύναπτε τοίνυν αὐτὰ εἰς ἓν τρία ὄντα, ὥστε πῃ συμπεφυκέναι ἀλλήλοις.
Συνῆπται, ἔφη.

Περίπλασον δὴ αὐτοῖς ἔξωθεν ἑνὸς εἰκόνα, τὴν τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε τῷ μὴ δυναμένῳ τὰ ἐντὸς ὁρᾶν, ἀλλὰ τὸ [588e] ἔξω μόνον ἔλυτρον ὁρῶντι, ἓν ζῷον φαίνεσθαι, ἄνθρωπον.
Περιπέπλασται, ἔφη.


Λέγωμεν δὴ τῷ λέγοντι ὡς λυσιτελεῖ τούτῳ ἀδικεῖν τῷ ἀνθρώπῳ, δίκαια δὲ πράττειν οὐ συμφέρει, ὅτι οὐδὲν ἄλλο φησὶν ἢ λυσιτελεῖν αὐτῷ τὸ παντοδαπὸν θηρίον εὐωχοῦντι ποιεῖν ἰσχυρὸν καὶ τὸν λέοντα καὶ τὰ περὶ τὸν λέοντα, τὸν [589a] δὲ ἄνθρωπον λιμοκτονεῖν καὶ ποιεῖν ἀσθενῆ, ὥστε ἕλκεσθαι ὅπῃ ἂν ἐκείνων ὁπότερον ἄγῃ, καὶ μηδὲν ἕτερον ἑτέρῳ συνεθίζειν μηδὲ φίλον ποιεῖν, ἀλλ᾽ ἐᾶν αὐτὰ ἐν αὑτοῖς δάκνεσθαί τε καὶ μαχόμενα ἐσθίειν ἄλληλα.
Παντάπασι γάρ, ἔφη, ταῦτ᾽ ἂν λέγοι ὁ τὸ ἀδικεῖν ἐπαινῶν.



Οὐκοῦν αὖ ὁ τὰ δίκαια λέγων λυσιτελεῖν φαίη ἂν δεῖν ταῦτα πράττειν καὶ ταῦτα λέγειν, ὅθεν τοῦ ἀνθρώπου ὁ ἐντὸς [589b] ἄνθρωπος ἔσται ἐγκρατέστατος, καὶ τοῦ πολυκεφάλου θρέμματος ἐπιμελήσεται ὥσπερ γεωργός, τὰ μὲν ἥμερα τρέφων καὶ τιθασεύων, τὰ δὲ ἄγρια ἀποκωλύων φύεσθαι, σύμμαχον ποιησάμενος τὴν τοῦ λέοντος φύσιν, καὶ κοινῇ πάντων κηδόμενος, φίλα ποιησάμενος ἀλλήλοις τε καὶ αὑτῷ, οὕτω θρέψει;
Κομιδῇ γὰρ αὖ λέγει ταῦτα ὁ τὸ δίκαιον ἐπαινῶν.



Κατὰ πάντα τρόπον δὴ ὁ μὲν τὰ δίκαια ἐγκωμιάζων [589c] ἀληθῆ ἂν λέγοι, ὁ δὲ τὰ ἄδικα ψεύδοιτο. πρός τε γὰρ ἡδονὴν καὶ πρὸς εὐδοξίαν καὶ ὠφελίαν σκοπουμένῳ ὁ μὲν ἐπαινέτης τοῦ δικαίου ἀληθεύει, ὁ δὲ ψέκτης οὐδὲν ὑγιὲς οὐδ᾽ εἰδὼς ψέγει ὅτι ψέγει.
Οὔ μοι δοκεῖ, ἦ δ᾽ ὅς, οὐδαμῇ γε.


Πείθωμεν τοίνυν αὐτὸν πρᾴως —οὐ γὰρ ἑκὼν ἁμαρτάνει— ἐρωτῶντες· Ὦ μακάριε, οὐ καὶ τὰ καλὰ καὶ αἰσχρὰ νόμιμα διὰ τὰ τοιαῦτ᾽ ἂν φαῖμεν γεγονέναι· τὰ μὲν καλὰ τὰ ὑπὸ [589d] τῷ ἀνθρώπῳ, μᾶλλον δὲ ἴσως τὰ ὑπὸ τῷ θείῳ τὰ θηριώδη ποιοῦντα τῆς φύσεως, αἰσχρὰ δὲ τὰ ὑπὸ τῷ ἀγρίῳ τὸ ἥμερον δουλούμενα; συμφήσει· ἢ πῶς;
Ἐάν μοι, ἔφη, πείθηται.



Ἔστιν οὖν, εἶπον, ὅτῳ λυσιτελεῖ ἐκ τούτου τοῦ λόγου χρυσίον λαμβάνειν ἀδίκως, εἴπερ τοιόνδε τι γίγνεται, λαμβάνων τὸ χρυσίον ἅμα καταδουλοῦται τὸ βέλτιστον ἑαυτοῦ [589e] τῷ μοχθηροτάτῳ; ἢ εἰ μὲν λαβὼν χρυσίον ὑὸν ἢ θυγατέρα ἐδουλοῦτο, καὶ ταῦτ᾽ εἰς ἀγρίων τε καὶ κακῶν ἀνδρῶν, οὐκ ἂν αὐτῷ ἐλυσιτέλει οὐδ᾽ ἂν πάμπολυ ἐπὶ τούτῳ λαμβάνειν, εἰ δὲ τὸ ἑαυτοῦ θειότατον ὑπὸ τῷ ἀθεωτάτῳ τε καὶ μιαρωτάτῳ δουλοῦται καὶ μηδὲν ἐλεεῖ, οὐκ ἄρα ἄθλιός ἐστι καὶ πολὺ [590a] ἐπὶ δεινοτέρῳ ὀλέθρῳ χρυσὸν δωροδοκεῖ ἢ Ἐριφύλη ἐπὶ τῇ τοῦ ἀνδρὸς ψυχῇ τὸν ὅρμον δεξαμένη;
Πολὺ μέντοι, ἦ δ᾽ ὃς ὁ Γλαύκων· ἐγὼ γάρ σοι ὑπὲρ ἐκείνου ἀποκρινοῦμαι.
Οὐκοῦν καὶ τὸ ἀκολασταίνειν οἴει διὰ τοιαῦτα πάλαι ψέγεσθαι, ὅτι ἀνίεται ἐν τῷ τοιούτῳ τὸ δεινόν, τὸ μέγα ἐκεῖνο καὶ πολυειδὲς θρέμμα, πέρα τοῦ δέοντος;
Δῆλον, ἔφη.






Ἡ δ᾽ αὐθάδεια καὶ δυσκολία ψέγεται οὐχ ὅταν τὸ λεοντῶδές [590b] τε καὶ ὀφεῶδες αὔξηται καὶ συντείνηται ἀναρμόστως;
Πάνυ μὲν οὖν.



Τρυφὴ δὲ καὶ μαλθακία οὐκ ἐπὶ τῇ αὐτοῦ τούτου χαλάσει τε καὶ ἀνέσει ψέγεται, ὅταν ἐν αὐτῷ δειλίαν ἐμποιῇ;
Τί μήν;


Κολακεία δὲ καὶ ἀνελευθερία οὐχ ὅταν τις τὸ αὐτὸ τοῦτο, τὸ θυμοειδές, ὑπὸ τῷ ὀχλώδει θηρίῳ ποιῇ καὶ ἕνεκα χρημάτων καὶ τῆς ἐκείνου ἀπληστίας προπηλακιζόμενον ἐθίζῃ ἐκ νέου ἀντὶ λέοντος πίθηκον γίγνεσθαι;
[590c] Καὶ μάλα, ἔφη.



Βαναυσία δὲ καὶ χειροτεχνία διὰ τί οἴει ὄνειδος φέρει; ἢ δι᾽ ἄλλο τι φήσομεν ἢ ὅταν τις ἀσθενὲς φύσει ἔχῃ τὸ τοῦ βελτίστου εἶδος, ὥστε μὴ ἂν δύνασθαι ἄρχειν τῶν ἐν αὑτῷ θρεμμάτων, ἀλλὰ θεραπεύειν ἐκεῖνα, καὶ τὰ θωπεύματα αὐτῶν μόνον δύνηται μανθάνειν;
Ἔοικεν, ἔφη.



Οὐκοῦν ἵνα καὶ ὁ τοιοῦτος ὑπὸ ὁμοίου ἄρχηται οἵουπερ ὁ βέλτιστος, δοῦλον αὐτόν φαμεν δεῖν εἶναι ἐκείνου τοῦ βελτίστου [590d] καὶ ἔχοντος ἐν αὑτῷ τὸ θεῖον ἄρχον, οὐκ ἐπὶ βλάβῃ τῇ τοῦ δούλου οἰόμενοι δεῖν ἄρχεσθαι αὐτόν, ὥσπερ Θρασύμαχος ᾤετο τοὺς ἀρχομένους, ἀλλ᾽ ὡς ἄμεινον ὂν παντὶ ὑπὸ θείου καὶ φρονίμου ἄρχεσθαι, μάλιστα μὲν οἰκεῖον ἔχοντος ἐν αὑτῷ, εἰ δὲ μή, ἔξωθεν ἐφεστῶτος, ἵνα εἰς δύναμιν πάντες ὅμοιοι ὦμεν καὶ φίλοι, τῷ αὐτῷ κυβερνώμενοι;
Καὶ ὀρθῶς γ᾽, ἔφη.





[590e] Δηλοῖ δέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ὁ νόμος ὅτι τοιοῦτον βούλεται, πᾶσι τοῖς ἐν τῇ πόλει σύμμαχος ὤν· καὶ ἡ τῶν παίδων ἀρχή, τὸ μὴ ἐᾶν ἐλευθέρους εἶναι, ἕως ἂν ἐν αὐτοῖς ὥσπερ ἐν πόλει πολιτείαν καταστήσωμεν, καὶ τὸ βέλτιστον [591a] θεραπεύσαντες τῷ παρ᾽ ἡμῖν τοιούτῳ ἀντικαταστήσωμεν φύλακα ὅμοιον καὶ ἄρχοντα ἐν αὐτῷ, καὶ τότε δὴ ἐλεύθερον ἀφίεμεν.
Δηλοῖ γάρ, ἦ δ᾽ ὅς.


Πῇ δὴ οὖν φήσομεν, ὦ Γλαύκων, καὶ κατὰ τίνα λόγον λυσιτελεῖν ἀδικεῖν, ἢ ἀκολασταίνειν ἤ τι αἰσχρὸν ποιεῖν, ἐξ ὧν πονηρότερος μὲν ἔσται, πλείω δὲ χρήματα ἢ ἄλλην τινὰ δύναμιν κεκτήσεται;
Οὐδαμῇ, ἦ δ᾽ ὅς.


Πῇ δ᾽ ἀδικοῦντα λανθάνειν καὶ μὴ διδόναι δίκην λυσιτελεῖν; [591b] ἢ οὐχὶ ὁ μὲν λανθάνων ἔτι πονηρότερος γίγνεται, τοῦ δὲ μὴ λανθάνοντος καὶ κολαζομένου τὸ μὲν θηριῶδες κοιμίζεται καὶ ἡμεροῦται, τὸ δὲ ἥμερον ἐλευθεροῦται, καὶ ὅλη ἡ ψυχὴ εἰς τὴν βελτίστην φύσιν καθισταμένη τιμιωτέραν ἕξιν λαμβάνει, σωφροσύνην τε καὶ δικαιοσύνην μετὰ φρονήσεως κτωμένη, ἢ σῶμα ἰσχύν τε καὶ κάλλος μετὰ ὑγιείας λαμβάνον, τοσούτῳ ὅσῳπερ ψυχὴ σώματος τιμιωτέρα;
Παντάπασιν μὲν οὖν, ἔφη.



[591c] Οὐκοῦν ὅ γε νοῦν ἔχων πάντα τὰ αὑτοῦ εἰς τοῦτο συντείνας βιώσεται, πρῶτον μὲν τὰ μαθήματα τιμῶν, ἃ τοιαύτην αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἀπεργάσεται, τὰ δὲ ἄλλα ἀτιμάζων;
Δῆλον, ἔφη.


Ἔπειτά γ᾽, εἶπον, τὴν τοῦ σώματος ἕξιν καὶ τροφὴν οὐχ ὅπως τῇ θηριώδει καὶ ἀλόγῳ ἡδονῇ ἐπιτρέψας ἐνταῦθα τετραμμένος ζήσει, ἀλλ᾽ οὐδὲ πρὸς ὑγίειαν βλέπων, οὐδὲ τοῦτο πρεσβεύων, ὅπως ἰσχυρὸς ἢ ὑγιὴς ἢ καλὸς ἔσται, ἐὰν μὴ [591d] καὶ σωφρονήσειν μέλλῃ ἀπ᾽ αὐτῶν, ἀλλ᾽ ἀεὶ τὴν ἐν τῷ σώματι ἁρμονίαν τῆς ἐν τῇ ψυχῇ ἕνεκα συμφωνίας ἁρμοττόμενος φανεῖται.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη, ἐάνπερ μέλλῃ τῇ ἀληθείᾳ μουσικὸς εἶναι.

Οὐκοῦν, εἶπον, καὶ τὴν ἐν τῇ τῶν χρημάτων κτήσει σύνταξίν τε καὶ συμφωνίαν; καὶ τὸν ὄγκον τοῦ πλήθους οὐκ ἐκπληττόμενος ὑπὸ τοῦ τῶν πολλῶν μακαρισμοῦ ἄπειρον αὐξήσει, ἀπέραντα κακὰ ἔχων;
Οὐκ οἴομαι, ἔφη.


[591e] Ἀλλ᾽ ἀποβλέπων γε, εἶπον, πρὸς τὴν ἐν αὑτῷ πολιτείαν, καὶ φυλάττων μή τι παρακινῇ αὑτοῦ τῶν ἐκεῖ διὰ πλῆθος οὐσίας ἢ δι᾽ ὀλιγότητα, οὕτως κυβερνῶν προσθήσει καὶ ἀναλώσει τῆς οὐσίας καθ᾽ ὅσον ἂν οἷός τ᾽ ᾖ.
Κομιδῇ μὲν οὖν, ἔφη.


[592a] Ἀλλὰ μὴν καὶ τιμάς γε, εἰς ταὐτὸν ἀποβλέπων, τῶν μὲν μεθέξει καὶ γεύσεται ἑκών, ἃς ἂν ἡγῆται ἀμείνω αὑτὸν ποιήσειν, ἃς δ᾽ ἂν λύσειν τὴν ὑπάρχουσαν ἕξιν, φεύξεται ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ.
Οὐκ ἄρα, ἔφη, τά γε πολιτικὰ ἐθελήσει πράττειν, ἐάνπερ τούτου κήδηται.



Νὴ τὸν κύνα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔν γε τῇ ἑαυτοῦ πόλει καὶ μάλα, οὐ μέντοι ἴσως ἔν γε τῇ πατρίδι, ἐὰν μὴ θεία τις συμβῇ τύχη.


Μανθάνω, ἔφη· ἐν ᾗ νῦν διήλθομεν οἰκίζοντες πόλει λέγεις, τῇ ἐν λόγοις κειμένῃ, ἐπεὶ γῆς γε οὐδαμοῦ οἶμαι [592b] αὐτὴν εἶναι.
Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν οὐρανῷ ἴσως παράδειγμα ἀνάκειται τῷ βουλομένῳ ὁρᾶν καὶ ὁρῶντι ἑαυτὸν κατοικίζειν. διαφέρει δὲ οὐδὲν εἴτε που ἔστιν εἴτε ἔσται· τὰ γὰρ ταύτης μόνης ἂν πράξειεν, ἄλλης δὲ οὐδεμιᾶς.
Εἰκός γ᾽, ἔφη.




Πολιτεία Βιβλίο H (543a-569c)

Ο τύπος του τυραννικού ανθρώπου.

[571a] Μας μένει ακόμη να εξετάσομε τον τυραννικό άνθρωπο, πώς σχηματίζεται από τον δημοκρατικό, όταν διαμορφωθεί ποιός είναι ο χαρακτήρας του και αν ο τρόπος της ζωής του είναι άθλιος ή μακαριστός.
Αυτός πραγματικά υπολείπεται.

Ξέρεις όμως τί επιθυμώ εγώ ακόμη;
Τί;

Μου φαίνεται ότι δεν εξετάσαμε αρκετά το θέμα των επιθυμιών, ποιά είναι η φύση και τα διάφορα είδη τους. Εφόσον υπάρχουν σ᾽ αυτό χάσματα, [571b] θα είναι ασαφέστερη η εξέταση εκείνου που ζητούμε.
Και δεν είναι ακόμη καιρός να το κάνομε;

Είναι βέβαια· και πρόσεξε τί κυρίως θέλω γι᾽ αυτές να μάθομε. Νά τί θέλω. Ανάμεσα στις επιθυμίες και στις ηδονές που τις χαρακτηρίσαμε μη αναγκαίες υπάρχουν μερικές που τις θεωρώ παράνομες· αυτές βρίσκονται γενικά σε όλους σχεδόν τους ανθρώπους, αλλά σε μερικούς περιστέλλονται από τους νόμους και από άλλες καλύτερες επιθυμίες με την επικουρία του λογικού, έτσι ώστε ή φεύγουν καθ᾽ ολοκληρίαν ή, όσες μένουν, είναι λίγες και αδύνατες, [571c] σε άλλους όμως είναι δυνατότερες και περισσότερες.
Και ποιές είναι οι επιθυμίες που λες;

Εκείνες που ξυπνούν κατά τον ύπνο, όταν κοιμάται το άλλο μέρος της ψυχής που είναι λογικό, ήμερο και άξιο να άρχει, το άλλο δε το κτηνώδες και άγριο, αφού χορτάσει από φαγητό και μέθη, αρχίζει να σκιρτά και, αφού αποδιώξει τον ύπνο, ζητάει να διαφύγει και να ικανοποιήσει τις ορέξεις του· ξέρεις ότι τίποτα δεν υπάρχει που να μην τολμά να το κάνει τότε, σαν να έχει λυθεί και αποτινάξει κάθε χαλινό ντροπής και φρόνησης. Δεν διστάζει να επιχειρεί, [571d] καθώς φαντάζεται οποιαδήποτε βδελυρία, χωρίς να κάνει διάκριση μητέρας ή άλλου οποιουδήποτε ανθρώπου ή θεού ή ζώου, φόνους να διαπράττει αποτρόπαιους και από κανένα φαγητό να μην αποτραβιέται· μ᾽ έναν λόγο δεν υπάρχει παραφροσύνη και αναισχυντία που να την αφήνει.
Είναι αληθέστατα αυτά που λες.

Όταν όμως ένας άνθρωπος έχει ρυθμίσει τη δίαιτά του με τους κανόνες της υγιεινής και της σωφροσύνης· όταν, πριν παραδοθεί στον ύπνο, ξυπνάει το λογιστικό μέρος της ψυχής του και το θρέφει με καλούς λόγους και σκέψεις και συγκεντρώνει [571e] σ᾽ αυτές όλη τη διάνοιά του· όταν, χωρίς ούτε να στερήσει ούτε να παραφορτώσει το επιθυμητικό, του παραχωρεί όσο ακριβώς του χρειάζεται για ν᾽ αποκοιμηθεί και να μην έρχεται να διαταράσσει [572a] το καλύτερο μέρος της ψυχής με τη χαρά του ή τη λύπη του, αλλά το αφήνει μόνο του και ανεπηρέαστο να αναζητεί και να λαχταράει να νιώσει ό,τι δεν γνωρίζει, ή από τα περασμένα ή από τα παρόντα ή από τα μέλλοντα· όταν επίσης αυτός ο άνθρωπος κατευνάσει το θυμοειδές μέρος της ψυχής του και κοιμηθεί χωρίς να έχει την καρδιά του ταραγμένη από οργή εναντίον άλλων· όταν τέλος καθησυχάσει αυτά τα δύο μέρη της ψυχής κρατώντας άγρυπνο μόνο το τρίτο όπου εδράζει η φρόνηση, κι έτσι αναπαυθεί, ξέρεις βέβαια ότι τότε το πνεύμα του εγγίζει όσο γίνεται περισσότερο την αλήθεια και κάθε άλλο παρά φαντασίες παράνομες [572b] του παρουσιάζονται στα όνειρά του.
Και εγώ παραδέχομαι ότι έτσι εντελώς γίνονται τα πράγματα.

Ίσως να τραβήξαμε περισσότερο απ᾽ όσο έπρεπε αυτή την παρέκβαση· πάντως εκείνο που μας ενδιαφέρει να γνωρίζομε είναι ότι έχει μέσα του ο καθένας μας, ακόμη κι εκείνοι που θεωρούνται περισσότερο κύριοι των παθών τους, ένα είδος φοβερών, άγριων και παράνομων επιθυμιών· αυτό γίνεται ολοφάνερο στον ύπνο. Σκέψου λοιπόν τώρα αν σου φαίνεται πως έχω δίκιο και συμφωνείς μαζί μου.
Και βέβαια συμφωνώ.

Τώρα θυμήσου την εικόνα που κάναμε του δημοκρατικού ανθρώπου. [572c] Λέγαμε ότι από τα νιάτα του ανατράφηκε από πατέρα φειδωλό, που μόνο τις επιθυμίες του χρηματικού κέρδους τιμά και περιφρονεί τις μη αναγκαίες που αποβλέπουν μόνο στη διασκέδαση και στον καλλωπισμό. Ή όχι;
Ναι.

Και αφού σχετίσθηκε με ανθρώπους πιο μορφωμένους και έκδοτους σε όλες τις επιθυμίες που πριν από λίγο αναφέραμε, παραδίνεται κι αυτός σε κάθε διαφθορά και στο είδος ζωής των ανθρώπων εκείνων, από μίσος προς τη φιλαργυρία του πατέρα του· επειδή όμως είχε καλύτερη φύση από τους διαφθορείς του, ελκόμενος προς δύο αντίθετες διευθύνσεις [572d] έπλασε έναν μέσο μεταξύ των δύο χαρακτήρα και απολαμβάνοντας με μέτρο, καθώς φαντάζεται, τα καλά του ενός και του άλλου ζει βίο ούτε ανελεύθερο ούτε παράνομο, έτσι καθώς έγινε δημοκρατικός από ολιγαρχικός που ήταν πριν.
Αυτή πραγματικά την ιδέα είχαμε και έχομε γι᾽ αυτό τον τύπο.

Τώρα φαντάσου πάλι αυτό τον άνθρωπο προχωρημένο πια στην ηλικία να ᾽χει γιο νέο αναθρεμμένο με τις αρχές του πατέρα του.
Φαντάζομαι.

Φαντάσου κατόπιν ότι συμβαίνουν και μ᾽ αυτόν τα ίδια που έγιναν και με τον πατέρα του, ότι δηλαδή παραδίνεται σε κάθε [572e] παραλυσία, που ελευθερία την ονομάζουν όσοι τον παρέσυραν σ᾽ αυτήν, και ότι ο πατέρας του και οι άλλοι οικείοι του βοηθούν εκείνες τις διάμεσες επιθυμίες του, ενώ οι άλλοι βοηθούν τις αντίθετες· όταν πια αυτοί οι φοβεροί μάγοι και επιτήδειοι να δημιουργούν τυράννους απελπισθούν ότι θα μπορέσουν να κρατήσουν τον νέο μαζί τους με άλλον τρόπο, μηχανεύονται το καθετί για να γεννηθεί στην καρδιά του κάποιος έρωτας, προστάτης των αργών και [573a] σπάταλων επιθυμιών, που είναι κατά την ιδέα μου ένας φτερωτός και μεγάλος κηφήνας — ή νομίζεις εσύ ότι είναι τίποτ᾽ άλλο αυτός ο έρωτας;—
Αυτό και τίποτ᾽ άλλο.

Όταν λοιπόν οι άλλες επιθυμίες αρχίσουν να βομβούν τριγύρω του, γεμάτες από θυμιάματα, μυρωμένες, στεφανωμένες με άνθη και μεθυσμένες από κρασιά και από εκείνες τις αχαλίνωτες ηδονές που παρακολουθούν τις τέτοιες συντροφιές, και αρχίσουν να τον τρέφουν με το παραπάνω και να τον μεγαλώνουν, έως ότου αναπτυχθεί μέσα στον κηφήνα το κεντρί του πόθου, τότε πια δορυφορούμενος από τη μανία και [573b] οιστρηλατούμενος αυτός ο προστάτης της ψυχής, αν βρει ακόμη μέσα του μερικές δοξασίες ή επιθυμίες χρηστές και κάποια ίχνη ντροπής, τα αποτελειώνει και τα διώχνει έξω από την ψυχή του, κι έτσι, αφού την καθαρίσει από κάθε σωφροσύνη, φέρνει απέξω και τη γεμίζει με παραφροσύνη.
Πιστότατα εικονίζεις τον τρόπο που γίνεται ο τυραννικός άνθρωπος.

Δεν είναι άραγε γι᾽ αυτό τον λόγο που από παλιά ονομάσθηκε τύραννος και ο Έρωτας;
Έτσι φαίνεται.

Ακόμη κι ένας άνθρωπος, φίλε, μεθυσμένος δεν παρουσιάζει κάπως [573c] τυραννικές διαθέσεις;
Μάλιστα.

Αλλά κι ένας παράφρων και με σαλεμένες τις φρένες δεν δοκιμάζει και δεν φαντάζεται ότι είναι ικανός να κυβερνήσει όχι μόνο ανθρώπους αλλά και θεούς;
Βεβαιότατα.

Λοιπόν, καλέ μου, τυραννικός γίνεται τυπικά ένας άνθρωπος, όταν ή από τη φύση του ή από την ανατροφή του ή και από τα δύο γίνει επιρρεπής στη μέθη και στον έρωτα και στην παραφροσύνη.
Πολύ σωστά.

Με αυτό λοιπόν τον τρόπο γίνεται και τέτοιος είναι ο χαρακτήρας του· ποιά τώρα να είναι η ζωή του;
[573d] Όπως λέγουν παίζοντας «αυτό θα μου το πεις εσύ κι εμένα».

Θα σου το πω. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό ρίχνονται κατακέφαλα στις εορτές, στους κώμους, στα συμπόσια, στις εταίρες και σ᾽ όλα τα παρόμοια εκείνοι που μέσα στην ψυχή τους τύραννος θρονιάζεται ο Έρωτας και τους κυβερνά καθ᾽ ολοκληρίαν.
Αναγκαστικά.

Δεν θα ξεφυτρώνουν λοιπόν, κάθε νύχτα και μέρα, όλο και νέες και φοβερές επιθυμίες, με ένα σωρό απαιτήσεις για να ικανοποιηθούν;
Βεβαιότατα.

Ώστε, εάν υπάρχουν τίποτα εισοδήματα, δεν θ᾽ αργήσουν να εξαντληθούν.
Πώς όχι;

[573e] Έπειτα θ᾽ αρχίσουν τα δάνεια και ο εξαφανισμός σιγά σιγά της περιουσίας.
Εννοείται.

Και όταν τελειώσουν όλα, δεν θ᾽ αρχίσουν κατ᾽ ανάγκη να βοούν οι πολλές και σφοδρές επιθυμίες που φωλιάζουν μέσα τους, και αυτοί, καθώς θα ερεθίζονται από τις άλλες επιθυμίες, προπάντων όμως από τον Έρωτα που σαν αρχηγός θα έχει όλες τις άλλες δορυφόρους του, δεν θα πέσουν σε μανία και θα τρέχουν δεξιά κι αριστερά κοιτάζοντας ποιός έχει τίποτα που να μπορούν να το αφαιρέσουν με την απάτη ή και [574a] με τη βία;
Βεβαιότατα.

Είναι λοιπόν αναγκασμένοι να μαζεύουν από παντού και ό,τι λάχει, ειδεμή να υποφέρουν μεγάλα βάσανα και πόνους.
Δίχως άλλο.

Και καθώς τα πάθη που μπήκαν έπειτα στην ψυχή του υπερίσχυσαν και απογύμνωσαν τις παλαιές επιθυμίες από τα υπάρχοντά τους, έτσι κι αυτός δεν θα ζητήσει, αν και νεότερος, να δείξει την πλεονεξία του απέναντι στον πατέρα του και στη μητέρα του και να τους στερήσει το μερίδιό τους, αφού σπαταλήσει πια το δικό του;
Πώς όχι;

[574b] Και αν δεν του το επιτρέψουν, δεν θα τολμήσει να κλέψει και να εξαπατήσει τους γονείς του;
Χωρίς αμφιβολία.

Κι αν δεν το κατορθώσει, δεν θα καταφύγει στην αρπαγή και στη βία;
Το πιστεύω.

Και αν αντιτάξουν αντίσταση στη βία του, θα σεβαστεί άραγε τα γερατειά τους και θα τον εμποδίσει τίποτα να τους μεταχειριστεί με τρόπο τυραννικό;
Δεν σου τους εξασφαλίζω πάρα πολύ τους γονείς ενός τέτοιου ανθρώπου.

Αλλά για χάρη μιας φίλης χτεσινής, μιας εταίρας που μαζί της δεν έχει κανέναν αναγκαίο δεσμό, [574c] ή για χάρη ενός νεαρού φίλου, που ως χτες ακόμα του ήταν αδιάφορος, πιστεύεις, Αδείμαντε, ότι θα τολμούσε να σηκώσει χέρι εναντίον της παλαιάς φίλης, της μητέρας του, με την οποία τον ενώνει ο ιερός δεσμός του αίματος, ή εναντίον του αρχαιότερου φίλου, του γέροντα πια πατέρα του, και να τους υποδουλώσει σ᾽ εκείνους τους έρωτές του, αν έφτανε στο σημείο να τους φέρει μέσα στο ίδιο σπίτι;
Ναι, μά την αλήθεια, το πιστεύω.

Πολύ αξιομακάριστο λοιπόν πράγμα φαίνεται πως είναι να γεννήσει κανείς γιο τυραννικό.
Πολύ βέβαια.

[574d] Τί δε; όταν τελειώσουν πια ό,τι είχαν και δεν είχαν οι γονείς του, και πολλαπλασιαστεί μέσα στην καρδιά του το σμήνος των ηδονών, τότε δεν θα τολμήσει πρώτα να τρυπήσει τον τοίχο κανενός σπιτιού ή ν᾽ αδειάσει την τσέπη κανενός νυκτερινού διαβάτη, έπειτα ν᾽ απογυμνώσει και κανέναν ναό; Όλες τότε πλέον οι δοξασίες που είχε από την παιδική του ηλικία για τα καλά και τα άσχημα, και που φαίνονταν δίκαιες, θα υποταχθούν νικημένες στα πάθη του που τώρα τελευταία απελευθερώθηκαν από τη δουλεία κι έγιναν δορυφόροι του Έρωτά του· τα πάθη αυτά που πρωτύτερα, όταν ήταν ακόμα στην εξουσία του πατέρα του και των δημοκρατικών νόμων, μόλις κατά τον ύπνο στα όνειρά του [574e] τολμούσαν ν᾽ απολυθούν, τώρα που ο Έρωτας έγινε τύραννός του, τον κάνουν για πάντα τέτοιον που μόνο κάποτε γινόταν στον ύπνο του· τώρα ούτε ο φοβερότερος φόνος ή το βδελυρότερο φαγητό ή κακούργημα θα τον σταματήσει· [575a] αλλά ο Έρωτας που τυραννικά ζει μέσα του με κάθε αναρχία και ανομία, σαν απόλυτος μονάρχης, θα τον αναγκάσει, όπως ο μονάρχης την πόλη που κυβερνά, όλα να τ᾽ αποτολμήσει, για να θρέψει και τον εαυτό του κι εκείνη την πολυθόρυβη ακολουθία των παθών που άλλα τους μπήκαν απέξω με τις κακές συναναστροφές κι άλλα πάλι μόνα τους γεννήθηκαν μέσα του από την ελευθερία και τη χειραφέτηση που ο ίδιος έδωσε· ή αυτός δεν είναι ο τρόπος που ζει ο τέτοιος άνθρωπος;
Αυτός και όχι άλλος.

Και αν βρίσκονται λίγοι τέτοιοι άνθρωποι σε μια πόλη [575b] και οι άλλοι πολίτες είναι συνετοί, τότε αναγκάζονται να φύγουν, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε κανέναν άλλο ξένο τύραννο, ή για να καταταχθούν ως μισθοφόροι, εάν υπάρχει πουθενά πόλεμος· αν πάλι η πόλη έχει ειρήνη και ησυχία, μένοντας κάνουν τότε πολλά μικρά κακά.
Ποιά εννοείς;

Π.χ. κλοπές, διαρρήξεις, λωποδυσίες, αρπαγές, ιεροσυλίες, σωματεμπορίες· κάποτε δε, αν έχουν κάποιαν ευγλωττία, κάνουν τον συκοφάντη και ψευδομαρτυρούν ή πουλούν τη συνείδησή τους.
[575c] Μικρά είναι τα κακά που λες, αν είναι λίγοι οι τέτοιοι άνθρωποι.

Γιατί βέβαια τα μικρά είναι μικρά, όταν συγκρίνονται με τα μεγάλα, και όλ᾽ αυτά, άμα τα βάλει κανείς κοντά στη διαφθορά και στην αθλιότητα που φέρνει μέσα σε μια πόλη ο τύραννος, δεν πλησιάζουν, όπως λέμε, καθόλου τον στόχο. Όταν όμως σε μια πόλη αυξηθεί ο αριθμός των τέτοιων ανθρώπων και προστεθούν και άλλοι σ᾽ αυτούς, και αισθανθούν την υπεροχή τους, τότε αυτοί, μαζί με τη μωρία του μικρού λαού, προμηθεύουν στην πόλη τον τύραννο, και μάλιστα εκείνον από τον κύκλο τους που [575d] έχει μέσα στην ψυχή του τον μεγαλύτερο και δυνατότερο τύραννο.
Πολύ φυσικά, γιατί αυτός θα είναι και ο τυραννικότερος.

Εάν λοιπόν η πόλη το πάρει απόφαση και κλίνει το κεφάλι χωρίς να φέρει καμιάν αντίσταση, έχει καλώς· ειδεμή, αν θελήσει να εναντιωθεί, όπως κακομεταχειρίστηκε τότε τη μητέρα του και τον πατέρα του, το ίδιο θα κακομεταχειριστεί τώρα και την πατρίδα του, αν μπορέσει· θα την αναγκάσει, αυτή την παλιά του φίλη, τη μητρίδα καθώς τη λέγουν οι Κρήτες, και πατρίδα, να κάνει τον δούλο στους νέους του φίλους που έφερε απέξω και να τους τρέφει. Σ᾽ αυτό το τέλος θα καταλήξουν οι επιθυμίες τού τέτοιου ανθρώπου.
[575e] Σ᾽ αυτό μάλιστα.

Δεν είναι τάχα τέτοια η διαγωγή τους και στον ιδιωτικό τους βίο και πριν ακόμα καταλάβουν την εξουσία; πρώτα, όσοι τους περιστοιχίζουν ή είναι κόλακες πρόθυμοι να τους εξυπηρετούν σε κάθε περίσταση ή και αυτοί οι ίδιοι, όταν έχουν την ανάγκη κανενός, [576a] δεν διστάζουν να ταπεινώνονται και να κάνουν όλες τις απρέπειες για να τους αποδείξουν τάχα την αγάπη τους, μόλις όμως επιτύχουν τον σκοπό τους, ούτε θέλουν πια να τους ξέρουν.
Πολύ σωστά.

Έτσι λοιπόν περνούν όλη τη ζωή τους, χωρίς ποτέ να είναι φίλοι με κανέναν, αλλά πάντοτε ή δεσπότες των άλλων ή δούλοι, και το χαρακτηριστικό ακριβώς του τυραννικού τύπου είναι να μη γνωρίσει ποτέ ούτε την αληθινή ελευθερία ούτε την αληθινή φιλία.
Βεβαιότατα.

Δεν θα είχαμε λοιπόν δίκιο να ονομάσομε τους τέτοιους ανθρώπους άπιστους;
Πώς όχι;

Ακόμη και άδικους στον υπέρτατο βαθμό, αν τουλάχιστον είναι σωστά [576b] όσα πρωτύτερα παραδεχτήκαμε για τη δικαιοσύνη.
Μα βέβαια είναι σωστά.

Ας χαρακτηρίσομε λοιπόν τώρα συνοπτικά τον πιο κακό απ᾽ όλους τους ανθρώπους. Είναι περίπου εκείνος που, όπως τον περιγράψαμε στα όνειρά του, τέτοιος είναι και στην πραγματική ζωή του.
Βεβαιότατα.

Τέτοιος γίνεται ο άνθρωπος που έχοντας από τη φύση του τυραννικότατο χαρακτήρα θ᾽ αποκτήσει μοναρχικήν εξουσία· και όσο περισσότερο ζει ασκώντας τυραννικήν εξουσία τόσο περισσότερο θα γίνεται τέτοιος.
Κατ᾽ ανάγκη, είπε μπαίνοντας στη συζήτηση ο Γλαύκων.

Ο άδικος είναι άθλιος και ο δίκαιος ευδαίμων. Πρώτη απόδειξη: τί συμβαίνει στις αντίστοιχες πολιτείες.

Αλλ᾽ εάν είναι ο χειρότερος των ανθρώπων, είπα εγώ, [576c] δεν θα είναι και ο αθλιότερος; και δεν θα είναι τόσο αθλιότερος όσο περισσότερο χρόνο και με τον πιο απόλυτο τρόπο ασκήσει την τυραννική εξουσία; αδιάφορο τί φρονούν γι᾽ αυτό οι πολλοί.
Κατ᾽ ανάγκην είναι όπως τα λες.

Ο τυραννικός λοιπόν άνθρωπος, που τυραννείται από τα πάθη του, δεν αντιστοιχεί κατά την ομοιότητα προς την τυραννούμενη πόλη, όπως ο δημοκρατικός προς τη δημοκρατούμενη, και οι άλλοι ομοίως;
Χωρίς αμφιβολία.

Όποιαν επομένως σχέση έχει μια πόλη προς μιαν άλλη, ως προς την αρετή και την ευδαιμονία, την ίδια σχέση δεν έχει κι ένας άνθρωπος προς έναν άλλο;
[576d] Πώς όχι;

Αλλά ποιά σχέση έχει ως προς την αρετή μια πόλη τυραννούμενη προς εκείνη τη βασιλευόμενη πόλη, που πρώτη την περιγράψαμε;
Είναι ολωσδιόλου αντίθετες· γιατί η μια είναι η καλύτερη και η άλλη η χειρότερη.

Δεν θα σε ρωτήσω ποιά λες καλύτερη και ποιά χειρότερη· γιατί είναι φανερό. Αλλ᾽ άραγε την ίδια ιδέα έχεις και για την ευδαιμονία και την αθλιότητα αυτών των δύο πόλεων ή διαφορετική; Και ας μη συγχύσομε τα πράγματα βλέποντας τον τύραννο μόνο που είναι ένας, ούτε τον μικρό αριθμό των ευνοουμένων του, αλλ᾽ ας μπούμε να εξετάσομε όπως πρέπει ολόκληρη [576e] την πόλη, να χωθούμε παντού και τότε να πούμε τη γνώμη μας για όσα ιδούμε.
Ορθό είναι αυτό που προτείνεις· και είναι φανερό για τον καθένα ότι δεν υπάρχει πόλη αθλιότερη από την τυραννούμενη ούτε ευτυχέστερη από τη βασιλευόμενη.

Δεν θα ήταν άραγε ορθό να προτείνω τα ίδια και για τους ανθρώπους, [577a] και ν᾽ απαιτήσω να κρίνει γι᾽ αυτούς εκείνος μόνο που μπορεί με τη σκέψη να εισδύσει και να εννοήσει κατά βάθος τον χαρακτήρα του ανθρώπου χωρίς να θαμπώνεται, σαν να είναι παιδί, από την εξωτερική παράσταση και τη συνοδεία που βάζουν εμπρός οι τύραννοι, για να εντυπωσιάζουν τον κόσμο; Αν λοιπόν ισχυριζόμουν ότι μόνο εκείνον πρέπει όλοι μας ν᾽ ακούμε που όχι μόνο είναι ικανός να κρίνει, αλλ᾽ έχει ακόμη συζήσει με τους τυράννους και τους έχει παρακολουθήσει στις ιδιωτικές πράξεις τους, πώς φέρνονται προς καθέναν από τους οικείους των, τότε που [577b] παρουσιάζονται χωρίς τη θεατρική στολή τους, ακόμη και πώς φέρνονται κατά τους δημόσιους κινδύνους, αυτόν να παρακαλέσομε, αφού τα γνώρισε όλα καλά, να πει και σ᾽ εμάς σε τί κατάσταση ευδαιμονίας και αθλιότητας βρίσκεται ο τύραννος συγκριτικά με τους άλλους — δεν θα είχα δίκιο;
Ορθότατη θα ήταν και αυτή η πρότασή σου.

Θες λοιπόν να υποθέσομε ότι εμείς είμαστε από τους ικανούς να κρίνουν και από κείνους που έχουν συζήσει με τέτοιους ανθρώπους, για να ᾽χομε κάποιον ν᾽ απαντά στις ερωτήσεις μας;
Θέλω μάλιστα.

[577c] Εμπρός λοιπόν τώρα κοίταξε όπως σου λέγω. Αφού θυμηθείς την ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα στην πόλη και στο άτομο, εξέτασε με τη σειρά τη μία και τον άλλο, και πες μου την κατάσταση του καθενός.
Ποιά κατάσταση;

Πρώτα, για ν᾽ αρχίσομε από την πόλη, θα ονομάσεις ελεύθερη ή δούλη μια τυραννούμενη πόλη;
Δούλη και με το παραπάνω.

Κι όμως βρίσκεις σ᾽ αυτήν δεσπότες και ελεύθερους.
Ναι, αλλά σ᾽ ελάχιστο αριθμό· το σύνολό της όμως, για να μιλήσω γενικά, και οι εντιμότεροι πολίτες της ζουν μέσα σε εξευτελιστική και άθλια δουλεία.

[577d] Αφού λοιπόν συμβαίνει το ίδιο και με το άτομο ό,τι και με την πόλη, δεν θα υπάρχει κατ᾽ ανάγκη και σ᾽ αυτό η ίδια κατάσταση πραγμάτων, δεν θα είναι δηλαδή η ψυχή του γεμάτη από πολλή δουλεία και ανελευθερία, και δεν θα είναι σκλαβωμένα τα καλύτερα μέρη της, θα δεσπόζει δε το ένα το μικρό, το πιο ελεεινό και μανιακό;
Κατ᾽ ανάγκη.

Τί λοιπόν; δούλη θα ονομάσεις αυτή την ψυχή ή ελεύθερη;
Δούλη βέβαια.

Η πόλη όμως η τυραννούμενη και δούλη μπορεί ποτέ να κάνει ό,τι θέλει;
Κάθε άλλο.

[577e] Άρα και η τυραννούμενη ψυχή κάθε άλλο παρά να κάνει ό,τι θέλει μπορεί· και μιλώ για ολόκληρη την ψυχή· αλλά βίαια παρασυρόμενη από τον οίστρο των παθών της θα είναι πάντα γεμάτη από ταραχή και μεταμέλεια.
Πώς όχι;

Και τί μπορεί να είναι μια τυραννούμενη πόλη, πλούσια ή φτωχή;
Φτωχή.

[578a] Άρα και η τυραννική ψυχή θα είναι κατ᾽ ανάγκη πάντα φτωχή και άπληστη.
Έτσι είναι.

Πάλι κατ᾽ ανάγκη δεν θα είναι τάχα γεμάτοι από φόβο και η τέτοια πόλη και ο τέτοιος άνθρωπος;
Μάλιστα.

Οδυρμούς και στεναγμούς και φίλους και πόνους πιστεύεις ότι μπορείς να βρεις περισσότερους σε μιαν άλλη πόλη;
Καθόλου.

Ή και σε κανέναν άλλο άνθρωπο περισσότερους παρά σ᾽ αυτό τον τυραννικό, που τον κάνουν έξω φρενών οι επιθυμίες και οι έρωτες;
Πώς είναι δυνατόν;

[578b] Ώστε όλα αυτά, νομίζω, και άλλα τέτοια ακόμη έλαβες υπόψη σου, για να κρίνεις ότι αυτή η πόλη είναι η αθλιότερη απ᾽ όλες τις πόλεις.
Και δεν έχω τάχα δίκιο;

Πολύ μεγάλο μάλιστα· και για τον τυραννικό άνθρωπο τί λες, άμα λάβεις υπόψη σου τα ίδια ακριβώς;
Ότι είναι πολύ αθλιότερος απ᾽ όλους τους ανθρώπους.

Αυτό όμως δεν το λες σωστά.
Πώς;

Δεν είναι ακόμη σε τέτοιο βαθμό άθλιος ο τέτοιος άνθρωπος.
Και ποιός λοιπόν είναι;

Θα παραδεχτείς, πιστεύω, ότι είναι αυτός που θα σου πω.
Ποιός;

[578c] Όποιος, ενώ είναι από τη φύση του τυραννικός, δεν περάσει τη ζωή του σαν απλός ιδιώτης, αλλά η κακή του τύχη, για μεγάλη του συμφορά, του παρουσιάσει την ευκαιρία να γίνει τύραννος.
Απ᾽ όσα είπαμε πρωτύτερα συμπεραίνω ότι έχεις δίκιο.

Ναι· αλλά σε τόσο σπουδαία ζητήματα, όπου πρόκειται να βρούμε ποιός βίος είναι ο ευτυχέστερος και ποιός ο δυστυχέστερος, δεν πρέπει να κάνομε εικασίες, αλλά να τα εξετάζομε καλά με τις εξής σκέψεις.
Πολύ σωστά.

Πρόσεξε λοιπόν να ιδείς· για να κρίνομε περί αυτού, [578d] ιδού πώς πρέπει, νομίζω, να τον εξετάσομε.
Πώς;

Να τον συγκρίνομε με καθέναν χωριστά από τους άλλους πλούσιους ιδιώτες που έχουν πολλούς δούλους· γιατί αυτοί έχουν τούτο τουλάχιστο το κοινό με τους τυράννους, ότι έχουν πολλούς στην εξουσία τους· διαφέρουν μόνο στον αριθμό.
Πραγματικά διαφέρουν.

Γνωρίζεις βέβαια ότι αυτοί οι ιδιώτες ζουν ήσυχα και δεν έχουν κανέναν φόβο από τους δούλους των.
Και τί θα είχαν να φοβηθούν;

Τίποτα· αλλά ξέρεις τον λόγο;
Ναι· γιατί ολόκληρη η πόλη προστατεύει τον κάθε ιδιώτη.

[578e] Πολύ σωστά· αλλά αν κανένας από τους θεούς σηκώσει μέσ᾽ από την πόλη έναν απ᾽ αυτούς τους πλούσιους, που να έχει πενήντα δούλους ή και περισσότερους, και τον μεταφέρει με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και με όλη του την περιουσία και τους δούλους του σε μιαν ερημιά, όπου να μην υπάρχει κανένας άλλος άνθρωπος ελεύθερος να τον βοηθήσει, σε τί φόβο φαντάζεσαι ότι θα βρισκόταν αυτός ο άνθρωπος μη σηκωθούν οι δούλοι και τον σκοτώσουν, και αυτόν και τη γυναίκα και τα παιδιά του;
Ω! σε πολύ μεγάλο φόβο.

[579a] Δεν θ᾽ αναγκαζόταν λοιπόν τότε να χαϊδεύει μερικούς από τους δούλους του και να τους δίνει ένα σωρό υποσχέσεις και να τους απελευθερώσει ακόμη χωρίς να το έχει ανάγκη, και να καταντήσει αυτός κόλακας των ίδιων των δούλων του;
Κατ᾽ ανάγκη, γιατί διαφορετικά θα κινδυνεύει η ζωή του.
Και τί θα γινότανε, αν ο θεός έβαζε γύρω στην κατοικία αυτού του πλούσιου πολλούς άλλους γείτονες που να μην υποφέρουν να βλέπουν έναν άνθρωπο να έχει στην εξουσία του άλλους ομοίους του, αλλ᾽ όπου βρουν κανένα τέτοιον να τον τιμωρούν με πολύ μεγάλες τιμωρίες;
[579b] Η θέση του θα ήταν ακόμη πιο χειρότερη, αφού όλοι όσοι τον περιστοιχίζουν είναι εχθροί.

Σε μια τέτοια λοιπόν ειρκτή δεν βρίσκεται αλυσοδεμένος ο τύραννος; Τέτοιος από τη φύση του, όπως τον εζωγραφίσαμε, δεν θα είναι διαρκώς έρμαιο πολλών και κάθε λογής φόβων και επιθυμιών; Και με όλη την απληστία της ψυχής του, δεν θα είναι ο μόνος από τους πολίτες που ούτε να ταξιδέψει θα μπορεί πουθενά ούτε να ιδεί τίποτα από κείνα που έχουν οι άλλοι ελεύθεροι την περιέργεια να βλέπουν, αλλά τον περισσότερο καιρό κατάκλειστος μέσα στο σπίτι του θα ζει σα γυναίκα, [579c] ζηλεύοντας τους άλλους που μπορούν να ταξιδεύουν και να βλέπουν τόσο ωραία πράγματα;
Πολύ σωστά τα λες.

Ο άνθρωπος λοιπόν ο τυραννικός, που τώρα δα εσύ τον είπες αθλιότατο, καρπούται πολύ περισσότερα κακά, όταν δεν περάσει τη ζωή του σαν απλός ιδιώτης, αλλ᾽ αναγκαστεί από κάποια κακή του τύχη να γίνει τύραννος και, ενώ δεν είναι ικανός να κυβερνήσει τον εαυτό του, αναλάβει να κυβερνά τους άλλους, απαράλλακτα όπως όταν ένας άνθρωπος ασθενικός, που δεν μπορεί καλά καλά να επαρκέσει στον εαυτό του, αντί να περιοριστεί να φροντίζει για την υγεία του, αναγκαστεί να περάσει τη ζωή του αγωνιζόμενος [579d] προς άλλους αθλητές και μαχόμενος.
Η παρομοίωσή σου, Σωκράτη, είναι ακριβέστατη και αληθέστατη.

Ώστε η κατάσταση αυτή δεν είναι από κάθε άποψη η χειρότερη, και από κείνον που εσύ τον έκρινες αθλιότερο δεν ζει πολύ αθλιότερα ακόμη ο τύραννος;
Χωρίς καμιάν αμφιβολία.

Είναι λοιπόν στ᾽ αλήθεια, ακόμη κι αν δεν θέλει να το παραδεχτεί κανείς, ο πραγματικός τύραννος πραγματικός δούλος, υποχρεωμένος να κάνει εξευτελιστικές θωπείες και δουλικότητες, [579e] και κόλακας των πιο ταπεινών ανθρώπων· ποτέ δεν μπορεί να χορτάσει και τις κοινότερες επιθυμίες του, αλλά όλα τα στερείται και φαίνεται στ᾽ αλήθεια φτωχός σ᾽ εκείνον που ξέρει να κοιτάξει στο βάθος της ψυχής του, και σ᾽ όλη τη ζωή του γεμάτος από φόβο, σφαδασμούς και οδύνες, αν πραγματικά μοιάζει με την πόλη που εξουσιάζει. Και της μοιάζει· δεν είν᾽ έτσι;
Βεβαιότατα.

[580a] Ας προσθέσομε ακόμη στις τόσες αθλιότητες του ανθρώπου και κείνα που είπαμε πρωτύτερα, ότι εξ ανάγκης χάρη στην εξουσία που έχει και είναι και γίνεται διαρκώς περισσότερο φθονερός, άπιστος, άδικος, άφιλος, ανόσιος, πανδοχείο και τροφείο κάθε κακίας, και για όλους αυτούς τους λόγους δυστυχής ο ίδιος και συνάμα αφορμή δυστυχίας σε όσους τον πλησιάζουν.
Κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα έχει την παραμικρότερη αντίρρηση σ᾽ αυτά.

Έλα λοιπόν τώρα κάμε μου τη χάρη, όπως ο κριτής [580b] που κρίνει τα τελικά αποτελέσματα όλων των αγώνων, να αποφανθείς και συ οριστικά ποιός κατά τη γνώμη σου έρχεται πρώτος ως προς την ευδαιμονία, ποιός δεύτερος και ούτω καθεξής από τους πέντε που έχομε να κρίνομε: τον βασιλικό, τον τιμοκρατικό, τον ολιγαρχικό, τον δημοκρατικό, τον τυραννικό.
Διόλου δύσκολη δεν είναι η κρίση· εγώ τουλάχιστο τους κρίνω ως προς την αρετή και την κακία, την ευδαιμονία και τη δυστυχία κατά τη σειρά που μπήκαν, όπως οι χοροί των τραγωδιών, στη σκηνή.

Θες λοιπόν να μισθώσομε έναν κήρυκα ή να κάμω εγώ ο ίδιος αυτό το έργο και να κηρύξω ότι ο γιος του Αρίστωνος ευτυχέστατον έκρινε τον πιο ενάρετο και δίκαιο, [580c] και αυτός είναι ο βασιλικότατος, εκείνος δηλαδή που εξουσιάζει περισσότερο τον εαυτό του, δυστυχέστατο τον πιο κακοήθη και άδικο, και αυτός πάλι είναι εκείνος που έχει τον τυραννικότατο χαρακτήρα και ασκεί την τυραννία του χειρότερου είδους τόσο απάνω στον εαυτό του όσο και απάνω στην πόλη;
Μάλιστα, να το κηρύξεις από μέρος μου.

Να προσθέσω στο κήρυγμά μου: και αν ακόμη τους γνωρίζουν ή δεν τους γνωρίζουν, ότι είναι τέτοιοι, όλοι και θεοί και άνθρωποι;
Να το προσθέσεις.

Πολύ καλά· αυτή λοιπόν είναι μια απόδειξη του ζητουμένου μας· [580d] υπάρχει όμως και μια άλλη, η εξής, αν την επιδοκιμάζεις.
Και ποιά είναι αυτή;

Δεύτερη απόδειξη: πιο ευχάριστος ο βίος του φιλοσόφου, άρα και του δικαίου.

Επειδή, όπως μια πόλη χωρίζεται σε τρία μέρη, έτσι και η ψυχή του καθενός μας διαιρείται επίσης σε τρία μέρη, μπορούμε, μου φαίνεται, να βγάλομε απ᾽ αυτό και μιαν άλλη απόδειξη.
Να την ακούσομε.

Νά την· στα τρία μέρη της ψυχής αντιστοιχούν και τρία είδη ηδονών, ένα για το καθένα· επίσης και τρία είδη επιθυμιών και αρχών.
Εξήγησέ μου το καλύτερα.

Το πρώτο απ᾽ αυτά τα μέρη της ψυχής είναι, όπως είπαμε, εκείνο με το οποίο μαθαίνει ο άνθρωπος· το δεύτερο, εκείνο με το οποίο θυμώνει· το τρίτο, επειδή έχει πολλές μορφές, δεν μπορέσαμε να το χαρακτηρίσομε [580e] με ένα όνομα· από το μεγαλύτερο όμως και επικρατέστερο χαρακτηριστικό του το ονομάσαμε επιθυμητικό, για τη σφοδρότητα που έχουν οι επιθυμίες του φαγητού, του ποτού και των αφροδισίων και των συνακόλουθών τους, ακόμη και φιλοχρήματο, επειδή με τα χρήματα προπάντων ικανοποιούνται [581a] αυτές οι επιθυμίες.
Και πολύ σωστά.

Αν άραγε λέγαμε ότι η ηδονή και η αγάπη του μέρους τούτου της ψυχής είναι η ηδονή και η αγάπη του κέρδους, δεν θα καθορίζαμε γενικά την ιδιαίτερη φύση του, ώστε να έχομε σαφή αντίληψη του πράγματος, άμα θέλομε να το ονομάσομε, και δεν θα είχαμε δίκιο να το ονομάσομε φιλοχρήματο και φιλοκερδές;
Αυτό λέω κι εγώ.

Τί δε; το θυμοειδές μέρος της ψυχής δεν είναι εκείνο που λέμε ότι ολόκληρο τείνει προς την επικράτηση, τη νίκη και την ευδοκίμηση;
[581b] Μάλιστα.

Δεν θα ταίριαζε λοιπόν να το ονομάσομε ακόμη φιλόνικο και φιλόδοξο;
Και πολύ μάλιστα.

Εκείνο όμως με το οποίο μαθαίνομε είναι φανερό σε όλους ότι ολόκληρο τείνει πάντα προς τη γνώση της καθαυτό αλήθειας και ότι καμιά σημασία δεν δίνει για τα πλούτη και τη δόξα.
Μάλιστα.

Δεν θα μπορούσαμε λοιπόν να το ονομάσομε ταιριαστά φιλομαθές και φιλόσοφο;
Πώς όχι;

Δεν συμβαίνει ακόμη σ᾽ άλλους ανθρώπους να επικρατεί [581c] το ένα απ᾽ αυτά, σ᾽ άλλους το άλλο, κατά πώς τύχει;
Έτσι είναι.

Και γι᾽ αυτό τον λόγο ακριβώς δεν μπορούμε να ειπούμε ότι τα τρία είδη των ανθρώπινων χαρακτήρων είναι ο φιλόσοφος, ο φιλόνικος και ο φιλοκερδής;
Βεβαιότατα.

Και ότι υπάρχουν επίσης τρία είδη ηδονών που αντιστοιχούν σε καθέναν απ᾽ αυτούς τους τρεις χαρακτήρες;
Μάλιστα.

Ξέρεις λοιπόν ότι, αν θέλεις να ρωτήσεις τρεις τέτοιους ανθρώπους, τον καθένα χωριστά, ποιόν απ᾽ αυτούς τους βίους θεωρεί ευτυχέστερον, καθένας θα εγκωμιάσει περισσότερο τον δικό του; Ο [581d] φιλοκερδής έξαφνα θα μας πει ότι η ηδονή της δόξας ή της μάθησης δεν έχει καμιάν αξία μπροστά στην ηδονή του κέρδους, εφόσον τουλάχιστο δεν μας παρέχει και καμιάν υλικήν ωφέλεια;
Αλήθεια είναι.

Τί δε ο φιλόδοξος; την ηδονή του κέρδους δεν τη θεωρεί ταπεινή και την ηδονή της μάθησης καπνό και φλυαρία, εκτός μόνο αν προσπορίζει τιμές;
Έτσι είναι.

Και ο φιλόσοφος τί φαντάζεσαι ότι νομίζει τις άλλες [581e] ηδονές μπροστά σ᾽ εκείνην που δίνει η γνώση της καθαυτό αλήθειας και η αποκλειστική προσήλωση σ᾽ αυτήν; δεν θα έλεγε ότι πολύ απέχουν από την αληθινή ηδονή και ότι τις ονομάζει πραγματικά αναγκαίες, επειδή διόλου δεν θα τις χρειαζότανε, εάν δεν εξαναγκαζόταν (από τη φύση);
Γι᾽ αυτό δεν πρέπει να είμαστε εντελώς βέβαιοι.

Αφού λοιπόν αμφισβητούνται αυτά τα τρία είδη των ηδονών και οι βίοι που τους αντιστοιχούν, πώς θα κάμομε για να κρίνομε ποιός από τους τρεις έχει δίκιο; πώς να βρούμε, αν όχι ποιός βίος απ᾽ αυτούς είναι ωραιότερος και ασχημότερος ή καλύτερος και χειρότερος, αλλά τουλάχιστον [582a] ευχαριστότερος και αλυπότερος;
Ξέρω κι εγώ;

Σκέψου να ιδείς· πώς μπορούμε να κρίνομε ασφαλώς για την αλήθεια ενός πράγματος; όχι με την εμπειρία, τη φρόνηση και τον ορθό λόγο; ή μήπως έχομε κανένα άλλο καλύτερο κριτήριο;
Όχι βέβαια.

Πρόσεξε λοιπόν· ποιός απ᾽ αυτούς τους τρεις ανθρώπους έχει καλύτερην εμπειρία όλων των ηδονών που αναφέραμε· μήπως ο φιλοκερδής, αν επιδοθεί στη μάθηση της καθαυτό αλήθειας, θα είναι, νομίζεις, ικανότερος να κρίνει [582b] για την ηδονή που δίνει η γνώση, ή ο φιλόσοφος για την ηδονή που δίνει το κέρδος;
Πολύ διαφέρει το πράγμα· γιατί ο φιλόσοφος είναι υποχρεωμένος να δοκιμάζει από την παιδική του ηλικία και τις άλλες ηδονές, ενώ ο φιλοκερδής δεν αισθάνεται καμιάν ανάγκη, μαθαίνοντας τη φύση των όντων, να δοκιμάσει πόσο γλυκιά είναι αυτή η ηδονή ούτε και ν᾽ αποκτήσει εμπειρία της· μάλλον δε, και αν είχε όλη την καλή διάθεση και προθυμία, το πράγμα θα ήταν ανώτερο των δυνάμεων του.

Ώστε ο φιλόσοφος ξεπερνάει κατά πολύ τον φιλοκερδή ως προς την εμπειρία και των δύο ηδονών.
[582c] Πολύ μάλιστα.

Και τον φιλόδοξο; έχει τάχα λιγότερην εμπειρία της ηδονής που δίνουν οι τιμές απ᾽ όσην έχει ο φιλόδοξος της ηδονής που δίνει η μάθηση και η επιστήμη;
Κάθε άλλο· γιατί τιμές και δόξες βρίσκει καθένας απ᾽ αυτούς τους τρεις ανθρώπους, άμα ευδοκιμήσει στο έργο που έχει επιδοθεί —και ο πλούσιος τιμάται από πολλούς και ο ανδρείος και ο σοφός—· ώστε, όσο γι᾽ αυτή την ηδονή των τιμών, τί πράγμα είναι, όλοι έχουν ίσην εμπειρία· ενώ ποιάν ηδονή δίνει η θέαση του όντος, κανένας άλλος δεν μπορεί να την έχει δοκιμάσει παρά μόνο ο φιλόσοφος.

[582d] Επομένως, όσο εξαρτάται από την εμπειρία, ο φιλόσοφος είναι σε θέση να κρίνει πολύ καλύτερα από τους δύο άλλους.
Χωρίς καμίαν αντίρρηση.

Μάλιστα θα είναι και ο μόνος που με την εμπειρία συνδυάζει και τη φρόνηση.
Πώς;

Γιατί και το όργανο με το οποίο μπορούμε να κρίνομε ορθά δεν ανήκει στον φιλοκερδή ούτε στον φιλόδοξο αλλ᾽ αποκλειστικά στον φιλόσοφο.
Ποιό εννοείς;

Δεν είπαμε ότι χρειάζεται ο ορθός λόγος για να κρίνομε σωστά;
Ναι.

Ακριβώς όμως τούτου (του φιλοσόφου) κύριο όργανο είναι ο ορθός λόγος.
Πώς όχι;

Λοιπόν, αν με όργανο τα πλούτη και το κέρδος μπορούσαμε να κρίνομε σωστά [582e] τα πράγματα, όσα θα επαινούσε ή θα έψεγε ο φιλοκερδής, κατ᾽ ανάγκη θα ήσαν και τα πιο αληθινά.
Βέβαια.

Αν πάλι όργανο ήταν η νίκη και η ανδρεία, τότε δεν θα ήσαν πιο αληθινά όσα θα επαινούσε ή θα έψεγε ο φιλόδοξος και ο φιλόνικος;
Φανερό.

Αφού όμως τα πράγματα κρίνονται με την εμπειρία, τη φρόνηση και τον ορθό λόγο;
Τότε κατ᾽ ανάγκη αληθέστατα είναι όσα επαινεί ο φιλόσοφος, του ορθού λόγου ο φίλος.

[583a] Επομένως, από τις τρεις ηδονές της ψυχής, γλυκύτερη είναι η ηδονή τούτου του μέρους της ψυχής με το οποίο αποκτούμε τη μάθηση, κι εκείνος ο άνθρωπος που μέσα του δεσπόζει το μέρος τούτο θα ζει τη γλυκύτερη ζωή;
Πώς μπορεί να είναι αλλιώς; απόδειξη ότι μόνος αρμόδιος στον έπαινο, ο φρόνιμος άνθρωπος, επαινεί τον δικό του βίο.
Και ποιόν βίο και ποιάν ηδονή βάζει σε δεύτερη σειρά ο κριτής;
Φυσικά την ηδονή του πολεμικού και του φιλόδοξου· γιατί αυτή βρίσκεται πλησιέστερα προς τη δική του από την ηδονή του χρηματιστή.

Ώστε, καθώς φαίνεται, στην ηδονή του φιλοκερδούς θα δίνει την τελευταία θέση;
Χωρίς αμφιβολία.

Τρίτη απόδειξη: μόνο του φρονίμου η ηδονή είναι αληθινή και καθαρή.

[583b] Νά λοιπόν δύο αλλεπάλληλες αποδείξεις που ισοδυναμούν με δύο νίκες του δίκαιου κατά του άδικου· αλλά και τρίτη ακόμη νίκη θα κερδίσει και προσευχήσου, όπως είναι έθιμο ολυμπιακό, στον Ολύμπιο τον σωτήρα την εξής: Κάθε άλλη ηδονή, εκτός από την ηδονή του φρονίμου, δεν είναι εντελώς αληθινή και καθαρή, αλλ᾽ απλώς μια σκιαγραφία ηδονής, καθώς θυμάμαι ν᾽ άκουσα από κάποιον σοφό. Αυτό θα ήταν η μεγαλύτερη και τελειωτική ήττα του άδικου.
Βέβαια· αλλά πώς το αποδείχνεις;

[583c] Εσύ αποκρίνου στις ερωτήσεις μου και ψάχνοντας θα το βρω.
Ρώτα με λοιπόν.

Σε ρωτώ· τη λύπη δεν τη λέμε αντίθετη της ηδονής;
Με το παραπάνω.

Δεν υπάρχει όμως και μια κατάσταση, όπου ούτε χαιρόμαστε ούτε λυπούμαστε;
Μάλιστα υπάρχει.

Και η κατάσταση αυτή, καθώς βρίσκεται στη μέση μεταξύ ηδονής και λύπης, είναι κάτι σαν ησυχία της ψυχής απέναντι και στις δύο· ή δεν είναι αυτή η ιδέα σου;
Αυτή μάλιστα.

Θυμάσαι τάχα τους λόγους που λένε οι άρρωστοι κατά την αρρώστια τους;
Ποιούς λόγους;

Ότι δεν υπάρχει πιο γλυκό πράγμα από την υγεία, αλλά δεν ήσαν [583d] σε θέση να ξέρουν όλη την αξία του πριν αρρωστήσουν.
Ναι, τους θυμάμαι.

Δεν άκουσες ακόμη και κείνους που υποφέρουν από καμιά μεγάλη λύπη να λένε ότι τίποτα δεν είναι πιο γλυκό από το να πάψουν να υποφέρουν;
Το έχω ακούσει.

Και σε πολλές άλλες τέτοιες περιστάσεις κάνουν, νομίζω, το ίδιο οι άνθρωποι· όταν λυπούνται, εγκωμιάζουν ως το πιο γλυκό πράγμα την απαλλαγή από τη λύπη, και την ησυχία, όχι τη χαρά.
Γιατί αυτό ίσως τους φαίνεται τότε γλυκό και ευχάριστο πράγμα, η ησυχία.

[583e] Όμως και όταν πάψει κανείς να αισθάνεται χαρά, αυτή η ησυχία της ηδονής θα του προξενήσει λύπη.
Ίσως.

Ώστε αυτή η ησυχία της ψυχής, που είπαμε ότι βρίσκεται μεταξύ ηδονής και λύπης, θα είναι κατά τις περιστάσεις και τα δύο, και λύπη και ηδονή.
Έτσι φαίνεται.

Αλλά είναι δυνατόν, αφού δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, να είναι και τα δύο μαζί;
Δεν το πιστεύω.

Κάθε λυπηρό ή ευχάριστο συναίσθημα δεν παραδέχεσαι ότι είναι κάποια κίνηση της ψυχής; ή όχι;
Ναι.

[584a] Ενώ απεναντίας το να μην αισθάνεται κανείς ούτε χαρά ούτε λύπη δεν είπαμε ότι είναι μια κατάσταση ησυχίας και κάτι το διάμεσο μεταξύ εκείνων των δύο;
Έγινε βέβαια φανερό.

Πώς λοιπόν είναι λογικό να παραδεχτεί κανείς ότι η άρνηση της λύπης είναι ηδονή, και η άρνηση της ηδονής λύπη;
Δεν είναι διόλου λογικό.

Ώστε αυτή η κατάσταση ησυχίας δεν είναι καθαυτό ούτε ευχάριστη ούτε δυσάρεστη· αλλά φαίνεται ευχάριστη παραβαλλόμενη προς τη λύπη, και δυσάρεστη κοντά στην ηδονή· και σ᾽ όλα επομένως αυτά τα φαντάσματα δεν υπάρχει αληθινή ηδονή, αλλά μόνο κάποια μαγική ψευδαίσθηση.
Αυτό τουλάχιστο βγαίνει από τη σειρά του λόγου.

[584b] Για να μην υποθέτεις λοιπόν ότι από τη φύση της η ηδονή είναι απαλλαγή από τη λύπη και η λύπη απαλλαγή από την ηδονή, πρόσεξε να ιδείς ηδονές που δεν έρχονται ύστερ᾽ από λύπες.
Πού να υπάρχουν αυτές και ποιές είναι;

Πολλές και διάφορες, αλλά πρόσεξε, για να εννοήσεις, τις ηδονές της όσφρησης· αυτές, χωρίς να προηγηθεί κανένα δυσάρεστο συναίσθημα, ξαφνικά προξενούν μεγάλη εντύπωση στην ψυχή και, άμα πάψουν, δεν της αφήνουν καμιά λύπη.
Είναι αλήθεια αυτό.

[584c] Ας μη φανταζόμαστε λοιπόν ότι η καθαρή ηδονή είναι απλώς απαλλαγή από τη λύπη, και η καθαρή λύπη απαλλαγή από την ηδονή.
Όχι.

Μολαταύτα οι λεγόμενες ηδονές, όσες διαμέσου του σώματος φτάνουν στην ψυχή, οι περισσότερες ίσως και οι μεγαλύτερες, ανήκουν σ᾽ αυτό το είδος, είναι δηλαδή απαλλαγές από κάποια λύπη.
Είναι βέβαια.

Δεν συμβαίνει άραγε το ίδιο και με τις προαισθήσεις της χαράς και της λύπης που προκαταβολικά τις δοκιμάζομε άμα περιμένομε ένα ευχάριστο ή δυσάρεστο πράγμα;
Το ίδιο.

[584d] Ξέρεις τί είναι αυτές οι ηδονές και με τί μπορεί να τις παρομοιάσει κανείς;
Με τί;

Παραδέχεσαι ότι στη φύση υπάρχει πάνω, κάτω και μέσον;
Μάλιστα.


Εκείνος που πηγαίνει από το κάτω στο μέσον δεν φαντάζεται ότι πηγαίνει προς τα πάνω; και, όταν φτάσει στο μέσον και γυρίζει και βλέπει από πού ξεκίνησε, τί άλλο μπορεί να φαντασθεί παρά ότι βρίσκεται στο πάνω, επειδή δεν είδε ακόμη το αληθινά πάνω;
Μά την αλήθεια, δεν νομίζω ότι θα φαντασθεί αλλιώς το πράγμα.

[584e] Αν όμως κινηθεί προς την αντίθετη διεύθυνση, θα πίστευε ότι κινείται προς τα κάτω και δεν θα είχε άδικο να το πιστεύει;
Πώς όχι;

Και αυτά θα τα πάθαινε, γιατί δεν ξέρει από πείρα ποιό είναι το αληθινά πάνω και μέσον και κάτω;
Φανερό.

Θα παραξενευτείς λοιπόν, αν άνθρωποι άπειροι της αλήθειας και για πολλά άλλα πράγματα έχουν όχι σωστές δοξασίες και απέναντι στην ηδονή και στη λύπη και στη μέση μεταξύ τους κατάσταση παθαίνουν το εξής: όταν κινούνται [585a] προς τη λύπη, πιστεύουν ότι λυπούνται και πραγματικά λυπούνται· όταν όμως από τη λύπη πηγαίνουν στη μέση κατάσταση, είναι εντελώς βέβαιοι ότι βρίσκονται στην πλήρη ικανοποίηση, στην απόλαυση της ηδονής, ενώ απλούστατα γελιούνται, γιατί αντιπαραβάλλουν τη λύπη προς την έλλειψη της λύπης χωρίς να έχουν πείρα της ηδονής, όπως γελιούνται όσοι παραβάλλουν το φαιό προς το μαύρο χωρίς να ξέρουν το άσπρο;
Μά την αλήθεια θα παραξενευόμουν πολύ περισσότερο αν συνέβαινε όχι αυτό αλλά το αντίθετο.

Τώρα πρόσεχε σ᾽ αυτό που θα σου πω: η πείνα, η δίψα και οι [585b] άλλες φυσικές ανάγκες δεν είναι για το σώμα ένα είδος κενού;
Τί άλλο;

Και η άγνοια και η αφροσύνη δεν είναι είδος κενού κι αυτές για την ψυχή;
Μάλιστα.

Άραγε όποιος παίρνει τροφή δεν αποκτά κάποια πλήρωση (δεν γεμίζει ένα κενό), όπως και εκείνος που τρέφει τη διάνοιά του;
Πώς όχι;

Και ποιά είναι η τελειότερη πλήρωση, εκείνη που γίνεται με πράγματα περισσότερο ουσιαστικά ή εκείνη που γίνεται με λιγότερο ουσιαστικά πράγματα;
Φανερά, εκείνη που γίνεται με περισσότερο ουσιαστικά πράγματα.

Και ποιά πράγματα σου φαίνεται ότι μετέχουν περισσότερο στην καθαρή ουσία του όντος, τα φαγητά τάχα και τα πιοτά και γενικά οι τροφές, ή οι αληθινές δοξασίες και οι επιστήμες και τα διανοήματα και [585c] με μια λέξη όλες οι αρετές; Κρίνε το πράγμα ως εξής: ουσιαστικότερο σου φαίνεται εκείνο που έχει συνάφεια με το ον το πάντοτε όμοιο και αθάνατο και αληθές, και είναι και αυτό τέτοιο και γίνεται μέσα σ᾽ ένα τέτοιο, ή εκείνο που έχει συνάφεια με ό,τι υπόκειται στην αλλοίωση και στη φθορά και είναι και αυτό τέτοιο και γίνεται μέσα σ᾽ ένα τέτοιο πάλι;
Υπερέχει το πρώτο που έχει συνάφεια με το πάντοτε όμοιο.

Άραγε η ουσία του πάντοτε όμοιου μετέχει στην ουσία περισσότερο απ᾽ όσο μετέχει στην επιστήμη;
Διόλου.

Μήπως τάχα περισσότερο απ᾽ όσο μετέχει στην αλήθεια;
Ούτε τούτο.

Αν μετείχε στην αλήθεια λιγότερο, δεν θα μετείχε λιγότερο και στην ουσία;
Κατ᾽ ανάγκη.

[585d] Ώστε γενικά όλα όσα χρησιμεύουν στη συντήρηση του σώματος δεν μετέχουν στην αλήθεια και στην ουσία λιγότερο από κείνα που χρησιμεύουν στην εξυπηρέτηση της ψυχής;
Πολύ λιγότερο.

Και για το σώμα δεν νομίζεις το ίδιο άμα το συγκρίνεις με την ψυχή;
Μάλιστα.

Επομένως και εκείνο που γεμίζει από πράγματα ουσιαστικότερα, μετέχει δε και το ίδιο περισσότερο στην ουσία, έχει πιο ουσιαστική πλήρωση από το άλλο που γεμίζει με πράγματα λιγότερο ουσιαστικά, και το ίδιο μετέχει στην ουσία λιγότερο;
Πώς όχι;

Εάν λοιπόν η πλήρωση με πράγματα σύμφωνα με τη φύση είναι ηδονή, αυτό που αληθινά γεμίζει με πράγματα ουσιαστικότερα [585e] θα προκαλεί μια πιο πραγματική και αληθινή χαρά με ηδονήν αληθινή, ενώ εκείνο που δέχεται πράγματα λιγότερο ουσιαστικά θα γεμίζει λιγότερο αληθινά και σίγουρα, και η ηδονή που απολαμβάνει θα είναι λιγότερο αληθινή και βέβαιη.
Είναι απόλυτη ανάγκη να συμβαίνει αυτό.

[586a] Επομένως εκείνοι που δεν γνωρίζουν τί θα ειπεί σοφία και αρετή, και είναι παραδομένοι στις ευωχίες και στις παρόμοιες υλικές απολαύσεις, φέρονται, καθώς φαίνεται, προς τα κάτω και το πολύ έως το μέσον, και σ᾽ όλη τη ζωή τους ανεβοκατεβαίνουν ανάμεσα στα δύο αυτά σημεία, χωρίς ποτέ να μπορέσουν να το ξεπεράσουν και χωρίς ποτέ να σταθούν ικανοί να σηκώσουν τα βλέμματά τους προς το αληθινά απάνω, ούτε πραγματικά να απολαύσουν το αληθινά ον και να γευθούν τη γνήσια και καθαρήν ηδονή· αλλά πάντα βλέποντας προς τα κάτω, σαν ζώα, και σκυμμένοι στη γη και σε τραπέζια βόσκουν χορταίνοντας την κοιλιά τους και τις σαρκικές τους επιθυμίες, [586b] και από την πλεονεξία αυτών των ηδονών κλωτσούν και χτυπούν με τα κέρατα ο ένας τον άλλο, και στο τέλος σκοτώνονται μεταξύ τους με σιδερένια κέρατα και οπλές από την απληστία τους, γιατί δεν είναι σε θέση να γεμίσουν με πράγματα ουσιαστικά εκείνο το μέρος του εαυτού των που μετέχει στο ον και είναι το μόνο που μπορεί να δεχτεί αληθινή πλήρωση.
Πιστότατα σαν χρησμολόγος απεικόνισες τον βίο των πολλών, Σωκράτη.

Δεν είναι λοιπόν ανάγκη και να γνωρίζουν μόνο ηδονές ανάμεικτες με λύπες, είδωλα της αληθινής ηδονής και ατυχείς σκιαγραφίες [586c] που παίρνουν χρώμα μόνο από την αντιπαράθεση της μιας προς την άλλη, έτσι ώστε να φαίνουνται έντονες και οι δύο και να γεννούν λυσσώδεις έρωτες στους άφρονες και να γίνουνται τόσο περιμάχητες, όπως έγινε, κατά τον Στησίχορο, περιμάχητο το είδωλο της Ελένης στους μαχητές της Τροίας, επειδή δεν εγνώριζαν την αληθινή Ελένη;
Πραγματικά κάτι τέτοιο θα συμβαίνει κατ᾽ ανάγκη και μ᾽ αυτό.

Αλλά πώς; το ίδιο δεν θα συμβαίνει κατ᾽ ανάγκη και με το θυμοειδές, όταν η φιλοδοξία υποδαυλιζόμενη από τον φθόνο, η φιλονικία από την αυθαιρεσία και η δυστροπία από την οργή [586d] σπρώχνουν τον άνθρωπο να επιδιώκει δίχως νου και κρίση την πλησμονή της τιμής, της νίκης και του θυμού;
Τέτοια θα συμβαίνουν κατ᾽ ανάγκη και μ᾽ αυτό.

Τί λοιπόν; δεν μπορούμε να πούμε με θάρρος ότι και οι επιθυμίες που ανήκουν σ᾽ αυτά τα δύο μέρη της ψυχής, το φιλοκερδές και το φιλόνικο, όταν οδηγούνται από την επιστήμη και το λογικό, και με τη δική τους καθοδήγηση επιδιώκουν μόνο εκείνες τις ηδονές που υποδείχνει η φρόνηση, θα δοκιμάσουν τότε τις ηδονές τις πιο αληθινές και τις πιο σύμφωνες με τη φύση τους που είναι ποτέ δυνατόν [586e] να αισθανθούν, εφόσον ακολουθούν την αλήθεια και αφού το συμφερότερο σε κάθε πράγμα είναι συγχρόνως και το συμφωνότερο με τη φύση του;
Και βέβαια είναι το συμφωνότερο με τη φύση του.

Όταν λοιπόν ολόκληρη η ψυχή πηγαίνει πίσω από το φιλόσοφο μέρος της και δεν στασιάζει, τότε καθένα από τα μέρη της όχι μόνο περιορίζεται στο δικό του έργο, σύμφωνα με τον ορισμό της δικαιοσύνης, αλλά και απολαμβάνει τις ηδονές που του ανήκουν, τις πιο καλές και τις [587a] αληθινότερες που μπορεί να καρπωθεί.
Χωρίς αμφιβολία.

Ενώ απεναντίας, όταν επικρατήσει κανένα από τα δύο άλλα μέρη της ψυχής, συμβαίνει τότε και αυτό το ίδιο να μη μπορεί να βρει την ηδονή που του προσιδιάζει, και τα άλλα να εξαναγκάζει να επιδιώκουν ηδονές ξένες προς τη φύση τους και όχι αληθινές.
Έτσι είναι.

Ώστε εκείνα που περισσότερο απέχουν από τη φιλοσοφία και τον ορθό λόγο, αυτά δεν είναι που μπορούν να φέρουν τέτοια αποτελέσματα;
Χωρίς άλλο.

Και δεν απέχει ένα πράγμα από τον ορθό λόγο όσο περισσότερο απέχει από τον νόμο και την τάξη;
Φανερό.

Και δεν βρήκαμε ότι περισσότερο από κάθε άλλο απέχουν οι ερωτικές [587b] και οι τυραννικές επιθυμίες;
Μάλιστα.

Και λιγότερο οι βασιλικές και οι κόσμιες;
Ναι.

Επομένως περισσότερο θα απέχει από την αληθινή και προσιδιάζουσα στον άνθρωπο ηδονή ο τύραννος, και λιγότερο ο βασιλεύς.
Κατ᾽ ανάγκη.

Επομένως αηδέστατη θα είναι η ζωή του τυράννου και ευχαριστότατη η ζωή του βασιλέως.
Αυτό είναι αναμφισβήτητο.

Και γνωρίζεις πόσο αηδέστερα ζει ο τύραννος από τον βασιλέα;
Αν μου το πεις…

Υπάρχουν, καθώς παραδεχθήκαμε, τρεις ηδονές, μια γνήσια και δύο [587c] νόθες· ο τύραννος λοιπόν, εχθρός του νόμου και του ορθού λόγου, και τριγυρισμένος από ακολουθίαν ηδονών δουλικών, βρίσκεται στο ακρότατο σημείο των νόθων ηδονών, και πόσο υστερεί κατά την ευτυχία είναι δύσκολο να το ορίσομε, εκτός ίσως με τον εξής τρόπο.
Ποιόν;

Ο τύραννος έρχεται στη σειρά τρίτος, έπειτ᾽ από τον ολιγαρχικό, γιατί στη μέση αυτών των δύο βρίσκεται ο δημοκρατικός.
Μάλιστα.

Επομένως, αν όσα είπαμε παραπάνω είναι αληθινά, το είδωλο της ηδονής που απολαμβάνει ο τύραννος έχει από την αλήθεια τρεις φορές μεγαλύτερη απόσταση, σχετικά με την ηδονή του ολιγαρχικού.
Ναι.

Και ο ολιγαρχικός πάλι έρχεται τρίτος στη σειρά έπειτα από τον βασιλικό, αν [587d] λογαριάσομε ένα πρόσωπο τον αριστοκρατικό και τον βασιλικό.
Βέβαια τρίτος.

Ώστε ο τύραννος απέχει από την αληθινή ηδονή το τριπλάσιο του τριπλασίου.
Φανερό.


Θα μπορούσε λοιπόν το είδωλο της ηδονής του τυράννου, με βάση το μήκος, να παρασταθεί μ᾽ έναν επίπεδο αριθμό.
Μάλιστα.

Εάν τώρα πολλαπλασιάσομε αυτό τον αριθμό με τον εαυτό του και τον υψώσομε στην τρίτη του δύναμη, γίνεται φανερό σε πόσην απόσταση βρίσκεται από την αληθινή ηδονή.
Φανερό σ᾽ έναν μαθηματικό που μπορεί να την υπολογίσει.

Εάν λοιπόν τώρα αντιστρέψομε αυτή την αναλογία και ζητήσομε ποιά είναι η απόσταση του βασιλέως [587e] από τον τύραννο ως προς την αλήθεια της ηδονής, θα βρούμε, ως εξαγόμενο του πολλαπλασιασμού, ότι ο βασιλεύς ζει επτακόσιες είκοσι εννέα φορές πιο ευχάριστα από τον τύραννο, και ο τύραννος πιο δυσάρεστα από τον βασιλέα άλλες τόσες φορές.
Καταπληκτικός είναι αυτός ο υπολογισμός της διαφοράς [588a] που έστησες μεταξύ του δικαίου και του αδίκου ως προς την ηδονή και τη λύπη.

Αληθινός όμως αριθμός, αφού εκφράζει ακριβώς τη ζωή που τους ανήκει, όπως τους ανήκουν οι ημέρες τους και οι νύχτες και οι μήνες και τα έτη.
Πραγματικά τους ανήκει.

Αφού λοιπόν τόσον υπερέχει κατά την ηδονή ο αγαθός και δίκαιος από τον κακό και άδικο, φαντάσου τώρα πόσο άπειρα πρέπει να υπερέχει κατά την κοσμιότητα του βίου, κατά την ωραιότητα και κατά την αρετή.
Βέβαια άπειρα.

Τελικό συμπέρασμα: η δικαιοσύνη ωφελεί και η αδικία βλάπτει.

[588b] Έστω λοιπόν· και αφού φτάσαμε τώρα εδώ, ας επαναλάβομε εκείνα που είπαμε στην αρχή αρχή και που έδωσαν αφορμή σ᾽ αυτή τη συζήτηση. Ειπώθηκε τότε, νομίζω, ότι η αδικία ωφελεί τον τελείως άδικο, φτάνει να περνά για δίκαιος· ή δεν ειπώθηκε τούτο;
Μάλιστα.

Ας το εξετάσομε λοιπόν και αυτό, τώρα που μείναμε σύμφωνοι για τα αποτελέσματα που έχουν απάνω στην ψυχή τα άδικα έργα και τα δίκαια.
Πώς;

Ας πλάσομε με τη φαντασία μιαν εικόνα της ψυχής, για να ιδεί τί έλεγε εκείνος που το υποστήριζε αυτό.
[588c] Τί είδους εικόνα;

Μιαν εικόνα κατά το είδος της Χίμαιρας και της Σκύλλας και του Κέρβερου και των άλλων μυθολογούμενων τεράτων που τα παρασταίνουν ν᾽ αποτελούνται από πολλές μορφές ενωμένες.
Έτσι μυθολογούνται.

Φτιάξε λοιπόν εν πρώτοις ένα είδος θηρίου πολύμορφου και πολυκέφαλου, που γύρω του να έχει κεφάλια, άλλα ήμερων ζώων και άλλα άγριων, που να μπορεί να τα παράγει μόνο του και να τα μεταβάλλει κατά τη θέλησή του.
[588d] Χρειάζεται πολύ επιτήδειος τεχνίτης γι᾽ αυτό το έργο· αφού όμως είναι πολύ ευκολότερο να κατασκευάζει κανείς με τον λόγο παρά με το κερί, ας υποθέσομε ότι το πλάσαμε το τέρας σου.
Φτιάξε τώρα και μιαν εικόνα λιονταριού και μιαν ανθρώπου· αλλά να είναι πολύ μεγαλύτερη η πρώτη εικόνα από τις δύο άλλες και η δεύτερη μεγαλύτερη από την τελευταία.
Αυτά είναι ευκολότερα και έγιναν κιόλας.

Ένωσε τώρα αυτές τις τρεις εικόνες, ώστε να συνδεθούν καλά και να αποτελέσουν ένα όλον.
Έτοιμο και αυτό.

Να το ντύσεις τώρα όλο αυτό γύρω με την εικόνα ενός ανθρώπου, έτσι ώστε ένας που δεν μπορεί να ιδεί τί έχει μέσα του, αλλά [588e] βλέπει μόνο το εξωτερικό περίβλημα, να του φαίνεται πως είναι απλώς ένα ζωντανό ον, άνθρωπος.
Έγινε κι αυτό.

Ας πούμε τώρα σ᾽ εκείνον που υποστηρίζει ότι η αδικία ωφελεί τούτο τον άνθρωπο και η δικαιοσύνη δεν τον συμφέρει ότι είναι το ίδιο να υποστηρίζει πως τον συμφέρει να καλοθρέφει το πολυκέφαλο θηρίο και να τρανεύει το λιοντάρι και τα γύρω από το λιοντάρι, τον [589a] άνθρωπο όμως να τον αφήνει να πεθαίνει από την πείνα και ν᾽ αδυνατίζει, έτσι ώστε να σέρνεται όπου τον τραβούν τα άλλα δύο θηρία, και ούτε καν να τα εξοικειώνει κι αυτά μεταξύ τους για να ζουν αγαπημένα, αλλά να τ᾽ αφήνει να μαλώνουν και να δαγκάνουνται και να τρώγουνται.
Ακριβώς αυτά λέγει εκείνος που επαινεί την αδικία.

Ενώ απεναντίας αυτός που υποστηρίζει ότι η δικαιοσύνη ωφελεί δεν λέγει ότι πρέπει όλα τα έργα μας και όλα τα λόγια μας να τείνουν [589b] στο να κάνουν επικρατέστερο τον εσωτερικό άνθρωπο και ότι πρέπει να φροντίζομε και το πολυκέφαλο θηρίο σαν τον έμπειρο γεωργό, τρέφοντας και δαμάζοντας τα ήμερα αλλά εμποδίζοντας τα άγρια να φυτρώνουν, και παίρνοντας σύμμαχο το λιοντάρι να νοιαζόμαστε για όλα από κοινού, να τα κάνομε δηλαδή να ζουν και μεταξύ τους και με μας τους ίδιους μονοιασμένα και έτσι να τα τρέφομε;
Μάλιστα, αυτό λέγει εκείνος που επαινεί τη δικαιοσύνη.

Ώστε οπωσδήποτε εκείνος που εγκωμιάζει τη δικαιοσύνη [589c] λέγει την αλήθεια και ψεύδεται εκείνος που επαινεί την αδικία· γιατί πραγματικά, είτε προς την ηδονή. είτε προς τη δόξα είτε προς την ωφέλεια αποβλέψομε, ο επαινέτης της δικαιοσύνης αληθεύει, ενώ ο κατήγορός της δεν λέγει τίποτα σωστό, ούτε καν ξέρει εκείνο που κατηγορεί.
Πραγματικά μου φαίνεται πως δεν το ξέρει.

Ας προσπαθήσομε όμως με πραότητα να τον βγάλομε από την πλάνη του, αφού βέβαια αυτή δεν είναι θεληματική, ρωτώντας τον ως εξής: Ευλογημένε, απάνω σε ποιά βάση έχει καθιερωθεί η διάκριση μεταξύ του καλού και του αισχρού; τα καλά [589d] δεν είναι εκείνα που υποτάζουν το θηριώδες μέρος της φύσεώς μας στο ανθρώπινο ή μάλλον στο θείο, και αισχρά εκείνα που υποδουλώνουν το ήμερο στο άγριο και θηριώδες; Τί λες, θα συμφωνήσει;
Αν θέλει να με ακούσει, ναι.

Έπειτ᾽ απ᾽ αυτό τον λόγο μπορεί ποτέ να είναι ωφέλιμο σε κανέναν να πάρει χρήματα αδίκως, εάν πρόκειται με τα χρήματα που θα πάρει να υποδουλώσει το καλύτερο μέρος του εαυτού του [589e] στο ελεεινότερο; Σκέψου δα! αν επρόκειτο παίρνοντας χρήματα να πουλήσει δούλο τον γιο του ή την κόρη του, και μάλιστα σε ανθρώπους άγριους και κακούς, δεν θα τον εσύμφερε βέβαια το πράγμα, ακόμη κι αν έπαιρνε τους μεγαλύτερους θησαυρούς· όταν δε χωρίς να λυπάται υποδουλώνει το θειότατο μέρος του εαυτού του στο αθεότατο και μιαρότατο, δεν είναι πραγματικά άθλιος, και [590a] το χρυσάφι που δέχεται απέναντι, δεν είναι αντάλλαγμα φοβερότερης καταστροφής από κείνην που προκάλεσε η Εριφύλη, όταν για ένα χρυσό περιδέραιο πούλησε τη ζωή του συζύγου της;
Πολύ φοβερότερης βέβαια, θα σου αποκριθώ εγώ εκ μέρους του.
Για ποιόν λόγο, σε παρακαλώ, καταδικάσθηκε ανέκαθεν ο ακόλαστος βίος, παρά γιατί η ακολασία αφήνει αχαλίνωτο εκείνο το φοβερό και μεγάλο και πολυκέφαλο τέρας πέρα απ᾽ όσο πρέπει;
Φανερό.

Και γιατί καταδικάζουν την αυθαιρεσία και τη δυστροπία, παρά γιατί [590b] αναπτύσσουν και δυναμώνουν έξω από το ταιριαστό μέτρο τη φύση του λιονταριού και του φιδιού μέσα στον άνθρωπο;
Βεβαιότατα.

Και δεν κατηγορούν την τρυφηλή και μαλθακή ζωή, επειδή χαλαρώνει και εκφυλίζει αυτή την ίδια φύση, όταν την κάνει δειλή;
Πώς όχι;

Γιατί ακόμη ψέγουν την κολακεία και την ανελευθερία παρά γιατί υποδουλώνουν αυτό το ίδιο, το θυμοειδές, σ᾽ εκείνο το ενοχλητικό θηρίο και γιατί το συνηθίζουν από τη νεαρή του ηλικία, έτσι καθώς εξευτελίζεται για ν᾽ αποκτήσει χρήματα και για να ικανοποιήσει την απληστία του θηρίου, να γίνεται αντί λιοντάρι πίθηκος;
[590c] Βεβαιότατα.

Και για ποιόν λόγο νομίζεις ότι δεν έχουν καμιάν υπόληψη τα βάναυσα επαγγέλματα και οι χειρωνακτικές εργασίες; όχι επειδή εκείνοι που ασχολούνται μ᾽ αυτές έχουν εκ φύσεως τόσο αδύνατο το άριστο μέρος της ψυχής, το λογικό, ώστε μη μπορώντας να κυβερνήσουν τα θηρία εκείνα που είναι μέσα τους αναγκάζονται να τα περιποιούνται, και δεν είναι σε θέση τίποτ᾽ άλλο να μάθουν παρά πώς να τα χαϊδεύουν;
Έτσι φαίνεται.

Λοιπόν για να έχει ο τέτοιος άνθρωπος άρχοντα όμοιο μ᾽ εκείνον από τον οποίο εξουσιάζεται ο τέλειος άνθρωπος, δεν πρέπει να είναι υπήκοος εκείνου του τέλειου, [590d] που και αυτός έχει μέσα του άρχοντα το θείον, χωρίς βέβαια να νομίζομε ότι η υποταγή αυτή θα είναι προς ζημία του υπηκόου, καθώς ισχυριζόταν ο Θρασύμαχος γενικά για τους υπηκόους, αλλά επειδή είναι για κάθε άνθρωπο συμφερότερο να κυβερνάται από άρχοντα θείο και σοφό, είτε τον έχει μέσα του και είναι δικός του (πράγμα που θα ήταν το καλύτερο), είτε του επιβάλλεται απέξω, για να γίνομε όσο το δυνατόν όλοι όμοιοι μεταξύ μας και φίλοι, αφού θα μας εξουσιάζει ο ίδιος άρχοντας;
Και πολύ σωστά.

[590e] Είναι δα φανερό ότι αυτό τον σκοπό έχει και ο νόμος, αφού δίνει τη βοήθειά του σ᾽ όλα τα μέλη της πολιτείας ανεξαίρετα· και ο εξουσιασμός των παιδιών τον ίδιο λόγο έχει· δεν τ᾽ αφήνομε ελεύθερα να κάνουν ό,τι θέλουν, έως ότου εγκαταστήσομε μέσα τους, όπως σε μια πόλη, πολίτευμα σταθερό, και καλλιεργήσομε [591a] το λογικό τους με το δικό μας, ώστε να είναι σε θέση να ρυθμίζει τη διαγωγή τους· τότε μόνο τα χειραφετούμε.
Είναι πραγματικά φανερό.

Πώς λοιπόν, αγαπητέ Γλαύκων, και πάνω σε ποιόν λόγο στηριζόμενοι θα μπορούσαμε να ειπούμε ότι ωφελεί να αδικεί κανείς ή να ακολασταίνει ή να κάνει καμιάν αισχρή πράξη, και ότι απ᾽ αυτά θα γίνει βέβαια χειρότερος, αλλά θ᾽ αποκτήσει πλούτη και κάποιαν άλλη δύναμη;
Με κανέναν τρόπο.

Ή τί θα ωφελούσε ακόμη, αν η αδικία έμενε κρυμμένη και ατιμώρητη; [591b] Μήπως η ατιμωρησία δεν κάνει τον κακό ακόμη χειρότερο; Ενώ απεναντίας, όταν το έγκλημα ανακαλύπτεται και τιμωρείται, το θηριώδες μέρος της ψυχής καταπραΰνεται και εξημερώνεται, το ήμερο ελευθερώνεται και ολόκληρη η ψυχή, καθώς αποκατασταίνεται στην άριστη φύση της, ανυψώνεται, αποκτά σωφροσύνη και δικαιοσύνη και φρόνηση κι έτσι παίρνει μιαν έξη τόσο πιο ανώτερη από την έξη του σώματος που έχει αποκτήσει δύναμη και καλλονή και υγεία όσο η ψυχή είναι η ίδια ανώτερη από το σώμα;
Βεβαιότατα.

[591c] Ώστε ένας άνθρωπος με νου θα βάλει όλα τα δυνατά του για να επιτύχει αυτό το είδος της ζωής· πρώτα θα εκτιμά τα μαθήματα που συντείνουν στην τελειοποίηση της ψυχής και θα περιφρονεί όλα τ᾽ άλλα.
Φανερό.

Έπειτα, ως προς την έξη και τη δίαιτα του σώματος, δεν θα παραδοθεί στην κτηνώδη και αλόγιστη ηδονή, για να ζει μόνο με την απόλαυσή της, ούτε θ᾽ ασχολείται αποκλειστικά με την υγεία του, για να γίνει δυνατός, υγιής και ωραίος, αν δεν [591d] πρόκειται ν᾽ αποκτήσει με αυτά και την εγκράτεια, αλλά πάντα θα επιζητεί την αρμονία στο σώμα για χάρη της συμφωνίας της ψυχικής.
Βεβαιότατα, αν τουλάχιστο πρόκειται να είναι αληθινός μουσικός.

Επομένως και στην απόκτηση χρημάτων δεν θα αποβλέπει στον ίδιο σκοπό και στην ίδια αρμονία, χωρίς να τον θαμπώνει ο όγκος του πλούτου που τον μακαρίζουν οι πολλοί, για να ζητεί κι αυτός να τον αυξήσει επ᾽ άπειρον, αυξάνοντας όμως συγχρόνως επ᾽ άπειρον και τα κακά που τον συνοδεύουν;
Κι εγώ δεν πιστεύω να το κάμει αυτό.

[591e] Αλλ᾽ αποβλέποντας στο εσωτερικό του πολίτευμα και προσέχοντας μήπως φέρει σ᾽ αυτό καμία διαταραχή είτε η περίσσεια του πλούτου είτε η ανεπάρκειά του, θα προσπαθεί απάνω σ᾽ αυτή τη βάση να κανονίζει τα έσοδα και τα έξοδά του σύμφωνα με τις δυνάμεις του.
Χωρίς αμφιβολία.

[592a] Και στην ίδια πάλι αρχή στηριζόμενος, ως προς τις τιμές και τα αξιώματα, θα επιζητεί και ευχαρίστως μάλιστα θα δοκιμάζει εκείνα που έχει την ιδέα ότι θα τον κάμουν καλύτερο, θ᾽ αποφεύγει όμως, στον ιδιωτικό και στον δημόσιο βίο του, όσα θα μπορούσαν να διαταράξουν το ψυχικό του καθεστώς.
Τότε όμως δεν θα θελήσει ν᾽ αναμειχθεί στα πολιτικά, αν, καθώς λες, τόσο φροντίζει γι᾽ αυτό.

Θα θελήσει, μά τον κύνα, και πάρα πολύ μάλιστα, τουλάχιστο στη δική του πόλη, όχι όμως ίσως και στη δική του πατρίδα, εκτός αν γίνει κανένα θαύμα…

Α, εκατάλαβα· εννοείς την πόλη που ιδρύσαμε μεις και που μόνο στα λόγια υπάρχει, γιατί δεν πιστεύω [592b] να βρίσκεται σε κανένα μέρος της γης.
Αλλ᾽ ίσως να υπάρχει στον ουρανό το πρότυπό της, για κείνον που θέλει να το βλέπει και με αυτό ως κανόνα να ρυθμίζει το πολίτευμα της ψυχής του· άλλωστε δεν σημαίνει τίποτε αν υπάρχει ή αν θα υπάρξει κάποτε· γιατί ο σοφός άνθρωπός μας μόνο σε μιας τέτοιας πόλης τα πολιτικά θ᾽ αναμειχθεί και καμιάς άλλης.
Και είναι πολύ φυσικό.


Πολιτεία Βιβλίο Ι (595a-621d)