diaforos

[484a] Οἱ μὲν δὴ φιλόσοφοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Γλαύκων, καὶ οἱ μὴ διὰ μακροῦ τινος διεξελθόντες λόγου μόγις πως ἀνεφάνησαν οἵ εἰσιν ἑκάτεροι.
Ἴσως γάρ, ἔφη, διὰ βραχέος οὐ ῥᾴδιον.

Οὐ φαίνεται, εἶπον· ἐμοὶ γοῦν ἔτι δοκεῖ ἂν βελτιόνως φανῆναι εἰ περὶ τούτου μόνου ἔδει ῥηθῆναι, καὶ μὴ πολλὰ τὰ λοιπὰ διελθεῖν μέλλοντι κατόψεσθαι τί διαφέρει βίος [484b] δίκαιος ἀδίκου.
Τί οὖν, ἔφη, τὸ μετὰ τοῦτο ἡμῖν;


Τί δ᾽ ἄλλο, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἢ τὸ ἑξῆς; ἐπειδὴ φιλόσοφοι μὲν οἱ τοῦ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ὡσαύτως ἔχοντος δυνάμενοι ἐφάπτεσθαι, οἱ δὲ μὴ ἀλλ᾽ ἐν πολλοῖς καὶ παντοίως ἴσχουσιν πλανώμενοι οὐ φιλόσοφοι, ποτέρους δὴ δεῖ πόλεως ἡγεμόνας εἶναι;
Πῶς οὖν λέγοντες ἂν αὐτό, ἔφη, μετρίως λέγοιμεν;




Ὁπότεροι ἄν, ἦν δ᾽ ἐγώ, δυνατοὶ φαίνωνται φυλάξαι νόμους τε καὶ ἐπιτηδεύματα πόλεων, τούτους καθιστάναι [484c] φύλακας.
Ὀρθῶς, ἔφη.

Τόδε δέ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἆρα δῆλον, εἴτε τυφλὸν εἴτε ὀξὺ ὁρῶντα χρὴ φύλακα τηρεῖν ὁτιοῦν;
Καὶ πῶς, ἔφη, οὐ δῆλον;

Ἦ οὖν δοκοῦσί τι τυφλῶν διαφέρειν οἱ τῷ ὄντι τοῦ ὄντος ἑκάστου ἐστερημένοι τῆς γνώσεως, καὶ μηδὲν ἐναργὲς ἐν τῇ ψυχῇ ἔχοντες παράδειγμα, μηδὲ δυνάμενοι ὥσπερ γραφῆς εἰς τὸ ἀληθέστατον ἀποβλέποντες κἀκεῖσε ἀεὶ ἀναφέροντές τε [484d] καὶ θεώμενοι ὡς οἷόν τε ἀκριβέστατα, οὕτω δὴ καὶ τὰ ἐνθάδε νόμιμα καλῶν τε πέρι καὶ δικαίων καὶ ἀγαθῶν τίθεσθαί τε, ἐὰν δέῃ τίθεσθαι, καὶ τὰ κείμενα φυλάττοντες σῴζειν;
Οὐ μὰ τὸν Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὐ πολύ τι διαφέρει.




Τούτους οὖν μᾶλλον φύλακας στησόμεθα ἢ τοὺς ἐγνωκότας μὲν ἕκαστον τὸ ὄν, ἐμπειρίᾳ δὲ μηδὲν ἐκείνων ἐλλείποντας μηδ᾽ ἐν ἄλλῳ μηδενὶ μέρει ἀρετῆς ὑστεροῦντας;
Ἄτοπον μεντἄν, ἔφη, εἴη ἄλλους αἱρεῖσθαι, εἴ γε τἆλλα μὴ ἐλλείποιντο· τούτῳ γὰρ αὐτῷ σχεδόν τι τῷ μεγίστῳ ἂν προέχοιεν.



[485a] Οὐκοῦν τοῦτο δὴ λέγωμεν, τίνα τρόπον οἷοί τ᾽ ἔσονται οἱ αὐτοὶ κἀκεῖνα καὶ ταῦτα ἔχειν;
Πάνυ μὲν οὖν.

Ὃ τοίνυν ἀρχόμενοι τούτου τοῦ λόγου ἐλέγομεν, τὴν φύσιν αὐτῶν πρῶτον δεῖ καταμαθεῖν· καὶ οἶμαι, ἐὰν ἐκείνην ἱκανῶς ὁμολογήσωμεν, ὁμολογήσειν καὶ ὅτι οἷοί τε ταῦτα ἔχειν οἱ αὐτοί, ὅτι τε οὐκ ἄλλους πόλεων ἡγεμόνας δεῖ εἶναι ἢ τούτους.
Πῶς;



Τοῦτο μὲν δὴ τῶν φιλοσόφων φύσεων πέρι ὡμολογήσθω [485b] ἡμῖν ὅτι μαθήματός γε ἀεὶ ἐρῶσιν ὃ ἂν αὐτοῖς δηλοῖ ἐκείνης τῆς οὐσίας τῆς ἀεὶ οὔσης καὶ μὴ πλανωμένης ὑπὸ γενέσεως καὶ φθορᾶς.
Ὡμολογήσθω.


Καὶ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ὅτι πάσης αὐτῆς, καὶ οὔτε σμικροῦ οὔτε μείζονος οὔτε τιμιωτέρου οὔτε ἀτιμοτέρου μέρους ἑκόντες ἀφίενται, ὥσπερ ἐν τοῖς πρόσθεν περί τε τῶν φιλοτίμων καὶ ἐρωτικῶν διήλθομεν.
Ὀρθῶς, ἔφη, λέγεις.


Τόδε τοίνυν μετὰ τοῦτο σκόπει εἰ ἀνάγκη ἔχειν πρὸς [485c] τούτῳ ἐν τῇ φύσει οἳ ἂν μέλλωσιν ἔσεσθαι οἵους ἐλέγομεν.
Τὸ ποῖον;


Τὴν ἀψεύδειαν καὶ τὸ ἑκόντας εἶναι μηδαμῇ προσδέχεσθαι τὸ ψεῦδος ἀλλὰ μισεῖν, τὴν δ᾽ ἀλήθειαν στέργειν.
Εἰκός γ᾽, ἔφη.


Οὐ μόνον γε, ὦ φίλε, εἰκός, ἀλλὰ καὶ πᾶσα ἀνάγκη τὸν ἐρωτικῶς του φύσει ἔχοντα πᾶν τὸ συγγενές τε καὶ οἰκεῖον τῶν παιδικῶν ἀγαπᾶν.
Ὀρθῶς, ἔφη.


Ἦ οὖν οἰκειότερον σοφίᾳ τι ἀληθείας ἂν εὕροις;
Καὶ πῶς; ἦ δ᾽ ὅς.


Ἦ οὖν δυνατὸν εἶναι τὴν αὐτὴν φύσιν φιλόσοφόν τε καὶ [485d] φιλοψευδῆ;
Οὐδαμῶς γε.

Τὸν ἄρα τῷ ὄντι φιλομαθῆ πάσης ἀληθείας δεῖ εὐθὺς ἐκ νέου ὅτι μάλιστα ὀρέγεσθαι.
Παντελῶς γε.

Ἀλλὰ μὴν ὅτῳ γε εἰς ἕν τι αἱ ἐπιθυμίαι σφόδρα ῥέπουσιν, ἴσμεν που ὅτι εἰς τἆλλα τούτῳ ἀσθενέστεραι, ὥσπερ ῥεῦμα ἐκεῖσε ἀπωχετευμένον.
Τί μήν;


Ὧι δὴ πρὸς τὰ μαθήματα καὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον ἐρρυήκασιν, περὶ τὴν τῆς ψυχῆς οἶμαι ἡδονὴν αὐτῆς καθ᾽ αὑτὴν εἶεν ἄν, τὰς δὲ διὰ τοῦ σώματος ἐκλείποιεν, εἰ μὴ πεπλασμένως ἀλλ᾽ [485e] ἀληθῶς φιλόσοφός τις εἴη.
Μεγάλη ἀνάγκη.



Σώφρων μὴν ὅ γε τοιοῦτος καὶ οὐδαμῇ φιλοχρήματος· ὧν γὰρ ἕνεκα χρήματα μετὰ πολλῆς δαπάνης σπουδάζεται, ἄλλῳ τινὶ μᾶλλον ἢ τούτῳ προσήκει σπουδάζειν.
Οὕτω.



[486a] Καὶ μήν που καὶ τόδε δεῖ σκοπεῖν, ὅταν κρίνειν μέλλῃς φύσιν φιλόσοφόν τε καὶ μή.
Τὸ ποῖον;


Μή σε λάθῃ μετέχουσα ἀνελευθερίας· ἐναντιώτατον γάρ που σμικρολογία ψυχῇ μελλούσῃ τοῦ ὅλου καὶ παντὸς ἀεὶ ἐπορέξεσθαι θείου τε καὶ ἀνθρωπίνου.
Ἀληθέστατα, ἔφη.


Ἧι οὖν ὑπάρχει διανοίᾳ μεγαλοπρέπεια καὶ θεωρία παντὸς μὲν χρόνου, πάσης δὲ οὐσίας, οἷόν τε οἴει τούτῳ μέγα τι δοκεῖν εἶναι τὸν ἀνθρώπινον βίον;
Ἀδύνατον, ἦ δ᾽ ὅς.


[486b] Οὐκοῦν καὶ θάνατον οὐ δεινόν τι ἡγήσεται ὁ τοιοῦτος;
Ἥκιστά γε.


Δειλῇ δὴ καὶ ἀνελευθέρῳ φύσει φιλοσοφίας ἀληθινῆς, ὡς ἔοικεν, οὐκ ἂν μετείη.
Οὔ μοι δοκεῖ.

Τί οὖν; ὁ κόσμιος καὶ μὴ φιλοχρήματος μηδ᾽ ἀνελεύθερος μηδ᾽ ἀλαζὼν μηδὲ δειλὸς ἔσθ᾽ ὅπῃ ἂν δυσσύμβολος ἢ ἄδικος γένοιτο;
Οὐκ ἔστιν.

Καὶ τοῦτο δὴ ψυχὴν σκοπῶν φιλόσοφον καὶ μὴ εὐθὺς νέου ὄντος ἐπισκέψῃ, εἰ ἄρα δικαία τε καὶ ἥμερος ἢ δυσκοινώνητος καὶ ἀγρία.
Πάνυ μὲν οὖν.

[486c] Οὐ μὴν οὐδὲ τόδε παραλείψεις, ὡς ἐγᾦμαι.
Τὸ ποῖον;

Εὐμαθὴς ἢ δυσμαθής. ἢ προσδοκᾷς ποτέ τινά τι ἱκανῶς ἂν στέρξαι, ὃ πράττων ἂν ἀλγῶν τε πράττοι καὶ μόγις σμικρὸν ἀνύτων;
Οὐκ ἂν γένοιτο.


Τί δ᾽ εἰ μηδὲν ὧν μάθοι σῴζειν δύναιτο, λήθης ὢν πλέως; ἆρ᾽ ἂν οἷός τ᾽ εἴη ἐπιστήμης μὴ κενὸς εἶναι;
Καὶ πῶς;


Ἀνόνητα δὴ πονῶν οὐκ οἴει ἀναγκασθήσεται τελευτῶν αὑτόν τε μισεῖν καὶ τὴν τοιαύτην πρᾶξιν;
Πῶς δ᾽ οὔ;


[486d] Ἐπιλήσμονα ἄρα ψυχὴν ἐν ταῖς ἱκανῶς φιλοσόφοις μή ποτε ἐγκρίνωμεν, ἀλλὰ μνημονικὴν αὐτὴν ζητῶμεν δεῖν εἶναι.
Παντάπασι μὲν οὖν.


Ἀλλ᾽ οὐ μὴν τό γε τῆς ἀμούσου τε καὶ ἀσχήμονος φύσεως ἄλλοσέ ποι ἂν φαῖμεν ἕλκειν ἢ εἰς ἀμετρίαν.
Τί μήν;

Ἀλήθειαν δ᾽ ἀμετρίᾳ ἡγῇ συγγενῆ εἶναι ἢ ἐμμετρίᾳ;
Ἐμμετρίᾳ.


Ἔμμετρον ἄρα καὶ εὔχαριν ζητῶμεν πρὸς τοῖς ἄλλοις διάνοιαν φύσει, ἣν ἐπὶ τὴν τοῦ ὄντος ἰδέαν ἑκάστου τὸ αὐτοφυὲς εὐάγωγον παρέξει.
Πῶς δ᾽ οὔ;


[486e] Τί οὖν; μή πῃ δοκοῦμέν σοι οὐκ ἀναγκαῖα ἕκαστα διεληλυθέναι καὶ ἑπόμενα ἀλλήλοις τῇ μελλούσῃ τοῦ ὄντος ἱκανῶς τε καὶ τελέως ψυχῇ μεταλήψεσθαι;
[487a] Ἀναγκαιότατα μὲν οὖν, ἔφη.


Ἔστιν οὖν ὅπῃ μέμψῃ τοιοῦτον ἐπιτήδευμα, ὃ μή ποτ᾽ ἄν τις οἷός τε γένοιτο ἱκανῶς ἐπιτηδεῦσαι, εἰ μὴ φύσει εἴη μνήμων, εὐμαθής, μεγαλοπρεπής, εὔχαρις, φίλος τε καὶ συγγενὴς ἀληθείας, δικαιοσύνης, ἀνδρείας, σωφροσύνης;
Οὐδ᾽ ἂν ὁ Μῶμος, ἔφη, τό γε τοιοῦτον μέμψαιτο.




Ἀλλ᾽, ἦν δ᾽ ἐγώ, τελειωθεῖσι τοῖς τοιούτοις παιδείᾳ τε καὶ ἡλικίᾳ ἆρα οὐ μόνοις ἂν τὴν πόλιν ἐπιτρέποις;





[487b] Καὶ ὁ Ἀδείμαντος, Ὦ Σώκρατες, ἔφη, πρὸς μὲν ταῦτά σοι οὐδεὶς ἂν οἷός τ᾽ εἴη ἀντειπεῖν. ἀλλὰ γὰρ τοιόνδε τι πάσχουσιν οἱ ἀκούοντες ἑκάστοτε ἃ νῦν λέγεις· ἡγοῦνται δι᾽ ἀπειρίαν τοῦ ἐρωτᾶν καὶ ἀποκρίνεσθαι ὑπὸ τοῦ λόγου παρ᾽ ἕκαστον τὸ ἐρώτημα σμικρὸν παραγόμενοι, ἁθροισθέντων τῶν σμικρῶν ἐπὶ τελευτῆς τῶν λόγων μέγα τὸ σφάλμα καὶ ἐναντίον τοῖς πρώτοις ἀναφαίνεσθαι, καὶ ὥσπερ ὑπὸ τῶν πεττεύειν δεινῶν οἱ μὴ τελευτῶντες ἀποκλείονται καὶ οὐκ ἔχουσιν ὅτι [487c] φέρωσιν, οὕτω καὶ σφεῖς τελευτῶντες ἀποκλείεσθαι καὶ οὐκ ἔχειν ὅτι λέγωσιν ὑπὸ πεττείας αὖ ταύτης τινὸς ἑτέρας, οὐκ ἐν ψήφοις ἀλλ᾽ ἐν λόγοις· ἐπεὶ τό γε ἀληθὲς οὐδέν τι μᾶλλον ταύτῃ ἔχειν. λέγω δ᾽ εἰς τὸ παρὸν ἀποβλέψας. νῦν γὰρ φαίη ἄν τίς σοι λόγῳ μὲν οὐκ ἔχειν καθ᾽ ἕκαστον τὸ ἐρωτώμενον ἐναντιοῦσθαι, ἔργῳ δὲ ὁρᾶν, ὅσοι ἂν ἐπὶ φιλοσοφίαν ὁρμήσαντες μὴ τοῦ πεπαιδεῦσθαι ἕνεκα ἁψάμενοι νέοι ὄντες [487d] ἀπαλλάττωνται, ἀλλὰ μακρότερον ἐνδιατρίψωσιν, τοὺς μὲν πλείστους καὶ πάνυ ἀλλοκότους γιγνομένους, ἵνα μὴ παμπονήρους εἴπωμεν, τοὺς δ᾽ ἐπιεικεστάτους δοκοῦντας ὅμως τοῦτό γε ὑπὸ τοῦ ἐπιτηδεύματος οὗ σὺ ἐπαινεῖς πάσχοντας, ἀχρήστους ταῖς πόλεσι γιγνομένους.







Καὶ ἐγὼ ἀκούσας, Οἴει οὖν, εἶπον, τοὺς ταῦτα λέγοντας ψεύδεσθαι;
Οὐκ οἶδα, ἦ δ᾽ ὅς, ἀλλὰ τὸ σοὶ δοκοῦν ἡδέως ἂν ἀκούοιμι.


Ἀκούοις ἂν ὅτι ἔμοιγε φαίνονται τἀληθῆ λέγειν.
[487e] Πῶς οὖν, ἔφη, εὖ ἔχει λέγειν ὅτι οὐ πρότερον κακῶν παύσονται αἱ πόλεις, πρὶν ἂν ἐν αὐταῖς οἱ φιλόσοφοι ἄρξωσιν, οὓς ἀχρήστους ὁμολογοῦμεν αὐταῖς εἶναι;
Ἐρωτᾷς, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐρώτημα δεόμενον ἀποκρίσεως δι᾽ εἰκόνος λεγομένης.



Σὺ δέ γε, ἔφη, οἶμαι οὐκ εἴωθας δι᾽ εἰκόνων λέγειν.

Εἶεν, εἶπον· σκώπτεις ἐμβεβληκώς με εἰς λόγον οὕτω [488a] δυσαπόδεικτον; ἄκουε δ᾽ οὖν τῆς εἰκόνος, ἵν᾽ ἔτι μᾶλλον ἴδῃς ὡς γλίσχρως εἰκάζω. οὕτω γὰρ χαλεπὸν τὸ πάθος τῶν ἐπιεικεστάτων, ὃ πρὸς τὰς πόλεις πεπόνθασιν, ὥστε οὐδ᾽ ἔστιν ἓν οὐδὲν ἄλλο τοιοῦτον πεπονθός, ἀλλὰ δεῖ ἐκ πολλῶν αὐτὸ συναγαγεῖν εἰκάζοντα καὶ ἀπολογούμενον ὑπὲρ αὐτῶν, οἷον οἱ γραφῆς τραγελάφους καὶ τὰ τοιαῦτα μειγνύντες γράφουσιν. νόησον γὰρ τοιουτονὶ γενόμενον εἴτε πολλῶν νεῶν πέρι εἴτε μιᾶς· ναύκληρον μεγέθει μὲν καὶ [488b] ῥώμῃ ὑπὲρ τοὺς ἐν τῇ νηὶ πάντας, ὑπόκωφον δὲ καὶ ὁρῶντα ὡσαύτως βραχύ τι καὶ γιγνώσκοντα περὶ ναυτικῶν ἕτερα τοιαῦτα, τοὺς δὲ ναύτας στασιάζοντας πρὸς ἀλλήλους περὶ τῆς κυβερνήσεως, ἕκαστον οἰόμενον δεῖν κυβερνᾶν, μήτε μαθόντα πώποτε τὴν τέχνην μέτε ἔχοντα ἀποδεῖξαι διδάσκαλον ἑαυτοῦ μηδὲ χρόνον ἐν ᾧ ἐμάνθανεν, πρὸς δὲ τούτοις φάσκοντας μηδὲ διδακτὸν εἶναι, ἀλλὰ καὶ τὸν λέγοντα ὡς διδακτὸν ἑτοίμους κατατέμνειν, αὐτοὺς δὲ αὐτῷ ἀεὶ τῷ [488c] ναυκλήρῳ περικεχύσθαι δεομένους καὶ πάντα ποιοῦντας ὅπως ἂν σφίσι τὸ πηδάλιον ἐπιτρέψῃ, ἐνίοτε δ᾽ ἂν μὴ πείθωσιν ἀλλὰ ἄλλοι μᾶλλον, τοὺς μὲν ἄλλους ἢ ἀποκτεινύντας ἢ ἐκβάλλοντας ἐκ τῆς νεώς, τὸν δὲ γενναῖον ναύκληρον μανδραγόρᾳ ἢ μέθῃ ἤ τινι ἄλλῳ συμποδίσαντας τῆς νεὼς ἄρχειν χρωμένους τοῖς ἐνοῦσι, καὶ πίνοντάς τε καὶ εὐωχουμένους πλεῖν ὡς τὸ εἰκὸς τοὺς τοιούτους, πρὸς δὲ τούτοις [488d] ἐπαινοῦντας ναυτικὸν μὲν καλοῦντας καὶ κυβερνητικὸν καὶ ἐπιστάμενον τὰ κατὰ ναῦν, ὃς ἂν συλλαμβάνειν δεινὸς ᾖ ὅπως ἄρξουσιν ἢ πείθοντες ἢ βιαζόμενοι τὸν ναύκληρον, τὸν δὲ μὴ τοιοῦτον ψέγοντας ὡς ἄχρηστον, τοῦ δὲ ἀληθινοῦ κυβερνήτου πέρι μηδ᾽ ἐπαΐοντες, ὅτι ἀνάγκη αὐτῷ τὴν ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι ἐνιαυτοῦ καὶ ὡρῶν καὶ οὐρανοῦ καὶ ἄστρων καὶ πνευμάτων καὶ πάντων τῶν τῇ τέχνῃ προσηκόντων, εἰ μέλλει τῷ ὄντι νεὼς ἀρχικὸς ἔσεσθαι, ὅπως δὲ κυβερνήσει [488e] ἐάντε τινες βούλωνται ἐάντε μή, μήτε τέχνην τούτου μήτε μελέτην οἰόμενοι δυνατὸν εἶναι λαβεῖν ἅμα καὶ τὴν κυβερνητικήν. τοιούτων δὴ περὶ τὰς ναῦς γιγνομένων τὸν ὡς ἀληθῶς κυβερνητικὸν οὐχ ἡγῇ ἂν τῷ ὄντι μετεωροσκόπον [489a] τε καὶ ἀδολέσχην καὶ ἄχρηστόν σφισι καλεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἐν ταῖς οὕτω κατεσκευασμέναις ναυσὶ πλωτήρων;
Καὶ μάλα, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος.















Οὐ δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἶμαι δεῖσθαί σε ἐξεταζομένην τὴν εἰκόνα ἰδεῖν, ὅτι ταῖς πόλεσι πρὸς τοὺς ἀληθινοὺς φιλοσόφους τὴν διάθεσιν ἔοικεν, ἀλλὰ μανθάνειν ὃ λέγω.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη.



Πρῶτον μὲν τοίνυν ἐκεῖνον τὸν θαυμάζοντα ὅτι οἱ φιλόσοφοι οὐ τιμῶνται ἐν ταῖς πόλεσι δίδασκέ τε τὴν εἰκόνα καὶ πειρῶ πείθειν ὅτι πολὺ ἂν θαυμαστότερον ἦν [489b] εἰ ἐτιμῶντο.
Ἀλλὰ διδάξω, ἔφη.


Καὶ ὅτι τοίνυν τἀληθῆ λέγεις, ὡς ἄχρηστοι τοῖς πολλοῖς οἱ ἐπιεικέστατοι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ· τῆς μέντοι ἀχρηστίας τοὺς μὴ χρωμένους κέλευε αἰτιᾶσθαι, ἀλλὰ μὴ τοὺς ἐπιεικεῖς. οὐ γὰρ ἔχει φύσιν κυβερνήτην ναυτῶν δεῖσθαι ἄρχεσθαι ὑφ᾽ αὑτοῦ οὐδὲ τοὺς σοφοὺς ἐπὶ τὰς τῶν πλουσίων θύρας ἰέναι, ἀλλ᾽ ὁ τοῦτο κομψευσάμενος ἐψεύσατο, τὸ δὲ ἀληθὲς πέφυκεν, ἐάντε πλούσιος ἐάντε πένης κάμνῃ, ἀναγκαῖον [489c] εἶναι ἐπὶ ἰατρῶν θύρας ἰέναι καὶ πάντα τὸν ἄρχεσθαι δεόμενον ἐπὶ τὰς τοῦ ἄρχειν δυναμένου, οὐ τὸν ἄρχοντα δεῖσθαι τῶν ἀρχομένων ἄρχεσθαι, οὗ ἂν τῇ ἀληθείᾳ τι ὄφελος ᾖ. ἀλλὰ τοὺς νῦν πολιτικοὺς ἄρχοντας ἀπεικάζων οἷς ἄρτι ἐλέγομεν ναύταις οὐχ ἁμαρτήσῃ, καὶ τοὺς ὑπὸ τούτων ἀχρήστους λεγομένους καὶ μετεωρολέσχας τοῖς ὡς ἀληθῶς κυβερνήταις.
Ὀρθότατα, ἔφη.







Ἔκ τε τοίνυν τούτων καὶ ἐν τούτοις οὐ ῥᾴδιον εὐδοκιμεῖν τὸ βέλτιστον ἐπιτήδευμα ὑπὸ τῶν τἀναντία ἐπιτηδευόντων· [489d] πολὺ δὲ μεγίστη καὶ ἰσχυροτάτη διαβολὴ γίγνεται φιλοσοφίᾳ διὰ τοὺς τὰ τοιαῦτα φάσκοντας ἐπιτηδεύειν, οὓς δὴ σὺ φῂς τὸν ἐγκαλοῦντα τῇ φιλοσοφίᾳ λέγειν ὡς παμπόνηροι οἱ πλεῖστοι τῶν ἰόντων ἐπ᾽ αὐτήν, οἱ δὲ ἐπιεικέστατοι ἄχρηστοι, καὶ ἐγὼ συνεχώρησα ἀληθῆ σε λέγειν. ἦ γάρ;
Ναί.




Οὐκοῦν τῆς μὲν τῶν ἐπιεικῶν ἀχρηστίας τὴν αἰτίαν διεληλύθαμεν;
Καὶ μάλα.

Τῆς δὲ τῶν πολλῶν πονηρίας τὴν ἀνάγκην βούλει τὸ μετὰ τοῦτο διέλθωμεν, καὶ ὅτι οὐδὲ τούτου φιλοσοφία αἰτία, [489e] ἂν δυνώμεθα, πειραθῶμεν δεῖξαι;
Πάνυ μὲν οὖν.


Ἀκούωμεν δὴ καὶ λέγωμεν ἐκεῖθεν ἀναμνησθέντες, ὅθεν διῇμεν τὴν φύσιν οἷον ἀνάγκη φῦναι τὸν καλόν τε κἀγαθὸν [490a] ἐσόμενον. ἡγεῖτο δ᾽ αὐτῷ, εἰ νῷ ἔχεις, πρῶτον μὲν ἀλήθεια, ἣν διώκειν αὐτὸν πάντως καὶ πάντῃ ἔδει ἢ ἀλαζόνι ὄντι μηδαμῇ μετεῖναι φιλοσοφίας ἀληθινῆς.
Ἦν γὰρ οὕτω λεγόμενον.




Οὐκοῦν ἓν μὲν τοῦτο σφόδρα οὕτω παρὰ δόξαν τοῖς νῦν δοκουμένοις περὶ αὐτοῦ;
Καὶ μάλα, ἔφη.

Ἆρ᾽ οὖν δὴ οὐ μετρίως ἀπολογησόμεθα ὅτι πρὸς τὸ ὂν πεφυκὼς εἴη ἁμιλλᾶσθαι ὅ γε ὄντως φιλομαθής, καὶ οὐκ [490b] ἐπιμένοι ἐπὶ τοῖς δοξαζομένοις εἶναι πολλοῖς ἑκάστοις, ἀλλ᾽ ἴοι καὶ οὐκ ἀμβλύνοιτο οὐδ᾽ ἀπολήγοι τοῦ ἔρωτος, πρὶν αὐτοῦ ὃ ἔστιν ἑκάστου τῆς φύσεως ἅψασθαι ᾧ προσήκει ψυχῆς ἐφάπτεσθαι τοῦ τοιούτου —προσήκει δὲ συγγενεῖ— ᾧ πλησιάσας καὶ μιγεὶς τῷ ὄντι ὄντως, γεννήσας νοῦν καὶ ἀλήθειαν, γνοίη τε καὶ ἀληθῶς ζῴη καὶ τρέφοιτο καὶ οὕτω λήγοι ὠδῖνος, πρὶν δ᾽ οὔ;
Ὡς οἷόν τ᾽, ἔφη, μετριώτατα.







Τί οὖν; τούτῳ τι μετέσται ψεῦδος ἀγαπᾶν ἢ πᾶν τοὐναντίον μισεῖν;
[490c] Μισεῖν, ἔφη.

Ἡγουμένης δὴ ἀληθείας οὐκ ἄν ποτε οἶμαι φαμὲν αὐτῇ χορὸν κακῶν ἀκολουθῆσαι.
Πῶς γάρ;


Ἀλλ᾽ ὑγιές τε καὶ δίκαιον ἦθος, ᾧ καὶ σωφροσύνην ἕπεσθαι.
Ὀρθῶς, ἔφη.


Καὶ δὴ τὸν ἄλλον τῆς φιλοσόφου φύσεως χορὸν τί δεῖ πάλιν ἐξ ἀρχῆς ἀναγκάζοντα τάττειν; μέμνησαι γάρ που ὅτι συνέβη προσῆκον τούτοις ἀνδρεία, μεγαλοπρέπεια, εὐμάθεια, μνήμη· καὶ σοῦ ἐπιλαβομένου ὅτι πᾶς μὲν [490d] ἀναγκασθήσεται ὁμολογεῖν οἷς λέγομεν, ἐάσας δὲ τοὺς λόγους, εἰς αὐτοὺς ἀποβλέψας περὶ ὧν ὁ λόγος, φαίη ὁρᾶν αὐτῶν τοὺς μὲν ἀχρήστους, τοὺς δὲ πολλοὺς κακοὺς πᾶσαν κακίαν, τῆς διαβολῆς τὴν αἰτίαν ἐπισκοποῦντες ἐπὶ τούτῳ νῦν γεγόναμεν, τί ποθ᾽ οἱ πολλοὶ κακοί, καὶ τούτου δὴ ἕνεκα πάλιν ἀνειλήφαμεν τὴν τῶν ἀληθῶς φιλοσόφων φύσιν καὶ ἐξ ἀνάγκης ὡρισάμεθα.
[490e] Ἔστιν, ἔφη, ταῦτα.
Ταύτης δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, τῆς φύσεως δεῖ θεάσασθαι τὰς φθοράς, ὡς διόλλυται ἐν πολλοῖς, σμικρὸν δέ τι ἐκφεύγει, οὓς δὴ καὶ οὐ πονηρούς, ἀχρήστους δὲ καλοῦσι· καὶ μετὰ [491a] τοῦτο αὖ τὰς μιμουμένας ταύτην καὶ εἰς τὸ ἐπιτήδευμα καθισταμένας αὐτῆς, οἷαι οὖσαι φύσεις ψυχῶν εἰς ἀνάξιον καὶ μεῖζον ἑαυτῶν ἀφικνούμεναι ἐπιτήδευμα, πολλαχῇ πλημμελοῦσαι, πανταχῇ καὶ ἐπὶ πάντας δόξαν οἵαν λέγεις φιλοσοφίᾳ προσῆψαν.
Τίνας δέ, ἔφη, τὰς διαφθορὰς λέγεις;








Ἐγώ σοι, εἶπον, ἂν οἷός τε γένωμαι, πειράσομαι διελθεῖν. τόδε μὲν οὖν οἶμαι πᾶς ἡμῖν ὁμολογήσει, τοιαύτην φύσιν καὶ πάντα ἔχουσαν ὅσα προσετάξαμεν νυνδή, εἰ τελέως [491b] μέλλοι φιλόσοφος γενέσθαι, ὀλιγάκις ἐν ἀνθρώποις φύεσθαι καὶ ὀλίγας. ἢ οὐκ οἴει;
Σφόδρα γε.


Τούτων δὴ τῶν ὀλίγων σκόπει ὡς πολλοὶ ὄλεθροι καὶ μεγάλοι.
Τίνες δή;


Ὃ μὲν πάντων θαυμαστότατον ἀκοῦσαι, ὅτι ἓν ἕκαστον ὧν ἐπῃνέσαμεν τῆς φύσεως ἀπόλλυσι τὴν ἔχουσαν ψυχὴν καὶ ἀποσπᾷ φιλοσοφίας. λέγω δὲ ἀνδρείαν, σωφροσύνην καὶ πάντα ἃ διήλθομεν.
Ἄτοπον, ἔφη, ἀκοῦσαι.


[491c] Ἔτι τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πρὸς τούτοις τὰ λεγόμενα ἀγαθὰ πάντα φθείρει καὶ ἀποσπᾷ, κάλλος καὶ πλοῦτος καὶ ἰσχὺς σώματος καὶ συγγένεια ἐρρωμένη ἐν πόλει καὶ πάντα τὰ τούτων οἰκεῖα· ἔχεις γὰρ τὸν τύπον ὧν λέγω.
Ἔχω, ἔφη· καὶ ἡδέως γ᾽ ἂν ἀκριβέστερον ἃ λέγεις πυθοίμην.



Λαβοῦ τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅλου αὐτοῦ ὀρθῶς, καί σοι εὔδηλόν τε φανεῖται καὶ οὐκ ἄτοπα δόξει τὰ προειρημένα περὶ αὐτῶν.
Πῶς οὖν, ἔφη, κελεύεις;


[491d] Παντός, ἦν δ᾽ ἐγώ, σπέρματος πέρι ἢ φυτοῦ, εἴτε ἐγγείων εἴτε τῶν ζῴων, ἴσμεν ὅτι τὸ μὴ τυχὸν τροφῆς ἧς προσήκει ἑκάστῳ μηδ᾽ ὥρας μηδὲ τόπου, ὅσῳ ἂν ἐρρωμενέστερον ᾖ, τοσούτῳ πλειόνων ἐνδεῖ τῶν πρεπόντων· ἀγαθῷ γάρ που κακὸν ἐναντιώτερον ἢ τῷ μὴ ἀγαθῷ.
Πῶς δ᾽ οὔ;


Ἔχει δὴ οἶμαι λόγον τὴν ἀρίστην φύσιν ἐν ἀλλοτριωτέρᾳ οὖσαν τροφῇ κάκιον ἀπαλλάττειν τῆς φαύλης.
Ἔχει.

[491e] Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Ἀδείμαντε, καὶ τὰς ψυχὰς οὕτω φῶμεν τὰς εὐφυεστάτας κακῆς παιδαγωγίας τυχούσας διαφερόντως κακὰς γίγνεσθαι; ἢ οἴει τὰ μεγάλα ἀδικήματα καὶ τὴν ἄκρατον πονηρίαν ἐκ φαύλης ἀλλ᾽ οὐκ ἐκ νεανικῆς φύσεως τροφῇ διολομένης γίγνεσθαι, ἀσθενῆ δὲ φύσιν μεγάλων οὔτε ἀγαθῶν οὔτε κακῶν αἰτίαν ποτὲ ἔσεσθαι;
Οὔκ, ἀλλά, ἦ δ᾽ ὅς, οὕτως.



[492a] Ἣν τοίνυν ἔθεμεν τοῦ φιλοσόφου φύσιν, ἂν μὲν οἶμαι μαθήσεως προσηκούσης τύχῃ, εἰς πᾶσαν ἀρετὴν ἀνάγκη αὐξανομένην ἀφικνεῖσθαι, ἐὰν δὲ μὴ ἐν προσηκούσῃ σπαρεῖσά τε καὶ φυτευθεῖσα τρέφηται, εἰς πάντα τἀναντία αὖ, ἐὰν μή τις αὐτῇ βοηθήσας θεῶν τύχῃ. ἢ καὶ σὺ ἡγῇ, ὥσπερ οἱ πολλοί, διαφθειρομένους τινὰς εἶναι ὑπὸ σοφιστῶν νέους, διαφθείροντας δέ τινας σοφιστὰς ἰδιωτικούς, ὅτι καὶ ἄξιον λόγου, ἀλλ᾽ οὐκ αὐτοὺς τοὺς ταῦτα λέγοντας μεγίστους [492b] μὲν εἶναι σοφιστάς, παιδεύειν δὲ τελεώτατα καὶ ἀπεργάζεσθαι οἵους βούλονται εἶναι καὶ νέους καὶ πρεσβυτέρους καὶ ἄνδρας καὶ γυναῖκας;
Πότε δή; ἦ δ᾽ ὅς.




Ὅταν, εἶπον, συγκαθεζόμενοι ἁθρόοι πολλοὶ εἰς ἐκκλησίας ἢ εἰς δικαστήρια ἢ θέατρα ἢ στρατόπεκα ἤ τινα ἄλλον κοινὸν πλήθους σύλλογον σὺν πολλῷ θορύβῳ τὰ μὲν ψέγωσι τῶν λεγομένων ἢ πραττομένων, τὰ δὲ ἐπαινῶσιν, ὑπερβαλλόντως ἑκάτερα, καὶ ἐκβοῶντες καὶ κροτοῦντες, πρὸς δ᾽ [492c] αὐτοῖς αἵ τε πέτραι καὶ ὁ τόπος ἐν ᾧ ἂν ὦσιν ἐπηχοῦντες διπλάσιον θόρυβον παρέχωσι τοῦ ψόγου καὶ ἐπαίνου. ἐν δὴ τῷ τοιούτῳ τὸν νέον, τὸ λεγόμενον, τίνα οἴει καρδίαν ἴσχειν; ἢ ποίαν [ἂν] αὐτῷ παιδείαν ἰδιωτικὴν ἀνθέξειν, ἣν οὐ κατακλυσθεῖσαν ὑπὸ τοῦ τοιούτου ψόγου ἢ ἐπαίνου οἰχήσεσθαι φερομένην κατὰ ῥοῦν ᾗ ἂν οὗτος φέρῃ, καὶ φήσειν τε τὰ αὐτὰ τούτοις καλὰ καὶ αἰσχρὰ εἶναι, καὶ ἐπιτηδεύσειν ἅπερ ἂν οὗτοι, καὶ ἔσεσθαι τοιοῦτον;
[492d] Πολλή, ἦ δ᾽ ὅς, ὦ Σώκρατες, ἀνάγκη.




Καὶ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὔπω τὴν μεγίστην ἀνάγκην εἰρήκαμεν.
Ποίαν; ἔφη.

Ἣν ἔργῳ προστιθέασι λόγῳ μὴ πείθοντες οὗτοι οἱ παιδευταί τε καὶ σοφισταί. ἢ οὐκ οἶσθα ὅτι τὸν μὴ πειθόμενον ἀτιμίαις τε καὶ χρήμασι καὶ θανάτοις κολάζουσι;
Καὶ μάλα, ἔφη, σφόδρα.



Τίνα οὖν ἄλλον σοφιστὴν οἴει ἢ ποίους ἰδιωτικοὺς λόγους ἐναντία τούτοις τείνοντας κρατήσειν;
[492e] Οἶμαι μὲν οὐδένα, ἦ δ᾽ ὅς.


Οὐ γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐπιχειρεῖν πολλὴ ἄνοια. οὔτε γὰρ γίγνεται οὔτε γέγονεν οὐδὲ οὖν μὴ γένηται ἀλλοῖον ἦθος πρὸς ἀρετὴν παρὰ τὴν τούτων παιδείαν πεπαιδευμένον, ἀνθρώπειον, ὦ ἑταῖρε — θεῖον μέντοι κατὰ τὴν παροιμίαν ἐξαιρῶμεν λόγου· εὖ γὰρ χρὴ εἰδέναι, ὅτιπερ ἂν σωθῇ τε [493a] καὶ γένηται οἷον δεῖ ἐν τοιαύτῃ καταστάσει πολιτειῶν, θεοῦ μοῖραν αὐτὸ σῶσαι λέγων οὐ κακῶς ἐρεῖς.
Οὐδ᾽ ἐμοὶ ἄλλως, ἔφη, δοκεῖ.





Ἔτι τοίνυν σοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, πρὸς τούτοις καὶ τόδε δοξάτω.
Τὸ ποῖον;

Ἕκαστος τῶν μισθαρνούντων ἰδιωτῶν, οὓς δὴ οὗτοι σοφιστὰς καλοῦσι καὶ ἀντιτέχνους ἡγοῦνται, μὴ ἄλλα παιδεύειν ἢ ταῦτα τὰ τῶν πολλῶν δόγματα, ἃ δοξάζουσιν ὅταν ἁθροισθῶσιν, καὶ σοφίαν ταύτην καλεῖν· οἷόνπερ ἂν εἰ θρέμματος μεγάλου καὶ ἰσχυροῦ τρεφομένου τὰς ὀργάς τις καὶ [493b] ἐπιθυμίας κατεμάνθανεν, ὅπῃ τε προσελθεῖν χρὴ καὶ ὅπῃ ἅψασθαι αὐτοῦ, καὶ ὁπότε χαλεπώτατον ἢ πρᾳότατον καὶ ἐκ τίνων γίγνεται, καὶ φωνὰς δὴ ἐφ᾽ οἷς ἑκάστας εἴωθεν φθέγγεσθαι, καὶ οἵας αὖ ἄλλου φθεγγομένου ἡμεροῦταί τε καὶ ἀγριαίνει, καταμαθὼν δὲ ταῦτα πάντα συνουσίᾳ τε καὶ χρόνου τριβῇ σοφίαν τε καλέσειεν καὶ ὡς τέχνην συστησάμενος ἐπὶ διδασκαλίαν τρέποιτο, μηδὲν εἰδὼς τῇ ἀληθείᾳ τούτων τῶν δογμάτων τε καὶ ἐπιθυμιῶν ὅτι καλὸν ἢ αἰσχρὸν [493c] ἢ ἀγαθὸν ἢ κακὸν ἢ δίκαιον ἢ ἄδικον, ὀνομάζοι δὲ πάντα ταῦτα ἐπὶ ταῖς τοῦ μεγάλου ζῴου δόξαις, οἷς μὲν χαίροι ἐκεῖνο ἀγαθὰ καλῶν, οἷς δὲ ἄχθοιτο κακά, ἄλλον δὲ μηδένα ἔχοι λόγον περὶ αὐτῶν, ἀλλὰ τἀναγκαῖα δίκαια καλοῖ καὶ καλά, τὴν δὲ τοῦ ἀναγκαίου καὶ ἀγαθοῦ φύσιν, ὅσον διαφέρει τῷ ὄντι, μήτε ἑωρακὼς εἴη μήτε ἄλλῳ δυνατὸς δεῖξαι. τοιοῦτος δὴ ὢν πρὸς Διὸς οὐκ ἄτοπος ἄν σοι δοκεῖ εἶναι παιδευτής;
Ἔμοιγ᾽, ἔφη.



Ἦ οὖν τι τούτου δοκεῖ διαφέρειν ὁ τὴν τῶν πολλῶν καὶ [493d] παντοδαπῶν συνιόντων ὀργὴν καὶ ἡδονὰς κατανενοηκέναι σοφίαν ἡγούμενος, εἴτ᾽ ἐν γραφικῇ εἴτ᾽ ἐν μουσικῇ εἴτε δὴ ἐν πολιτικῇ; ὅτι μὲν γὰρ ἄν τις τούτοις ὁμιλῇ ἐπιδεικνύμενος, ἢ ποίησιν ἤ τινα ἄλλην δημιουργίαν ἢ πόλει διακονίαν, κυρίους αὑτοῦ ποιῶν τοὺς πολλούς, πέρα τῶν ἀναγκαίων, ἡ Διομηδεία λεγομένη ἀνάγκη ποιεῖν αὐτῷ ταῦτα ἃ ἂν οὗτοι ἐπαινῶσιν· ὡς δὲ καὶ ἀγαθὰ καὶ καλὰ ταῦτα τῇ ἀληθείᾳ, ἤδη πώποτέ του ἤδουσας αὐτῶν λόγον διδόντος οὐ καταγέλαστον;
[493e] Οἶμαι δέ γε, ἦ δ᾽ ὅς, οὐδ᾽ ἀκούσομαι.





Ταῦτα τοίνυν πάντα ἐννοήσας ἐκεῖνο ἀναμνήσθητι· αὐτὸ τὸ καλὸν ἀλλὰ μὴ τὰ πολλὰ καλά, ἢ αὐτό τι ἕκαστον καὶ [494a] μὴ τὰ πολλὰ ἕκαστα, ἔσθ᾽ ὅπως πλῆθος ἀνέξεται ἢ ἡγήσεαι εἶναι;
Ἥκιστά γ᾽, ἔφη.

Φιλόσοφον μὲν ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, πλῆθος ἀδύνατον εἶναι.
Ἀδύνατον.


Καὶ τοὺς φιλοσοφοῦντας ἄρα ἀνάγκη ψέγεσθαι ὑπ᾽ αὐτῶν.
Ἀνάγκη.


Καὶ ὑπὸ τούτων δὴ τῶν ἰδιωτῶν, ὅσοι προσομιλοῦντες ὄχλῳ ἀρέσκειν αὐτῷ ἐπιθυμοῦσι.
Δῆλον.


Ἐκ δὴ τούτων τίνα ὁρᾷς σωτηρίαν φιλοσόφῳ φύσει, ὥστ᾽ ἐν τῷ ἐπιτηδεύματι μείνασαν πρὸς τέλος ἐλθεῖν; ἐννόει δ᾽ [494b] ἐκ τῶν ἔμπροσθεν. ὡμολόγηται γὰρ δὴ ἡμῖν εὐμάθεια καὶ μνήμη καὶ ἀνδρεία καὶ μεγαλοπρέπεια ταύτης εἶναι τῆς φύσεως.
Ναί.



Οὐκοῦν εὐθὺς ἐν παισὶν ὁ τοιοῦτος πρῶτος ἔσται ἐν ἅπασιν, ἄλλως τε καὶ ἐὰν τὸ σῶμα φυῇ προσφερὴς τῇ ψυχῇ;
Τί δ᾽ οὐ μέλλει; ἔφη.


Βουλήσονται δὴ οἶμαι αὐτῷ χρῆσθαι, ἐπειδὰν πρεσβύτερος γίγνηται, ἐπὶ τὰ αὑτῶν πράγματα οἵ τε οἰκεῖοι καὶ οἱ πολῖται.
Πῶς δ᾽ οὔ;


[494c] Ὑποκείσονται ἄρα δεόμενοι καὶ τιμῶντες, προκαταλαμβάνοντες καὶ προκολακεύοντες τὴν μέλλουσαν αὐτοῦ δύναμιν.
Φιλεῖ γοῦν, ἔφη, οὕτω γίγνεσθαι.


Τί οὖν οἴει, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸν τοιοῦτον ἐν τοῖς τοιούτοις ποιήσειν, ἄλλως τε καὶ ἐὰν τύχῃ μεγάλης πόλεως ὢν καὶ ἐν ταύτῃ πλούσιός τε καὶ γενναῖος, καὶ ἔτι εὐειδὴς καὶ μέγας; ἆρ᾽ οὐ πληρωθήσεσθαι ἀμηχάνου ἐλπίδος, ἡγούμενον καὶ τὰ τῶν Ἑλλήνων καὶ τὰ τῶν βαρβάρων ἱκανὸν ἔσεσθαι [494d] πράττειν, καὶ ἐπὶ τούτοις ὑψηλὸν ἐξαρεῖν αὑτόν, σχηματισμοῦ καὶ φρονήματος κενοῦ ἄνευ νοῦ ἐμπιμπλάμενον;
Καὶ μάλ᾽, ἔφη.


Τῷ δὴ οὕτω διατιθεμένῳ ἐάν τις ἠρέμα προσελθὼν τἀληθῆ λέγῃ, ὅτι νοῦς οὐκ ἔνεστιν αὐτῷ, δεῖται δέ, τὸ δὲ οὐ κτητὸν μὴ δουλεύσαντι τῇ κτήσει αὐτοῦ, ἆρ᾽ εὐπετὲς οἴει εἶναι εἰσακοῦσαι διὰ τοσούτων κακῶν;
Πολλοῦ γε δεῖ, ἦ δ᾽ ὅς.



Ἐὰν δ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, διὰ τὸ εὖ πεφυκέναι καὶ τὸ συγγενὲς [494e] τῶν λόγων εἰσαισθάνηταί τέ πῃ καὶ κάμπτηται καὶ ἕλκηται πρὸς φιλοσοφίαν, τί οἰόμεθα δράσειν ἐκείνους τοὺς ἡγουμένους ἀπολλύναι αὐτοῦ τὴν χρείαν τε καὶ ἑταιρίαν; οὐ πᾶν μὲν ἔργον, πᾶν δ᾽ ἔπος λέγοντάς τε καὶ πράττοντας καὶ περὶ αὐτόν, ὅπως ἂν μὴ πεισθῇ, καὶ περὶ τὸν πείθοντα, ὅπως ἂν μὴ οἷός τ᾽ ᾖ, καὶ ἰδίᾳ ἐπιβουλεύοντας καὶ δημοσίᾳ εἰς ἀγῶνας καθιστάντας;
[495a] Πολλή, ἦ δ᾽ ὅς, ἀνάγκη.



Ἔστιν οὖν ὅπως ὁ τοιοῦτος φιλοσοφήσει;
Οὐ πάνυ.

Ὁρᾷς οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οὐ κακῶς ἐλέγομεν ὡς ἄρα καὶ αὐτὰ τὰ τῆς φιλοσόφου φύσεως μέρη, ὅταν ἐν κακῇ τροφῇ γένηται, αἴτια τρόπον τινὰ τοῦ ἐκπεσεῖν ἐκ τοῦ ἐπιτηδεύματος, καὶ τὰ λεγόμενα ἀγαθά, πλοῦτοί τε καὶ πᾶσα ἡ τοιαύτη παρασκευή;
Οὐ γάρ, ἀλλ᾽ ὀρθῶς, ἔφη, ἐλέχθη.


Οὗτος δή, εἶπον, ὦ θαυμάσιε, ὄλεθρός τε καὶ διαφθορὰ [495b] τοσαύτη τε καὶ τοιαύτη τῆς βελτίστης φύσεως εἰς τὸ ἄριστον ἐπιτήδευμα, ὀλίγης καὶ ἄλλως γιγνομένης, ὡς ἡμεῖς φαμεν. καὶ ἐκ τούτων δὴ τῶν ἀνδρῶν καὶ οἱ τὰ μέγιστα κακὰ ἐργαζόμενοι τὰς πόλεις γίγνονται καὶ τοὺς ἰδιώτας, καὶ οἱ τἀγαθά, οἳ ἂν ταύτῃ τύχωσι ῥυέντες· σμικρὰ δὲ φύσις οὐδὲν μέγα οὐδέποτε οὐδένα οὔτε ἰδιώτην οὔτε πόλιν δρᾷ.
Ἀληθέστατα, ἦ δ᾽ ὅς.



Οὗτοι μὲν δὴ οὕτως ἐκπίπτοντες, οἷς μάλιστα προσήκει, [495c] ἔρημον καὶ ἀτελῆ φιλοσοφίαν λείποντες αὐτοί τε βίον οὐ προσήκοντα οὐδ᾽ ἀληθῆ ζῶσιν, τὴν δέ, ὥσπερ ὀρφανὴν συγγενῶν, ἄλλοι ἐπεισελθόντες ἀνάξιοι ᾔσχυνάν τε καὶ ὀνείδη περιῆψαν, οἷα καὶ σὺ φῂς ὀνειδίζειν τοὺς ὀνειδίζοντας, ὡς οἱ συνόντες αὐτῇ οἱ μὲν οὐδενός, οἱ δὲ πολλοὶ πολλῶν κακῶν ἄξιοί εἰσιν.
Καὶ γὰρ οὖν, ἔφη, τά γε λεγόμενα ταῦτα.
Εἰκότως γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, λεγόμενα.



καθορῶντες γὰρ ἄλλοι ἀνθρωπίσκοι κενὴν τὴν χώραν ταύτην γιγνομένην, καλῶν [495d] δὲ ὀνομάτων καὶ προσχημάτων μεστήν, ὥσπερ οἱ ἐκ τῶν εἱργμῶν εἰς τὰ ἱερὰ ἀποδιδράσκοντες, ἅσμενοι καὶ οὗτοι ἐκ τῶν τεχνῶν ἐκπηδῶσιν εἰς τὴν φιλοσοφίαν, οἳ ἂν κομψότατοι ὄντες τυγχάνωσι περὶ τὸ αὑτῶν τεχνίον. ὅμως γὰρ δὴ πρός γε τὰς ἄλλας τέχνας καίπερ οὕτω πραττούσης φιλοσοφίας τὸ ἀξίωμα μεγαλοπρεπέστερον λείπεται, οὗ δὴ ἐφιέμενοι πολλοὶ ἀτελεῖς μὲν τὰς φύσεις, ὑπὸ δὲ τῶν τεχνῶν τε καὶ δημιουργιῶν ὥσπερ τὰ σώματα λελώβηνται, οὕτω [495e] καὶ τὰς ψυχὰς συγκεκλασμένοι τε καὶ ἀποτεθρυμμένοι διὰ τὰς βαναυσίας τυγχάνουσιν — ἢ οὐκ ἀνάγκη;
Καὶ μάλα, ἔφη.




Δοκεῖς οὖν τι, ἦν δ᾽ ἐγώ, διαφέρειν αὐτοὺς ἰδεῖν ἀργύριον κτησαμένου χαλκέως φαλακροῦ καὶ σμικροῦ, νεωστὶ μὲν ἐκ δεσμῶν λελυμένου, ἐν βαλανείῳ δὲ λελουμένου, νεουογὸν ἱμάτιον ἔχοντος, ὡς νυμφίου παρεσκευασμένου, διὰ πενίαν καὶ ἐρημίαν τοῦ δεσπότου τὴν θυγατέρα μέλλοντος γαμεῖν;
[496a] Οὐ πάνυ, ἔφη, διαφέρει.



Ποῖ᾽ ἄττα οὖν εἰκὸς γεννᾶν τοὺς τοιούτους; οὐ νόθα καὶ φαῦλα;
Πολλὴ ἀνάγκη.

Τί δέ; τοὺς ἀναξίους παιδεύσεως, ὅταν αὐτῇ πλησιάζοντες ὁμιλῶσι μὴ κατ᾽ ἀξίαν, ποῖ᾽ ἄττα φῶμεν γεννᾶν διανοήματά τε καὶ δόξας; ἆρ᾽ οὐχ ὡς ἀληθῶς προσήκοντα ἀκοῦσαι σοφίσματα, καὶ οὐδὲν γνήσιον οὐδὲ φρονήσεως [ἄξιον] ἀληθινῆς ἐχόμενον;
Παντελῶς μὲν οὖν, ἔφη.


Πάνσμικρον δή τι, ἔφην ἐγώ, ὦ Ἀδείμαντε, λείπεται τῶν [496b] κατ᾽ ἀξίαν ὁμιλούντων φιλοσοφίᾳ, ἤ που ὑπὸ φυγῆς καταληφθὲν γενναῖον καὶ εὖ τεθραμμένον ἦθος, ἀπορίᾳ τῶν διαφθερούντων κατὰ φύσιν μεῖναν ἐπ᾽ αὐτῇ, ἢ ἐν σμικρᾷ πόλει ὅταν μεγάλη ψυχὴ φυῇ καὶ ἀτιμάσασα τὰ τῆς πόλεως ὑπερίδῃ· βραχὺ δέ πού τι καὶ ἀπ᾽ ἄλλης τέχνης δικαίως ἀτιμάσαν εὐφυὲς ἐπ᾽ αὐτὴν ἂν ἔλθοι. εἴη δ᾽ ἂν καὶ ὁ τοῦ ἡμετέρου ἑταίρου Θεάγους χαλινὸς οἷος κατασχεῖν· καὶ γὰρ [496c] Θεάγει τὰ μὲν ἄλλα πάντα παρεσκεύασται πρὸς τὸ ἐκπεσεῖν φιλοσοφίας, ἡ δὲ τοῦ σώματος νοσοτροφία ἀπείργουσα αὐτὸν τῶν πολιτικῶν κατέχει. τὸ δ᾽ ἡμέτερον οὐκ ἄξιον λέγειν, τὸ δαιμόνιον σημεῖον· ἢ γάρ πού τινι ἄλλῳ ἢ οὐδενὶ τῶν ἔμπροσθεν γέγονεν. καὶ τούτων δὴ τῶν ὀλίγων οἱ γενόμενοι καὶ γευσάμενοι ὡς ἡδὺ καὶ μακάριον τὸ κτῆμα, καὶ τῶν πολλῶν αὖ ἱκανῶς ἰδόντες τὴν μανίαν, καὶ ὅτι οὐδεὶς οὐδὲν ὑγιὲς ὡς ἔπος εἰπεῖν περὶ τὰ τῶν πόλεων πράττει οὐδ᾽ ἔστι [496d] σύμμαχος μεθ᾽ ὅτου τις ἰὼν ἐπὶ τὴν τῷ δικαίῳ βοήθειαν σῴζοιτ᾽ ἄν, ἀλλ᾽ ὥσπερ εἰς θηρία ἄνθρωπος ἐμπεσών, οὔτε συναδικεῖν ἐθέλων οὔτε ἱκανὸς ὢν εἷς πᾶσιν ἀγρίοις ἀντέχειν, πρίν τι τὴν πόλιν ἢ φίλους ὀνῆσαι προαπολόμενος ἀνωφελὴς αὑτῷ τε καὶ τοῖς ἄλλοις ἂν γένοιτο — ταῦτα πάντα λογισμῷ λαβών, ἡσυχίαν ἔχων καὶ τὰ αὑτοῦ πράττων, οἷον ἐν χειμῶνι κονιορτοῦ καὶ ζάλης ὑπὸ πνεύματος φερομένου ὑπὸ τειχίον ἀποστάς, ὁρῶν τοὺς ἄλλους καταπιμπλαμένους ἀνομίας, ἀγαπᾷ εἴ πῃ αὐτὸς καθαρὸς ἀδικίας τε καὶ ἀνοσίων [496e] ἔργων τόν τε ἐνθάδε βίον βιώσεται καὶ τὴν ἀπαλλαγὴν αὐτοῦ μετὰ καλῆς ἐλπίδος ἵλεώς τε καὶ εὐμενὴς ἀπαλλάξεται.













[497a] Ἀλλά τοι, ἦ δ᾽ ὅς, οὐ τὰ ἐλάχιστα ἂν διαπραξάμενος ἀπαλλάττοιτο.
Οὐδέ γε, εἶπον, τὰ μέγιστα, μὴ τυχὼν πολιτείας προσηκούσης· ἐν γὰρ προσηκούσῃ αὐτός τε μᾶλλον αὐξήσεται καὶ μετὰ τῶν ἰδίων τὰ κοινὰ σώσει.


Τὸ μὲν οὖν τῆς φιλοσοφίας ὧν ἕνεκα διαβολὴν εἴληφεν καὶ ὅτι οὐ δικαίως, ἐμοὶ μὲν δοκεῖ μετρίως εἰρῆσθαι, εἰ μὴ ἔτ᾽ ἄλλο λέγεις τι σύ.
Ἀλλ᾽ οὐδέν, ἦ δ᾽ ὅς, ἔτι λέγω περὶ τούτου· ἀλλὰ τὴν προσήκουσαν αὐτῇ τίνα τῶν νῦν λέγεις πολιτειῶν;


[497b] Οὐδ᾽ ἡντινοῦν, εἶπον, ἀλλὰ τοῦτο καὶ ἐπαιτιῶμαι, μηδεμίαν ἀξίαν εἶναι τῶν νῦν κατάστασιν πόλεως φιλοσόφου φύσεως· διὸ καὶ στρέφεσθαί τε καὶ ἀλλοιοῦσθαι αὐτήν, ὥσπερ ξενικὸν σπέρμα ἐν γῇ ἄλλῃ σπειρόμενον ἐξίτηλον εἰς τὸ ἐπιχώριον φιλεῖ κρατούμενον ἰέναι, οὕτω καὶ τοῦτο τὸ γένος νῦν μὲν οὐκ ἴσχειν τὴν αὑτοῦ δύναμιν, ἀλλ᾽ εἰς ἀλλότριον ἦθος ἐκπίπτειν· εἰ δὲ λήψεται τὴν ἀρίστην πολιτείαν, ὥσπερ [497c] καὶ αὐτὸ ἄριστόν ἐστιν, τότε δηλώσει ὅτι τοῦτο μὲν τῷ ὄντι θεῖον ἦν, τὰ δὲ ἄλλα ἀνθρώπινα, τά τε τῶν φύσεων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων. δῆλος δὴ οὖν εἶ ὅτι μετὰ τοῦτο ἐρήσῃ τίς αὕτη ἡ πολιτεία.
Οὐκ ἔγνως, ἔφη· οὐ γὰρ τοῦτο ἔμελλον, ἀλλ᾽ εἰ αὑτὴ ἣν ἡμεῖς διεληλύθαμεν οἰκίζοντες τὴν πόλιν ἢ ἄλλη.




Τὰ μὲν ἄλλα, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὕτη· τοῦτο δὲ αὐτὸ ἐρρήθη μὲν καὶ τότε, ὅτι δεήσοι τι ἀεὶ ἐνεῖναι ἐν τῇ πόλει λόγον [497d] ἔχον τῆς πολιτείας τὸν αὐτὸν ὅνπερ καὶ σὺ ὁ νομοθέτης ἔχων τοὺς νόμους ἐτίθεις.
Ἐρρήθη γάρ, ἔφη.


Ἀλλ᾽ οὐχ ἱκανῶς, εἶπον, ἐδηλώθη, φόβῳ ὧν ὑμεῖς ἀντιλαμβανόμενοι δεδηλώκατε μακρὰν καὶ χαλεπὴν αὐτοῦ τὴν ἀπόδειξιν· ἐπεὶ καὶ τὸ λοιπὸν οὐ πάντων ῥᾷστον διελθεῖν.
Τὸ ποῖον;


Τίνα τρόπον μεταχειριζομένη πόλις φιλοσοφίαν οὐ διολεῖται. τὰ γὰρ δὴ μεγάλα πάντα ἐπισφαλῆ, καὶ τὸ λεγόμενον τὰ καλὰ τῷ ὄντι χαλεπά.
[497e] Ἀλλ᾽ ὅμως, ἔφη, λαβέτω τέλος ἡ ἀπόδειξις τούτου φανεροῦ γενομένου.




Οὐ τὸ μὴ βούλεσθαι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλ᾽ εἴπερ, τὸ μὴ δύνασθαι διακωλύσει· παρὼν δὲ τήν γ᾽ ἐμὴν προθυμίαν εἴσῃ. σκόπει δὲ καὶ νῦν ὡς προθύμως καὶ παρακινδυνευτικῶς μέλλω λέγειν, ὅτι τοὐναντίον ἢ νῦν δεῖ τοῦ ἐπιτηδεύματος τούτου πόλιν ἅπτεσθαι.
Πῶς;


Νῦν μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἱ καὶ ἁπτόμενοι μειράκια ὄντα ἄρτι [498a] ἐκ παίδων τὸ μεταξὺ οἰκονομίας καὶ χρηματισμοῦ πλησιάσαντες αὐτοῦ τῷ χαλεπωτάτῳ ἀπαλλάττονται, οἱ φιλοσοφώτατοι ποιούμενοι —λέγω δὲ χαλεπώτατον τὸ περὶ τοὺς λόγους— ἐν δὲ τῷ ἔπειτα, ἐὰν καὶ ἄλλων τοῦτο πραττόντων παρακαλούμενοι ἐθέλωσιν ἀκροαταὶ γίγνεσθαι, μεγάλα ἡγοῦνται, πάρεργον οἰόμενοι αὐτὸ δεῖν πράττειν· πρὸς δὲ τὸ γῆρας ἐκτὸς δή τινων ὀλίγων ἀποσβέννυνται πολὺ μᾶλλον τοῦ [498b] Ἡρακλειτείου ἡλίου, ὅσον αὖθις οὐκ ἐξάπτονται.
Δεῖ δὲ πῶς; ἔφη.






Πᾶν τοὐναντίον· μειράκια μὲν ὄντα καὶ παῖδας μειρακιώδη παιδείαν καὶ φιλοσοφίαν μεταχειρίζεσθαι, τῶν τε σωμάτων, ἐν ᾧ βλαστάνει τε καὶ ἀνδροῦται, εὖ μάλα ἐπιμελεῖσθαι, ὑπηρεσίαν φιλοσοφίᾳ κτωμένους· προϊούσης δὲ τῆς ἡλικίας, ἐν ᾗ ἡ ψυχὴ τελεοῦσθαι ἄρχεται, ἐπιτείνειν τὰ ἐκείνης γυμνάσια· ὅταν δὲ λήγῃ μὲν ἡ ῥώμη, πολιτικῶν δὲ καὶ [498c] στρατειῶν ἐκτὸς γίγνηται, τότε ἤδη ἀφέτους νέμεσθαι καὶ μηδὲν ἄλλο πράττειν, ὅτι μὴ πάρεργον, τοὺς μέλλοντας εὐδαιμόνως βιώσεσθαι καὶ τελευτήσαντας τῷ βίῳ τῷ βεβιωμένῳ τὴν ἐκεῖ μοῖραν ἐπιστήσειν πρέπουσαν.







Ὡς ἀληθῶς μοι δοκεῖς, ἔφη, λέγειν γε προθύμως, ὦ Σώκρατες· οἶμαι μέντοι τοὺς πολλοὺς τῶν ἀκουόντων προθυμότερον ἔτι ἀντιτείνειν οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν πεισομένους, ἀπὸ Θρασυμάχου ἀρξαμένους.
Μὴ διάβαλλε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐμὲ καὶ Θρασύμαχον ἄρτι [498d] φίλους γεγονότας, οὐδὲ πρὸ τοῦ ἐχθροὺς ὄντας. πείρας γὰρ οὐδὲν ἀνήσομεν, ἕως ἂν ἢ πείσωμεν καὶ τοῦτον καὶ τοὺς ἄλλους, ἢ προὔργου τι ποιήσωμεν εἰς ἐκεῖνον τὸν βίον, ὅταν αὖθις γενόμενοι τοῖς τοιούτοις ἐντύχωσι λόγοις.




Εἰς μικρόν γ᾽, ἔφη, χρόνον εἴρηκας.
Εἰς οὐδὲν μὲν οὖν, ἔφην, ὥς γε πρὸς τὸν ἅπαντα. τὸ μέντοι μὴ πείθεσθαι τοῖς λεγομένοις τοὺς πολλοὺς θαῦμα οὐδέν· οὐ γὰρ πώποτε εἶδον γενόμενον τὸ νῦν λεγόμενον, [498e] ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τοιαῦτ᾽ ἄττα ῥήματα ἐξεπίτηδες ἀλλήλοις ὡμοιωμένα, ἀλλ᾽ οὐκ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου ὥσπερ νῦν συμπεσόντα. ἄνδρα δὲ ἀρετῇ παρισωμένον καὶ ὡμοιωμένον μέχρι τοῦ δυνατοῦ τελέως ἔργῳ τε καὶ λόγῳ, δυναστεύοντα [499a] ἐν πόλει ἑτέρᾳ τοιαύτῃ, οὐ πώποτε ἑωράκασιν, οὔτε ἕνα οὔτε πλείους. ἢ οἴει;
Οὐδαμῶς γε.






Οὐδέ γε αὖ λόγων, ὦ μακάριε, καλῶν τε καὶ ἐλευθέρων ἱκανῶς ἐπήκοοι γεγόνασιν, οἵων ζητεῖν μὲν τὸ ἀληθὲς συντεταμένως ἐκ παντὸς τρόπου τοῦ γνῶναι χάριν, τὰ δὲ κομψά τε καὶ ἐριστικὰ καὶ μηδαμόσε ἄλλοσε τείνοντα ἢ πρὸς δόξαν καὶ ἔριν καὶ ἐν δίκαις καὶ ἐν ἰδίαις συνουσίαις πόρρωθεν ἀσπαζομένων.
Οὐδὲ τούτων, ἔφη.


Τούτων τοι χάριν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ταῦτα προορώμενοι [499b] ἡμεῖς τότε καὶ δεδιότες ὅμως ἐλέγομεν, ὑπὸ τἀληθοῦς ἠναγκασμένοι, ὅτι οὔτε πόλις οὔτε πολιτεία οὐδέ γ᾽ ἀνὴρ ὁμοίως μή ποτε γένηται τέλεος, πρὶν ἂν τοῖς φιλοσόφοις τούτοις τοῖς ὀλίγοις καὶ οὐ πονηροῖς, ἀχρήστοις δὲ νῦν κεκλημένοις, ἀνάγκη τις ἐκ τύχης περιβάλῃ, εἴτε βούλονται εἴτε μή, πόλεως ἐπιμεληθῆναι, καὶ τῇ πόλει κατηκόῳ γενέσθαι, ἢ τῶν νῦν ἐν δυναστείαις ἢ βασιλείαις ὄντων ὑέσιν ἢ αὐτοῖς [499c] ἔκ τινος θείας ἐπιπνοίας ἀληθινῆς φιλοσοφίας ἀληθινὸς ἔρως ἐμπέσῃ. τούτων δὲ πότερα γενέσθαι ἢ ἀμφότερα ὡς ἄρα ἐστὶν ἀδύνατον, ἐγὼ μὲν οὐδένα φημὶ ἔχειν λόγον. οὕτω γὰρ ἂν ἡμεῖς δικαίως καταγελῴμεθα, ὡς ἄλλως εὐχαῖς ὅμοια λέγοντες. ἢ οὐχ οὕτως;
Οὕτως.





Εἰ τοίνυν ἄκροις εἰς φιλοσοφίαν πόλεώς τις ἀνάγκη ἐπιμεληθῆναι ἢ γέγονεν ἐν τῷ ἀπείρῳ τῷ παρεληλυθότι χρόνῳ ἢ καὶ νῦν ἔστιν ἔν τινι βαρβαρικῷ τόπῳ, πόρρω που [499d] ἐκτὸς ὄντι τῆς ἡμετέρας ἐπόψεως, ἢ καὶ ἔπειτα γενήσεται, περὶ τούτου ἕτοιμοι τῷ λόγῳ διαμάχεσθαι, ὡς γέγονεν ἡ εἰρημένη πολιτεία καὶ ἔστιν καὶ γενήσεταί γε, ὅταν αὕτη ἡ Μοῦσα πόλεως ἐγκρατὴς γένηται. οὐ γὰρ ἀδύνατος γενέσθαι, οὐδ᾽ ἡμεῖς ἀδύνατα λέγομεν· χαλεπὰ δὲ καὶ παρ᾽ ἡμῶν ὁμολογεῖται.
Καὶ ἐμοί, ἔφη, οὕτω δοκεῖ.




Τοῖς δὲ πολλοῖς, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οὐκ αὖ δοκεῖ, ἐρεῖς;
Ἴσως, ἔφη.


Ὦ μακάριε, ἦν δ᾽ ἐγώ, μὴ πάνυ οὕτω τῶν πολλῶν [499e] κατηγόρει. ἀλλοίαν τοι δόξαν ἕξουσιν, ἐὰν αὐτοῖς μὴ φιλονικῶν ἀλλὰ παραμυθούμενος καὶ ἀπολυόμενος τὴν τῆς φιλομαθείας διαβολὴν ἐνδεικνύῃ οὓς λέγεις τοὺς φιλοσόφους, καὶ διορίζῃ [500a] ὥσπερ ἄρτι τήν τε φύσιν αὐτῶν καὶ τὴν ἐπιτήδευσιν, ἵνα μὴ ἡγῶνταί σε λέγειν οὓς αὐτοὶ οἴονται. [ἢ καὶ ἐὰν οὕτω θεῶνται, ἀλλοίαν τοι φήσεις αὐτοὺς δόξαν λήψεσθαι καὶ ἄλλα ἀποκρινεῖσθαι.] ἢ οἴει τινὰ χαλεπαίνειν τῷ μὴ χαλεπῷ ἢ φθονεῖν τῷ μὴ φθονερῷ ἄφθονόν τε καὶ πρᾷον ὄντα; ἐγὼ μὲν γάρ σε προφθάσας λέγω ὅτι ἐν ὀλίγοις τισὶν ἡγοῦμαι, ἀλλ᾽ οὐκ ἐν τῷ πλήθει, χαλεπὴν οὕτω φύσιν γίγνεσθαι.
Καὶ ἐγὼ ἀμέλει, ἔφη, συνοίομαι.






[500b] Οὐκοῦν καὶ αὐτὸ τοῦτο συνοίει, τοῦ χαλεπῶς πρὸς φιλοσοφίαν τοὺς πολλοὺς διακεῖσθαι ἐκείνους αἰτίους εἶναι τοὺς ἔξωθεν οὐ προσῆκον ἐπεισκεκωμακότας, λοιδορουμένους τε αὑτοῖς καὶ φιλαπεχθημόνως ἔχοντας καὶ ἀεὶ περὶ ἀνθρώπων τοὺς λόγους ποιουμένους, ἥκιστα φιλοσοφίᾳ πρέπον ποιοῦντας;
Πολύ γ᾽, ἔφη.


Οὐδὲ γάρ που, ὦ Ἀδείμαντε, σχολὴ τῷ γε ὡς ἀληθῶς πρὸς τοῖς οὖσι τὴν διάνοιαν ἔχοντι κάτω βλέπειν εἰς [500c] ἀνθρώπων πραγματείας, καὶ μαχόμενον αὐτοῖς φθόνου τε καὶ δυσμενείας ἐμπίμπλασθαι, ἀλλ᾽ εἰς τεταγμένα ἄττα καὶ κατὰ ταὐτὰ ἀεὶ ἔχοντα ὁρῶντας καὶ θεωμένους οὔτ᾽ ἀδικοῦντα οὔτ᾽ ἀδικούμενα ὑπ᾽ ἀλλήλων, κόσμῳ δὲ πάντα καὶ κατὰ λόγον ἔχοντα, ταῦτα μιμεῖσθαί τε καὶ ὅτι μάλιστα ἀφομοιοῦσθαι. ἢ οἴει τινὰ μηχανὴν εἶναι, ὅτῳ τις ὁμιλεῖ ἀγάμενος, μὴ μιμεῖσθαι ἐκεῖνο;
Ἀδύνατον, ἔφη.





Θείῳ δὴ καὶ κοσμίῳ ὅ γε φιλόσοφος ὁμιλῶν κόσμιός τε [500d] καὶ θεῖος εἰς τὸ δυνατὸν ἀνθρώπῳ γίγνεται· διαβολὴ δ᾽ ἐν πᾶσι πολλή.
Παντάπασι μὲν οὖν.


Ἂν οὖν τις, εἶπον, αὐτῷ ἀνάγκη γένηται ἃ ἐκεῖ ὁρᾷ μελετῆσαι εἰς ἀνθρώπων ἤθη καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ τιθέναι καὶ μὴ μόνον ἑαυτὸν πλάττειν, ἆρα κακὸν δημιουργὸν αὐτὸν οἴει γενήσεσθαι σωφροσύνης τε καὶ δικαιοσύνης καὶ συμπάσης τῆς δημοτικῆς ἀρετῆς;
Ἥκιστά γε, ἦ δ᾽ ὅς.



Ἀλλ᾽ ἐὰν δὴ αἴσθωνται οἱ πολλοὶ ὅτι ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ [500e] λέγομεν, χαλεπανοῦσι δὴ τοῖς φιλοσόφοις καὶ ἀπιστήσουσιν ἡμῖν λέγουσιν ὡς οὐκ ἄν ποτε ἄλλως εὐδαιμονήσειε πόλις, εἰ μὴ αὐτὴν διαγράψειαν οἱ τῷ θείῳ παραδείγματι χρώμενοι ζωγράφοι;
Οὐ χαλεπανοῦσιν, ἦ δ᾽ ὅς, ἐάνπερ αἴσθωνται. ἀλλὰ δὴ [501a] τίνα λέγεις τρόπον τῆς διαγραφῆς;
Λαβόντες, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὥσπερ πίνακα πόλιν τε καὶ ἤθη ἀνθρώπων, πρῶτον μὲν καθαρὰν ποιήσειαν ἄν, ὃ οὐ πάνυ ῥᾴδιον· ἀλλ᾽ οὖν οἶσθ᾽ ὅτι τούτῳ ἂν εὐθὺς τῶν ἄλλων διενέγκοιεν, τῷ μήτε ἰδιώτου μήτε πόλεως ἐθελῆσαι ἂν ἅψασθαι μηδὲ γράφειν νόμους, πρὶν ἢ παραλαβεῖν καθαρὰν ἢ αὐτοὶ ποιῆσαι.





Καὶ ὀρθῶς γ᾽, ἔφη.
Οὐκοῦν μετὰ ταῦτα οἴει ὑπογράψασθαι ἂν τὸ σχῆμα τῆς πολιτείας;
Τί μήν;

[501b] Ἔπειτα οἶμαι ἀπεργαζόμενοι πυκνὰ ἂν ἑκατέρωσ᾽ ἀποβλέποιεν, πρός τε τὸ φύσει δίκαιον καὶ καλὸν καὶ σῶφρον καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα, καὶ πρὸς ἐκεῖν᾽ αὖ τὸ ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἐμποιοῖεν, συμμειγνύντες τε καὶ κεραννύντες ἐκ τῶν ἐπιτηδευμάτων τὸ ἀνδρείκελον, ἀπ᾽ ἐκείνου τεκμαιρόμενοι, ὃ δὴ καὶ Ὅμηρος ἐκάλεσεν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἐγγιγνόμενον θεοειδές τε καὶ θεοείκελον.
Ὀρθῶς, ἔφη.



Καὶ τὸ μὲν ἂν οἶμαι ἐξαλείφοιεν, τὸ δὲ πάλιν ἐγγράφοιεν, [501c] ἕως ὅτι μάλιστα ἀνθρώπεια ἤθη εἰς ὅσον ἐνδέχεται θεοφιλῆ ποιήσειαν.
Καλλίστη γοῦν ἄν, ἔφη, ἡ γραφὴ γένοιτο.


Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πείθομέν πῃ ἐκείνους, οὓς διατεταμένους ἐφ᾽ ἡμᾶς ἔφησθα ἰέναι, ὡς τοιοῦτός ἐστι πολιτειῶν ζωγράφος ὃν τότ᾽ ἐπῃνοῦμεν πρὸς αὐτούς, δι᾽ ὃν ἐκεῖνοι ἐχαλέπαινον ὅτι τὰς πόλεις αὐτῷ παρεδίδομεν, καί τι μᾶλλον αὐτὸ νῦν ἀκούοντες πραΰνονται;
Καὶ πολύ γε, ἦ δ᾽ ὅς, εἰ σωφρονοῦσιν.


[501d] Πῇ γὰρ δὴ ἕξουσιν ἀμφισβητῆσαι; πότερον μὴ τοῦ ὄντος τε καὶ ἀληθείας ἐραστὰς εἶναι τοὺς φιλοσόφους;
Ἄτοπον μεντἄν, ἔφη, εἴη.


Ἀλλὰ μὴ τὴν φύσιν αὐτῶν οἰκείαν εἶναι τοῦ ἀρίστου, ἣν ἡμεῖς διήλθομεν;
Οὐδὲ τοῦτο.

Τί δέ; τὴν τοιαύτην τυχοῦσαν τῶν προσηκόντων ἐπιτηδευμάτων οὐκ ἀγαθὴν τελέως ἔσεσθαι καὶ φιλόσοφον, εἴπερ τινὰ ἄλλην; ἢ ἐκείνους φήσει μᾶλλον, οὓς ἡμεῖς ἀφωρίσαμεν;
[501e] Οὐ δήπου.

Ἔτι οὖν ἀγριανοῦσι λεγόντων ἡμῶν ὅτι πρὶν ἂν πόλεως τὸ φιλόσοφον γένος ἐγκρατὲς γένηται, οὔτε πόλει οὔτε πολίταις κακῶν παῦλα ἔσται, οὐδὲ ἡ πολιτεία ἣν μυθολογοῦμεν λόγῳ ἔργῳ τέλος λήψεται;
Ἴσως, ἔφη, ἧττον.



Βούλει οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, μὴ ἧττον φῶμεν αὐτοὺς ἀλλὰ [502a] παντάπασι πρᾴους γεγονέναι καὶ πεπεῖσθαι, ἵνα, εἰ μή τι, ἀλλὰ αἰσχυνθέντες ὁμολογήσωσιν;
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη.


Οὗτοι μὲν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοῦτο πεπεισμένοι ἔστων· τοῦδε δὲ πέρι τις ἀμφισβητήσει, ὡς οὐκ ἂν τύχοιεν γενόμενοι βασιλέων ἔκγονοι ἢ δυναστῶν τὰς φύσεις φιλόσοφοι;
Οὐδ᾽ ἂν εἷς, ἔφη.


Τοιούτους δὲ γενομένους ὡς πολλὴ ἀνάγκη διαφθαρῆναι, ἔχει τις λέγειν; ὡς μὲν γὰρ χαλεπὸν σωθῆναι, καὶ ἡμεῖς [502b] συγχωροῦμεν· ὡς δὲ ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ τῶν πάντων οὐδέποτε οὐδ᾽ ἂν εἷς σωθείη, ἔσθ᾽ ὅστις ἀμφισβητήσειε;
Καὶ πῶς;



Ἀλλὰ μήν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἷς ἱκανὸς γενόμενος, πόλιν ἔχων πειθομένην, πάντ᾽ ἐπιτελέσαι τὰ νῦν ἀπιστούμενα.
Ἱκανὸς γάρ, ἔφη.


Ἄρχοντος γάρ που, ἦν δ᾽ ἐγώ, τιθέντος τοὺς νόμους καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα ἃ διεληλύθαμεν, οὐ δήπου ἀδύνατον ἐθέλειν ποιεῖν τοὺς πολίτας.
Οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν.


Ἀλλὰ δή, ἅπερ ἡμῖν δοκεῖ, δόξαι καὶ ἄλλοις θαυμαστόν τι καὶ ἀδύνατον;
[502c] Οὐκ οἶμαι ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς.

Καὶ μὴν ὅτι γε βέλτιστα, εἴπερ δυνατά, ἱκανῶς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν, ὡς ἐγᾦμαι, διήλθομεν.
Ἱκανῶς γάρ.

Νῦν δή, ὡς ἔοικεν, συμβαίνει ἡμῖν περὶ τῆς νομοθεσίας ἄριστα μὲν εἶναι ἃ λέγομεν, εἰ γένοιτο, χαλεπὰ δὲ γενέσθαι, οὐ μέντοι ἀδύνατά γε.
Συμβαίνει γάρ, ἔφη.



Οὐκοῦν ἐπειδὴ τοῦτο μόγις τέλος ἔσχεν, τὰ ἐπίλοιπα δὴ μετὰ τοῦτο λεκτέον, τίνα τρόπον ἡμῖν καὶ ἐκ τίνων [502d] μαθημάτων τε καὶ ἐπιτηδευμάτων οἱ σωτῆρες ἐνέσονται τῆς πολιτείας, καὶ κατὰ ποίας ἡλικίας ἕκαστοι ἑκάστων ἁπτόμενοι;
Λεκτέον μέντοι, ἔφη.



Οὐδέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ σοφόν μοι ἐγένετο τήν τε τῶν γυναικῶν τῆς κτήσεως δυσχέρειαν ἐν τῷ πρόσθεν παραλιπόντι καὶ παιδογονίαν καὶ τὴν τῶν ἀρχόντων κατάστασιν, εἰδότι ὡς ἐπίφθονός τε καὶ χαλεπὴ γίγνεσθαι ἡ παντελῶς ἀληθής· νῦν γὰρ οὐδὲν ἧττον ἦλθεν τὸ δεῖν αὐτὰ διελθεῖν. [502e] καὶ τὰ μὲν δὴ τῶν γυναικῶν τε καὶ παίδων πεπέρανται, τὸ δὲ τῶν ἀρχόντων ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς μετελθεῖν δεῖ. ἐλέγομεν [503a] δ᾽, εἰ μνημονεύεις, δεῖν αὐτοὺς φιλοπόλιδάς τε φαίνεσθαι, βασανιζομένους ἐν ἡδοναῖς τε καὶ λύπαις, καὶ τὸ δόγμα τοῦτο μήτ᾽ ἐν πόνοις μήτ᾽ ἐν φόβοις μήτ᾽ ἐν ἄλλῃ μηδεμιᾷ μεταβολῇ φαίνεσθαι ἐκβάλλοντας, ἢ τὸν ἀδυνατοῦντα ἀποκριτέον, τὸν δὲ πανταχοῦ ἀκήρατον ἐκβαίνοντα ὥσπερ χρυσὸν ἐν πυρὶ βασανιζόμενον, στατέον ἄρχοντα καὶ γέρα δοτέον καὶ ζῶντι καὶ τελευτήσαντι καὶ ἆθλα. τοιαῦτ᾽ ἄττα ἦν τὰ λεγόμενα παρεξιόντος καὶ παρακαλυπτομένου τοῦ [503b] λόγου, πεφοβημένου κινεῖν τὸ νῦν παρόν.
Ἀληθέστατα, ἔφη, λέγεις· μέμνημαι γάρ.





Ὄκνος γάρ, ἔφην, ὦ φίλε, ἐγώ, εἰπεῖν τὰ νῦν ἀποτετολμημένα· νῦν δὲ τοῦτο μὲν τετολμήσθω εἰπεῖν, ὅτι τοὺς ἀκριβεστάτους φύλακας φιλοσόφους δεῖ καθιστάναι.
Εἰρήσθω γάρ, ἔφη.


Νόησον δὴ ὡς εἰκότως ὀλίγοι ἔσονταί σοι· ἣν γὰρ διήλθομεν φύσιν δεῖν ὑπάρχειν αὐτοῖς, εἰς ταὐτὸν συμφύεσθαι αὐτῆς τὰ μέρη ὀλιγάκις ἐθέλει, τὰ πολλὰ δὲ διεσπασμένη φύεται.
[503c] Πῶς, ἔφη, λέγεις;



Εὐμαθεῖς καὶ μνήμονες καὶ ἀγχίνοι καὶ ὀξεῖς καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις ἕπεται οἶσθ᾽ ὅτι οὐκ ἐθέλουσιν ἅμα φύεσθαι καὶ νεανικοί τε καὶ μεγαλοπρεπεῖς τὰς διανοίας οἷοι κοσμίως μετὰ ἡσυχίας καὶ βεβαιότητος ἐθέλειν ζῆν, ἀλλ᾽ οἱ τοιοῦτοι ὑπὸ ὀξύτητος φέρονται ὅπῃ ἂν τύχωσιν, καὶ τὸ βέβαιον ἅπαν αὐτῶν ἐξοίχεται.
Ἀληθῆ, ἔφη, λέγεις.



Οὐκοῦν τὰ βέβαια αὖ ταῦτα ἤθη καὶ οὐκ εὐμετάβολα, οἷς [503d] ἄν τις μᾶλλον ὡς πιστοῖς χρήσαιτο, καὶ ἐν τῷ πολέμῳ πρὸς τοὺς φόβους δυσκίνητα ὄντα, πρὸς τὰς μαθήσεις αὖ ποιεῖ ταὐτόν· δυσκινήτως ἔχει καὶ δυσμαθῶς ὥσπερ ἀπονεναρκωμένα, καὶ ὕπνου τε καὶ χάσμης ἐμπίμπλανται, ὅταν τι δέῃ τοιοῦτον διαπονεῖν.
Ἔστι ταῦτα, ἔφη.



Ἡμεῖς δέ γέ φαμεν ἀμφοτέρων δεῖν εὖ τε καὶ καλῶς μετέχειν, ἢ μήτε παιδείας τῆς ἀκριβεστάτης δεῖν αὐτῷ μεταδιδόναι μήτε τιμῆς μήτε ἀρχῆς.
Ὀρθῶς, ἦ δ᾽ ὅς.



Οὐκοῦν σπάνιον αὐτὸ οἴει ἔσεσθαι;
Πῶς δ᾽ οὔ;


[503e] Βασανιστέον δὴ ἔν τε οἷς τότε ἐλέγομεν πόνοις τε καὶ φόβοις καὶ ἡδοναῖς, καὶ ἔτι δὴ ὃ τότε παρεῖμεν νῦν λέγομεν, ὅτι καὶ ἐν μαθήμασι πολλοῖς γυμνάζειν δεῖ, σκοποῦντας εἰ καὶ τὰ μέγιστα μαθήματα δυνατὴ ἔσται ἐνεγκεῖν εἴτε καὶ [504a] ἀποδειλιάσει, ὥσπερ οἱ ἐν τοῖς ἄλλοις ἀποδειλιῶντες.
Πρέπει γέ τοι δή, ἔφη, οὕτω σκοπεῖν. ἀλλὰ ποῖα δὴ λέγεις μαθήματα μέγιστα;




Μνημονεύεις μέν που, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι τριττὰ εἴδη ψυχῆς διαστησάμενοι συνεβιβάζομεν δικαιοσύνης τε πέρι καὶ σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας καὶ σοφίας ὃ ἕκαστον εἴη.
Μὴ γὰρ μνημονεύων, ἔφη, τὰ λοιπὰ ἂν εἴην δίκαιος μὴ ἀκούειν.


Ἦ καὶ τὸ προρρηθὲν αὐτῶν;
Τὸ ποῖον δή;

[504b] Ἐλέγομέν που ὅτι ὡς μὲν δυνατὸν ἦν κάλλιστα αὐτὰ κατιδεῖν ἄλλη μακροτέρα εἴη περίοδος, ἣν περιελθόντι καταφανῆ γίγνοιτο, τῶν μέντοι ἔμπροσθεν προειρημένων ἑπομένας ἀποδείξεις οἷόν τ᾽ εἴη προσάψαι. καὶ ὑμεῖς ἐξαρκεῖν ἔφατε, καὶ οὕτω δὴ ἐρρήθη τὰ τότε τῆς μὲν ἀκριβείας, ὡς ἐμοὶ ἐφαίνετο, ἐλλιπῆ, εἰ δὲ ὑμῖν ἀρεσκόντως, ὑμεῖς ἂν τοῦτο εἴποιτε.
Ἀλλ᾽ ἔμοιγε, ἔφη, μετρίως· ἐφαίνετο μὴν καὶ τοῖς ἄλλοις.




[504c] Ἀλλ᾽, ὦ φίλε, ἦν δ᾽ ἐγώ, μέτρον τῶν τοιούτων ἀπολεῖπον καὶ ὁτιοῦν τοῦ ὄντος οὐ πάνυ μετρίως γίγνεται· ἀτελὲς γὰρ οὐδὲν οὐδενὸς μέτρον. δοκεῖ δ᾽ ἐνίοτέ τισιν ἱκανῶς ἤδη ἔχειν καὶ οὐδὲν δεῖν περαιτέρω ζητεῖν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη, συχνοὶ πάσχουσιν αὐτὸ διὰ ῥᾳθυμίαν.



Τούτου δέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοῦ παθήματος ἥκιστα προσδεῖ φύλακι πόλεώς τε καὶ νόμων.
Εἰκός, ἦ δ᾽ ὅς.

Τὴν μακροτέραν τοίνυν, ὦ ἑταῖρε, ἔφην, περιιτέον τῷ [504d] τοιούτῳ, καὶ οὐχ ἧττον μανθάνοντι πονητέον ἢ γυμναζομένῳ· ἤ, ὃ νυνδὴ ἐλέγομεν, τοῦ μεγίστου τε καὶ μάλιστα προσήκοντος μαθήματος ἐπὶ τέλος οὔποτε ἥξει.
Οὐ γὰρ ταῦτα, ἔφη, μέγιστα, ἀλλ᾽ ἔτι τι μεῖζον δικαιοσύνης τε καὶ ὧν διήλθομεν;



Καὶ μεῖζον, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ αὐτῶν τούτων οὐχ ὑπογραφὴν δεῖ ὥσπερ νῦν θεάσασθαι, ἀλλὰ τὴν τελεωτάτην ἀπεργασίαν μὴ παριέναι. ἢ οὐ γελοῖον ἐπὶ μὲν ἄλλοις σμικροῦ ἀξίοις [504e] πᾶν ποιεῖν συντεινομένους ὅπως ὅτι ἀκριβέστατα καὶ καθαρώτατα ἕξει, τῶν δὲ μεγίστων μὴ μεγίστας ἀξιοῦν εἶναι καὶ τὰς ἀκριβείας;
Καὶ μάλα, ἔφη, [ἄξιον τὸ διανόημα]· ὃ μέντοι μέγιστον μάθημα καὶ περὶ ὅτι αὐτὸ λέγεις, οἴει τιν᾽ ἄν σε, ἔφη, ἀφεῖναι μὴ ἐρωτήσαντα τί ἐστιν;




Οὐ πάνυ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀλλὰ καὶ σὺ ἐρώτα. πάντως αὐτὸ οὐκ ὀλιγάκις ἀκήκοας, νῦν δὲ ἢ οὐκ ἐννοεῖς ἢ αὖ διανοῇ [505a] ἐμοὶ πράγματα παρέχειν ἀντιλαμβανόμενος. οἶμαι δὲ τοῦτο μᾶλλον· ἐπεὶ ὅτι γε ἡ τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα μέγιστον μάθημα, πολλάκις ἀκήκοας, ᾗ δὴ καὶ δίκαια καὶ τἆλλα προσχρησάμενα χρήσιμα καὶ ὠφέλιμα γίγνεται. καὶ νῦν σχεδὸν οἶσθ᾽ ὅτι μέλλω τοῦτο λέγειν, καὶ πρὸς τούτῳ ὅτι αὐτὴν οὐχ ἱκανῶς ἴσμεν· εἰ δὲ μὴ ἴσμεν, ἄνευ δὲ ταύτης εἰ ὅτι μάλιστα τἆλλα ἐπισταίμεθα, οἶσθ᾽ ὅτι οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος, ὥσπερ οὐδ᾽ εἰ [505b] κεκτῄμεθά τι ἄνευ τοῦ ἀγαθοῦ. ἢ οἴει τι πλέον εἶναι πᾶσαν κτῆσιν ἐκτῆσθαι, μὴ μέντοι ἀγαθήν; ἢ πάντα τἆλλα φρονεῖν ἄνευ τοῦ ἀγαθοῦ, καλὸν δὲ καὶ ἀγαθὸν μηδὲν φρονεῖν;
Μὰ Δί᾽ οὐκ ἔγωγ᾽, ἔφη.
Ἀλλὰ μὴν καὶ τόδε γε οἶσθα, ὅτι τοῖς μὲν πολλοῖς ἡδονὴ δοκεῖ εἶναι τὸ ἀγαθόν, τοῖς δὲ κομψοτέροις φρόνησις.
Πῶς δ᾽ οὔ;






Καὶ ὅτι γε, ὦ φίλε, οἱ τοῦτο ἡγούμενοι οὐκ ἔχουσι δεῖξαι ἥτις φρόνησις, ἀλλ᾽ ἀναγκάζονται τελευτῶντες τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φάναι.
Καὶ μάλα, ἔφη, γελοίως.

[505c] Πῶς γὰρ οὐχί, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰ ὀνειδίζοντές γε ὅτι οὐκ ἴσμεν τὸ ἀγαθὸν λέγουσι πάλιν ὡς εἰδόσιν; φρόνησιν γὰρ αὐτό φασιν εἶναι ἀγαθοῦ, ὡς αὖ συνιέντων ἡμῶν ὅτι λέγουσιν, ἐπειδὰν τὸ τοῦ ἀγαθοῦ φθέγξωνται ὄνομα.
Ἀληθέστατα, ἔφη.


Τί δὲ οἱ τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν ὁριζόμενοι; μῶν μή τι ἐλάττονος πλάνης ἔμπλεῳ τῶν ἑτέρων; ἢ οὐ καὶ οὗτοι ἀναγκάζονται ὁμολογεῖν ἡδονὰς εἶναι κακάς;
Σφόδρα γε.

Συμβαίνει δὴ αὐτοῖς οἶμαι ὁμολογεῖν ἀγαθὰ εἶναι καὶ κακὰ ταὐτά. ἦ γάρ;
[505d] Τί μήν;

Οὐκοῦν ὅτι μὲν μεγάλαι καὶ πολλαὶ ἀμφισβητήσεις περὶ αὐτοῦ, φανερόν;
Πῶς γὰρ οὔ;

Τί δέ; τόδε οὐ φανερόν, ὡς δίκαια μὲν καὶ καλὰ πολλοὶ ἂν ἕλοιντο τὰ δοκοῦντα, κἂν ‹εἰ› μὴ εἴη, ὅμως ταῦτα πράττειν καὶ κεκτῆσθαι καὶ δοκεῖν, ἀγαθὰ δὲ οὐδενὶ ἔτι ἀρκεῖ τὰ δοκοῦντα κτᾶσθαι, ἀλλὰ τὰ ὄντα ζητοῦσιν, τὴν δὲ δόξαν ἐνταῦθα ἤδη πᾶς ἀτιμάζει;
Καὶ μάλα, ἔφη.





Ὃ δὴ διώκει μὲν ἅπασα ψυχὴ καὶ τούτου ἕνεκα πάντα [505e] πράττει, ἀπομαντευομένη τι εἶναι, ἀποροῦσα δὲ καὶ οὐκ ἔχουσα λαβεῖν ἱκανῶς τί ποτ᾽ ἐστὶν οὐδὲ πίστει χρήσασθαι μονίμῳ οἵᾳ καὶ περὶ τἆλλα, διὰ τοῦτο δὲ ἀποτυγχάνει καὶ τῶν ἄλλων εἴ τι ὄφελος ἦν, περὶ δὴ τὸ τοιοῦτον καὶ [506a] τοσοῦτον οὕτω φῶμεν δεῖν ἐσκοτῶσθαι καὶ ἐκείνους τοὺς βελτίστους ἐν τῇ πόλει, οἷς πάντα ἐγχειριοῦμεν;
Ἥκιστά γ᾽, ἔφη.




Οἶμαι γοῦν, εἶπον, δίκαιά τε καὶ καλὰ ἀγνοούμενα ὅπῃ ποτὲ ἀγαθά ἐστιν, οὐ πολλοῦ τινος ἄξιον φύλακα κεκτῆσθαι ἂν ἑαυτῶν τὸν τοῦτο ἀγνοοῦντα· μαντεύομαι δὲ μηδένα αὐτὰ πρότερον γνώσεσθαι ἱκανῶς.
Καλῶς γάρ, ἔφη, μαντεύῃ.


Οὐκοῦν ἡμῖν ἡ πολιτεία τελέως κεκοσμήσεται, ἐὰν ὁ [506b] τοιοῦτος αὐτὴν ἐπισκοπῇ φύλαξ, ὁ τούτων ἐπιστήμων;
Ἀνάγκη, ἔφη. ἀλλὰ σὺ δή, ὦ Σώκρατες, πότερον ἐπιστήμην τὸ ἀγαθὸν φῂς εἶναι ἢ ἡδονήν, ἢ ἄλλο τι παρὰ ταῦτα;



Οὗτος, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀνήρ, καλῶς ἦσθα καὶ πάλαι καταφανὴς ὅτι σοι οὐκ ἀποχρήσοι τὸ τοῖς ἄλλοις δοκοῦν περὶ αὐτῶν.
Οὐδὲ γὰρ δίκαιόν μοι, ἔφη, ὦ Σώκρατες, φαίνεται τὰ τῶν ἄλλων μὲν ἔχειν εἰπεῖν δόγματα, τὸ δ᾽ αὑτοῦ μή, τοσοῦτον [506c] χρόνον περὶ ταῦτα πραγματευόμενον.


Τί δέ; ἦν δ᾽ ἐγώ· δοκεῖ σοι δίκαιον εἶναι περὶ ὧν τις μὴ οἶδεν λέγειν ὡς εἰδότα;
Οὐδαμῶς γ᾽, ἔφη, ὡς εἰδότα, ὡς μέντοι οἰόμενον ταῦθ᾽ ἃ οἴεται ἐθέλειν λέγειν.


Τί δέ; εἶπον· οὐκ ᾔσθησαι τὰς ἄνευ ἐπιστήμης δόξας, ὡς πᾶσαι αἰσχραί; ὧν αἱ βέλτισται τυφλαί — ἢ δοκοῦσί τί σοι τυφλῶν διαφέρειν ὁδὸν ὀρθῶς πορευομένων οἱ ἄνευ νοῦ ἀληθές τι δοξάζοντες;
Οὐδέν, ἔφη.



Βούλει οὖν αἰσχρὰ θεάσασθαι, τυφλά τε καὶ σκολιά, ἐξὸν [506d] παρ᾽ ἄλλων ἀκούειν φανά τε καὶ καλά;
Μὴ πρὸς Διός, ἦ δ᾽ ὅς, ὦ Σώκρατες, ὁ Γλαύκων, ὥσπερ ἐπὶ τέλει ὢν ἀποστῇς. ἀρκέσει γὰρ ἡμῖν, κἂν ὥσπερ δικαιοσύνης πέρι καὶ σωφροσύνης καὶ τῶν ἄλλων διῆλθες, οὕτω καὶ περὶ τοῦ ἀγαθοῦ διέλθῃς.


Καὶ γὰρ ἐμοί, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἑταῖρε, καὶ μάλα ἀρκέσει· ἀλλ᾽ ὅπως μὴ οὐχ οἷός τ᾽ ἔσομαι, προθυμούμενος δὲ ἀσχημονῶν γέλωτα ὀφλήσω. ἀλλ᾽, ὦ μακάριοι, αὐτὸ μὲν τί ποτ᾽ [506e] ἐστὶ τἀγαθὸν ἐάσωμεν τὸ νῦν εἶναι —πλέον γάρ μοι φαίνεται ἢ κατὰ τὴν παροῦσαν ὁρμὴν ἐφικέσθαι τοῦ γε δοκοῦντος ἐμοὶ τὰ νῦν— ὃς δὲ ἔκγονός τε τοῦ ἀγαθοῦ φαίνεται καὶ ὁμοιότατος ἐκείνῳ, λέγειν ἐθέλω, εἰ καὶ ὑμῖν φίλον, εἰ δὲ μή, ἐᾶν.
Ἀλλ᾽, ἔφη, λέγε· εἰς αὖθις γὰρ τοῦ πατρὸς ἀποτείσεις τὴν διήγησιν.





[507a] Βουλοίμην ἄν, εἶπον, ἐμέ τε δύνασθαι αὐτὴν ἀποδοῦναι καὶ ὑμᾶς κομίσασθαι, ἀλλὰ μὴ ὥσπερ νῦν τοὺς τόκους μόνον. τοῦτον δὲ δὴ οὖν τὸν τόκον τε καὶ ἔκγονον αὐτοῦ τοῦ ἀγαθοῦ κομίσασθε. εὐλαβεῖσθε μέντοι μή πῃ ἐξαπατήσω ὑμᾶς ἄκων, κίβδηλον ἀποδιδοὺς τὸν λόγον τοῦ τόκου.
Εὐλαβησόμεθα, ἔφη, κατὰ δύναμιν· ἀλλὰ μόνον λέγε.


Διομολογησάμενός γ᾽ ἔφην ἐγώ, καὶ ἀναμνήσας ὑμᾶς τά τ᾽ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ῥηθέντα καὶ ἄλλοτε ἤδη πολλάκις εἰρημένα.
[507b] Τὰ ποῖα; ἦ δ᾽ ὅς.


Πολλὰ καλά, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πολλὰ ἀγαθὰ καὶ ἕκαστα οὕτως εἶναί φαμέν τε καὶ διορίζομεν τῷ λόγῳ.
Φαμὲν γάρ.


Καὶ αὐτὸ δὴ καλὸν καὶ αὐτὸ ἀγαθόν, καὶ οὕτω περὶ πάντων ἃ τότε ὡς πολλὰ ἐτίθεμεν, πάλιν αὖ κατ᾽ ἰδέαν μίαν ἑκάστου ὡς μιᾶς οὔσης τιθέντες, «ὃ ἔστιν» ἕκαστον προσαγορεύομεν.
Ἔστι ταῦτα.



Καὶ τὰ μὲν δὴ ὁρᾶσθαί φαμεν, νοεῖσθαι δ᾽ οὔ, τὰς δ᾽ αὖ ἰδέας νοεῖσθαι μέν, ὁρᾶσθαι δ᾽ οὔ.
Παντάπασι μὲν οὖν.


[507c] Τῷ οὖν ὁρῶμεν ἡμῶν αὐτῶν τὰ ὁρώμενα;
Τῇ ὄψει, ἔφη.

Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ἀκοῇ τὰ ἀκουόμενα, καὶ ταῖς ἄλλαις αἰσθήσεσι πάντα τὰ αἰσθητά;
Τί μήν;


Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐννενόηκας τὸν τῶν αἰσθήσεων δημιουργὸν ὅσῳ πολυτελεστάτην τὴν τοῦ ὁρᾶν τε καὶ ὁρᾶσθαι δύναμιν ἐδημιούργησεν;
Οὐ πάνυ, ἔφη.


Ἀλλ᾽ ὧδε σκόπει. ἔστιν ὅτι προσδεῖ ἀκοῇ καὶ φωνῇ γένους ἄλλου εἰς τὸ τὴν μὲν ἀκούειν, τὴν δὲ ἀκούεσθαι, ὃ [507d] ἐὰν μὴ παραγένηται τρίτον, ἡ μὲν οὐκ ἀκούσεται, ἡ δὲ οὐκ ἀκουσθήσεται;
Οὐδενός, ἔφη.

Οἶμαι δέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐδ᾽ ἄλλαις πολλαῖς, ἵνα μὴ εἴπω ὅτι οὐδεμιᾷ, τοιούτου προσδεῖ οὐδενός. ἢ σύ τινα ἔχεις εἰπεῖν;
Οὐκ ἔγωγε, ἦ δ᾽ ὅς.


Τὴν δὲ τῆς ὄψεως καὶ τοῦ ὁρατοῦ οὐκ ἐννοεῖς ὅτι προσδεῖται;
Πῶς;

Ἐνούσης που ἐν ὄμμασιν ὄψεως καὶ ἐπιχειροῦντος τοῦ ἔχοντος χρῆσθαι αὐτῇ, παρούσης δὲ χρόας ἐν αὐτοῖς, ἐὰν μὴ [507e] παραγένηται γένος τρίτον ἰδίᾳ ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτο πεφυκός, οἶσθα ὅτι ἥ τε ὄψις οὐδὲν ὄψεται, τά τε χρώματα ἔσται ἀόρατα.
Τίνος δὴ λέγεις, ἔφη, τούτου;



Ὃ δὴ σὺ καλεῖς, ἦν δ᾽ ἐγώ, φῶς.
Ἀληθῆ, ἔφη, λέγεις.

Οὐ σμικρᾷ ἄρα ἰδέᾳ ἡ τοῦ ὁρᾶν αἴσθησις καὶ ἡ τοῦ ὁρᾶσθαι [508a] δύναμις τῶν ἄλλων συζεύξεων τιμιωτέρῳ ζυγῷ ἐζύγησαν, εἴπερ μὴ ἄτιμον τὸ φῶς.
Ἀλλὰ μήν, ἔφη, πολλοῦ γε δεῖ ἄτιμον εἶναι.


Τίνα οὖν ἔχεις αἰτιάσασθαι τῶν ἐν οὐρανῷ θεῶν τούτου κύριον, οὗ ἡμῖν τὸ φῶς ὄψιν τε ποιεῖ ὁρᾶν ὅτι κάλλιστα καὶ τὰ ὁρώμενα ὁρᾶσθαι;
Ὅνπερ καὶ σύ, ἔφη, καὶ οἱ ἄλλοι· τὸν ἥλιον γὰρ δῆλον ὅτι ἐρωτᾷς.


Ἆρ᾽ οὖν ὧδε πέφυκεν ὄψις πρὸς τοῦτον τὸν θεόν;
Πῶς;

Οὐκ ἔστιν ἥλιος ἡ ὄψις οὔτε αὐτὴ οὔτ᾽ ἐν ᾧ ἐγγίγνεται, ὃ [508b] δὴ καλοῦμεν ὄμμα.
Οὐ γὰρ οὖν.

Ἀλλ᾽ ἡλιοειδέστατόν γε οἶμαι τῶν περὶ τὰς αἰσθήσεις ὀργάνων.
Πολύ γε.


Οὐκοῦν καὶ τὴν δύναμιν ἣν ἔχει ἐκ τούτου ταμιευομένην ὥσπερ ἐπίρρυτον κέκτηται;
Πάνυ μὲν οὖν.

Ἆρ᾽ οὖν οὐ καὶ ὁ ἥλιος ὄψις μὲν οὐκ ἔστιν, αἴτιος δ᾽ ὢν αὐτῆς ὁρᾶται ὑπ᾽ αὐτῆς ταύτης;
Οὕτως, ἦ δ᾽ ὅς.

Τοῦτον τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, φάναι με λέγειν τὸν τοῦ ἀγαθοῦ ἔκγονον, ὃν τἀγαθὸν ἐγέννησεν ἀνάλογον ἑαυτῷ, ὅτιπερ αὐτὸ [508c] ἐν τῷ νοητῷ τόπῳ πρός τε νοῦν καὶ τὰ νοούμενα, τοῦτο τοῦτον ἐν τῷ ὁρατῷ πρός τε ὄψιν καὶ τὰ ὁρώμενα.
Πῶς; ἔφη· ἔτι δίελθέ μοι.



Ὀφθαλμοί, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἶσθ᾽ ὅτι, ὅταν μηκέτι ἐπ᾽ ἐκεῖνά τις αὐτοὺς τρέπῃ ὧν ἂν τὰς χρόας τὸ ἡμερινὸν φῶς ἐπέχῃ, ἀλλὰ ὧν νυκτερινὰ φέγγη, ἀμβλυώττουσί τε καὶ ἐγγὺς φαίνονται τυφλῶν, ὥσπερ οὐκ ἐνούσης καθαρᾶς ὄψεως;
Καὶ μάλα, ἔφη.


[508d] Ὅταν δέ γ᾽ οἶμαι ὧν ὁ ἥλιος καταλάμπει, σαφῶς ὁρῶσι, καὶ τοῖς αὐτοῖς τούτοις ὄμμασιν ἐνοῦσα φαίνεται.
Τί μήν;


Οὕτω τοίνυν καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ὧδε νόει· ὅταν μὲν οὗ καταλάμπει ἀλήθειά τε καὶ τὸ ὄν, εἰς τοῦτο ἀπερείσηται, ἐνόησέν τε καὶ ἔγνω αὐτὸ καὶ νοῦν ἔχειν φαίνεται· ὅταν δὲ εἰς τὸ τῷ σκότῳ κεκραμένον, τὸ γιγνόμενόν τε καὶ ἀπολλύμενον, δοξάζει τε καὶ ἀμβλυώττει ἄνω καὶ κάτω τὰς δόξας μεταβάλλον, καὶ ἔοικεν αὖ νοῦν οὐκ ἔχοντι.
Ἔοικε γάρ.



[508e] Τοῦτο τοίνυν τὸ τὴν ἀλήθειαν παρέχον τοῖς γιγνωσκομένοις καὶ τῷ γιγνώσκοντι τὴν δύναμιν ἀποδιδὸν τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέαν φάθι εἶναι· αἰτίαν δ᾽ ἐπιστήμης οὖσαν καὶ ἀληθείας, ὡς γιγνωσκομένης μὲν διανοοῦ, οὕτω δὲ καλῶν ἀμφοτέρων ὄντων, γνώσεώς τε καὶ ἀληθείας, ἄλλο καὶ κάλλιον ἔτι τούτων ἡγούμενος αὐτὸ ὀρθῶς ἡγήσῃ· ἐπιστήμην [509a] δὲ καὶ ἀλήθειαν, ὥσπερ ἐκεῖ φῶς τε καὶ ὄψιν ἡλιοειδῆ μὲν νομίζειν ὀρθόν, ἥλιον δ᾽ ἡγεῖσθαι οὐκ ὀρθῶς ἔχει, οὕτω καὶ ἐνταῦθα ἀγαθοειδῆ μὲν νομίζειν ταῦτ᾽ ἀμφότερα ὀρθόν, ἀγαθὸν δὲ ἡγεῖσθαι ὁπότερον αὐτῶν οὐκ ὀρθόν, ἀλλ᾽ ἔτι μειζόνως τιμητέον τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἕξιν.
Ἀμήχανον κάλλος, ἔφη, λέγεις, εἰ ἐπιστήμην μὲν καὶ ἀλήθειαν παρέχει, αὐτὸ δ᾽ ὑπὲρ ταῦτα κάλλει ἐστίν· οὐ γὰρ δήπου σύ γε ἡδονὴν αὐτὸ λέγεις.






Εὐφήμει, ἦν δ᾽ ἐγώ· ἀλλ᾽ ὧδε μᾶλλον τὴν εἰκόνα αὐτοῦ ἔτι ἐπισκόπει.
[509b] Πῶς;

Τὸν ἥλιον τοῖς ὁρωμένοις οὐ μόνον οἶμαι τὴν τοῦ ὁρᾶσθαι δύναμιν παρέχειν φήσεις, ἀλλὰ καὶ τὴν γένεσιν καὶ αὔξην καὶ τροφήν, οὐ γένεσιν αὐτὸν ὄντα.
Πῶς γάρ;


Καὶ τοῖς γιγνωσκομένοις τοίνυν μὴ μόνον τὸ γιγνώσκεσθαι φάναι ὑπὸ τοῦ ἀγαθοῦ παρεῖναι, ἀλλὰ καὶ τὸ εἶναί τε καὶ τὴν οὐσίαν ὑπ᾽ ἐκείνου αὐτοῖς προσεῖναι, οὐκ οὐσίας ὄντος τοῦ ἀγαθοῦ, ἀλλ᾽ ἔτι ἐπέκεινα τῆς οὐσίας πρεσβείᾳ καὶ δυνάμει ὑπερέχοντος.
[509c] Καὶ ὁ Γλαύκων μάλα γελοίως, Ἄπολλον, ἔφη, δαιμονίας ὑπερβολῆς.


Σὺ γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, αἴτιος, ἀναγκάζων τὰ ἐμοὶ δοκοῦντα περὶ αὐτοῦ λέγειν.
Καὶ μηδαμῶς γ᾽, ἔφη, παύσῃ, εἰ μή τι, ἀλλὰ τὴν περὶ τὸν ἥλιον ὁμοιότητα αὖ διεξιών, εἴ πῃ ἀπολείπεις.




Ἀλλὰ μήν, εἶπον, συχνά γε ἀπολείπω.
Μηδὲ σμικρὸν τοίνυν, ἔφη, παραλίπῃς.

Οἶμαι μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πολύ· ὅμως δέ, ὅσα γ᾽ ἐν τῷ παρόντι δυνατόν, ἑκὼν οὐκ ἀπολείψω.
Μὴ γάρ, ἔφη.

[509d] Νόησον τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὥσπερ λέγομεν, δύο αὐτὼ εἶναι, καὶ βασιλεύειν τὸ μὲν νοητοῦ γένους τε καὶ τόπου, τὸ δ᾽ αὖ ὁρατοῦ, ἵνα μὴ οὐρανοῦ εἰπὼν δόξω σοι σοφίζεσθαι περὶ τὸ ὄνομα. ἀλλ᾽ οὖν ἔχεις ταῦτα διττὰ εἴδη, ὁρατόν, νοητόν;
Ἔχω.


Ὥσπερ τοίνυν γραμμὴν δίχα τετμημένην λαβὼν ἄνισα τμήματα, πάλιν τέμνε ἑκάτερον τὸ τμῆμα ἀνὰ τὸν αὐτὸν λόγον, τό τε τοῦ ὁρωμένου γένους καὶ τὸ τοῦ νοουμένου, καί σοι ἔσται σαφηνείᾳ καὶ ἀσαφείᾳ πρὸς ἄλληλα ἐν μὲν τῷ ὁρωμένῳ [509e] τὸ μὲν ἕτερον τμῆμα εἰκόνες — λέγω δὲ τὰς εἰκόνας πρῶτον [510a] μὲν τὰς σκιάς, ἔπειτα τὰ ἐν τοῖς ὕδασι φαντάσματα καὶ ἐν τοῖς ὅσα πυκνά τε καὶ λεῖα καὶ φανὰ συνέστηκεν, καὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον, εἰ κατανοεῖς.
Ἀλλὰ κατανοῶ.

Τὸ τοίνυν ἕτερον τίθει ᾧ τοῦτο ἔοικεν, τά τε περὶ ἡμᾶς ζῷς καὶ πᾶν τὸ φυτευτὸν καὶ τὸ σκευαστὸν ὅλον γένος.
Τίθημι, ἔφη.



Ἦ καὶ ἐθέλοις ἂν αὐτὸ φάναι, ἦν δ᾽ ἐγώ, διῃρῆσθαι ἀληθείᾳ τε καὶ μή, ὡς τὸ δοξαστὸν πρὸς τὸ γνωστόν, οὕτω τὸ ὁμοιωθὲν πρὸς τὸ ᾧ ὡμοιώθη;
[510b] Ἔγωγ᾽, ἔφη, καὶ μάλα.


Σκόπει δὴ αὖ καὶ τὴν τοῦ νοητοῦ τομὴν ᾗ τμητέον.
Πῇ;

Ἧι τὸ μὲν αὐτοῦ τοῖς τότε μιμηθεῖσιν ὡς εἰκόσιν χρωμένη ψυχὴ ζητεῖν ἀναγκάζεται ἐξ ὑποθέσεων, οὐκ ἐπ᾽ ἀρχὴν πορευομένη ἀλλ᾽ ἐπὶ τελευτήν, τὸ δ᾽ αὖ ἕτερον —τὸ ἐπ᾽ ἀρχὴν ἀνυπόθετον— ἐξ ὑποθέσεως ἰοῦσα καὶ ἄνευ τῶν περὶ ἐκεῖνο εἰκόνων, αὐτοῖς εἴδεσι δι᾽ αὐτῶν τὴν μέθοδον ποιουμένη.
Ταῦτ᾽, ἔφη, ἃ λέγεις, οὐχ ἱκανῶς ἔμαθον.





[510c] Ἀλλ᾽ αὖθις, ἦν δ᾽ ἐγώ· ῥᾷον γὰρ τούτων προειρημένων μαθήσῃ. οἶμαι γάρ σε εἰδέναι ὅτι οἱ περὶ τὰς γεωμετρίας τε καὶ λογισμοὺς καὶ τὰ τοιαῦτα πραγματευόμενοι, ὑποθέμενοι τό τε περιττὸν καὶ τὸ ἄρτιον καὶ τὰ σχήματα καὶ γωνιῶν τριττὰ εἴδη καὶ ἄλλα τούτων ἀδελφὰ καθ᾽ ἑκάστην μέθοδον, ταῦτα μὲν ὡς εἰδότες, ποιησάμενοι ὑποθέσεις αὐτά, οὐδένα λόγον οὔτε αὑτοῖς οὔτε ἄλλοις ἔτι ἀξιοῦσι περὶ αὐτῶν διδόναι [510d] ὡς παντὶ φανερῶν, ἐκ τούτων δ᾽ ἀρχόμενοι τὰ λοιπὰ ἤδη διεξιόντες τελευτῶσιν ὁμολογουμένως ἐπὶ τοῦτο οὗ ἂν ἐπὶ σκέψιν ὁρμήσωσι.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, τοῦτό γε οἶδα.


Οὐκοῦν καὶ ὅτι τοῖς ὁρωμένοις εἴδεσι προσχρῶνται καὶ τοὺς λόγους περὶ αὐτῶν ποιοῦνται, οὐ περὶ τούτων διανοούμενοι, ἀλλ᾽ ἐκείνων πέρι οἷς ταῦτα ἔοικε, τοῦ τετραγώνου αὐτοῦ ἕνεκα τοὺς λόγους ποιούμενοι καὶ διαμέτρου αὐτῆς, ἀλλ᾽ οὐ [510e] ταύτης ἣν γράφουσιν, καὶ τἆλλα οὕτως, αὐτὰ μὲν ταῦτα ἃ πλάττουσίν τε καὶ γράφουσιν, ὧν καὶ σκιαὶ καὶ ἐν ὕδασιν εἰκόνες εἰσίν, τούτοις μὲν ὡς εἰκόσιν αὖ χρώμενοι, ζητοῦντες [511a] δὲ αὐτὰ ἐκεῖνα ἰδεῖν ἃ οὐκ ἂν ἄλλως ἴδοι τις ἢ τῇ διανοίᾳ.
Ἀληθῆ, ἔφη, λέγεις.



Τοῦτο τοίνυν νοητὸν μὲν τὸ εἶδος ἔλεγον, ὑποθέσεσι δ᾽ ἀναγκαζομένην ψυχὴν χρῆσθαι περὶ τὴν ζήτησιν αὐτοῦ, οὐκ ἐπ᾽ ἀρχὴν ἰοῦσαν, ὡς οὐ δυναμένην τῶν ὑποθέσεων ἀνωτέρω ἐκβαίνειν, εἰκόσι δὲ χρωμένην αὐτοῖς τοῖς ὑπὸ τῶν κάτω ἀπεικασθεῖσιν καὶ ἐκείνοις πρὸς ἐκεῖνα ὡς ἐναργέσι δεδοξασμένοις τε καὶ τετιμημένοις.
[511b] Μανθάνω, ἔφη, ὅτι τὸ ὑπὸ ταῖς γεωμετρίαις τε καὶ ταῖς ταύτης ἀδελφαῖς τέχναις λέγεις.



Τὸ τοίνυν ἕτερον μάνθανε τμῆμα τοῦ νοητοῦ λέγοντά με τοῦτο οὗ αὐτὸς ὁ λόγος ἅπτεται τῇ τοῦ διαλέγεσθαι δυνάμει, τὰς ὑποθέσεις ποιούμενος οὐκ ἀρχὰς ἀλλὰ τῷ ὄντι ὑποθέσεις, οἷον ἐπιβάσεις τε καὶ ὁρμάς, ἵνα μέχρι τοῦ ἀνυποθέτου ἐπὶ τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν ἰών, ἁψάμενος αὐτῆς, πάλιν αὖ ἐχόμενος τῶν ἐκείνης ἐχομένων, οὕτως ἐπὶ τελευτὴν καταβαίνῃ, [511c] αἰσθητῷ παντάπασιν οὐδενὶ προσχρώμενος, ἀλλ᾽ εἴδεσιν αὐτοῖς δι᾽ αὐτῶν εἰς αὐτά, καὶ τελευτᾷ εἰς εἴδη.




Μανθάνω, ἔφη, ἱκανῶς μὲν οὔ —δοκεῖς γάρ μοι συχνὸν ἔργον λέγειν— ὅτι μέντοι βούλει διορίζειν σαφέστερον εἶναι τὸ ὑπὸ τῆς τοῦ διαλέγεσθαι ἐπιστήμης τοῦ ὄντος τε καὶ νοητοῦ θεωρούμενον ἢ τὸ ὑπὸ τῶν τεχνῶν καλουμένων, αἷς αἱ ὑποθέσεις ἀρχαὶ καὶ διανοίᾳ μὲν ἀναγκάζονται ἀλλὰ μὴ αἰσθήσεσιν αὐτὰ θεᾶσθαι οἱ θεώμενοι, διὰ δὲ τὸ μὴ ἐπ᾽ ἀρχὴν [511d] ἀνελθόντες σκοπεῖν ἀλλ᾽ ἐξ ὑποθέσεων, νοῦν οὐκ ἴσχειν περὶ αὐτὰ δοκοῦσί σοι, καίτοι νοητῶν ὄντων μετὰ ἀρχῆς. διάνοιαν δὲ καλεῖν μοι δοκεῖς τὴν τῶν γεωμετρικῶν τε καὶ τὴν τῶν τοιούτων ἕξιν ἀλλ᾽ οὐ νοῦν, ὡς μεταξύ τι δόξης τε καὶ νοῦ τὴν διάνοιαν οὖσαν.





Ἱκανώτατα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀπεδέξω. καί μοι ἐπὶ τοῖς τέτταρσι τμήμασι τέτταρα ταῦτα παθήματα ἐν τῇ ψυχῇ γιγνόμενα λαβέ, νόησιν μὲν ἐπὶ τῷ ἀνωτάτω, διάνοιαν [511e] δὲ ἐπὶ τῷ δευτέρῳ, τῷ τρίτῳ δὲ πίστιν ἀπόδος καὶ τῷ τελευταίῳ εἰκασίαν, καὶ τάξον αὐτὰ ἀνὰ λόγον, ὥσπερ ἐφ᾽ οἷς ἐστιν ἀληθείας μετέχει, οὕτω ταῦτα σαφηνείας ἡγησάμενος μετέχειν.

Μανθάνω, ἔφη, καὶ συγχωρῶ καὶ τάττω ὡς λέγεις.



Πολιτεία Βιβλίο Ε (449a-480a)

Αρετές των πραγματικών φιλοσόφων

[484a] Έτσι λοιπόν, Γλαύκων, ύστερ᾽ από μια τόσο μακριά εξέταση, μόλις και μετά βίας κατορθώσαμε να βρεθεί ποιοί είναι οι αληθινοί φιλόσοφοι και ποιοί όχι.
Ίσως να μην ήταν εύκολο να το βρούμε συντομότερα.

Δεν ήταν φαίνεται· εγώ όμως νομίζω πως ακόμη καλύτερα θα μπορούσε να δειχτεί η διαφορά τους, αν ήταν δυνατό να περιοριστούμε σ᾽ αυτό μονάχα και να μην είχαμε να καταπιαστούμε και με τόσα άλλα, για να δούμε τί διαφέρει η ζωή [484b] του δίκαιου ανθρώπου από του άδικου.
Τί μας μένει λοιπόν κατόπι;

Τί άλλο παρά το ακόλουθο: αφού φιλόσοφοι και είναι όσοι μπορούν να φτάσουν και να πιάσουν εκείνο που είναι παντοτινά και σ᾽ όλα του αναλλοίωτο, και όχι εκείνοι που στρέφονται και χάνονται γύρω στα πολλά και που τόσες παίρνουν αλλαγές, ποιοί τάχα από τους δυο πρέπει να γίνουνται κυβερνήτες της πολιτείας;
Πώς άραγε να εξετάσομε το ζήτημα, για να παραδεχτούμε το σωστότερο;

Εγώ λέγω πως πρέπει να διορίσομε φύλακές της εκείνους που θα ήταν ικανοί να φυλάξουν αμετάβλητους τους νόμους [484c] και τις ορισμένες διατάξεις της πολιτείας.
Σωστά.

Και είναι άραγε φανερό το ότι ο καλός φρουρός, για να φυλάξει κάτι, πρέπει να είναι οξύθωρος και όχι τυφλός;
Πώς δεν είναι φανερό;

Και νομίζεις τάχα πως δεν είναι τυφλοί όσοι δεν κατέχουν τη γνώση εκείνου που πραγματικά υπάρχει και δεν έχουν κανένα καθαρό παράδειγμά του στην ψυχή τους μέσα, ούτε μπορούν, σα ζωγράφοι, να έχουν μπρος στα μάτια τους το αληθινότατο πρότυπο που να στρέφουνται [484d] κι όλο να το κοιτάζουν όσο μπορεί με τη μεγαλύτερη προσοχή και ασφάλεια, έτσι που να βάζουν κι εδώ κάτω τους νόμους των για τα ωραία και τα δίκαια και τα αγαθά, αν χρειαστεί να νομοθετήσουν, και να φυλάγουν άγρυπνοι για να σώζουνται τα καλά νομοθετημένα;
Καμιά, μά την αλήθεια, μεγάλη διαφορά δεν έχουν από τους τυφλούς.

Αυτούς λοιπόν θα προτιμήσομε περισσότερο για φρουρούς ή εκείνους που γνωρίζουν το κάθε καθαυτό ον, κι ούτε στην εμπειρία είναι καθόλου κατώτεροι από τους άλλους ούτε υστερούν σε κανένα άλλο είδος αρετής;
Καθόλου βέβαια δεν θα είχε τον τόπο του να προτιμήσομε άλλους απ᾽ αυτούς, αν τουλάχιστο δεν υστερούν σε τίποτ᾽ άλλο· γιατί σ᾽ αυτό που είναι το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο, βέβαια θα τους ξεπερνούν.

[485a] Αυτό λοιπόν δεν έχομε τώρα να εξετάσομε: με ποιό τρόπο θα μπορεί να έχουν οι ίδιοι μαζί και εκείνα κι αυτά;
Βεβαιότατα.

Πρέπει λοιπόν, καθώς ελέγαμε και στην αρχή αυτής της συζήτησης, να μάθομε πρώτα πρώτα τα φυσικά γνωρίσματα αυτών των ανθρώπων· και υποθέτω, αν συμφωνήσομε αρκετά σ᾽ αυτό, δε θα δυσκολευτούμε να παραδεχτούμε πως μπορεί να έχουν οι ίδιοι κι αυτά τα προσόντα και πως δεν είναι ανάγκη να ζητούμε άλλους ηγεμόνες από αυτούς.
Πώς;

Ας πάρομε σα συμφωνημένο μεταξύ μας πως το κύριο χαρακτηριστικό του φιλοσόφου [485b] είναι ν᾽ αγαπά πάντα τη μάθηση που μπορεί να του φανερώσει κάτι από κείνη την αιώνια και αναλλοίωτη ουσία, που δεν γνωρίζει ούτε γένεση ούτε φθορά.
Συμφωνημένο αυτό.

Κι ακόμη πως την αγαπά ολόκληρη και δεν παρατιέται με τη θέλησή του από κανένα της μέρος, ούτε μικρότερο ούτε μεγαλύτερο ούτε σπουδαιότερο ούτε ταπεινότερο, απαράλλακτα όπως ελέγαμε πριν για τους εραστές και για τους φιλοδόξους.
Σωστά το λες.

Πρόσεξε τώρα ύστερ᾽ απ᾽ αυτό να δεις αν δεν είναι ανάγκη να έχουν [485c] από φυσικού τους και τούτο ακόμα αυτοί που θα πρέπει να είναι τέτοιοι όπως τους λέγαμε.
Το ποιό;

Το μίσος της ψευτιάς, που για κανένα λόγο δε θα ανέχουνται να μπαίνει με τη θέλησή τους μες στην ψυχή τους, αλλά να το αποστρέφουνται και να στρέγουν μόνο την αλήθεια.
Πολύ λογικό.

Όχι μόνο, φίλε μου, λογικό, αλλά και ανάγκη απόλυτη είναι ένας που φυσικά αφιερώνεται στον έρωτα ν᾽ αγαπά και το καθετί που έχει συγγένεια και σχέση με το αντικείμενο της αγάπης του.
Σωστά.

Και μπορείς να βρεις τίποτα που να συγγενεύει περισσότερο με τη σοφία από την αλήθεια;
Πώς θα μπορούσε;

Είναι λοιπόν δυνατό ποτέ η ίδια φύση ν᾽ αγαπά τη σοφία [485d] και την ψευτιά μαζί;
Ποτέ βέβαια.

Πρέπει λοιπόν ο πραγματικά φιλομαθής ευθύς από νέος να ορέγεται με όλη του τη δύναμη ολάκερη την αλήθεια.
Χωρίς καμιά αμφιβολία.

Ξέρουμε όμως πως, όταν οι επιθυμίες ενός ανθρώπου διευθύνουνται μ᾽ όλη τους τη σφοδρότητα σ᾽ ένα ορισμένο αντικείμενο, γίνονται ασθενέστερες για όλα τ᾽ άλλα, σαν ένα ρέμα που είναι γυρισμένο ολάκερο κατακεί.
Πώς να μη;

Εκείνος λοιπόν που όλες του οι επιθυμίες έχουν στραφεί προς τη μάθηση και το κάθε που έχει σχέση με αυτή, καμιάν άλλη ηδονή και απόλαυση, νομίζω, δε θα ζητά παρά μονάχα κι αποκλειστικά τις ψυχικές, και θα περιφρονεί τις υλικές του σώματος, αν δεν είναι με τ᾽ όνομα μόνο [485e] κι όχι πραγματικός φιλόσοφος.
Ανάγκη πάσα.

Ένας λοιπόν τέτοιος άνθρωπος δεν μπορεί παρά να είναι εγκρατής και καθόλου φιλοχρήματος· γιατί οι λόγοι που σπρώχνουν τους άλλους να κυνηγούν τα πλούτη και τις υπέρμετρες δαπάνες δε μπορεί να᾽ χουν καμιά πέραση γι᾽ αυτόν.
Έτσι είναι.

[486a] Ακόμη πρέπει να έχεις υπόψη σου και τούτο, όταν πρόκειται να ξεχωρίσεις την αληθινή φιλοσοφική φύση από την αντίθετή της.
Το ποιό;

Μήπως σε γελάσει κι έχει τίποτα το ταπεινό και το ανελεύθερο μέσα της· γιατί η μικρολογία είναι ολωσδιόλου ασυμβίβαστη με μια ψυχή που είναι προορισμένη να λαχταρά στο σύνολό τους τα θεία και τα ανθρώπινα πράγματα.
Έχεις δίκιο.

Μια λοιπόν διάνοια, προικισμένη με τέτοια μεγαλοπρέπεια και με την ικανότητα να οραματίζεται την αιωνιότητα του χρόνου και το σύνολο της ουσίας, νομίζεις πως μπορεί ποτέ να δίνει καμιά μεγάλη σημασία στην ανθρώπινη ζωή;
Αδύνατο.

[486b] Ώστε και το θάνατο θα τον θεωρεί σαν ένα φοβερό πράγμα ένας τέτοιος άνθρωπος;
Καθόλου βέβαια.

Μια δειλή και ανελεύθερη φύση, καθώς φαίνεται, δεν θα έχει σχέση με την αληθινή φιλοσοφία.
Δεν το νομίζω.

Τι λες; Αυτός που είναι κόσμιος και δεν αγαπά τα χρήματα και δεν είναι ανελεύθερος ούτε αλαζόνας ούτε δειλός, θα μπορούσε ποτέ να γίνει εντελώς ακατάστατος ή άδικος;
Δεν είναι δυνατόν.

Και ακόμα λοιπόν, όταν παρατηρείς μια ψυχή φιλοσοφική ή όχι, αμέσως θα εξετάσεις αν από νέα είναι δίκαιη και μειλίχια ή ακοινώνητη και εξαγριωμένη.
Βεβαιότατα.

[486c] Ούτ᾽ αυτό όμως θα παραλείψεις, υποθέτω.
Το ποιό;

Αν έχει γρήγορη αντίληψη να μαθαίνει εύκολα ή όχι· ή περιμένεις να βρίσκει κανείς αρκετή ευχαρίστηση σ᾽ ένα πράγμα που θα το έκανε με κόπους και με βάσανα και με ασήμαντη σχεδόν πρόοδο;
Δε μπορεί βέβαια να γίνει αυτό.

Τί δε; αν δεν μπορεί να κρατήσει τίποτε απ᾽ όσα μαθαίνει, γιατί δεν τον βοηθά η μνήμη του, θα είναι δυνατόν να γίνει ποτέ κάτοχος επιστήμης;
Και πώς;

Αν λοιπόν κοπιάζει χωρίς καμιά ωφέλεια, δε θ᾽ αναγκαστεί στο τέλος και τον εαυτό του να σιχαθεί και κάθε τέτοια ενασχόληση;
Πώς όχι;

[486d] Ώστε δεν μπορούμε να εγκρίνομε να καταταχθεί μέσα στους ικανούς για τη φιλοσοφία μια ψυχή που δεν είναι προικισμένη με μνήμη και με ισχυρή μάλιστα μνήμη.
Εξάπαντος.

Αλλά για μια φύση άμουση και αφιλόκαλη πού αλλού θα πούμε πως τραβά φυσικά παρά στην ασυμμετρία.
Πού αλλού βέβαια;

Νομίζεις όμως πως η αλήθεια έχει περισσότερη σχέση με τη συμμετρία ή την ασυμμετρία;
Με τη συμμετρία.

Πρέπει λοιπόν εκτός από τ᾽ άλλα να ζητούμε μια διάνοια προικισμένη από τη φύση έτσι που ν᾽ αγαπά τη συμμετρία και τη χάρη, και που η έμφυτη προδιάθεσή της θα την οδηγά εύκολα προς το καθαυτό ον.
Πώς όχι;

[486e] Αλλά στάσου· μήπως σου περνά κάπως η ιδέα πως όλες αυτές οι ιδιότητες που απαριθμήσαμε δεν είναι και συνέπεια η μία της άλλης και απαραίτητες για την ψυχή που πρόκειται να μεταλάβει, όσο παίρνει αρκετά, από το ον;
[487a] Και πολύ μάλιστα απαραίτητες.

Μπορείς λοιπόν να βρεις κανένα ψεγάδι σ᾽ ένα επιτήδευμα, που δε θα ήταν άξιο να το εξασκήσει κανείς ικανοποιητικά, αν δεν είναι από τη φύση προικισμένος με μνήμη, με ευμάθεια, με μεγαλοπρέπεια, με φιλοκαλία και δεν είναι συγγενής και φίλος της αλήθειας, της δικαιοσύνης, της ανδρείας, της σωφροσύνης;
Ούτε ο ίδιος ο Μώμος θα μπορούσε να του βρει κανένα ψεγάδι.

Αλλά όταν τελειοποιηθούν οι τέτοιοι με την εκπαίδευση και με την πείρα της ηλικίας, δε θ᾽ αναθέσεις λοιπόν σ᾽ αυτούς και μόνους την κυβέρνηση της πολιτείας;

Γιατί οι φιλόσοφοι αχρηστεύονται και μερικοί διαφθείρονται μέσα στις σύγχρονες πόλεις

[487b] Εδώ πήρε ο Αδείμαντος το λόγο και: Σωκράτη, είπε, όσο γι᾽ αυτά, κανείς βέβαια δε θα μπορούσε να σου φέρει αντίρρηση. Αλλά νά τί παθαίνουν όσοι ακούνε κάθε φορά αυτά που τώρα λες: νομίζουν ότι, επειδή δεν είναι αρκετά γυμνασμένοι να ερωτούν και ν᾽ αποκρίνουνται, παρασέρνονται λίγο λιγάκι από κάθε ερώτημα πάνω στη συζήτηση, κι από μικρό σε μικρό παραστράτημα, στο τέλος όταν μαζευτούν όλ᾽ αυτά τα μικρά, παρουσιάζεται ένα μεγαλότατο σφάλμα και ολωσδιόλου αντίθετο με όσα στην αρχή παραδέχουνταν, και όπως στο παιχνίδι των πεσσών τους μέτριους παίχτες τους κλείνουν στο τέλος οι ξεσκολισμένοι και δεν ξέρουν τί [487c] να σύρουν, έτσι κι αυτοί κλείνονται και δεν έχουν τί να πουν σ᾽ αυτό το άλλο είδος παιχνίδι, που δεν παίζεται με πεσσούς αλλά με λόγια· μ᾽ όλα ταύτα δεν παραδέχονται μέσα τους πως η αλήθεια είναι όπως εσύ την παρουσιάζεις· και το λέω αυτό σχετικά με την τωρινή μας συζήτηση· γιατί κανείς βέβαια δε θα μπορούσε να μην παραδεχτεί πως με τα λόγια δεν θα ήταν δυνατόν να σου φέρει αντίρρηση σε καθεμιά χωριστά ερώτησή σου, στην πραγματικότητα όμως βλέπομε πως όσοι επιδίδονται στη φιλοσοφία όχι μόνο στη νεότητά τους και απλώς για να συμπληρώσουν τη μόρφωσή τους, [487d] αλλά και κατόπι σ᾽ όλη τους τη ζωή εξακολουθούν να καταγίνουνται, οι περισσότεροι καταντούν ολωσδιόλου αλλόκοτοι, για να μην πω και τίποτα χειρότερο· και κείνοι πάλι που μεταξύ τους περνούν για καλύτεροι γίνονται ολότελα άχρηστοι στις πόλεις των, απ᾽ αυτήν ακριβώς την ενασχόληση που εσύ επαινείς.

Και νομίζεις άραγε, Αδείμαντε, πως έχουν άδικο όσοι το λένε αυτό;
Δεν ξέρω, θα μου έκανε όμως ευχαρίστηση ν᾽ ακούσω ποιά είναι η δική σου η ιδέα.

Θ᾽ ακούσεις λοιπόν πως όσο για μένα, μου φαίνεται να λένε την αλήθεια.
[487e] Πώς λοιπόν είναι σωστό να υποστηρίζεις πως δε θ᾽ απαλλαχτούν πριν από την κακή κατάντια τους οι πολιτείες, παρ᾽ αφού πάρουν στα χέρια τους την εξουσία οι φιλόσοφοι, που παραδεχόμαστε πως είναι ολότελα άχρηστοι γι᾽ αυτές;
Μου κάνεις μια ερώτηση που έχει ανάγκη να σου απαντήσω με μια παραβολή.

Μα εσύ, νομίζω, δε συνηθίζεις να μιλάς με παραβολές.

Πολύ καλά· με κοροϊδεύεις, βλέπω, τώρα, αφού μ᾽ έριξες μες σ᾽ ένα τόσο [488a] δυσκολοαπόδεικτο ζήτημα· άκουσε οπωσδήποτε την παρομοίωσή μου, για να δεις ακόμα καλύτερα πόσο λίγο επιδέξιος είμαι σ᾽ αυτό το είδος. Αυτό, λέγω, που παθαίνουν οι ξεχωριστοί εκείνοι άνθρωποι από τις πόλεις των είναι τόσο βαρύ, που δεν υπάρχει κανένα άλλο πάθημα να το συγκρίνεις και για να δώσει την εικόνα του ένας που θα αναλάβει και την απολογία τους πρέπει να την συνθέσει από πολλά πράγματα, όπως κάνουν οι ζωγράφοι που ζωγραφίζουν τους τραγελάφους και τα παρόμοια. Φαντάσου λοιπόν το ίδιο να γίνεται με ένα ή με περισσότερα πλοία: ο καραβοκύρης πρώτα να είναι πιο σωματώδης και [488b] πιο δυνατός απ᾽ όλους που είναι μες στο καράβι, μα να είναι μαζί και κάπως κουφός, να μη βλέπει και πολύ καλά και να μην καταλαβαίνει και πάρα πολλά πράγματα από τη ναυτική τέχνη· οι ναύτες να μαλώνουν μεταξύ τους για την κυβέρνηση του πλοίου και να έχει ο καθένας την αξίωση να την πάρει αυτός απάνω του, χωρίς ποτέ του να έχει μάθει την τέχνη κι ούτε να μπορεί να πει μήτε με ποιό δάσκαλο μήτε ποιόν καιρό την έμαθε, αλλά μάλιστα και να υποστηρίζει πως αυτό δεν είναι πράγμα που διδάσκεται, κι αν κανείς λέει το εναντίον, να είναι έτοιμοι να τον κομματιάσουν· φαντάσου τους ακόμα να κρέμουνται όλοι τους [488c] απάνω στον καραβοκύρη και να τον παρακαλούν και να κάνουν το παν για να τους δώσει στο χέρι το τιμόνι, κι αν δεν το επιτύχουν και προτιμηθούν άλλοι, να τους σκοτώνουν και να τους ρίχτουν στη θάλασσα, έπειτα να μεθύσουν τον καλό μας τον καραβοκύρη ή να τον ποτίσουν με κανένα ναρκωτικό ή να τον ξεφορτωθούν με όποιον άλλο τρόπο και τότε πια να γίνουν αυτοί κύριοι του καραβιού, να ριχτούν στις προμήθειές του και να το στρώσουν στο φαγοπότι και στο γλέντι, ενώ το καράβι θα πηγαίνει όπως φαντάζεται πια κανείς πως θα πηγαίνει· κι εκτός απ᾽ αυτά, [488d] να επαινούν και να ονομάζουν άξιο ναυτικό και κυβερνήτη και έμπειρο σ᾽ όλα τα ζητήματα της τέχνης εκείνον που τα καταφέρνει μια χαρά να τους βοηθήσει να πάρουν με το καλό ή με το κακό τη διοίκηση από τα χέρια του καραβοκύρη, ενώ κάθε άλλον που δεν είναι τέτοιος τον κατηγορούν γι᾽ άχρηστο, χωρίς να είναι σε θέση να καταλάβουν πως ο αληθινός κυβερνήτης πρέπει να το᾽ χει δουλειά του να ξέρει τα γυρίσματα της χρονιάς, τις ώρες και τις εποχές, τον ουρανό, τ᾽ άστρα, τους ανέμους και ό,τι άλλο σχετίζεται με την τέχνη, αν πρόκειται να είναι στ᾽ αλήθεια κυβερνήτης του καραβιού· πώς όμως θα το κυβερνήσει, [488e] είτε θέλουν είτε δεν θέλουν μερικοί από το πλήρωμα, αυτό νομίζουν πως δεν χρειάζεται καμιά ιδιαίτερη μάθηση ή τέχνη που να μπορεί να την αποκτήσει κανείς εκτός από την καθαυτό κυβερνητική· σ᾽ ένα λοιπόν καράβι που συμβαίνουν όλ᾽ αυτά και βρίσκονται σ᾽ αυτή την κατάσταση τα πληρώματα, ποιάν ιδέα νομίζεις πως θα είχαν οι ναύτες για έναν αληθινό κυβερνήτη; [489a] δε θα τον ονόμαζαν πραγματικά μωρολόγο άνθρωπο και μετεωροσκόπο και άχρηστο γι᾽ αυτούς;
Βεβαιότατα, είπε ο Αδείμαντος.

Δεν πιστεύω λοιπόν πως είναι ανάγκη να επιμείνω περισσότερο στην παρομοίωσή μου, για να δεις πως μοιάζει απαράλλαχτα με τη διάθεση που έχουν οι πόλεις απέναντι στους αληθινούς φιλοσόφους, γιατί και μόνος σου καταλαβαίνεις βέβαια αυτό που θέλω να πω.
Και πολύ μάλιστα.

Εξήγησε λοιπόν πρώτα αυτή την παρομοίωση σε κείνον που παραξενεύεται γιατί δεν έχουν καμιά υπόληψη οι φιλόσοφοι μέσα στις πολιτείες και προσπάθησε να τον πείσεις πως θα ήταν πολύ πιο παράξενο [489b] αν τους είχαν σε τιμή.
Μάλιστα, θα το κάμω.

Και πως έχει λοιπόν δίκιο να λέει πως είναι άχρηστοι για τους πολλούς αυτοί που πραγματικά ξεχωρίζουν ανάμεσα στους φιλοσόφους· μπάσε τους όμως και μες στο κεφάλι τους πως υπεύθυνοι για την αχρηστία τους δεν είναι οι ξεχωριστοί αυτοί φιλόσοφοι, αλλά εκείνοι που δεν τους χρησιμοποιούν. Γιατί δεν είναι πράγμα φυσικό να παρακαλεί ο κυβερνήτης τους ναύτες να τον κάμουν αρχηγό τους, ούτε οι σοφοί να πηγαίνουν στις πόρτες των πλουσίων και να τους παρακαλούν· είναι γελασμένος εκείνος που το είπε αυτό το αστείο, ενώ η αλήθεια είναι, είτε πλούσιος είτε φτωχός αρρωστήσει, [489c] αυτός να πηγαίνει στους γιατρούς, και όσοι έχουν ανάγκη από έναν άλλο για να κυβερνηθούν να πηγαίνουν στους ικανούς να κυβερνήσουν και όχι ο άρχοντας που αληθινά αξίζει αυτό το όνομα να παρακαλεί τους άλλους να δεχτούν να τους διοικήσει. Όπως όμως είναι τώρα τα πράματα, δε θα γελαστείς αν παρομοιάσεις τους σημερινούς πολιτικούς άρχοντες με τους ναύτες που λέγαμε κι αυτούς που τους έλεγαν φλύαρους, μετεωροσκόπους και άχρηστους, με αληθινούς κυβερνήτες.
Πολύ σωστά.

Μέσα λοιπόν σε μια τέτοια κατάσταση και μέσα σε τέτοιους ανθρώπους καθόλου εύκολο δεν είναι να έχει καμιά πέραση το καλύτερο επάγγελμα από μέρους εκείνων που ακολουθούν ολωσδιόλου αντίθετο δρόμο· [489d] κι οι μεγαλύτερες και χειρότερες συκοφαντίες που ακούει η φιλοσοφία τις χρωστά σε κείνους που λένε πως έχουν τάχα επάγγελμά τους τη φιλοσοφία και που δίνουν αφορμή σε κείνον τον κατήγορό της να λέει πως οι περισσότεροι που καταγίνονται μ᾽ αυτήν είναι πανάθλιοι, και οι καλύτεροι μεταξύ τους άχρηστοι, πράγμα που κι εγώ συμφώνησα μαζί σου να το παραδεχτώ. Ή όχι;
Μάλιστα.

Δεν αναπτύξαμε λοιπόν την αιτία της αχρηστίας των αληθινών φιλοσόφων;
Και πολύ αρκετά.

Θέλεις λοιπόν τώρα να εξετάσομε και γιατί αναγκαστικά οι περισσότεροί τους είναι πανάθλιοι και ν᾽ αποδείξουμε, [489e] αν μπορέσουμε, πως ούτε γι᾽ αυτό δεν είναι υπεύθυνη η φιλοσοφία;
Και βέβαια θέλω.

Ας γυρίσουμε λοιπόν εκεί που εκάναμε λόγο για τα φυσικά προτερήματα, κι ας ξαναθυμηθούμε να πούμε και ν᾽ ακούσομε πώς λέγαμε ότι πρέπει να είναι προικισμένος από τη φύση ο πραγματικά [490a] τέλειος άνθρωπος. Μπροστά μπροστά απ᾽ όλα πήγαινε γι᾽ αυτόν, αν το θυμάσαι, η αλήθεια, που παντού και πάντα έπρεπε να την κυνηγά καταπόδι, γιατί αλλιώς θα ήταν ένας μωρόσοφος και ψευτοπερήφανος που δε θα είχε καμιά σχέση με την αληθινή φιλοσοφία.
Ναι, αυτό είναι που λέγαμε.

Σ᾽ αυτό όμως ίσα ίσα επάνω, δεν υπάρχει σήμερα η πιο μεγάλη και παράδοξη διαφορά με τη δική μας αντίληψη;
Χωρίς αμφιβολία.

Δε θα ήταν όμως με το μέτρο ικανοποιητική η δική μας απολογία, αν λέγαμε πως ο πραγματικός φίλος της σοφίας είναι πλασμένος από τη φύση να βάζει όλα τα δυνατά του για να φτάσει το καθαυτό ον και δε [490b] σταματά στα πράματα που τα παίρνει για πολλά η δοξασία, αλλά τραβά πάντα ίσα στο σκοπό του, χωρίς τίποτα να μπορεί να στομώσει το ζήλο του ούτε να μαράνει τον έρωτά του, πριν να ενωθεί με τη φύση τού κάθε καθαυτό όντος μ᾽ κείνο το μέρος της ψυχής του που, επειδή συγγενεύουν μαζί, τού ταιριάζει αυτή η ένωση κι αφού το πλησιάσει και σμίξει πραγματικά με το πραγματικό το ον, και γεννήσει νου και αλήθεια, τότε πια αποκτά την αληθινή γνώση, τότε πια αρχίζει αληθινά να ζει και να τρέφεται κι έτσι τελειώνουν γι᾽ αυτόν οι πόνοι της γέννας, όχι όμως πριν;
Δε θα μπορούσαμε πραγματικώς να τους απολογηθούμε καλύτερα.

Τί λοιπόν; θα μπορεί ποτέ ένας τέτοιος ν᾽ αγαπά το ψέμα ή ολωσδιόλου το εναντίον θα το μισεί;
[490c] Θα το μισεί.

Κι αφού έτσι σύρει πρώτη το χορό η αλήθεια, δεν μπορεί ποτέ, υποθέτω, να πούμε πως θ᾽ ακολουθούν πίσω της σωρός οι κακίες.
Πώς είναι δυνατό;

Μα απεναντίας, άκακο και δίκαιο ήθος, που θα τ᾽ ακολουθά και η σωφροσύνη.
Σωστά.

Αλλά τίς η ανάγκη να πιάνουμε πάλι εξαρχής να παρατάξουμε στο χορό τις αρετές της φιλοσοφικής φύσης; Γιατί θυμάσαι βέβαια πως μείναμε σύμφωνοι να παραδεχτούμε σαν απαραίτητες ιδιότητές της την αντρεία, τη μεγαλοπρέπεια, την ευμάθεια, τη μνήμη· και σ᾽ αυτά απάνω μάς διέκοψες εσύ, Αδείμαντε, λέγοντας πως ο καθένας βέβαια [490d] θ᾽ αναγκαζόταν να συμφωνήσει σ᾽ αυτά μαζί μας, αν άφηνε όμως τα λόγια κι εγύριζε τα μάτια σ᾽ αυτούς που κάναμε λόγο, θα μπορούσε να πει πως βλέπει άλλους απ᾽ αυτούς άχρηστους και τους περισσότερούς των γεμάτους από κάθε κακία και πονηρία· κι εμείς εξετάζοντας την αφορμή της κατηγορίας, εφτάσαμε τώρα σ᾽ αυτό: να δούμε για ποιό τάχα λόγο οι περισσότεροι φιλόσοφοι είναι κακοί, και γι᾽ αυτό είναι που αναγκαστήκαμε πάλι να ξαναγυρίσουμε στη φύση των αληθινών φιλοσόφων και να την ορίσουμε.
[490e] Πραγματικώς, αυτό έγινε.
Αυτή λοιπόν τη φύση πρέπει να δούμε τώρα πώς διαφθείρεται μέσα στους περισσότερους και μονάχα γλιτώνει από τη διαφθορά ένα μικρό της μέρος, αυτοί δα που τους λένε όχι πονηρούς, αλλά άχρηστους· κι ύστερ᾽ [491a] απ᾽ αυτό να εξετάσομε και τη φύση εκείνων που μιμούνται τους πραγματικούς φιλοσόφους, τί λογής είναι η ψυχή των και σφετερίζονται ένα επάγγελμα ανώτερο από τις δυνάμεις των και που δεν τους αξίζει, κι έτσι πέφτοντας σε μύρια ατοπήματα γίνονται αφορμή να δυσφημίζεται γενικώς και απ᾽ όλους, καθώς λες, η φιλοσοφία.
Και ποιές είναι οι αφορμές αυτής της διαφθοράς;

Εγώ θα προσπαθήσω, αν σταθώ ικανός, να σου τις αναπτύξω. Σ᾽ αυτό όμως θα μείνει, υποθέτω, σύμφωνος ο καθένας μαζί μας, πως μια τέτοια φύση που θα έχει όλ᾽ αυτά τα προσόντα που της ορίσαμε τώρα δα, αν πρόκειται [491b] να γίνει τέλειος φιλόσοφος, πολύ σπάνια παρουσιάζεται ανάμεσα στους ανθρώπους και σε πολύ μικρό αριθμό· ή δεν το παραδέχεσαι;
Και πολύ μάλιστα.

Κι αυτές πάλι οι λίγες πρόσεξε σε τί πολλούς και μεγάλους κινδύνους καταστροφής είναι εκτεθειμένες.
Σε ποιούς;

Εκείνο που θα σου φανεί το πιο παράξενο ν᾽ ακούσεις είναι πως καθεμιά από τις ιδιότητες της φιλοσοφικής φύσης που επαινέσαμε διαφθείρει την ψυχή που τις έχει και την αποσπά από τη φιλοσοφία· η αντρεία λέγω και η σωφροσύνη και όλα τ᾽ άλλα που αναφέραμε.
Πολύ παράξενο, αλήθεια, να τ᾽ ακούσει κανείς.

[491c] Μ᾽ ακόμα κι όλα τ᾽ άλλα τ᾽ αγαθά που λένε τη διαφθείρουν και την αποσπούν, η εμορφιά, τα πλούτη, η σωματική δύναμη, οι δυνατές συγγένειες μες στην πόλη και όλα τα παρόμοια· γιατί απ᾽ αυτά έχεις τον τύπο να καταλάβεις τί εννοώ γενικά.
Τον έχω, μα πολύ ευχαρίστως θα ήθελα να μου το εξηγούσες καλύτερα.

Κράτησε λοιπόν καλά αυτή τη γενική αρχή και δε θα σου φανούν καθόλου παράδοξα αυτά που σου είπα πριν αλλά απεναντίας φυσικότατα και αυταπόδεικτα.
Πώς το εννοείς αυτό;

[491d] Όλοι λέγαμε πως κάθε σπέρμα είτε φυτού είτε ζώου που δεν ήθελε τύχει την κατάλληλη τροφή του ή το κατάλληλο έδαφος και κλίμα, όσο περισσότερη δύναμη έχει τόσο και περισσότερο του είναι απαραίτητοι οι κατάλληλοι όροι που χρειάζεται για την ανάπτυξή του, γιατί το κακό είναι βέβαια πιο ενάντιο στο αγαθό παρά στο μη αγαθό.
Πώς όχι;

Έχει λοιπόν το λόγο του το ότι μια καλή φύση επηρεάζεται από τους μη ευνοϊκούς όρους περισσότερο από μια κακή.
Έχει πραγματικώς.

[491e] Δεν μπορούμε λοιπόν, Αδείμαντε, να βεβαιώσουμε κατά τον ίδιο τρόπο πως, όταν οι καλύτερα προικισμένες από τη φύση ψυχές λάχουν κακή διαπαιδαγώγηση, καταντούν κι οι πιο χειρότερες; ή παραδέχεσαι πως τα μεγάλα αδικήματα και η άκρατη πονηρία φυτρώνουν περισσότερο από τις πρόστυχες και όχι από τις γενναιότερες εκείνες φύσεις που τις διέφθειρε η κακή ανατροφή, ενώ μια αρρωστιάρικη φύση δεν μπορεί να γίνει αιτία ούτε μεγάλων αγαθών ούτε μεγάλων κακών;
Όχι, αλλά κι εγώ παραδέχομαι.

[492a] Έτσι λοιπόν κι η αληθινή φιλοσοφική φύση, καθώς εμείς την ορίσαμε, αν, υποθέτω, λάχει την ανατροφή που της χρειάζεται, δεν μπορεί παρά με τον καιρό όσο μεγαλώνει να φτάσει στη μεγαλύτερη τελειότητα, όταν όμως σπέρνεται και φυτρώνει στ᾽ ακατάλληλο έδαφος, θα καταντήσει σε ολωσδιόλου το αντίθετο, αν δεν τύχει κανείς θεός να τη βοηθήσει. Ή πιστεύεις και συ, όπως οι περισσότεροι, πως υπάρχουν κάποιοι νέοι που διαφθείρονται από κάποιους σοφιστές ή πώς υπάρχουν κάποιοι ιδιωτικοί σοφιστές που διαφθείρουν σε μεγάλο οπωσδήποτε βαθμό τους νέους, και όχι ότι αυτοί ίσα ίσα που τα λέγουν αυτά είναι οι μεγαλύτεροι [492b] σοφιστές και μορφώνουν στην εντέλεια και τους καταντούν όπως τους θέλουν και νέους και γέρους και άντρες και γυναίκες;
Και πού το κάνουν αυτό;

Εκεί που μαζεύουνται σωρός όλοι μαζί στις συνεδριάσεις του λαού ή στα δικαστήρια ή στα θέατρα ή στα στρατόπεδα ή σε καμιά άλλη κοινή σύναξη του πλήθους και με πολύ θόρυβο άλλοτε αποδοκιμάζουν τους λόγους και τις πράξεις κι άλλοτε επαινούν, υπερβολικά και στη μια και στην άλλη περίσταση, και ξεφωνίζουν και χειροκροτούν, ενώ μαζί [492c] μ᾽ αυτούς κι οι πέτρες κι ο τόπος γύρω όπου κάθονται αντιλαλεί διπλάσια από τις αποδοκιμασίες ή τους επαίνους των· μέσα λοιπόν σ᾽ ένα τέτοιο πανηγύρι, πώς να βαστάξει, που λέει ο λόγος, η καρδιά ενός νέου, ή ποιά ατομική του εκπαίδευση θα μπορέσει να ανθέξει και να μην την πάρει το ρέμα, κάτω από την τέτοια πλημμύρα του ψόγου ή του επαίνου, κι όπου την πάει; και δε θ᾽ αναγκαστεί κι ο ίδιος να συμμεριστεί τις αντιλήψεις των για τα καλά και τα κακά, να συμμορφωθεί με την όλη τους διαγωγή και στο τέλος να γίνει όμοιος κι απαράλλαχτος μαζί τους;
[492d] Ανάγκη πάσα αυτό, Σωκράτη, να γίνει.

Και όμως ακόμα δεν αναφέραμε τη μεγαλύτερη ανάγκη.
Ποιά;

Εκείνην που, όταν δεν κατορθώσουν να πείσουν με τα λόγια τους, την επιβάλλουν με τα έργα αυτοί οι περίφημοι σοφιστές και διδάσκαλοι. Ή δεν ξέρεις πως όποιος δεν συμμορφώνεται με τις επιθυμίες των, τον τιμωρούν με στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, με χρηματικά πρόστιμα και με θάνατο;
Το ξέρω και πολύ καλά μάλιστα.

Ποιός λοιπόν σοφιστής νομίζεις ή ποιά άλλη ιδιωτική διδασκαλία, τραβώντας τον ενάντιο δρόμο, θα μπορούσε να τους νικήσει αυτούς;
[492e] Κανένας, πιστεύω.

Πραγματικώς, και μωρία μάλιστα μεγάλη θα ήταν και να το δοκιμάσει καν. Γιατί ούτε υπάρχει ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρξει ίσως ποτέ μια φύση που να πάρει ως προς την αρετή μια μόρφωση αλλιώτικη από κείνη που επιβάλλουν αυτοί· και λέγω μια φύση ανθρώπινη, φίλε μου· γιατί τη θεϊκή, όπως λέει κι η παροιμία, την εξαιρούμε από το λόγο· και πρέπει καλά να ξέρεις πως, αν μέσα σε τέτοια κατάσταση που βρίσκονται οι σημερινές πολιτείες σωθεί τίποτα [493a] και γίνει ό,τι πρέπει να γίνει, θα μπορούσαμε να λέμε μ᾽ όλα μας τα δίκια πως τη σωτηρία του τη χρωστά σε κάποια θεϊκιά μοίρα.
Αυτή είναι η δική μου η ιδέα.

Μα κι αυτή την ιδέα να έχεις ακόμα.
Ποιά;

Όλοι αυτοί οι ιδιωτικοί με μισθό διδάσκαλοι, που τους ονομάζει ο λαός σοφιστές και αντιτέχνους του, δεν κάνουν άλλο παρά να διδάσκουν τα ίδια δόγματα που ακολουθά και ο όχλος στις συγκεντρώσεις του κι αυτό είναι που το λένε σοφία· το ίδιο δηλαδή πράγμα, όπως ένας άνθρωπος να σπούδαζε προσεκτικά τα ένστικτα και τις ορέξεις ενός μεγάλου και δυνατού και καλοτρεφούμενου ζώου [493b] και να᾽ ξερε πότε και πώς να το πλησιάζει, πότε κι από τί αγριεύει ή μερώνει, ποιές φωνές συνηθίζει να βγάζει σε τούτη ή στην άλλη περίσταση, και αφού τα μάθει όλ᾽ αυτά με τον καιρό και τη συνήθεια, να τ᾽ ονομάσει αυτό σοφία και να το συστηματοποιήσει σαν τέχνη που ν᾽ αρχίσει να τη διδάσκει, χωρίς να γνωρίζει αληθινά ποιό απ᾽ αυτά τα δόγματα και τις επιθυμίες είναι ωραίο ή άσχημο, [493c] καλό ή κακό, δίκαιο ή άδικο, αλλ᾽ όλ᾽ αυτά να τα ονομάζει σύμφωνα με τις αντιλήψεις του μεγάλου ζώου, καλά όσα το ευχαριστούν, κακά όσα το εξαγριώνουν και δίκαια όσα ικανοποιούν τις φυσικές του ανάγκες χωρίς καμιάν άλλη διάκριση, γιατί ούτε ο ίδιος έχει ποτέ καταλάβει ούτε σε άλλον είναι σε θέση να δείξει ποιά πραγματική διαφορά υπάρχει ανάμεσα στη φυσική ανάγκη και στο αγαθό. Ένας τέτοιος λοιπόν διδάσκαλος, πε μου να ζεις, δε θα σου φαίνονταν αλλόκοτος;
Βεβαιότατα.

Και νομίζεις τάχα πως διαφέρει καθόλου απ᾽ αυτόν εκείνος που το νομίζει σοφία να έχει μάθει τις ορέξεις και τις επιθυμίες [493d] των πολλών στις δημόσιές των συναθροίσεις, είτε για ζωγραφική πρόκειται είτε για μουσική είτε για πολιτική; Γιατ᾽ είναι φανερό πως αν κανείς αποφασίσει να επιδείξει σε καμιά τέτοια συνάθροιση ή κανένα ποίημα ή άλλο έργο του ή τους παρουσιάσει κανένα σχέδιο κοινής ωφελείας και αναγκαστεί να εξαρτήσει την επιτυχία του από την κρίση του πλήθους, σιδερένια ανάγκη, που λέει ο λόγος, θα του επιβάλει να συμμορφωθεί σε όλα με ό,τι αρέσουν και εγκρίνουν εκείνοι. Άκουσες όμως ως τώρα κανέναν από αυτούς να αποδείχνει με επιχειρήματα που να μην είναι καταγέλαστα ότι αυτά που εκτιμά ως ωραία και καλά είναι και πραγματικώς τέτοια;
[493e] Όχι κι ούτε πιστεύω ν᾽ ακούσω.

Αφού λοιπόν βάλεις όλ᾽ αυτά στο νου σου, σκέψου και τούτο: το καθαυτό ωραίο και όχι τα πολλά ωραία, ή το κάθε καθαυτό πράγμα και [494a] όχι τα πολλά, είναι δυνατό να το ανεχτεί το πλήθος και να το παραδεχτεί πως υπάρχει;
Κάθε άλλο.

Ώστε λοιπόν δεν μπορεί ποτέ να είναι φιλόσοφος ο πολύς λαός.
Όχι, δεν μπορεί.

Ανάγκη λοιπόν όσοι καταγίνονται με τη φιλοσοφία να κατηγορούνται απ᾽ αυτόν.
Αναγκαστικά.

Μα κι απ᾽ αυτούς τους ιδιωτικούς διδασκάλους που βρίσκονται σε στενές σχέσεις με τον όχλο και επιθυμούν να τα᾽ χουν καλά μαζί του.
Αυτό είναι φανερό.

Ύστερα λοιπόν απ᾽ όλ᾽ αυτά βλέπεις καμιά ελπίδα σωτηρίας για την πραγματικά φιλοσοφική φύση, ώστε να επιμένει σταθερά στο έργο της και να το βγάλει πέρα ως το τέλος; Και κρίνε το μόνος σου [494b] απ᾽ όσα είπαμε πριν· γιατί έχουμε παραδεχτεί πως ο αληθινός φιλόσοφος πρέπει να είναι προικισμένος από τη φύση με ευμάθεια, αντρεία, μνήμη και μεγαλοπρέπεια.
Ναι.

Δε θα᾽ ναι λοιπόν ένας τέτοιος ευθύς από την παιδική του ηλικία πρώτος μες στους συνομηλίκους του, αν τύχει μάλιστα και το σώμα του είναι παρόμοιο με την ψυχή;
Και πώς να μην είναι;

Όταν λοιπόν φτάσει σε ώριμη ηλικία, θα προθυμοποιηθούν βέβαια όλοι, και συγγενείς του και συμπολίτες, να τον χρησιμοποιήσουν για τα δικά τους τα συμφέροντα.
Πώς όχι;

[494c] Θ᾽ αρχίσουν λοιπόν να πέφτουν εμπρός του και να τον παρακαλούν και να τον περιποιούνται, για να προκαταλάβουν και να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους με τις κολακείες των τη δύναμη που θ᾽ αποκτήσει μια μέρα.
Αυτό πραγματικώς συνηθίζει να γίνεται.

Τί νομίζεις λοιπόν πως θα κάμει ένας τέτοιος, αν τύχει μάλιστα να είναι από μεγάλη πόλη και ο ίδιος μες σ᾽ αυτή πλούσιος και καλογεννημένος κι ακόμα έμορφος και μ᾽ επιβλητικό παρουσιαστικό; Δε θα γεμίσει με τις πιο παράλογες ελπίδες, ως και να φαντάζεται πως θα είναι ικανός να διοικήσει και Έλληνες και βαρβάρους [494d] και μ᾽ αυτές τις τρελές ιδέες του μεγαλείου να παραφουσκώνει γεμάτος από καμάρι και κούφια έπαρση, άδειος όμως από νου;
Και βέβαια αυτό θα πάθει.

Αν λοιπόν, εκεί που βρίσκεται σε τέτοιες διαθέσεις, τον πλησιάσει κανείς έμορφα έμορφα και του δώσει να καταλάβει την αλήθεια, πως δεν έχει νου στο κεφάλι του, του χρειάζεται όμως, μα πως αυτό το πράγμα χρειάζεται να δουλέψει κανείς για να τ᾽ αποχτήσει, νομίζεις άραγε πως είναι εύκολο να τον ακούσει μες στα τόσα κακά που βρίσκεται;
Κάθε άλλο βέβαια.

Αν όμως βρεθεί οπωσδήποτε ένας, που χάρη στην καλή του φύση και στη συγγένεια πὄχουν μ᾽ αυτήν [494e] εκείνα τα λόγια, έρθει σε συναίσθηση κι αρχίζει να λυγίζει και να τον τραβά η φιλοσοφία, τί νομίζουμε πως θα κάνουν εκείνοι που πιστεύουν πως χάνουν έτσι την εκμετάλλευση και τη φιλία του; Δε θα βάλουν το παν σε ενέργεια, και λόγους και έργα, για να τον καταφέρουν να μην πεισθεί, και δε θα τα βάλουν σύγκαιρα και με κείνον που ζήτησε να τον παρασύρει για να μην το πετύχει μ᾽ όλα τα μέσα που διαθέτουν, και με ιδιωτικές επιβουλές και με δημόσιους δικαστικούς αγώνες;
[495a] Αυτό θα γίνει χωρίς άλλο.

Μπορεί λοιπόν ποτέ να επιδοθεί ένας τέτοιος στη φιλοσοφία;
Δεν το πολυπιστεύω.

Βλέπεις λοιπόν πως δεν είχαμε άδικο να λέμε ότι και αυτά τα συστατικά της φιλοσοφικής φύσης, όταν αναπτυχθούν μες σε κακή ανατροφή, γίνονται τρόπον τινά αφορμή να ξεπέσει από τον προορισμό του, καθώς κι αυτά που λένε αγαθά, τα πλούτη κι όλη η παρόμοια σοδειά;
Καθόλου άδικο πραγματικώς δεν είχαμε, απεναντίας.

Μ᾽ αυτόν λοιπόν τον τρόπο, αγαπητέ μου, διαφθείρονται και χάνονται [495b] τόσοι και τόσοι από τις άριστες εκείνες φύσεις τις προορισμένες για το άριστο επάγγελμα, που κι αλλιώς είναι τόσο σπάνιες, όπως εμείς παραδεχόμαστε· απ᾽ αυτούς βγαίνουν οι άνθρωποι που προξενούν τα μεγαλύτερα κακά και στις πόλεις και στους ιδιώτες, μα και τα μεγαλύτερα πάλι καλά, αν έτσι τύχει να τους φέρει το ρέμα· μια μικρή κι ασήμαντη φύση ποτέ δεν κάνει τίποτε μεγάλο, ούτε σε ιδιώτη ούτε σε πόλη.
Σωστότατα.

Αυτοί λοιπόν που ήταν οι καθαυτό γεννημένοι για τη φιλοσοφία, [495c] μια που έτσι την παρατήσουν έρημη και παραπονεμένη στη μέση, κι ίδιοι ζουν μια ζωή που δεν τους ταιριάζει κι όχι αληθινή, και κείνην αφήνουν ορφανή κι απροστάτευτη, για να μπουν και να της πατήσουν το σπίτι άλλοι ανάξιοι και να την κατεξευτελίσουν και να της κολλήσουν τέτοιες ντροπές, ώστε να᾽ χουν δίκιο όσοι της ψάλλουν εκείνα που λες εσύ πως της ψάλλουν: ότι από κείνους που την ακολουθούν, άλλοι δεν είναι άξιοι για τίποτα κι οι περισσότεροι άξιοι για πολλά και μεγάλα κακά.
Αυτά είναι πραγματικώς που λένε.

Και δεν έχουν διόλου άδικο· γιατί όταν δουν άλλοι άνθρωποι κενή αυτή τη θέση, την τόσο ζηλευτή με τα λαμπρά [495d] ονόματα και τα στολίδια που είναι γεμάτη, σαν τους κακούργους εκείνους που δραπετεύουν από την ειρκτή και βρίσκουν άσυλο στα ιερά των θεών, απαράλλακτα κι αυτοί παρατούν ευχαρίστως την τέχνη τους και πηδούν ίσα μέσα στη φιλοσοφία, προπάντων όσοι απ᾽ αυτούς τύχει να κάνουν τον πολύ μάστορη στην τεχνούλα τους. Γιατί μ᾽ όλα ταύτα, αν και κατάντησε να βρίσκεται σε τέτοια θέση η φιλοσοφία, διατηρεί όμως απέναντι στις άλλες τέχνες ένα μεγαλοπρεπέστερο αξίωμα· κι αυτό είναι που ζηλεύουν πολλοί από φυσικού τους άτελοι, και που όπως έχουν τα κορμιά τους στρεβλωμένα από τις χειρωναχτικές των εργασίες, [495e] έτσι τυχαίνει να έχουν και τις ψυχές των σακατεμένες και παραμορφωμένες από τις βάναυσες απασχολήσεις· ή μπορούσε να γίνει κι αλλιώς;
Όχι βέβαια.

Και νομίζεις πως διαφέρουν καθόλου, να τους δεις, από έναν χαλκιά που απόχτησε λεφτά, κακομοιριασμένο και φαλακρό χαλκιά, που μόλις βγήκε από τις φυλακές, και τώρα αφού ξεβρόμισε στο λουτρό, καινουργιοφορεμένος σα γαμπρός ετοιμάζεται να παντρευτεί του αφεντικού του τη θυγατέρα, που η φτώχεια κι η ορφάνια την κατάντησαν σ᾽ αυτή την ανάγκη;
[496a] Δε διαφέρουν και πολύ.

Τί παιδιά λοιπόν θες να σου γεννήσουν αυτοί; όχι νόθα και πρόστυχα;
Αναγκαστικά.

Το ίδιο κι αυτοί οι ανάξιοι για εκπαίδευση, όταν χωρίς να τ᾽ αξίζουν την πλησιάσουν και ᾽ρθούν σε σχέση μαζί της, τί λογής διανοήματα και ιδέες περιμένεις να σου γεννήσουν; Τί άλλο παρά σοφίσματα, καθώς πραγματικώς αξίζει να τα ονομάζουμε, και τίποτα γνήσιο και που να έχει τον τύπο της αληθινής σοφίας;
Εξάπαντος.

Ώστε ένας πολύ ελάχιστος αριθμός μένει, Αδείμαντε, [496b] από κείνους που τους αξίζει να καταγίνουνται με τη φιλοσοφία και ή θα είναι καμιά ευγενική και εξαιρετικά μορφωμένη φύση που, επειδή έπεσε σε εξορία και έτσι έλειψαν από γύρω της οι διαφθορείς, κατόρθωσε να κρατηθεί στη φυσική της κλίση, ή καμιά μεγάλη ψυχή που γεννήθηκε σε πόλη μικρή και από περιφρόνηση δεν ανακατεύτηκε στα πολιτικά, αλλά βλέπει στα ψηλότερα· κι ένα μικρό μέρος ακόμα από άλλη τέχνη που της έστρεψαν με τα δίκια τους τη ράχη για να επιδοθούν από τη φυσική τους προδιάθεση στη φιλοσοφία. Κι άλλους πάλι ίσως να στάθηκε ικανός να τους συγκρατήσει ο χαλινός του φίλου μας του Θεάγη· γιατί [496c] στον Θεάγη βρίσκονται όλα τ᾽ άλλα ενωμένα που θα μπορούσαν να τον αποσπάσουν από τη φιλοσοφία, αλλά η ανάγκη να φροντίζει πάντα για το αρρωστιάρικό του σώμα τον συγκρατεί. Όσο για μένα, δεν αξίζει να κάμω λόγο για το δαιμονικό μου σημείο· γιατί παρόμοιο κάτι ή σε έναν ή σε κανέναν άλλο δεν έτυχε ως τώρα. Κι απ᾽ αυτούς λοιπόν τους ολίγους που γεύονται ή γευτήκανε τί γλυκό και μακάριο πράγμα είναι η φιλοσοφία, είδαν όμως απ᾽ την άλλη μεριά και γνώρισαν αρκετά τη μανία του όχλου και πως κανείς, μ᾽ ένα λόγο, δεν υπάρχει που να κάνει τίποτα το σωστό και λογικό στην πολιτική, ούτε βρίσκεται [496d] σύμμαχος να πάει κανείς μαζί του για την υπεράσπιση της δικαιοσύνης δίχως κίνδυνο της ζωής του, μα σαν άνθρωπος που έπεσε ανάμεσα σε άγρια θηρία και που δε θέλει να παίρνει μέρος στις αδικίες των, ούτε όμως είναι ικανός να αντισταθεί ένας αυτός σε τόσους αγρίους, βέβαιος πως θα είναι ανωφελής και για τον εαυτό του και για τους άλλους και θα χαθεί άδικα πριν να προσφέρει καμιά εκδούλευση ούτε στην πατρίδα του ούτε στους φίλους του — όλ᾽ αυτά λοιπόν αφού καλά τα στοχαστεί με το νου του, προτιμά να μείνει στην ησυχία του και να κοιτάζει τη δουλειά του, και σαν ένας που, όταν τον χειμώνα ο αέρας σηκώνει κουρνιαχτό και ανεμοζάλη, αποτραβιέται πίσω από ένα τειχαράκι για να προφυλαχτεί, έτσι κι᾽ αυτός, ενώ βλέπει τους άλλους καταγεμισμένους από την ανομία, μένει ευχαριστημένος αν οπωσδήποτε ζήσει σ᾽ αυτόν τον κόσμο καθαρός από αδικίες και ανόσια [496e] έργα και βγει από αυτή τη ζωή με καλήν ελπίδα, ιλαρός και καλόκαρδος.

[497a] Αλλά δε θα᾽ τανε μικρό το κατόρθωμά του, αν έβγαινε έτσι από τη ζωή.
Ούτε όμως και πολύ μεγάλο, αφού δεν έτυχε να βρει μια πολιτεία που του ταίριαζε· γιατί σε μια τέτοια κι ο ίδιος θα μπορούσε να πάει πολύ πιο ψηλότερα και να σώσει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και την πολιτεία.

Για ποιές λοιπόν αφορμές, όχι όμως και δίκια, κατασυκοφαντείται η φιλοσοφία αρκετά μου φαίνεται να το έχουμε αναπτύξει, εκτός αν έχεις να προσθέσεις τίποτ᾽ άλλο εσύ.
Μα τίποτα πια δεν έχω να πω απάνω σ᾽ αυτά· ποιό όμως από τα τωρινά πολιτεύματα λες πως της ταιριάζει;

[497b] Απολύτως κανένα, και μ᾽ αυτό ίσα ίσα έχω να κάμω, πως κανένα από τα σημερινά πολιτικά καθεστώτα δεν είναι άξιο για την αληθινή φιλοσοφική φύση· και γι᾽ αυτό τη βλέπουμε να διαστρέφεται και να διαφθείρεται και, όπως ένας ξενικός σπόρος, αν μεταφυτευθεί σε άλλο έδαφος, εκφυλίζεται και αφομοιώνεται στο τέλος με τον εγχώριο, έτσι κι αυτό το γένος των φιλοσόφων δεν μπορεί τώρα να διατηρήσει τη φυσική του δύναμη, αλλά ξεπέφτει στο ξενικό ήθος· αν όμως τύχει να βρει πολίτευμα που να έχει ανάλογη τελειότητα [497c] με τη δική του, τότε θα το δείξει ολοφάνερα πως ήταν κατιτί πραγματικώς θεϊκό αυτό, κι όλα τ᾽ άλλα, και χαρακτήρες και επαγγέλματα, ανθρώπινα. Τώρα χωρίς άλλο είσαι, βλέπω, έτοιμος να μ᾽ αρωτήσεις ποιό είναι αυτό το πολίτευμα.
Δεν το βρήκες· δεν ήθελα να ρωτήσω αυτό, αλλ᾽ αν είναι αυτή η πολιτεία που θεμελιώναμε εμείς ή καμιά άλλη.

Αυτή η ίδια ως προς όλα τα άλλα της· ένα μόνο ακόμη, που το είπαμε όμως κι αυτό τότε: θα χρειαστεί να υπάρχει παντοτινά μες στην πολιτεία κάτι που να διατηρεί [497d] τον ίδιο το λογισμό που είχες και συ ο νομοθέτης, όταν έβαζες τους νόμους της.
Πραγματικώς, το είπαμε.

Δεν το αναπτύξαμε όμως αρκετά, από το φόβο που βρήκατε και σεις πρόφαση κι είχατε δηλώσει πως θα ήταν μακριά και δύσκολη η απόδειξή του· αφού κι ό,τι μένει ακόμα δεν είναι το πιο εύκολο να αναπτυχθεί.
Το ποιό;

Με τί τρόπο πρέπει να χρησιμοποιεί η πολιτεία τη φιλοσοφία, για να μην καταστραφεί. Γιατί όλα τα μεγάλα τρέχουν τον κίνδυνο να γλιστρήσουν και να πέσουν κι, όπως το λέει κι ο λόγος, όλα τα καλά είναι πραγματικώς δύσκολα.
[497e] Ας πάρει μολαταύτα τέλος η απόδειξη, για να βγει απ᾽ τη μέση κι αυτό.

Της πολιτείας σωτήρες οι αληθινοί φιλόσοφοι

Όχι πως δεν έχω τη θέληση, μα η αδυναμία μου να τα καταφέρω ίσως να μ᾽ εμποδίσει· γιατί όσο για την προθυμία μου, εδώ είσαι και θα δεις. Και βλέπε αμέσως πόσο θαρρετά και με πόσο κίνδυνό μου έρχομαι να ισχυριστώ πως με τη φιλοσοφία πρέπει η πολιτεία να ακολουθήσει ολωσδιόλου τον αντίθετο δρόμο απ᾽ αυτόν που ακολουθά τώρα.
Πώς δηλαδή;

Σήμερα, όσοι οπωσδήποτε καταπιάνονται με τη φιλοσοφία αρχίζουν πάρα πολύ μικροί, μόλις σχεδόν [498a] βγουν από την παιδική ηλικία ως να φτάσουν σε ώρα να κοιτάζουν τα νοικοκυριά τους και τις βιοποριστικές των δουλειές· σ᾽ αυτό το μεταξύ την πλησιάζουν και την παρατούν στη μέση, μόλις φτάσουν στο δυσκολότερό της μέρος· κι αυτοί είναι που περνούν για πιο σπουδαίοι φιλόσοφοι· και λέγω δυσκολότερο μέρος τα ζητήματα της διαλεκτικής. Όσο για το κατόπι, το θεωρούν και πολύ αν τ᾽ αποφασίσουν να παρασταθούν σε καμιά φιλοσοφική διάλεξη που τους προσκαλέσουν και το κάνουν μάλλον έτσι για να περάσουν την ώρα τους· κι όταν φτάσουν στα γερατειά, εκτός πάρα πολύ λίγες εξαιρέσεις, σβήνει ολότελα ο ζήλος τους για τη φιλοσοφία, πολύ περισσότερο από τον [498b] ήλιο του Ηρακλείτου, αφού ούτε και ξανανάφτει πια.
Πώς λοιπόν πρέπει να γίνεται;

Ολωσδιόλου το εναντίο: στην πιο μικρή και στην παιδική τους ηλικία να περιορίζεται το πράγμα σε μια παιδιάστικη σπουδή και φιλοσοφία, και σ᾽ αυτό τον καιρό, που βλασταίνουν και αντρειεύουν τα σώματα, να δίνουν σ᾽ αυτά όλη τη μεγαλύτερή τους φροντίδα, για να μπορούν μια μέρα να τους εξυπηρετούν για τη σπουδή της φιλοσοφίας· κι όσο προχωρεί η ηλικία που αρχίζει η ψυχή να τελειοποιείται, με τόσο περισσότερη ένταση να καταγίνουνται με τα γυμνάσματά της· κι όταν πια τελειώνει η δύναμή τους και δεν τους επιτρέπει να λαβαίνουν μέρος στους πολέμους [498c] και στους πολιτικούς αγώνες, τότε πια να τους αφήνουν απολυτούς να βόσκουν και τίποτ᾽ άλλο να μην κάνουν που να χρειάζεται οπωσδήποτε κόπο, αφού προορισμός των είναι να ζήσουν ευδαίμονες τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής των κι αφού πεθάνουν να στεφανώσουν και στον άλλο κόσμο τη ζωή που ζήσανε εδώ κάτω με τη μοίρα που της ταιριάζει.

Αλήθεια, με προθυμία μου φαίνεται, Σωκράτη, να μας τα είπες· νομίζω όμως πως οι περισσότεροι από τους ακροατές σου είναι έτοιμοι με ακόμη μεγαλύτερη προθυμία να φέρουν τις αντιρρήσεις των και με κανένα τρόπο να μην πεισθούν, κάνοντας αρχή από τον Θρασύμαχο.
Μη ζητάς να μου βάλεις ζιζάνια με τον Θρασύμαχο, [498d] μια που έχουμε γίνει τώρα πια φίλοι, αν και πριν δεν ήμαστε εχθροί. Γιατί δεν θ᾽ αφήσομε καμιά προσπάθεια, ώσπου να πείσομε κι αυτόν και τους άλλους, ή κάτι κατορθώσομε να τους ωφελήσομε για κείνη την άλλη ζωή, όταν θα ξαναγεννηθούν και τύχει να βρεθούν σε καμιά παρόμοια συζήτηση.

Πολύ μικρή διορία, βλέπω, τους βάζεις.
Μηδαμινή καλύτερα να λες, μπρος στο άπειρο του χρόνου, το να μη θέλουν όμως οι περισσότεροι να παραδεχτούν όσα είπαμε δεν με παραξενεύει καθόλου· γιατί όλ᾽ αυτά τα ειπωμένα ποτέ βέβαια ως τώρα δεν τα είδαν και γενόμενα, [498e] μόνο που ακούουν κάτι τέτοιες φράσεις επίτηδες φτιασμένες να ομοιοκαταληκτούν, και όχι ποτέ να έρχουνται έτσι από απλή σύμπτωση στο στόμα, όπως εμένα τώρα. Άνθρωπον όμως σωστά μετρημένο και ολόισια κομμένο απάνω στ᾽ αχνάρια της αρετής μ᾽ όση μπορεί περισσότερη τελειότητα και στα έργα και στα λόγια του, που να εξουσιάζει [499a] σε μιαν επίσης όμοια πολιτεία, ποτέ βέβαια ως τώρα δεν έχουν δει στα μάτια τους, ούτε έναν ούτε περισσότερους. Ή εσύ το πιστεύεις;
Καθόλου.

Μα ούτε πάλι αξιώθηκαν ν᾽ ακροαστούν, όσο χρειάζεται, λόγους καλούς και γνήσιους που να ζητούν με κάθε τρόπο και μ᾽ όλο το πάθος την αλήθεια, μόνο και μόνο για την ίδια την αλήθεια, και να χαιρετούν από μακριά εκείνες τις κομψολογίες και σοφιστείες που σε τίποτ᾽ άλλο δεν αποβλέπουν παρά στην επίδειξη και την αντιλογία και στα δικαστήρια και στις ιδιωτικές των συναναστροφές.
Αλήθεια κι αυτό.

Για όλους λοιπόν αυτούς τους λόγους κι αυτά ακριβώς έχοντας υπόψη μας [499b] τότε, και μ᾽ όλον όμως το φόβο μας, αναγκασμένοι από την αλήθεια τολμούσαμε να λέμε πως ούτε πόλη ούτε πολίτευμα ούτε άνθρωπος μπορεί να βρεθεί όμοια τέλειος, πριν αυτούς τους ολίγους κι όχι πονηρούς φιλοσόφους που τους λέγουν άχρηστους τώρα τους σφίξει καμιά ευτυχισμένη ανάγκη να πάρουν, θέλοντας και μη θέλοντας, επάνω τους τη φροντίδα για την πόλη, καθώς και την ίδια την πόλη να υποταχθεί στην εξουσία τους, ή πριν, [499c] από κάποια θεϊκή έμπνευση, έρωτας αληθινός της αληθινής φιλοσοφίας πέσει μες στις ψυχές των παιδιών των σημερινών βασιλιάδων και μοναρχών ή και σ᾽ αυτούς τους ίδιους. Ότι όμως τάχα δεν μπορεί να γίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο απ᾽ αυτά ή ακόμα και τα δύο είναι ισχυρισμός που εγώ τουλάχιστο δε βρίσκω να᾽ χει κανένα λόγο. Γιατί τότε θα ήμαστε καταγέλαστοι εμείς, αν καθόμαστε εδώ να λέμε πράματα όμοια με μάταιες ευχές. Ή δεν είναι έτσι;
Έτσι.

Αν λοιπόν έχει συμβεί στο άπειρό διάστημα του χρόνου που πέρασε ως τώρα να βρέθηκαν τέτοιοι ξεχωριστοί φιλόσοφοι στην ανάγκη να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία και τη φροντίδα της πολιτείας ή και αν γίνεται και σήμερα αυτό το πράγμα σε κανένα βάρβαρο τόπο, μακριά κάπου και [499d] όξω απ᾽ ό,τι φτάνει το μάτι μας, είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε με τα όλα μας πως έχει υπάρξει, πως υπάρχει, πως θα υπάρξει αυτή η πολιτεία, όταν αυτή η Μούσα πάρει στην κατοχή της την πολιτεία. Γιατί δεν είναι πράγμα που να μην μπορεί να γίνει, ούτ᾽ εμείς λέμε πράματα αδύνατα· δύσκολα, μάλιστα· αυτό κι εμείς δεν μπορεί να τ᾽ αρνηθούμε.
Κι εγώ αυτής της ιδέας είμαι.

Θα μου ξαναπείς όμως ίσως πάλι πως δεν είναι αυτής της ιδέας κι οι πολλοί.
Ίσως.

Μα, ω ευλογημένε μου, μην τους αδικείς δα και τόσο τους πολλούς, [499e] αλλά κοίταξε ποιά ιδέα θα σχηματίσουν, αν, αντί να φιλονικάς μαζί τους, κατορθώσεις με τα επιχειρήματά σου να διαλύσεις την κακή ιδέα που έχουν για τη φιλοσοφία και τους δώσεις να καταλάβουν ποιούς εσύ εννοείς φιλοσόφους και καθορίσεις, [500a] όπως το κάμαμε εμείς πριν, τον πραγματικό τους χαρακτήρα καθώς και το πραγματικό τους έργο, για να μη νομίσουν πως τους μιλάς για κείνους που αυτοί φαντάζονται· ή, αν τα ιδούν έτσι τα πράματα, θα μου πεις πάλι πως θα επιμένουν πάντα να έχουν διαφορετική ιδέα και άλλα θα σου αποκρίνουνται; Ή νομίζεις πως μπορεί να τα έχει κανείς μ᾽ έναν άνθρωπο που δε θέλει ποτέ του το κακό ή να φθονεί έναν που δεν είναι φθονερός, όταν ο ίδιος είναι ήμερος και άχολος; Εγώ τουλάχιστο σε προλαβαίνω και σου λέγω πως πιο πολύ μέσα στους ολίγους παρά μες στο πλήθος μπορεί να βρεθεί ένας τόσο δύσκολος χαρακτήρας.
Μα κι εγώ, να σου πω, το παραδέχομαι αυτό.

[500b] Ε λοιπόν, δε θα παραδεχτείς κι αυτό μαζί μου, πως αφορμή να έχουν τέτοια κακή διάθεση για τη φιλοσοφία είναι εκείνοι ίσα ίσα που, μεθυσμένοι γλεντοκόποι, χύνονται μες στο σπίτι της κι αρχίζουν να βρίζουν τους φιλοσόφους και να τους φέρνουνται μ᾽ όλη την εχθρική τους διάθεση και να ᾽χουν να κάμουν όλο με τα προσωπικά τους, πράγμα που καθόλου δεν συμβιβάζεται με τη φιλοσοφία;
Και πολύ μάλιστα το παραδέχομαι.

Γιατί βέβαια, Αδείμαντε, εκείνος που είναι αληθινά αφοσιωμένος στα όντα δεν έχει την άδεια του να στρέφει κάτω τη ματιά του [500c] στα συνηθισμένα και καθημερινά έργα των ανθρώπων και να πιάνεται μ᾽ αυτούς και να δημιουργεί φθόνους και μίση γύρω του· μα απεναντίας προσηλωμένοι σε πράματα που βρίσκονται σε ορισμένη τάξη και έχουν αναλλοίωτη πάντα υπόσταση και τα βλέπουν πως ούτε αδικούν ούτε αδικούνται το ένα από το άλλο, αλλά όλα τους φυλάγουν την ίδια διάταξη και σχέση μεταξύ τους, δεν μπορεί παρά να τα μιμούνται και να αφομοιώνουνται όσο μπορεί πιότερο μ᾽ αυτά. Ή φαντάζεσαι πως υπάρχει τρόπος να μείνει ανεπηρέαστος και να μη μιμηθεί κανείς ένα πράγμα που το θαυμάζει και ζει πάντα μαζί του;
Αδύνατο.

Έτσι λοιπόν ο φιλόσοφος που έχει να κάμει πάντα με πράγματα θεϊκά και κόσμια και ο ίδιος γίνεται θεϊκός [500d] και κόσμιος, όσο τουλάχιστο μπορεί να γίνει άνθρωπος· η συκοφαντία όμως βάζει παντού και πάντα το χέρι της.
Χωρίς αμφιβολία.

Αν λοιπόν κάποια ανάγκη τον υποχρεώσει εκείνα που βλέπει και μελετά εκεί να τα εφαρμόσει και στα ήθη των ανθρώπων και να τα νομοθετήσει και για τον ιδιωτικό και το δημόσιό τους βίο, και να μην περιοριστεί μόνο στου εαυτού του τη μόρφωση, νομίζεις πως κακός δημιουργός και δάσκαλος θα γένει της σωφροσύνης και της δικαιοσύνης και κάθε εν γένει πολιτικής αρετής;
Κάθε άλλο βέβαια.

Αλλ᾽ αν στο τέλος και ο λαός αντιληφθεί πως είναι αληθινά όλα όσα [500e] λέμε γι᾽ αυτόν, θα εξακολουθεί να έχει ακόμα από κακό μάτι τους φιλοσόφους και δε θα πιστέψει όταν επιμένουμε πως είναι αδύνατο αλλιώς να ευδαιμονήσει μια πολιτεία, παρά αν χαράξουν το σχέδιό της οι ζωγράφοι που έχουν μπρος στα μάτια τους σαν παράδειγμα το θεϊκό πρότυπο;
Θα αλλάξουν βέβαια γνώμη, αν τα καταλάβουν όλ᾽ αυτά. Αλλά [501a] πώς λες θα χαράξουν αυτό το σχέδιο οι φιλόσοφοι;
Θα πάρουν σαν ένα πίνακα την πόλη και τα ήθη των ανθρώπων, που πρώτη δουλειά τους θα είναι να τον κάμουν τέλεια καθαρό· που δεν είναι και πολύ εύκολο· ξέρε το όμως πως σ᾽ αυτό θα διαφέρουν αμέσως απ᾽ όλους τους άλλους, γιατί δεν θα θελήσουν ν᾽ αγγίξουν τίποτα, ούτε ιδιώτη ούτε πόλη μηδέ να γράψουν νόμους, πριν να τα παραλάβουν καθαρά ή και οι ίδιοι τα καθαρίσουν.

Και καλά θα κάμουν.
Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό, δε νομίζεις πως μπορούν να προσχεδιάσουν το διάγραμμα της πολιτείας;
Πώς όχι;

[501b] Έπειτα λοιπόν θ᾽ αρχίσουν, υποθέτω, να εργάζουνται συστηματικά, στρέφοντας συχνά το μάτι τους κι από τις δυο μεριές και προς το φυσικό δίκαιο και ωραίο και ηθικό και όλα τα τέτοια και προς εκείνο πάλι το ανθρώπινο, σε τρόπο που μ᾽ αυτή την ανάμιξη και τον συγκερασμό με τα επιτηδεύματα των ανθρώπων να σχηματίσουν επάνω σ᾽ εκείνο το υπόδειγμα τον ιδανικό τύπο που τον ονόμασεν ο Όμηρος, κάθε φορά που παρουσιάζεται ανάμεσα στους ανθρώπους, θεόμορφο και θεόμοιαστο.
Σωστά.

Εννοείται βέβαια πως θα γίνει ανάγκη τώρα να σβήνουν αυτό, έπειτα να το ξαναζωγραφίζουν πάλι, [501c] ώσπου να επιτύχουν να κάμουν τα ανθρώπινα ήθη όσο παίρνει πιο θεοαγάπητα.
Έτσι θα γίνει πραγματικώς ωραιότατη η εικόνα.

Θα πείσουμε λοιπόν τώρα τουλάχιστο εκείνους που έλεγες πως θα χυθούν επάνω μας, μ᾽ όλα τα σωστά τους, ότι ένας τέτοιος ζωγράφος πολιτειών είναι ο φιλόσοφος που τους επαινούσαμε εμείς και θύμωναν εκείνοι γιατί του παραδίναμε στην εξουσία του τις πόλεις; και δε θα τ᾽ ακούσουν τώρα κάπως πιο ημερωμένοι;
Και πολύ μάλιστα, αν έχουν νου.

[501d] Γιατί, τί θα έχουν πια να μας αντιτείνουν; πως δεν έχουν τον αληθινό έρωτα με το ον και με την αλήθεια οι φιλόσοφοι;
Πολύ άτοπο θα ήταν αυτό.

Πως δεν συγγενεύει ο φυσικός χαρακτήρας των, όπως τους τον περιγράψαμε, με ό,τι καλύτερο υπάρχει;
Ούτε αυτό.

Ή πως, αν ένας τέτοιος χαρακτήρας βρει την κατάλληλη απασχόληση που του χρειάζεται, δεν θα γίνει περισσότερο από κάθε άλλο το τέλειο της αρετής και της σοφίας; Ή θα παραδεχτεί αυτό για κείνους που εμείς αποκλείσαμε;
[501e] Όχι βέβαια.

Υπάρχει λοιπόν φόβος να αγριεύουν πια, όταν λέμε εμείς πως, αν δεν πάρει πριν το γένος των φιλοσόφων την εξουσία της πολιτείας στα χέρια του, δε θα πάρουν τέλος τα δεινά που τραβούν κι οι πόλεις κι οι πολίτες, ουδέ θα λάβει πραγματικήν υπόσταση το πολίτευμα, που σαν είδος τώρα παραμύθι παρουσιάζει ο λόγος μας.
Ίσως.

Θέλεις λοιπόν ν᾽ αφήσομε κατά μέρος αυτό το ίσως και να πούμε [502a] πως ολότελα τους μερέψαμε και τους έχομε πείσει, αν όχι από τίποτα άλλο, από ντροπή τουλάχιστο να συμφωνήσουν μαζί μας;
Το θέλω μάλιστα.

Ας το πάρομε λοιπόν πια τελειωμένο πως αυτοί έχουν πεισθεί· θα βρεθεί τώρα τάχα κανείς ν᾽ αμφισβητήσει πως δεν μπορεί να τύχει να υπάρξουν παιδιά βασιλέων ή δυναστών με φυσική φιλοσοφική προδιάθεση;
Ούτε ένας.

Κι αφού έτσι μια φορά γεννηθούν, θα᾽ χει κανείς να πει πως από αναπόφευκτη ανάγκη θα διαφθαρούν; γιατί πως είναι δύσκολο να σωθούν κι εμείς [502b] είμαστε σύμφωνοι· ότι όμως σ᾽ όλο το άπειρο διάστημα του χρόνου δεν μπορεί ούτε ένας καν απ᾽ όλους να σωθεί, υπάρχει κανείς να το αμφισβητήσει;
Πώς θα μπορούσε;

Και όμως και ένας μονάχα φτάνει να βρεθεί σε πόλη που να θέλει να τον υπακούσει, για να κατορθώσει αυτά που φαίνονται τώρα απίστευτα.
Πραγματικώς φτάνει.

Γιατί αν βρεθεί ένας άρχοντας να ορίσει τους νόμους και τις ασχολίες του καθενός, όπως εμείς τις περιγράψαμε, δεν θα είναι βέβαια αδύνατο να θελήσουν κι οι πολίτες να υποβληθούν σ᾽ αυτούς.
Καθόλου πραγματικώς αδύνατο.

Αλλά τάχα παράδοξο και αδύνατο θα ήταν, αυτά που σκεφτήκαμε εμείς να τα σκεφτούν και τίποτα άλλοι;
[502c] Δεν το θεωρώ αδύνατο.

Και ότι αυτά είναι άριστα, αν μπορεί να γίνουν, αρκετά πειστικά μου φαίνεται το αποδείξαμε πια ως τώρα.
Αρκετά μάλιστα.

Το τελικό μας λοιπόν συμπέρασμα είναι, καθώς φαίνεται, πως η νομοθεσία μας είναι η αρίστη, αν θα μπορούσε να υπάρξει, δύσκολο όμως να υπάρξει, όχι μολαταύτα και αδύνατο.
Αυτό πραγματικώς είναι το συμπέρασμά μας.

Η εκπαίδευση των φιλοσόφων: προς την ιδέα του αγαθού

Αφού λοιπόν μόλις και μετά βίας επήρε τέλος αυτό το ζήτημα, δεν πρέπει τώρα να εξετάσομε και όσα προβλήματα μας μένουν ακόμα, με ποιό δηλαδή τρόπο και με ποιά [502d] μαθήματα και με ποιές απασχολήσεις θα μορφώσομε τους σωτήρες της πολιτείας και σε ποιά ηλικία θα αναθέτομε στον καθένα τους την καθεμιά απ᾽ αυτές;
Πρέπει βέβαια.

Δεν ήτανε λοιπόν καμιά μεγάλη σοφία εκ μέρους μου, που ζήτησα πριν να αποφύγω τις δυσκολίες για το ζήτημα της κοινοκτημοσύνης των γυναικών και της παιδοποιίας και του διορισμού των αρχόντων, επειδή ήξερα πόσες εχθρότητες και στενοχώριες προέρχονται από την τέλεια αληθινή διαπραγμάτευσή τους· γιατί να που τώρα πάλι είναι ανάγκη να ξαναγυρίζω στα ίδια. [502e] Και όσο μεν για το ζήτημα των γυναικών και των παιδιών, εκείνο τελείωσε οριστικώς· το ζήτημα όμως των αρχόντων είναι που πρέπει να ξαναπιάσομε εξαρχής. Ελέγαμε, [503a] λοιπόν, αν θυμάσαι, πως πρέπει να έχουν μεγάλη αγάπη και ζήλο για το καλό της πολιτείας κι αυτός ο ζήλος να δοκιμάζεται και σε χαρές και σε λύπες και μήτε φόβοι μήτε πόνοι να τους κάνουν να τον χάνουν, και όποιος δεν μπορέσει να τα βγάλει πέρα απ᾽ αυτή τη δοκιμασία να απορρίπτεται, όποιος όμως κατορθώσει να βγει αδιάφθορος, σαν το χρυσάφι από τη φωτιά, αυτός να γίνεται ο άρχοντας και να του δίνουνται όλες οι τιμές και τα προνόμια κι όσο ζει κι αφού πεθάνει. Κάτι τέτοια είναι που λέγαμε τότε έτσι απέξω απέξω και κάπως [503b] σκεπαστά, από φόβο μην κινήσομε ζητήματα αυτά ίσα ίσα που πέφτομε τώρα μέσα.
Πολύ σωστά τα λες και τα θυμούμαι.

Εδίσταζα λοιπόν τότε, φίλε μου, να πω αυτά που έχω επιτέλους τολμήσει· τώρα όμως ας το πούμε αδίσταχτα, πως οι πιο τέλειοι φύλακες πρέπει να γίνουνται από τους φιλοσόφους.
Ας το πούμε.

Σκέψου όμως πόσο λίγους τέτοιους θα έχεις φυσικά· γιατί σπάνια συμβαίνει οι ιδιότητες, που καθώς αναπτύξαμε πρέπει να υπάρχουν μέσα σε μια φιλοσοφική φύση, να βρίσκουνται ενωμένες στο ίδιο πρόσωπο, τις περισσότερες όμως φορές παρουσιάζονται μοιρασμένες.
[503c] Τί δηλαδή εννοείς;

Εκείνοι που είναι προικισμένοι με ευμάθεια, με μνήμη, με εύστροφο και οξύ πνεύμα και άλλες τέτοιες ανάλογες ιδιότητες ξέρεις πως δε συμβαίνει συνήθως να είναι από το ένα μέρος παράτολμοι και μεγαλεπήβολοι και σύγκαιρα τέτοιοι που να θέλουν να ρυθμίζουν τη ζωή τους με τάξη, ησυχία και σταθερότητα, αλλά από τη φυσική τους ζωηρότητα παρασέρνονται, όπως λάχει, και χάνουν στο τέλος όλη τους την ισορροπία.
Είν᾽ αλήθεια αυτό που λες.

Από το άλλο όμως πάλι μέρος, εκείνοι οι σταθεροί και όχι ευκολομετάβολοι χαρακτήρες, που [503d] θα μπορούσε κανείς να τους χρησιμοποιήσει με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και μένουν στον πόλεμο απαθείς και ασυγκίνητοι από κάθε φόβο, αυτοί πάλι παθαίνουν το ίδιο και στα μαθήματα, δύσκολα και αργά να κουνηθεί ο νους των, είναι σαν αποναρκωμένοι και σχεδόν τους πιάνει χασμουρητό και νύστα, όταν είναι ανάγκη να τελειώσουν καμιά τέτοια σπουδαία δουλειά.
Αυτό πραγματικώς γίνεται.

Εμείς όμως είπαμε πως πρέπει να έχουν μέρος όσο μπορεί περισσότερο και από τις δυο αυτές ιδιότητες, αλλιώς δε θα ήταν καν ανάγκη να λάβομε τον κόπο για την τελειότερή τους εκπαίδευση ούτε να τους ανεβάσομε στις ανώτερες τιμές της εξουσίας.
Σωστά.

Δεν το παραδέχεσαι λοιπόν ότι σπάνιοι θα είναι οι τέτοιοι χαρακτήρες;
Πώς όχι;

[503e] Πρέπει λοιπόν να τους δοκιμάζομε και στους κόπους και τους φόβους και τις ηδονές που λέγαμε τότε, αλλά εκτός απ᾽ αυτά, εκείνο που παραλείψαμε τότε να πούμε και το προσθέτομε τώρα, πρέπει ακόμα και σε πολλά μαθήματα να τους γυμνάζομε, για να δούμε αν είναι ικανό το πνεύμα τους να βαστάξει και τα μεγαλύτερα απ᾽ αυτά, είτε [504a] θα δειλιάσει, όπως κάνουν στους αγώνες όσοι δειλιάζουν κι αποτραβιούνται.
Πρέπει βέβαια να τους υποβάλομε σ᾽ αυτή τη δοκιμασία· μα ποιά λες πως είναι τα μεγαλύτερα αυτά μαθήματα;

Θα θυμάσαι βέβαια ότι, αφού διαιρέσαμε σε τρία χωριστά μέρη την ψυχή, ζητήσαμε να ορίσομε σχετικά με τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη και την αντρεία, ποιά είναι της καθεμιάς η ουσία.
Αν δεν το θυμόμουν, δε θα ήμουν άξιος ν᾽ ακούω και τα επίλοιπα.

Μα θυμάσαι και τί ακόμα είχαμε πει πριν απ᾽ αυτά;
Το ποιό;

[504b] Ελέγαμε, θαρρώ, πως, για να καταλάβομε αυτά όσο μπορεί καλύτερα, υπήρχε ένας άλλος μακρύτερος δρόμος από γύρω, που θα έπρεπε να τον περάσομε όλο για να μας παρουσιαστούν ολοφάνερα, θα μπορούσαμε όμως να προσθέσομε και μερικές αποδείξεις που θα συμφωνούσαν με όσα είχαμε πει και πριν· και σεις είπατε πως κι αυτό θα ήταν αρκετό κι έτσι τα είπαμε τότε, όχι βέβαια με την ακρίβεια που κατά τη γνώμη μου εχρειάζονταν, αν όμως εσείς εμείνετε ευχαριστημένοι, εσείς είστε οι αρμόδιοι να το πείτε.
Εγώ τουλάχιστο έμεινα αρκετά, και το ίδιο μου φάνηκε και οι άλλοι.

[504c] Μα, ω φίλε μου, όταν στα τέτοια πράματα λείπει από το μέτρο τους και τρίχα ακόμα, ποτέ δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό το ζύγισμα· γιατί τίποτα το λειψό δεν μπορεί να είναι μέτρο για κανένα πράγμα. Πολλοί όμως καμιά φορά φαντάζονται πως είναι αρκετό και το τόσο και δεν είναι ανάγκη να ζητούμε και το παραπέρα.
Πραγματικώς, πολλοί το παθαίνουν αυτό από οκνηρία.

Από τέτοιο όμως πάθημα καμιά ανάγκη δεν έχει ο φύλακας της πόλης και των νόμων.
Φυσικά.

Ώστε το μακρύτερο εκείνο, φίλε μου, απόγυρο πρέπει να πάρει [504d] αυτός και να κοπιάζει όχι λιγότερο για να μαθαίνει παρά για να γυμνάζει το σώμα του· ή αλλιώς, όπως και τώρα το λέγαμε, ποτέ δεν θα φτάσει στο τέλος της μεγαλύτερης εκείνης μάθησης που παρά κάθε άλλη περισσότερο του χρειάζεται.
Μα πώς; υπάρχει λοιπόν και τίποτ᾽ άλλο μεγαλύτερο από τη δικαιοσύνη και τα άλλα που περιγράψαμε;

Υπάρχει βέβαια· και αυτού μάλιστα δεν πρέπει να περιοριστούμε, όπως τώρα, να κοιτάξομε το απλό σχεδιογράφημα, αλλ᾽ απεναντίας χρειάζεται να μην παραλειφθεί η τελειότατή του επεξεργασία. Γιατί δεν θα ήταν γελοίο, για άλλα μικρά και ασήμαντα πράματα [504e] να κάνομε το παν και να βάζομε όλα τα δυνατά μας, για να τα έχομε όσο γίνεται καθαρότερα και ακριβέστερα, και για τα μεγαλύτερα να μη νομίζομε πως αξίζουν την ακόμα πιο μεγαλύτερη ακρίβεια και λεπτολογία;
Είναι πολύ σωστός ο συλλογισμός σου· νομίζεις όμως πως θα σ᾽ αφήσει κανείς να περάσεις χωρίς να σ᾽ ερωτήσει ποιό είναι αυτό το μεγαλύτερο μάθημα και σε τί λες πως αναφέρεται;

Όχι βέβαια, αλλά ρώτα και συ. Το έχεις άλλωστε ακουσμένο όχι λίγες φορές· μα τώρα ή δεν το βάζεις στο νου σου ή εννοείς [505a] να με δυσκολεύεις με νέες αντιρρήσεις σου. Κι αυτό μάλλον πιστεύω· γιατί πολλές φορές έχεις ακούσει πως το μεγαλύτερο μάθημα είναι η ιδέα του αγαθού που, όταν την πάρει για συμπλήρωσή της η δικαιοσύνη και οι άλλες αρετές, γίνονται χρήσιμες και ωφέλιμες. Και τώρα ξέρεις σχεδόν πως γι᾽ αυτή πρόκειται να μιλήσω κι εκτός απ᾽ αυτό πως δεν τη γνωρίζομε αρκετά καλά· κι αν δεν τη γνωρίζομε, κι αν χωρίς αυτή γνωρίζαμε όσο παίρνει καλύτερα όλα τ᾽ άλλα, ξέρεις πως σε τίποτα δε θα μας ωφελούσε, όπως και αν [505b] είχαμε αποκτήσει κάτι χωρίς όμως και το αγαθό. Ή νομίζεις ότι θα είχε καμιάν αξία να είχαμε τα πάντα αποκτήσει, χωρίς όμως να είναι αυτά καλά και αγαθά, ή να είχαμε όλες τις άλλες γνώσεις του κόσμου, καμιά όμως γνώση του καλού και αγαθού;
Όχι, μά τον Δία, δεν το πιστεύω.
Μα όμως γνωρίζεις βέβαια και τούτο, πως οι περισσότεροι παραδέχονται για αγαθό την ηδονή, οι πιο λεπτότεροι πάλι τη φρόνηση.
Πώς όχι;

Κι ακόμα πως οι τελευταίοι αυτοί δεν έχουν να δείξουν τίνος πράγματος φρόνηση, και αναγκάζονται στο τέλος να πουν: η φρόνηση του αγαθού.
Πολύ αστείος, μά την αλήθεια, ορισμός.

[505c] Πώς όχι, αφού ενώ μας ονειδίζουν πως δεν γνωρίζομε το αγαθό, μας μιλούν γι᾽ αυτό σαν να το γνωρίζαμε; Γιατί μας μιλούν για φρόνηση του αγαθού, σαν να είμαστε υποχρεωμένοι να καταλάβομε τί λένε μόλις ανοίξουν το στόμα τους και προφέρουν τη λέξη αγαθό.
Πολύ σωστά.

Αλλά και όσοι ορίζουν ηδονή το αγαθόν μήπως τάχα πέφτουν σε μικρότερη πλάνη από τους άλλους; Ή δεν αναγκάζονται και αυτοί να ομολογήσουν πως υπάρχουν και κακές ηδονές;
Και βέβαια.

Ώστε, καταντούν, υποθέτω, να παραδέχουνται πως τα ίδια είναι και καλά και κακά· δεν είναι έτσι;
[505d] Πώς όχι;

Δεν είναι λοιπόν φως φανερό πως υπάρχουν πολλές και μεγάλες αμφισβητήσεις γι᾽ αυτό το ζήτημα;
Και βέβαια.

Μα δεν είναι ακόμα ολοφάνερο πως, όταν ο λόγος είναι για τα δίκαια και τα ωραία, οι περισσότεροι θα μπορούσαν ν᾽ αρκεστούν σε κείνα που τους φαίνονται τέτοια, κι αν πραγματικώς δεν είναι, όμως και τα πράττουν και τα έχουν στην κατοχή τους και νομίζονται πως πραγματικώς τα κατέχουν, όταν όμως πρόκειται για αγαθά, κανείς πια δεν αρκείται σε κείνα που φαίνονται τέτοια, αλλά όλοι ζητούν τα πραγματικά αγαθά και περιφρονούν σ᾽ αυτή την περίσταση τα επιφανειακά;
Και πάρα πολύ μάλιστα.

Αυτό λοιπόν το πράγμα που με τόση λαχτάρα κυνηγά κάθε ψυχή και κάνει το παν [505e] για να τ᾽ αποκτήσει, γιατί μαντεύει πως κάτι είναι, βρίσκεται όμως πάντα σε απορία και δεν μπορεί να καταλάβει αρκετά τί επιτέλους είναι, ούτε έχει κανένα σταθερό κριτήριο γι᾽ αυτό, όπως και για τ᾽ άλλα, και γι᾽ αυτό το λόγο δεν μπορεί κι από τ᾽ άλλα να καρπωθεί την ωφέλεια που θα μπορούσε, για ένα λοιπόν τέτοιο και [506a] τόσο σπουδαίο πράγμα μπορούμε να πούμε πως επιτρέπεται να έχουν σκοτεινή ιδέα και οι άριστοι εκείνοι της πολιτείας μας, που στα χέρια τους θα εμπιστευθούμε όλα τα πάντα;
Κάθε άλλο βέβαια.

Υποθέτω λοιπόν πως τα δίκαια και τα ωραία, αν δεν ήταν γνωστή και η όποια των σχέση με την ιδέα του αγαθού, δε θα είχαν αποκτήσει πολύ άξιο φύλακά τους έναν που δε θα την ήξερε κι αυτός· κι ακόμα μαντεύω πως ούτε κι εκείνα θα μπορούσαν να γνωριστούν αρκετά χωρίς αυτή τη γνώση.
Σωστά το μαντεύεις.

Ώστε λοιπόν τώρα δε θα είναι στην εντέλεια και μ᾽ όλα τα συγύρια της τακτοποιημένη η πολιτεία μας, αν [506b] την επιβλέπει ένας τέτοιος φύλακας που να κατέχει την επιστήμη όλων αυτών;
Ανάγκη πάσα. Αλλά εσύ, Σωκράτη, τί παραδέχεσαι πως είναι το αγαθό, επιστήμη ή ηδονή; ή τίποτ᾽ άλλο έξω απ᾽ αυτά;

Να άντρας μια φορά· κι από πριν το᾽ βλεπα φανερά πως δεν είσαι εσύ άνθρωπος ν᾽ αρκεστείς με ό,τι περνά από τη φαντασία τού καθενός γι᾽ αυτά τα ζητήματα.
Γιατί δεν μου φαίνεται, Σωκράτη, δίκιο να έχει κανείς να λέει των άλλων τις ιδέες, όχι όμως και τη δική του, όταν μάλιστα τόσον [506c] καιρό όλο μ᾽ αυτά καταγίνεται να τα μελετά.

Μα τί; σου φαίνεται λοιπόν και δίκιο να μιλά κανείς για πράματα που δε γνωρίζει σαν να τα γνώριζε;
Καθόλου βέβαια σαν να τα γνώριζε· αλλά να θέλει να λέει τί φρονεί κι αυτός σαν άνθρωπος που θα έχει και τη δική του ιδέα.

Και πώς; δεν έχεις καταλάβει ακόμα πόσο ανόητες και γελοίες είναι όλες οι δοξασίες που δεν στηρίζονται στην επιστήμη; και πως οι καλύτερές των είναι σαν τυφλές; Ή σου φαίνεται πως διαφέρουν από τυφλούς που τραβούν σωστά τον ίσιο δρόμο όσοι έχουν μιαν αληθινή δοξασία χωρίς να τη στηρίζουν απάνω σε καμιά λογική απόδειξη;
Καθόλου δεν διαφέρουν.

Προτιμάς λοιπόν να βλέπεις πράματα άμορφα, τυφλά και σκοτεινά, ενώ μπορείς [506d] ν᾽ ακούς από άλλους φωτεινά και όμορφα;
Μη, για το θεό, είπε τότε ο Γλαύκων, σταματήσεις, Σωκράτη, σα να είσαι πια στο τέλος. Εμείς θα᾽ μαστε ευχαριστημένοι έστω και να πραγματευθείς και για το αγαθό, όπως και για τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη και τα άλλα.

Μα κι εγώ επίσης θα ήμουν πολύ μάλιστα ευχαριστημένος· μα φοβούμαι μήπως δε θα είμαι ικανός και μ᾽ όλη μου την καλή θέληση τα καταφέρω τόσο άσχημα που να γίνω καταγέλαστος. Ακούστε μου τί σας λέω· [506e] ας τ᾽ αφήσομε, καλοί μου, για την ώρα, αυτό το ζήτημα, τί είναι αυτό το ίδιο το αγαθό· γιατί μου φαίνεται ότι, όπως ξεκινήσαμε τώρα, πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να φτάσομε στην ιδέα που έχω εγώ αυτή τουλάχιστο τη στιγμή· εκείνο όμως που μου φαίνεται γέννημα του αγαθού και ομοιότατό του είμαι πρόθυμος να το πω, αν θα μένατε ευχαριστημένοι και σεις, ειδεμή ας τ᾽ αφήσομε κι αυτό.
Λέγε μας λοιπόν για το γιο, κι όσο για τον ίδιο τον πατέρα μάς μένεις χρεώστης για καμιά άλλη φορά.

[507a] Θα ήθελα βέβαια κι εγώ να ξοφλούσα μια και καλή μαζί σας και σεις να πάρετε το δίκιο σας κι όχι μονάχα τους τόκους, όπως τώρα. Αρκεστείτε όμως οπωσδήποτε με τον τόκο και με το παιδί του ίδιου του αγαθού. Προσέξετε μονάχα μήπως και χωρίς να το θέλω σας γελάσω και σας δώσω λαθεμένο το λογαριασμό του τόκου.
Έγνοια σου και θα λάβομε όλα μας τα μέτρα· μόνο λέγε.

Αφού όμως πρώτα βεβαιωθώ πως παραδέχεστε και θυμάστε εκείνα που είπαμε πριν και που τόσες άλλες φορές τα έχουμε ως τώρα ειπωμένα.
[507b] Τα ποιά;

Ωραία πράματα και αγαθά πράματα πολλά λέμε πως υπάρχουν και το καθένα τους πως είναι τέτοιο και τέτοιο και το ξεχωρίζομε με ιδιαίτερο όνομα.
Μάλιστα, το είπαμε.

Υπάρχει όμως και το καθαυτό ωραίο και το καθαυτό αγαθό και έτσι κι όλα τ᾽ άλλα, όσα θεωρούσαμε τότε ως πολλά, και αντίστροφα τώρα, σύμφωνα με την ιδέα του καθενός των, που είναι μία, προσθέτομε αυτό το όνομα και ονομάζομε το καθένα «εκείνο που είναι».
Έτσι μάλιστα.

Και λέμε για κείνα τα πολλά πως τα βλέπομε και όχι πως τα νοούμε, ενώ για τις ιδέες πως τις νοούμε, δεν τις βλέπομε όμως.
Σωστότατα.

[507c] Με τί λοιπόν βλέπομε εκείνα που βλέπομε;
Με την όραση.

Και με την ακοή βέβαια όσα ακούομε και με τις άλλες αισθήσεις όλα τα αισθητά.
Πώς όχι;


Αλλά έβαλες ποτέ στο νου σου πόσο ο δημιουργός των αισθήσεων εδημιούργησε πολυτελέστερη από τις άλλες αισθήσεις τη δύναμη που βλέπομε και που βλέπεται ένα πράγμα;
Δεν το πολυπρόσεξα αυτό.

Μα κάμε αυτή τη σκέψη: η ακοή και η φωνή έχουν ανάγκη από κανένα πράγμα άλλου είδους, ώστε εκείνη ν᾽ ακούει και η φωνή ν᾽ ακούεται, και που, [507d] αν δεν προστεθεί ως τρίτο, ούτ᾽ εκείνη θ᾽ ακούει ούτ᾽ αυτή θ᾽ ακούεται;
Όχι δεν έχουν.

Και υποθέτω ακόμα πως κι οι περισσότερες οι άλλες, για να μην πω καμιά, δεν έχουν ανάγκη από τίποτα τέτοιο. Ή μήπως εσύ ξέρεις καμιά;
Εγώ τουλάχιστον όχι.

Η όραση όμως και το ορατό δεν βλέπεις πως χρειάζονται;
Πώς;

Όσο και να᾽ χουν τα μάτια τη δύναμη να βλέπουν, και αν επιχειρήσει εκείνος που την έχει να τη μεταχειριστεί και αν τα αντικείμενα που θέλει να δει έχουν τα χρώματά τους, ξέρεις πως ούτε η όραση θα δει τίποτα και τα χρώματα θα μείνουν αόρατα, αν δεν [507e] υπάρξει και ένα τρίτο ακόμα, προορισμένο από τη φύση γι᾽ αυτόν ακριβώς το σκοπό.
Ποιό εννοείς;

Αυτό που λες εσύ φως.
Έχεις δίκιο.

Η αίσθηση λοιπόν που βλέπει και η δύναμη [508a] που βλέπονται τα αντικείμενα έχουν ζευχτεί μ᾽ έναν ζυγό όχι μικρής σημασίας και πολυτιμότερο από κάθε άλλη σύζευξη, αν βέβαια το φως δεν είναι πράγμα χωρίς αξία.
Μα βέβαια κάθε άλλο παρά δίχως αξία είναι.

Και ποιόν τάχα από τους θεούς του ουρανού θεωρείς αίτιο και κύριον της ενέργειας, που μ᾽ αυτή κάνει το φως και τα μάτια να βλέπουν και τα αντικείμενα να βλέπουνται όσο γίνεται καλύτερα;
Τον ίδιο που και συ και οι άλλοι· γιατί τον ήλιο βέβαια εννοείς με την ερώτησή σου.

Και να᾽ χει τάχα την ακόλουθη σχέση η όψη μ᾽ αυτό το θεό;
Ποιά σχέση;

Δεν είναι ήλιος βέβαια ούτε η ίδια η όραση ούτε το όργανό της, [508b] το μάτι.
Όχι βέβαια.

Έχει όμως τη μεγαλύτερη ομοιότητα και αναλογία με τον ήλιο από τα άλλα αισθητήρια όργανα.
Και πολύ μάλιστα.

Και αυτή τη δύναμη που έχει δεν την αποταμιεύει απ᾽ αυτόν, έτσι καθώς ρέει άφθονη, και τη φυλάγει;
Βεβαιότατα.

Δεν είναι λοιπόν ο ήλιος όχι βέβαια όραση και ο ίδιος αλλά ο αίτιός της, που όμως πάλι βλέπεται απ᾽ αυτή την ίδια;
Έτσι είναι.

Αυτόν λοιπόν να φαντασθείς πως εννοώ, όταν μιλώ για το παιδί του αγαθού, που το γέννησε το αγαθό ανάλογο με τον εαυτό του, και ό,τι [508c] είναι αυτό στον νοητό κόσμο σχετικά με το νου και τα νοούμενα, το ίδιο είναι και το παιδί του, ο ήλιος, στον ορατό κόσμο σχετικά με την όραση και τα ορατά αντικείμενα.
Πώς δηλαδή; εξήγησέ μου το καλύτερα.

Τα μάτια δεν ξέρεις πως, όταν τα στρέφει κανείς επάνω σε αντικείμενα που στην επιφάνειά τους δεν απλώνεται πια το φως της ημέρας αλλά η νυχτερινή αντιφεγγιά, δεν καλοβλέπουν και μοιάζουν επάνω κάτω τυφλά, σαν να μην υπάρχει μέσα τους καθαρή όψη;
Μάλιστα, το ξέρω.

[508d] Όταν όμως, θαρρώ, πέφτει επάνω των κατάλαμπρος ο ήλιος, τα βλέπουν ολοκάθαρα και φαίνονται πως αυτά, τα ίδια τα μάτια, έχουν μέσα τους την όραση.
Πραγματικώς.

Το ίδιο λοιπόν να φανταστείς πως γίνεται και με την ψυχή· όταν στηρίξει το βλέμμα επάνω σε κάτι που ολόλαμπρη πέφτει επάνω του η αλήθεια και το ον, τότε ολοκάθαρα το αντιλήφθηκε και το γνώρισε και φαίνεται πως έχει νου· όταν όμως το στρέφει σε πράματα που είναι ανακατωμένα με το σκοτάδι, που γίνονται και χάνονται, τότε πια δε βλέπει καθαρά, σχηματίζει δοξασίες που αλλάζουν και πάνε άνω κάτω και μοιάζει τότε μ᾽ έναν που δεν έχει νου.
Πραγματικώς μοιάζει.

[508e] Αυτό λοιπόν που χορηγεί στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια και στην ψυχή τη δύναμη να τα γνωρίζει, αυτό να λες πως είναι η ιδέα του αγαθού κι αυτό έχε στον νου σου πως είναι η αιτία της επιστήμης και της αλήθειας, όταν γίνεται αντικείμενο της γνώσης· και ενώ είναι τόσο ωραία και καλά και τα δυο τους, κι η αλήθεια και η γνώση, μπορείς να είσαι βέβαιος, χωρίς φόβο ν᾽ απατηθείς, πως αυτό είναι διαφορετικό και πολύ ακόμα, πολύ πιο ωραιότερό τους· [509a] και όπως εκεί το σωστό είναι να νομίζομε το φως και την όψη πως ηλιοφέρνουν, όχι όμως και πως είναι ήλιος, έτσι κι εδώ το σωστό είναι να νομίζομε πως και τα δυο τους αυτά έχουν ομοιότητα και αναλογία με το αγαθό, δεν είναι όμως σωστό να νομίζομε όποιο από τα δυο τους πως είναι το αγαθό, αλλά πολύ μεγαλύτερη αξία πρέπει να δίνομε στην ιδέα του αγαθού.
Αφάνταστη λοιπόν θα είναι η ομορφιά του, αφού, καθώς λες, δίνει την επιστήμη και την αλήθεια, τις ξεπερνά όμως τόσο πολύ στην ομορφιά· γιατί βέβαια δεν εννοείς με αυτό που λες την ηδονή.

Δάγκασε τη γλώσσα σου! αλλά πρόσεξε να δεις πώς θα σου παραστήσω ακόμα καλύτερα την εικόνα του.
[509b] Πώς;

Ο ήλιος, πιστεύω να παραδέχεσαι, πως όχι μόνο δίνει στα ορατά αντικείμενα τη δύναμη να βλέπουνται, αλλά και τη γέννηση και την αύξηση και την τροφή, χωρίς να είναι αυτός η γέννηση.
Βέβαια.

Κατά τον ίδιο τρόπο λοιπόν πρέπει να λέμε πως και τα αντικείμενα της νόησης στο αγαθό χρωστούν όχι μόνο το ότι γνωρίζονται, αλλά πως από κείνο έχουν και το είναι και την ουσία τους, χωρίς να είναι ουσία το αγαθό, αλλά πολύ παραπέρα και ψηλότερα από την ουσία κατά τα πρωτεία και τη δύναμη.
[509c] Και ο Γλαύκων με πολύ αστείο τρόπον: Ω Απόλλων, φώναξε, τί δαιμόνια υπερβολή!

Είσαι εσύ, του είπα εγώ, η αφορμή, που με ανάγκασες να πω την ιδέα μου απάνω σ᾽ αυτό.
Και μη σταματήσεις έως εδώ, αλλά τέλειωσε, αν όχι άλλο, αυτή τουλάχιστο την ομοιότητα του αγαθού με τον ήλιο, αν παράλειψες τίποτα.

Το νοητόν και το ορατόν ως αντικείμενα γνώσης

Πραγματικώς παράλειψα και πολλά μάλιστα.
Να μην παραλείψεις ούτε το παραμικρότερο.

Πάντα θα μείνει και πολύ, θαρρώ· όμως, όσα μπορώ για την ώρα θα προσπαθήσω να μην τα παραλείψω.
Έτσι μάλιστα.

[509d] Φαντάσου λοιπόν πως το αγαθό και ο ήλιος είναι, καθώς λέμε, δυο βασιλιάδες, ο ένας του νοητού κόσμου και ο άλλος του ορατού, για να μην πω του ουρανού και νομίσεις πως θέλω να παίξω με τη λέξη. Έχεις λοιπόν στο νου σου αυτά τα δυο είδη, το νοητό και το ορατό;
Τα έχω.

Φαντάσου τώρα μια γραμμή κομμένη σε δυο άνισα τμήματα και διαίρεσε πάλι το καθένα απ᾽ αυτά τα δυο τμήματα, του ορατού και νοητού, κατά την ίδια αναλογία· κι έτσι θα έχεις, σχετικά με τη σαφήνεια και ασάφεια μεταξύ τους, στο [509e] ορατό τμήμα, στην πρώτη υποδιαίρεσή του, εικόνες· και λέγω εικόνες [510a] πρώτα τις σκιές, έπειτα τα αντικαθρεφτίσματα επάνω στην επιφάνεια του νερού ή επάνω σε πυκνά, γυαλιστερά, διάφανα και παρόμοια σώματα, αν με εννοείς.
Αλλά σ᾽ εννοώ.

Στην άλλη του υποδιαίρεση βάλε τα ίδια τα αντικείμενα, που αυτά είναι οι εικόνες των, όλα δηλαδή που βλέπομε γύρω μας ζώα, φυτά και όλα μ᾽ ένα λόγο που παράγει η φύση ή κατασκευάζουν οι άνθρωποι.
Τα έβαλα.

Αν θα ήθελες τώρα να εφαρμόσεις αυτή τη διαίρεση επάνω στην αλήθεια και στο αντίθετό της, δε θα παραδεχόσουν πως έχει την ίδια σχέση η γνώση με τη δοξασία, όποια και η εικόνα με το αντικείμενο;
[510b] Εγώ βέβαια, και πολύ μάλιστα.

Πρόσεξε τώρα πώς πρέπει να διαιρεθεί και το νοητό τμήμα.
Πώς;

Σε δυο πάλι υποδιαιρέσεις· η πρώτη είναι εκείνη όπου η ψυχή, παίρνοντας σαν εικόνες τα πραγματικά αντικείμενα από το ορατό τμήμα, αναγκάζεται να αναζητά την αλήθεια στηριγμένη επάνω σε υποθέσεις και έτσι δεν πηγαίνει προς την αρχή αλλά προς το τέλος· στη δεύτερη υποδιαίρεση, που διευθύνεται προς μιαν ανυπόθετη αρχή, προχωρεί έξω από κάθε υπόθεση και χωρίς τις εικόνες εκείνες της άλλης, αλλά ακολουθώντας τις ίδιες τις καθαρές ιδέες και αυτές μόνο χρησιμοποιώντας στην αναζήτηση της αλήθειας.
Δεν τα εννόησα και πολύ καλά αυτά που είπες.

[510c] Ξανά λοιπόν και θα τα εννοήσεις ευκολότερα ύστερ᾽ απ᾽ αυτά που θα σου πω. Ξέρεις, υποθέτω, πως αυτοί που καταγίνονται με τις γεωμετρίες, με τα μαθηματικά και τα παρόμοια, παίρνοντας ως βάση το άρτιο και το περιττό, τα τρία είδη της γωνίας κι όσα άλλα τέτοια, αναλόγως με την απόδειξη που ζητούν, τα θεωρούν αυτά σα θεμέλια που δεν αξίζει τον κόπο να δίνουν λόγο γι᾽ αυτά ούτε στον εαυτό τους ούτε στους άλλους [510d] σαν να᾽ ναι πράματα ολοφάνερα στον καθένα και, αρχίζοντας από αυτές τις αρχές και περνώντας έπειτα τα επίλοιπα, φτάνουν στο τέλος με λογική συνέπεια σε κείνο που ξεκίνησαν ν᾽ αποδείξουν.
Πολύ καλά το γνωρίζω αυτό.

Θα γνωρίζεις βέβαια ακόμα πως χρησιμοποιούν, εκτός αυτού, και τα ορατά είδη κι επάνω σ᾽ αυτά κάνουν τους συλλογισμούς των, αν και δεν τους ενδιαφέρουν αυτά τα ίδια, αλλά εκείνα που είναι εικόνες των· οι συλλογισμοί τους δηλαδή αναφέρονται στο καθαυτό π.χ. τετράγωνο και στην καθαυτό διάμετρο και όχι [510e] σ᾽ αυτή που σχεδιάζουν· το ίδιο και για τ᾽ άλλα που πλάττουν ή ζωγραφίζουν και που μπορεί να έχουν σκιές και εικόνες επάνω στα νερά: αυτά τα μεταχειρίζονται πάλι απλώς σαν εικόνες και ζητούν [511a] να δουν εκείνα τα ίδια, που δεν μπορεί κανείς να τα δει αλλιώς παρά με τη διάνοια.
Αλήθεια λες.

Αυτή λοιπόν την υποδιαίρεση του νοητού έλεγα, όπου η ψυχή είναι αναγκασμένη να μεταχειρίζεται βασικές αρχές για τη ζήτηση της αλήθειας και δεν ανεβαίνει σε μια πρώτη αρχή, γιατί δεν μπορεί να βγει παραπέρα από τις βασικές, αλλά χρησιμοποιεί ως εικόνες αυτά που σχεδιάστηκαν όμοια με τα αντικείμενα του αισθητού κόσμου και που, χάρη στη σχέση που έχουν με τα νοητά, τα φαντάζεται και τα υπολήπτεται σαν ολοφάνερα.
[511b] Καταλαβαίνω πως μιλάς για τη γεωμετρία και τις άλλες συγγενικές της τέχνες.

Κατάλαβε τώρα και όσα θα πω και για τη δεύτερη υποδιαίρεση του νοητού, όπου ενεργεί ο ίδιος ο καθαρός λόγος με τη διαλεκτική δύναμη, χωρίς να παίρνει τις βάσεις ως αρχές αλλά σαν πραγματικά θεμέλια, σαν πάτημα δηλαδή απλώς και αφετηρία για να πάρει τη φόρα του να υψωθεί και ν᾽ ανέβει ως την ανυπόθετη αρχή του παντός και, αφού την αγγίξει, στηριγμένος πάλι σε κείνα που στηρίζονται σ᾽ αυτή, έτσι να κατέβει ως το τέλος [511c] χωρίς διόλου να χρησιμοποιήσει τίποτα αισθητό, αλλά αποκλειστικά τις καθαρές και πάντα ίδιες στις μεταξύ των σχέσεις ιδέες, για να καταλήξει πάλι σε ιδέες.

Σε εννοώ, όχι όμως και αρκετά, γιατί μου φαίνεται πολύ κοπιαστική η εργασία που λες· καταλαβαίνω οπωσδήποτε πως θέλεις να ορίσεις ότι όσα μας αποκαλύπτονται με τη διαλεκτική επιστήμη του όντος και του νοητού είναι πολύ σαφέστερα από τις άλλες που λένε τέχνες, αφού αρχές αυτών είναι τα θεμέλια· και ναι μεν είναι αναγκασμένοι όσοι καταγίνονται μ᾽ αυτές να μεταχειρίζουνται τη διάνοιά τους και όχι τις αισθήσεις, αλλά, επειδή δεν [511d] ανεβαίνουν σε μιαν αρχή που από κει πάνω να εξετάζουν τα αντικείμενα της έρευνάς των μα ξεκινούν μόνο από κάποιες βάσεις, κρίνεις πως δεν έχουν τη δύναμη του νου που χρειάζεται γι᾽ αυτά, αν και είναι νοητά όταν στηρίζουνται επάνω στην αρχή. Και γι᾽ αυτό μου φαίνεται πως ονομάζεις διάνοια τη δύναμη που χρησιμοποιούν οι γεωμετρικοί και οι άλλοι τέτοιοι και όχι νου, επειδή είναι κάτι ανάμεσα στο νου και τη δοξασία.

Πολύ πολύ αρκετά εννόησες τη σκέψη μου. Και πάρε για τα τέσσερα αυτά τμήματα τις τέσσερις αυτές ενέργειες που διαθέτει η ψυχή, το νου για το ανώτατο, τη διάνοια [511e] για το δεύτερο, απόδοσε στο τρίτο την πίστη και στο τελευταίο την εικασία και κατάταξέ τις αναλόγως, έχοντας υπόψη σου ότι έχουν τόση καθεμία τους σαφήνεια όση είναι και η σχέση που έχουν με την αλήθεια τα αντίστοιχα τμήματά τους.

Εννοώ και είμαι σύμφωνος μαζί σου και παραδέχομαι την κατάταξη που λες.


Πολιτεία Βιβλίο Ζ (514a-541b)