diaforos

[351.C] Πάντα μέν, ὦ Κλέα, δεῖ τἀγαθὰ τοὺς νοῦν ἔχοντας αἰτεῖσθαι παρὰ τῶν θεῶν, μάλιστα δὲ τῆς περὶ αὐτῶν ἐπιστήμης ὅσον ἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μετιόντες εὐχόμεθα τυγχάνειν παρ’ αὐτῶν ἐκείνων· ὡς οὐθὲν


[351.D] ἀνθρώπῳ λαβεῖν μεῖζον, οὐ χαρίσασθαι θεῷ σεμνότερον ἀληθείας. τἄλλα μὲν γὰρ ἀνθρώποις ὁ θεὸς ὧν δέονται δίδωσιν, <νοῦ δὲ καὶ φρονήσεως μεταδίδωσιν,> οἰκεῖα κεκτημένος ταῦτα καὶ χρώμενος. οὐ γὰρ ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ μακάριον τὸ θεῖον οὐδὲ βρονταῖς καὶ κεραυνοῖς ἰσχυρόν, ἀλλ’ ἐπιστήμῃ καὶ φρονήσει, καὶ τοῦτο κάλλιστα πάντων Ὅμηρος ὧν εἴρηκε περὶ θεῶν ἀναφθεγξάμενος (Ν 354)



‘ἦ μὰν ἀμφοτέροισιν ὁμὸν γένος ἠδ’ ἴα πάτρη,
ἀλλὰ Ζεὺς πρότερος γεγόνει καὶ πλείονα ᾔδει’

σεμνοτέραν ἀπέφηνε τὴν τοῦ Διὸς ἡγεμονίαν ἐπιστήμῃ καὶ σοφίᾳ πρεσβυτέραν οὖσαν. οἶμαι δὲ καὶ τῆς αἰωνίου


[351.E] ζωῆς, ἣν ὁ θεὸς εἴληχεν, εὔδαιμον εἶναι τὸ τῇ γνώσει μὴ προαπολείπειν τὰ γινόμενα· τοῦ δὲ γινώσκειν τὰ ὄντα καὶ φρονεῖν ἀφαιρεθέντος οὐ βίον ἀλλὰ χρόνον εἶναι τὴν ἀθανασίαν.

2. διὸ θειότητος ὄρεξίς ἐστιν ἡ τῆς ἀληθείας μάλιστα δὲ τῆς περὶ θεῶν ἔφεσις, ὥσπερ ἀνάληψιν ἱερῶν τὴν μάθησιν ἔχουσα καὶ τὴν ζήτησιν, ἁγνείας τε πάσης καὶ νεωκορίας ἔργον ὁσιώτερον, οὐχ ἥκιστα δὲ τῇ θεῷ ταύτῃ κεχαρισμένον, ἣν σὺ θεραπεύεις ἐξαιρέτως σοφὴν


[351.F] καὶ φιλόσοφον οὖσαν, ὡς τοὔνομά γε φράζειν ἔοικε παντὸς μᾶλλον αὐτῇ τὸ εἰδέναι καὶ τὴν ἐπιστήμην προσήκουσαν. Ἑλληνικὸν γὰρ ἡ Ἶσίς ἐστι καὶ ὁ Τυφὼν πολέμιος <ὢν> τῇ θεῷ καὶ δι’ ἄγνοιαν καὶ ἀπάτην τετυφωμένος καὶ διασπῶν καὶ ἀφανίζων τὸν ἱερὸν λόγον, ὃν ἡ θεὸς συνάγει καὶ συντίθησι καὶ παραδίδωσι τοῖς τελουμένοις <διὰ> θειώσεως σώφρονι μὲν ἐνδελεχῶς διαίτῃ καὶ βρωμάτων πολλῶν καὶ ἀφροδισίων ἀποχαῖς κολουούσης

[352.A] τὸ ἀκόλαστον | καὶ φιλήδονον, ἀθρύπτους δὲ καὶ στερρὰς ἐν ἱεροῖς λατρείας ἐθιζούσης ὑπομένειν, ὧν τέλος ἐστὶν ἡ τοῦ πρώτου καὶ κυρίου καὶ νοητοῦ γνῶσις[, ὃν ἡ θεὸς παρακαλεῖ ζητεῖν παρ’ αὐτῇ καὶ μετ’ αὐτῆς ὄντα καὶ συνόντα]. τοῦ δ’ ἱεροῦ τοὔνομα καὶ σαφῶς ἐπαγγέλλεται καὶ γνῶσιν καὶ εἴδησιν τοῦ ὄντος· ὀνομάζεται γὰρ Ἰσεῖον ὡς εἰσομένων τὸ ὄν, ἂν μετὰ λόγου καὶ ὁσίως εἰς τὰ ἱερὰ τῆς θεοῦ παρέλθωμεν.




3Ἔτι πολλοὶ μὲν Ἑρμοῦ, πολλοὶ δὲ Προμηθέως ἱστορήκασιν αὐτὴν θυγατέρα, [ὧν] τὸν μὲν ἕτερον σοφίας καὶ προνοίας, Ἑρμῆν δὲ γραμματικῆς καὶ μουσικῆς
[352.B] εὑρετὴν νομίζοντες. διὸ καὶ τῶν <ἐν> Ἑρμοῦ πόλει Μουσῶν τὴν προτέραν Ἶσιν ἅμα καὶ Δικαιοσύνην καλοῦσι, σοφὴν οὖσαν, ὥσπερ εἴρηται (351e), καὶ δεικνύουσαν τὰ θεῖα τοῖς ἀληθῶς καὶ δικαίως ἱεραφόροις καὶ ἱεροστόλοις προσαγορευομένοις· οὗτοι δ’ εἰσὶν οἱ τὸν ἱερὸν λόγον περὶ θεῶν πάσης καθαρεύοντα δεισιδαιμονίας καὶ περιεργίας ἐν τῇ ψυχῇ φέροντες ὥσπερ ἐν κίστῃ καὶ περιστέλλοντες, τὰ μὲν μέλανα καὶ σκιώδη τὰ δὲ φανερὰ καὶ λαμπρὰ τῆς περὶ θεῶν ὑποδηλοῦντες οἰήσεως, οἷα καὶ περὶ τὴν ἐσθῆτα τὴν ἱερὰν ἀποφαίνεται. διὸ καὶ τὸ κοσμεῖσθαι τούτοις τοὺς ἀποθανόντας Ἰσιακοὺς σύμβολόν




[352.C] ἐστι τοῦτον τὸν λόγον εἶναι μετ’ αὐτῶν, καὶ τοῦτον ἔχοντας ἄλλο δὲ μηδὲν ἐκεῖ βαδίζειν. οὔτε γὰρ φιλοσόφους πωγωνοτροφίαι, ὦ Κλέα, καὶ τριβωνοφορίαι ποιοῦσιν οὔτ’ Ἰσιακοὺς αἱ λινοστολίαι καὶ ξυρήσεις· ἀλλ’ Ἰσιακός ἐστιν ὡς ἀληθῶς ὁ τὰ δεικνύμενα καὶ δρώμενα περὶ τοὺς θεοὺς τούτους, ὅταν νόμῳ παραλάβῃ, λόγῳ ζητῶν καὶ φιλοσοφῶν περὶ τῆς ἐν αὐτοῖς ἀληθείας.



4. ἐπεὶ τούς γε πολλοὺς καὶ τὸ κοινότατον τοῦτο καὶ σμικρότατον λέληθεν, ἐφ’ ὅτῳ τὰς τρίχας οἱ ἱερεῖς ἀποτίθενται καὶ λινᾶς ἐσθῆτας φοροῦσιν· οἱ μὲν οὐδ’ ὅλως
[352.D] φροντίζουσιν εἰδέναι περὶ τούτων, οἱ δὲ τῶν μὲν ἐρίων ὥσπερ τῶν κρεῶν σεβομένους τὸ πρόβατον ἀπέχεσθαι λέγουσι, ξύρεσθαι δὲ τὰς κεφαλὰς διὰ τὸ πένθος, φορεῖν δὲ τὰ λινᾶ διὰ τὴν χρόαν, ἣν τὸ λίνον ἀνθοῦν ἀνίησι τῇ περιεχούσῃ τὸν κόσμον αἰθερίῳ χαροπότητι προσεοικυῖαν. ἡ δ’ ἀληθὴς αἰτία μία πάντων ἐστί· ‘καθαροῦ γάρ’ ᾗ φησιν ὁ Πλάτων (Phaedo 67b) ‘οὐ θεμιτὸν ἅπτεσθαι μὴ καθαρῷ·’ περίσσωμα δὲ τροφῆς καὶ σκύβαλον οὐδὲν ἁγνὸν οὐδὲ καθαρόν ἐστιν· ἐκ δὲ περιττωμάτων ἔρια καὶ λάχναι καὶ τρίχες καὶ ὄνυχες ἀναφύονται καὶ βλαστάνουσι. γελοῖον οὖν ἦν τὰς μὲν αὑτῶν τρίχας ἐν ταῖς ἁγνείαις ἀποτίθεσθαι


[352.E] ξυρωμένους καὶ λειαινομένους πᾶν ὁμαλῶς τὸ σῶμα, τὰς δὲ τῶν  θρεμμάτων ἀμπέχεσθαι καὶ φορεῖν· καὶ γὰρ τὸν Ἡσίοδον οἴεσθαι δεῖ λέγοντα (OD 742)

‘μηδ’ ἀπὸ πεντόζοιο θεῶν ἐν δαιτὶ θαλείῃ
αὖον ἀπὸ χλωροῦ τάμνειν αἴθωνι σιδήρῳ’

διδάσκειν ὅτι δεῖ καθαροὺς τῶν τοιούτων γενομένους ἑορτάζειν, οὐκ ἐν αὐταῖς ταῖς ἱερουργίαις χρῆσθαι καθάρσει καὶ ἀφαιρέσει τῶν περιττωμάτων. τὸ δὲ λίνον


[352.F] φύεται μὲν ἐξ ἀθανάτου τῆς γῆς καὶ καρπὸν ἐδώδιμον ἀναδίδωσι, λιτὴν δὲ παρέχει καὶ καθαρὰν ἐσθῆτα καὶ τῷ σκέποντι μὴ βαρύνουσαν, εὐάρμοστον δὲ πρὸς πᾶσαν ὥραν, ἥκιστα δὲ φθειροποιόν, ὡς λέγουσι· περὶ ὧν ἕτερος λόγος.


5. οἱ δ’ ἱερεῖς οὕτω δυσχεραίνουσι τὴν τῶν περιττωμάτων φύσιν, ὥστε μὴ μόνον παραιτεῖσθαι τῶν ὀσπρίων τὰ πολλὰ καὶ τῶν κρεῶν τὰ μήλεια καὶ ὕεια πολλὴν ποιοῦντα περίττωσιν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἅλας τῶν σιτίων ἐν ταῖς ἁγνείαις ἀφαιρεῖν, ἄλλας τε πλείονας αἰτίας ἔχοντας καὶ <τὸ> ποτικωτέρους καὶ βρωτικωτέρους ποιεῖν ἐπιθήγοντας τὴν ὄρεξιν. τὸ γάρ, ὡς Ἀρισταγόρας (FHG II 99) ἔλεγε, διὰ τὸ πηγνυμένοις πολλὰ τῶν μικρῶν ζῴων ἐναποθνήσκειν ἁλισκόμενα μὴ καθαροὺς


[353.A] λογίζεσθαι τοὺς ἅλας εὔηθές ἐστι. | λέγονται δὲ καὶ τὸν Ἆπιν ἐκ φρέατος ἰδίου ποτίζειν, τοῦ δὲ Νείλου παντάπασιν ἀπείργειν, οὐ μιαρὸν ἡγούμενοι τὸ ὕδωρ διὰ τὸν κροκόδειλον, ὡς ἔνιοι νομίζουσιν (οὐδὲν γὰρ οὕτως τίμιον Αἰγυπτίοις ὡς ὁ Νεῖλος)· ἀλλὰ πιαίνειν δοκεῖ καὶ μάλιστα πολυσαρκίαν ποιεῖν τὸ Νειλῷον ὕδωρ πινόμενον· οὐ βούλονται δὲ τὸν Ἆπιν οὕτως ἔχειν οὐδ’ ἑαυτούς, ἀλλ’ εὐσταλῆ καὶ κοῦφα ταῖς ψυχαῖς περικεῖσθαι τὰ σώματα καὶ μὴ πιέζειν μηδὲ καταθλίβειν ἰσχύοντι τῷ θνητῷ καὶ βαρύνοντι τὸ θεῖον.



6. Οἶνον δ’ οἱ μὲν ἐν Ἡλίου πόλει θεραπεύοντες τὸν θεὸν οὐκ εἰσφέρουσι τὸ παράπαν εἰς τὸ ἱερόν, ὡς οὐ προσῆκον
[353.B] ὑπηρέτας πίνειν τοῦ κυρίου καὶ βασιλέως ἐφορῶντος· οἱ δ’ ἄλλοι χρῶνται μὲν ὀλίγῳ δέ. πολλὰς δ’ ἀοίνους ἁγνείας ἔχουσιν, ἐν αἷς φιλοσοφοῦντες καὶ μανθάνοντες καὶ διδάσκοντες τὰ θεῖα διατελοῦσιν. οἱ δὲ βασιλεῖς καὶ μετρητὸν ἔπινον ἐκ τῶν ἱερῶν γραμμάτων, ὡς Ἑκαταῖος (Vors. 60 B 11) ἱστόρηκεν, ἱερεῖς ὄντες· ἤρξαντο δὲ πίνειν ἀπὸ Ψαμμητίχου, πρότερον δ’ οὐκ ἔπινον οἶνον οὐδ’ ἔσπενδον ὡς φίλιον θεοῖς ἀλλ’ ὡς αἷμα τῶν πολεμησάντων ποτὲ τοῖς θεοῖς, ἐξ ὧν οἴονται πεσόντων καὶ τῇ γῇ συμμιγέντων ἀμπέλους γενέσθαι· διὸ καὶ τὸ μεθύειν
[353.C] ἔκφρονας ποιεῖν καὶ παραπλῆγας, ἅτε δὴ τῶν προγόνων τοῦ αἵματος ἐμπιπλαμένους. ταῦτα μὲν οὖν Εὔδοξος ἐν τῇ δευτέρᾳ τῆς περιόδου (fr. 17 Br.) λέγεσθαί φησιν οὕτως ὑπὸ τῶν ἱερέων.



7. Ἰχθύων δὲ θαλαττίων πάντες μὲν οὐ πάντων ἀλλ’ ἐνίων ἀπέχονται, καθάπερ Ὀξυρυγχῖται τῶν ἀπ’ ἀγκίστρου· σεβόμενοι γὰρ τὸν ὀξύρυγχον ἰχθὺν δεδίασι μή ποτε τὸ ἄγκιστρον οὐ καθαρόν ἐστιν ὀξυρύγχου περιπεσόντος αὐτῷ· Συηνῖται δὲ φάγρου· δοκεῖ γὰρ ἐπιόντι τῷ

[353.D] Νείλῳ συνεπιφαίνεσθαι καὶ τὴν αὔξησιν ἀσμένοις φράζειν αὐτάγγελος ὁρώμενος. οἱ δ’ ἱερεῖς ἀπέχονται πάντων· πρώτου δὲ μηνὸς ἐνάτῃ τῶν ἄλλων Αἰγυπτίων ἑκάστου πρὸ τῆς αὐλείου θύρας ὀπτὸν ἰχθὺν κατεσθίοντος οἱ ἱερεῖς οὐ γεύονται μὲν κατακαίουσι δὲ πρὸ τῶν θυρῶν τοὺς ἰχθῦς δύο λόγους ἔχοντες, ὧν τὸν μὲν ἱερὸν καὶ περιττὸν αὖθις (363d sqq.) ἀναλήψομαι συνᾴδοντα τοῖς περὶ Ὀσίριδος καὶ Τυφῶνος ὁσίως φιλοσοφουμένοις, ὁ δ’ ἐμφανὴς καὶ πρόχειρος οὐκ ἀναγκαῖον οὐδ’ ἀπερίεργον ὄψον ἀποφαίνων τὸν ἰχθὺν Ὁμήρῳ μαρτυρεῖ μήτε Φαίακας τοὺς ἁβροβίους μήτε τοὺς Ἰθακησίους ἀνθρώπους νησιώτας ἰχθύσι χρωμένους ποιοῦντι μήτε τοὺς Ὀδυσσέως



[353.E] ἑταίρους ἐν πλῷ τοσούτῳ καὶ ἐν θαλάττῃ πρὶν εἰς ἐσχάτην ἐλθεῖν ἀπορίαν (μ 329 sqq.). ὅλως δὲ καὶ τὴν θάλατταν ἔκφυλον ἡγοῦνται καὶ παρωρισμένην οὐδὲ μέρος οὐδὲ στοιχεῖον ἀλλ’ οἷον περίττωμα διεφθορὸς καὶ νοσῶδες.

8. Οὐδὲν γὰρ ἄλογον οὐδὲ μυθῶδες οὐδ’ ὑπὸ δεισιδαιμονίας, ὥσπερ ἔνιοι νομίζουσιν, ἐγκατεστοιχειοῦτο <ταῖς> ἱερουργίαις, ἀλλὰ τὰ μὲν ἠθικὰς ἔχοντα καὶ χρειώδεις αἰτίας, τὰ δ’ οὐκ ἄμοιρα κομψότητος ἱστορικῆς ἢ φυσικῆς ἐστιν, οἷον τὸ περὶ κρομμύου. τὸ γὰρ


[353.F] ἐμπεσεῖν εἰς τὸν ποταμὸν καὶ ἀπολέσθαι τὸν τῆς Ἴσιδος τρόφιμον Δίκτυν ***ου κρομμύων ἐπιδρασσόμενον ἐσχάτως ἀπίθανον· οἱ δ’ ἱερεῖς ἀφοσιοῦνται καὶ δυσχεραίνουσι καὶ τὸ κρόμμυον παραφυλάττοντες, ὅτι τῆς σελήνης φθινούσης μόνον εὐτροφεῖν τοῦτο καὶ τεθηλέναι πέφυκεν. ἔστι δὲ πρόσφορον οὔθ’ ἁγνεύουσιν οὔθ’ ἑορτάζουσι, τοῖς μὲν ὅτι διψῆν τοῖς δ’ ὅτι δακρύειν ποιεῖ τοὺς προσφερομένους. ὁμοίως δὲ καὶ τὴν ὗν ἀνίερον ζῷον ἡγοῦνται· ὡς μάλιστα γὰρ ὀχεύεσθαι δοκεῖ τῆς σελήνης φθινούσης, καὶ τῶν τὸ γάλα πινόντων ἐξανθεῖ τὰ σώματα

[354.A] λέπραν καὶ ψωρικὰς τραχύτητας. | τὸν δὲ λόγον, ὃν θύοντες ἅπαξ ὗν ἐν πανσελήνῳ καὶ [κατ]ἐσθίοντες ἐπιλέγουσιν, ὡς ὁ Τυφὼν ὗν διώκων πρὸς τὴν πανσέληνον εὗρε τὴν ξυλίνην σορόν, ἐν ᾗ τὸ σῶμα τοῦ Ὀσίριδος ἔκειτο, καὶ διέρριψεν, οὐ πάντες ἀποδέχονται, παράκουσμα τῶν <νεωτέρων> ὥσπερ ἄλλα πολλὰ νομίζοντες.
Ἀλλὰ τρυφήν γε καὶ πολυτέλειαν καὶ ἡδυπάθειαν οὕτω προβάλλεσθαι τοὺς παλαιοὺς λέγουσιν, ὥστε καὶ στήλην ἔστησαν ἐν Θήβαις ἐν τῷ ἱερῷ [κεῖσθαι] κατάρας ἐγγεγραμμένας ἔχουσαν κατὰ Μείνιος τοῦ βασιλέως,

[354.B] ὃς πρῶτος Αἰγυπτίους τῆς ἀπλούτου καὶ ἀχρημάτου καὶ λιτῆς ἀπήλλαξε διαίτης. λέγεται δὲ καὶ Τέχνακτις ὁ Βοκχόρεως πατὴρ στρατεύων ἐπ’ Ἄραβας τῆς ἀποσκευῆς βραδυνούσης ἡδέως τῷ προστυχόντι σιτίῳ χρησάμενος εἶτα κοιμηθεὶς βαθὺν ὕπνον ἐπὶ στιβάδος ἀσπάσασθαι τὴν εὐτέλειαν, ἐκ δὲ τούτου καταράσασθαι τῷ Μείνι καὶ τῶν ἱερέων ἐπαινεσάντων στηλιτεῦσαι τὴν κατάραν.


9. Οἱ δὲ βασιλεῖς ἀπεδείκνυντο μὲν ἐκ τῶν ἱερέων ἢ τῶν μαχίμων, τοῦ μὲν δι’ ἀνδρείαν τοῦ δὲ διὰ σοφίαν γένους ἀξίωμα καὶ τιμὴν ἔχοντος. ὁ δ’ ἐκ μαχίμων ἀποδεδειγμένος


[354.C] εὐθὺς ἐγίνετο τῶν ἱερέων καὶ μετεῖχε τῆς φιλοσοφίας ἐπικεκρυμμένης τὰ πολλὰ μύθοις καὶ λόγοις ἀμυδρὰς ἐμφάσεις τῆς ἀληθείας καὶ διαφάσεις ἔχουσιν, ὥσπερ ἀμέλει καὶ παραδηλοῦσιν αὐτοὶ πρὸ τῶν ἱερῶν τὰς σφίγγας ἐπιεικῶς ἱστάντες, ὡς αἰνιγματώδη σοφίαν τῆς θεολογίας αὐτῶν ἐχούσης. τὸ δ’ ἐν Σάι τῆς Ἀθηνᾶς, [ὃ] ἣν καὶ Ἶσιν νομίζουσιν, ἕδος ἐπιγραφὴν εἶχε τοιαύτην ‘ἐγώ εἰμι πᾶν τὸ γεγονὸς καὶ ὂν καὶ ἐσόμενον καὶ τὸν ἐμὸν πέπλον οὐδείς πω θνητὸς ἀπεκάλυψεν.’ ἔτι δὲ τῶν πολλῶν νομιζόντων ἴδιον παρ’ Αἰγυπτίοις ὄνομα τοῦ Διὸς εἶναι τὸν Ἀμοῦν (ὃ παράγοντες ἡμεῖς Ἄμμωνα


[354.D] λέγομεν) Μανεθὼς μὲν ὁ Σεβεννύτης (fr. 75 M.) τὸ κεκρυμμένον οἴεται καὶ τὴν κρύψιν ὑπὸ ταύτης δηλοῦσθαι τῆς φωνῆς, Ἑκαταῖος δ’ ὁ Ἀβδηρίτης φησὶ (Vors. 60 B 8) τούτῳ καὶ πρὸς ἀλλήλους τῷ ῥήματι χρῆσθαι τοὺς Αἰγυπτίους, ὅταν τινὰ προσκαλῶνται· προσκλητικὴν γὰρ εἶναι τὴν φωνήν. διὸ τὸν πρῶτον θεόν, <ὃν> τῷ παντὶ τὸν αὐτὸν νομίζουσιν, ὡς ἀφανῆ καὶ κεκρυμμένον ὄντα προσκαλούμενοι καὶ παρακαλοῦντες ἐμφανῆ γενέσθαι καὶ δῆλον αὐτοῖς Ἀμοῦν λέγουσιν.

10. Ἡ μὲν οὖν εὐλάβεια τῆς περὶ τὰ θεῖα σοφίας Αἰγυπτίων τοσαύτη [ἦν], μαρτυροῦσι δὲ καὶ τῶν Ἑλλήνων οἱ

[354.E] σοφώτατοι, Σόλων Θαλῆς Πλάτων Εὔδοξος Πυθαγόρας, ὡς δ’ ἔνιοί φασι, καὶ Λυκοῦργος εἰς Αἴγυπτον ἀφικόμενοι καὶ συγγενόμενοι τοῖς ἱερεῦσιν. Εὔδοξον μὲν οὖν Χονούφεώς φασι Μεμφίτου διακοῦσαι, Σόλωνα δὲ Σόγχιτος Σαΐτου, Πυθαγόραν δ’ Οἰνούφεως Ἡλιοπολίτου. μάλιστα δ’ οὗτος, ὡς ἔοικε, θαυμασθεὶς καὶ θαυμάσας

[354.F] τοὺς ἄνδρας ἀπεμιμήσατο τὸ συμβολικὸν αὐτῶν καὶ μυστηριῶδες ἀναμίξας αἰνίγμασι τὰ δόγματα· τῶν γὰρ καλουμένων ἱερογλυφικῶν γραμμάτων οὐθὲν ἀπολείπει τὰ πολλὰ τῶν Πυθαγορικῶν παραγγελμάτων, οἷόν ἐστι τὸ μὴ ‘ἐσθίειν ἐπὶ δίφρου’ μηδ’ ‘ἐπὶ χοίνικος καθῆσθαι’ μηδὲ ‘φοίνικα φυτεύειν’ μηδὲ ‘πῦρ μαχαίρᾳ σκαλεύειν ἐν οἰκίᾳ.’ δοκῶ δ’ ἔγωγε καὶ τὸ τὴν μονάδα τοὺς ἄνδρας ὀνομάζειν Ἀπόλλωνα καὶ τὴν δυάδα Ἄρτεμιν, Ἀθηνᾶν δὲ τὴν ἑβδομάδα, Ποσειδῶνα δὲ τὸν πρῶτον κύβον ἐοικέναι τοῖς ἐπὶ τῶν ἱερῶν ἱδρυμένοις καὶ δρωμένοις νὴ Δία καὶ γραφομένοις. τὸν γὰρ βασιλέα καὶ κύριον Ὄσιριν ὀφθαλμῷ καὶ σκήπτρῳ γράφουσιν· ἔνιοι


[355.A] δὲ καὶ τοὔνομα διερμηνεύουσι πολυόφθαλμον, ὡς τοῦ μὲν <ος> τὸ πολύ, τοῦ δ’ <ιρι> τὸν ὀφθαλμὸν Αἰγυπτίᾳ γλώττῃ φράζοντος· τὸν δ’ οὐρανὸν ὡς ἀγήρω δι’ ἀιδιότητα καρδίᾳ † θυμὸν ἐσχάρας ὑποκειμένης. ἐν δὲ Θήβαις εἰκόνες ἦσαν ἀνακείμεναι δικαστῶν ἄχειρες, ἡ δὲ τοῦ ἀρχιδικαστοῦ καταμύουσα τοῖς ὄμμασιν, ὡς ἄδωρον ἅμα τὴν δικαιοσύνην καὶ ἀνέντευκτον οὖσαν. τοῖς δὲ μαχίμοις κάνθαρος ἦν γλυφὴ σφραγῖδος· οὐ γὰρ ἔστι κάνθαρος θῆλυς, ἀλλὰ πάντες ἄρσενες. τίκτουσι δὲ τὸν γόνον <ἀφιέντες> εἰς ὄνθον, ὃν σφαιροποιοῦσιν, οὐ τροφῆς μᾶλλον ὕλην ἢ γενέσεως χώραν παρασκευάζοντες.



[355.B] 11. Ὅταν οὖν ἃ μυθολογοῦσιν Αἰγύπτιοι περὶ τῶν θεῶν ἀκούσῃς, πλάνας καὶ διαμελισμοὺς καὶ πολλὰ τοιαῦτα παθήματα, δεῖ τῶν προειρημένων μνημονεύειν καὶ μηδὲν οἴεσθαι τούτων λέγεσθαι γεγονὸς οὕτω καὶ πεπραγμένον· οὐ γὰρ τὸν κύνα κυρίως Ἑρμῆν λέγουσιν, ἀλλὰ τοῦ ζῴου τὸ φυλακτικὸν καὶ τὸ ἄγρυπνον καὶ τὸ φιλόσοφον, γνώσει καὶ ἀγνοίᾳ τὸ φίλον καὶ τὸ ἐχθρὸν ὁρίζοντος, ᾗ φησιν ὁ Πλάτων (Rep. 375e sqq.), τῷ λογιωτάτῳ τῶν θεῶν συνοικειοῦσιν· οὐδὲ τὸν Ἥλιον ἐκ λωτοῦ νομίζουσι βρέφος ἀνίσχειν νεογιλόν,



[355.C] ἀλλ’ οὕτως ἀνατολὴν ἡλίου γράφουσι, τὴν ἐξ ὑγρῶν ἡλίου γινομένην ἄναψιν αἰνιττόμενοι. καὶ γὰρ τὸν ὠμότατον Περσῶν βασιλέα καὶ φοβερώτατον Ὦχον ἀποκτείναντα πολλούς, τέλος δὲ καὶ τὸν Ἆπιν ἀποσφάξαντα καὶ καταδειπνήσαντα μετὰ τῶν φίλων ἐκάλεσαν ‘μάχαιραν’ καὶ καλοῦσι μέχρι νῦν οὕτως ἐν τῷ καταλόγῳ τῶν βασιλέων, οὐ κυρίως δήπου τὴν οὐσίαν αὐτοῦ σημαίνοντες, ἀλλὰ τοῦ τρόπου τὴν σκληρότητα καὶ κακίαν ὀργάνῳ φονικῷ παρεικάζοντες. οὕτω δὴ τὰ περὶ θεῶν ἀκούσασα καὶ δεχομένη παρὰ τῶν ἐξηγουμένων τὸν μῦθον ὁσίως καὶ



[355.D] φιλοσόφως καὶ δρῶσα μὲν ἀεὶ καὶ διαφυλάττουσα τῶν ἱερῶν τὰ νενομισμένα, τοῦ δ’ ἀληθῆ δόξαν ἔχειν περὶ θεῶν μηδὲν οἰομένη μᾶλλον αὐτοῖς μήτε θύσειν μήτε ποιήσειν [αὐτοῖς] κεχαρισμένον, οὐδὲν ἔλαττον ἀποφεύξῃ κακὸν ἀθεότητος δεισιδαιμονίαν.

12. Λεγέσθω δ’ ὁ μῦθος οὗτος ἐν βραχυτάτοις ὡς ἔνεστι μάλιστα τῶν ἀχρήστων σφόδρα καὶ περιττῶν ἀφαιρεθέντων. τῆς Ῥέας φασὶ κρύφα τῷ Κρόνῳ συγγενομένης αἰσθόμενον ἐπαράσασθαι τὸν Ἥλιον αὐτῇ μήτε μηνὶ μήτ’ ἐνιαυτῷ τεκεῖν· ἐρῶντα δὲ τῆς θεοῦ τὸν Ἑρμῆν συνελθεῖν, εἶτα παίξαντα πέττια πρὸς τὴν Σελήνην καὶ ἀφελόντα τῶν φώτων ἑκάστου τὸ ἑβδομηκοστὸν ἐκ πάντων ἡμέρας πέντε συνελεῖν καὶ ταῖς ἑξήκοντα καὶ τριακοσίαις



[355.E] ἐπαγαγεῖν, ἃς νῦν ἐπαγομένας Αἰγύπτιοι καλοῦσι καὶ τῶν θεῶν γενεθλίους ἄγουσι. τῇ μὲν πρώτῃ τὸν Ὄσιριν γενέσθαι καὶ φωνὴν αὐτῷ τεχθέντι συνεκπεσεῖν, ὡς ὁ πάντων κύριος εἰς φῶς πρόεισιν. ἔνιοι δὲ Παμύλην τινὰ λέγουσιν ἐν Θήβαις ὑδρευόμενον ἐκ τοῦ ἱεροῦ τοῦ Διὸς φωνὴν ἀκοῦσαι διακελευομένην ἀνειπεῖν μετὰ βοῆς, ὅτι μέγας βασιλεὺς εὐεργέτης Ὄσιρις γέγονε, καὶ διὰ τοῦτο θρέψαι τὸν Ὄσιριν ἐγχειρίσαντος αὐτῷ τοῦ Κρόνου καὶ τὴν τῶν Παμυλίων ἑορτὴν αὐτῷ τελεῖσθαι Φαλληφορίοις ἐοικυῖαν. τῇ δὲ δευτέρᾳ τὸν Ἀρούηριν, [ὃν Ἀπόλλωνα,]



[355.F] ὃν καὶ πρεσβύτερον Ὧρον ἔνιοι καλοῦσι, τῇ τρίτῃ δὲ Τυφῶνα μὴ καιρῷ μηδὲ κατὰ χώραν, ἀλλ’ ἀναρρήξαντα πληγῇ διὰ τῆς πλευρᾶς ἐξαλέσθαι. τετάρτῃ δὲ τὴν Ἶσιν ἐν πανύγροις γενέσθαι, τῇ δὲ πέμπτῃ Νέφθυν, ἣν καὶ Τελευτὴν καὶ Ἀφροδίτην, ἔνιοι δὲ καὶ Νίκην ὀνομάζουσιν. εἶναι δὲ τὸν μὲν Ὄσιριν ἐξ Ἡλίου καὶ τὸν Ἀρούηριν, ἐκ δ’ Ἑρμοῦ τὴν Ἶσιν, ἐκ δὲ τοῦ Κρόνου τὸν Τυφῶνα καὶ


[356.A] τὴν Νέφθυν. | διὸ καὶ τὴν τρίτην τῶν ἐπαγομένων ἀποφράδα νομίζοντες οἱ βασιλεῖς οὐκ ἐχρημάτιζον οὐδ’ ἐθεράπευον αὑτοὺς μέχρι νυκτός. γήμασθαι δὲ τῷ Τυφῶνι τὴν Νέφθυν, Ἶσιν δὲ καὶ Ὄσιριν ἐρῶντας ἀλλήλων καὶ πρὶν ἢ γενέσθαι κατὰ γαστρὸς ὑπὸ σκότῳ συνεῖναι. ἔνιοι δέ φασι καὶ τὸν Ἀρούηριν οὕτω γεγονέναι καὶ καλεῖσθαι πρεσβύτερον Ὧρον ὑπ’ Αἰγυπτίων, Ἀπόλλωνα δ’ ὑφ’ Ἑλλήνων.


13. Βασιλεύοντα δ’ Ὄσιριν Αἰγυπτίους μὲν εὐθὺς ἀπόρου βίου καὶ θηριώδους ἀπαλλάξαι καρπούς τε δείξαντα καὶ νόμους θέμενον αὐτοῖς καὶ θεοὺς διδάξαντα τιμᾶν· ὕστερον δὲ γῆν πᾶσαν ἡμερούμενον ἐπελθεῖν ἐλάχιστα


[356.B] μὲν ὅπλων δεηθέντα, πειθοῖ δὲ τοὺς πλείστους καὶ λόγῳ μετ’ ᾠδῆς πάσης καὶ μουσικῆς θελγομένους προσαγόμενον· ὅθεν Ἕλλησι δόξαι Διονύσῳ τὸν αὐτὸν εἶναι. Τυφῶνα δ’ ἀπόντος μὲν οὐθὲν νεωτερίζειν διὰ τὸ τὴν Ἶσιν εὖ μάλα φυλάττεσθαι καὶ προσέχειν ἐγκρατῶς ἔχουσαν, ἐπανελθόντι δὲ δόλον μηχανᾶσθαι συνωμότας ἄνδρας ἑβδομήκοντα καὶ δύο πεποιημένον καὶ συνεργὸν ἔχοντα βασίλισσαν ἐξ Αἰθιοπίας παροῦσαν, ἣν ὀνομάζουσιν Ἀσώ· τοῦ δ’ Ὀσίριδος ἐκμετρησάμενον λάθρα τὸ σῶμα καὶ κατασκευάσαντα πρὸς τὸ μέγεθος λάρνακα καλὴν καὶ κεκοσμημένην περιττῶς εἰσενεγκεῖν εἰς τὸ συμπόσιον.



[356.C] ἡσθέντων δὲ τῇ ὄψει καὶ θαυμασάντων ὑποσχέσθαι τὸν Τυφῶνα μετὰ παιδιᾶς, ὃς ἂν ἐγκατακλιθεὶς ἐξισωθῇ, διδόναι δῶρον αὐτῷ τὴν λάρνακα. πειρωμένων δὲ πάντων καθ’ ἕκαστον, ὡς οὐδεὶς ἐνήρμοττεν, ἐμβάντα τὸν Ὄσιριν κατακλιθῆναι· τοὺς δὲ συνωμότας ἐπιδραμόντας ἐπιρράξαι τὸ πῶμα καὶ τὰ μὲν γόμφοις καταλαβόντας ἔξωθεν, τῶν δὲ θερμὸν μόλιβδον καταχεαμένους ἐπὶ τὸν ποταμὸν ἐξενεγκεῖν καὶ μεθεῖναι διὰ τοῦ Τανιτικοῦ στόματος εἰς τὴν θάλασσαν, ὃ διὰ τοῦτο μισητὸν ἔτι νῦν καὶ κατάπτυστον νομίζειν Αἰγυπτίους. ταῦτα δὲ πραχθῆναι λέγουσιν



[356.D] ἑβδόμῃ ἐπὶ δέκα μηνὸς Ἀθύρ, ἐν ᾧ τὸν σκορπίον ὁ ἥλιος διέξεισιν, ὄγδοον ἔτος καὶ εἰκοστὸν ἐκεῖνο βασιλεύοντος Ὀσίριδος. ἔνιοι δὲ βεβιωκέναι φασὶν αὐτόν, οὐ βεβασιλευκέναι χρόνον τοσοῦτον.

14. Πρώτων δὲ τῶν τὸν περὶ Χέμμιν οἰκούντων τόπον Πανῶν καὶ Σατύρων τὸ πάθος αἰσθομένων καὶ λόγον ἐμβαλόντων περὶ τοῦ γεγονότος τὰς μὲν αἰφνιδίους τῶν ὄχλων ταραχὰς καὶ πτοήσεις ἔτι νῦν διὰ τοῦτο πανικὰς προσαγορεύεσθαι· τὴν δ’ Ἶσιν αἰσθομένην κείρασθαι μὲν ἐνταῦθα τῶν πλοκάμων ἕνα καὶ πένθιμον στολὴν ἀναλαβεῖν, ὅπου τῇ πόλει μέχρι νῦν ὄνομα Κοπτώ. ἕτεροι δὲ τοὔνομα σημαίνειν οἴονται στέρησιν· τὸ γὰρ ἀποστερεῖν

[356.E] ‘κόπτειν’ λέγουσι. πλανωμένην δὲ πάντῃ καὶ ἀποροῦσαν οὐδένα παρελθεῖν ἀπροσαύδητον, ἀλλὰ καὶ παιδαρίοις συντυχοῦσαν ἐρωτᾶν περὶ τῆς λάρνακος· τὰ δὲ τυχεῖν ἑωρακότα καὶ φράσαι τὸ στόμα, δι’ οὗ τὸ ἀγγεῖον οἱ φίλοι τοῦ Τυφῶνος εἰς τὴν θάλασσαν ἔωσαν. ἐκ τούτου τὰ παιδάρια μαντικὴν δύναμιν ἔχειν οἴεσθαι τοὺς Αἰγυπτίους καὶ μάλιστα ταῖς τούτων ὀττεύεσθαι κληδόσι παιζόντων ἐν ἱεροῖς καὶ φθεγγομένων ὅ τι ἂν τύχωσιν. αἰσθομένην δὲ τῇ ἀδελφῇ [ἐρῶντα] συγγεγονέναι δι’ ἄγνοιαν ὡς ἑαυτῇ τὸν Ὄσιριν καὶ τεκμήριον ἰδοῦσαν τὸν μελιλώτινον στέφανον, ὃν ἐκεῖνος παρὰ τῇ Νέφθυι κατέ-




[356.F] λιπε, τὸ παιδίον ζητεῖν (ἐκθεῖναι γὰρ εὐθὺς τεκοῦσαν διὰ φόβον τοῦ Τυφῶνος)· εὑρεθὲν <δὲ> χαλεπῶς καὶ μόγις κυνῶν ἐπαγόντων τὴν Ἶσιν ἐκτραφῆναι καὶ γενέσθαι φύλακα καὶ ὀπαδὸν αὐτῆς Ἄνουβιν προσαγορευθέντα καὶ λεγόμενον τοὺς θεοὺς φρουρεῖν, ὥσπερ οἱ κύνες τοὺς ἀνθρώπους.


[357.A] 15. Ἐκ δὲ τούτου πυθέσθαι περὶ τῆς λάρνακος, | ὡς πρὸς τὴν Βύβλου χώραν ὑπὸ τῆς θαλάσσης ἐκκυμανθεῖσαν αὐτὴν ἐρείκῃ τινὶ μαλθακῶς ὁ κλύδων προσέμιξεν· ἡ δ’ ἐρείκη κάλλιστον ἔρνος ὀλίγῳ χρόνῳ καὶ μέγιστον ἀναδραμοῦσα περιέπτυξε καὶ περιέφυ καὶ ἀπέκρυψεν ἐντὸς ἑαυτῆς. θαυμάσας δ’ ὁ βασιλεὺς τοῦ φυτοῦ τὸ μέγεθος καὶ περιτεμὼν τὸν περιέχοντα τὴν σορὸν οὐχ ὁρωμένην κορμὸν ἔρεισμα τῇ στέγῃ ὑπέστησε. ταῦτά τε πνεύματί φασι δαιμονίῳ φήμης πυθομένην τὴν Ἶσιν εἰς Βύβλον ἀφικέσθαι καὶ καθίσασαν ἐπὶ κρήνης ταπεινὴν καὶ δεδακρυμένην ἄλλῳ μὲν μηδενὶ προσδιαλέγεσθαι, τῆς


[357.B] δὲ βασιλίδος τὰς θεραπαινίδας ἀσπάζεσθαι καὶ φιλοφρονεῖσθαι τήν τε κόμην παραπλέκουσαν αὐτῶν καὶ τῷ χρωτὶ θαυμαστὴν εὐωδίαν ἐπιπνέουσαν ἀφ’ ἑαυτῆς. ἰδούσης δὲ τῆς βασιλίδος τὰς θεραπαινίδας ἵμερον ἐμπεσεῖν τῆς ξένης τῶν τε τριχῶν *** τοῦ τε χρωτὸς ἀμβροσίαν πνέοντος· οὕτω δὲ μεταπεμφθεῖσαν καὶ γενομένην συνήθη ποιήσασθαι τοῦ παιδίου [τὴν] τίτθην. ὄνομα δὲ τῷ μὲν βασιλεῖ Μάλκανδρον εἶναί φασιν· αὐτῇ δ’ οἱ μὲν Ἀστάρτην οἱ δὲ Σάωσιν οἱ δὲ Νεμανοῦν, ὅπερ

[357.C] ἂν Ἕλληνες Ἀθηναΐδα προσείποιεν.

16. τρέφειν δὲ τὴν Ἶσιν ἀντὶ μαστοῦ τὸν δάκτυλον εἰς τὸ στόμα τοῦ παιδίου διδοῦσαν, νύκτωρ δὲ περικαίειν τὰ θνητὰ τοῦ σώματος· αὐτὴν δὲ γενομένην χελιδόνα τῇ κίονι περιπέτεσθαι καὶ θρηνεῖν, ἄχρι οὗ τὴν βασίλισσαν παραφυλάξασαν καὶ ἐγκραγοῦσαν, ὡς εἶδε περικαιόμενον τὸ βρέφος, ἀφελέσθαι τὴν ἀθανασίαν αὐτοῦ. τὴν δὲ θεὰν φανερὰν γενομένην αἰτήσασθαι τὴν κίονα τῆς στέγης· ὑφελοῦσαν δὲ ῥᾷστα περικόψαι τὴν ἐρείκην, εἶτα ταύτην μὲν ὀθόνῃ περικαλύψασαν καὶ μύρον καταχεαμένην ἐγχειρίσαι τοῖς βασιλεῦσι καὶ νῦν ἔτι σέβεσθαι Βυβλίους τὸ ξύλον ἐν ἱερῷ κείμενον Ἴσιδος. τῇ δὲ σορῷ περιπεσεῖν καὶ κωκῦσαι τηλικοῦτον, ὥστε τῶν παίδων τοῦ βασιλέως τὸν νεώτερον


[357.D] ἐκθανεῖν· τὸν δὲ πρεσβύτερον μεθ’ ἑαυτῆς ἔχουσαν καὶ τὴν σορὸν εἰς πλοῖον ἐνθεμένην ἀναχθῆναι. τοῦ δὲ Φαίδρου ποταμοῦ πνεῦμα τραχύτερον ἐκθρέψαντος ὑπὸ τὴν ἕω θυμωθεῖσαν ἀναξηρᾶναι τὸ ῥεῖθρον.

17. Ὅπου δὲ πρῶτον ἐρημίας ἔτυχεν, αὐτὴν καθ’ ἑαυτὴν γενομένην ἀνοῖξαι τὴν λάρνακα καὶ τῷ προσώπῳ τὸ πρόσωπον ἐπιθεῖσαν ἀσπάσασθαι καὶ δακρύειν. τοῦ δὲ παιδίου σιωπῇ προσελθόντος ἐκ τῶν ὄπισθεν καὶ καταμανθάνοντος αἰσθομένην μεταστραφῆναι καὶ δεινὸν ὑπ’ ὀργῆς ἐμβλέψαι· τὸ δὲ παιδίον οὐκ ἀνασχέσθαι τὸ

[357.E] τάρβος, ἀλλ’ ἀποθανεῖν. οἱ δέ φασιν οὐχ οὕτως, ἀλλ’ ὡς εἴρηται *** τρόπον ἐκπεσεῖν εἰς τὴν θάλασσαν, ἔχειν δὲ τιμὰς διὰ τὴν θεόν· ὃν γὰρ ᾄδουσιν Αἰγύπτιοι παρὰ τὰ συμπόσια Μανερῶτα, τοῦτον εἶναι. τινὲς δὲ τὸν μὲν παῖδα καλεῖσθαι Παλαιστινὸν ἢ Πηλούσιον καὶ τὴν πόλιν ἐπώνυμον ἀπ’ αὐτοῦ γενέσθαι κτισθεῖσαν ὑπὸ τῆς θεοῦ· τὸν δ’ ᾀδόμενον Μανερῶτα πρῶτον εὑρεῖν μουσικὴν ἱστοροῦσιν. ἔνιοι δέ φασιν ὄνομα μὲν οὐδενὸς εἶναι, διάλεκτον δὲ πίνουσιν ἀνθρώποις καὶ θαλειάζουσι πρέπουσαν ‘αἴσιμα τὰ τοιαῦτα παρείη·’ τοῦτο γὰρ τῷ



[357.F] Μανερῶτι φραζόμενον ἀναφωνεῖν ἑκάστοτε τοὺς Αἰγυπτίους. ὥσπερ ἀμέλει καὶ τὸ δεικνύμενον αὐτοῖς εἴδωλον ἀνθρώπου τεθνηκότος ἐν κιβωτίῳ περιφερόμενον οὐκ ἔστιν ὑπόμνημα τοῦ περὶ Ὀσίριδος πάθους, ᾗ τινες ὑπολαμβάνουσιν, ἀλλ’ οἰνωμένους παρακαλοῦντες αὑτοὺς χρῆσθαι τοῖς παροῦσι καὶ ἀπολαύειν, ὡς πάντας αὐτίκα μάλα τοιούτους ἐσομένους, ἄχαριν ἐπίκωμον ἐπεισάγουσι.

18. Τῆς δ’ Ἴσιδος πρὸς τὸν υἱὸν Ὧρον ἐν Βούτῳ τρεφόμενον πορευθείσης τὸ δ’ ἀγγεῖον ἐκποδὼν ἀποθεμένης Τυφῶνα κυνηγετοῦντα νύκτωρ πρὸς τὴν σελήνην ἐντυχεῖν

[358.A] αὐτῷ | καὶ τὸ σῶμα γνωρίσαντα διελεῖν εἰς τεσσαρεσκαίδεκα μέρη καὶ διαρρῖψαι, τὴν δ’ Ἶσιν πυθομένην ἀναζητεῖν ἐν βάριδι παπυρίνῃ τὰ [δ’] ἕλη διεκπλέουσαν· ὅθεν οὐκ ἀδικεῖσθαι τοὺς ἐν παπυρίνοις σκάφεσι πλέοντας ὑπὸ τῶν κροκοδείλων ἢ φοβουμένων ἢ σεβομένων διὰ τὴν θεόν. ἐκ τούτου δὲ καὶ πολλοὺς τάφους Ὀσίριδος ἐν Αἰγύπτῳ λέγεσθαι διὰ τὸ προστυγχάνουσαν ἑκάστῳ μέρει ταφὰς ποιεῖν. οἱ δ’ οὔ φασιν, ἀλλ’ εἴδωλα ποιουμένην διδόναι καθ’ ἑκάστην πόλιν ὡς τὸ σῶμα διδοῦσαν


[358.B] ὅπως παρὰ πλείοσιν ἔχῃ τιμὰς καί, ἂν ὁ Τυφὼν ἐπικρατήσῃ τοῦ Ὥρου, τὸν ἀληθινὸν τάφον ζητῶν πολλῶν λεγομένων καὶ δεικνυμένων ἀπαγορεύσῃ. μόνον δὲ τῶν μερῶν τοῦ Ὀσίριδος τὴν Ἶσιν οὐχ εὑρεῖν τὸ αἰδοῖον· εὐθὺς γὰρ εἰς τὸν ποταμὸν ῥιφῆναι καὶ γεύσασθαι τόν τε λεπιδωτὸν αὐτοῦ καὶ τὸν φάγρον καὶ τὸν ὀξύρυγχον, [ὡς] οὓς μάλιστα τῶν ἰχθύων ἀφοσιοῦσθαι· τὴν δ’ Ἶσιν ἀντ’ ἐκείνου μίμημα ποιησαμένην καθιερῶσαι τὸν φαλλόν, ᾧ καὶ νῦν ἑορτάζειν τοὺς Αἰγυπτίους.



19. Ἔπειτα τῷ Ὥρῳ τὸν Ὄσιριν ἐξ Ἅιδου παραγενόμενον διαπονεῖν ἐπὶ τὴν μάχην καὶ ἀσκεῖν, εἶτα διερωτῆσαι, τί κάλλιστον ἡγεῖται· τοῦ δὲ φήσαντος ‘τὸ πατρὶ καὶ μητρὶ τιμωρεῖν κακῶς παθοῦσι’ δεύτερον ἐρέσθαι, τί χρησιμώτατον οἴεται ζῷον εἰς μάχην ἐξιοῦσι· τοῦ δ’

[358.C] Ὥρου ‘ἵππον’ εἰπόντος ἐπιθαυμάσαι καὶ διαπορῆσαι, πῶς οὐ λέοντα μᾶλλον ἀλλ’ ἵππον· εἰπεῖν οὖν τὸν Ὧρον, ὡς λέων μὲν ὠφέλιμον ἐπιδεομένῳ βοηθείας, ἵππος δὲ φεύγοντα διασπάσαι καὶ καταναλῶσαι τὸν πολέμιον. ἀκούσαντ’ οὖν ἡσθῆναι τὸν Ὄσιριν, ὡς ἱκανῶς παρασκευασαμένου τοῦ Ὥρου. λέγεται δ’ ὅτι πολλῶν μετατιθεμένων ἀεὶ πρὸς τὸν Ὧρον καὶ ἡ παλλακὴ τοῦ Τυφῶνος ἀφίκετο Θούηρις· ὄφις δέ τις ἐπιδιώκων αὐτὴν ὑπὸ τῶν



[358.D] περὶ τὸν Ὧρον κατεκόπη, καὶ νῦν διὰ τοῦτο σχοινίον τι προβάλλοντες εἰς μέσον κατακόπτουσι. τὴν μὲν οὖν μάχην ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας γενέσθαι καὶ κρατῆσαι τὸν Ὧρον· τὸν Τυφῶνα δὲ τὴν Ἶσιν δεδεμένον παραλαβοῦσαν οὐκ ἀνελεῖν, ἀλλὰ καὶ λῦσαι καὶ μεθεῖναι· τὸν δ’ Ὧρον οὐ μετρίως ἐνεγκεῖν, ἀλλ’ ἐπιβαλόντα τῇ μητρὶ τὰς χεῖρας ἀποσπάσαι τῆς κεφαλῆς τὸ βασίλειον· Ἑρμῆν δὲ περιθεῖναι βούκρανον αὐτῇ κράνος. τοῦ δὲ Τυφῶνος δίκην τῷ Ὥρῳ νοθείας λαχόντος βοηθήσαντος [δὲ] τοῦ Ἑρμοῦ [καὶ] τὸν Ὧρον ὑπὸ τῶν θεῶν γνήσιον κριθῆναι· τὸν δὲ Τυφῶνα δυσὶν ἄλλαις μάχαις καταπολεμηθῆναι. τὴν δ’ Ἶσιν ἐξ Ὀσίριδος μετὰ τὴν τελευτὴν συγγενομένου τεκεῖν


[358.E] ἠλιτόμηνον καὶ ἀσθενῆ τοῖς κάτωθεν γυίοις τὸν Ἁρποκράτην.

20. Ταῦτα σχεδόν ἐστι τοῦ μύθου τὰ κεφάλαια τῶν δυσφημοτάτων ἐξαιρεθέντων, οἷόν ἐστι τὸ περὶ τὸν Ὥρου διαμελισμὸν καὶ τὸν Ἴσιδος ἀποκεφαλισμόν. ὅτι μὲν οὖν, εἰ ταῦτα περὶ τῆς μακαρίας καὶ ἀφθάρτου φύσεως, καθ’ ἣν μάλιστα νοεῖται τὸ θεῖον, ὡς ἀληθῶς πραχθέντα καὶ συμπεσόντα δοξάζουσι καὶ λέγουσιν, ‘ἀποπτύσαι δεῖ καὶ καθήρασθαι’ τὸ ‘στόμα’ κατ’ Αἰσχύλον (fr. 354), οὐδὲν δεῖ λέγειν πρὸς σέ· καὶ γὰρ αὐτὴ δυσκολαίνεις τοῖς οὕτω


[358.F] παρανόμους καὶ βαρβάρους δόξας περὶ θεῶν ἔχουσιν· ὅτι δ’ οὐκ ἔοικε ταῦτα κομιδῇ μυθεύμασιν ἀραιοῖς καὶ διακένοις πλάσμασιν, οἷα ποιηταὶ καὶ λογογράφοι καθάπερ οἱ ἀράχναι γεννῶντες ἀφ’ ἑαυτῶν [ἀπ]ἀρχὰς ἀνυποθέτους ὑφαίνουσι καὶ ἀποτείνουσιν, ἀλλ’ ἔχει τινὰς ἀπορίας καὶ παθῶν διηγήσεις, <γινώσκεις> αὐτή. καὶ καθάπερ οἱ μαθηματικοὶ τὴν ἶριν ἔμφασιν εἶναι τοῦ ἡλίου λέγουσι


[359.A] ποικιλλομένην τῇ πρὸς τὸ νέφος ἀναχωρήσει τῆς ὄψεως, οὕτως ὁ μῦθος ἐνταῦθα λόγου τινὸς ἔμφασίς ἐστιν ἀνακλῶντος ἐπ’ ἄλλα τὴν διάνοιαν, ὡς ὑποδηλοῦσιν αἵ τε θυσίαι τὸ πένθιμον ἔχουσαι καὶ σκυθρωπὸν ἐμφαινόμενον αἵ τε τῶν ναῶν διαθέσεις πῆ μὲν ἀνειμένων εἰς πτερὰ καὶ δρόμους ὑπαιθρίους καὶ καθαρούς, πῆ δὲ κρυπτὰ καὶ σκότια κατὰ γῆς ἐχόντων στολιστήρια θηκαίοις ἐοικότα καὶ σηκοῖς, οὐχ ἥκιστα δ’ ἡ τῶν Ὀσιρείων δόξα, πολλαχοῦ κεῖσθαι λεγομένου τοῦ σώματος· τήν τε γὰρ Διοχίτην ὀνομάζεσθαι πολίχνην λέγουσιν, ὡς μόνην τὸν ἀληθινὸν ἔχουσαν, ἔν τ’ Ἀβύδῳ τοὺς εὐδαίμονας τῶν Αἰγυπτίων καὶ δυνατοὺς μάλιστα θάπτεσθαι φιλοτιμουμένους

[359.B] ὁμοτάφους εἶναι τοῦ σώματος Ὀσίριδος. ἐν δὲ Μέμφει τρέφεσθαι τὸν Ἆπιν εἴδωλον ὄντα τῆς ἐκείνου ψυχῆς, ὅπου καὶ τὸ σῶμα κεῖσθαι· καὶ τὴν μὲν πόλιν οἱ μὲν ὅρμον ἀγαθῶν ἑρμηνεύουσιν, οἱ δ’ ἰδίως τάφον Ὀσίριδος. τὴν δὲ πρὸς Φιλαῖς † νιστιτάνην ἄλλως μὲν ἄβατον ἅπασι καὶ ἀπροσπέλαστον εἶναι καὶ μηδ’ ὄρνιθας ἐπ’ αὐτὴν καταίρειν μηδ’ ἰχθῦς προσπελάζειν, ἑνὶ δὲ καιρῷ τοὺς ἱερεῖς διαβαίνοντας ἐναγίζειν καὶ καταστέφειν τὸ σῆμα μηδίθης φυτῷ περισκιαζόμενον ὑπερ αίροντι πάσης ἐλαίας μέγεθος.


21. Εὔδοξος δὲ (fr. 60) πολλῶν τάφων ἐν

[359.C] Αἰγύπτῳ λεγομένων ἐν Βουσίριδι τὸ σῶμα κεῖσθαι· καὶ γὰρ πατρίδα ταύτην γεγονέναι τοῦ Ὀσίριδος· οὐκέτι μέντοι λόγου δεῖσθαι τὴν Ταφόσιριν· αὐτὸ γὰρ φράζειν τοὔνομα ταφὴν Ὀσίριδος. ἐῶ δὲ τομὴν ξύλου καὶ σχίσιν λίνου καὶ χοὰς χεομένας διὰ τὸ πολλὰ τῶν μυστικῶν ἀναμεμῖχθαι τούτοις. οὐ μόνον δὲ τούτων οἱ ἱερεῖς λέγουσιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων θεῶν, ὅσοι μὴ ἀγέννητοι μηδ’ ἄφθαρτοι, τὰ μὲν σώματα παρ’ αὐτοῖς κεῖσθαι καμόντα καὶ θεραπεύεσθαι, τὰς δὲ ψυχὰς ἐν οὐρανῷ λάμπειν ἄστρα καὶ καλεῖσθαι κύνα μὲν τὴν Ἴσιδος ὑφ’



[359.D] Ἑλλήνων, ὑπ’ Αἰγυπτίων δὲ Σῶθιν, Ὠρίωνα δὲ τὴν Ὥρου, τὴν δὲ Τυφῶνος ἄρκτον. εἰς δὲ τὰς ταφὰς τῶν τιμωμένων ζῴων τοὺς μὲν ἄλλους συντεταγμένα τελεῖν, μόνους δὲ μὴ διδόναι τοὺς Θηβαΐδα κατοικοῦντας, ὡς θνητὸν θεὸν οὐδένα νομίζοντας, ἀλλ’ ὃν καλοῦσιν αὐτοὶ Κνήφ, ἀγέννητον ὄντα καὶ ἀθάνατον.

22. Πολλῶν δὲ τοιούτων λεγομένων καὶ δεικνυμένων οἱ μὲν οἰόμενοι βασιλέων ταῦτα καὶ τυράννων δι’ ἀρετὴν ὑπερφέρουσαν ἢ δύναμιν ἢ ἀξίωμα δόξαν θεότητος ἐπιγραψαμένων εἶτα χρησαμένων τύχαις ἔργα καὶ πάθη δεινὰ καὶ μεγάλα διαμνημονεύεσθαι ῥᾴστῃ μὲν ἀποδράσει τοῦ λόγου χρῶνται καὶ τὸ δύσφημον οὐ φαύλως ἀπὸ τῶν θεῶν ἐπ’ ἀνθρώπους μεταφέρουσι καὶ ταύτας ἔχουσιν ἀπὸ τῶν ἱστορουμένων βοηθείας. ἱστοροῦσι γὰρ Αἰγύπτιοι



[359.E] τὸν μὲν Ἑρμῆν τῷ σώματι γενέσθαι γαλιάγκωνα, τὸν δὲ Τυφῶνα τῇ χρόᾳ πυρρόν, λευκὸν δὲ τὸν Ὧρον καὶ μελάγχρουν τὸν Ὄσιριν, ὡς τῇ φύσει γεγονότας ἀνθρώπους. ἔτι δὲ καὶ στρατηγὸν ὀνομάζουσιν Ὄσιριν καὶ κυβερνήτην Κάνωβον, οὗ φασιν ἐπώνυμον γεγονέναι τὸν ἀστέρα, καὶ τὸ πλοῖον, ὃ καλοῦσιν Ἕλληνες Ἀργώ, τῆς Ὀσίριδος νεὼς εἴδωλον ἐπὶ τιμῇ κατηστερισμένον οὐ μακρὰν φέρεσθαι τοῦ Ὠρίωνος καὶ τοῦ Κυνός, ὧν τὸν μὲν Ὥρου τὸν δ’ Ἴσιδος ἱερὸν [Αἰγύπτιοι] νομίζουσιν. ὀκνῶ δέ, μὴ τοῦτ’ ᾖ τὰ ἀκίνητα κινεῖν καὶ ‘πολεμεῖν ο



[359.F] τῷ πολλῷ χρόνῳ’ (κατὰ Σιμωνίδην [fr. 193]) μόνον, ‘πολλοῖς δ’ ἀνθρώπων ἔθνεσι’ καὶ γένεσι κατόχοις ὑπὸ τῆς πρὸς τοὺς θεοὺς τούτους ὁσιότητος, οὐδὲν ἀπολείποντας ἐξ οὐρανοῦ μεταφέρειν ἐπὶ γῆν ὀνόματα τηλικαῦτα καὶ τιμὴν καὶ πίστιν ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ἐκ πρώτης γενέσεως


[360.A] ἐνδεδυκυῖαν ἐξιστάναι καὶ ἀναλύειν, μεγάλας μὲν τῷ ἀθέῳ Λέοντι κλισιάδας ἀνοίγοντας [καὶ] ἐξ-ανθρωπίζοντι τὰ θεῖα, λαμπρὰν δὲ τοῖς Εὐημέρου τοῦ Μεσσηνίου (FGrHist. 63 T 4e) φενακισμοῖς παρρησίαν διδόντας, ὃς αὐτὸς ἀντίγραφα συνθεὶς ἀπίστου καὶ ἀνυπάρκτου μυθολογίας πᾶσαν ἀθεότητα κατασκεδάννυσι τῆς οἰκουμένης, τοὺς νομιζομένους θεοὺς πάντας ὁμαλῶς διαγράφων εἰς ὀνόματα στρατηγῶν καὶ ναυάρχων καὶ βασιλέων ὡς δὴ πάλαι γεγονότων ἐν δὲ Πάγχοντι γράμμασι χρυσοῖς ἀναγεγραμμένων, οἷς οὔτε βάρβαρος οὐδεὶς οὔθ’ Ἕλλην, ἀλλὰ μόνος Εὐήμερος, ὡς ἔοικε, πλεύσας εἰς τοὺς μηδαμόθι γῆς γεγονότας μηδ’ ὄντας Παγχώους καὶ Τριφύλλους




[360.B] ἐντετύχηκε. καίτοι μεγάλαι μὲν ὑμνοῦνται πράξεις ἐν Ἀσσυρίοις Σεμιράμιος, μεγάλαι δὲ Σεσώστριος ἐν Αἰγύπτῳ· Φρύγες δὲ μέχρι νῦν τὰ λαμπρὰ καὶ θαυμαστὰ τῶν ἔργων Μανικὰ καλοῦσι διὰ τὸ Μάνην τινὰ τῶν πάλαι βασιλέων ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ δυνατὸν γενέσθαι παρ’ αὐτοῖς, ὃν ἔνιοι Μάσνην καλοῦσι· Κῦρος δὲ Πέρσας Μακεδόνας δ’ Ἀλέξανδρος ὀλίγου δεῖν ἐπὶ πέρας τῆς γῆς κρατοῦντας προήγαγον· ἀλλ’ ὄνομα καὶ μνήμην βασιλέων


[360.C] ἀγαθῶν ἔχουσιν. ‘εἰ δέ τινες ἐξαρθέντες ὑπὸ μεγαλαυχίας’ ὥς φησιν ὁ Πλάτων (Legg. 716a) ‘ἅμα νεότητι καὶ ἀνοίᾳ φλεγόμενοι τὴν ψυχὴν μεθ’ ὕβρεως’ ἐδέξαντο θεῶν ἐπωνυμίας καὶ ναῶν ἱδρύσεις, βραχὺν ἤνθησεν ἡ δόξα χρόνον, εἶτα κενότητα καὶ ἀλαζονείαν μετ’ ἀσεβείας καὶ παρανομίας προσοφλόντες (Emped. B 2, 4) ‘ὠκύμοροι καπνοῖο δίκην ἀρθέντες ἀπέπταν’ καὶ νῦν ὥσπερ ἀγώγιμοι δραπέται τῶν ἱερῶν καὶ τῶν βωμῶν ἀποσπασθέντες οὐδὲν ἀλλ’ ἢ τὰ μνήματα καὶ τοὺς τάφους ἔχουσιν. ὅθεν Ἀντίγονος ὁ γέρων Ἑρμοδότου τινὸς ἐν ποιήμασιν αὐτὸν (PLG III 637) Ἡλίου παῖδα καὶ θεὸν ἀναγορεύοντος


[360.D] ‘οὐ τοιαῦτά μοι’ εἶπεν ‘ὁ λασανοφόρος σύνοιδεν’. εὖ δὲ καὶ Λύσιππος ὁ πλάστης Ἀπελλῆν ἐμέμψατο τὸν ζωγράφον, ὅτι τὴν Ἀλεξάνδρου γράφων εἰκόνα κεραυνὸν ἐνεχείρισεν· αὐτὸς δὲ λόγχην, ἧς τὴν δόξαν οὐδὲ εἷς ἀφαιρήσεται χρόνος ἀληθινὴν καὶ ἰδίαν οὖσαν.


25. Βέλτιον οὖν οἱ τὰ περὶ τὸν Τυφῶνα καὶ Ὄσιριν καὶ Ἶσιν ἱστορούμενα μήτε θεῶν παθήματα μήτ’ ἀνθρώπων, ἀλλὰ δαιμόνων μεγάλων εἶναι νομίζοντες, οὓς καὶ Πλάτων καὶ Πυθαγόρας καὶ Ξενοκράτης (fr. 24) καὶ Χρύσιππος (StVFr. II 1103) ἑπόμενοι τοῖς πάλαι θεολόγοις ἐρρωμενεστέρους μὲν ἀνθρώπων γεγονέναι λέγουσι καὶ πολὺ τῇ δυνάμει τὴν φύσιν ὑπερφέροντας ἡμῶν, τὸ δὲ θεῖον οὐκ ἀμιγὲς οὐδ’ ἄκρατον



[360.E] ἔχοντας, ἀλλὰ καὶ ψυχῆς φύσει καὶ σώματος αἰσθήσει [ἐν] συνειληχὸς ἡδονὴν δεχομένῃ καὶ πόνον καὶ ὅσα ταύταις ἐπιγενόμενα ταῖς μεταβολαῖς πάθη τοὺς μὲν μᾶλλον τοὺς δ’ ἧττον ἐπιταράττει· γίνονται γὰρ ὡς ἐν ἀνθρώποις καὶ δαίμοσιν ἀρετῆς διαφοραὶ καὶ κακίας. τὰ γὰρ Γιγαντικὰ καὶ Τιτανικὰ παρ’ Ἕλλησιν ᾀδόμενα καὶ Κρόνου τινὲς ἄθεσμοι πράξεις καὶ Πύθωνος ἀντιτάξεις πρὸς Ἀπόλλωνα φυγαί τε Διονύσου καὶ πλάναι Δήμητρος



[360.F] οὐδὲν ἀπολείπουσι τῶν Ὀσιριακῶν καὶ Τυφωνικῶν ἄλλων θ’ ὧν πᾶσιν ἔξεστιν ἀνέδην μυθολογουμένων ἀκούειν· ὅσα τε μυστικοῖς ἱεροῖς περικαλυπτόμενα καὶ τελεταῖς ἄρρητα διασῴζεται καὶ ἀθέατα πρὸς τοὺς πολλούς, ὅμοιον ἔχει λόγον. ἀκούομεν δὲ καὶ Ὁμήρου τοὺς μὲν ἀγαθοὺς διαφόρως ‘θεοειδέας’ ἑκάστοτε <καλοῦντος> καὶ ‘ἀντιθέους’ καί ‘θεῶν ἄπο μήδε’ ἔχοντας’,

[361.A] τῷ δ’ ἀπὸ τῶν δαιμόνων προσρήματι χρωμένου κοινῶς ἐπί τε χρηστῶν καὶ φαύλων (Ν 810)

‘δαιμόνιε, σχεδὸν ἐλθέ· τίη δειδίσσεαι οὕτως Ἀργείους;’

καὶ πάλιν (Ε 438, Π 705, Υ 447)

‘ἀλλ’ ὅτε δὴ τὸ τέταρτον ἐπέσσυτο δαίμονι ἶσος,’

καί (Δ 31)

‘δαιμονίη, τί νύ σε Πρίαμος Πριάμοιό τε παῖδες τόσσα κακὰ ῥέζουσιν, ὅ τ’ ἀσπερχὲς μενεαίνεις Ἰλίου ἐξαλαπάξαι ἐυκτίμενον πτολίεθρον;’

ὡς τῶν δαιμόνων μικτὴν καὶ ἀνώμαλον φύσιν ἐχόντων καὶ προαίρεσιν. ὅθεν ὁ μὲν Πλάτων (Legg. 717a b) Ὀλυμπίοις θεοῖς τὰ δεξιὰ καὶ περιττά, τὰ δ’ ἀντίφωνα τούτων δαίμοσιν ἀποδίδωσιν· ὁ δὲ Ξενοκράτης (fr. 25) καὶ τῶν ἡμερῶν τὰς ἀποφράδας καὶ τῶν ἑορτῶν, ὅσαι πληγάς τινας ἢ κοπετοὺς


[361.B] ἢ νηστείας ἢ δυσφημίας ἢ αἰσχρολογίαν ἔχουσιν, οὔτε θεῶν τιμαῖς οὔτε δαιμόνων οἴεται προσήκειν χρηστῶν, ἀλλ’ εἶναι φύσεις ἐν τῷ περιέχοντι μεγάλας μὲν καὶ ἰσχυράς, δυστρόπους δὲ καὶ σκυθρωπάς, αἳ χαίρουσι τοῖς τοιούτοις καὶ τυγχάνουσαι πρὸς οὐθὲν ἄλλο χεῖρον τρέπονται. τοὺς δὲ χρηστοὺς πάλιν καὶ ἀγαθοὺς ὅ θ’ Ἡσίοδος (OD 123 sqq.) ‘ἁγνοὺς δαίμονας’ καὶ ‘φύλακας ἀνθρώπων’ προσαγορεύει, ‘πλουτοδότας καὶ τοῦτο γέρας βασιλήιον ἔχοντας’· ὅ τε Πλάτων (Conv. 202e) ἑρμηνευτικὸν τὸ τοιοῦτον ὀνομάζει


[361.C] γένος καὶ διακονικὸν ἐν μέσῳ θεῶν καὶ ἀνθρώπων, εὐχὰς μὲν ἐκεῖ καὶ δεήσεις ἀνθρώπων ἀναπέμποντας, ἐκεῖθεν δὲ μαντεῖα δεῦρο καὶ δόσεις ἀγαθῶν φέροντας. Ἐμπεδοκλῆς δὲ καὶ δίκας φησὶ διδόναι τοὺς δαίμονας ὧν <ἂν> ἐξαμάρτωσι καὶ πλημμελήσωσιν (B 115, 9 sqq.)

‘αἰθέριον <μὲν> γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει, πόντος δ’ ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ’ ἐς αὐγὰς ἠελίου ἀκάμαντος, ὁ δ’ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις· ἄλλος δ’ ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες’,

ἄχρι οὗ κολασθέντες οὕτω καὶ καθαρθέντες αὖθις τὴν κατὰ φύσιν χώραν καὶ τάξιν ἀπολάβωσι.

27. τούτων δὲ [361.D] καὶ τῶν τοιούτων ἀδελφὰ λέγεσθαί φασι περὶ Τυφῶνος, ὡς δεινὰ μὲν ὑπὸ φθόνου καὶ δυσμενείας εἰργάσατο καὶ πάντα πράγματα ταράξας ἐνέπλησε κακῶν γῆν ὁμοῦ τι πᾶσαν καὶ θάλασσαν, εἶτα δίκην ἔδωκεν· ἡ δὲ τιμωρὸς Ὀσίριδος ἀδελφὴ καὶ γυνὴ τὴν Τυφῶνος σβέσασα καὶ καταπαύσασα μανίαν καὶ λύσσαν οὐ περιεῖδε τοὺς ἄθλους καὶ τοὺς ἀγῶνας, οὓς ἀνέτλη, καὶ πλάνας αὑτῆς καὶ πολλὰ μὲν ἔργα σοφίας πολλὰ δ’ ἀνδρείας ἀμνηστίαν ὑπολαβοῦσαν καὶ σιωπήν, ἀλλὰ ταῖς ἁγιωτάταις ἀναμίξασα


[361.E] τελεταῖς εἰκόνας καὶ ὑπονοίας καὶ μιμήματα τῶν τότε παθημάτων εὐσεβείας ὁμοῦ δίδαγμα καὶ παραμύθιον ἀνδράσι καὶ γυναιξὶν ὑπὸ συμφορῶν ἐχομένοις ὁμοίων καθωσίωσεν. αὐτὴ δὲ καὶ Ὄσιρις ἐκ δαιμόνων ἀγαθῶν δι’ ἀρετὴν εἰς θεοὺς μεταβαλόντες, ὡς ὕστερον Ἡρακλῆς καὶ Διόνυσος, ἅμα καὶ θεῶν καὶ δαιμόνων οὐκ ἀπὸ τρόπου μεμιγμένας τιμὰς ἔχουσι, πανταχοῦ μὲν ***, ἐν δὲ τοῖς [ὑπὲρ γῆν καὶ] ὑπὸ γῆν δυνάμενοι μέγιστον. οὐ γὰρ ἄλλον εἶναι Σάραπιν ἢ τὸν Πλούτωνά φασι καὶ Ἶσιν τὴν Περσέφασσαν, ὡς Ἀρχέμαχος εἴρηκεν ὁ Εὐβοεὺς (fr. 7 M.)

[361.F] καὶ ὁ Ποντικὸς Ἡρακλείδης (fr. 103 V.) τὸ χρηστήριον ἐν Κανώβῳ Πλούτωνος ἡγούμενος εἶναι.

28. Πτολεμαῖος δ’ ὁ Σωτὴρ ὄναρ εἶδε τὸν ἐν Σινώπῃ τοῦ Πλούτωνος κολοσσόν, οὐκ ἐπιστάμενος οὐδ’ ἑωρακὼς πρότερον οἷος <ἦν> τὴν μορφήν, κελεύοντα κομίσαι τὴν ταχίστην αὐτὸν εἰς Ἀλεξάνδρειαν. ἀγνοοῦντι δ’ αὐτῷ καὶ ἀποροῦντι, ποῦ καθίδρυται, καὶ διηγουμένῳ τοῖς φίλοις τὴν ὄψιν εὑρέθη πολυπλανὴς ἄνθρωπος ὄνομα Σωσίβιος, ἐν Σινώπῃ φάμενος ἑωρακέναι τοιοῦτον κολοσσόν, οἷον ὁ βασιλεὺς ἰδεῖν ἔδοξεν. ἔπεμψεν οὖν Σωτέλη καὶ Διονύσιον, οἳ χρόνῳ πολλῷ καὶ μόλις, οὐκ


[362.A] ἄνευ μέντοι θείας προνοίας, ἤγαγον ἐκκλέψαντες. ἐπεὶ δὲ κομισθεὶς ὤφθη, συμβαλόντες οἱ περὶ Τιμόθεον τὸν ἐξηγητὴν καὶ Μανέθωνα τὸν Σεβεννύτην (fr. 78 M.) Πλούτωνος ὂν ἄγαλμα τῷ Κερβέρῳ τεκμαιρόμενοι καὶ τῷ δράκοντι πείθουσι τὸν Πτολεμαῖον, ὡς ἑτέρου θεῶν οὐδενὸς ἀλλὰ Σαράπιδός ἐστιν· οὐ γὰρ ἐκεῖθεν οὕτως ὀνομαζόμενος ἧκεν, ἀλλ’ εἰς Ἀλεξάνδρειαν κομισθεὶς τὸ παρ’ Αἰγυπτίοις ὄνομα τοῦ Πλούτωνος ἐκτήσατο τὸν Σάραπιν. καὶ μέντοι <τὰ> Ἡρακλείτου τοῦ φυσικοῦ λέγοντος (B 15) ‘Ἅιδης καὶ Διόνυσος ωὑτὸς ὅτεῳ μαίνονται καὶ ληναΐζουσιν’ εἰς ταύτην ὑπάγουσι τὴν δόξαν. οἱ γὰρ ἀξιοῦντες Ἅιδην λέγεσθαι τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς οἷον παραφρονούσης




[362.B] καὶ μεθυούσης ἐν αὐτῷ, γλίσχρως ἀλληγοροῦσι. βέλτιον δὲ τὸν Ὄσιριν εἰς ταὐτὸ συνάγειν τῷ Διονύσῳ τῷ τ’ Ὀσίριδι τὸν Σάραπιν, ὅτε τὴν φύσιν μετέβαλε, ταύτης τυχόντι τῆς προσηγορίας. διὸ πᾶσι κοινὸς ὁ Σάραπίς ἐστιν, ὡς δὴ τὸν Ὄσιριν οἱ τῶν ἱερῶν μεταλαβόντες ἴσασιν.

29. Οὐ γὰρ ἄξιον προσέχειν τοῖς Φρυγίοις γράμμασιν, ἐν οἷς λέγεται † χαροπῶς τοὺς μὲν τοῦ Ἡρακλέους γενέσθαι θυγάτηρ, † ἰσαιακοῦ δὲ τοῦ Ἡρακλέους ὁ Τυφών, οὐδὲ Φυλάρχου μὴ καταφρονεῖν γράφοντος (FGrHist. 81 fr. 78), ὅτι πρῶτος εἰς Αἴγυπτον ἐξ Ἰνδῶν Διόνυσος ἤγαγε δύο βοῦς, ὧν ἦν


[362.C] τῷ μὲν Ἆπις ὄνομα τῷ δ’ Ὄσιρις· Σάραπις δ’ ὄνομα τοῦ τὸ πᾶν κοσμοῦντός ἐστι παρὰ τὸ σαίρειν, ὃ καλλύνειν τινὲς καὶ κοσμεῖν λέγουσιν. ἄτοπα γὰρ ταῦτα τοῦ Φυλάρχου, πολλῷ δ’ ἀτοπώτερα <τὰ> τῶν λεγόντων οὐκ εἶναι θεὸν τὸν Σάραπιν, ἀλλὰ τὴν Ἄπιδος σορὸν οὕτως ὀνομάζεσθαι, καὶ χαλκᾶς τινας ἐν Μέμφει πύλας λήθης καὶ κωκυτοῦ προσαγορευομένας, ὅταν θάπτωσι τὸν Ἆπιν, ἀνοίγεσθαι βαρὺ καὶ σκληρὸν ψοφούσας· διὸ παντὸς ἠχοῦντος ἡμᾶς χαλκώματος ἐπιλαμβάνεσθαι. μετριώτερον δ’ <οἱ> παρὰ τὸ σεύεσθαι καὶ τὸ σοῦσθαι τὴν τοῦ παντὸς ἅμα κίνησιν εἰρῆσθαι φάσκοντες. οἱ δὲ πλεῖστοι τῶν ἱερέων εἰς ταὐτό φασι τὸν Ὄσιριν συμπεπλέχθαι καὶ τὸν Ἆπιν, ἐξηγούμενοι καὶ διδάσκοντες



[362.D] ἡμᾶς, ὡς ἔμμορφον εἰκόνα χρὴ νομίζειν τῆς Ὀσίριδος ψυχῆς τὸν Ἆπιν. ἐγὼ δ’, εἰ μὲν Αἰγύπτιόν ἐστι τοὔνομα τοῦ Σαράπιδος, εὐφροσύνην αὐτὸ δηλοῦν οἴομαι καὶ χαρμοσύνην, τεκμαιρόμενος ὅτι τὴν ἑορτὴν Αἰγύπτιοι τὰ Χαρμόσυνα ‘Σαίρει’ καλοῦσιν. καὶ γὰρ Πλάτων (Cratyl. 403a sqq.) τὸν Ἅιδην ὡς † Αἰδοῦς υἱὸν τοῖς παρ’ αὐτῷ γενομένοις καὶ προσηνῆ θεὸν ὠνομάσθαι φησί· καὶ παρ’ Αἰγυπτίοις ἄλλα τε πολλὰ τῶν ὀνομάτων λόγον ἔχει καὶ τὸν ὑποχθόνιον τόπον, εἰς ὃν οἴονται τὰς ψυχὰς ἀπέρχεσθαι μετὰ τὴν τελευτήν, Ἀμένθην καλοῦσι σημαίνοντος τοῦ ὀνόματος


[362.E] τὸν λαμβάνοντα καὶ διδόντα. εἰ δὲ καὶ τοῦτο τῶν ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἀπελθόντων πάλαι καὶ μετακομισθέντων ὀνομάτων ἕν ἐστιν, ὕστερον ἐπισκεψόμεθα· νῦν δὲ τὰ λοιπὰ τῆς ἐν χερσὶ δόξης προσδιέλθωμεν.

30. Ὁ μὲν γὰρ Ὄσιρις καὶ ἡ Ἶσις ἐκ δαιμόνων ἀγαθῶν εἰς θεοὺς μετήλλαξαν· τὴν δὲ τοῦ Τυφῶνος ἠμαυρωμένην καὶ συντετρυμμένην δύναμιν, ἔτι δὲ καὶ ψυχορραγοῦσαν καὶ σφαδᾴζουσαν, ἔστιν αἷς παρηγοροῦσι θυσίαις καὶ πραΰνουσιν, ἔστι δ’ ὅτε πάλιν ἐκταπεινοῦσι καὶ καθυβρίζουσιν ἔν τισιν ἑορταῖς, τῶν μὲν ἀνθρώπων τοὺς πυρροὺς [καὶ] προπηλακίζοντες, ὄνον δὲ κατακρημνίζοντες, ὡς Κοπτῖται, διὰ τὸ πυρρὸν γεγονέναι τὸν Τυφῶνα καὶ


[362.F] ὀνώδη τὴν χρόαν. Βουσιρῖται δὲ καὶ Λυκοπολῖται σάλπιγξιν οὐ χρῶνται τὸ παράπαν ὡς ὄνῳ φθεγγομέναις ἐμφερές. καὶ ὅλως τὸν ὄνον οὐ καθαρὸν ἀλλὰ δαιμονικὸν ἡγοῦνται ζῷον εἶναι διὰ τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὁμοιότητα καὶ πόπανα ποιοῦντες ἐν θυσίαις τοῦ τε Παϋνὶ καὶ τοῦ Φαωφὶ μηνὸς ἐπιπλάττουσι παράσημον ὄνον δεδεμένον.

[363.A] ἐν δὲ τῇ τοῦ Ἡλίου θυσίᾳ τοῖς σεβομένοις τὸν θεὸν παρεγγυῶσι μὴ φορεῖν ἐπὶ τῷ σώματι χρυσία μηδ’ ὄνῳ τροφὴν διδόναι. φαίνονται δὲ καὶ οἱ Πυθαγορικοὶ τὸν Τυφῶνα δαιμονικὴν ἡγούμενοι δύναμιν· λέγουσι γὰρ ἐν ἀρτίῳ μέτρῳ † ἕκτῳ καὶ πεντηκοστῷ γεγονέναι Τυφῶνα· καὶ πάλιν τὴν μὲν τοῦ τριγώνου <φύσιν> Ἅιδου καὶ Διονύσου καὶ Ἄρεος εἶναι· τὴν δὲ τοῦ τετραγώνου Ῥέας καὶ Ἀφροδίτης καὶ Δήμητρος καὶ Ἑστίας καὶ Ἥρας· τὴν δὲ τοῦ δωδεκαγώνου Διός· τὴν δὲ <τοῦ> ἑκκαιπεντηκονταγωνίου Τυφῶνος, ὡς Εὔδοξος ἱστόρηκεν. Αἰγύπτιοι δὲ πυρρόχρουν γεγονέναι τὸν Τυφῶνα νομίζοντες καὶ τῶν βοῶν τοὺς πυρροὺς καθιερεύουσιν,


[363.B] οὕτως ἀκριβῆ ποιούμενοι τὴν παρατήρησιν, ὥστε, κἂν μίαν ἔχῃ τρίχα μέλαιναν ἢ λευκήν, ἄθυτον ἡγεῖσθαι· θύσιμον γὰρ οὐ φίλον εἶναι θεοῖς, ἀλλὰ τοὐναντίον, ὅσα ψυχαῖς ἀνοσίων ἀνθρώπων καὶ ἀδίκων εἰς ἕτερα μεταμορφουμένων σώματα συνείληχε. διὸ τῇ μὲν κεφαλῇ τοῦ ἱερείου καταρασάμενοι καὶ ἀποκόψαντες εἰς τὸν ποταμὸν ἐρρίπτουν πάλαι, νῦν δὲ τοῖς ξένοις ἀποδίδονται· τὸν δὲ μέλλοντα θύεσθαι βοῦν οἱ σφραγισταὶ λεγόμενοι τῶν ἱερέων κατεσημαίνοντο, τῆς σφραγῖδος, ὡς ἱστορεῖ Κάστωρ (FGrHist. 250 fr. 17),



[363.C] γλυφὴν μὲν ἐχούσης ἄνθρωπον εἰς γόνυ καθεικότα ταῖς χερσὶν ὀπίσω περιηγμέναις, ἔχοντα κατὰ τῆς σφαγῆς ξίφος ἐγκείμενον. ἀπολαύειν δὲ καὶ τὸν ὄνον, ὥσπερ εἴρηται (362f), τῆς ὁμοιότητος διὰ τὴν ἀμαθίαν καὶ τὴν ὕβριν οὐχ ἧττον ἢ διὰ τὴν χρόαν οἴονται· διὸ καὶ τῶν Περσικῶν βασιλέων ἐχθραίνοντες μάλιστα τὸν Ὦχον ὡς ἐναγῆ καὶ μιαρόν, ὄνον ἐπωνόμασαν. κἀκεῖνος εἰπών ‘ὁ μέντοι ὄνος οὗτος ὑμῶν κατευωχήσεται τὸν βοῦν’ ἔθυσε τὸν Ἆπιν, ὡς Δείνων (fr. 30 M.) ἱστόρηκεν. οἱ δὲ λέγοντες ἐκ τῆς μάχης ἐπ’ ὄνου τῷ Τυφῶνι τὴν φυγὴν ἑπτὰ ἡμέρας γενέσθαι καὶ σωθέντα γεννῆσαι παῖδας Ἱεροσόλυμον καὶ Ἰουδαῖον,

[363.D] αὐτόθεν εἰσὶ κατάδηλοι τὰ Ἰουδαϊκὰ παρέλκοντες εἰς τὸν μῦθον.

32. Ταῦτα μὲν οὖν τοιαύτας ὑπονοίας δίδωσιν· ἀπ’ ἄλλης δ’ ἀρχῆς τῶν φιλοσοφώτερόν τι λέγειν δοκούντων τοὺς ἁπλουστάτους σκεψώμεθα πρῶτον. οὗτοι δ’ εἰσὶν οἱ λέγοντες, ὥσπερ Ἕλληνες Κρόνον ἀλληγοροῦσι τὸν χρόνον, Ἥραν δὲ τὸν ἀέρα, γένεσιν δὲ Ἡφαίστου τὴν εἰς πῦρ ἀέρος μεταβολήν, οὕτω παρ’ Αἰγυπτίοις Νεῖλον εἶναι τὸν Ὄσιριν Ἴσιδι συνόντα τῇ γῇ, Τυφῶνα δὲ τὴν θάλασσαν, εἰς ἣν ὁ Νεῖλος ἐμπίπτων ἀφανίζεται καὶ διασπᾶται, πλὴν ὅσον ἡ γῆ μέρος ἀναλαμβάνουσα καὶ δεχομένη γίγνεται γόνιμος ὑπ’ αὐτοῦ. καὶ θρῆνός ἐστιν ἱερὸς ἐπ’ αὐτοῦ [Κρόνου] γενόμενος, θρηνεῖ δὲ τὸν ἐν τοῖς



[363.E] ἀριστεροῖς γινόμενον μέρεσιν, ἐν δὲ τοῖς δεξιοῖς φθειρόμενον. Αἰγύπτιοι γὰρ οἴονται τὰ μὲν ἑῷα τοῦ κόσμου πρόσωπον εἶναι, τὰ δὲ πρὸς βορρᾶν δεξιά, τὰ δὲ πρὸς νότον ἀριστερά· φερόμενος οὖν ἐκ τῶν νοτίων ὁ Νεῖλος, ἐν δὲ τοῖς βορείοις ὑπὸ τῆς θαλάσσης καταναλισκόμενος εἰκότως λέγεται τὴν μὲν γένεσιν ἐν τοῖς ἀριστεροῖς ἔχειν, τὴν δὲ φθορὰν ἐν τοῖς δεξιοῖς. διὸ τήν τε θάλασσαν οἱ ἱερεῖς ἀφοσιοῦνται καὶ τὸν ἅλα Τυφῶνος ἀφρὸν καλοῦσι, καὶ τῶν ἀπαγορευομένων ἕν ἐστιν αὐτοῖς ἐπὶ τραπέζης

[363.F] ἅλα μὴ προτίθεσθαι· καὶ κυβερνήτας οὐ προσαγορεύουσιν, ὅτι χρῶνται θαλάττῃ καὶ τὸν βίον ἀπὸ τῆς θαλάττης ἔχουσιν· οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τὸν ἰχθὺν ἀπὸ ταύτης προβάλλονται τῆς αἰτίας καὶ τὸ μισεῖν ἰχθύι γράφουσιν. ἐν Σάι γοῦν ἐν τῷ προπύλῳ τοῦ ἱεροῦ τῆς Ἀθηνᾶς ἦν γεγλυμμένον βρέφος, γέρων καὶ μετὰ τοῦτον ἱέραξ, ἐφεξῆς δ’ ἰχθύς, ἐπὶ πᾶσι δ’ ἵππος ποτάμιος. ἐδήλου δὲ συμβολικῶς ‘ὦ γινόμενοι καὶ ἀπογινόμενοι, <θεὸς ἀναίδειαν μισεῖ’. τὸ μὲν γὰρ βρέφος γενέσεως σύμβολον, φθορᾶς> δ’ ὁ γέρων· ἱέρακι δὲ τὸν θεὸν φράζουσιν, ἰχθύι δὲ μῖσος, ὥσπερ εἴρηται, διὰ τὴν θάλατταν, ἵππῳ

[364.A] ποταμίῳ δ’ ἀναίδειαν· | λέγεται γὰρ ἀποκτείνας τὸν πατέρα τῇ μητρὶ βίᾳ μίγνυσθαι. δόξειε δ’ ἂν καὶ τὸ ὑπὸ τῶν Πυθαγορικῶν λεγόμενον, ὡς ἡ θάλαττα Κρόνου δάκρυόν ἐστιν, αἰνίττεσθαι τὸ μὴ καθαρὸν μηδὲ σύμφυλον αὐτῆς.



33. Ταῦτα μὲν οὖν ἔξωθεν εἰρήσθω κοινὴν ἔχοντα τὴν ἱστορίαν· οἱ δὲ σοφώτεροι τῶν ἱερέων οὐ μόνον τὸν Νεῖλον Ὄσιριν καλοῦσιν οὐδὲ Τυφῶνα τὴν θάλασσαν, ἀλλ’ Ὄσιριν μὲν ἁπλῆς ἅπασαν τὴν ὑγροποιὸν ἀρχὴν καὶ δύναμιν, αἰτίαν γενέσεως καὶ σπέρματος οὐσίαν νομίζοντες, Τυφῶνα δὲ πᾶν τὸ αὐχμηρὸν καὶ πυρῶδες καὶ

[364.B] ξηραντικὸν ὅλως καὶ πολέμιον τῇ ὑγρότητι· διὸ καὶ πυρρόχρουν γεγονέναι τῷ σώματι καὶ πάρωχρον νομίζοντες οὐ πάνυ προθύμως ἐντυγχάνουσιν οὐδ’ ἡδέως ὁμιλοῦσι τοῖς τοιούτοις τὴν ὄψιν ἀνθρώποις. τὸν δ’ Ὄσιριν αὖ πάλιν μελάγχρουν γεγονέναι μυθολογοῦσιν, ὅτι πᾶν ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἱμάτια καὶ νέφη μελαίνει μιγνύμενον, καὶ τῶν νέων ὑγρότης ἐνοῦσα παρέχει τὰς τρίχας μελαίνας, ἡ δὲ πολίωσις οἷον ὠχρίασις ὑπὸ ξηρότητος ἐπιγίνεται τοῖς παρακμάζουσι. καὶ τὸ μὲν ἔαρ θαλερὸν καὶ γόνιμον καὶ προσηνές, τὸ δὲ φθινόπωρον ὑγρότητος ἐνδείᾳ καὶ φυτοῖς πολέμιον καὶ ζῴοις νοσῶδες. ὁ δ’ ἐν Ἡλίου πόλει τρεφόμενος βοῦς, ὃν Μνεῦιν



[364.C] καλοῦσιν (Ὀσίριδος δ’ ἱερόν, ἔνιοι δὲ καὶ τοῦ Ἄπιδος πατέρα νομίζουσι), μέλας ἐστὶ καὶ δευτέρας ἔχει τιμὰς μετὰ τὸν Ἆπιν. ἔτι τὴν Αἴγυπτον ἐν τοῖς μάλιστα μελάγγειον οὖσαν, ὥσπερ τὸ μέλαν τοῦ ὀφθαλμοῦ, Χημίαν καλοῦσι καὶ καρδίᾳ παρεικάζουσι· θερμὴ γάρ ἐστι καὶ ὑγρὰ καὶ τοῖς νοτίοις μέρεσι τῆς οἰκουμένης, ὥσπερ ἡ καρδία τοῖς εὐωνύμοις τοῦ ἀνθρώπου, μάλιστα ἐγκέκλεισται καὶ προσκεχώρηκεν. Ἥλιον δὲ καὶ Σελήνην οὐχ ἅρμασιν ἀλλὰ πλοίοις ὀχήμασι χρωμένους περιπολεῖν φασιν αἰνιττόμενοι τὴν ἀφ’ ὑγροῦ τροφὴν αὐτῶν καὶ


[364.D] γένεσιν. οἴονται δὲ καὶ Ὅμηρον ὥσπερ Θαλῆν μαθόντα παρ’ Αἰγυπτίων ὕδωρ ἀρχὴν ἁπάντων καὶ γένεσιν τίθεσθαι (Ξ 201)· τὸν γὰρ Ὠκεανὸν Ὄσιριν εἶναι, τὴν δὲ Τηθὺν Ἶσιν ὡς τιθηνουμένην πάντα καὶ συνεκτρέφουσαν. καὶ γὰρ Ἕλληνες τὴν τοῦ σπέρματος πρόεσιν ἀπουσίαν καλοῦσι καὶ συνουσίαν τὴν μῖξιν, καὶ τὸν υἱὸν ἀπὸ τοῦ ὕδατος καὶ τοῦ ὗσαι, καὶ τὸν Διόνυσον ‘ὕην’ ὡς κύριον τῆς ὑγρᾶς φύσεως οὐχ ἕτερον ὄντα τοῦ Ὀσίριδος· καὶ γὰρ τὸν Ὄσιριν Ἑλλάνικος (FGrHist. 3 fr. 176) Ὕσιριν ἔοικεν ἀκηκοέναι ὑπὸ τῶν ἱερέων λεγόμενον· οὕτω γὰρ ὀνομάζων διατελεῖ τὸν θεόν, εἰκότως ἀπὸ τῆς φύσεως καὶ τῆς εὑρέσεως.


35. Ὅτι μὲν οὖν ὁ αὐτός ἐστι Διονύσῳ, τίνα μᾶλλον ἢ

[364.E] σὲ γινώσκειν, ὦ Κλέα, δὴ προσῆκόν ἐστιν, ἀρχηίδα μὲν οὖσαν ἐν Δελφοῖς τῶν Θυιάδων, τοῖς δ’ Ὀσιριακοῖς καθωσιωμένην ἱεροῖς ἀπὸ πατρὸς καὶ μητρός; εἰ δὲ τῶν ἄλλων ἕνεκα δεῖ μαρτύρια παραθέσθαι, τὰ μὲν ἀπόρρητα κατὰ χώραν ἐῶμεν, ἃ δ’ ἐμφανῶς δρῶσι θάπτοντες τὸν Ἆπιν οἱ ἱερεῖς, ὅταν παρακομίζωσιν ἐπὶ σχεδίας τὸ σῶμα, βακχείας οὐδὲν ἀποδεῖ· καὶ γὰρ νεβρίδας περικαθάπτονται καὶ θύρσους φοροῦσι καὶ βοαῖς χρῶνται καὶ κινήσεσιν ὥσπερ οἱ κάτοχοι τοῖς περὶ τὸν Διόνυσον ὀργιασμοῖς. διὸ καὶ ταυρόμορφα Διονύσου ποιοῦσιν ἀγάλματα πολλοὶ τῶν Ἑλλήνων· αἱ δ’ Ἠλείων γυναῖκες καὶ παρακαλοῦσιν εὐχόμεναι ‘ποδὶ βοείῳ τὸν



[364.F] θεὸν ἐλθεῖν’ πρὸς αὐτάς. Ἀργείοις δὲ βουγενὴς Διόνυσος ἐπίκλην ἐστίν· ἀνακαλοῦνται δ’ αὐτὸν ὑπὸ σαλπίγγων ἐξ ὕδατος ἐμβάλλοντες εἰς τὴν ἄβυσσον ἄρνα τῷ Πυλαόχῳ· τὰς δὲ σάλπιγγας ἐν θύρσοις ἀποκρύπτουσιν, ὡς Σωκράτης ἐν τοῖς περὶ ὁσίων (fr. 5 M.) εἴρηκεν. ὁμολογεῖ δὲ καὶ τὰ Τιτανικὰ καὶ Νυκτέλια τοῖς λεγομένοις Ὀσίριδος διασπασμοῖς καὶ ταῖς ἀναβιώσεσι καὶ παλιγγενεσίαις·



[365.A] ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ταφάς. Αἰγύπτιοί τε γὰρ Ὀσίριδος πολλαχοῦ θήκας, ὥσπερ εἴρηται (358a 359a), δεικνύουσι, καὶ Δελφοὶ τὰ τοῦ Διονύσου λείψανα παρ’ αὐτοῖς παρὰ τὸ χρηστήριον ἀποκεῖσθαι νομίζουσι, καὶ θύουσιν οἱ ὅσιοι θυσίαν ἀπόρρητον ἐν τῷ ἱερῷ τοῦ Ἀπόλλωνος, ὅταν αἱ Θυιάδες ἐγείρωσι τὸν Λικνίτην. ὅτι δ’ οὐ μόνον τοῦ οἴνου Διόνυσον, ἀλλὰ καὶ πάσης ὑγρᾶς φύσεως Ἕλληνες ἡγοῦνται κύριον καὶ ἀρχηγόν, ἀρκεῖ Πίνδαρος μάρτυς εἶναι λέγων (fr. 153)


‘δενδρέων δὲ νομὸν Διόνυσος πολυγαθὴς αὐξάνοι, ἁγνὸν φέγγος ὀπώρας·’

διὸ καὶ τοῖς τὸν Ὄσιριν σεβομένοις ἀπαγορεύεται δένδρον ἥμερον ἀπολλύναι καὶ πηγὴν ὕδατος ἐμφράττειν.

[365.B] 36. Οὐ μόνον δὲ τὸν Νεῖλον, ἀλλὰ πᾶν ὑγρὸν ἁπλῶς Ὀσίριδος ἀπορροὴν καλοῦσι, καὶ τῶν ἱερῶν ἀεὶ προπομπεύει τὸ ὑδρεῖον ἐπὶ τιμῇ τοῦ θεοῦ. καὶ θρύῳ βασιλέα καὶ τὸ νότιον κλίμα τοῦ κόσμου γράφουσι, καὶ μεθερμηνεύεται τὸ θρύον ποτισμὸς καὶ κύησις πάντων καὶ δοκεῖ γεννητικῷ μορίῳ τὴν φύσιν ἐοικέναι. τὴν δὲ τῶν Παμυλίων ἑορτὴν ἄγοντες, ὥσπερ εἴρηται (355e), φαλλικὴν οὖσαν ἄγαλμα προτίθενται καὶ περιφέρουσιν, οὗ τὸ αἰδοῖον τριπλάσιόν ἐστιν· ἀρχὴ γὰρ ὁ θεός, ἀρχὴ δὲ πᾶσα τῷ γονίμῳ πολλαπλασιάζει τὸ ἐξ αὑτῆς. τὸ δὲ πολλάκις εἰώθαμεν καὶ τρὶς λέγειν, ὡς τό ‘τρισμάκαρες’ καὶ (θ 340)



[365.C] ‘δεσμοὶ μὲν τρὶς τόσσοι ἀπείρονες’, εἰ μὴ νὴ Δία κυρίως ἐμφαίνεται τὸ τριπλάσιον ὑπὸ τῶν παλαιῶν· ἡ γὰρ ὑγρὰ φύσις ἀρχὴ καὶ γένεσις οὖσα πάντων ἐξ αὑτῆς τὰ πρῶτα τρία σώματα, γῆν ἀέρα καὶ πῦρ, ἐποίησε. καὶ γὰρ ὁ προστιθέμενος τῷ μύθῳ λόγος, ὡς τοῦ Ὀσίριδος ὁ Τυφὼν τὸ αἰδοῖον ἔρριψεν εἰς τὸν ποταμόν, ἡ δ’ Ἶσις οὐχ εὗρεν, ἀλλ’ ἐμφερὲς ἄγαλμα θεμένη καὶ κατασκευάσασα τιμᾶν καὶ φαλληφορεῖν ἔταξεν, ἐνταῦθα δὴ περιχωρεῖ διδάσκων, ὅτι τὸ γόνιμον καὶ τὸ σπερματικὸν τοῦ θεοῦ πρώτην ἔσχεν ὕλην τὴν ὑγρότητα καὶ δι’ ὑγρότητος




[365.D] ἐνεκράθη τοῖς πεφυκόσι μετέχειν γενέσεως. ἄλλος δὲ λόγος ἐστὶν Αἰγυπτίων, ὡς Ἄποπις Ἡλίου ὢν ἀδελφὸς ἐπολέμει τῷ Διί, τὸν δ’ Ὄσιριν ὁ Ζεὺς συμμαχήσαντα καὶ συγκαταστρεψάμενον αὐτῷ τὸν πολέμιον παῖδα θέμενος Διόνυσον προσηγόρευσε. καὶ τούτου δὲ τοῦ λόγου τὸ μυθῶδες ἔστιν ἀποδεῖξαι τῆς περὶ φύσιν ἀληθείας ἁπτόμενον. Δία μὲν γὰρ Αἰγύπτιοι τὸ πνεῦμα καλοῦσιν, ᾧ πολέμιον τὸ αὐχμηρὸν καὶ πυρῶδες· τοῦτο δ’ ἥλιος μὲν οὐκ ἔστι, πρὸς δ’ ἥλιον ἔχει τινὰ συγγένειαν· ἡ δ’ ὑγρότης σβεννύουσα τὴν ὑπερβολὴν τῆς ξηρότητος αὔξει καὶ ῥώννυσι τὰς ἀναθυμιάσεις, ὑφ’ ὧν τὸ πνεῦμα τρέφεται καὶ τέθηλεν.


[365.E] 37. Ἔτι τε τὸν κιττὸν [ὃν] Ἕλληνές τε καθιεροῦσι Διονύσῳ καὶ παρ’ Αἰγυπτίοις λέγεται ‘χενόσιρις’ ὀνομάζεσθαι σημαίνοντος τοῦ ὀνόματος, ὥς φασι, φυτὸν Ὀσίριδος. Ἀρίστων τοίνυν ὁ γεγραφὼς Ἀθηναίων ἀποικίας (FHG III 324) ἐπιστολῇ τινι Ἀλεξάρχου περιέπεσεν, ἐν ᾗ Διὸς ἱστορεῖται [δὲ] καὶ Ἴσιδος υἱὸς ὢν ὁ Διόνυσος ὑπ’ Αἰγυπτίων οὐκ Ὄσιρις ἀλλ’ Ἀρσαφὴς [ἐν τῷ ἄλφα γράμματι] λέγεσθαι δηλοῦντος τὸ ἀνδρεῖον τοῦ ὀνόματος. ἐμφαίνει δὲ τοῦτο καὶ ὁ Ἑρμαῖος (FHG IV 427) ἐν τῇ πρώτῃ περὶ


[365.F] τῶν Αἰγυπτίων <ἑορτῶν>· ὄβριμον γάρ φησι μεθερμηνευόμενον εἶναι τὸν Ὄσιριν. ἐῶ δὲ Μνασέαν (FHG III 155) τῷ Ἐπάφῳ προστιθέντα τὸν Διόνυσον καὶ τὸν Ὄσιριν καὶ τὸν Σάραπιν, ἐῶ καὶ Ἀντικλείδην (FGrHist. 140 fr. 13) λέγοντα τὴν Ἶσιν Προμηθέως οὖσαν θυγατέρα Διονύσῳ συνοικεῖν· αἱ γὰρ εἰρημέναι περὶ τὰς ἑορτὰς καὶ τὰς θυσίας οἰκειότητες ἐναργεστέραν τῶν μαρτύρων τὴν πίστιν ἔχουσι.

38. Τῶν τ’ ἄστρων τὸν σείριον Ὀσίριδος νομίζουσιν


[366.A] ὑδραγωγὸν ὄντα καὶ τὸν λέοντα τιμῶσι καὶ χάσμασι λεοντείοις τὰ τῶν ἱερῶν θυρώματα κοσμοῦσιν, ὅτι πλημμυρεῖ Νεῖλος (Ar. Phaen. 151)

‘ἠελίου τὰ πρῶτα συνερχομένοιο λέοντι.’

ὡς δὲ Νεῖλον Ὀσίριδος ἀπορροήν, οὕτως Ἴσιδος σῶμα γῆν λέγουσι καὶ νομίζουσιν οὐ πᾶσαν, ἀλλ’ ἧς ὁ Νεῖλος ἐπιβαίνει σπερμαίνων καὶ μιγνύμενος· ἐκ δὲ τῆς συνουσίας ταύτης γεννῶσι τὸν Ὧρον. ἔστι δ’ Ὧρος ἡ πάντα σῴζουσα καὶ τρέφουσα τοῦ περιέχοντος ὥρα καὶ κρᾶσις ἀέρος, ὃν ἐν τοῖς ἕλεσι τοῖς περὶ Βοῦτον ὑπὸ Λητοῦς τραφῆναι λέγουσιν· ἡ γὰρ ὑδατώδης καὶ διάβροχος γῆ μάλιστα τὰς σβεννυούσας καὶ χαλώσας τὴν ξηρότητα καὶ


[366.B] τὸν αὐχμὸν ἀναθυμιάσεις τιθηνεῖται. Νέφθυν δὲ καλοῦσι τῆς γῆς τὰ ἔσχατα καὶ παρόρια καὶ ψαύοντα τῆς θαλάττης· διὸ καὶ Τελευτὴν ἐπονομάζουσι τὴν Νέφθυν καὶ Τυφῶνι δὲ συνοικεῖν λέγουσιν. ὅταν δ’ ὑπερβαλὼν καὶ πλεονάσας ὁ Νεῖλος ἐπέκεινα πλησιάσῃ τοῖς ἐσχατεύουσι, τοῦτο μῖξιν Ὀσίριδος πρὸς Νέφθυν καλοῦσιν ὑπὸ τῶν ἀναβλαστανόντων φυτῶν ἐλεγχομένην· ὧν καὶ τὸ μελίλωτόν ἐστιν, οὗ φησι μῦθος ἀπορρυέντος καὶ ὑπολειφθέντος αἴσθησιν γενέσθαι Τυφῶνι τῆς περὶ τὸν γάμον ἀδικίας. ὅθεν ἡ μὲν Ἶσις ἔτεκε γνησίως τὸν Ὧρον,


[366.C] ἡ δὲ Νέφθυς σκότιον τὸν Ἄνουβιν. ἐν μέντοι ταῖς διαδοχαῖς τῶν βασιλέων ἀναγράφουσι τὴν Νέφθυν Τυφῶνι γημαμένην πρώτην γενέσθαι στεῖραν· εἰ δὲ τοῦτο μὴ περὶ γυναικὸς ἀλλὰ περὶ τῆς θεοῦ λέγουσιν, αἰνίττονται τὸ παντελῶς τῆς γῆς ἄγονον καὶ ἄκαρπον ὑπὸ στερρότητος.

39. Ἡ δὲ Τυφῶνος ἐπιβουλὴ καὶ τυραννὶς αὐχμοῦ δύναμις ἦν ἐπικρατήσαντος καὶ διαφορήσαντος τήν τε γεννῶσαν ὑγρότητα τὸν Νεῖλον καὶ αὔξουσαν, ἡ δὲ συνεργὸς αὐτοῦ βασιλὶς Αἰθιόπων αἰνίττεται πνοὰς νοτίους ἐξ Αἰθιοπίας· ὅταν γὰρ αὗται τῶν ἐτησίων ἐπικρατήσωσι τὰ νέφη πρὸς τὴν Αἰθιοπίαν ἐλαυνόντων καὶ κωλύσωσι


[366.D] τοὺς τὸν Νεῖλον αὔξοντας ὄμβρους καταρραγῆναι, κατέχων ὁ Τυφὼν ἐπιφλέγει, καὶ τότε κρατήσας παντάπασι τὸν Νεῖλον εἰς ἑαυτὸν ὑπ’ ἀσθενείας συσταλέντα καὶ ῥυέντα κοῖλον καὶ ταπεινὸν ἐξέωσεν εἰς τὴν θάλασσαν. ἡ γὰρ λεγομένη κάθειρξις εἰς τὴν σορὸν Ὀσίριδος οὐδὲν ἔοικεν ἀλλ’ ἢ κρύψιν ὕδατος καὶ ἀφανισμὸν αἰνίττεσθαι· διὸ μηνὸς Ἀθὺρ ἀφανισθῆναι τὸν Ὄσιριν λέγουσιν, ὅτε τῶν ἐτησίων ἀπολειπόντων παντάπασιν ὁ μὲν Νεῖλος ὑπονοστεῖ, γυμνοῦται δ’ ἡ χώρα, μηκυνομένης δὲ τῆς νυκτὸς αὔξεται τὸ σκότος, ἡ δὲ τοῦ φωτὸς μαραίνεται καὶ κρατεῖται δύναμις, οἱ <δ’> ἱερεῖς
ἄλλα τε δρῶσι σκυθρωπὰ


[366.E] καὶ βοῦν διάχρυσον ἱματίῳ μέλανι βυσσίνῳ περιβάλλοντες ἐπὶ πένθει τῆς θεοῦ δεικνύουσι (βοῦν γὰρ Ἴσιδος εἰκόνα καὶ γῆς νομίζουσιν) ἐπὶ τέσσαρας ἡμέρας ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ἐπὶ δέκα ἑξῆς· καὶ γὰρ τὰ πενθούμενα τέσσαρα, πρῶτον μὲν ὁ Νεῖλος ἀπολείπων καὶ ὑπονοστῶν, δεύτερον δὲ τὰ βόρεια πνεύματα κατασβεννύμενα κομιδῇ τῶν νοτίων ἐπικρατούντων, τρίτον δὲ τὸ τὴν ἡμέραν ἐλάττονα γίνεσθαι τῆς νυκτός, ἐπὶ πᾶσι δ’ ἡ τῆς γῆς ἀπογύμνωσις ἅμα τῇ τῶν φυτῶν ψιλότητι τηνικαῦτα φυλλορροούντων. τῇ δ’ ἐνάτῃ ἐπὶ δέκα νυκτὸς

[366.F] ἐπὶ θάλασσαν κατίασι, καὶ τὴν ἱερὰν κίστην οἱ στολισταὶ καὶ οἱ ἱερεῖς ἐκφέρουσι χρυσοῦν ἐντὸς ἔχουσαν κιβώτιον, εἰς ὃ ποτίμου λαβόντες ὕδατος ἐγχέουσι, καὶ γίνεται κραυγὴ τῶν παρόντων ὡς εὑρημένου τοῦ Ὀσίριδος· εἶτα γῆν κάρπιμον φυρῶσι τῷ ὕδατι καὶ συμμίξαντες ἀρώματα καὶ θυμιάματα τῶν πολυτελῶν ἀναπλάττουσι μηνοειδὲς ἀγαλμάτιον καὶ τοῦτο στολίζουσι καὶ κοσμοῦσιν ἐμφαίνοντες ὅτι γῆς οὐσίαν καὶ ὕδατος τοὺς θεοὺς τούτους νομίζουσι.

40. Τῆς δ’ Ἴσιδος πάλιν ἀναλαμβανούσης τὸν Ὄσιριν

[367.A] καὶ αὐξανούσης τὸν Ὧρον ἀναθυμιάσεσι καὶ ὁμίχλαις καὶ νέφεσι ῥωννύμενον ἐκρατήθη μέν, οὐκ ἀνῃρέθη δ’ ὁ Τυφών· οὐ γὰρ εἴασεν ἡ κυρία τῆς γῆς θεὸς ἀναιρεθῆναι παντάπασι τὴν ἀντικειμένην τῇ ὑγρότητι φύσιν, ἀλλ’ ἐχάλασε καὶ ἀνῆκε βουλομένη διαμένειν τὴν κρᾶσιν· οὐ γὰρ ἦν κόσμον εἶναι τέλειον ἐκλιπόντος καὶ ἀφανισθέντος τοῦ πυρώδους. εἰ δὲ ταῦτα μὴ λέγεται παρὰ τὸ εἰκός, οὐδ’ ἐκεῖνον ἄν τις ἀπορρίψειε τὸν λόγον, ὡς Τυφὼν μὲν ἐκράτει πάλαι τῆς Ὀσίριδος μοίρας· θάλασσα γὰρ ἦν ἡ Αἴγυπτος. διὸ πολλὰ μὲν ἐν τοῖς μετάλλοις καὶ τοῖς ὄρεσιν εὑρίσκεται μέχρι νῦν κογχύλια [ἔχειν]· πᾶσαι δὲ



[367.B] πηγαὶ καὶ φρέατα πάντα πολλῶν ὑπαρχόντων ἁλμυρὸν ὕδωρ καὶ πικρὸν ἔχουσιν, ὡς ἂν ὑπόλειμμα τῆς πάλαι θαλάσσης ἕωλον ἐνταυθοῖ συνερρυηκός. ὁ δ’ Ὧρος χρόνῳ τοῦ Τυφῶνος ἐπεκράτησε, τουτέστιν εὐκαιρίας ὀμβρίων γενομένης ὁ Νεῖλος ἐξώσας τὴν θάλασσαν ἀνέφηνε τὸ πεδίον καὶ ἀνεπλήρωσε ταῖς προσχώσεσιν. ὃ δὴ μαρτυροῦσαν ἔχει τὴν αἴσθησιν· ὁρῶμεν γὰρ ἔτι νῦν ἐπιφέροντι τῷ ποταμῷ νέαν ἰλὺν καὶ προάγοντι τὴν γῆν κατὰ μικρὸν ὑποχωροῦν ὀπίσω τὸ πέλαγος καὶ τὴν θάλασσαν [τὸ] ὕψος τῶν ἐν βάθει λαμβανόντων διὰ τὰς προσχώσεις ἀπορρέουσαν· τὴν δὲ Φάρον, ἣν Ὅμηρος (δ 354 sqq.) ᾔδει δρόμον ἡμέρας ἀπέχουσαν Αἰγύπτου, νῦν μέρος οὖσαν αὐτῆς,




[367.C] οὐκ αὐτὴν ἀναδραμοῦσαν οὐδὲ προσαναβᾶσαν, ἀλλὰ τῆς μεταξὺ θαλάττης ἀναπλάττοντι τῷ ποταμῷ καὶ τρέφοντι τὴν ἤπειρον ἀνασταλείσης.
Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὅμοια τοῖς ὑπὸ τῶν Στωικῶν (StVFr. II 1093) θεολογουμένοις ἐστί· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι τὸ μὲν γόνιμον πνεῦμα καὶ τρόφιμον Διόνυσον εἶναι λέγουσι, τὸ πληκτικὸν δὲ καὶ διαιρετικὸν Ἡρακλέα, τὸ δὲ δεκτικὸν Ἄμμωνα, Δήμητρα δὲ καὶ Κόρην τὸ διὰ τῆς γῆς καὶ τῶν καρπῶν διῆκον, Ποσειδῶνα δὲ τὸ διὰ τῆς θαλάττης. οἱ δὲ τοῖσδε τοῖς φυσικοῖς καὶ τῶν ἀπ’ ἀστρολογίας μαθηματικῶν ἔνια μιγνύντες Τυφῶνα μὲν οἴονται τὸν ἡλιακὸν κόσμον, Ὄσιριν δὲ τὸν σεληνιακὸν λέγεσθαι· τὴν μὲν γὰρ

[367.D] σελήνην γόνιμον τὸ φῶς καὶ ὑγροποιὸν ἔχουσαν εὐμενῆ καὶ γοναῖς ζῴων καὶ φυτῶν εἶναι βλαστήσεσι· τὸν δ’ ἥλιον ἀκράτῳ πυρὶ καὶ σκληρῷ καταθάλπειν [τε] καὶ καταυαίνειν τὰ φυόμενα καὶ τεθηλότα καὶ τὸ πολὺ μέρος τῆς γῆς παντάπασιν ὑπὸ φλογμοῦ ποιεῖν ἀοίκητον καὶ κατακρατεῖν πολλαχοῦ καὶ τῆς σελήνης. διὸ τὸν Τυφῶνα Σὴθ [ἀεὶ] Αἰγύπτιοι καλοῦσιν, ὅπερ ἐστὶ καταδυναστεῦον ἢ καταβιαζόμενον, καὶ τῷ μὲν ἡλίῳ τὸν Ἡρακλέα μυθολογοῦσιν ἐνιδρυμένον συμπεριπολεῖν, τῇ δὲ σελήνῃ τὸν Ἑρμῆν· λόγου γὰρ ἔργοις ἔοικε καὶ [περὶ]




[367.E] σοφίας τὰ τῆς σελήνης, τὰ δ’ ἡλίου πληγαῖς ὑπὸ βίας καὶ ῥώμης περαινομέναις. οἱ δὲ Στωικοὶ (StVFr.II 663) τὸν μὲν ἥλιον ἐκ θαλάττης ἀνάπτεσθαι καὶ τρέφεσθαί φασι, τῇ δὲ σελήνῃ τὰ κρηναῖα καὶ λιμναῖα νάματα γλυκεῖαν ἀναπέμπειν καὶ μαλακὴν ἀναθυμίασιν.

42. Ἑβδόμῃ ἐπὶ δέκα τὴν Ὀσίριδος γενέσθαι τελευτὴν Αἰγύπτιοι μυθολογοῦσιν, ἐν ᾗ μάλιστα γίνεται μειουμένη κατάδηλος ἡ πανσέληνος. διὸ καὶ τὴν ἡμέραν ταύτην ἀντίφραξιν οἱ Πυθαγόρειοι καλοῦσι, καὶ ὅλως τὸν ἀριθμὸν τοῦτον ἀφοσιοῦνται· τοῦ γὰρ ἑξκαίδεκα τετραγώνου καὶ τοῦ ὀκτωκαίδεκα ἑτερομήκους, οἷς μόνοις

[367.F] ἀριθμῶν ἐπιπέδων συμβέβηκε τὰς περιμέτρους ἴσας ἔχειν τοῖς περιεχομένοις ὑπ’ αὐτῶν χωρίοις, μέσος ὁ τῶν ἑπτακαίδεκα παρεμπίπτων ἀντιφράττει καὶ διαζεύγνυσιν ἀπ’ ἀλλήλων καὶ διαιρεῖ, <κατὰ> τὸν ἐπόγδοον λόγον εἰς ἄνισα διαστήματα τεμνόμενος. ἐτῶν δ’ ἀριθμὸν οἱ μὲν βιῶσαι τὸν Ὄσιριν οἱ δὲ βασιλεῦσαι λέγουσιν

[368.A] ὀκτὼ καὶ εἴκοσι· τοσαῦτα γὰρ ἔστι φῶτα τῆς σελήνης καὶ τοσαύταις ἡμέραις τὸν αὑτῆς κύκλον ἐξελίσσει. τὸ δὲ ξύλον ἐν ταῖς λεγομέναις Ὀσίριδος ταφαῖς τέμνοντες κατασκευάζουσι λάρνακα μηνοειδῆ διὰ τὸ τὴν σελήνην, ὅταν τῷ ἡλίῳ πλησιάζῃ, μηνοειδῆ γινομένην ἀποκρύπτεσθαι. τὸν δ’ εἰς δεκατέσσαρα μέρη τοῦ Ὀσίριδος διασπασμὸν αἰνίττονται πρὸς τὰς ἡμέρας, ἐν αἷς φθίνει μετὰ πανσέληνον ἄχρι νουμηνίας τὸ ἄστρον. ἡμέραν δέ, ἐν ᾗ φαίνεται πρῶτον ἐκφυγοῦσα τὰς αὐγὰς καὶ παρελθοῦσα τὸν ἥλιον, ‘ἀτελὲς ἀγαθόν’ προσαγορεύουσιν· ὁ γὰρ Ὄσιρις ἀγαθοποιός, καὶ τοὔνομα πολλὰ φράζειν, οὐχ ἥκιστα δὲ κράτος ἐνεργοῦν καὶ ἀγαθοποιὸν [ὃ] λέγουσι.


[368.B] τὸ δ’ ἕτερον ὄνομα τοῦ θεοῦ τὸν Ὄμφιν εὐεργέτην ὁ Ἑρμαῖός (FHG IV 427) φησι δηλοῦν ἑρμηνευόμενον.

43. Οἴονται δὲ πρὸς τὰ φῶτα τῆς σελήνης ἔχειν τινὰ λόγον τοῦ Νείλου τὰς ἀναβάσεις. ἡ μὲν γὰρ μεγίστη περὶ τὴν Ἐλεφαντίνην ὀκτὼ γίνεται καὶ εἴκοσι πήχεων, ὅσα φῶτα καὶ μέτρα τῶν ἐμμήνων περιόδων ἑκάστης ἔστιν· ἡ δὲ περὶ Μένδητα καὶ Ξόιν βραχυτάτη πήχεων ἓξ πρὸς τὴν διχότομον· ἡ δὲ μέση περὶ Μέμφιν, ὅταν ᾖ δικαία, δεκατεσσάρων πήχεων πρὸς τὴν πανσέληνον. τὸν δ’



[368.C] Ἆπιν εἰκόνα μὲν Ὀσίριδος ἔμψυχον εἶναι, γίνεσθαι δέ, ὅταν φῶς ἐρείσῃ γόνιμον ἀπὸ τῆς σελήνης καὶ καθάψηται βοὸς ὀργώσης. διὸ καὶ τοῖς τῆς σελήνης σχήμασιν ἔοικε πολλὰ τοῦ Ἄπιδος περιμελαινομένου τὰ λαμπρὰ τοῖς σκιεροῖς. ἔτι <δὲ> τῇ νουμηνίᾳ τοῦ Φαμενὼθ μηνὸς ἑορτὴν ἄγουσιν ἔμβασιν Ὀσίριδος εἰς τὴν σελήνην ὀνομάζοντες, ἔαρος ἀρχὴν οὖσαν. οὕτω τὴν Ὀσίριδος δύναμιν ἐν τῇ σελήνῃ τιθέντες τὴν Ἶσιν αὐτῷ γένεσιν οὖσαν συνεῖναι λέγουσι. διὸ καὶ μητέρα τὴν σελήνην τοῦ κόσμου καλοῦσι καὶ φύσιν ἔχειν ἀρσενόθηλυν οἴονται πληρουμένην ὑφ’ ἡλίου καὶ κυισκομένην, αὐτὴν δὲ πάλιν εἰς τὸν




[368.D] ἀέρα προϊεμένην γεννητικὰς ἀρχὰς καὶ κατασπείρουσαν· οὐ γὰρ ἀεὶ τὴν φθορὰν ἐπικρατεῖν τὴν Τυφώνειον, πολλάκις δὲ κρατουμένην ὑπὸ τῆς γενέσεως καὶ συνδεομένην αὖθις ἀναλύεσθαι καὶ διαμάχεσθαι πρὸς τὸν Ὧρον. ἔστι δ’ οὗτος ὁ περίγειος κόσμος οὔτε φθορᾶς ἀπαλλαττόμενος παντάπασιν οὔτε γενέσεως.

44. Ἔνιοι δὲ καὶ τῶν ἐκλειπτικῶν αἴνιγμα ποιοῦνται τὸν μῦθον· ἐκλείπει μὲν γὰρ ἡ σελήνη πανσέληνος ἐναντίαν τοῦ ἡλίου στάσιν ἔχοντος πρὸς αὐτὴν εἰς τὴν σκιὰν ἐμπίπτουσα τῆς γῆς, ὥσπερ φασὶ τὸν Ὄσιριν εἰς τὴν

[368.E] σορόν. αὐτὴ δὲ πάλιν ἀποκρύπτει καὶ ἀφανίζει ταῖς τριακάσιν, οὐ μὴν ἀναιρεῖ[ται] παντάπασι τὸν ἥλιον, ὥσπερ οὐδὲ τὸν Τυφῶνα ἡ Ἶσις.
*** γεννώσης τῆς Νέφθυος τὸν Ἄνουβιν Ἶσις ὑποβάλλεται· Νέφθυς γάρ ἐστι τὸ ὑπὸ γῆν καὶ ἀφανές, Ἶσις δὲ τὸ ὑπὲρ τὴν γῆν καὶ φανερόν, ὁ δὲ τούτων ὑποψαύων καὶ καλούμενος ὁρίζων κύκλος ἐπίκοινος ὢν ἀμφοῖν Ἄνουβις κέκληται καὶ κυνὶ τὸ εἶδος ἀπεικάζεται· καὶ γὰρ ὁ κύων χρῆται τῇ ὄψει νυκτός τε καὶ ἡμέρας ὁμοίως. καὶ τοιαύτην ἔχειν δοκεῖ παρ’ Αἰγυπτίοις τὴν δύναμιν ὁ Ἄνουβις, οἵαν ἡ Ἑκάτη παρ’ Ἕλλησι, χθόνιος ὢν ὁμοῦ καὶ Ὀλύμπιος. ἐνίοις δὲ δοκεῖ Κρόνος ὁ Ἄνουβις εἶναι· διὸ πάντα τίκτων ἐξ ἑαυτοῦ καὶ κύων


[368.F] ἐν ἑαυτῷ τὴν τοῦ κυνὸς ἐπίκλησιν ἔσχεν. ἔστι δ’ οὖν τοῖς σεβομένοις τὸν Ἄνουβιν ἀπόρρητόν τι, καὶ πάλαι μὲν τὰς μεγίστας ἐν Αἰγύπτῳ τιμὰς ὁ κύων ἔσχεν· ἐπεὶ δὲ Καμβύσου τὸν Ἆπιν ἀνελόντος καὶ ῥίψαντος οὐδὲν προσῆλθεν οὐδ’ ἐγεύσατο τοῦ σώματος ἀλλ’ ἢ μόνος ὁ κύων, ἀπώλεσε τὸ πρῶτος εἶναι καὶ μάλιστα τιμᾶσθαι τῶν ἑτέρων ζῴων.
Εἰσὶ δέ τινες οἱ τὸ σκίασμα τῆς γῆς, εἰς ὃ τὴν σελήνην ὀλισθάνουσαν ἐκλείπειν νομίζουσι, Τυφῶνα καλοῦντες·



[369.A] 45. ὅθεν οὐκ ἀπέοικεν εἰπεῖν, ὡς ἰδίᾳ μὲν οὐκ ὀρθῶς ἕκαστος, ὁμοῦ δὲ πάντες ὀρθῶς λέγουσιν· οὐ γὰρ αὐχμὸν <μόνον> οὐδ’ ἄνεμον οὐδὲ θάλατταν οὐδὲ σκότος, ἀλλὰ πᾶν ὅσον ἡ φύσις βλαβερὸν καὶ φθαρτικὸν ἔχει, μόριον τοῦ Τυφῶνος ἔστιν <εἰπεῖν>. οὔτε γὰρ ἐν ἀψύχοις σώμασι τὰς τοῦ παντὸς ἀρχὰς θετέον, ὡς Δημόκριτος καὶ Ἐπίκουρος, οὔτ’ ἀποίου δημιουργὸν ὕλης ἕνα λόγον καὶ μίαν πρόνοιαν, ὡς οἱ Στωικοί (StVFr. II 1108), περιγινομένην ἁπάντων καὶ κρατοῦσαν· ἀδύνατον γὰρ ἢ φλαῦρον ὁτιοῦν, ὅπου πάντων, ἢ χρηστόν, ὅπου μηδενὸς ὁ θεὸς



[369.B] αἴτιος,  ἐγγενέσθαι. ‘παλίντονος’ γάρ ‘ἁρμονίη κόσμου, ὅκωσπερ λύρης καὶ τόξου’ καθ’ Ἡράκλειτον (B 51)· καὶ κατ’ Εὐριπίδην (fr. 21)

‘οὐκ ἂν γένοιτο χωρὶς ἐσθλὰ καὶ κακά, ἀλλ’ ἔστι τις σύγκρασις ὥστ’ ἔχειν καλῶς.’

διὸ καὶ παμπάλαιος αὕτη κάτεισιν ἐκ θεολόγων καὶ νομοθετῶν εἴς τε ποιητὰς καὶ φιλοσόφους δόξα, τὴν ἀρχὴν ἀδέσποτον ἔχουσα, τὴν δὲ πίστιν ἰσχυρὰν καὶ δυσεξάλειπτον, οὐκ ἐν λόγοις μόνον οὐδ’ ἐν φήμαις, ἀλλ’ ἔν τε τελεταῖς ἔν τε θυσίαις καὶ βαρβάροις καὶ Ἕλλησι πολλαχοῦ περιφερομένη, ὡς οὔτ’ ἄνουν καὶ ἄλογον καὶ



[369.C] ἀκυβέρνητον αἰωρεῖται τῷ αὐτομάτῳ τὸ πᾶν, οὔθ’ εἷς ἐστιν ὁ κρατῶν καὶ κατευθύνων ὥσπερ οἴαξιν ἤ τισι πειθηνίοις χαλινοῖς λόγος, ἀλλὰ πολλὰ καὶ μεμιγμένα κακοῖς καὶ ἀγαθοῖς μᾶλλον δὲ μηδὲν ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ἄκρατον ἐνταῦθα τῆς φύσεως φερούσης οὐ δυεῖν πίθων εἷς ταμίας ὥσπερ νάματα τὰ πράγματα καπηλικῶς διανέμων ἀνακεράννυσιν ἡμῖν, ἀλλ’ ἀπὸ δυεῖν ἐναντίων ἀρχῶν καὶ δυεῖν ἀντιπάλων δυνάμεων, τῆς μὲν ἐπὶ τὰ δεξιὰ καὶ κατ’ εὐθεῖαν ὑφηγουμένης, τῆς δ’ ἔμπαλιν ἀναστρεφούσης καὶ ἀνακλώσης ὅ τε βίος μικτὸς ὅ τε κόσμος, εἰ καὶ μὴ πᾶς, ἀλλ’ ὁ περίγειος οὗτος καὶ μετὰ σελήνην ἀνώμαλος καὶ

[369.D] ποικίλος γέγονε καὶ μεταβολὰς πάσας δεχόμενος. εἰ γὰρ οὐδὲν ἀναιτίως πέφυκε γίνεσθαι, αἰτίαν δὲ κακοῦ τἀγαθὸν οὐκ ἂν παράσχοι, δεῖ γένεσιν ἰδίαν καὶ ἀρχὴν ὥσπερ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ τὴν φύσιν ἔχειν.


46. Καὶ δοκεῖ τοῦτο τοῖς πλείστοις καὶ σοφωτάτοις· νομίζουσι γὰρ οἱ μὲν θεοὺς εἶναι δύο καθάπερ ἀντιτέχνους, τὸν μὲν ἀγαθῶν, τὸν δὲ φαύλων δημιουργόν· οἱ δὲ τὸν μὲν [γὰρ] ἀμείνονα θεόν, τὸν δ’ ἕτερον δαίμονα καλοῦσιν, ὥσπερ Ζωροάστρης ὁ μάγος, ὃν πεντακισχιλίοις ἔτεσι τῶν Τρωικῶν γεγονέναι πρεσβύτερον ἱστοροῦσιν.


[369.E] οὗτος οὖν ἐκάλει τὸν μὲν Ὡρομάζην, τὸν δ’ Ἀρειμάνιον· καὶ προσαπεφαίνετο τὸν μὲν ἐοικέναι φωτὶ μάλιστα τῶν αἰσθητῶν, τὸν δ’ ἔμπαλιν σκότῳ καὶ ἀγνοίᾳ, μέσον δ’ ἀμφοῖν τὸν Μίθρην εἶναι· διὸ καὶ Μίθρην Πέρσαι τὸν μεσίτην ὀνομάζουσιν· ἐδίδαξε <δὲ> τῷ μὲν εὐκταῖα θύειν καὶ χαριστήρια, τῷ δ’ ἀποτρόπαια καὶ σκυθρωπά. πόαν γάρ τινα κόπτοντες ὄμωμι καλουμένην ἐν ὅλμῳ τὸν Ἅιδην ἀνακαλοῦνται καὶ τὸν σκότον, εἶτα μίξαντες αἵματι λύκου σφαγέντος εἰς τόπον ἀνήλιον ἐκφέρουσι καὶ ῥίπτουσι. καὶ γὰρ τῶν φυτῶν νομίζουσι τὰ μὲν τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ, τὰ δὲ τοῦ



[369.F] κακοῦ δαίμονος εἶναι, καὶ τῶν ζῴων ὥσπερ κύνας καὶ ὄρνιθας καὶ χερσαίους ἐχίνους τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ [δὲ] φαύλου μῦς ἐνύδρους εἶναι· διὸ καὶ τὸν κτείναντα πλείστους εὐδαιμονίζουσιν.

47. οὐ μὴν <ἀλλὰ> κἀκεῖνοι πολλὰ μυθώδη περὶ τῶν θεῶν λέγουσιν, οἷα καὶ ταῦτ’ ἐστίν. ὁ μὲν Ὡρομάζης ἐκ τοῦ καθαρωτάτου φάους ὁ δ’ Ἀρειμάνιος ἐκ τοῦ ζόφου γεγονὼς πολεμοῦσιν ἀλλήλοις·

[370.A] καὶ ὁ μὲν ἓξ θεοὺς ἐποίησε, | τὸν μὲν πρῶτον εὐνοίας, τὸν δὲ δεύτερον ἀληθείας, τὸν δὲ τρίτον εὐνομίας, τῶν δὲ λοιπῶν τὸν μὲν σοφίας, τὸν δὲ πλούτου, τὸν δὲ τῶν ἐπὶ τοῖς καλοῖς ἡδέων δημιουργόν· ὁ δὲ τούτοις ὥσπερ ἀντιτέχνους ἴσους τὸν ἀριθμόν. εἶθ’ ὁ μὲν Ὡρομάζης τρὶς ἑαυτὸν αὐξήσας ἀπέστη τοῦ ἡλίου τοσοῦτον, ὅσον ὁ ἥλιος τῆς γῆς ἀφέστηκε, καὶ τὸν οὐρανὸν ἄστροις ἐκόσμησεν· ἕνα δ’ ἀστέρα πρὸ πάντων οἷον φύλακα καὶ προόπτην ἐγκατέστησε τὸν σείριον. ἄλλους δὲ ποιήσας τέσσαρας καὶ εἴκοσι θεοὺς εἰς ᾠὸν ἔθηκεν. οἱ δ’ ἀπὸ τοῦ Ἀρειμανίου γενόμενοι καὶ αὐτοὶ τοσοῦτοι διατρήσαντες


[370.B] τὸ ᾠὸν γαν***, ὅθεν ἀναμέμικται τὰ κακὰ τοῖς ἀγαθοῖς. ἔπεισι δὲ χρόνος εἱμαρμένος, ἐν ᾧ τὸν Ἀρειμάνιον λοιμὸν ἐπάγοντα καὶ λιμὸν ὑπὸ τούτων ἀνάγκη φθαρῆναι παντάπασι καὶ ἀφανισθῆναι, τῆς δὲ γῆς ἐπιπέδου καὶ ὁμαλῆς γενομένης ἕνα βίον καὶ μίαν πολιτείαν ἀνθρώπων μακαρίων καὶ ὁμογλώσσων ἁπάντων γενέσθαι. Θεόπομπος δέ φησι (fr. 65 FGrHist.) κατὰ τοὺς μάγους ἀνὰ μέρος τρισχίλια ἔτη τὸν μὲν κρατεῖν τὸν δὲ κρατεῖσθαι τῶν θεῶν, ἄλλα δὲ τρισχίλια μάχεσθαι καὶ πολεμεῖν καὶ ἀναλύειν τὰ τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον, τέλος δ’ ἀπολείπεσθαι τὸν Ἅιδην· καὶ τοὺς μὲν ἀνθρώπους εὐδαίμονας ἔσεσθαι μήτε τροφῆς


[370.C] δεομένους μήτε σκιὰν ποιοῦντας, τὸν δὲ ταῦτα μηχανησάμενον θεὸν ἠρεμεῖν καὶ ἀναπαύεσθαι χρόνον [καλῶς] μὲν οὐ πολύν [τῷ θεῷ], ὥσπερ ἀνθρώπῳ κοιμωμένῳ μέτριον. Ἡ μὲν οὖν μάγων μυθολογία τοιοῦτον ἔχει τρόπον·

48. Χαλδαῖοι δὲ τῶν πλανήτων, οὓς θεοὺς γενεθλίους καλοῦσι, δύο μὲν ἀγαθουργούς, δύο δὲ κακοποιούς, μέσους δὲ τοὺς τρεῖς ἀποφαίνουσι καὶ κοινούς. τὰ δ’ Ἑλλήνων πᾶσί που δῆλα, τὴν μὲν ἀγαθὴν Διὸς Ὀλυμπίου μερίδα, τὴν δ’ ἀποτρόπαιον Ἅιδου ποιουμένων, ἐκ δ’ Ἀφροδίτης καὶ Ἄρεος Ἁρμονίαν γεγονέναι μυθολογούντων, ὧν ὁ μὲν ἀπηνὴς καὶ φιλόνεικος, ἡ δὲ μειλίχιος καὶ γενέθλιος. σκόπει δὲ τοὺς φιλοσόφους τούτοις συμφερομένους.



[370.D] Ἡράκλειτος μὲν γὰρ ἄντικρυς (B 53) ‘πόλεμον’ ὀνομάζει ‘πατέρα καὶ βασιλέα καὶ κύριον πάντων’, καὶ τὸν μὲν Ὅμηρον εὐχόμενον (Σ 107) ‘ἔκ τε θεῶν ἔριν ἔκ τ’ ἀνθρώπων ἀπολέσθαι’ ‘λανθάνειν’ φησί (B 94) ‘τῇ πάντων γενέσει καταρώμενον ἐκ μάχης καὶ ἀντιπαθείας τὴν γένεσιν ἐχόντων, ἥλιον δὲ μὴ ὑπερβήσεσθαι τοὺς προσήκοντας ὅρους· εἰ δὲ μή, Κλῶθάς μιν Δίκης ἐπικούρους ἐξευρήσειν’. Ἐμπεδοκλῆς δὲ (B 18) τὴν μὲν ἀγαθουργὸν ἀρχήν ‘Φιλότητα’ καὶ ‘Φιλίαν’ πολλάκις, <ἔτι> δ’ ‘Ἁρμονίαν’ καλεῖ



[370.E] ‘θεμερῶπιν’, τὴν δὲ χείρονα (B 17 v. 19) ‘Νεῖκος οὐλόμενον’ καὶ (B 122 v. 2) ‘Δῆριν αἱματόεσσαν’. <καὶ> οἱ μὲν Πυθαγορικοὶ διὰ πλειόνων ὀνομάτων κατηγοροῦσι τοῦ μὲν ἀγαθοῦ τὸ ἓν τὸ πεπερασμένον τὸ μένον τὸ εὐθὺ τὸ περισσὸν τὸ τετράγωνον <τὸ ἴσον> τὸ δεξιὸν τὸ λαμπρόν, τοῦ δὲ κακοῦ τὴν δυάδα τὸ ἄπειρον τὸ φερόμενον τὸ καμπύλον τὸ ἄρτιον τὸ ἑτερόμηκες τὸ ἄνισον τὸ ἀριστερὸν τὸ σκοτεινόν, ὡς ταύτας ἀρχὰς γενέσεως ὑποκειμένας· Ἀναξαγόρας δὲ νοῦν καὶ ἄπειρον, Ἀριστοτέλης δὲ τὸ μὲν εἶδος τὸ δὲ στέρησιν, Πλάτων δὲ πολλαχοῦ μὲν οἷον ἐπηλυγαζόμενος καὶ παρακαλυπτόμενος τῶν ἐναντίων ἀρχῶν τὴν μὲν

[370.F] ταὐτὸν ὀνομάζει, τὴν δὲ θάτερον (Tim. 35a)· ἐν δὲ τοῖς Νόμοις (896d sqq.) ἤδη πρεσβύτερος ὢν οὐ δι’ αἰνιγμῶν οὐδὲ συμβολικῶς, ἀλλὰ κυρίοις ὀνόμασιν οὐ μιᾷ ψυχῇ φησι κινεῖσθαι τὸν κόσμον, ἀλλὰ πλείοσιν ἴσως δυεῖν δὲ πάντως οὐκ ἐλάττοσιν· ὧν τὴν μὲν ἀγαθουργὸν εἶναι, τὴν δ’ ἐναντίαν ταύτῃ καὶ τῶν ἐναντίων δημιουργόν· ἀπολείπει δὲ καὶ τρίτην τινὰ μεταξὺ φύσιν οὐκ ἄψυχον οὐδ’ ἄλογον οὐδ’ ἀκίνητον ἐξ αὑτῆς, ὥσπερ ἔνιοι νομίζουσιν, ἀλλ’ ἀνακειμένην


[371.A] ἀμφοῖν ἐκείναις, ἐφιεμένην δὲ τῆς ἀμείνονος ἀεὶ καὶ ποθοῦσαν καὶ διώκουσαν, ὡς τὰ ἐπιόντα δηλώσει τοῦ λόγου τὴν Αἰγυπτίων θεολογίαν μάλιστα ταύτῃ τῇ φιλοσοφίᾳ συνοικειοῦντος.


49. Μεμιγμένη γὰρ ἡ τοῦδε τοῦ κόσμου γένεσις καὶ σύστασις ἐξ ἐναντίων, οὐ μὴν ἰσοσθενῶν, δυνάμεων, ἀλλὰ τῆς βελτίονος τὸ κράτος ἐστίν· ἀπολέσθαι δὲ τὴν φαύλην παντάπασιν ἀδύνατον, πολλὴν μὲν ἐμπεφυκυῖαν τῷ σώματι, πολλὴν δὲ τῇ ψυχῇ τοῦ παντὸς καὶ πρὸς τὴν βελτίονα ἀεὶ δυσμαχοῦσαν. ἐν μὲν οὖν τῇ ψυχῇ νοῦς καὶ λόγος ὁ τῶν ἀρίστων πάντων ἡγεμὼν καὶ κύριος Ὄσιρίς ἐστιν, ἐν δὲ γῇ καὶ πνεύμασι καὶ ὕδασι καὶ οὐρανῷ καὶ ἄστροις τὸ τεταγμένον καὶ καθεστηκὸς καὶ ὑγιαῖνον


[371.B] ὥραις καὶ κράσεσι καὶ περιόδοις Ὀσίριδος ἀπορροὴ καὶ εἰκὼν ἐμφαινομένη· Τυφὼν δὲ τῆς ψυχῆς τὸ παθητικὸν καὶ τιτανικὸν καὶ ἄλογον καὶ ἔμπληκτον, τοῦ δὲ σωματικοῦ τὸ ἐπίκηρον καὶ νοσῶδες καὶ ταρακτικὸν ἀωρίαις καὶ δυσκρασίαις καὶ κρύψεσιν ἡλίου καὶ ἀφανισμοῖς σελήνης οἷον ἐκδρομαὶ καὶ ἀφηνιασμοὶ [καὶ] Τυφῶνος· καὶ τοὔνομα κατηγορεῖ τὸ Σήθ, ᾧ τὸν Τυφῶνα καλοῦσι· φράζει μὲν τὸ <κατα>δυναστεῦον καὶ καταβιαζόμενον, φράζει δὲ τὴν πολλάκις ἀναστροφὴν καὶ πάλιν ὑπεκπήδησιν. Βέβωνα δὲ τινὲς μὲν ἕνα τῶν τοῦ Τυφῶνος




[371.C] ἑταίρων γεγονέναι λέγουσιν, Μανεθὼς <δ’> αὐτὸν τὸν Τυφῶνα καὶ Βέβωνα καλεῖσθαι (fr. 76 M.)· σημαίνει δὲ τοὔνομα κάθεξιν ἢ κώλυσιν, ὡς τοῖς πράγμασιν ὁδῷ βαδίζουσι καὶ πρὸς ὃ χρὴ φερομένοις ἐνισταμένης τῆς τοῦ Τυφῶνος δυνάμεως. διὸ καὶ τῶν μὲν ἡμέρων ζῴων ἀπονέμουσιν αὐτῷ τὸ ἀμαθέστατον, ὄνον· τῶν δ’ ἀγρίων τὰ θηριωδέστατα, κροκόδειλον καὶ τὸν ποτάμιον ἵππον· περὶ μὲν <οὖν> τοῦ ὄνου προδεδηλώκαμεν (362f)· ἐν Ἑρμοῦ πόλει δὲ Τυφῶνος ἄγαλμα δεικνύουσιν ἵππον ποτάμιον, ἐφ’ οὗ βέβηκεν ἱέραξ ὄφει μαχόμενος, τῷ μὲν ἵππῳ τὸν Τυφῶνα δεικνύντες, τῷ δ’ ἱέρακι δύναμιν καὶ ἀρχήν, ἣν


[371.D] βίᾳ κτώμενος ὁ Τυφὼν πολλάκις οὐκ ἀνίεται ταραττόμενος ὑπὸ τῆς κακίας καὶ ταράττων. διὸ καὶ θύοντες ἑβδόμῃ τοῦ Τυβὶ μηνός, ἣν καλοῦσιν ἄφιξιν Ἴσιδος ἐκ Φοινίκης, ἐπιπλάττουσι τοῖς ποπάνοις ἵππον ποτάμιον δεδεμένον. ἐν δ’ Ἀπόλλωνος πόλει νενομισμένον ἐστὶ κροκοδείλου φαγεῖν πάντως ἕκαστον· ἡμέρᾳ δὲ μιᾷ θηρεύσαντες ὅσους ἂν δύνωνται καὶ κτείναντες ἀπαντικρὺ τοῦ ἱεροῦ προβάλλουσι καὶ λέγουσιν ὡς ὁ Τυφὼν τὸν Ὧρον ἀπέδρα κροκόδειλος γενόμενος, πάντα καὶ ζῷα καὶ φυτὰ


[371.E] καὶ πάθη τὰ φαῦλα καὶ βλαβερὰ Τυφῶνος ἔργα καὶ μέρη <καὶ> κινήματα ποιούμενοι.

51. Τὸν δ’ Ὄσιριν αὖ πάλιν ὀφθαλμῷ καὶ σκήπτρῳ γράφουσιν, ὧν τὸ μὲν τὴν πρόνοιαν ἐμφαίνειν, τὸ δὲ τὴν δύναμιν, ὡς Ὅμηρος (Θ 22) τὸν ἄρχοντα καὶ βασιλεύοντα πάντων ‘Ζῆν’ ὕπατον καὶ μήστωρα’ καλῶν [καὶ] ἔοικε τῷ μὲν ὑπάτῳ τὸ κράτος αὐτοῦ, τῷ δὲ μήστωρι τὴν εὐβουλίαν καὶ τὴν φρόνησιν σημαίνειν. γράφουσι <δὲ> καὶ ἱέρακι τὸν θεὸν τοῦτον πολλάκις· εὐτονίᾳ γὰρ ὄψεως ὑπερβάλλει καὶ πτήσεως ὀξύτητι καὶ διοικεῖν αὑτὸν ἐλαχίστῃ τροφῇ πέφυκε. λέγεται δὲ καὶ νεκρῶν ἀτάφων ὄμμασι γῆν ὑπερπετόμενος ἐπιβάλλειν· ὅταν δὲ πιόμενος



[371.F] ἐπὶ τὸν ποταμὸν καταίρῃ, τὸ πτερὸν ἵστησιν ὀρθόν· πιὼν δὲ κλίνει τοῦτο πάλιν· ᾧ δῆλός ἐστι σεσωσμένος καὶ διαπεφευγὼς τὸν κροκόδειλον· ἂν γὰρ ἁρπασθῇ, μένει τὸ πτερὸν ὥσπερ ἔστη πεπηγός. πανταχοῦ δὲ καὶ ἀνθρωπόμορφον Ὀσίριδος ἄγαλμα δεικνύουσιν ἐξορθιάζον τῷ αἰδοίῳ διὰ τὸ γόνιμον καὶ τὸ τρόφιμον. ἀμπεχόνῃ δὲ


[372.A] φλογοειδεῖ στέλλουσιν αὐτοῦ τὰς εἰκόνας, | ἥλιον σῶμα τῆς τἀγαθοῦ δυνάμεως [ὡς] ὁρατὸν οὐσίας νοητῆς ἡγούμενοι. διὸ καὶ καταφρονεῖν ἄξιόν ἐστι τῶν τὴν ἡλίου σφαῖραν Τυφῶνι προσνεμόντων, ᾧ λαμπρὸν οὐδὲν οὐδὲ σωτήριον οὐδὲ τάξις οὐδὲ γένεσις οὐδὲ κίνησις μέτρον ἔχουσα καὶ λόγον, ἀλλὰ τἀναντία προσήκει· καὶ <ξηρότητα καὶ> αὐχμόν, οἷς φθείρει πολλὰ τῶν ζῴων καὶ βλαστανόντων, οὐχ ἡλίου θετέον ἔργον, ἀλλὰ τῶν ἐν γῇ καὶ ἀέρι μὴ καθ’ ὥραν κεραννυμένων πνευμάτων καὶ ὑδάτων, ὅταν ἡ τῆς ἀτάκτου καὶ ἀορίστου δυνάμεως ἀρχὴ πλημμελήσασα κατασβέσῃ τὰς ἀναθυμιάσεις.



[372.B] 52. Ἐν δὲ τοῖς ἱεροῖς ὕμνοις τοῦ Ὀσίριδος ἀνακαλοῦνται τὸν ἐν ταῖς ἀγκάλαις κρυπτόμενον τοῦ Ἡλίου καὶ τῇ τριακάδι τοῦ Ἐπιφὶ μηνὸς ἑορτάζουσιν ὀφθαλμῶν Ὥρου γενέθλιον, ὅτε σελήνη καὶ ἥλιος ἐπὶ μιᾶς εὐθείας γεγόνασιν, ὡς οὐ μόνον τὴν σελήνην ἀλλὰ καὶ τὸν ἥλιον ὄμμα τοῦ Ὥρου καὶ φῶς ἡγούμενοι. τῇ δὲ ὀγδόῃ φθίνοντος τοῦ Φαωφὶ βακτηρίας ἡλίου γενέθλιον ἄγουσι μετὰ φθινοπωρινὴν ἰσημερίαν, ἐμφαίνοντες οἷον ὑπερείσματος δεῖσθαι καὶ ῥώσεως τῷ τε θερμῷ γιγνόμενον ἐνδεᾶ καὶ τῷ

[372.C] φωτί [ἐνδεᾶ], κλινόμενον καὶ πλάγιον ἀφ’ ἡμῶν φερόμενον. ἔτι δὲ τὴν βοῦν ὑπὸ τροπὰς χειμερινὰς ἑπτάκις περὶ τὸν ναὸν τοῦ Ἡλίου περιφέρουσι, καὶ καλεῖται ζήτησις Ὀσίριδος ἡ περιδρομή, τὸ ὕδωρ χειμῶνος τῆς θεοῦ ποθούσης· τοσαυτάκις δὲ περιίασιν, ὅτι τὴν ἀπὸ τροπῶν χειμερινῶν ἐπὶ τροπὰς θερινὰς πάροδον ἑβδόμῳ μηνὶ συμπεραίνει. λέγεται δὲ καὶ θῦσαι τῷ ἡλίῳ τετράδι μηνὸς ἱσταμένου πάντων πρῶτος Ὧρος ὁ Ἴσιδος, ὡς ἐν τοῖς ἐπιγραφομένοις Γενεθλίοις Ὥρου γέγραπται. καὶ μὴν ἡμέρας ἑκάστης τριχῶς ἐπιθυμιῶσι τῷ ἡλίῳ, ῥητίνην μὲν ὑπὸ τὰς ἀνατολάς, σμύρναν δὲ μεσουρανοῦντι, τὸ δὲ καλούμενον κῦφι περὶ δυσμάς· ὧν ἕκαστον ὃν ἔχει



[372.D] λόγον, ὕστερον (383a sqq.) ἀφηγήσομαι. τὸν δ’ ἥλιον πᾶσι τούτοις προστρέπεσθαι καὶ θεραπεύειν οἴονται. καὶ τί δεῖ πολλὰ τοιαῦτα συνάγειν; εἰσὶ γὰρ οἱ τὸν Ὄσιριν ἄντικρυς ἥλιον εἶναι καὶ ὀνομάζεσθαι Σείριον ὑφ’ Ἑλλήνων λέγοντες, εἰ καὶ παρ’ Αἰγυπτίοις ἡ πρόθεσις τοῦ ἄρθρου τοὔνομα πεποίηκεν ἀμφιγνοεῖσθαι, τὴν δ’ Ἶσιν οὐχ ἑτέραν τῆς σελήνης ἀποφαίνοντες· ὅθεν καὶ τῶν ἀγαλμάτων αὐτῆς τὰ μὲν κερασφόρα τοῦ μηνοειδοῦς γεγονέναι μιμήματα, τοῖς δὲ μελανοστόλοις ἐμφαίνεσθαι τὰς κρύψεις καὶ τοὺς περισκιασμοὺς ἐν οἷς διώκει ποθοῦσα τὸν ἥλιον. διὸ καὶ πρὸς τὰ ἐρωτικὰ τὴν σελήνην ἐπικαλοῦνται, καὶ τὴν Ἶσιν Εὔδοξός φησι (fr. 61) βραβεύειν τὰ ἐρωτικά. καὶ τούτοις μὲν



[372.E] ἁμωσγέπως τοῦ πιθανοῦ μέτεστι, τῶν δὲ Τυφῶνα ποιούντων τὸν ἥλιον οὐδ’ ἀκούειν ἄξιον. ἀλλ’ ἡμεῖς αὖθις τὸν οἰκεῖον λόγον ἀναλάβωμεν.

53. Ἡ γὰρ Ἶσίς ἐστι μὲν τὸ τῆς φύσεως θῆλυ καὶ δεκτικὸν ἁπάσης γενέσεως, καθὸ τιθήνη καὶ πανδεχὴς ὑπὸ τοῦ Πλάτωνος (Tim. 49a 51a), ὑπὸ δὲ τῶν πολλῶν μυριώνυμος κέκληται διὰ τὸ πάσας ὑπὸ τοῦ λόγου τρεπομένη μορφὰς δέχεσθαι καὶ ἰδέας. ἔχει δὲ σύμφυτον ἔρωτα τοῦ πρώτου καὶ κυριωτάτου πάντων, ὃ τἀγαθῷ ταὐτόν ἐστι, κἀκεῖνο ποθεῖ καὶ διώκει· τὴν δ’ ἐκ τοῦ κακοῦ φεύγει καὶ διωθεῖται μοῖραν, ἀμφοῖν μὲν οὖσα χώρα καὶ ὕλη,

[372.F] ῥέπουσα δ’ ἀεὶ πρὸς τὸ βέλτιον καὶ παρέχουσα γεννᾶν ἐξ ἑαυτῆς ἐκείνῳ καὶ κατασπείρειν εἰς ἑαυτὴν ἀπορροὰς καὶ ὁμοιότητας, αἷς χαίρει καὶ γέγηθε κυισκομένη καὶ ὑποπιμπλαμένη τῶν γενέσεων. εἰκὼν γάρ ἐστιν οὐσίας <ἡ> ἐν ὕλῃ γένεσις καὶ μίμημα τοῦ ὄντος τὸ γινόμενον.


[373.A] 54. ὅθεν οὐκ ἀπὸ τρόπου μυθολογοῦσι τὴν Ὀσίριδος ψυχὴν ἀίδιον εἶναι καὶ ἄφθαρτον, τὸ δὲ σῶμα πολλάκις διασπᾶν καὶ ἀφανίζειν τὸν Τυφῶνα, τὴν δ’ Ἶσιν πλανωμένην καὶ ζητεῖν καὶ συναρμόττειν πάλιν. τὸ γὰρ ὂν καὶ νοητὸν καὶ ἀγαθὸν φθορᾶς καὶ μεταβολῆς κρεῖττόν ἐστιν· ἃς δ’ ἀπ’ αὐτοῦ τὸ αἰσθητὸν καὶ σωματικὸν εἰκόνας ἐκμάττεται καὶ λόγους καὶ εἴδη καὶ ὁμοιότητας ἀναλαμβάνει, καθάπερ ἐν κηρῷ σφραγῖδες οὐκ ἀεὶ διαμένουσιν ἀλλὰ καταλαμβάνει τὸ ἄτακτον αὐτὰς καὶ ταραχῶδες ἐνταῦθα τῆς ἄνω χώρας ἀπεληλαμένον καὶ μαχόμενον πρὸς τὸν Ὧρον, ὃν ἡ Ἶσις εἰκόνα τοῦ νοητοῦ



[373.B] κόσμον αἰσθητὸν ὄντα γεννᾷ· διὸ καὶ δίκην φεύγειν λέγεται νοθείας ὑπὸ Τυφῶνος, ὡς οὐκ ὢν καθαρὸς οὐδ’ εἰλικρινὴς οἷος ὁ πατήρ, λόγος αὐτὸς καθ’ ἑαυτὸν ἀμιγὴς καὶ ἀπαθής, ἀλλὰ νενοθευμένος τῇ ὕλῃ διὰ τὸ σωματικόν. περιγίνεται δὲ καὶ νικᾷ τοῦ Ἑρμοῦ, τουτέστι τοῦ λόγου, μαρτυροῦντος καὶ δεικνύοντος, ὅτι πρὸς τὸ νοητὸν ἡ φύσις μετασχηματιζομένη τὸν κόσμον ἀποδίδωσιν. ἡ μὲν γὰρ ἔτι τῶν θεῶν ἐν γαστρὶ τῆς Ῥέας ὄντων ἐξ Ἴσιδος καὶ Ὀσίριδος λεγομένη γένεσις Ἀπόλλωνος αἰνίττεται τὸ πρὶν ἐκφανῆ γενέσθαι τόνδε τὸν κόσμον καὶ συντελεσθῆναι τῷ λόγῳ τὴν ὕλην † φύσει ἐλεγχομένην


[373.C] ἐπ’ αὐτὴν ἀτελῆ τὴν πρώτην γένεσιν ἐξενεγκεῖν· διὸ καί φασι τὸν θεὸν ἐκεῖνον ἀνάπηρον ὑπὸ σκότῳ γενέσθαι καὶ πρεσβύτερον Ὧρον καλοῦσιν· οὐ γὰρ ἦν κόσμος, ἀλλ’ εἴδωλόν τι καὶ κόσμου φάντασμα μέλλοντος· ὁ δ’ Ὧρος οὗτος αὐτός ἐστιν ὡρισμένος καὶ τέλειος, οὐκ ἀνῃρηκὼς τὸν Τυφῶνα παντάπασιν, ἀλλὰ τὸ δραστήριον καὶ ἰσχυρὸν αὐτοῦ παρῃρημένος. ὅθεν ἐν Κοπτῷ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ὥρου λέγουσιν ἐν τῇ ἑτέρᾳ χειρὶ Τυφῶνος αἰδοῖα κατέχειν καὶ τὸν Ἑρμῆν μυθολογοῦσιν ἐξελόντα τοῦ Τυφῶνος τὰ νεῦρα χορδαῖς χρήσασθαι, διδάσκοντες ὡς τὸ πᾶν ὁ λόγος διαρμοσάμενος σύμφωνον ἐξ ἀσυμφώνων


[373.D] μερῶν ἐποίησε καὶ τὴν φθαρτικὴν οὐκ ἀπώλεσεν ἀλλ’ ἀνεπήρωσε δύναμιν. ὅθεν ἐκείνη μὲν ἀσθενὴς καὶ ἀδρανὴς ἐνταῦθα, φυρομένη καὶ προσπλεκομένη τοῖς παθητικοῖς καὶ μεταβολικοῖς μέρεσι, σεισμῶν μὲν ἐν γῇ καὶ τρόμων, αὐχμῶν δ’ ἐν ἀέρι καὶ πνευμάτων ἀτόπων, αὖθις δὲ πρηστήρων καὶ κεραυνῶν δημιουργός ἐστι· φαρμάττει δὲ καὶ λοιμοῖς ὕδατα καὶ πνεύματα καὶ μέχρι σελήνης ἀνατρέχει καὶ ἀναχαιτίζει συγχέουσα καὶ μελαίνουσα πολλάκις τὸ λαμπρόν, ὡς Αἰγύπτιοι νομίζουσι

[373.E] καὶ λέγουσιν, ὅτι τοῦ Ὥρου νῦν μὲν ἐπάταξε νῦν δ’ ἐξελὼν κατέπιεν ὁ Τυφὼν τὸν ὀφθαλμόν, εἶτα τῷ Ἡλίῳ πάλιν ἀπέδωκε· πληγὴν μὲν αἰνιττόμενοι τὴν κατὰ μῆνα μείωσιν τῆς σελήνης, πήρωσιν δὲ τὴν ἔκλειψιν, ἣν ὁ ἥλιος ἰᾶται διαφυγούσῃ τὴν σκιὰν τῆς γῆς εὐθὺς ἀντιλάμπων.

56. ἡ δὲ κρείττων καὶ θειοτέρα φύσις ἐκ τριῶν ἐστι, τοῦ νοητοῦ καὶ τῆς ὕλης καὶ τοῦ ἐκ τούτων, ὃν κόσμον Ἕλληνες ὀνομάζουσιν. ὁ μὲν οὖν Πλάτων (Tim. 50c d) τὸ μὲν νοητὸν καὶ ἰδέαν καὶ παράδειγμα καὶ πατέρα, τὴν δ’ ὕλην καὶ μητέρα καὶ τιθήνην ἕδραν τε καὶ χώραν γενέσεως, τὸ δ’ ἐξ ἀμφοῖν ἔγγονον καὶ γένεσιν ὀνομάζειν εἴωθεν. Αἰγυπτίους


[373.F] δ’ ἄν τις εἰκάσειε τῶν τριγώνων τὸ κάλλιστον <τιμᾶν> μάλιστα τούτῳ τὴν τοῦ παντὸς φύσιν ὁμοιοῦντας, ὡς καὶ Πλάτων ἐν τῇ πολιτείᾳ (546b) δοκεῖ τούτῳ προσκεχρῆσθαι τὸ γαμήλιον διάγραμμα συντάττων. ἔχει δ’ ἐκεῖνο τὸ τρίγωνον τριῶν τὴν πρὸς ὀρθίαν καὶ τεττάρων τὴν βάσιν καὶ πέντε τὴν ὑποτείνουσαν ἴσον ταῖς

[374.A] περιεχούσαις δυναμένην. εἰκαστέον οὖν τὴν μὲν πρὸς ὀρθίαν ἄρρενι, τὴν δὲ βάσιν θηλείᾳ, τὴν δ’ ὑποτείνουσαν ἀμφοῖν ἐγγόνῳ· καὶ τὸν μὲν Ὄσιριν ὡς ἀρχήν, τὴν δ’ Ἶσιν ὡς ὑποδοχήν, τὸν δ’ Ὧρον ὡς ἀποτέλεσμα. τὰ μὲν γὰρ τρία πρῶτος περισσός ἐστι καὶ τέλειος· τὰ δὲ τέτταρα τετράγωνος ἀπὸ πλευρᾶς ἀρτίου τῆς δυάδος· τὰ δὲ πέντε πῆ μὲν τῷ πατρὶ πῆ δὲ τῇ μητρὶ προσέοικεν ἐκ τριάδος συγκείμενα καὶ δυάδος. καὶ τὰ πάντα τῶν πέντε γέγονε παρώνυμα, καὶ τὸ ἀριθμήσασθαι πεμπάσασθαι λέγουσι. ποιεῖ δὲ τετράγωνον ἡ πεντὰς ἀφ’ ἑαυτῆς, ὅσον τῶν γραμμάτων παρ’ Αἰγυπτίοις τὸ πλῆθός ἐστι, καὶ


[374.B] ὅσων ἐνιαυτῶν ἔζη χρόνον ὁ Ἆπις. τὸν μὲν οὖν Ὧρον εἰώθασι καὶ Μὶν προσαγορεύειν, ὅπερ ἐστὶν ὁρώμενον· αἰσθητὸν γὰρ καὶ ὁρατὸν ὁ κόσμος. ἡ δ’ Ἶσις ἔστιν ὅτε καὶ Μοὺθ καὶ πάλιν Ἄθυρι καὶ Μεθύερ προσαγορεύεται· σημαίνουσι δὲ τῷ μὲν πρώτῳ τῶν ὀνομάτων μητέρα, τῷ δὲ δευτέρῳ οἶκον Ὥρου κόσμιον, ὡς καὶ Πλάτων (Tim. 52d-53a) χώραν γενέσεως καὶ δεξαμενήν, τὸ δὲ τρίτον σύνθετόν ἐστιν ἔκ τε τοῦ πλήρους καὶ τοῦ αἰτίου· πλήρης γάρ ἐστιν ἡ ὕλη τοῦ κόσμου καὶ τῷ ἀγαθῷ καὶ καθαρῷ καὶ κεκοσμημένῳ σύνεστιν.


57. Δόξειε δ’ ἂν ἴσως καὶ ὁ Ἡσίοδος (Th. 116 sqq.) τὰ πρῶτα πάντων

[374.C] Χάος καὶ Γῆν καὶ Τάρταρον καὶ Ἔρωτα ποιῶν οὐχ ἑτέρας λαμβάνειν ἀρχάς, ἀλλὰ ταύτας· <εἴ> γε δὴ τῶν ὀνομάτων τῇ μὲν Ἴσιδι τὸ τῆς Γῆς, τῷ δ’ Ὀσίριδι τὸ τοῦ Ἔρωτος, τῷ δὲ Τυφῶνι τὸ τοῦ Ταρτάρου μεταλαμβάνοντές πως ἀποδίδομεν· τὸ γὰρ Χάος δοκεῖ χώραν τινὰ καὶ τόπον τοῦ παντὸς ὑποτίθεσθαι. προσκαλεῖται δὲ καὶ τὸν Πλάτωνος ἁμωσγέπως τὰ πράγματα μῦθον, ὃν Σωκράτης ἐν Συμποσίῳ (203b sqq.) περὶ τῆς τοῦ Ἔρωτος γενέσεως διῆλθε, τὴν Πενίαν λέγων τέκνων δεομένην τῷ Πόρῳ καθεύδοντι παρακλιθῆναι καὶ κυήσασαν ἐξ αὐτοῦ τεκεῖν τὸν Ἔρωτα φύσει μικτὸν ὄντα καὶ παντοδαπόν, ἅτε δὴ πατρὸς μὲν ἀγαθοῦ καὶ σοφοῦ καὶ πᾶσιν αὐτάρκους,


[374.D] μητρὸς δ’ ἀμηχάνου καὶ ἀπόρου καὶ δι’ ἔνδειαν ἀεὶ γλιχομένης ἑτέρου καὶ περὶ ἕτερον λιπαρούσης γεγενημένον. ὁ γὰρ Πόρος οὐχ ἕτερός ἐστι τοῦ πρώτως ἐρατοῦ καὶ ἐφετοῦ καὶ τελείου καὶ αὐτάρκους· Πενίαν δὲ τὴν ὕλην προσεῖπεν ἐνδεᾶ μὲν οὖσαν αὐτὴν καθ’ ἑαυτὴν τοῦ ἀγαθοῦ, πληρουμένην δ’ ὑπ’ αὐτοῦ καὶ ποθοῦσαν ἀεὶ καὶ μεταλαμβάνουσαν. ὁ δὲ γενόμενος ἐκ τούτων κόσμος καὶ Ὧρος οὐκ ἀίδιος οὐδ’ ἀπαθὴς οὐδ’ ἄφθαρτος, ἀλλ’ ἀειγενὴς ὢν μηχανᾶται ταῖς τῶν παθῶν μεταβολαῖς καὶ

[374.E] περιόδοις ἀεὶ νέος καὶ μηδέποτε φθαρησόμενος διαμένειν.

58. Χρηστέον δὲ τοῖς μύθοις οὐχ ὡς λόγοις πάμπαν οὖσιν, ἀλλὰ τὸ πρόσφορον ἑκάστου [τὸ] κατὰ τὴν ὁμοιότητα λαμβάνοντας. ὅταν οὖν ὕλην λέγωμεν, οὐ δεῖ πρὸς ἐνίων φιλοσόφων δόξας ἀποφερομένους ἄψυχόν τι σῶμα καὶ ἄποιον ἀργόν τε καὶ ἄπρακτον ἐξ ἑαυτοῦ διανοεῖσθαι· καὶ γὰρ ἔλαιον ὕλην μύρου καλοῦμεν καὶ χρυσὸν ἀγάλματος, οὐκ ὄντα πάσης ἔρημα ποιότητος· αὐτήν τε τὴν ψυχὴν καὶ τὴν διάνοιαν τοῦ ἀνθρώπου ὡς ὕλην ἐπιστήμης καὶ ἀρετῆς τῷ λόγῳ κοσμεῖν καὶ ῥυθμίζειν παρέχομεν, τόν τε νοῦν ἔνιοι τόπον εἰδῶν ἀπεφήναντο καὶ τῶν




[374.F] νοητῶν οἷον ἐκμαγεῖον. ἔνιοι δὲ καὶ τὸ σπέρμα τῆς γυναικὸς οὐ δύναμιν οὐδ’ ἀρχήν, ὕλην δὲ καὶ τροφὴν γενέσεως εἶναι δοξάζουσιν· ὧν ἐχομένους χρὴ καὶ τὴν θεὸν ταύτην οὕτω διανοεῖσθαι τοῦ πρώτου θεοῦ μεταλαγχάνουσαν ἀεὶ καὶ συνοῦσαν ἔρωτι τῶν περὶ ἐκεῖνον


[375.A] ἀγαθῶν καὶ καλῶν οὐχ ὑπεναντίαν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνδρα νόμιμον καὶ δίκαιον ἐρᾶν, ἂν δικαίως συνῇ, καὶ γυναῖκα χρηστὴν ἔχουσαν ἄνδρα καὶ συνοῦσαν ὅμως ποθεῖν λέγομεν, οὕτως ἀεὶ γλιχομένην ἐκείνου καὶ περὶ ἐκεῖνον λιπαροῦσαν καὶ ἀναπιμπλαμένην τοῖς κυριωτάτοις μέρεσι καὶ καθαρωτάτοις· ὅπου δ’ ὁ Τυφὼν παρεμπίπτει τῶν ἐσχάτων ἁπτόμενος, ἐνταῦθα δοκοῦσαν ἐπισκυθρωπάζειν καὶ πενθεῖν λεγομένην καὶ λείψαν’ ἄττα καὶ σπαράγματα τοῦ Ὀσίριδος ἀναζητεῖν καὶ στολίζειν ὑποδεχομένην τὰ φθειρόμενα καὶ ἀποκρύπτουσαν, οἷσπερ ἀναφαίνει πάλιν τὰ γινόμενα καὶ ἀνίησιν ἐξ ἑαυτῆς. οἱ μὲν


[375.B] γὰρ ἐν οὐρανῷ καὶ ἄστροις λόγοι καὶ εἴδη καὶ ἀπορροαὶ τοῦ θεοῦ μένουσι, τὰ δ’ ἐν τοῖς παθητικοῖς διεσπαρμένα, γῇ καὶ θαλάττῃ καὶ φυτοῖς καὶ ζῴοις, διαλυόμενα καὶ φθειρόμενα καὶ θαπτόμενα [καὶ] πολλάκις αὖθις ἐκλάμπει καὶ ἀναφαίνεται ταῖς γενέσεσι. διὸ τὸν Τυφῶνα τῇ Νέφθυι συνοικεῖν φησιν ὁ μῦθος, τὸν δ’ Ὄσιριν κρύφα συγγενέσθαι· τὰ γὰρ ἔσχατα μέρη τῆς ὕλης, ἃ Νέφθυν καὶ Τελευτὴν καλοῦσιν, ἡ φθαρτικὴ μάλιστα κατέχει δύναμις· ἡ δὲ γόνιμος καὶ σωτήριος ἀσθενὲς σπέρμα καὶ ἀμαυρὸν εἰς ταῦτα διαδίδωσιν ἀπολλύμενον ὑπὸ τοῦ Τυφῶνος, πλὴν ὅσον ἡ Ἶσις ὑπολαμβάνουσα σῴζει καὶ



[375.C] τρέφει καὶ συνίστησι·

60. καθόλου δ’ ἀμείνων οὗτός ἐστιν, ὥσπερ καὶ Πλάτων ὑπονοεῖ καὶ Ἀριστοτέλης. κινεῖται δὲ τῆς φύσεως τὸ μὲν γόνιμον καὶ σωτήριον ἐπ’ αὐτὸν καὶ πρὸς τὸ εἶναι, τὸ δ’ ἀναιρετικὸν καὶ φθαρτικὸν ἀπ’ αὐτοῦ καὶ πρὸς τὸ μὴ εἶναι. διὸ τὸ μὲν Ἶσιν καλοῦσι παρὰ τὸ ἵεσθαι μετ’ ἐπιστήμης καὶ φέρεσθαι, κίνησιν οὖσαν ἔμψυχον καὶ φρόνιμον· οὐ γάρ ἐστι τοὔνομα βαρβαρικόν, ἀλλ’ ὥσπερ τοῖς θεοῖς πᾶσιν ἀπὸ δυεῖν ῥημάτων τοῦ θεατοῦ καὶ τοῦ θέοντος ἔστιν ὄνομα κοινόν, οὕτω τὴν



[375.D] θεὸν ταύτην ἀπὸ τῆς ἐπιστήμης ἅμα καὶ τῆς κινήσεως Ἶσιν μὲν ἡμεῖς, Ἶσιν δ’ Αἰγύπτιοι καλοῦσιν. οὕτω δὲ καὶ Πλάτων (Cratyl. 401c) φησὶ τὴν οὐσίαν δηλοῦν[τος] τοὺς παλαιούς ‘ἰσίαν’ καλοῦντας· οὕτω καὶ τὴν νόησιν καὶ τὴν φρόνησιν, ὡς νοῦ φορὰν καὶ κίνησιν οὖσαν ἱεμένου καὶ φερομένου, καὶ τὸ συνιέναι καὶ τἀγαθὸν ὅλως καὶ ἀρετὴν ἐπὶ τοῖς εὐροοῦσι καὶ θέουσι θέσθαι· καθάπερ αὖ πάλιν τοῖς ἀντιφωνοῦσιν ὀνόμασι λοιδορεῖσθαι τὸ κακόν, τὸ τὴν φύσιν ἐμποδίζον καὶ συνδέον καὶ ἴσχον καὶ κωλῦον ἵεσθαι καὶ ἰέναι κακίαν ἀπορίαν δειλίαν ἀνίαν προσαγορεύοντας.

61. ὁ δ’ Ὄσιρις ἐκ τοῦ ὁσίου <καὶ> ἱεροῦ τοὔνομα μεμιγμένον ἔσχηκε· κοινὸς γάρ ἐστι τῶν ἐν οὐρανῷ καὶ τῶν ἐν Ἅιδου λόγους, ὧν τὰ μὲν ἱερὰ τὰ δ’ ὅσια τοῖς παλαιοῖς <ἔθος> ἦν προσαγορεύειν. ὁ δ’

[375.E] ἀναφαίνων τὰ οὐράνια καὶ τῶν ἄνω φερομένων λόγος Ἄνουβις ἔστιν ὅτε καὶ Ἑρμάνουβις ὀνομάζεται, τὸ μὲν ὡς τοῖς ἄνω τὸ δ’ ὡς τοῖς κάτω προσήκων. διὸ καὶ θύουσιν αὐτῷ τὸ μὲν λευκὸν ἀλεκτρυόνα, τὸ δὲ κροκίαν, τὰ μὲν εἰλικρινῆ καὶ φανά, τὰ δὲ μικτὰ καὶ ποικίλα νομίζοντες. οὐ δεῖ δὲ θαυμάζειν τῶν ὀνομάτων τὴν εἰς τὸ Ἑλληνικὸν ἀνάπλασιν· καὶ γὰρ ἄλλα μυρία τοῖς μεθισταμένοις ἐκ τῆς Ἑλλάδος συνεκπεσόντα μέχρι νῦν παραμένει


[375.F] καὶ ξενιτεύει παρ’ ἑτέροις, ὧν ἔνια τὴν ποιητικὴν ἀνακαλουμένην διαβάλλουσιν ὡς βαρβαρίζουσαν οἱ γλώττας τὰ τοιαῦτα προσαγορεύοντες. ἐν δὲ ταῖς Ἑρμοῦ λεγομέναις βίβλοις ἱστοροῦσι γεγράφθαι περὶ τῶν ἱερῶν ὀνομάτων, ὅτι τὴν μὲν ἐπὶ τῆς τοῦ ἡλίου περιφορᾶς τεταγμένην δύναμιν Ὧρον, Ἕλληνες δ’ Ἀπόλλωνα καλοῦσι· τὴν δ’ ἐπὶ τοῦ πνεύματος οἱ μὲν Ὄσιριν, οἱ δὲ


[376.A] Σάραπιν, *** οἱ δὲ Σῶθιν Αἰγυπτιστί· σημαίνει <δὲ> κύησιν ἢ τὸ κύειν. διὸ καὶ παρατροπῆς γενομένης τοῦ ὀνόματος Ἑλληνιστὶ κύων κέκληται τὸ ἄστρον, ὅπερ ἴδιον τῆς Ἴσιδος νομίζουσιν. ἥκιστα μὲν οὖν δεῖ φιλοτιμεῖσθαι περὶ τῶν ὀνομάτων, οὐ μὴν ἀλλὰ μᾶλλον ὑφείμην ἂν τοῦ Σαράπιδος Αἰγυπτίοις ἢ τοῦ Ὀσίριδος, ἐκεῖνο μὲν [οὖν] ξενικόν, τοῦτο δ’ Ἑλληνικόν, ἄμφω δ’ ἑνὸς θεοῦ καὶ μιᾶς δυνάμεως ἡγούμενος.

62. Ἔοικε δὲ τούτοις καὶ τὰ Αἰγύπτια. τὴν μὲν γὰρ Ἶσιν πολλάκις τῷ τῆς Ἀθηνᾶς ὀνόματι καλοῦσι φράζοντι τοιοῦτον λόγον ‘ἦλθον ἀπ’ ἐμαυτῆς,’ ὅπερ ἐστὶν αὐτοκινήτου φορᾶς δηλωτικόν· ὁ δὲ Τυφών, ὥσπερ εἴρηται (367d 371b c), Σὴθ καὶ Βέβων καὶ Σμὺ ὀνομάζεται, βίαιόν τινα καὶ

[376.B] κωλυτικὴν ἐπίσχεσιν <ἤ τιν’> ὑπεναντίωσιν ἢ ἀναστροφὴν ἐμφαίνειν βουλομένων τῶν ὀνομάτων. ἔτι τὴν σιδηρῖτιν λίθον ὀστέον Ὥρου, Τυφῶνος δὲ τὸν σίδηρον, ὡς ἱστορεῖ Μανεθώς (fr. 77 M.), καλοῦσιν· ὥσπερ γὰρ ὁ σίδηρος πολλάκις μὲν ἑλκομένῳ καὶ ἑπομένῳ πρὸς τὴν λίθον ὅμοιός ἐστι, πολλάκις δ’ ἀποστρέφεται καὶ ἀποκρούεται πρὸς τοὐναντίον, οὕτως ἡ σωτήριος καὶ ἀγαθὴ καὶ λόγον ἔχουσα τοῦ κόσμου κίνησις ἐπιστρέφει † τότε καὶ προσάγεται καὶ μαλακωτέραν ποιεῖ πείθουσα τὴν σκληρὰν ἐκείνην καὶ τυφώνειον, εἶτ’ αὖθις ἀνασχεθεῖσα εἰς ἑαυτὴν ἀνέστρεψε καὶ κατέδυσεν εἰς τὴν ἀπορίαν. ἔτι

[376.C] φησὶ περὶ τοῦ Διὸς ὁ Εὔδοξος (fr. 62) μυθολογεῖν Αἰγυπτίους, ὡς τῶν σκελῶν συμπεφυκότων αὐτῷ μὴ δυνάμενος βαδίζειν ὑπ’ αἰσχύνης <ἐν> ἐρημίᾳ διέτριβεν· ἡ δ’ Ἶσις διατεμοῦσα καὶ διαστήσασα τὰ μέρη ταῦτα τοῦ σώματος ἀρτίποδα τὴν πορείαν παρέσχεν. αἰνίττεται δὲ καὶ διὰ τούτων ὁ μῦθος, ὅτι καθ’ ἑαυτὸν ὁ τοῦ θεοῦ νοῦς καὶ λόγος ἐν τῷ ἀοράτῳ καὶ ἀφανεῖ βεβηκὼς εἰς γένεσιν ὑπὸ κινήσεως προῆλθεν.


63. Ἐμφαίνει καὶ τὸ σεῖστρον, ὅτι σείεσθαι δεῖ τὰ ὄντα καὶ μηδέποτε παύεσθαι φορᾶς, ἀλλ’ οἷον ἐξεγείρεσθαι καὶ


[376.D] κλονεῖσθαι καταδαρθάνοντα καὶ μαραινόμενα. τὸν γὰρ Τυφῶνά φασι τοῖς σείστροις ἀποτρέπειν καὶ ἀποκρούεσθαι δηλοῦντες, ὅτι τῆς φθορᾶς συνδεούσης καὶ ἱστάσης αὖθις ἀναλύει τὴν φύσιν καὶ ἀνίστησι διὰ τῆς κινήσεως ἡ γένεσις. τοῦ δὲ σείστρου περιφεροῦς ἄνωθεν ὄντος ἡ ἁψὶς περιέχει τὰ σειόμενα τέτταρα. καὶ γὰρ ἡ γεννωμένη καὶ φθειρομένη μοῖρα τοῦ κόσμου περιέχεται μὲν ὑπὸ τῆς σεληνιακῆς σφαίρας, κινεῖται δ’ ἐν αὐτῇ πάντα καὶ μεταβάλλεται διὰ τῶν τεττάρων στοιχείων, πυρὸς καὶ γῆς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος. τῇ δ’ ἁψῖδι τοῦ σείστρου κατὰ κορυφὴν ἐντορεύουσιν αἴλουρον ἀνθρώπου πρόσωπον ἔχοντα, κάτω δ’ ὑπὸ τὰ σειόμενα πῆ μὲν Ἴσιδος πῆ δὲ


[376.E] Νέφθυος πρόσωπον, αἰνιττόμενοι τοῖς μὲν προσώποις γένεσιν καὶ τελευτήν (αὗται γάρ εἰσι τῶν στοιχείων μεταβολαὶ καὶ κινήσεις), τῷ δ’ αἰλούρῳ τὴν σελήνην διὰ τὸ ποικίλον καὶ νυκτουργὸν καὶ γόνιμον τοῦ θηρίου. λέγεται γὰρ ἓν τίκτειν, εἶτα δύο καὶ τρία καὶ τέσσαρα καὶ πέντε, καὶ καθ’ ἓν οὕτως ἄχρι τῶν ἑπτὰ προστίθησιν, ὥστ’ ὀκτὼ καὶ εἴκοσι τὰ πάντα τίκτειν, ὅσα καὶ τῆς σελήνης φῶτ’ ἔστιν. τοῦτο μὲν οὖν ἴσως μυθωδέστερον· αἱ δ’ ἐν τοῖς ὄμμασιν αὐτοῦ κόραι πληροῦσθαι μὲν καὶ πλατύνεσθαι δοκοῦσιν ἐν πανσελήνῳ, λεπτύνεσθαι δὲ καὶ



[376.F] μαραυγεῖν ἐν ταῖς μειώσεσι τοῦ ἄστρου. τῷ δ’ ἀνθρωπομόρφῳ τοῦ αἰλούρου τὸ νοερὸν καὶ λογικὸν ἐμφαίνεται τῶν περὶ τὴν σελήνην μεταβολῶν.

64. Συνελόντι δ’ εἰπεῖν οὔθ’ ὕδωρ οὔθ’ ἥλιον οὔτε γῆν οὔτ’ οὐρανὸν Ὄσιριν ἢ Ἶσιν ὀρθῶς ἔχει νομίζειν οὐδὲ πῦρ Τυφῶνα πάλιν οὐδ’ αὐχμὸν οὐδὲ θάλατταν, ἀλλ’ ἁπλῶς ὅσον ἐστὶν ἐν τούτοις ἄμετρον καὶ ἄτακτον ὑπερβολαῖς ἢ

[377.A] ἐνδείαις Τυφῶνι προσνέμοντες, | τὸ δὲ κεκοσμημένον καὶ ἀγαθὸν καὶ ὠφέλιμον ὡς Ἴσιδος μὲν ἔργον εἰκόνα δὲ καὶ μίμημα καὶ λόγον Ὀσίριδος σεβόμενοι καὶ τιμῶντες οὐκ ἂν ἁμαρτάνοιμεν. ἀλλὰ καὶ τὸν Εὔδοξον ἀπιστοῦντα παύσομεν καὶ διαποροῦντα (fr. 63), πῶς οὔτε Δήμητρι τῆς τῶν ἐρωτικῶν ἐπιμελείας μέτεστιν ἀλλ’ Ἴσιδι τόν τε Διόνυσον <Ὀσίριδι προσομοιοῦσι τὸν> οὐ τὸν Νεῖλον αὔξειν οὔτε τῶν τεθνηκότων ἄρχειν δυνάμενον. ἑνὶ γὰρ λόγῳ κοινῷ τοὺς θεοὺς τούτους περὶ πᾶσαν ἀγαθοῦ μοῖραν ἡγούμεθα τετάχθαι καὶ πᾶν ὅσον ἔνεστι τῇ φύσει καλὸν καὶ ἀγαθὸν διὰ τούτους ὑπάρχειν, τὸν μὲν διδόντα τὰς

[377.B] ἀρχάς, τὴν δ’ ὑποδεχομένην καὶ διανέμουσαν.


65. Οὕτω δὲ καὶ τοῖς πολλοῖς καὶ φορτικοῖς ἐπιχειρήσομεν, εἴτε ταῖς καθ’ ὥραν μεταβολαῖς τοῦ περιέχοντος εἴτε ταῖς καρπῶν γενέσεσι καὶ σποραῖς καὶ ἀρότοις χαίρουσι τὰ περὶ τοὺς θεοὺς τούτοις συνοικειοῦντες καὶ λέγοντες θάπτεσθαι μὲν τὸν Ὄσιριν, ὅτε κρύπτεται τῇ γῇ σπειρόμενος ὁ καρπός, αὖθις δ’ ἀναβιοῦσθαι καὶ ἀναφαίνεσθαι, ὅτε βλαστήσεως ἀρχή· διὸ καὶ λέγεσθαι τὴν Ἶσιν αἰσθομένην ὅτι κύει περιάψασθαι φυλακτήριον ἕκτῃ μηνὸς ἱσταμένου Φαωφί, τίκτεσθαι δὲ τὸν Ἁρποκράτην περὶ τροπὰς χειμερινὰς ἀτελῆ καὶ νεαρὸν ἐν τοῖς προανθοῦσι καὶ προβλαστάνουσι (διὸ καὶ φακῶν αὐτῷ



[377.C] φυομένων ἀπαρχὰς ἐπιφέρουσι), τὰς δὲ λοχείους ἡμέρας ἑορτάζειν μετὰ τὴν ἐαρινὴν ἰσημερίαν. ταῦτα γὰρ ἀκούοντες ἀγαπῶσι καὶ πιστεύουσιν, αὐτόθεν ἐκ τῶν προχείρων καὶ συνήθων τὸ πιθανὸν ἕλκοντες.

66. Καὶ δεινὸν οὐδέν, ἂν πρῶτον μὲν ἡμῖν τοὺς θεοὺς φυλάττωσι κοινοὺς καὶ μὴ ποιῶσιν Αἰγυπτίων ἰδίους μηδὲ Νεῖλον ἥν τε Νεῖλος ἄρδει μόνην χώραν τοῖς ὀνόμασι τούτοις καταλαμβάνοντες μηδ’ ἕλη μηδὲ λωτοὺς † μὴ θεοποιίαν λέγοντες ἀποστερῶσι μεγάλων θεῶν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, οἷς Νεῖλος μὲν οὐκ ἔστιν οὐδὲ


[377.D] Βοῦτος οὐδὲ Μέμφις, Ἶσιν δὲ καὶ τοὺς περὶ αὐτὴν θεοὺς ἔχουσι καὶ γιγνώσκουσιν ἅπαντες, ἐνίους μὲν οὐ πάλαι τοῖς παρ’ Αἰγυπτίων ὀνόμασι καλεῖν μεμαθηκότες, ἑκάστου δὲ τὴν δύναμιν ἐξ ἀρχῆς ἐπιστάμενοι καὶ τιμῶντες· δεύτερον, ὃ μεῖζόν ἐστιν, ὅπως σφόδρα προσέξουσι καὶ φοβήσονται, μὴ λάθωσιν εἰς πνεύματα καὶ ῥεύματα καὶ σπόρους καὶ ἀρότους καὶ πάθη γῆς καὶ μεταβολὰς ὡρῶν διαγράφοντες τὰ θεῖα καὶ διαλύοντες, ὥσπερ οἱ Διόνυσον τὸν οἶνον, Ἥφαιστον δὲ τὴν φλόγα· Φερσεφόνην δέ φησί που Κλεάνθης (fr. 547) τὸ διὰ τῶν καρπῶν φερόμενον καὶ φονευόμενον πνεῦμα, ποιητὴς δέ τις ἐπὶ τῶν θεριζόντων (EGF p. 73)



[377.E] ‘τῆμος ὅτ’ αἰζηοὶ Δημήτερα

κωλοτομεῦσιν·’ οὐδὲν γὰρ οὗτοι διαφέρουσι τῶν ἱστία καὶ κάλους καὶ ἄγκυραν ἡγουμένων κυβερνήτην καὶ νήματα καὶ κρόκας ὑφάντην καὶ σπονδεῖον ἢ μελίκρατον ἢ πτισάνην ἰατρόν· ἀλλὰ δεινὰς καὶ ἀθέους ἐμποιοῦσι δόξας, ἀναισθήτοις καὶ ἀψύχοις καὶ φθειρομέναις ἀναγκαίως ὑπ’ ἀνθρώπων δεομένων καὶ χρωμένων φύσεσι καὶ πράγμασιν ὀνόματα θεῶν ἐπιφέροντες. ταῦτα μὲν γὰρ αὐτὰ νοῆσαι θεοὺς οὐκ ἔστιν, οὐ γὰρ ἄνουν οὐδ’ ἄψυχον <οὐδ’> ἀνθρώποις ὁ θεὸς ὑποχείριον· ἀπὸ τούτων δὲ τοὺς χρωμένους αὐτοῖς καὶ δωρουμένους ἡμῖν καὶ παρέχοντας ἀέναα καὶ διαρκῆ



[377.F] θεοὺς ἐνομίσαμεν, οὐχ ἑτέρους παρ’ ἑτέροις οὐδὲ βαρβάρους καὶ Ἕλληνας οὐδὲ νοτίους καὶ βορείους· ἀλλ’ ὥσπερ ἥλιος καὶ σελήνη καὶ οὐρανὸς καὶ γῆ καὶ θάλασσα κοινὰ πᾶσιν, ὀνομάζεται δ’ ἄλλως ὑπ’ ἄλλων, οὕτως ἑνὸς λόγου τοῦ ταῦτα κοσμοῦντος καὶ μιᾶς προνοίας ἐπιτροπευούσης


[378.A] καὶ δυνάμεων ὑπουργῶν ἐπὶ πάντα τεταγμένων ἕτεραι παρ’ ἑτέροις κατὰ νόμους γεγόνασι τιμαὶ καὶ προσηγορίαι, καὶ συμβόλοις χρῶνται καθιερωμένοις οἱ μὲν ἀμυδροῖς οἱ δὲ τρανοτέροις, ἐπὶ τὰ θεῖα τὴν νόησιν ὁδηγοῦντες οὐκ ἀκινδύνως· ἔνιοι γὰρ ἀποσφαλέντες παντάπασιν εἰς δεισιδαιμονίαν ὤλισθον, οἱ δὲ φεύγοντες ὥσπερ ἕλος τὴν δεισιδαιμονίαν ἔλαθον αὖθις ὥσπερ εἰς κρημνὸν ἐμπεσόντες τὴν ἀθεότητα.



68. Διὸ δεῖ μάλιστα πρὸς ταῦτα λόγον ἐκ φιλοσοφίας μυσταγωγὸν ἀναλαβόντας ὁσίως διανοεῖσθαι τῶν λεγομένων



[378.B] καὶ δρωμένων ἕκαστον, ἵνα μή, καθάπερ Θεόδωρος εἶπε τοὺς λόγους αὐτοῦ τῇ δεξιᾷ προτείνοντος ἐνίους τῇ ἀριστερᾷ δέχεσθαι τῶν ἀκροωμένων, οὕτως ἡμεῖς ἃ καλῶς οἱ νόμοι περὶ τὰς θυσίας καὶ τὰς ἑορτὰς ἔταξαν ἑτέρως ὑπολαμβάνοντες ἐξαμάρτωμεν. ὅτι γὰρ ἐπὶ τὸν λόγον ἀνοιστέον ἅπαντα, καὶ παρ’ αὐτῶν ἐκείνων ἔστι λαβεῖν. τῇ μὲν γὰρ ἐνάτῃ ἐπὶ δέκα τοῦ πρώτου μηνὸς ἑορτάζοντες τῷ Ἑρμῇ μέλι καὶ σῦκον ἐσθίουσιν ἐπιλέγοντες ‘γλυκὺ ἡ ἀλήθεια’· τὸ δὲ τῆς Ἴσιδος φυλακτήριον, ὃ περιάπτεσθαι μυθολογοῦσιν αὐτήν, ερμηνεύεται ‘φωνὴ ἀληθής.’ τὸν δ’ Ἁρποκράτην οὔτε θεὸν ἀτελῆ καὶ


[378.C] νήπιον οὔτε χεδρόπων τινὰ νομιστέον, ἀλλὰ τοῦ περὶ θεῶν ἐν ἀνθρώποις λόγου νεαροῦ καὶ ἀτελοῦς καὶ ἀδιαρθρώτου προστάτην καὶ σωφρονιστήν· διὸ τῷ στόματι τὸν δάκτυλον ἔχει προσκείμενον ἐχεμυθίας καὶ σιωπῆς σύμβολον, ἐν δὲ τῷ Μεσορὴ μηνὶ τῶν χεδρόπων ἐπιφέροντες λέγουσιν ‘γλῶσσα τύχη, γλῶσσα δαίμων.’ τῶν δ’ ἐν Αἰγύπτῳ φυτῶν μάλιστα τῇ θεῷ καθιερῶσθαι λέγουσι τὴν περσέαν, ὅτι καρδίᾳ μὲν ὁ καρπὸς αὐτῆς, γλώττῃ δὲ τὸ φύλλον ἔοικεν. οὐδὲν γὰρ ὧν ἄνθρωπος ἔχειν πέφυκε θειότερον λόγου καὶ μάλιστα τοῦ περὶ θεῶν οὐδὲ μείζονα ῥοπὴν ἔχει πρὸς εὐδαιμονίαν. διὸ τῷ μὲν εἰς τὸ χρηστήριον ἐνταῦθα κατιόντι παρεγγυῶμεν ὅσια



[378.D] φρονεῖν, εὔφημα λέγειν· οἱ δὲ πολλοὶ γελοῖα δρῶσιν ἐν ταῖς πομπαῖς καὶ ταῖς ἑορταῖς εὐφημίαν προκηρύττοντες, εἶτα περὶ τῶν θεῶν αὐτῶν τὰ δυσφημότατα καὶ λέγοντες καὶ διανοούμενοι.

69. Πῶς οὖν χρηστέον ἐστὶ ταῖς σκυθρωπαῖς καὶ ἀγελάστοις καὶ πενθίμοις θυσίαις, εἰ μήτε παραλείπειν τὰ νενομισμένα καλῶς ἔχει μήτε φύρειν τὰς περὶ θεῶν δόξας καὶ συνταράττειν ὑποψίαις ἀτόποις; καὶ παρ’ Ἕλλησιν ὅμοια πολλὰ γίνεται περὶ τὸν αὐτὸν ὁμοῦ τι χρόνον, οἷς Αἰγύπτιοι δρῶσιν ἐν τοῖς Ἰσείοις. καὶ γὰρ Ἀθήνησι νηστεύουσιν αἱ γυναῖκες ἐν Θεσμοφορίοις

[378.E] χαμαὶ καθήμεναι, καὶ Βοιωτοὶ τὰ τῆς Ἀχαίας μέγαρα κινοῦσιν ἐπαχθῆ τὴν ἑορτὴν ἐκείνην ὀνομάζοντες, ὡς διὰ τὴν τῆς Κόρης κάθοδον ἐν ἄχει τῆς Δήμητρος οὔσης. ἔστι δ’ ὁ μὴν οὗτος περὶ Πλειάδας σπόριμος, ὃν Ἀθὺρ Αἰγύπτιοι, Πυανεψιῶνα δ’ Ἀθηναῖοι, Βοιωτοὶ δὲ Δαμάτριον καλοῦσι. τοὺς δὲ πρὸς ἑσπέραν οἰκοῦντας ἱστορεῖ Θεόπομπος (fr. 335 FGrHist.) ἡγεῖσθαι καὶ καλεῖν τὸν μὲν χειμῶνα Κρόνον, τὸ δὲ θέρος Ἀφροδίτην, τὸ δ’ ἔαρ Περσεφόνην· ἐκ δὲ Κρόνου καὶ Ἀφροδίτης γεννᾶσθαι πάντα. Φρύγες δὲ τὸν θεὸν οἰόμενοι χειμῶνος καθεύδειν θέρους δ’ ἐγρηγορέναι τοτὲ μὲν κατευνασμούς, τοτὲ δ’ ἀνεγέρσεις βακχεύοντες


[378.F] αὐτῷ τελοῦσι· Παφλαγόνες δὲ καταδεῖσθαι καὶ καθείργνυσθαι χειμῶνος, ἦρος δὲ κινεῖσθαι καὶ ἀναλύεσθαι φάσκουσι·

70. καὶ δίδωσιν ὁ καιρὸς ὑπόνοιαν ἐπὶ τῶν καρπῶν τῇ ἀποκρύψει γενέσθαι τὸν σκυθρωπασμόν, οὓς οἱ παλαιοὶ θεοὺς μὲν οὐκ ἐνόμιζον, ἀλλὰ δῶρα θεῶν ἀναγκαῖα καὶ μεγάλα πρὸς τὸ μὴ ζῆν ἀγρίως καὶ


[379.A] θηριωδῶς· καθ’ ἣν δ’ ὥραν τοὺς μὲν ἀπὸ δένδρων ἑώρων ἀφανιζομένους παντάπασιν καὶ ἀπολείποντας, τοὺς δὲ καὶ αὐτοὶ κατέσπειρον ἔτι γλίσχρως καὶ ἀπόρως, διαμώμενοι ταῖς χερσὶ τὴν γῆν καὶ περιστέλλοντες αὖθις, ἐπ’ ἀδήλῳ τῷ πάλιν ἐκφανεῖσθαι καὶ συντέλειαν ἕξειν ἀποθέμενοι πολλὰ θάπτουσιν ὅμοια καὶ πενθοῦσιν ἔπραττον. εἶθ’ ὥσπερ ἡμεῖς τὸν ὠνούμενον βιβλία Πλάτωνος ὠνεῖσθαί φαμεν Πλάτωνα καὶ Μένανδρον ὑποκρίνεσθαι τὸν τὰ Μενάνδρου ποιήμαθ’ διατιθέμενον, οὕτως ἐκεῖνοι τοῖς τῶν θεῶν ὀνόμασι τὰ τῶν θεῶν δῶρα καὶ ποιήματα


[379.B] καλεῖν οὐκ ἐφείδοντο, τιμῶντες ὑπὸ χρείας καὶ σεμνύνοντες. οἱ δ’ ὕστερον ἀπαιδεύτως δεχόμενοι καὶ ἀμαθῶς ἀναστρέφοντες ἐπὶ τοὺς θεοὺς τὰ πάθη τῶν καρπῶν καὶ τὰς παρουσίας τῶν ἀναγκαίων καὶ ἀποκρύψεις θεῶν γενέσεις καὶ φθορὰς οὐ προσαγορεύοντες μόνον ἀλλὰ καὶ νομίζοντες ἀτόπων καὶ παρανόμων καὶ τεταραγμένων δοξῶν αὑτοὺς ἐνέπλησαν, καίτοι τοῦ παραλόγου τὴν ἀτοπίαν ἐν ὀφθαλμοῖς ἔχοντες. ὁ μὲν οὖν Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος (A 13) ἠξίωσε τοὺς Αἰγυπτίους, εἰ θεοὺς νομίζουσι, μὴ θρηνεῖν, εἰ δὲ θρηνοῦσι, θεοὺς μὴ νομίζειν, *** ἀλλ’ ὅτι γελοῖον ἅμα θρηνοῦντας εὔχεσθαι τοὺς καρποὺς πάλιν ἀναφαίνειν καὶ τελειοῦν ἑαυτοῖς, ὅπως πάλιν ἀναλίσκωνται καὶ θρηνῶνται·


71. τὸ δ’ οὐκ ἔστι τοιοῦτον, ἀλλὰ

[379.C] θρηνοῦσι μὲν τοὺς καρπούς, εὔχονται δὲ τοῖς αἰτίοις καὶ δοτῆρσι θεοῖς ἑτέρους πάλιν νέους ποιεῖν καὶ ἀναφύειν ἀντὶ τῶν ἀπολλυμένων. ὅθεν ἄριστα λέγεται παρὰ τοῖς φιλοσόφοις τὸ τοὺς μὴ μανθάνοντας ὀρθῶς ἀκούειν ὀνομάτων κακῶς χρῆσθαι καὶ τοῖς πράγμασιν· ὥσπερ Ἑλλήνων οἱ τὰ χαλκᾶ καὶ τὰ γραπτὰ καὶ λίθινα μὴ μαθόντες μηδ’ ἐθισθέντες ἀγάλματα καὶ τιμὰς θεῶν ἀλλὰ θεοὺς καλεῖν, εἶτα τολμῶντες λέγειν, ὅτι τὴν Ἀθηνᾶν Λαχάρης ἐξέδυσε, τὸν δ’ Ἀπόλλωνα χρυσοῦς βοστρύχους ἔχοντα Διονύσιος ἀπέκειρεν, ὁ δὲ Ζεὺς ὁ Καπετώλιος



[379.D] περὶ τὸν ἐμφύλιον πόλεμον ἐνεπρήσθη καὶ διεφθάρη, λανθάνουσι συνεφελκόμενοι καὶ παραδεχόμενοι δόξας πονηρὰς ἑπομένας τοῖς ὀνόμασιν.
Τοῦτο δ’ οὐχ ἥκιστα πεπόνθασιν Αἰγύπτιοι περὶ τὰ τιμώμενα τῶν ζῴων. Ἕλληνες μὲν γὰρ ἔν γε τούτοις λέγουσιν ὀρθῶς καὶ νομίζουσιν ἱερὸν Ἀφροδίτης ζῷον εἶναι τὴν περιστερὰν καὶ τὸν δράκοντα τῆς Ἀθηνᾶς καὶ τὸν κόρακα τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ τὸν κύνα τῆς Ἀρτέμιδος, ὡς Εὐριπίδης (fr. 968)·

‘Ἑκάτης ἄγαλμα φωσφόρου κύων ἔσῃ’·

Αἰγυπτίων δ’ οἱ πολλοὶ θεραπεύοντες αὐτὰ τὰ ζῷα καὶ περιέποντες ὡς θεοὺς οὐ γέλωτος μόνον οὐδὲ χλευασμοῦ καταπεπλήκασι τὰς ἱερουργίας, ἀλλὰ τοῦτο τῆς ἀβελτερίας

[379.E] ἐλάχιστόν ἐστι κακόν· δόξα δ’ ἐμφύεται δεινὴ τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ ἀκάκους εἰς ἄκρατον ὑπερείπουσα τὴν δεισιδαιμονίαν, τοῖς δὲ δριμυτέροις καὶ θρασυτέροις εἰς ἀθέους ἐμπίπτουσα καὶ θηριώδεις λογισμούς. ᾗ καὶ περὶ τούτων τὰ εἰκότα διελθεῖν οὐκ ἀνάρμοστόν ἐστι·
72. τὸ μὲν γὰρ εἰς ταῦτα τὰ ζῷα τοὺς θεοὺς τὸν Τυφῶνα δείσαντας μεταβαλεῖν, οἷον ἀποκρύπτοντας ἑαυτοὺς σώμασιν ἴβεων καὶ κυνῶν καὶ ἱεράκων, πᾶσαν ὑπερπέπαικε

[379.F] τερατείαν καὶ μυθολογίαν, καὶ τὸ ταῖς ψυχαῖς τῶν θανόντων ὅσαι διαμένουσιν εἰς ταῦτα μόνα γίνεσθαι τὴν παλιγγενεσίαν ὁμοίως ἄπιστον. τῶν δὲ βουλομένων πολιτικήν τινα λέγειν αἰτίαν οἱ μὲν Ὄσιριν ἐν τῇ μεγάλῃ στρατιᾷ φασιν εἰς μέρη πολλὰ διανείμαντα τὴν δύναμιν (λόχους καὶ τάξεις Ἑλληνικῶς καλοῦσιν), ἐπίσημα δοῦναι [καὶ] ζῳόμορφα πᾶσιν, ὧν ἕκαστον τῷ γένει τῶν

[380.A] συννεμηθέντων ἱερὸν γενέσθαι καὶ τίμιον· | οἱ δὲ τοὺς ὕστερον βασιλεῖς ἐκπλήξεως ἕνεκα τῶν πολεμίων ἐν ταῖς μάχαις ἐπιφαίνεσθαι θηρίων χρυσᾶς προτομὰς καὶ ἀργυρᾶς περιτιθεμένους· ἄλλοι δὲ [τῶνδε] τῶν δεινῶν τινα καὶ πανούργων βασιλέων ἱστοροῦσι τοὺς Αἰγυπτίους καταμαθόντα τῇ μὲν φύσει κούφους καὶ πρὸς μεταβολὴν καὶ νεωτερισμὸν ὀξυρρόπους ὄντας, ἄμαχον δὲ καὶ δυσκάθεκτον ὑπὸ πλήθους δύναμιν ἐν τῷ συμφρονεῖν καὶ κοινοπραγεῖν ἔχοντας, ἀίδιον αὐτοῖς ἐγκατασπεῖραι δείξαντα δεισιδαιμονίαν διαφορᾶς ἀπαύστου πρόφασιν. τῶν γὰρ θηρίων, ἃ προσέταξεν ἄλλοις ἄλλα τιμᾶν καὶ

[380.B] σέβεσθαι,  δυσμενῶς καὶ πολεμικῶς ἀλλήλοις προσφερομένων καὶ τροφὴν ἑτέρων ἕτερα προσίεσθαι πεφυκότων ἀμύνοντες ἀεὶ τοῖς οἰκείοις ἕκαστοι καὶ χαλεπῶς ἀδικουμένων φέροντες ἐλάνθανον ταῖς τῶν θηρίων ἔχθραις συνεφελκόμενοι καὶ συνεκπολεμούμενοι πρὸς ἀλλήλους. μόνοι γὰρ ἔτι νῦν Αἰγυπτίων Λυκοπολῖται πρόβατον ἐσθίουσιν, ἐπεὶ καὶ λύκος, ὃν θεὸν νομίζουσιν· οἱ δ’ Ὀξυρυγχῖται καθ’ ἡμᾶς τῶν Κυνοπολιτῶν τὸν ὀξύρυγχον ἰχθὺν ἐσθιόντων κύνα συλλαβόντες καὶ θύσαντες ὡς ἱερεῖον κατέφαγον, ἐκ δὲ τούτου καταστάντες εἰς πόλεμον ἀλλήλους τε διέθηκαν κακῶς καὶ ὕστερον ὑπὸ




[380.C] Ῥωμαίων κολαζόμενοι διετέθησαν.

73. πολλῶν δὲ λεγόντων εἰς ταῦτα τὰ ζῷα τὴν Τυφῶνος αὐτοῦ διῃρῆσθαι ψυχὴν αἰνίττεσθαι δόξειεν ἂν ὁ μῦθος, ὅτι πᾶσα φύσις ἄλογος καὶ θηριώδης τῆς τοῦ κακοῦ δαίμονος γέγονε μοίρας, κἀκεῖνον ἐκμειλισσόμενοι καὶ παρηγοροῦντες περιέπουσι ταῦτα καὶ θεραπεύουσιν· ἂν δὲ πολὺς ἐμπίπτῃ καὶ χαλεπὸς αὐχμὸς ἐπάγων ὑπερβαλλόντως ἢ νόσους ὀλεθρίους ἢ συμφορὰς ἄλλας παραλόγους καὶ ἀλλοκότους, ἔνια τῶν τιμωμένων οἱ ἱερεῖς ἀπάγοντες ὑπὸ σκότῳ μετὰ σιωπῆς καὶ ἡσυχίας ἀπειλοῦσι καὶ


[380.D] δεδίττονται τὸ πρῶτον, ἂν δ’ ἐπιμένῃ, καθιερεύουσι καὶ σφάττουσιν, ὡς δή τινα κολασμὸν ὄντα τοῦ δαίμονος τοῦτον ἢ καθαρμὸν ἄλλως μέγαν ἐπὶ μεγίστοις· καὶ γὰρ ἐν Εἰλειθυίας πόλει ζῶντας ἀνθρώπους κατεπίμπρασαν, ὡς Μανεθὼς ἱστόρηκε, Τυφωνείους καλοῦντες καὶ τὴν τέφραν αὐτῶν λικμῶντες ἠφάνιζον καὶ διέσπειρον. ἀλλὰ τοῦτο μὲν ἐδρᾶτο φανερῶς καὶ καθ’ ἕνα καιρὸν ἐν ταῖς κυνάσιν ἡμέραις· αἱ δὲ τῶν τιμωμένων ζῴων καθιερεύσεις ἀπόρρητοι καὶ χρόνοις ἀτάκτοις πρὸς τὰ συμπίπτοντα γινόμεναι τοὺς πολλοὺς λανθάνουσι, πλὴν ὅταν <Ἄπιδος> ταφὰς ἔχωσι καὶ τῶν ἄλλων ἀναδεικνύντες



[380.E] ἔνια πάντων παρόντων συνεμβάλλωσιν οἰόμενοι τοῦ Τυφῶνος ἀντιλυπεῖν καὶ κολούειν τὸ ἡδόμενον. ὁ γὰρ Ἆπις δοκεῖ μετ’ ὀλίγων ἄλλων ἱερὸς εἶναι τοῦ Ὀσίριδος· ἐκείνῳ δὲ τὰ πλεῖστα προσνέμουσι. κἂν ἀληθὴς ὁ λόγος οὗτος, σημαίνειν ἡγοῦμαι τὸ ζητούμενον ἐπὶ τῶν ὁμολογουμένων καὶ κοινὰς ἐχόντων τὰς τιμάς, οἷόν ἐστιν ἶβις καὶ ἱέραξ καὶ κυνοκέφαλος, αὐτὸς ὁ Ἆπις ***· οὕτω δὴ γὰρ τὸν ἐν Μένδητι τράγον καλοῦσι.


74. Λείπεται δὲ δὴ τὸ χρειῶδες καὶ τὸ συμβολικόν, ὧν ἔνια θατέρου, πολλὰ δ’ ἀμφοῖν μετέσχηκε. βοῦν μὲν οὖν καὶ πρόβατον καὶ ἰχνεύμονα δῆλον ὅτι χρείας ἕνεκα καὶ


[380.F] ὠφελείας ἐτίμησαν, ὡς Λήμνιοι κορύδους τὰ τῶν ἀτταλάβων εὑρίσκοντας ᾠὰ καὶ κόπτοντας, Θεσσαλοὶ δὲ πελαργούς, ὅτι πολλοὺς ὄφεις τῆς γῆς ἀναδιδούσης ἐπιφανέντες ἐξώλεσαν ἅπαντας (διὸ καὶ νόμον ἔθεντο φεύγειν ὅστις ἂν ἀποκτείνῃ πελαργόν)· ἀσπίδα δὲ καὶ γαλῆν καὶ κάνθαρον, εἰκόνας τινὰς ἐν αὐτοῖς ἀμαυρὰς



[381.A] ὥσπερ ἐν σταγόσιν ἡλίου τῆς τῶν θεῶν δυνάμεως κατιδόντες. τὴν μὲν γὰρ γαλῆν ἔτι πολλοὶ νομίζουσι καὶ λέγουσι κατὰ τὸ οὖς ὀχευομένην τῷ δὲ στόματι τίκτουσαν εἴκασμα τῆς τοῦ λόγου γενέσεως εἶναι· τὸ δὲ κανθάρων γένος οὐκ ἔχειν θήλειαν, ἄρρενας δὲ πάντας ἀφιέναι τὸν γόνον εἰς τὴν σφαιροποιουμένην ὕλην, ἣν κυλινδοῦσιν ἀντιβάδην ὠθοῦντες, ὥσπερ δοκεῖ τὸν οὐρανὸν ὁ ἥλιος ἐς τοὐναντίον περιστρέφειν αὐτὸς ἀπὸ δυσμῶν ἐπὶ τὰς ἀνατολὰς φερόμενος· ἀσπίδα δ’ ὡς ἀγήρω καὶ χρωμένην κινήσεσιν ἀνοργάνοις μετ’ εὐπετείας καὶ ὑγρότητος ἀστραπῇ προσείκασαν.


75. οὐ μὴν οὐδ’ ὁ κροκόδειλος

[381.B] αἰτίας πιθανῆς ἀμοιροῦσαν ἔσχηκε τιμήν, ἀλλὰ μίμημα θεοῦ λέγεται γεγονέναι μόνος μὲν ἄγλωσσος ὤν· φωνῆς γὰρ ὁ θεῖος λόγος ἀπροσδεής ἐστι καί ‘δι’ ἀψόφου βαίνων κελεύθου κατὰ δίκην τὰ θνήτ’ ἄγει’ (Eur. Tro. 887/8)· μόνου δέ φασιν ἐν ὑγρῷ διαιτωμένου τὰς ὄψεις ὑμένα λεῖον καὶ διαφανῆ παρακαλύπτειν ἐκ τοῦ μετώπου κατερχόμενον, ὥστε βλέπειν μὴ βλεπόμενον, ὃ τῷ πρώτῳ θεῷ συμβέβηκεν. ὅπου δ’ ἂν ἡ θήλεια τῆς χώρας ἀποτέκῃ, τοῦτο Νείλου πέρας ἐπίσταται τῆς αὐξήσεως γινόμενον. ἐν ὑγρῷ γὰρ οὐ δυνάμεναι, πόρρω δὲ φοβούμεναι τίκτειν,


[381.C] οὕτως ἀκριβῶς προαισθάνονται τὸ μέλλον, ὥστε τῷ ποταμῷ προσελθόντι χρῆσθαι λοχευόμεναι, [καὶ] θάλπουσαι δὲ τὰ ᾠὰ ξηρὰ καὶ ἄβρεκτα φυλάσσειν. ἑξήκοντα δὲ τίκτουσι καὶ τοσαύταις ἡμέραις ἐκλέπουσι καὶ τοσούτους ζῶσιν ἐνιαυτοὺς οἱ μακρότατον ζῶντες, ὃ τῶν μέτρων πρῶτόν ἐστι τοῖς περὶ τὰ οὐράνια πραγματευομένοις. ἀλλὰ μὴν τῶν δι’ ἀμφότερα τιμωμένων περὶ μὲν τοῦ κυνὸς εἴρηται πρόσθεν (355b 368f)· ἡ δ’ ἶβις ἀποκτείνουσα μὲν τὰ θανατηφόρα τῶν ἑρπετῶν ἐδίδαξε πρώτη κενώματος ἰατρικοῦ χρείαν κατιδόντας αὐτὴν κλυζομένην καὶ καθαιρομένην ὑφ’ ἑαυτῆς, οἱ δὲ νομιμώτατοι τῶν ἱερέων καθάρσιον ὕδωρ ἁγνιζόμενοι λαμβάνουσιν ὅθεν ἶβις πέπωκεν·




[381.D] οὐ πίνει γὰρ ἢ νοσῶδες ἢ πεφαρμαγμένον οὐδὲ πρόσεισι. τῇ δὲ τῶν ποδῶν διαστάσει πρὸς ἀλλήλους καὶ τὸ ῥύγχος ἰσόπλευρον ποιεῖ τρίγωνον, ἔτι δ’ ἡ τῶν μελάνων πτερῶν πρὸς τὰ λευκὰ ποικιλία καὶ μῖξις ἐμφαίνει σελήνην ἀμφίκυρτον. οὐ δεῖ δὲ θαυμάζειν, εἰ γλίσχρας ὁμοιότητας οὕτως ἠγάπησαν Αἰγύπτιοι. καὶ <γὰρ καὶ> Ἕλληνες ἔν τε γραπτοῖς ἔν τε πλαστοῖς εἰκάσμασι θεῶν ἐχρήσαντο πολλοῖς τοιούτοις, οἷον ἐν Κρήτῃ Διὸς ἦν ἄγαλμα μὴ ἔχον ὦτα· τῷ γὰρ ἄρχοντι καὶ



[381.E] κυρίῳ πάντων οὐδενὸς ἀκούειν προσήκει. τῷ δὲ τῆς Ἀθηνᾶς τὸν δράκοντα Φειδίας παρέθηκε, τῷ δὲ τῆς Ἀφροδίτης ἐν Ἤλιδι τὴν χελώνην, ὡς τὰς μὲν παρθένους φυλακῆς δεομένας, ταῖς δὲ γαμεταῖς οἰκουρίαν καὶ σιωπὴν πρέπουσαν. ἡ δὲ τοῦ Ποσειδῶνος τρίαινα σύμβολόν ἐστι τῆς τρίτης χώρας, ἣν θάλαττα κατέχει μετὰ τὸν οὐρανὸν καὶ τὸν ἀέρα τεταγμένη· διὸ καὶ τὴν Ἀμφιτρίτην καὶ τοὺς Τρίτωνας οὕτως ὠνόμασαν.
Οἱ δὲ Πυθαγόρειοι καὶ ἀριθμοὺς καὶ σχήματα θεῶν ἐκόσμησαν προσηγορίαις. τὸ μὲν γὰρ ἰσόπλευρον τρίγωνον


[381.F] ἐκάλουν Ἀθηνᾶν κορυφαγενῆ καὶ τριτογένειαν, ὅτι τρισὶ καθέτοις ἀπὸ τῶν τριῶν γωνιῶν ἀγομέναις διαιρεῖται· τὸ δ’ ἓν Ἀπόλλωνα πλήθους ἀποφάσει καὶ δι’ ἁπλότητα τῆς μονάδος· ἔριν δὲ τὴν δυάδα καὶ † τόλμαν, δίκην δὲ τὴν τριάδα· τοῦ γὰρ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι κατ’ ἔλλειψιν καὶ ὑπερβολὴν ὄντος <τὸ> ἰσότητι δίκαιον ἐν μέσῳ γέγονεν· ἡ δὲ καλουμένη τετρακτύς, τὰ ἓξ καὶ


[382.A] τριάκοντα, μέγιστος ἦν ὅρκος, ὡς τεθρύληται, καὶ κόσμος ὠνόμασται, τεσσάρων μὲν ἀρτίων τῶν πρώτων, τεσσάρων δὲ τῶν περισσῶν εἰς ταὐτὸ συντιθεμένων ἀποτελούμενος.

76. εἴπερ οὖν οἱ δοκιμώτατοι τῶν φιλοσόφων οὐδ’ ἐν ἀψύχοις καὶ ἀσωμάτοις πράγμασιν αἴνιγμα τοῦ θείου κατιδόντες ἠξίουν ἀμελεῖν οὐδὲν οὐδ’ ἀτιμάζειν, ἔτι μᾶλλον, οἶμαι, τὰς ἐν αἰσθανομέναις καὶ ψυχὴν ἐχούσαις καὶ πάθος καὶ ἦθος φύσεσιν ἰδιότητας [κατὰ τὸ ἦθος] ἀγαπητέον [οὖν] οὐ ταῦτα τιμῶντας, ἀλλὰ διὰ τούτων τὸ θεῖον ὡς ἐναργεστέρων ἐσόπτρων καὶ φύσει γεγονότων. <ἀληθὲς δὲ καὶ τοῦτ’ ἔστιν,> ὡς ὄργανον τὴν ψυχὴν δεῖ τοῦ πάντα κοσμοῦντος θεοῦ νομίζειν καὶ



[382.B] ὅλως ἀξιοῦν γε μηδὲν ἄψυχον ἐμψύχου μηδ’ ἀναίσθητον αἰσθανομένου κρεῖττον εἶναι μηδ’ ἂν τὸν σύμπαντά τις χρυσὸν ὁμοῦ καὶ σμάραγδον εἰς ταὐτὸ συμφορήσῃ. οὐκ ἐν χρόαις γὰρ οὐδ’ ἐν σχήμασιν οὐδ’ ἐν λειότησιν ἐγγίνεται τὸ θεῖον, ἀλλ’ ἀτιμοτέραν ἔχει νεκρῶν μοῖραν, ὅσα μὴ μετέσχε μηδὲ μετέχειν τοῦ ζῆν πέφυκεν. ἡ δὲ ζῶσα καὶ βλέπουσα καὶ κινήσεως ἀρχὴν ἐξ αὑτῆς ἔχουσα καὶ γνῶσιν οἰκείων καὶ ἀλλοτρίων φύσις κάλλους τ’ ἔσπακεν ἀπορροὴν καὶ μοῖραν ἐκ τοῦ φρονοῦντος, ‘ὅτῳ κυβερνᾶται τὸ [τε] σύμπαν’ καθ’ Ἡράκλειτον (B 41). ὅθεν οὐ χεῖρον ἐν τούτοις εἰκάζεται τὸ θεῖον ἢ χαλκοῖς καὶ λιθίνοις




[382.C] δημιουργήμασιν, ἃ φθορὰς μὲν ὁμοίως δέχεται καὶ ἐπιχρώσεις, αἰσθήσεως δὲ πάσης φύσει καὶ συνέσεως ἐστέρηται.
Περὶ μὲν οὖν τῶν τιμωμένων ζῴων ταῦτα δοκιμάζω μάλιστα τῶν λεγομένων·

77. στολαὶ δ’ αἱ μὲν Ἴσιδος ποικίλαι ταῖς βαφαῖς (περὶ γὰρ ὕλην ἡ δύναμις αὐτῆς πάντα γινομένην καὶ δεχομένην, φῶς σκότος, ἡμέραν νύκτα, πῦρ ὕδωρ, ζωὴν θάνατον, ἀρχὴν τελευτήν)· ἡ δ’ Ὀσίριδος οὐκ ἔχει σκιὰν οὐδὲ ποικιλμόν, ἀλλ’ ἓν ἁπλοῦν τὸ φωτοειδές· ἄκρατον γὰρ ἡ ἀρχὴ καὶ ἀμιγὲς τὸ πρῶτον καὶ νοητόν. ὅθεν ἅπαξ ταύτην ἀναλαβόντες ἀποτίθενται



[382.D] καὶ φυλάττουσιν ἀόρατον καὶ ἄψαυστον, ταῖς δ’ Ἰσιακαῖς χρῶνται πολλάκις. ἐν χρήσει γὰρ τὰ αἰσθητὰ καὶ πρόχειρα ὄντα πολλὰς ἀναπτύξεις καὶ θέας αὑτῶν ἄλλοτ’ ἄλλως ἀμειβομένων δίδωσιν· ἡ δὲ τοῦ νοητοῦ καὶ εἰλικρινοῦς καὶ ἁπλοῦ νόησις ὥσπερ ἀστραπὴ διαλάμψασα τῆς ψυχῆς ἅπαξ ποτὲ θιγεῖν καὶ προσιδεῖν παρέσχε. διὸ καὶ Πλάτων (Conv. 210a) καὶ Ἀριστοτέλης ἐποπτικὸν τοῦτο τὸ μέρος τῆς φιλοσοφίας καλοῦσιν, καθ’ ὅσον οἱ τὰ δοξαστὰ καὶ μικτὰ καὶ παντοδαπὰ ταῦτα παραμειψάμενοι τῷ λόγῳ πρὸς τὸ πρῶτον ἐκεῖνο καὶ ἁπλοῦν καὶ ἄυλον ἐξάλλονται καὶ θιγόντες ἀληθῶς τῆς περὶ αὐτὸ καθαρᾶς


[382.E] ἀληθείας οἷον ἐν τελετῇ τέλος ἔχειν φιλοσοφίας νομίζουσι.

78. Καὶ τοῦθ’ ὅπερ οἱ νῦν ἱερεῖς ἀφοσιούμενοι καὶ παρακαλυπτόμενοι μετ’ εὐλαβείας ὑποδηλοῦσιν, ὡς ὁ θεὸς οὗτος ἄρχει καὶ βασιλεύει τῶν τεθνηκότων οὐχ ἕτερος ὢν τοῦ καλουμένου παρ’ Ἕλλησιν Ἅιδου καὶ Πλούτωνος, ἀγνοούμενον ὅπως ἀληθές ἐστι, διαταράττει τοὺς πολλοὺς ὑπονοοῦντας ἐν γῇ καὶ ὑπὸ γῆν τὸν ἱερὸν καὶ ὅσιον ὡς ἀληθῶς Ὄσιριν οἰκεῖν, ὅπου τὰ σώματα κρύπτεται τῶν τέλος ἔχειν δοκούντων. ὁ δ’ ἔστι μὲν αὐτὸς ἀπωτάτω τῆς γῆς ἄχραντος καὶ ἀμίαντος καὶ καθαρὸς οὐσίας


[382.F] ἁπάσης φθορὰν δεχομένης καὶ θάνατον, ἀνθρώπων δὲ ψυχαῖς ἐνταυθοῖ μὲν ὑπὸ σωμάτων καὶ παθῶν περιεχομέναις οὐκ ἔστι μετουσία τοῦ θεοῦ πλὴν ὅσον ὀνείρατος ἀμαυροῦ θιγεῖν νοήσει διὰ φιλοσοφίας· ὅταν δ’ ἀπολυθεῖσαι μεταστῶσιν εἰς τὸ ἀειδὲς καὶ ἀόρατον καὶ ἀπαθὲς


[383.A] καὶ ἁγνόν, οὗτος αὐταῖς ἡγεμών ἐστι καὶ βασιλεὺς ὁ θεὸς ἐξηρτημέναις ὡς ἂν ἀπ’ αὐτοῦ καὶ θεωμέναις ἀπλήστως καὶ ποθούσαις τὸ μὴ φατὸν μηδὲ ῥητὸν ἀνθρώποις κάλλος· οὗ τὴν Ἶσιν ὁ παλαιὸς ἀποφαίνει λόγος ἐρῶσαν ἀεὶ καὶ διώκουσαν καὶ συνοῦσαν ἀναπιμπλάναι τὰ ἐνταῦθα πάντων καλῶν καὶ ἀγαθῶν, ὅσα γενέσεως μετέσχηκε.
Ταῦτα μὲν οὖν οὕτως ἔχει τὸν μάλιστα θεοῖς πρέποντα λόγον·



79. εἰ δὲ δεῖ καὶ περὶ τῶν θυμιωμένων ἡμέρας ἑκάστης εἰπεῖν, ὥσπερ ὑπεσχόμην (372c), ἐκεῖνο διανοηθείη τις <ἂν> πρότερον, ὡς ἀεὶ μὲν οἱ ἄνδρες ἐν σπουδῇ μεγίστῃ τίθενται τὰ πρὸς ὑγίειαν ἐπιτηδεύματα,


[383.B] μάλιστα δὲ ταῖς ἱερουργίαις καὶ ταῖς ἁγνείαις καὶ διαίταις οὐχ ἧττον ἔνεστι [τουτὶ] τοῦ ὁσίου τὸ ὑγιεινόν. οὐ γὰρ ᾤοντο καλῶς ἔχειν οὔτε σώμασιν οὔτε ψυχαῖς ὑπούλοις καὶ νοσώδεσι θεραπεύειν τὸ καθαρὸν καὶ ἀβλαβὲς πάντῃ καὶ ἀμίαντον. ἐπεὶ τοίνυν ὁ ἀήρ, ᾧ πλεῖστα χρώμεθα καὶ σύνεσμεν, οὐκ ἀεὶ τὴν αὐτὴν ἔχει διάθεσιν καὶ κρᾶσιν, ἀλλὰ νύκτωρ πυκνοῦται καὶ πιέζει τὸ σῶμα καὶ συνάγει τὴν ψυχὴν εἰς τὸ δύσθυμον καὶ πεφροντικὸς οἷον ἀχλυώδη γινομένην καὶ βαρεῖαν, ἀναστάντες εὐθὺς

[383.C] ἐπιθυμιῶσι ῥητίνην θεραπεύοντες καὶ καθαίροντες τὸν ἀέρα τῇ διακρίσει καὶ τὸ σύμφυτον τῷ σώματι πνεῦμα μεμαρασμένον ἀναρριπίζοντες ἐχούσης τι τῆς ὀσμῆς σφοδρὸν καὶ καταπληκτικόν. αὖθις δὲ μεσημβρίας αἰσθανόμενοι σφόδρα πολλὴν καὶ βαρεῖαν ἀναθυμίασιν ἀπὸ γῆς ἕλκοντα βίᾳ τὸν ἥλιον καὶ καταμιγνύοντα τῷ ἀέρι τὴν σμύρναν ἐπιθυμιῶσι· διαλύει γὰρ ἡ θερμότης καὶ σκίδνησι τὸ συνιστάμενον ἐν τῷ περιέχοντι θολερὸν καὶ ἰλυῶδες. καὶ γὰρ οἱ ἰατροὶ πρὸς τὰ λοιμικὰ πάθη βοηθεῖν δοκοῦσι φλόγα πολλὴν ποιοῦντες ὡς λεπτύνουσαν τὸν



[383.D] ἀέρα· λεπτύνει δὲ βέλτιον, ἐὰν εὐώδη ξύλα καίωσιν, οἷα κυπαρίττου καὶ ἀρκεύθου καὶ πεύκης. Ἄκρωνα γοῦν τὸν ἰατρὸν ἐν Ἀθήναις ὑπὸ τὸν μέγαν λοιμὸν εὐδοκιμῆσαι λέγουσι πῦρ κελεύοντα παρακαίειν τοῖς νοσοῦσιν· ὤνησε γὰρ οὐκ ὀλίγους. Ἀριστοτέλης δέ φησι καὶ μύρων καὶ ἀνθέων καὶ λειμώνων εὐώδεις ἀποπνοίας οὐκ ἔλαττον ἔχειν τοῦ πρὸς ἡδονὴν τὸ πρὸς ὑγίειαν, ψυχρὸν ὄντα φύσει καὶ παγετώδη τὸν ἐγκέφαλον ἠρέμα τῇ θερμότητι καὶ λειότητι διαχεούσας. εἰ δὲ καὶ τὴν σμύρναν παρ’ Αἰγυπτίοις σὰλ καλοῦσιν, ἐξερμηνευθὲν δὲ τοῦτο μάλιστα φράζει τῆς ληρήσεως ἐκσκορπισμόν, ἔστιν ἣν καὶ



[383.E] τοῦτο μαρτυρίαν τῷ λόγῳ τῆς αἰτίας δίδωσιν. τὸ δὲ κῦφι μῖγμα μὲν ἑκκαίδεκα μερῶν συντιθεμένων ἐστί, μέλιτος καὶ οἴνου καὶ σταφίδος καὶ κυπέρου ῥητίνης τε καὶ σμύρνης καὶ ἀσπαλάθου καὶ σεσέλεως, ἔτι δὲ σχίνου τε καὶ ἀσφάλτου καὶ θρύου καὶ λαπάθου, πρὸς δὲ τούτοις ἀρκευθίδων ἀμφοῖν (ὧν τὴν μὲν μείζονα τὴν δ’ ἐλάττονα καλοῦσι) καὶ καρδαμώμου καὶ καλάμου. συντίθενται δ’ οὐχ ὅπως ἔτυχεν, ἀλλὰ γραμμάτων ἱερῶν τοῖς μυρεψοῖς, ὅταν ταῦτα μιγνύωσιν, ἀναγιγνωσκομένων. τὸν δ’ ἀριθμόν, εἰ καὶ πάνυ δοκεῖ τετράγωνος ἀπὸ τετραγώνου καὶ μόνος ἔχων τῶν ἴσων ἰσάκις ἀριθμῶν τῷ χωρίῳ τὴν περίμετρον ἴσην ἀγαπᾶσθαι προσηκόντως, ἐλάχιστα


[383.F] ῥητέον εἴς γε τοῦτο συνεργεῖν, ἀλλὰ <τὰ> πλεῖστα τῶν συλλαμβανομένων ἀρωματικὰς ἔχοντα δυνάμεις γλυκὺ πνεῦμα καὶ χρηστὴν μεθίησιν ἀναθυμίασιν, ὑφ’ ἧς ὅ τ’ ἀὴρ τρεπόμενος καὶ τὸ σῶμα διὰ τῆς πνοῆς κινούμενον λείως καὶ προσηνῶς ὕπνου τε κρᾶσιν ἐπαγωγὸν ἴσχει καὶ τὰ λυπηρὰ καὶ σύντονα τῶν μεθημερινῶν φροντίδων ἄνευ μέθης οἷον ἅμματα χαλᾷ καὶ διαλύει· καὶ


[384.A] τὸ φανταστικὸν καὶ δεκτικὸν ὀνείρων μόριον ὥσπερ κάτοπτρον ἀπολεαίνει καὶ ποιεῖ καθαρώτερον οὐδὲν ἧττον ἢ τὰ κρούματα τῆς λύρας, οἷς ἐχρῶντο πρὸ τῶν ὕπνων οἱ Πυθαγόρειοι, τὸ ἐμπαθὲς καὶ ἄλογον τῆς ψυχῆς ἐξεπᾴδοντες οὕτω καὶ θεραπεύοντες. τὰ γὰρ ὀσφραντὰ πολλάκις μὲν τὴν αἴσθησιν ἀπολείπουσαν ἀνακαλεῖται, πολλάκις δὲ πάλιν ἀμβλύνει καὶ κατηρεμίζει διαχεομένων ἐν τῷ σώματι τῶν ἀναλωμάτων ὑπὸ λειότητος· ὥσπερ ἔνιοι τῶν ἰατρῶν τὸν ὕπνον ἐγγίνεσθαι λέγουσιν, ὅταν ἡ τῆς τροφῆς ἀναθυμίασις οἷον ἕρπουσα λείως περὶ


[384.B] τὰ σπλάγχνα καὶ ψηλαφῶσα ποιῇ τινα γαργαλισμόν. τῷ δὲ κῦφι χρῶνται καὶ πόματι καὶ χρίματι· πινόμενον γὰρ δοκεῖ τὰ ἐντὸς καθαίρειν, …. χρῖμα μαλακτικόν. ἄνευ δὲ τούτων ῥητίνη μέν ἐστιν ἔργον ἡλίου καὶ σμύρνα πρὸς τὴν εἵλην τῶν φυτῶν ἐκδακρυόντων, τῶν δὲ τὸ κῦφι συντιθέντων ἔστιν ἃ νυκτὶ χαίρει μᾶλλον, ὥσπερ ὅσα πνεύμασι ψυχροῖς καὶ σκιαῖς καὶ δρόσοις καὶ ὑγρότησι τρέφεσθαι πέφυκεν· ἐπεὶ τὸ τῆς ἡμέρας φῶς ἓν μέν ἐστι καὶ ἁπλοῦν καὶ τὸν ἥλιον ὁ Πίνδαρος ὁρᾶσθαί φησιν (Ol. I 6) ‘ἐρήμης δι’ αἰθέρος’, ὁ δὲ νυκτερινὸς ἀὴρ κρᾶμα καὶ σύμμιγμα πολλῶν γέγονε φώτων καὶ δυνάμεων οἷον σπερμάτων εἰς ἓν ἀπὸ παντὸς ἄστρου καταρρεόντων. εἰκότως οὖν ἐκεῖνα μὲν ὡς ἁπλᾶ καὶ ἀφ’ ἡλίου τὴν γένεσιν ἔχοντα δι’ ἡμέρας, ταῦτα δ’ ὡς μικτὰ καὶ




[384.C] παντοδαπὰ ταῖς ποιότησιν ἀρχομένης νυκτὸς ἐπιθυμιῶσι.

1. Όλα, Κλέα 1, τα αγαθά οι συνετοί άνθρωποι πρέπει να τα ζητούν από τους θεούς 2, περισσότερο όμως ευχόμαστε να αξιωθούμε από αυτούς τους ίδιους να γίνουμε κοινωνοί στη γνώση τους, στο βαθμό που μπορεί να γίνει αυτό στους ανθρώπους. Γιατί, τίποτε δεν είναι για

τον άνθρωπο μεγαλύτερο να το αποκτήσει ούτε για το θεό σπουδαιότερο να δώσει από την αλήθεια 3. Βέβαια, ο θεός παρέχει στους ανθρώπους (όλα) τα άλλα που χρειάζονται και δίδει σ’ αυτούς και νου και φρόνηση 4, καθώς αυτά τα έχει ως δικά του και τα χρησιμοποιεί. Γιατί, είναι μακάριο το θείο όχι για το ασήμι και το χρυσάφι, και ισχυρό όχι με τις βροντές και τις αστραπές, αλλά με τη γνώση και τη σύνεση και, αναφωνώντας αυτό καλύτερα από όλα όσα είπε για τους θεούς ο Όμηρος,

«αν και στους δυο ίδιο γένος υπάρχει και πατρίδα, όμως ο Δίας υπήρξε προηγούμενα και ξέρει παραπάνω»,

απέδειξε ότι η ηγεμονία του Δία είναι σεβαστότερη για την τέλεια γνώση και ανώτερη για τη σοφία. Και νομίζω ότι η ευτυχία της αθανασίας,

την οποία απολαμβάνει ο θεός, έγκειται στο ότι με τη γνώση δεν ξεχνά τα όσα συνέβησαν. Εξάλλου, αν αφαιρεθεί η γνώση των όντων και η φρόνηση, η αθανασία 5 δε θα είναι ζωή αλλά απλός χρόνος.

2. Γι’ αυτό, επιθυμία θέωσης είναι η έφεση προς την αλήθεια τη σχετική με τους θεούς, που θεωρεί τη μάθηση και την αναζήτηση κάτι σα μέθεξη στο θείο, έργο πράγματι οσιότερο από κάθε αγνότητα και υπηρεσία στο ναό, και μάλιστα αφιερωμένο σ’ αυτή τη θεά, την οποία εσύ υπηρετείς θαυμάσια, καθώς είναι σοφή και

φιλόσοφη 6 και, όπως φαίνεται να το εκφράζει το όνομά της, σ’ αυτήν περισσότερο από κάθε άλλον αρμόζει η γνώση και η επιστήμη 7. Γιατί, η Ίσιδα είναι (όνομα) ελληνικό 8 και ο Τυφώνας που είναι πολέμιος της θεάς τυφλωμένος εξαιτίας της άγνοιας και της απάτης και που διασπά και προσπαθεί να εξαφανίσει τον ιερό λόγο 9, τον οποίο η θεά συνάγει και συνθέτει και παραδίδει σ’ όσους επιδιώκουν τη θέωση με συνετή και επιμελημένη διατροφή και με αποχή από πολλά και

διεγερτικά προς έρωτα φαγητά 10, (θέωση) που ξεκόβει από την ακολασία και τη φιληδονία και που εθίζει (τον άνθρωπο) στο να υπομένει αγνή και σταθερή λατρεία στα ιερά και που έχει ως κατάληξη τη γνώση του πρώτου και κυρίαρχου και νοητού 11, τον οποίο η θεά προσκαλεί να αναζητήσει (ο πιστός), γιατί είναι κοντά της και συνυπάρχει μαζί της. Εξάλλου, το όνομα του ιερού (ναού) υποδηλώνει καθαρά τη γνώση και την αποκάλυψη του υπέρτατου όντος. Γιατί, ονομάζεται Ισείο 12, διότι θα γνωρίσουμε την αλήθεια, αν συμμετάσχουμε ενσυνείδητα και με αγνότητα στις ιερές τελετές της θεάς 13.

3. Ακόμη, πολλοί αναφέρουν ότι αυτή (η Ίσιδα) είναι θυγατέρα 14 του Ερμή και πολλοί του Προμηθέα, καθώς νομίζουν ότι ο δεύτερος είναι εφευρέτης της σοφίας και της πρόνοιας, ενώ ο Ερμής εφευρέτης των γραμμάτων και της μουσικής. Γι’ αυτό και από τις Μούσες 15 της Ερμούπολης την πρώτη την ονομάζουν μαζί Ίσιδα και Δικαιοσύνη, γιατί είναι σοφή, όπως έχει ειπωθεί, και αποκαλύπτει τα θεία σ’ αυτούς που αληθινά και δίκαια αποκαλούνται «ιεροφόροι» και «ιερόστολοι» 16. Αυτοί είναι εκείνοι που φέρουν μέσα στην ψυχή τους τον ιερό λόγο για τους θεούς, εξαγνισμένο από κάθε δεισιδαιμονία και αμφισβήτηση, όπως σε κιβώτιο, και τον στολίζουν, υποδηλώνοντας σχετικά με την άποψη για τους θεούς άλλα μαύρα και σκιερά κι άλλα φωτεινά και λαμπρά, όπως τα δηλώνει και το ιερό τους ένδυμα. Γι’ αυτό και το να στολίζουν τους (λεγάμενους) Ισιακούς, όταν πεθαίνουν, μ’ αυτά τα ενδύματα είναι συμβολικό ότι είναι μαζί τους

αυτός ο (καθαρός) λόγος και έχοντας αυτόν δε χρειάζεται τίποτε άλλο να κατευθύνονται εκεί (στον άλλο κόσμο). Γιατί, Κλέα, τους φιλοσόφους δεν τους κάνουν ούτε οι γενειάδες ούτε τα πανωφόρια ούτε τους Ισιακούς (τους κάνουν) τα λινά ενδύματα και τα ξυρισμένα κεφάλια. Αλλά πραγματικός Ισιακός είναι αυτός που, όταν με όλους τους τύπους μυηθεί σ’ όσα επιδεικνύονται και στα δρώμενα σχετικά με τους θεούς αυτούς, αναζητά με το λόγο και φιλοσοφεί για την αλήθεια 17 τη σχετική μ’ αυτούς.

4. Γιατί, από τους πολλούς διαφεύγει κι αυτό το εντελώς κοινότυπο και ασήμαντο 18, για ποιο σκοπό δηλαδή οι ιερείς ξυρίζουν τα κεφάλια και φορούν λινά ενδύματα. Άλλοι (απ’ αυτούς) δεν προβληματίζονται καθόλου γι’ αυτά κι άλλοι υποστηρίζουν ότι αποφεύγουν τα μάλλινα (ρούχα) όπως τα κρέατα, γιατί σέβονται τό πρόβατο, και ότι ξυρίζουν τα κεφάλια λόγω πένθους και φορούν λινά ενδύματα λόγω του χρώματος που έχει το ανθισμένο λινάρι, εφάμιλλο με το χαρμόσυνο χρώμα του αιθέρα που περιβάλλει τον κόσμο. Ο πραγματικός λόγος για όλα αυτά είναι ένας: «το καθαρό», όπως λέει ο Πλάτωνας, «δεν είναι θεμιτό να το αγγίξεις με ακάθαρτο». Και κανένα περίσσευμα τροφής και σκύβαλο δεν είναι ούτε αγνό ούτε καθαρό. Και απ’ τα περιττώματα φυτρώνουν και βλασταίνουν μαλλιά και χνούδια και τρίχες και νύχια. Θα ήταν απαράδεκτο να ξυρίσει κανείς το κεφάλι του κατά τη λατρεία και να προβαίνει
σε αποτρίχωση όλου του σώματος και να ντύνεται και να φοράει τα μαλλιά των προβάτων. Πρέπει να κατανοούμε ότι και ο Ησίοδος που λέει

«στη γιορτή των θεών μην κόβεις με λαμπερό μαχαίρι κλαδιά»


διδάσκει ότι πρέπει να γιορτάζουμε αφού μείνουμε καθαροί από τέτοια κι όχι μόνο κατά τη διάρκεια των τελετουργιών να καταφεύγουμε στην κάθαρση και την αφαίρεση των άχρηστων υπολειμμάτων. Αλλά το λινάρι

φυτρώνει πάνω στην αθάνατη γη και παράγει καρπό φαγώσιμο και μας δίνει επιπλέον λιτό και καθαρό ένδυμα 19, ελαφρότατο γι’ αυτόν που το φοράει, κατάλληλο για κάθε εποχή και ελάχιστα προσιτό στις ψείρες, όπως λένε. Αυτά θα εξηγηθούν και παρακάτω.

5. Οι ιερείς τόσο πολύ αποφεύγουν τα κάθε λογής περιττά, ώστε όχι μόνο να απέχουν από πολλά όσπρια και τα πρόβεια και χοιρινά κρέατα που προκαλούν πολλά περιττώματα, αλλά και να αποφεύγουν κατά τις ημέρες των νηστειών τα αλατισμένα 20 φαγητά, γιατί έχουν πολύ περισσότερες επιπτώσεις μα προπαντός γιατί τους κάνουν πιο επιρρεπείς στο ποτό και στην πολυφαγία, καθώς «ανοίγουν» την όρεξη. Γιατί, όπως έλεγε και ο Αρισταγόρας, είναι ανόητο να θεωρείται το αλάτι ακάθαρτο, γιατί κατά την τήξη του παγιδεύονται

και πεθαίνουν πολλά μικρά ζωύφια. Λέγεται ότι και τον Άπη τον ποτίζουν από ιδιαίτερο πηγάδι και αποκλείουν εντελώς το νερό του Νείλου, όχι γιατί θεωρούν τα νερά του ακάθαρτα λόγω των κροκοδείλων, όπως νομίζουν μερικοί. Γιατί, τίποτε δεν είναι τόσο σεβαστό για τους Αιγυπτίους όσο ο Νείλος. Αλλά πιστεύεται ότι το νερό του Νείλου, όταν πίνεται, παχαίνει 21 και προκαλεί κατεξοχήν παχυσαρκία. Δε θέλουν λοιπόν τον Άπη να τον έχουν παχύσαρκο ούτε τους εαυτούς τους αλλά θέλουν λεβεντόκορμα και αέρινα σώματα να περιβάλλουν την ψυχή και να μην καταπιέζουν ούτε να συνθλίβουν το θεϊκό στοιχείο με ισχυρό και βαρύ το θνητό (στοιχείο τους).

6. Στην Ηλιούπολη πάλι, όσοι λατρεύουν το θεό (Ήλιο) δεν επιτρέπουν σε καμιά περίπτωση την ύπαρξη κρασιού στο ιερό, γιατί δεν αρμόζει στους υπηρέτες του να πίνουν μπροστά στον κύριο και βασιλιά τους. Οι άλλοι πίνουν κρασί αλλά με μέτρο. Επιτελούν όμως πολλές τελετές χωρίς κρασί, στη διάρκεια των οποίων συνέχεια φιλοσοφούν και διδάσκονται και προσεγγίζουν το θείο. Οι βασιλείς έπιναν λίγο κρασί καθορισμένο με βάση τα ιερά κείμενα, όπως έχει γράψει ο Εκαταίος, γιατί ήταν κι αυτοί ιερείς. Και άρχισαν να πίνουν από την εποχή του Ψαμμήτιχου, ενώ παλαιότερα δεν έπιναν κρασί 22 ούτε το χρησιμοποιούσαν στις σπονδές ως αγαπητό στους θεούς αλλά ως αίμα αυτών που πολέμησαν εναντίον των θεών, από τους οποίους πιστεύουν ότι γεννήθηκαν τα αμπέλια καθώς έπεσαν και ενώθηκαν με το χώμα. Γι’ αυτό και το μεθύσι κάνει τους ανθρώπους άφρονες και έξαλλους, γιατί τους φουντώνει με το αίμα των προγόνων τους. Αυτά λοιπόν και ο Εύδοξος τα αναφέρει στη δεύτερη περίοδο ότι έτσι τα εξηγούσαν οι ιερείς.

7. Από τα ψάρια 23 της θάλασσας δεν απέχουν όλοι από όλα αλλά από μερικά, όπως οι Οξυρρυγχίτες από όσα ψαρεύονται με αγκίστρι. Γιατί, σεβόμενοι το οξύρρυγχο ψάρι φοβούνται μήπως το αγκίστρι δεν είναι καθαρό όταν πιαστεί οξύρρυγχος σ’ αυτό. Οι Συηνίτες (δεν τρώνε) φαγκρί· γιατί πιστεύεται πως βγαίνει στην επιφάνεια όταν πρόκειται
να πλημμυρίσει ο Νείλος και προαναγγέλλει την πλημμύρα ευχάριστα σ’ αυτούς. Οι ιερείς όμως απέχουν απ’ όλα τα ψάρια. Την ένατη μέρα του πρώτου μήνα, όταν ο καθένας από τους άλλους Αιγυπτίους τρώει ψητό ψάρι μπροστά στην αυλή του, οι ιερείς δεν τρώνε αλλά μόνο ψήνουν τα ψάρια μπροστά στις εξώθυρές τους για δυο λόγους, από τους οποίους τον ιερό και σοβαρό θα τον αναφέρω αμέσως, καθώς έχει σχέση με τις φιλοσοφικές ιδέες για τον Όσιρη και τον Τυφώνα, ενώ το φανερό και πρόχειρο (λόγο) με τό να υποστηρίζω ότι το ψάρι δεν είναι αναγκαίο ούτε απαραίτητο φαγητό. Το δηλώνει και ο Όμηρος που ούτε τους καλοφαγάδες Φαίακες ούτε τους Ιθακήσιους, ανθρώπους νησιώτες, τους αναφέρει να τρώνε ψάρια, ούτε τους συντρόφους του Οδυσσέα

σε τόσο μεγάλο ταξίδι στη θάλασσα, παρά μόνο όταν φτάσουν στην έσχατη ανάγκη. Γιατί, γενικά τη θάλασσα τη θεωρούν αφύσικη και περιχαρακωμένη κι όχι μέρος της κι ούτε στοιχείο (της φύσης) αλλά διεφθαρμένο απόβλητο και νοσηρό.

8. Εξάλλου, τίποτε το παράλογο ούτε το μυθικό ούτε δαιμονικό, όπως νομίζουν μερικοί, θα αποτελούσε στοιχείο στις ιεροτελεστίες, αλλά άλλα από αυτά έχουν ηθικούς και απαραίτητους λόγους κι άλλα δεν είναι αμέτοχα στην ιστορική ή φυσική κομψότητα, όπως συμβαίνει με το κρεμμύδι. Γιατί, είναι τελείως απίθανο

να έπεσε στο ποτάμι και να χάθηκε ο τρόφιμος της Ίσιδας Δίκτυς στην προσπάθειά του να πιάσει κρεμμύδια. Οι ιερείς αποστασιοποιούνται και αποφεύγουν να αγγίζουν το κρεμμύδι, γιατί μόνο αυτό από τη φύση του μεγαλώνει και θάλλει όταν φθίνει η σελήνη. Και δεν προσφέρεται ούτε σ’ όσους νηστεύουν ούτε σ’ όσους εορτάζουν, γιατί τους πρώτους τους κάνει να διψούν και τους άλλους τους κάνει να δακρύζουν όταν το χρησιμοποιούν. Παρόμοια θεωρούν τη γουρούνα ακάθαρτο ζώο. Γιατί, πιστεύεται ότι «σέρνει» όταν φθίνει η σελήνη, και γεμίζει τα σώματα αυτών που πίνουν το γάλα της

με εξανθήματα και λέπρα και ψώρα. Την αιτιολογία που επικαλούνται αυτοί που μια φορά θυσιάζουν και τρώνε χοιρινό κρέας την πανσέληνο, ότι δηλαδή ο Τυφώνας κυνηγώντας γουρούνι στην πανσέληνο βρήκε την ξύλινη κιβωτό, μέσα στην οποία ήταν το σώμα του Όσιρη και το σκόρπισε, δεν την αποδέχονται όλοι και τη θεωρούν παραπληροφόρηση από τους νεότερους, όπως και πολλά άλλα. Αλλά λένε ότι οι πολλοί προβάλλουν την καλοπέραση και την πολυτέλεια και την ηδυπάθεια, ώστε τοποθέτησαν στη Θήβα στήλη να υπάρχει στο ιερό με γραμμένες κατάρες 24 κατά του βασιλιά Μείνιου,

ο οποίος πρώτος απάλλαξε τους Αιγυπτίους από τη φτωχή και φθηνή και λιτή διατροφή. Λέγεται ακόμη ότι ο Τέχνακτης, ο πατέρας του Βοκχόρη, κατά την εκστρατεία του εναντίον των Αράβων, επειδή καθυστερούσε η εφοδιοπομπή του και έφαγε με ευχαρίστηση το φαγητό που του προσφέρθηκε, αφού κοιμήθηκε βαθιά πάνω σε μια στοίβα χόρτα, υιοθέτησε τη λιτότητα και έπειτα καταράστηκε το Μείνιο και ότι οι ιερείς, αφού τον επαίνεσαν, χάραξαν σε στήλη την κατάρα.

9. Οι βασιλιάδες προέρχονταν από τους ιερείς ή από τους πολεμιστές 25, γιατί το δεύτερο γένος είχε αξία και τιμή για την ανδρεία του ενώ το πρώτο για τη σοφία του. Όποιος προερχόταν από το γένος των πολεμιστών

αμέσως έπαιρνε και την ιδιότητα του ιερέα και μετείχε στη φιλοσοφία, που είχε πολλά τα απόκρυφα με μύθους και με λόγια, που έχουν αμυδρές εκφάνσεις και αποκαλύψεις της αλήθειας, όπως ακριβώς και οι ίδιοι το δηλώνουν στήνοντας μπροστά στα ιερά παρόμοια τις σφίγγες 26, γιατί η θεολογία τους έχει αινιγματική σοφία. Το άγαλμα της Αθηνάς στη Σάιδα 27, που θεωρούν ότι είναι της Ίσιδας 28, είχε την εξής επιγραφή: «Εγώ είμαι το καθετί που έγινε και που υπάρχει και θα υπάρχει 29 και το πέπλο μου κανείς θνητός ακόμη δεν το τράβηξε». Ακόμη, ενώ οι πολλοί νομίζουν ότι στους Αιγύπτιους το χαρακτηριστικό όνομα του Δία είναι Αμμούν 30, το οποίο παραφράζοντας εμείς το λέμε Άμμων,
ο Μανέθωνας ο Σεβενύτης πιστεύει ότι δηλώνεται το κρυμμένο και απόκρυφο μ’ αυτή τη λέξη, ενώ ο Εκαταίος πάλι ο Αβδηρίτης 31 ισχυρίζεται ότι αυτό το όνομα το χρησιμοποιούν μεταξύ τους οι Αιγύπτιοι, όταν φωνάζουν κάποιον. Γιατί η λέξη δηλώνει πρόσκληση (όνομα). Γι’ αυτό τον πρώτο θεό που νομίζουν ότι είναι ο ίδιος στο σύμπαν, καθώς είναι αφανής και κρυμμένος και τον προσκαλούν και τον καλούν να γίνει ορατός και φανερός σ’ αυτούς, τον λένε Αμμούν.

10. Ο σεβασμός λοιπόν των Αιγυπτίων σχετικά με τη θεϊκή σοφία τόσο μεγάλος ήταν και τον επιβεβαιώνουν οι μεγαλύτεροι

σοφοί των Ελλήνων, ο Σόλωνας κι ο Θαλής κι ο Πλάτωνας κι ο Εύδοξος κι ο Πυθαγόρας και, όπως αναφέρουν μερικοί, κι ο Λυκούργος 32, που επισκέφτηκαν την Αίγυπτο και συνομίλησαν με τους ιερείς. Λένε ότι ο Εύδοξος το άκουσε από τον Χόνουφη της Μέμφιδας, ο Σόλωνας από τον Σόγχη της Σάιδας και ο Πυθαγόρας από τον Οινούφη της Ηλιούπολης. Μάλιστα ο τελευταίος, όπως φαίνεται, αφού θαυμάστηκε και θαύμασε τους ιερείς, μιμήθηκε το συμβολισμό και το μυστηριακό τους (στοιχείο) και ανάμειξε τη θεωρία του με αιγυπτιακές εκφράσεις. Γιατί, κανένα από τα λεγόμενα ιερογλυφικά κείμενα δεν παραλείπει τα πολλά Πυθαγόρεια παραγγέλματα 33, όπως είναι το «μην τρως πάνω σε άρμα», «μην κάθεσαι πάνω σε χοίνικα 34», «μη φυτεύεις φοίνικα», «μη σκαλίζεις με μαχαίρι τη φωτιά στο σπίτι σου». Ακόμη, εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι το ότι οι ιερείς ονόμασαν τη μονάδα Απόλλωνα 35 και τη δυάδα Άρτεμη και την εφτάδα Αθηνά και τον πρώτο κύβο Ποσειδώνα έχει σχέση με όσα μα το Δία είναι καθιερωμένα και δρώμενα και καταγραμμένα στα ιερά. Γιατί, το βασιλιά και κυρίαρχο Όσιρη τον απεικονίζουν με ένα μάτι 36 και σκήπτρο.

Μερικοί μάλιστα μεταφράζουν το όνομά του «πολυόφθαλμο», γιατί το ος στα Αιγυπτιακά σημαίνει πολύ και το -ιρι σημαίνει μάτι. Και τον ουρανό ως αθάνατη ψυχή λόγω της αιωνιότητας (τον απεικονίζουν) με καρδιά και κάτω της μια σχάρα. Στη Θήβα υπήρχαν εικόνες δικαστών χωρίς χέρια, μάλιστα του αρχιδικαστή και με κλειστά τα μάτια 37, γιατί η δικαιοσύνη είναι αδωροδόκητη και αδέκαστη. Οι πολεμιστές είχαν σύμβολο το σκαραβαίο σε ανάγλυφη σφραγίδα. Γιατί, δεν υπάρχει θηλυκός σκαραβαίος αλλά όλοι είναι αρσενικοί. Αυτοί γεννούν τα αβγά τους και τα αφήνουν σε κοπριά που την κάνουν «μπαλίτσες», προετοιμάζοντας όχι περισσότερο την τροφή τους αλλά τον τόπο της αναπαραγωγής τους.

11. Όταν, λοιπόν, ακούσεις όσα λένε οι Αιγύπτιοι για τους θεούς 38, για περιπλανήσεις δηλαδή και διαμελισμούς και άλλα τέτοια παθήματα, πρέπει να θυμάσαι τα προαναφερθέντα και να μην πιστεύεις ότι κάτι απ’ αυτά λέγεται ότι έτσι γεννήθηκε και προέκυψε. Γιατί, δε λένε το σκύλο 39 Ερμή με κυριολεξία, αλλά μεταφορικά την ιδιότητά του να φυλάγει και να είναι άγρυπνο και πανέξυπνο ζώο και να διαισθάνεται με γνώση και άγνοια (από ένστικτο) το φιλικό και το εχθρικό (απέναντι του) που, όπως λέει ο Πλάτωνας, τον συνδέουν (το σκύλο) με τον πιο έξυπνο από τους θεούς. Ούτε πιστεύουν ότι ο ήλιος ανατέλλει σα νεογέννητο βρέφος από λωτό,

αλλά έτσι παριστάνουν την ανατολή του ήλιου, υποδηλώνοντας ότι η λάμψη του ήλιου οφείλεται στο υγρό στοιχείο. Γιατί, και τον ωμότατο και σκληρότατο βασιλιά των Περσών Ώχο 40, που σκότωσε πολλούς και τελικά κατέσφαξε και τον Άπη και τον σέρβιρε για φαγητό στους φίλους του, τον αποκάλεσαν «μαχαίρι» και έτσι τον αναφέρουν μέχρι τώρα στον κατάλογο των βασιλιάδων, ασφαλώς χωρίς να δηλώνουν κυριολεκτικά την ουσία (του προσώπου) αλλά παρομοιάζοντας με φονικό όργανο (μαχαίρι) τη σκληρότητα και την κακία του χαρακτήρα του. Όταν λοιπόν ακούσεις (Κλέα) τα σχετικά με τους θεούς και αποδεχθείς τις ερμηνείες 41 από αυτούς που προσεγγίζουν τους μύθους με σωφροσύνη και

φιλοσοφική διάθεση και ενεργείς πάντοτε και διαφυλάττεις τα καθιερωμένα για τα ιερά, με γνώμονα ότι δε θα θυσιάσεις ούτε θα κάνεις κάποια ευχή γι’ αυτούς καλύτερα από το να έχουν αληθινή γνώμη για τους θεούς, θα έχεις αποφύγει τη δεισιδαιμονία, καθόλου λιγότερο κακό από την αθεΐα.

12. Ας ειπωθεί κι αυτός ό μύθος με συντομία, στο μέτρο του δυνατού, αφού αφαιρεθούν όλα τα άχρηστα και περιττά. Όταν η Ρέα συνευρέθηκε κρυφά με τον Κρόνο, λένε ότι, αφού το αντιλήφθηκε ο Ήλιος, την καταράστηκε να μη γεννήσει ούτε στο μήνα ούτε στο χρόνο. Ο Ερμής ερωτεύτηκε κι αυτός τη θεά και συνευρέθηκε μαζί της, έπειτα έπαιξε ζάρια με τη Σελήνη και, αφαιρώντας απ’ όλο το φως της από ένα εβδομηκοστό, συμπλήρωσε πέντε μέρες και τις πρόσθεσε στις τριακόσιες εξήντα,

τις οποίες σήμερα οι Αιγύπτιοι τις ονομάζουν «επιπρόσθετες» και τις γιορτάζουν ως γενέθλιες μέρες των θεών. Την πρώτη μέρα (λένε ότι) γεννήθηκε ο Όσιρης και, την ώρα που γεννήθηκε, ακούστηκε φωνή ότι έρχεται στο φως (στον κόσμο) ο κύριος των πάντων 42. Μερικοί μάλιστα λένε ότι κάποιος Παμύλης στη Θήβα, που έπαιρνε νερό από το ιερό του Δία, άκουσε μια φωνή που τον διέταζε να επαναλάβει δυνατά ότι γεννήθηκε ο μεγάλος βασιλιάς ευεργέτης Όσιρης 43, και γι’ αυτό να αναθρέψει τον Όσιρη, αφού ο Κρόνος τον επιφόρτισε να επιτελεί και γιορτή των Παμυλίων 44, που μοιάζει με τα Φαλληφόρια. Τη δεύτερη μέρα (λένε ότι γεννήθηκε) ο Αρούηρης 45, ο Απόλλωνας δηλαδή,

που μερικοί τον ονομάζουν και μεγαλύτερο Ώρο, και την τρίτη μέρα ο Τυφώνας, όχι στην ώρα του κι ούτε από το φυσιολογικό μέρος, αλλά ξεπήδησε από την πλευρά αφού άνοιξε πληγή. Την τέταρτη μέρα (γεννήθηκε) η Ίσιδα μέσα σε πολλά νερά, την πέμπτη η Νέφθη, την οποία ονομάζουν Τελευτή και Αφροδίτη, μερικοί μάλιστα και Νίκη. Από τον Ήλιο κατάγεται ο Όσιρης και ο Αρούηρης, από τον Ερμή η Ίσιδα και από τον Κρόνο ο Τυφώνας και

η Νέφθη. Γι’ αυτό, την τρίτη από τις «επιπρόσθετες» μέρες, επειδή τη θεωρούσαν αποφράδα, οι βασιλείς δεν έκαναν τίποτε ούτε φρόντιζαν τους εαυτούς τους μέχρι τη νύχτα. Η Νέφθη παντρεύτηκε τον Τυφώνα και η Ίσιδα και ο Όσιρης ερωτεύτηκαν μεταξύ τους και, πριν γεννηθούν, μέσα στην κοιλιά στο σκοτάδι συνευρέθησαν. Μερικοί λένε ότι και ο Αρούηρης έτσι γεννήθηκε και ονομάζεται πρεσβύτερος Ώρος από τους Αιγυπτίους και Απόλλωνας από τους Έλληνες.

13.Όταν βασίλευε 46 ο Όσιρης, (λένε ότι) απάλλαξε τους Αιγυπτίους από τη στερημένη και θηριώδη ζωή, αφού τους έμαθε να παράγουν καρπούς και θέσπισε σ’ αυτούς νόμους και τους έμαθε να τιμούν τους θεούς. Ύστερα ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο για να τον εξημερώσει,

χωρίς να έχει την ανάγκη όπλων 47 τις περισσότερες φορές, κερδίζοντας τους περισσότερους με την πειθώ και το λόγο, μαγεύοντάς τους με κάθε είδους τραγούδια και μουσική. Γι’ αυτό οι Έλληνες πίστευαν ότι είναι ίδιος με το Διόνυσο 48. Ο Τυφώνας 49 (λέγεται ότι), όσο απουσίαζε (ο Όσιρης), δεν επιχείρησε καμιά ανατροπή, γιατί η Ίσιδα είχε πάρει καλά τα μέτρα της και κυβερνούσε με μεγάλη προσοχή, όταν όμως επέστρεψε (ο Όσιρης), ενήργησε με δόλο συγκεντρώνοντας (ο Τυφώνας) εβδομήντα δύο άνδρες συνωμότες και έχοντας μαζί του σύνεργό τη βασίλισσα από την Αιθιοπία, ονόματι Ασώ. Κι αφού μέτρησε κρυφά το ύψος του Όσιρη κι αφού κατασκεύασε ωραία λάρνακα σύμφωνα με το σώμα του και τη στόλισε πλούσια, την έφερε στο συμπόσιο.

Και, καθώς ευχαριστήθηκαν στη θέα της και έμειναν κατάπληκτοι, υποσχέθηκε ο Τυφώνας χαριτολογώντας ότι, όποιος ξαπλώσει μέσα και είναι ακριβώς στα μέτρα της λάρνακας, θα του τη δώσει ως δώρο. Κι ενώ δοκίμαζε ο καθένας και σε κανέναν δεν ταίριαζε, μπήκε και ο Όσιρης και ξάπλωσε μέσα. Έτρεξαν τότε αμέσως οι συνωμότες και τοποθέτησαν πάνω το κάλυμμα και το κάρφωσαν απ’ έξω με καρφιά κι άλλοι περιέχυσαν ζεστό μολύβι και μετέφεραν τη λάρνακα στο ποτάμι και την έριξαν μέσω του Τανιτικού στόματος στη θάλασσα, στόμιο που και τώρα οι Αιγύπτιοι το θεωρούν γι’ αυτό ακριβώς το λόγο μισητό και κατάπτυστο. Αυτά λένε ότι έγιναν

στις δεκαεφτά του μηνός Αθύρ, κατά τον οποίο ο Ήλιος περνάει από το Σκορπιό, στο εικοστό όγδοο έτος της βασιλείας του Όσιρη. Μερικοί υποστηρίζουν ότι έζησε κι όχι βασίλεψε (ο Όσιρης) τόσα χρόνια.

14. Πρώτοι οι Πάνες και οι Σάτυροι που κατοικούν στην περιοχή γύρω από τη Χέμμη 50 πληροφορήθηκαν το πάθημα (του Όσιρη) και διέδωσαν την είδηση και γι’ αυτό οι αιφνίδιες ταραχές και φόβοι ακόμη και σήμερα λέγονται πανικός. Όταν το συναισθάνθηκε η Ίσιδα, έκοψε αμέσως τη μια κοτσίδα 51 της και φόρεσε πένθιμα ρούχα στην πόλη που μέχρι και σήμερα λέγεται Κοπτώ. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η λέξη σημαίνει στέρηση. Γιατί το «αποστερώ»

το λένε «κόπτω». Καθώς λοιπόν περιπλανιόταν παντού και βρισκόταν σε αδιέξοδο, κανέναν δεν προσπερνούσε χωρίς να τον ρωτήσει αλλά ακόμη και μικρά παιδιά που τα συναντούσε τα ρωτούσε για τη λάρνακα. Κάποια παιδιά απάντησαν ότι είχαν δει τη λάρνακα και υπόδειξαν και το στόμιο, απ’ όπου οι φίλοι του Τυφώνα έσπρωξαν στη θάλασσα τη λάρνακα. Γι’ αυτό οι Αιγύπτιοι νομίζουν ότι τα μικρά παιδιά έχουν μαντική ικανότητα και μάλιστα από τις φωνές των παιδιών που παίζουν στα ιερά και λένε ό,τι τους τύχει παίρνουν μηνύματα. Όταν πάλι έμαθε ότι ο Όσιρης ήταν ερωτευμένος με την αδελφή της και συνευρέθηκε μαζί της από άγνοια, γιατί μπέρδεψε τις αδελφές, και είδε ως απόδειξη το στεφάνι από μελωμένο λουλούδι, που εκείνος είχε αφήσει πλάι στη Νέφθη,

ζήτησε το παιδί. Γιατί, το εγκατέλειψε αμέσως μετά τη γέννα από το φόβο του Τυφώνα. Κι όταν βρέθηκε ύστερα από πολύ κόπο και δυσκολίες με τη βοήθεια σκυλιών, το μεγάλωσε η Ίσιδα και έγινε φύλακας και συνοδός της, ονομάστηκε Άνουβης 52 και πιστευόταν ότι φρουρούσε τους θεούς, όπως (φρουρούν) τα σκυλιά τους ανθρώπους.

15. Από αυτόν έμαθε για τη λάρνακα, ότι δηλαδή το κύμα την κόλλησε μαλακά σ’ ένα θάμνο, καθώς την ξέβρασε η φουσκωμένη θάλασσα στην ακτή της Βύβλου 53. Αυτός ο θάμνος σε πολύ λίγο χρόνο έγινε ωραιότατος και πολύ φουντωτός και αγκάλιασε και περιέβαλε και κάλυψε τη λάρνακα στο φύλλωμά του. Απορημένος ο βασιλιάς (της Βύβλου) με το μέγεθος του φυτού, αφού έκοψε τον κορμό που περιείχε τη λάρνακα που δε φαινόταν, τον τοποθέτησε ως υποστύλωμα 54 στη στέγη. Αυτά λένε ότι η Ίσιδα τα πληροφορήθηκε από μια φήμη θεϊκού πνεύματος 55 και πήγε στη Βύβλο και, αφού κάθισε πάνω σε μια βρύση εξαντλημένη και δακρυσμένη, δε μίλησε με κανέναν άλλο,

αλλά ασπάσθηκε τις θεραπαινίδες της βασίλισσας και αντάλλασσε φιλοφρονήσεις παίζοντας με τα μαλλιά τους και αποπνέοντας από το σώμα της μια θαυμάσια μυρωδιά 56. Όταν η βασίλισσα είδε τις υπηρέτριές της, επιπόθησε την ξένη, καθώς τα μαλλιά της και το σώμα της απέπνεαν θεϊκό άρωμα. Έτσι, αφού την προσκάλεσε και γνωρίστηκαν, την έκανε (την Ίσιδα) τροφό του παιδιού της. Το όνομα του βασιλιά λένε ότι ήταν Μάλκανδρος. Το δικό της κατ’ άλλους Αστάρτη, κατ’ άλλους Σάωση ή Νεμανούν, που
οι Έλληνες θα το απέδιδαν Αθηναΐδα.

16. Η Ίσιδα ανάτρεφε το παιδί βάζοντάς του στο στόμα αντί για το μαστό το δάκτυλό της και τη νύχτα έκαιγε τα – θνητά μέρη του σώματος 57. Αυτή έγινε χελιδόνι και πετούσε γύρω από τον κίονα και θρηνούσε, μέχρις ότου η βασίλισσα, αφού παραφύλαξε και ξέσπασε σε κραυγές στη θέαση του καιγόμενου βρέφους της, αφαίρεσε την αθανασία του. Τότε η θεά αποκαλύφθηκε και ζήτησε το στύλο της στέγης. Αφού τον αφαίρεσε πανεύκολος έκοψε το υποστύλωμα 58, έπειτα το τύλιξε με λεπτό ύφασμα, το περιέχυσε με μύρο και το έβαλε στα χέρια των βασιλιάδων κι ακόμη και τώρα οι κάτοικοι της Βύβλου σέβονται το ξύλο που βρίσκεται μέσα στο ιερό της Ίσιδας. Εκείνη (η Ίσιδα) έπεσε πάνω στη λάρνακα και έκλαιγε τόσο γοερά, ώστε το μικρότερο παιδί του βασιλιά

να πεθάνει. Το μεγαλύτερο το πήρε μαζί της και, αφού το εναπόθεσε σε πλοίο μαζί με τη λάρνακα, ξανοίχτηκε στο πέλαγος. Ο ποταμός Φαιδρός έβγαλε άνεμο δυνατότερο θυμωμένος το πρωί και αποξήρανε την κοίτη του.

17. Όταν έφτασε αρχικά σε ερημική τοποθεσία και ήταν εντελώς μόνη με τον εαυτό της, άνοιξε τη λάρνακα και ακουμπώντας πρόσωπο μέ πρόσωπο ασπάσθηκε (τον Όσιρη) και δάκρυσε. Κι όταν το παιδί πλησίασε σιωπηλό από πίσω και τα κατάλαβε όλα, τον αντιλήφθηκε, γύρισε το κεφάλι της και του έριξε φοβερό βλέμμα οργισμένη. Το παιδί δεν άντεξε

τον τρόμο και πέθανε. Μερικοί υποστηρίζουν ότι δεν πέθανε έτσι απλά, όπως ειπώθηκε, αλλά έπεσε στη θάλασσα και απολάμβανε τιμές εξαιτίας της θεάς. Γιατί, είναι αυτός τον οποίο ψάλλουν οι Αιγύπτιοι στα συμπόσια με το όνομα Μανερώτα. Μερικοί πάλι λένε ότι το παιδί ονομαζόταν Παλαιστινός ή Πηλούσιος 59 και η πόλη που κτίσθηκε από τη θεά πήρε το όνομά της από αυτόν. Διηγούνται ακόμη ότι ο ψαλλόμενος Μανέρωτας πρώτος εφεύρε τη μουσική. Μερικοί ισχυρίζονται ότι το όνομα δεν εκφράζει τίποτε (δεν είναι κανενός) αλλά έκφραση όσων πίνουν και γιορτάζουν με νόημα «μακάρι να είναι ευχάριστα αυτά». Αυτό λοιπόν με τη λέξη

Μανέρωτα αναφωνούν κάθε φορά οι Αιγύπτιοι. Ίδια και απαράλλακτα, όπως και το περιφερόμενο και δεικνύμενο είδωλο νεκρού σε λάρνακα δεν είναι ανάμνηση της συμφοράς του Όσιρη, όπως το εκλαμβάνουν μερικοί, αλλά χρησιμοποιούν αυτό το μακάβριο αστείο προτρέποντας τους μεθυσμένους να χαίρονται τα παρόντα και να τα απολαμβάνουν, γιατί όλοι συντομότατα έτσι θα καταλήξουν.

18. Όταν η Ίσιδα έφτασε στο γιο της Ώρο που μεγάλωνε στο Βούτο 60 κι άφησε τη λάρνακα μακριά, τη βρήκε τυχαία ο Τυφώνας που κυνηγούσε νύχτα κάτω από το φως της σελήνης,

αναγνώρισε το σώμα, το κατέκοψε σε δεκατέσσερα μέρη και το σκόρπισε εδώ κι εκεί. Η Ίσιδα, όταν το έμαθε, το αναζητούσε πάνω σε μια βάρκα από πάπυρο, διαπλέοντας τα έλη. Γι’ αυτό δεν ενοχλούνται όσοι πλέουν σε βάρκες από πάπυρο από τους κροκόδειλους, που είτε φοβούνται είτε τους σέβονται λόγω της θεάς. Γι’ αυτό, επίσης, αναφέρονται πολλοί τάφοι του Όσιρη στην Αίγυπτο αφού, όπου (η Ίσιδα) έβρισκε το καθένα από τα (δεκατέσσερα) κομμάτια, το ενταφίαζε. Άλλοι δεν το παραδέχονται (αυτό), αλλά λένε ότι κατασκεύασε ομοιώματα και τα έδιδε σε κάθε πόλη σα να έδιδε το σώμα του

για να τιμάται από περισσότερους και, αν ο Τυφώνας γινόταν ισχυρότερος του Ώρου και αναζητούσε τον αληθινό τάφο, να του σταθεί αδύνατο καθώς θα του αναφέρονταν και θα του επιδεικνύονταν πολλοί. Από όλα τα κομμάτια του Όσιρη η Ίσιδα δε βρήκε το γεννητικό του μόριο. Γιατί, ρίχτηκε αμέσως στο ποτάμι και το έφαγαν τα ψάρια λεπιδωτός, φαγκρί και οξύρρυγχος, ώστε να τα θεωρούν (οι Αιγύπτιοι) αυτά απ’ όλα τα ψάρια τα πιο ιερά. Η Ίσιδα τότε, αντί γι’ αυτό το μόριο, έκανε απομίμησή του και κατέστησε ιερό το φαλλό, τον οποίο ακόμη και σήμερα τον λατρεύουν σε γιορτή οι Αιγύπτιοι.

19. Έπειτα ο Όσιρης επισκέφτηκε από τον Άδη τον Ώρο και τον προπόνησε και τον εξάσκησε για μάχη κι ύστερα τον ρώτησε τι θεωρεί σπουδαιότερο. Κι όταν αυτός απάντησε «να βοηθώ τον πατέρα και τη μητέρα μου που υποφέρουν», τον ρώτησε ξανά «ποιο θεωρεί χρησιμότερο ζώο για όσους βγαίνουν για πόλεμο».

Κι όταν ο Ώρος απάντησε «το άλογο», θαύμασε (ο Όσιρης) και απόρησε πώς δε θεώρησε καταλληλότερο το λιοντάρι αλλά το άλογο. Κι ο Ώρος απάντησε ότι το λιοντάρι είναι ωφέλιμο σ’ όποιον έχει ανάγκη από βοήθεια, ενώ το άλογο βοηθά να εισχωρείς στο μέρος αυτών που τρέπονται σε φυγή και να σκοτώνεις τους εχθρούς. Όταν το άκουσε ο Όσιρης, ευχαριστήθηκε πολύ, γιατί πράγματι είχε προετοιμασθεί επαρκώς ο Ώρος. Λέγεται μάλιστα ότι, καθώς πλαισίωναν συνέχεια πολλοί τον Ώρο, ήρθε κοντά του και η ίδια η παλλακίδα του Τυφώνα, η Θούηρη. Ένα φίδι που την κυνηγούσε

σκοτώθηκε από τη φρουρά του Ώρου και σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος ακόμη και σήμερα βάζουν στη μέση ένα σχοινί και το κατακομματιάζουν. Η μάχη λοιπόν κράτησε πολλές μέρες και επικράτησε ο Ώρος. Η Ίσιδα παρέλαβε τον Τυφώνα δεμένο και δεν τον σκότωσε αλλά τον έλυσε και τον απελευθέρωσε. Ο Ώρος δεν τη συγχώρεσε, αλλά με τα χέρια του αφαίρεσε από το κεφάλι της μητέρας του το βασιλικό στέμμα. Ο Ερμής όμως της φόρεσε κράνος όμοιο με κεφάλι βοδιού. Κι όταν ο Τυφώνας προχώρησε σε δίκη εναντίον του Ώρου ως νόθου τέκνου, με τη βοήθεια του Ερμή και ο Ώρος αναγνωρίστηκε από τους θεούς γνήσιος γιος. Ο Τυφώνας έχασε και σε δυο άλλες μάχες. Η Ίσιδα πάλι συνευρέθηκε και μετά το θάνατό του με τον Όσιρη και

γέννησε «εφταμηνίτικο» και ανάπηρο στα πόδια του τον Αρποκράτη.

20. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία του μύθου 61 με παράλειψη βέβαια των προσβλητικών, όπως είναι τα σχετικά με το διαμελισμό του Ώρου και με τον αποκεφαλισμό της Ίσιδας. Γιατί, αν σχετικά με τη μακάρια και άφθαρτη φύση, σύμφωνα με την οποία αποκλειστικά κατανοείται το θείο, τα θεωρούν ότι πράγματι συνέβησαν και διαπράχτηκαν και τα αναφέρουν, «πρέπει να φτύσουμε και να πλύνουμε το στόμα» σύμφωνα με τον Αισχύλο και να μην πούμε τίποτα (ω Κλέα) μπροστά σου. Γιατί και συ αγανακτείς με όσους έχουν τόσο

παράνομες και βάρβαρες αντιλήψεις για τους θεούς. Ότι βέβαια αυτά δεν είναι τελείως κούφια παραμύθια και κενά αποκυήματα φαντασίας, όμοια με όσα οι ποιητές και λογοτέχνες, όπως οι αράχνες, γεννώντας τα μες στο μυαλό τους τα υφαίνουν εξαρχής χωρίς βάσεις και τα επεκτείνουν αλλά (ότι) εμπεριέχουν κάποιες δυσκολίες και διηγήσεις παθημάτων, (τα γνωρίζεις) και συ η ίδια. Και όπως οι μαθηματικοί λένε ότι η ίριδα είναι η εικόνα του ήλιου

με ανταύγεια της όψης του όταν κρύβεται από τα σύννεφα, έτσι ακριβώς και ο μύθος εδώ είναι η προβολή του λόγου που κατευθύνει το μυαλό σε άλλα, όπως το υποδηλώνουν οι θυσίες που έχουν κάτι το πένθιμο και σκυθρωπό χαρακτηριστικό, καθώς και οι θέσεις των ναών, αλλού προσανατολισμένων με πτέρυγες σε δρόμους ανοιχτούς και καθαρούς, κι αλλού με διακοσμήσεις κρυφές και σκοτεινές υπόγειες, που μοιάζουν με θήκες και σηκούς, και πολύ περισσότερο οι δοξασίες για τον Όσιρη, καθώς λέγεται ότι το σώμα του βρίσκεται σε πολλά μέρη. Αλλά λένε ότι μια μικρή πόλη ονομάζεται Διοχίτη, γιατί έχει τον μόνο αληθινό (Όσιρη), και στην Άβυδο θέλουν όλοι οι πλούσιοι και ισχυροί άνδρες της Αιγύπτου να θάβονται,

για να είναι ο τάφος τους στο ίδιο μέρος με το σώμα του Όσιρη. Στη Μέμφιδα 62 (λένε ότι) διατηρούν τον Άπη που είναι ομοίωμα της ψυχής (του), όπου βρίσκεται και το σώμα του. Την πόλη άλλοι την ερμηνεύουν ως λιμάνι των αγαθών κι άλλοι ως τάφο του Όσιρη. Τη νησίδα πάλι κοντά στις Φιλές τη θεωρούν ότι είναι γενικά άβατη και απλησίαστη για όλους και δεν πετούν πουλιά σ’ αυτήν ούτε την πλησιάζουν ψάρια, μια όμως φορά αποβιβάζονται οι ιερείς και την εξαγνίζουν και στεφανώνουν τον τάφο που σκιάζεται ολόγυρα με το φυτό μηδίθη που ξεπερνά στο ύψος την πιο ψηλή ελιά.

21. Ο Εύδοξος (υποστηρίζει ότι) από τους πολλούς τάφους που

αποδίδονται (στον Όσιρη) στην Αίγυπτο, το σώμα του είναι ενταφιασμένο στη Βούσιρη. Γιατί, αυτή ήταν η γενέτειρα του Όσιρη. Και δε χρειάζεται αποδείξεις η Ταφόσιρη. Γιατί, το ίδιο το όνομα σημαίνει «τάφος του Όσιρη». Αφήνω την κοπή του ξύλου και το σχίσιμο του πανιού και τις προσφερόμενες χοές, γιατί πολλά από τα θρησκευτικά μυστήρια έχουν αναμιχθεί μ’ αυτά. Οι ιερείς δε λένε 63 μόνο γι’ αυτούς αλλά και για τους άλλους θεούς, όσοι δεν είναι αγέννητοι ούτε άφθαρτοι, ότι τα σώματα είναι θαμμένα κοντά τους νεκρά και λατρεύονται, ενώ οι ψυχές τους λάμπουν στον ουρανό ως άστρα και ονομάζονται αστερισμός του Κυνός η Ίσιδα από

τους Έλληνες, απ’ τους Αιγύπτιους Σώθης Ωρίωνας (η ψυχή) του Ώρου, Άρκτος (η ψυχή) του Τυφώνα. Στην ταφή πάλι των ζώων που λατρεύονται, όλοι οι άλλοι συνεισφέρουν τα καθορισμένα και μόνο οι κάτοικοι της Θηβαΐδας δεν πληρώνουν, γιατί δεν πιστεύουν σε κανένα θνητό θεό, αλλά αυτόν που αποκαλούν αυτοί Κνηφ πιστεύουν ότι είναι αγέννητος και αθάνατος.

22. Και καθώς λέγονται και δείχνονται πολλά τέτοια, όσοι νομίζουν ότι απαθανάτισαν έργα και παθήματα φοβερά και μεγάλα, που αποδίδονται σε βασιλιάδες και τυράννους λόγω της αρετής τους ή της δύναμης ή της αξιοσύνης τους που τους περιέβαλε με φήμη θεών κι έπειτα συμβιβάστηκαν με την τύχη τους, χρησιμοποιούν πανεύκολη απόδραση με το λόγο, και τα δυσφημιστικά από τους θεούς εύστοχα τα αποδίδουν στους ανθρώπους και έχουν αυτή την υποστήριξη απ’ όσα συντηρήθηκαν με την παράδοση. Για παράδειγμα, οι Αιγύπτιοι διηγούνται ότι

ο Ερμής γεννήθηκε ανάπηρος με κοντότερο τον ένα αγκώνα, ο Τυφώνας με ξανθοκόκκινη επιδερμίδα, κάτασπρος ο Ώρος και μελαψός ο Όσιρης, λες και από τη φύση τους γεννήθηκαν άνθρωποι. Ακόμη, ονομάζουν τον Όσιρη στρατηγό και τον Κάνωβο κυβερνήτη, του οποίου λένε ότι φερώνυμος είναι ο αστερισμός, και το πλοίο που οι Έλληνες ονομάζουν Αργώ 64 ήταν απομίμηση του πλοίου του Όσιρη, τιμητικά μεταβλημένο σε αστερισμό που να μην κινείται μακριά από τον Ωρίωνα και τον αστερισμό του Κυνός, από τους οποίους οι Αιγύπτιοι τον ένα ονομάζουν ιερό του Ώρου και τον άλλο της Ίσιδας. Φοβάμαι μήπως αυτό σημαίνει ότι ταράζουμε τις κατεστημένες απόψεις 65 και,

κατά το Σιμωνίδη, «πολεμάμε όχι μόνο κατά της απεραντοσύνης του χρόνου αλλά με πολλά ανθρώπινα έθνη» και γένη κάτοχα αυτής της οσιότητας που αποδίδεται στους θεούς, που δεν παρέλειψαν να μεταφέρουν από τον ουρανό στη γη τόσο σπουδαία ονόματα και (τέτοια) τιμή και πίστη σ’ όλους σχεδόν από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας τους

με το προτέρημα να απορεί (να αμφισβητεί) και να αναλύει, ανοίγοντας μεγάλες πόρτες στον άθεο Λέοντα που εξανθρωπίζει τα πάντα, προσφέροντας παράλληλα λαμπρή δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης στις απατηλές απόψεις του Ευήμερου 66 από τη Μεσσηνία που, συνθέτοντας ο ίδιος αντίγραφα της απίστευτης και ανύπαρκτης μυθολογίας, άπλωσε κάθε αθεΐα σ’ όλη την οικουμένη, μεταλλάσσοντας έξυπνα όλους τους λατρευόμενους θεούς σε ονόματα στρατηγών και ναυάρχων και βασιλιάδων, που τάχα υπήρξαν από πολύ παλιά και αναφέρονταν στον Πάγχοντα με χρυσά γράμματα, τους οποίους κανένας ούτε βάρβαρος ούτε Έλληνας αλλά μόνο ο Ευήμερος, όπως φαίνεται, αφού ταξίδεψε στους πουθενά στη γη γεννημένους και ανύπαρκτους Παγχώους και Τριφύλλους, τους συνάντησε.

Πράγματι, εξυμνούνται μεγάλα έργα της Σεμίραμης 67 στους Ασσυρίους και μεγάλα επίσης του Σέσωστρη στην Αίγυπτο. Οι Φρύγες πάλι μέχρι και πρόσφατα τα λαμπρά και αξιοθαύμαστα από τα έργα τους τα ονομάζουν Μάνικά λόγω του αρχέγονου βασιλιά τους Μάνη, που αναδείχτηκε γενναίος και ισχυρός κοντά τους, τον οποίο μερικοί αποκαλούν Μάνση. Ακόμη, ο Κύρος τους Πέρσες και ο Αλέξανδρος 68 τους Μακεδόνες σχεδόν τους έκαναν κυρίαρχους στα πέρατα του κόσμου. Διατηρούν ακόμη το όνομα και

τη μνήμη των γενναίων βασιλέων τους. «Και, αν κάποιοι παρασυρμένοι από αλαζονεία» 69, όπως σημειώνει ο Πλάτωνας, «από νεότητα και απερισκεψία φλογίζοντας την ψυχή τους με υπερηφάνεια», πήραν ονόματα θεών και (δέχτηκαν) αφιερωματικούς ναούς, η δόξα τους κράτησε λίγο, κι έπειτα πληρώνοντας τη ματαιοδοξία και την αλαζονεία, ανάμεικτη με ασέβεια και παρανομία, «πέταξαν σύντομα σαν καπνός και χάθηκαν» και τώρα σα μεταφερόμενοι δραπέτες, αφού αποσπάστηκαν από τα ιερά και τους βωμούς, δεν έχουν τίποτε άλλο παρά μνήματα και τάφους. Έτσι, ο γέρο-Αντίγονος 70, όταν κάποιος Ερμόδοτος τον αποκάλεσε γιο του Ήλιου και θεό στα ποιήματά του, είπε:

«Δε μου αναγνωρίζει τέτοια ο τροφοδότης – μου». Εύστοχα ακόμη ο γλύπτης Λύσιππος 71 κατηγόρησε το ζωγράφο Απελλή, γιατί ζωγραφίζοντας τη μορφή του Αλεξάνδρου έβαλε στο χέρι του κεραυνό· αυτός (τον παρέστησε) κρατώντας λόγχη, τη δόξα της οποίας κανείς χρόνος ποτέ δε θα την αφαιρέσει, γιατί είναι αληθινή και του αρμόζει.

25. Πολύ καλύτερα έκαναν αυτοί που θεωρούν ότι τα όσα αποδίδονται για τον Τυφώνα και τον Όσιρη και την Ίσιδα δεν προσιδιάζουν ούτε σε θεούς ούτε σε ανθρώπους αλλά σε σπουδαίους δαίμονες, για τους οποίους και ο Πλάτωνας και ο Πυθαγόρας και ο Ξενοκράτης και ο Χρύσιππος 72, ακολουθώντας παλαιότερους που ασχολήθηκαν με τη θεολογία, υποστηρίζουν ότι υπήρξαν ασφαλώς πολύ ανώτεροι από τους ανθρώπους και διέφεραν πολύ από μας ως προς τη δύναμη, και τη θεϊκή υπόσταση δεν την είχαν καθαρή

ούτε ανόθευτη αλλά συμμετέχουσα και στη φύση της ψυχής και στην αίσθηση του σώματος, με συν αντίληψη και ηδονής και πόνου και όλων των άλλων επακόλουθων παθών, που άλλους τους ταράζουν περισσότερο κι άλλους λιγότερο. Γιατί, όπως στους ανθρώπους, έτσι και στους δαίμονες υπάρχουν διαφορές ως προς την αρετή και την κακία. Έτσι, τα όσα θρυλούνται από τους Έλληνες για τους Γίγαντες και τους Τιτάνες και κάποιες εξωθεσμικές πράξεις του Κρόνου και συγκρούσεις του Πύθωνα με τον Απόλλωνα και εξορίες του Διόνυσου και περιπλανήσεις της Δήμητρας

δε διαφέρουν καθόλου από όσα αποδίδονται στον Όσιρη και τον Τυφώνα και στους άλλους και που όλοι γενικά τα ακούν να θρυλούνται. Κι όσα πάλι διασώζονται, απόκρυφα στις μυστικές τελετουργίες και απόρρητα στις τελετές και αθέατα για τους πολλούς, έχουν την ίδια αιτία. Μαθαίνουμε κι απ’ τον Όμηρο κάθε φορά να αποκαλεί άλλους εντελώς «θεόμορφους» και «ισόθεους» και «χωρίς να απέχουν από τους θεούς»

και να χρησιμοποιεί τη λέξη «δαίμονας» με κοινή σημασία και για τους καλούς και για τους κακούς:

«δαιμόνιε, έλα κοντά· γιατί φοβάσαι έτσι τους Αργείους;»

και πάλι

«αλλά όταν για τέταρτη φορά όρμησε ίδιος με δαίμονα»

και

«δαιμόνια, γιατί ο Πρίαμος και τα παιδιά του σου έκαναν τόσα πολλά κακά, για τα οποία έχεις εντελώς τρελαθεί επιθυμώντας να καταστρέφεις την πόλη με τα λαμπρά της τείχη;»,

γιατί οι δαίμονες έχουν μεικτή και απροσδιόριστη φύση και βούληση. Γι’ αυτό και ο Πλάτωνας χρεώνει στους Ολύμπιους θεούς τα δεξιά και τα περιττά, ενώ τα αντίθετά τους (τα αποδίδει) στους δαίμονες. Ο Ξενοκράτης πάλι τις αποφράδες μέρες και τις γιορτές, όσες συμπεριλαμβάνουν χτυπήματα ή θρήνους

ή νηστείες ή κακολογίες ή αισχρολογίες, θεωρεί ότι δεν προσφέρονται ούτε για τιμές προς τους θεούς ούτε για τους καλούς δαίμονες, αλλά ότι είναι στο σύμπαν φύσεις μεγάλες και ισχυρές, δύστροπες και σκυθρωπές, που χαίρονται μ’ αυτά και δε στρέφονται σε τίποτε άλλο χειρότερο, γιατί το έχουν πετύχει. Τους καλούς πάλι και αγαθούς (δαίμονες) ο Ησίοδος τους αποκαλεί «αγνούς δαίμονες» και «φύλακες των ανθρώπων», «δαίμονες που χαρίζουν πλούτη και που έχουν αυτό το βασιλικό χάρισμα». Ο Πλάτωνας επίσης αυτό το γένος (των δαιμόνων) το ονομάζει ερμηνευτικό και

υπηρετικό (μεσιτικό) ανάμεσα στους θεούς και ανθρώπους, που αναπέμπει εκεί προσευχές και δεήσεις των ανθρώπων, ενώ από εκεί μεταφέρει εδώ μαντείες και παροχές αγαθών 73. Ο Εμπεδοκλής υποστηρίζει ότι οι δαίμονες τιμωρούνται για όσα αμαρτήσουν και διαπράξουν εσφαλμένα, γιατί

«ουράνιο μένος τους πετά στη θάλασσα, κι η θάλασσα τους ξεβράζει στη στεριά, κι η στεριά στην ανατολή του ακούραστου ήλιου, κι αυτός τους ρίχνει στη δίνη του αέρα· κι ο ένας από τον άλλο τους δέχεται και όλοι τους μισούν»,

μέχρις ότου, αφού τιμωρηθούν και εξαγνιστούν, επαναποκτήσουν τη φυσική τους ουσία και αποστολή.

27. Συγγενικά μ’ αυτά και τα παρόμοια λένε ότι αποδίδονται και στον Τυφώνα, που από φθόνο και κακότητα διέπραξε πολλά κακά και, αφού συντάραξε όλα τα πράγματα, γέμισε με συμφορές όλη. μαζί τη στεριά και τη θάλασσα κι ύστερα τιμωρήθηκε. Η τιμωρός του, αδελφή του Όσιρη και γυναίκα του, αφού έσβησε και σταμάτησε τη μανία και τη λύσσα του Τυφώνα, δεν ξέχασε τους άθλους και τους αγώνες που είχε υποστεί και τις περιπλανήσεις και τα πολλά έργα σοφίας και πολλά ανδρείας με περικάλυμμα αμνηστίας και σιωπής αλλά, αφού τα συγχώνευσε με αγιότατες τελετές,

τις εικόνες και τις αποτυπώσεις και τις μιμήσεις των τότε παθημάτων της τις καθιέρωσε ως δίδαγμα ευσέβειας και ως παρηγοριά ανδρών και γυναικών, που δοκιμάζουν παρόμοιες συμφορές. Αυτή λοιπόν και ο Όσιρης λόγω της αρετής τους από καλοί δαίμονες έγιναν θεοί, όπως ύστερα ο Ηρακλής και ο Διόνυσος, και απολαμβάνουν τιμές ανάμεικτες θεών και δαιμόνων όχι περιστασιακά, παντού βέβαια, με μεγάλη ισχύ σε όσα γίνονται στον επάνω και στον κάτω κόσμο. Γιατί ο Σάραπης λένε ότι δεν είναι άλλος από τον Πλούτωνα και η Ίσιδα η Περσεφόνη, όπως έχει γράψει ο Αρχέμαχος από την Εύβοια

και ο Ηρακλείδης από τον Πόντο, που θεωρεί ότι το μαντείο στον Κάνωβο είναι του Πλούτωνα.

28. Ο Πτολεμαίος ο Σωτήρας είδε στο όνειρό του άγαλμα του Πλούτωνα στη Σινώπη, χωρίς να γνωρίζει ούτε να έχει δει ποτέ νωρίτερα τη μορφή του, που τον πρόσταζε να το μεταφέρει όσο το δυνατόν γρηγορότερα στην Αλεξάνδρεια. Καθώς αυτός το αγνοούσε και απορούσε πού να βρίσκεται και μιλούσε στους φίλους για το όνειρο, βρέθηκε ένας πολυταξιδεμένος άνθρωπος, ονόματι Σωσίβιος, που είπε ότι έχει δει στη Σινώπη ένα τεράστιο τέτοιο άγαλμα που ονειρεύτηκε ότι είδε ο βασιλιάς. Έστειλε λοιπόν το Σωτέλη και το Διόνυσο, οι οποίοι ύστερα από πολύ χρόνο και

κόπο το έφεραν, αφού το έκλεψαν,. όχι χωρίς θεϊκή συμπαράσταση. Και αφού το άγαλμα μεταφέρθηκε και το είδαν κι αφού αντάλλαξαν απόψεις οι γύρω από το μάντη Τιμόθεο και το Μανέθωνα το Σεβεννύτη και κατέληξαν ότι το άγαλμα είναι του Πλούτωνα, συμπεραίνοντάς το από τον Κέρβερο και το δράκοντα, πείθουν τον Πτολεμαίο ότι δεν ανήκει σε κανέναν άλλο παρά στο Σάραπη. Δε μεταφέρθηκε, βέβαια, από κει μ’ αυτό το όνομα αλλά, όταν τοποθετήθηκε στην Αλεξάνδρεια, πήρε ο Σάραπης το Αιγυπτιακό όνομα του Πλούτωνα. Και τα σχετικά με τον Ηράκλειτο, το φυσικό φιλόσοφο, που λέει ότι «ο Άδης και ο Διόνυσος είναι ο ίδιος θεός με τον οποίο εκστασιάζονται και μεθούν», στηρίζονται σ’ αυτή ακριβώς τη δοξασία. Γιατί, αυτοί που αξιώνουν να ονομάζεται Άδης το σώμα της ψυχής που μοιάζει να είναι παραζαλισμένη και

μεθυσμένη μέσα σ’ αυτό, μιλούν αλληγορικά με αστοχία. Θα ήταν καλύτερα να ταυτίζουν τον Όσιρη με το Διόνυσο 74 και με τον Όσιρη το Σάραπη, που πήρε αυτή την ονομασία όταν άλλαξε φύση. Γι’ αυτό ο Σάραπης είναι κοινός σε όλους, όπως τό γνωρίζουν όσοι είναι μυημένοι στα μυστήρια του.

29. Δεν αξίζει, πάλι, να δίδει κανείς σημασία στα κείμενα της Φρυγίας, στα οποία καταγράφεται απερίσκεπτα ότι από τον Ηρακλή γεννήθηκε μια κόρη και από την Ίσιδα και τον Ηρακλή ο Τυφώνας, κι ούτε πρέπει να ληφθεί στα σοβαρά αυτό που αναφέρει ο Φύλαρχος 75, ότι δηλαδή πρώτος οδήγησε στην Αίγυπτο από την Ινδία ο Ηρακλής δυο βόδια, από τα οποία

το ένα ονομαζόταν Άπης και το άλλο Όσιρης. Σάραπης είναι το όνομα του θεού που τακτοποιεί το σύμπαν, (παραγόμενο) από το ρήμα «σαίρω» 76 που μερικοί το μεταφράζουν «καλλύνω» ή «διακοσμώ». Ανυπόστατα λοιπόν είναι αυτά εκείνων που υποστηρίζουν ότι ο Σάραπης δεν είναι θεός αλλά έτσι ονομάζεται η σορός του Άπη και ότι κάποιες χάλκινες πύλες της λησμονιάς και του θρήνου, που ονομάζονται έτσι στη Μέμφιδα, ανοίγουν με δυνατό και σκληρό θόρυβο, όταν θάψουν τον Άπη. Γι’ αυτό, όταν ακούμε ήχο από οποιοδήποτε χάλκινο αντικείμενο, μας πιάνει ταραχή. Πιο λογικά μιλούν αυτοί που υποστηρίζουν ότι η «κίνηση» του σύμπαντος παράγεται από το «σεύεσθαι» και το «σοΰσθαι». Οι πολλοί ιερείς υποστηρίζουν ότι τα ονόματα του Όσιρη και του Άπη συναιρέθηκαν σε ένα, εξηγώντας και διδάσκοντας ότι

πρέπει να θεωρούμε τον Άπη σχηματοποιημένη όμορφα εικόνα της ψυχής του Όσιρη. Εγώ νομίζω, αν το όνομα του Σάραπη είναι Αιγυπτιακό, ότι αυτό σημαίνει ευφροσύνη και χαρά, συμπεραίνοντάς το από το ότι οι Αιγύπτιοι τη γιορτή «Χαρμόσυνα» την ονομάζουν «Σαίρε» (= Χαίρε). Γιατί, κι ο Πλάτωνας λέει ότι έχει πάρει το όνομά του ο Άδης ως γιος της Αιδούς και φιλικός θεός για όσους βρίσκονται κοντά του. Και για τους Αιγυπτίους και άλλα πολλά ονόματα έχουν την εξήγησή τους, και τον τόπο κάτω από την επιφάνεια της γης, όπου πιστεύουν ότι μεταβαίνουν οι ψυχές μετά θάνατον, τον ονομάζουν Αμένθη, με σημασία του ονόματος ότι

«παίρνει και δίνει». Αν κι αυτό είναι ένα από τα ονόματα που έλκουν την αρχή τους και μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα, θα το εξετάσουμε παρακάτω. Τώρα ας εξηγήσουμε τα υπόλοιπα σχετικά με το προκείμενο.

30. Ο Όσιρης λοιπόν και η Ίσιδα από αγαθοί δαίμονες μεταλλάχτηκαν σε θεούς. Τη σκοτεινή όμως και συντετριμμένη δύναμη του Τυφώνα, που ακόμη ψυχορραγεί και σφαδάζει, την παρηγορούν με κάποιες 77 θυσίες και προσπαθούν να την καταπραΰνουν, και μερικές φορές πάλι την ταπεινώνουν και την καθυβρίζουν σε κάποιες γιορτές, προπηλακίζοντας μάλιστα τους ξανθοκόκκινους ανθρώπους και ρίχνοντας σε γκρεμό ένα γαϊδούρι, όπως οι Κόπτες, γιατί ο Τυφώνας ήταν ξανθοκόκκινος και

με γαϊδουρίσιο χρώμα δέρματος. Οι Βουσιρίτες και οι Λυκοπολίτες δε χρησιμοποιούν ποτέ σάλπιγγες, γιατί ηχούν όμοια με φωνή γαϊδάρου. Γενικά θεωρούν ότι ο γάιδαρος δεν είναι αγνό αλλά δαιμονικό ζώο, λόγω της ομοιότητάς του με εκείνον και, όταν πλάθουν πίτες στις θυσίες τούς μήνες Παϋνί και Φαωφί, σχηματίζουν και μια μορφή δεμένου γαϊδάρου.

Στη θυσία υπέρ του Ήλιου πάλι στους πιστούς του θεού παραγγέλλουν να μη φορούν χρυσά κοσμήματα και να μη παραθέτουν τροφή στα γαϊδούρια. Αλλά ακόμη και οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι φαίνονται ότι θεωρούν τον Τυφώνα 78 δαιμονική δύναμη. Γιατί, λένε ότι ο Τυφώνας γεννήθηκε σε μέτρο άρτιο πεντηκοστό έκτο. Κι ακόμη, ότι η έννοια του τριγώνου ανήκει στον Άδη, το Διόνυσο και τον Άρη, και το τετράγωνο στη Ρέα και την Αφροδίτη και τη Δήμητρα και την Εστία και την Ήρα* και το δωδεκάγωνο ανήκει στο Δία και το πενηνταεξάγωνο ανήκει στον Τυφώνα, όπως έχει αφηγηθεί ο Εύδοξος. Επειδή οι Αιγύπτιοι πιστεύουν ότι ο Τυφώνας γεννήθηκε ξανθοκόκκινος,

θυσιάζουν προς τιμή του βόδια με ξανθοκόκκινο χρώμα, εξετάζοντάς τα με τέτοια ακρίβεια ώστε, αν τυχόν έχουν έστω και μια τρίχα μαύρη ή άσπρη, να τα θεωρούν ακατάλληλα για θυσία. Γιατί, κατάλληλο για θυσία ζώο δεν είναι αυτό που είναι αγαπητό στους θεούς, αλλά αντίθετα όσα έχουν συγκεντρώσει ψυχές ασεβών και αδίκων ανθρώπων που μετενσαρκώνονται σε άλλα σώματα. Γι’ αυτό, από τα παλιά τα χρόνια το κεφάλι του σφάγιου, αφού το καταριόνταν και το έκοβαν, το έριχναν στο ποτάμι, ενώ τώρα το πουλούν στους ξένους. Το βόδι που προοριζόταν για θυσία το «μάρκαραν» οι λεγόμενοι σφραγιστές από τους ιερείς με σφραγίδα που, όπως γράφει ο Κάστορας,

είχε ανάγλυφη παράσταση με άνθρωπο που καθόταν στα γόνατα με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα και με το σπαθί της σφαγής πλάι του. Πιστεύουν ότι και ο γάιδαρος, όπως προ ειπώθηκε, αντιμετωπίζεται παρόμοια λόγω της ανοησίας του και της «γαϊδουριάς» του και όχι λόγω του χρώματός του. Γι’ αυτό, μισώντας από όλους τους Πέρσες βασιλείς τον Ώχο περισσότερο ως ασεβή και μιαρό, τον ονόμασαν γάιδαρο. Και εκείνος, αφού είπε «αυτός ο γάιδαρος θα φάει το βόδι σας», θυσίασε τον Άπη, όπως έχει γράψει ο Δείνωνας. Και όσοι λένε ότι ο Τυφώνας πάνω σε γάιδαρο έφυγε από τη μάχη επί εφτά μέρες και, αφού σώθηκε, γέννησε δυο παιδιά, τον Ιεροσόλυμο και τον Ιουδαίο,

από αυτό ολοφάνερα συσχετίζουν τους Ιουδαίους με το μύθο αυτό.

32. Αυτά λοιπόν αυτές τις πληροφορίες μας δίδουν. Από άλλη σκοπιά τώρα ας εξετάσουμε αρχικά τους πιο απλοϊκούς από όσους φρονούν ότι λένε κάτι φιλοσοφικότερο. Αυτοί είναι όσοι υποστηρίζουν, όπως οι Έλληνες μιλούν αλληγορικά για το χρόνο ως Κρόνο, για τον αέρα ως Ήρα, για τη μεταβολή του αέρα σε φωτιά ως Ήφαιστο, έτσι και στους Αιγύπτιους Όσιρης είναι ο Νείλος που συνουσιάζεται με την Ίσιδα, τη γη δηλαδή, και Τυφώνας είναι η θάλασσα, μέσα στην οποία χύνεται ο Νείλος και αφανίζεται και διασπάται και απορροφώντας τον η γη και δεχόμενη μέρος αυτού γονιμοποιείται από αυτόν. Και ψάλλεται ιερός θρήνος από την εποχή του Κρόνου και θρηνεί αυτόν που

γεννιέται στα αριστερά μέρη και καταστρέφεται στα δεξιά. Οι Αιγύπτιοι πιστεύουν ότι η Ανατολή είναι το πρόσωπο του κόσμου, Βορράς είναι τα δεξιά και Νότος είναι τα αριστερά. Ξεκινώντας από τα νότια ο Νείλος και καταβροχθιζόμενος στα βόρειοί από τη θάλασσα εύλογα υποστηρίζεται ότι έχει τη γέννησή του στα αριστερά και τη φθορά του στα δεξιά. Γι’ αυτό οι ιερείς θεωρούν καταραμένη τη θάλασσα και το αλάτι το θεωρούν αφρό του Τυφώνα και μια από τις απαγορεύσεις τους είναι να μη βάζουν αλάτι πάνω

στο τραπέζι. Και δεν αναγορεύουν κυβερνήτες (τους θαλασσινούς), γιατί χρησιμοποιούν τη θάλασσα και ζουν από τη θάλασσα. Για τον ίδιο λόγο όχι λιγότερο αποφεύγουν το ψάρι και καταγράφουν ότι μισούν το ψάρι. Στη Σάιδα, στα προπύλαια του ναού της Αθηνάς, υπήρχε ανάγλυφη παράσταση με ένα βρέφος 79, ένα γέρο, ένα γεράκι μετά, ύστερα ένα ψάρι και πίσω από όλα ένας ιπποπόταμος και δήλωνε συμβολικά «εσείς που γεννιέσθε και πεθαίνετε, ο θεός μισεί την αναίδεια». Το βρέφος είναι σύμβολο δημιουργίας κι ο γέρος σύμβολο θανάτου. Με γεράκι συμβολίζουν το θεό και με ψάρι το μίσος – όπως προ ειπώθηκε λόγω της θάλασσας- και

με ιπποπόταμο συμβολίζουν την αναίδεια. Γιατί, λέγεται ότι σκότωσε τον πατέρα του και βίασε τη μητέρα του. Θα μπορούσε να κατανοηθεί και αυτό που λέγεται από τους Πυθαγόρειους, καθώς η θάλασσα είναι το δάκρυ του Κρόνου, ότι δηλαδή υπονοεί τη μη καθαρότητά της και τη μοναδικότητα της φύσης της.

33. Αυτά ας κοινολογούνται και στους έξω (τους πολλούς), γιατί είναι γνωστά σε όλους. Οι σοφότεροι από τους ιερείς 80 δεν αποκαλούν μόνο το Νείλο Όσιρη ούτε Τυφώνα τη θάλασσα, αλλά Όσιρη γενικά ολόκληρο το υγρό στοιχείο και τη δύναμη, γιατί τον θεωρούν αιτία γένεσης και ουσία σπέρματος, και Τυφώνα καθετί το στεγνό και ξανθοκόκκινο και

γενικά ξερό και αντίθετο με το υγρό στοιχείο. Και επειδή τον νομίζουν ότι είναι ξανθοκόκκινος στο σώμα και κατακίτρινος, δεν τον συναντούν με ευχαρίστηση ούτε συναναστρέφονται ευχάριστα με τους ανθρώπους που έχουν τέτοιο χρώμα. Λένε ακόμη ότι ο Όσιρης γεννήθηκε μαυριδερός, γιατί το νερό, όταν ανακατεύεται με χώμα και ρούχα και νέφη, τα μαυρίζει και η υγρασία που υπάρχει στους νέους κάνει μαύρες τις τρίχες τους, ενώ τα άσπρα μαλλιά εμφανίζονται στη γεροντική ηλικία ως κιτρίνισμα λόγω ξηρότητας. Το ίδιο, η άνοιξη είναι θαλερή και γόνιμη και ευχάριστη, ενώ το φθινόπωρο από έλλειψη υγρασίας είναι εχθρικό στα φυτά και νοσηρό για τα ζώα. Το βόδι, πάλι, που διατρέφεται στην Ηλιούπολη, το οποίο ονομάζουν Μνεύη και

(το θεωρούν) ιερό ζώο του Όσιρη και μερικοί το νομίζουν πατέρα του Άπη, είναι μαύρο και τιμάται δεύτερο στη σειρά μετά τον Άπη. Και την Αίγυπτο, με κατεξοχήν μαυρόχρωμο έδαφος σαν το μαυράδι του ματιού, την ονομάζουν Χημία και την παρομοιάζουν με καρδιά. Γιατί είναι θερμή και υγρή και στα νότια μέρη του κόσμου, όπως η καρδιά στην αριστερή πλευρά του ανθρώπου, κατεξοχήν έχει εγκλεισθεί και έχει επεκταθεί. Λένε ακόμη ότι ο Ήλιος και η Σελήνη κάνουν τον κύκλο τους όχι με άρματα αλλά με πλοία ως οχήματα, υποδηλώνοντας τη δημιουργία και την ανατροφή τους από

το υγρό στοιχείο. Πιστεύουν ακόμη ότι ο Όμηρος, όπως ο Θαλής 81 που το έμαθε από τους Αιγύπτιους, θεωρεί το νερό αρχή και γενεσιουργό αιτία των πάντων. Γιατί, Όσιρης είναι ο Ωκεανός και Ίσιδα η Τηθύς, γιατί φροντίζει ως παραμάνα και μεγαλώνει τα πάντα. Ακόμη, οι Έλληνες την (απλή) εκσπερμάτιση την ονομάζουν απουσία ενώ τη μείξη (με γυναίκα) συνουσία και τη λέξη «υιός» την παράγουν από το «ύδωρ» και το (απαρέμφατο) «ύσαι» και τον Διόνυσο τον αποκαλούν «υην» ως κυρίαρχο στην υγρή φύση, που δεν είναι άλλος από τον Όσιρη. Γιατί, ο Ελλάνικος φαίνεται να έχει ακούσει από τους ιερείς ότι τον Όσιρη τον έλεγαν Ύσιρη. Έτσι φαίνεται να αποκαλεί το θεό, εύλογα βέβαια λόγω της φύσης και της δημιουργίας του.

35. Ότι ο Όσιρης είναι ο ίδιος με το Διόνυσο 82,

σε ποιον ταιριάζει περισσότερο να το γνωρίζει παρά σε σένα, Κλέα, που είσαι η αρχαιότερη από τις Θυάδες στους Δελφούς και αφοσιωμένη στα Οσιριακά μυστήρια από πατέρα και μητέρα; Κι αν για τα άλλα πρέπει να καταθέσουμε μαρτυρίες, ας αφήσουμε κατά μέρος τα απόρρητα, όσα όμως φανερά τελούν οι ιερείς θάβοντας τον Άπη όταν μεταφέρουν πάνω σε σχεδία το σώμα του, καθόλου δεν απέχουν από τις βακχικές τελετές 83. Γιατί, και δερμάτινες προσωπίδες φορούν και κρατούν θύρσους και βγάζουν κραυγές και (κάνουν) κινήσεις, όπως αυτοί που εκστασιάζονται στις οργιαστικές τελετές του Διονύσου. Γι’ αυτό και πολλοί από τους Έλληνες κάνουν αγάλματα προς τιμή του Διονύσου όμοια με ταύρο. Μάλιστα οι γυναίκες των Ηλείων προσευχόμενες παρακαλούν «με πόδι βοδινό

να έρθει ο θεός» σ’ αυτές.
Στους Αργείους ο Διόνυσος ονομάζεται βουγενής. Και τον παρακαλούν με σάλπιγγες να επιστρέφει από το νερό (από θαλάσσιο δρόμο) ρίχνοντας σε άβυσσο ένα αρνί για χάρη τού «κλειδοκράτορα» των Πυλών (του Άδη). Τις σάλπιγγες τις έχουν κρυμμένες σε θύρσους, όπως έχει πει και ο Σωκράτης στα σχετικά με τα όσια. Συμφωνούν και τα Τιτανικά και τα Νυκτέλια με τα αποδιδόμενα στον Όσιρη κατασπαράγματα και τις αναμνήσεις του και τις αναστάσεις του.

Παρόμοια πάλι και τα σχετικά με τις ταφές. Πράγματι, όπως προαναφέρθηκε, οι Αιγύπτιοι δείχνουν σε πολλά μέρη τάφους του Όσιρη και οι κάτοικοι των Δελφών πιστεύουν ότι τα λείψανα του Διονύσου είναι θαμμένα κοντά τους, στο μαντείο, και οι μυημένοι θυσιάζουν θυσία απόρρητη στο ιερό του Απόλλωνα, όταν οι Θυάδες ξυπνούν το Λικνίτη. Για το ότι οι Έλληνες θεωρούν το Διόνυσο κυρίαρχο όχι μόνο του κρασιού αλλά κάθε υγρού στοιχείου, είναι αρκετό να αναφερθεί ως μάρτυρας ο Πίνδαρος, που λέει:

«ο πολυάγαθος Διόνυσος μακάρι να αυξάνει 84 την παραγωγή των δέντρων στην αχνοφεγγιά του καλοκαιριού».

Γι’ αυτό, στους πιστούς του Όσιρη απαγορεύεται να κόβουν ήμερο δέντρο και να φράζουν πηγή νερού.

36. Και δεν αποκαλούν μόνο το Νείλο, αλλά γενικά κάθε υγρή ροή Όσιρη, και πάντα προηγείται στις τελετές μια στάμνα προς τιμή του θεού. Το βασιλιά και το νότιο κλίμα του κόσμου το παριστάνουν με φύλλο συκιάς και το φύλλο συμβολίζει τον ποτισμό και την κύηση των πάντων και φαίνεται να μοιάζει στη φύση του με γεννητικό μόριο. Όταν γιορτάζουν τα Παμύλια, όπως προαναφέρθηκε, που είναι φαλλική γιορτή, κάνουν άγαλμα και το περιφέρουν, που το πέος είναι τριπλάσιο 85· η αρχή είναι ο θεός και κάθε αρχή πολλαπλασιάζει με τη γονιμότητα καθετί που γεννιέται από αυτή. Αυτό πολλές φορές συνηθίσαμε να το επαναλαμβάνουμε τρεις φορές, όπως «τρισμακάριστους» και

«δεσμοί τρεις φορές τόσοι άπειροι», αν βέβαια, μα το Δία, δεν τονίζεται καθαρά από τους παλιούς η έννοια του τριπλάσιου (η τριάδα). Γιατί, η υγρή φύση, που είναι η αρχή και η γένεση όλων όσων παράγονται από αυτή, δημιούργησε τα τρία πρώτα στοιχεία, τη γη δηλαδή, τον αέρα και τη φωτιά. Γιατί, και η προσθήκη στο μύθο, ότι δηλαδή ο Τυφώνας έριξε το γεννητικό μόριο του Όσιρη στο ποτάμι και η Ίσιδα δεν το βρήκε αλλά, αφού κατασκεύασε και τοποθέτησε παρόμοιο άγαλμα, καθιέρωσε να το τιμούν και να προβαίνουν σε «φαλλοφορία», εδώ προχωράει διαφωτίζοντας ότι η γονιμότητα και το σπέρμα του θεού είχε ως πρώτη ύλη την υγρότητα και μέσω της υγρότητας

εμφυτεύτηκε η δυνατότητα σ’ όσους από τη φύση τους μετέχουν στη δημιουργία. Υπάρχει και άλλη παράδοση των Αιγυπτίων, ότι ο αδελφός του Ήλιου Άποπης πολεμούσε εναντίον του Δία και (ότι) τον Όσιρη που συμμάχησε μαζί του και σκότωσαν μαζί τον εχθρό τον υιοθέτησε ως παιδί του και τον ονόμασε Διόνυσο. Η μυθολογία αυτής της παράδοσης στοχεύει να αποδείξει τη φύση της αλήθειας. Οι Αιγύπτιοι δηλαδή ονομάζουν Δία το πνεύμα, εχθρός του οποίου είναι καθετί στεγνό και ξανθοκόκκινο· αυτό βέβαια δεν είναι ο ήλιος αλλά έχει κάποια συγγένεια με τον ήλιο· η υγρότητα πάλι, που απαλείφει την υπερβολή της ξηρότητας, αυξάνει και δυναμώνει τις αναθυμιάσεις, απ’ τις οποίες τρέφεται και θάλλει τό πνεύμα.

37. Ακόμη και ο κισσός, που οι Έλληνες τον θεωρούν ιερό φυτό του Διόνυσου, λέγεται ότι ονομάζεται από τους Αιγύπτιους «χενόσιρης» και το όνομα δηλώνει, όπως λένε, φυτό του Όσιρη. Ο Αρίστωνας, που ασχολήθηκε με την εξιστόρηση της αποικιοκρατίας των Αθηναίων, έπεσε σε κάποια επιστολή του Αλέξαρχου, στην οποία αναφέρεται ότι ο Διόνυσος είναι για τους Αιγυπτίους γιος του Δία και της Ίσιδας και δε λέγεται Όσιρης αλλά Αρσαφής κι ότι γράφεται στο πρώτο του γράμμα με άλφα και σημαίνει η λέξη ανδρεία. Το δηλώνει και ο Ερμαίος στην πρώτη του περιγραφή

γιορτής για τους Αιγυπτίους. Το όνομα του Όσιρη γράφει ότι σημαίνει βρόχινος. Αφήνω τον Μνασέα 86 που προσθέτει στον ‘Έπαφο τα ονόματα του Διόνυσου και του Όσιρη και του Σάραπη, αφήνω και τον Αντικλείδη 87 που αναφέρει ότι η Ίσιδα, θυγατέρα του Προμηθέα, συγκατοικεί με το Διόνυσο· εξάλλου, οι ομοιότητες που αναφέρθηκαν σχετικά με τις γιορτές και τις θυσίες είναι πιο αξιόπιστες από τους μάρτυρες.

38. Από τα άστρα 88 το Σείριο τον θεωρούν ιερό αστέρι της Ίσιδας,

γιατί φέρνει βροχή, και τιμούν και το Λέοντα και τις πόρτες των ιερών τις κοσμούν με αγάλματα λιονταριών, που έχουν ανοιχτό το στόμα γιατί τότε πλημμυρίζει ο Νείλος, καθώς

«ο ήλιος αρχικά συναντά το Λέοντα»;

και όπως θεωρούν το Νείλο ως ρέοντα Όσιρη, έτσι θεωρούν και αναφέρουν τη γη ως σώμα της Ίσιδας, όχι βέβαια όλη, αλλά αυτή που διαρρέει ο Νείλος αφήνοντας πάνω της το σπέρμα του και γονιμοποιώ- ντας την. Από αυτή τη μείξη γεννούν τον Ώρο 89. Και είναι ο Ώρος η κατάλληλη ώρα και σύσταση του αέρα που σώζει και τρέφει τα πάντα, που πιστεύουν ότι ανατράφηκε από τη Λητώ στα έλη γύρω από το Βούτο· γιατί, η νερουλή και υγρή γη αναπέμπει τους υδρατμούς που σβήνουν και εξαφανίζουν την ξηρασία και

τον καύσωνα. Νέφθυ ονομάζουν τα τελευταία μέρη της γης που συνορεύουν και αγγίζουν τη θάλασσα. Γι’ αυτό, ονομάζουν τη Νέφθυ και Τελευτή και αναφέρουν ότι είναι σύζυγος του Τυφώνα. Όταν φουσκωμένος και πλημμυρισμένος ο Νείλος πλησιάσει τα απόμακρα μέρη στην παραλία, αυτό το ονομάζουν ένωση (συνουσία) του Όσιρη με τη Νέφθυ, που αποδεικνύεται από τη βλάστηση των φυτών. Ένα από αυτά είναι το μελίλωτο (φυτό), από το οποίο ο μύθος λέει ότι ο Τυφώνας πληροφορήθηκε τη μοιχεία, καθώς χύθηκε και έμεινε εκεί. Επομένως, η Ίσιδα γέννησε νόμιμα τον Ώρο,

ενώ η Νέφθυ νόθο τον Άνουβη 90. Όμως, στην ιστορία της διαδοχής των βασιλέων αναφέρουν ότι η Νέφθυ, παντρεμένη πρώτα με τον Τυφώνα, ήταν στείρα. Κι αν αυτό δεν το αποδίδουν στη γυναίκα αλλά στη θεά, υπαινίσσονται το εντελώς άγονο και άκαρπο της γης λόγω της στερεότητάς της.

39. Η επικράτηση και η τυραννία του Τυφώνα ήταν η δύναμη της ξηρασίας που κυριαρχούσε και έλεγχε το υγρό στοιχείο που γεννούσε και φούσκωνε το Νείλο, ενώ η συνεργός του βασίλισσα της Αιθιοπίας υποδηλώνει τους νοτιάδες από την Αιθιοπία. Γιατί, όταν αυτοί οι άνεμοι επικρατήσουν έναντι των «ετησίων» που μεταφέρουν τα νέφη προς την Αιθιοπία και εμποδίσουν να πέσουν οι βροχές

που πλημμυρίζουν το Νείλο, κυρίαρχος ο Τυφώνας κατακαίει τα πάντα και, νικητής ολοκληρωτικά επί του Νείλου, τον κάνει να χύνεται στη θάλασσα συμμαζεμένος στην κοίτη του από αδυναμία και ρέοντας άδειος και ταπεινωμένος. Γιατί, η λεγόμενη φυλάκιση του Όσιρη στη σορό του φαίνεται να μην υποδηλώνει τίποτε άλλο παρά την έλλειψη του νερού και την εξαφάνισή του. Γι’ αυτό πιστεύουν ότι το μήνα Αθύρ εξαφανίστηκε ο Όσιρης, όταν, καθώς λείπουν εντελώς οι «ετήσιες», ο Νείλος κατακάθεται και η γη απογυμνώνεται και, καθώς επιμηκύνεται η νύχτα, μεγαλώνει το σκοτάδι, ενώ η δύναμη του φωτός μαραίνεται και συγκρατείται, και οι ιερείς τελούν διάφορες σκοτεινές τελετές και

δείχνουν άγαλμα βοδιού επίχρυσο τυλιγμένο με μαύρο ύφασμα για να πενθήσουν τη θεά -γιατί το βόδι το θεωρούν εικόνα της Ίσιδας και της γης- επί τέσσερις συνεχείς ημέρες μετά τη δέκατη έβδομη. Γιατί, πενθούνται τέσσερα πράγματα. Πρώτα ο Νείλος που μειώνεται και περιορίζεται, δεύτερον οι βόρειοι άνεμοι που γενικά εξαφανίζονται καθώς επικρατούν οι νότιοι, τρίτον το ότι η ημέρα γίνεται μικρότερη από τη νύχτα, και πάνω απ’ όλα η απογύμνωση της γης με την αποψίλωσή της καθώς τα φυτά ρίχνουν τα φύλλα τους. Τη δέκατη ένατη μέρα, κατά τη διάρκεια της νύχτας

κατεβαίνουν στη θάλασσα, και οι στολιστές και οι ιερείς βγάζουν έξω την ιερή κιβωτό που έχει μέσα ένα χρυσό κουτί, μέσα στο οποίο ρίχνουν πόσιμο νερό και όλοι οι παρόντες βγάζουν κραυγές διότι τάχα βρέθηκε ο Όσιρης. Ύστερα ανακατεύουν γόνιμο χώμα με νερό και προσθέτοντας τα πιο πολυτελή αρώματα και θυμιάματα φιλοτεχνούν ένα σεληνοειδές αγαλμάτιο και το στολίζουν και το διακοσμούν κι αυτό, γιατί θεωρούν αυτούς τους θεούς ουσία του χώματος και του νερού.

40. Όταν λοιπόν η Ίσιδα ξαναπαίρνει τον Όσιρη και

μεγαλώνει τον Ώρο με αναθυμιάσεις και ομίχλη και- σύννεφα δυναμωμένο, ο Τυφώνας νικιέται αλλά δεν καταστρέφεται τελείως. Γιατί, η θεά που κυριαρχεί στη γη δεν επιτρέπει να καταστραφεί εντελώς η φύση που αντιπαλεύει την υγρασία, αλλά τη μειώνει και την περιορίζει, γιατί επιθυμεί να παραμείνει η μείξη. Γιατί, θα ήταν αδύνατο να υπάρχει τέλειος κόσμος, αν λείψει και εξαφανισθεί το ξανθοκόκκινο 91. Κι αν αυτά δε λέγονται αφύσικα, αυτό το επιχείρημα δε θα μπορούσε κανείς να το απορρίψει, ότι δηλαδή αρχικά ο Τυφώνας επικρατούσε στο μερίδιο του Όσιρη. Γιατί η Αίγυπτος ήταν θάλασσα 92. Γιατί, πολλά μέρη μέχρι και σήμερα ανακαλύπτονται να έχουν κοχύλια στα λατομεία και στα βουνά. Και όλες

οι πηγές και όλα τα πηγάδια, απ’ τα πολλά που υπάρχουν, έχουν υφάλμυρο και στυφό νερό, γιατί είχε απομείνει από το θαλασσινό νερό που είχε τρέξει εδώ. Ο Ώρος πάλι με το πέρασμα του χρόνου νίκησε τον Τυφώνα, με άλλα λόγια δηλαδή σε μια κατάλληλη εποχή για βροχές ο Νείλος απώθησε τη θάλασσα και έφερε στην επιφάνεια τη στεριά και τη συμπλήρωσε με τις προσχώσεις. Αυτό το επιβεβαιώνουν τα μάτια μας. Γιατί, βλέπουμε ακόμη και σήμερα να κουβαλά ο ποταμός καινούρια λάσπη και να αυξάνει τη στεριά με υποχώρηση λίγο λίγο του πελάγους και τη θάλασσα να περιορίζεται καθώς ο πυθμένας της ανυψώνεται λόγω των προσχώσεων. Το νησί Φάρος 93, που ο Όμηρος γνώριζε ότι απείχε από τη στεριά της Αιγύπτου δρόμο μιας μέρας, σήμερα είναι τμήμα αυτής,

όχι γιατί πλησίασε ή υπερυψώθηκε, αλλά γιατί περιορίστηκε η θάλασσα καθώς ο ποταμός αναπλάθει και μεγαλώνει τη στεριά.
Αλλά αυτά μοιάζουν με τις θεολογικές αντιλήψεις των Στωικών 94. Γιατί, εκείνοι το πνεύμα που γονιμοποιεί και τρέφει λένε πως είναι ο Διόνυσος, αυτό που χτυπά και διαιρεί είναι ο Ηρακλής, το πνεύμα που δέχεται είναι ο Άμμωνας, το πνεύμα που περνά μέσα από τη γη και τους καρπούς είναι η Δήμητρα και η Κόρη και το πνεύμα που κυριαρχεί στη θάλασσα είναι ο Ποσειδώνας. Και όσοι συνδυάζουν τις φυσικές αυτές ερμηνείες με μερικές από τις γνώσεις της αστρονομίας πιστεύουν ότι ο Τυφώνας εκφράζει τον ηλιακό κόσμο και ο Όσιρης τον κόσμο της σελήνης. Γιατί η σελήνη, καθώς έχει

το φως γόνιμο και υγροποιό, είναι ευνοϊκή προς τις γεννήσεις των ζώων και τη βλάστηση των φυτών. Αντίθετα ο ήλιος με την ανυπόφορη και υπερβολική ζέστη (πιστεύουν ότι) ζεματίζει και κατακαίει όλα όσα φυτρώνουν και βλασταίνουν και γενικά μεγάλο μέρος της γης από τον καύσωνα το καθιστά ακατοίκητο και επικρατεί σε πολλά μέρη έναντι της σελήνης. Γι’ αυτό οι Αιγύπτιοι αποκαλούν ανέκαθεν τον Τυφώνα Σηθ, που σημαίνει καθετί που καταδυναστεύει και ασκεί βία. Ακόμη, η παράδοση (των Αιγυπτίων) αναφέρει ότι ο Ηρακλής εγκατεστημένος στον ήλιο περιπολεί μαζί του, ενώ μαζί με τη σελήνη περιπολεί ο Ερμής. Γιατί τα σχετικά με τη σελήνη μοιάζουν με έργα Λόγου και

μεγάλης σοφίας, ενώ τα σχετικά με τον ήλιο (μοιάζουν) με χτυπήματα που επιφέρονται από τη βία και τη δύναμη. Οι Στωικοί φιλόσοφοι πάλι υποστηρίζουν ότι ο ήλιος ανάβει και τρέφεται από τη θάλασσα, ενώ στη σελήνη αναπέμπουν γλυκιά και μαλακή αναθυμίαση τα νερά των πηγών και. των λιμνών.

42. Τη δέκατη έβδομη μέρα (του μήνα) οι Αιγύπτιοι πιστεύουν ότι πέθανε ο Όσιρης, καθώς φανερά η πανσέληνος μειώνεται. Γι’ αυτό αυτή την ημέρα οι Πυθαγόρειοι την ονομάζουν «αντίφραξη» 95 και γενικά αυτό τον αριθμό τον θεωρούν ανόσιο. Γιατί όντας το δεκαεπτά ανάμεσα στο τετράγωνο του (τέσσερα) δεκαέξι και του δεκαοκτώ,

σε αριθμούς τους οποίους μόνο συμβαίνει να έχουν τις περιμέτρους τους ίσες με τα εμβαδά που περιέχονται απ’ αυτούς, τους φράζει και τους διαχωρίζει και τους διαιρεί μεταξύ τους, καθώς τέμνεται κατά τον όγδοο λόγο σε άνισα διαστήματα. Άλλοι, πάλι, λένε ότι ο Όσιρης έζησε ή βασίλεψε


είκοσι οχτώ χρόνια 96. Γιατί, τόσα είναι τα φώτα της σελήνης και σε τόσες μέρες συμπληρώνει τον κύκλο της. Και, κόβοντας ξύλο στις λεγάμενες ταφές του Όσιρη, κατασκευάζουν λάρνακα σε σχήμα ημισέληνο, γιατί η σελήνη σε σχήμα μηνοειδές κρύβεται όταν πλησιάζει τον ήλιο. Με το διαμελισμό μάλιστα του Όσιρη σε δεκατέσσερα μέρη υποδηλώνουν τις δεκατέσσερις μέρες κατά τις οποίες το άστρο φθίνει μετά την πανσέληνο μέχρι τη νέα σελήνη. Και την ημέρα που ξεφεύγει την αυγή και προλαβαίνει το φως του ήλιου την ονομάζουν «ατελές αγαθό». Γιατί, ο Όσιρης είναι αγαθοεργός και η λέξη σημαίνει πολλά, κατεξοχήν όμως αυτό, που λένε δύναμη ενεργητική και στη υπηρεσία του αγαθού.

Για το άλλο όνομα του θεού, το Όμφης, ο Ερμαίος υποστηρίζει ότι μεταφράζεται «Ευεργέτης».

43. Πιστεύουν ακόμη ότι με το φως της σελήνης είχε κάποια σχέση η (υπερυψωμένη) στάθμη των νερών του Νείλου. Η υψηλότερη στάθμη στην Ελεφάντινη φτάνει στους εικοσιοχτώ πήχεις, ίσα με το φως και τα μέτρα της περιοδικής εμφάνισής της κάθε μήνα. Η μικρότερη (στάθμη) σημειώνεται στη Μένδη και την Ξόη, ύψους έξι πήχεων σχετικά με την ημισέληνο. Η στάθμη (του Νείλου) βρίσκεται στη μέση στην πόλη Μέμφιδα, όταν είναι ήρεμος ο ποταμός, και είναι δεκατέσσερις πήχεις κατά την πανσέληνο.

Για τον Άπη πιστεύουν ότι είναι έμψυχη εικόνα του Όσιρη και γεννιέται όταν φωτίσει το γόνιμο φως από τη σελήνη και αγγίξει βόδι σε οργασμό. Γι’ αυτό παίρνει το σχήμα της σελήνης πολλές φορές ο Άπης, καθώς μαυρίζει τα λαμπρά του μέρη με τα σκοτεινά. Ακόμη, κατά τη νέα σελήνη του μήνα Φαμενώθ διοργανώνουν γιορτή που την ονομάζουν «είσοδο» του Όσιρη στη σελήνη και που συμπίπτει με τον ερχομό της άνοιξης. Έτσι, εναποθέτοντας τη δύναμη του Όσιρη στη σελήνη, πιστεύουν ότι η Ίσιδα, που συμβολίζει τη δημιουργία, συνευρίσκεται μαζί του. Γι’ αυτό ονομάζουν τη σελήνη μητέρα του κόσμου και πιστεύουν ότι έχει φύση ανάμεικτη με αρσενικό και θηλυκό, που γονιμοποιείται και κυοφορεί από τον ήλιο και, στη συνέχεια, αυτή η ίδια

διασκορπίζει και εγκατασπέρνει στον αέρα στοιχεία γέννησης. Γιατί, δεν επικρατεί πάντα η φθορά του Τυφώνα, αλλά πολλές φορές υποτασσόμενη από τη γέννηση και ελεγχόμενη, πάλι διαλύεται και συγκρούεται με τον Ώρο. Αυτός είναι ο γήινος κόσμος, που δεν απαλλάσσεται εντελώς ούτε από τη φθορά ούτε από τη δημιουργία.

44. Ορισμένοι συνδυάζουν αυτές τις δοξασίες με τις εκλείψεις της σελήνης. Γιατί, παθαίνει έκλειψη η σελήνη όταν είναι γεμάτη, με απέναντι προς αυτή τον ήλιο κι όταν πέσει στη σκιά της γης, όπως λένε για τον Όσιρη

στη λάρνακα. Αλλά και η ίδια κρύβει και αφανίζει (τον ήλιο) … αλλά δεν τον καταστρέφει ολόκληρο, όπως δεν καταστρέφει τον Τυφώνα η Ίσιδα. Όταν γεννά η Νέφθυ τον Άνουβη, η Ίσιδα υποκρύπτεται. Γιατί η Νέφθυ είναι το κάτω μέρος της γης και το αφανές, ενώ η Ίσιδα το πάνω από τη γη και το φανερό, και αυτό που τα αγγίζει αυτά και λέγεται κυκλικός ορίζοντας, κοινός και στα δύο, ονομάζεται Άνουβης και παριστάνεται με μορφή σκύλου. Γιατί ο σκύλος βλέπει το ίδιο καλά και τη νύχτα και την ημέρα. Και πιστεύεται από τους Αιγυπτίους ότι έχει τέτοια δύναμη ο Άνουβης, όπως η Εκάτη 97 για τους Έλληνες, καθώς ταυτόχρονα είναι γήινος και Ολύμπιος. Από μερικούς πιστεύεται ότι ο Άνουβης είναι ο Κρόνος. Και, επειδή όλα τα γεννά από μόνος του ο σκύλος,

πήρε το όνομά του (ετυμολογικά) ως «κυοφορών μόνος του». Για όσους λατρεύουν τον Άνουβη υπάρχει κάτι τό απόρρητο και από παλιά ο σκύλος τιμούνταν εξαιρετικά από τους Αιγυπτίους. Επειδή όμως, όταν ο Καμβύσης σκότωσε τον Άπη και τον διασκόρπισε, κανένα ζώο δεν πλησίασε το σώμα του ούτε δοκίμασε να το φάει παρά μόνο ο σκύλος, από τότε έχασε την πρωτοκαθεδρία στις τιμές μεταξύ των άλλων ζώων. Υπάρχουν πάλι μερικοί που τη σκιά της γης, μέσα στην οποία νομίζουν ότι ξεγλιστρώντας παθαίνει έκλειψη η σελήνη, την ονομάζουν Τυφώνα.

45. Επομένως, δεν είναι παράτολμο να πούμε ότι αποσπασματικά ο καθένας δεν έχει ολοκληρωμένη (σωστή) άποψη, όλοι όμως μαζί (συνθετικά) αγγίζουν την αλήθεια. Ούτε μόνη της η ξηρασία ούτε ο άνεμος ούτε η θάλασσα ούτε το σκοτάδι, αλλά καθετί βλαβερό και καταστροφικό που έχει η φύση είναι στοιχείο του Τυφώνα. Κι ούτε πρέπει να εναποθέσουμε στα άψυχα σώματα την αρχή των πάντων, όπως κάνει ο Δημόκριτος και ο Επίκουρος 98, ούτε να θεωρήσουμε δημιουργό της αποιοτικής ύλης ένα γενεσιουργό αίτιο και μια πρόνοια που περιβάλλει τα πάντα και κυριαρχεί σ’ αυτά, όπως κάνουν οι Στωικοί. Γιατί είναι αδύνατο να συμβεί οτιδήποτε κακό, όπου σε όλα, ή οτιδήποτε καλό,

όπου ο θεός δεν είναι υπαίτιος για κανένα. Γιατί, «είναι συνδυαστικός τόνος η αρμονία του κόσμου, όπως της λύρας και του τόξου» κατά τον Ηράκλειτο, και κατά τον Ευριπίδη

«δε θα μπορούσαν να υπάρχουν χωριστά τα καλά και τα κακά, αλλά υπάρχει συνδυασμός για να είναι σωστά».

Γι’ αυτό και έρχεται παμπάλαια από το παρελθόν αυτή η δοξασία από τους θεολόγους και νομοθέτες στους ποιητές και φιλοσόφους, έχοντας απροσδιόριστη την αρχή, ενώ την πίστη ακλόνητη και άσβεστη, όχι μόνο στα λόγια και στις διαδόσεις αλλά κυρίαρχη σε πάμπολλα μέρη και στους βαρβάρους και στους Έλληνες (εκδηλούμενη) με τελετές και θυσίες, ότι δηλαδή δεν αιωρείται το σύμπαν από μόνο του (αυτόματα) χωρίς νου και λογική

ακυβέρνητο κι ούτε είναι ένας ο λόγος που κυβερνά και κατευθύνει σα με τιμόνι ή με πειθήνια χαλινάρια, αλλά πολλά και ανάμεικτα με το κακό και το καλό, ή καλύτερα τίποτε το μη ανάμεικτο, για να το πούμε απλά, δε φέρνει εδώ η φύση, που όχι σαν ένας οινοχόος που από δυο πιθάρια μοιράζει το κρασί στο καπηλειό επανασυνθέτει για μας τα πράγματα, αλλά από δυο αντίθετες αρχές και δυο αντίπαλες δυνάμεις, τη μια που οδηγεί προς τα δεξιά και μπρος και την άλλη που γυρίζει πίσω και κάνει κύκλο, είναι η ζωή μας μεικτή κι ο κόσμος, αν όχι όλος, τουλάχιστο ο επίγειος ο μετά τη σελήνη ανώμαλος και


ποικίλος και επιδεχόμενος κάθε μεταβολή. Αν τίποτε από τη φύση δε γίνεται χωρίς (γενεσιουργό) αίτιο κι αν το καλό δε δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για το κακό, πρέπει η φύση να έχει χωριστή γενεσιουργό αιτία και αρχή και για το καλό και για το κακό.

46. Και αυτό είναι άποψη των πιο πολλών και των πιο σοφών ανθρώπων. Γιατί, νομίζουν ότι υπάρχουν δυο θεοί ως ανταγωνιστές, ο ένας δημιουργός των καλών και ο άλλος των κακών. Αυτοί τον ένα τον ονομάζουν αγαθό θεό, τον άλλο τον ονομάζουν δαίμονα, όπως ο μάγος Ζωροάστρης 99 που λένε ότι είναι αρχαιότερος κατά πέντε χιλιάδες χρόνια από τα γεγονότα του Τρωικού πολέμου.

Αυτός αποκαλούσε τον ένα Ωρομάζη, τον άλλο Αρειμάνιο. Και έλεγε ότι ο πρώτος έμοιαζε με το ισχυρότερο φως κι ο άλλος πάλι με σκοτάδι και άγνοια κι ότι ανάμεσά τους ήταν ο Μίθρης. Γι’ αυτό οι Πέρσες ονομάζουν το διαμεσολαβητή Μίθρα. Και δίδαξε (ο Ζωροάστρης) στον ένα να προσφέρουν θυσίες επιθυμητές και ευχάριστες και στον άλλο πράγματα αποτρόπαια και σκυθρωπά. Γιατί, κόβοντας (στουμπίζοντας) ένα μικρό φυτό που το λένε άμωμι μέσα σε ένα γουδί, επικαλούνται τον Άδη και το σκοτάδι, και έπειτα, αφού το αναμείξουν με αίμα λύκου που έχει σφαγεί σε τόπο ανήλιαγο, το μεταφέρουν και το διασκορπίζουν. Κι απ’ τα φυτά πιστεύουν ότι άλλα ανήκουν στον αγαθό θεό και

άλλα στον κακό δαίμονα, κι απ’ τα ζώα τα σκυλιά και οι όρνιθες και οι σκαντζόχοιροι ανήκουν στον αγαθό θεό, ενώ στον κακό ανήκουν τα ποντίκια του νερού· γι’ αυτό μακαρίζουν και όποιον σκοτώνει τα περισσότερα.

47. Όμως, κι αυτοί πολλή μυθολογία έχουν για τους θεούς, όπως είναι ακριβώς και τα παρακάτω. Ο Ωρομάζης δηλαδή έχει γεννηθεί από το ολοκάθαρο φως και ο Αρειμάνιος απ’ το σκοτάδι και βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους.

Ακόμη, ο πρώτος δημιούργησε έξι θεούς, τον πρώτο της εύνοιας, δεύτερο της αλήθειας, τρίτο της τάξης και τους άλλους τρεις της σοφίας, του πλούτου και το δημιουργό της ευχαρίστησης για τα καλά. Ο δεύτερος έκανε ισάριθμους θεούς ως αντιπάλους των πρώτων. Έπειτα ο Ωρομάζης, αφού τριπλασιάστηκε ο ίδιος, απομακρύνθηκε από τον ήλιο τόσο, όσο απέχει ο ήλιος από τη γη, και στόλισε τον ουρανό με αστέρια. Ένα αστέρι, το Σείριο, τον τοποθέτησε σα φύλακα και επόπτη όλων. Κι αφού δημιούργησε άλλους είκοσι τέσσερις θεούς, τους έβαλε μέσα σε ένα αβγό 100. Οι θεοί του Αρειμάνιου, που ήταν ισάριθμοι με τους πρώτους,

έσπασαν το αβγό και έτσι αναμείχτηκαν τα κακά με τα καλά. Θα ακολουθήσει όμως χρόνος καθορισμένος από τη μοίρα, κατά τον οποίο ο Αρειμάνιος, προκαλώντας αρρώστιες και πείνα, σίγουρα θα καταστραφεί εντελώς και θα αφανισθεί εξαιτίας τους και, αφού η γη θα γίνει επίπεδη και ομαλή, θα υπάρχει μια ζωή και μια πολιτεία με ευτυχισμένους και ομόγλωσσους ανθρώπους. Ο Θεόπομπος 101 αναφέρει ότι, σύμφωνα με τους μάγους, ανά διάστημα τριών χιλιάδων ετών ο ένας από τους θεούς εξουσιάζει και ο άλλος εξουσιάζεται, και άλλα τρεις χιλιάδες χρόνια μάχονται και πολεμούν και διαλύουν ο ένας τα δημιουργήματα του άλλου και, τελικά, ο Άδης εξαφανίζεται. Τότε οι άνθρωποι θα ζουν ευτυχισμένοι, χωρίς να έχουν ανάγκη τροφής και

χωρίς (τα σώματά τους) να δημιουργούν σκιά. Ο θεός που σχεδίασε αυτά ηρεμεί και αναπαύεται για ένα διάστημα, όχι βέβαια μεγάλο για ένα θεό αλλά μέτριο, όπως ένας άνθρωπος που κοιμάται. Αυτά λοιπόν διηγούνται οι μάγοι.

48. Οι Χαλδαίοι 102 πάλι, από τους πλανήτες που καλούν γενέθλιους θεούς δύο τους αποδέχονται δημιουργικούς θεούς, δύο καταστροφικούς και τρεις ενδιάμεσους με κοινές ιδιότητες (του καλού και του κακού). Οι δοξασίες των Ελλήνων είναι πασίγνωστες, καθώς αποδίδουν την ιδιότητα του καλού στον Ολύμπιο Δία και του κακού στον Άδη και αναφέρουν ότι η Αρμονία 103 γεννήθηκε από την Αφροδίτη και τον Άρη, από τους οποίους ο δεύτερος είναι σκληρός και φιλόνικος και η πρώτη μειλίχια και δημιουργική. Παρακολούθησε (Κλέα) και τους φιλοσόφους που συμφωνούν μ’ αυτά.

Ο Ηράκλειτος 104 εντελώς παράλληλα ονομάζει τον πόλεμο «πατέρα και βασιλιά και κυρίαρχο όλων» και ο Όμηρος, ευχόμενος «να εξαφανισθεί η έριδα κι’ απ’ τους θεούς κι απ’ τους ανθρώπους», λέει «ότι του διαφεύγει, καθώς καταριέται τη γέννηση όλων, ότι τα πάντα έχουν την αφετηρία τους από τη σύγκρουση και την αντίθεση κι ότι ούτε ο ήλιος θα ξεπεράσει τα προκαθορισμένα όρια· αλλιώς, θα βρει μπροστά του τις Μοίρες της (θείας) Δίκης.
Ο Εμπεδοκλής ονομάζει την αγαθοεργό αρχή «φιλότητα» και «φιλία» πολλές φορές, ακόμη την αποκαλεί «Αρμονία σεβάσμια»,

ενώ την αρχή του κακού την ονομάζει «νείκος καταστροφικό» και «σύγκρουση αιματηρή». Οι Πυθαγόρειοι, πάλι, με πάμπολλα ονόματα χαρακτηρίζουν το αγαθό ως τη μονάδα, το πεπερασμένο αυτό που παραμένει, το ευθύ το περιττό (αριθμητικά), το τετράγωνο το ίσο, το δεξιό το λαμπρό, ενώ το κακό ως δυάδα, άπειρο, κινούμενο, καμπύλο, άρτιο, το παραλληλόγραμμο, το άνισο, το αριστερό, το σκοτεινό, γιατί αυτές οι αρχές προϋποτίθενται για τη γένεση. Ο Αναξαγόρας ονομάζει (τις δύο αρχές) νου και άπειρο, ο Αριστοτέλης μορφή και στέρηση. Ο Πλάτωνας σε πολλά χωρία, κάπως σκοτεινά και συγκαλυμμένα, από τις δυο αντίθετες αρχές τη μια την ονομάζει

«το αυτό» και την άλλη «το άλλο». Όμως στους Νόμους -ηλικιωμένος πια- όχι αινιγματικά κι ούτε με συμβολισμούς αλλά με καθαρά ονόματα υποστηρίζει ότι ο κόσμος δεν κινείται από μια ψυχή αλλά από περισσότερες, αναμφίβολα όχι λιγότερες από δύο. Από αυτές η μια είναι η αγαθοεργή και η αντίθετη μ’ αυτή είναι η δημιουργός των αντιθέτων (των κακών). Αναφέρει και μια τρίτη (αρχή) ανάμεσά τους, όχι άψυχη ούτε άλογη ούτε ακίνητη που να μην έχει από μέσα της την κίνηση, όπως νομίζουν μερικοί,

αλλά κινούμενη (ενυπάρχουσα) ανάμεσα στις δυο πρώτες, που επιθυμεί όμως πάντα την αγαθοεργό και την ποθεί και την ακολουθεί, όπως θα φανεί στη συνέχεια του λόγου που υιοθετεί περισσότερο σ’ αυτή τη φιλοσοφική θεώρηση τη θεολογία των Αιγυπτίων.

49. Είναι λοιπόν ανάμεικτη η γένεση και η σύσταση αυτού του κόσμου από δύο αντίθετες, όχι ισοσθενείς, δυνάμεις αλλά την επικυριαρχία έχει η αγαθοεργή δύναμη. Είναι όμως αδύνατο να χαθεί εντελώς η κακή δύναμη, γιατί υπάρχει αρκετή στο σώμα, αρκετή και στην ψυχή του σύμπαντος, αντιπαλεύοντας πάντα με το καλό. Στην ψυχή λοιπόν ο νους και ο λόγος, ο άρχοντας όλων των ωραίων πραγμάτων και κυρίαρχος, είναι ο Όσιρης 105, ενώ στη γη και στον αέρα και στα νερά και στον ουρανό και στα αστέρια η τάξη και

η ισχύουσα κατάσταση και η υγεία με τις εποχές του έτους και τις θερμοκρασίες και τις περιόδους είναι απόρροια του Όσιρη και πασιφανής εικόνα του. Τυφώνας αντίθετα είναι τα παθήματα της ψυχής και το τιτανικό της στοιχείο και το παράλογο και το τραυματικό και το σωματικό έκτρωμα και νοσηρό και συνταρακτικό με τις ανώμαλες καιρικές συνθήκες και τις άστατες θερμοκρασίες και τις εκλείψεις του ήλιου και τις εξαφανίσεις της σελήνης, σαν επελάσεις και αφηνιασμοί του Τυφώνα. Το δηλώνει και το όνομα Σηθ, με το οποίο προσφωνούν τον Τυφώνα. Γιατί, σημαίνει το δυνάστη και βιαστή, σημαίνει την αλλεπάλληλη αναστροφή και επαναφορά. Μερικοί αναφέρουν ότι ένας από τους συνεταίρους του Τυφώνα

ήταν ο Βέβωνας. Μάλιστα ο Μανέθωνας 106 λέει ότι ο ίδιος ο Τυφώνας λεγόταν και Βέβωνας. Το όνομα σημαίνει σταμάτημα ή παρεμπόδιση, γιατί αντιστέκεται η δύναμη του Τυφώνα στην πορεία των πραγμάτων προς την αποστολή τους. Γι’ αυτό από τα ήρεμα ζώα αφιερώνουν σ’ αυτόν τον αμαθέστατο γάιδαρο· κι απ’ τα άγρια τα πιο ατίθασα, τον κροκόδειλο δηλαδή και τον ιπποπόταμο. Για το γάιδαρο αναφερθήκαμε στα προηγούμενα. Στην Ερμούπολη απεικονίζουν τον Τυφώνα με άγαλμα ιπποπόταμου 107, πάνω στο οποίο κάθεται ένα γεράκι που παλεύει με φίδι 108, παριστάνοντας τον Τυφώνα με ιπποπόταμο και με το γεράκι τη δύναμη και την αρχή,

που κρατώντας την με τη βία ο Τυφώνας πολλές φορές δεν την αφήνει συνταραζόμενος απ’ την κακία και συνταράζοντας. Γι’ αυτό, θυσιάζοντας την έβδομη μέρα του μήνα Τυβ, που την ονομάζουν άφιξη της Ίσιδας από τη Φοινίκη, σχηματίζουν πάνω στις πίτες ένα δεμένο ιπποπόταμο. Στην Απολλωνόπολη πάλι είναι καθιερωμένο να τρώει ο καθένας οπωσδήποτε κρέας από κροκόδειλο. Σε μια μέρα, αφού ψαρέψουν και σκοτώσουν όσους κροκόδειλους μπορέσουν, τους εναποθέτουν μπροστά στο ιερό και λένε ότι ο Τυφώνας ξέφυγε τον Ώρο αφού μεταμορφώθηκε σε κροκόδειλο, αποδίδοντας όλα τα ζώα και τα φυτά

και τα πάθη τα άσχημα και βλαβερά ως έργα και μέρη και ενέργειες του Τυφώνα.

51. Τον Όσιρη πάλι τον παριστάνουν με μάτι 109 και σκήπτρο, από τα οποία το πρώτο συμβολίζει την πρόνοια και το άλλο τη δύναμη, όπως ο Όμηρος τον άρχοντα και βασιλιά όλων «Δία ύπατο και μήστωρα» ονομάζει καί φαίνεται πως με τη λέξη «ύπατος» δηλώνει τη δύναμή του, ενώ με τη λέξη «μήστωρ» τη σύνεση και τη φρόνηση. Τον Όσιρη τον παριστάνουν πολλές φορές και με γεράκι. Γιατί, με την οξύτητα της όρασης και το ορμητικό του πέταγμα ξεπερνά (όλα τα άλλα πτηνά) και από τη φύση τού συντηρείται με ελάχιστη τροφή. Λέγεται ακόμη ότι πετώντας πάνω από άταφους νεκρούς σκεπάζει τα μάτια τους με χώμα. Κι όταν κατεβαίνει να πιει νερό

στο ποτάμι, επικάθεται με όρθια (ανοικτά) τα φτερά. Κι αφού πιει νερό, τα διπλώνει. Έτσι φανερώνει ότι έχει σωθεί και έχει γλιτώσει από τον κροκόδειλο. Γιατί, αν αρπαχθεί, μένει το φτερό όπως είναι δαγκωμένο. Παντού πάλι απεικονίζουν τον Όσιρη με ανθρώπινη μορφή και με σηκωμένο το γεννητικό του μόριο 110 λόγω της γονιμότητάς του και της δημιουργίας. Τη μορφή του

τη σκεπάζουν με ρούχο φωτεινό, γιατί θεωρούν τον ήλιο σώμα της δύναμης του καλού ως ορατό στοιχείο νοητής ουσίας. Γι’ αυτό και πρέπει να περιφρονούν αυτούς που αποδίδουν στον Τυφώνα τη σφαίρα του ήλιου, στον οποίο δεν προσιδιάζει τίποτε το φωτεινό ούτε σωτήριο, ούτε η τάξη ούτε η δημιουργία ούτε η κίνηση με μέτρο και με λόγο, αλλά τα αντίθετα. Και την ξηρασία και τον καύσωνα, με τα οποία φθείρει πολλά από τα ζώα και τα φυτά, δεν πρέπει να την αποδίδουμε στον ήλιο, αλλά στους ανέμους και στα ύδατα που δεν συμμειγνύονται όπως πρέπει στη γη και στην ατμόσφαιρα, όταν η αρχή της άτακτης και αόριστης δύναμης από λάθος εξαφανίσει τις αναθυμιάσεις.

52. Στους ιερούς ύμνους του Όσιρη επικαλούνται αυτόν που κρύβεται στην αγκαλιά του Ήλιου και στις τριάντα του μήνα Επιφί γιορτάζουν τα γενέθλια των οφθαλμών του Ώρου, όταν ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται σε ευθεία, γιατί δε θεωρούν μόνο τη σελήνη αλλά και τον ήλιο μάτι και φως του Ώρου. Οχτώ μέρες πριν από τη’ λήξη του μήνα Φαωφί γιορτάζουν τη γενέθλια μέρα των στηριγμάτων του ήλιου μετά τη φθινοπωρινή ισημερία 111, συμβολίζοντας ότι έχει ανάγκη από υποστύλωμα και ενίσχυση καθώς υστερεί σε θερμότητα, υστερεί και σε φως,

καθώς παίρνει κλίση και περιφέρεται λοξά σχετικά με μας. Ακόμη, μια αγελάδα κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο την περιφέρουν εφτά φορές γύρω από το ναό του Ήλιου, και η περιφορά ονομάζεται αναζήτηση του Όσιρη, γιατί ποθεί το χειμώνα το νερό της θεάς. Και γίνεται η περιφορά τόσες φορές, γιατί από το χειμερινό μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο χρειάζονται εφτά μήνες. Και λέγεται ότι την τέταρτη μέρα του πρώτου μήνα θυσίασε πρώτος απ’ όλους στον Ήλιο ο Ώρος, ο γιος της Ίσιδας, όπως είναι καταγραμμένο στο βιβλίο με τίτλο «Γενέθλια του Ώρου». Επιπλέον, θυμιατίζουν 112 κάθε μέρα τρεις φορές προς τιμή του Ήλιου, με ρητίνη στην ανατολή του, με σμύρνα όταν μεσουρανεί, και με «κύφι» στη δύση του. Τι συμβολίζει το καθένα από αυτά,

θα το αφηγηθώ στη συνέχεια. Και με όλα αυτά νομίζουν ότι αναφέρονται και λατρεύουν τον Ήλιο. Αλλά γιατί πρέπει να συλλέξω πολλές τέτοιες πληροφορίες; Γιατί είναι μερικοί που υποστηρίζουν ότι ο Όσιρης είναι απευθείας ο Ήλιος και ονομάζεται από τους Έλληνες Σείριος 113, αν και στους Αιγυπτίους η προσθήκη του άρθρου συντέλεσε να παραποιηθεί το όνομα, και αυτοί που λένε ότι η Ίσιδα δεν είναι άλλη παρά η Σελήνη. Έτσι, από τα αγάλματά της όσα έχουν κέρατα (υποστηρίζουν ότι) είναι απομιμήσεις του μισοφέγγαρου, ενώ με τα μαύρα καλύμματα υποδηλώνονται οι εκλείψεις και οι σκιάσεις με τις οποίες ακολουθεί τον ήλιο επειδή τον αγαπά. Γι’ αυτό και επικαλούνται (οι άνθρωποι) τη Σελήνη και για τα ερωτικά τους θέματα 114 και ο Εύδοξος υποστηρίζει ότι η Ίσιδα επιβραβεύει τον έρωτα. Όλα αυτά είναι κατά

κάποιο τρόπο πιθανά, αλλά δεν πρέπει να παίρνουμε στα σοβαρά όσους ταυτίζουν τον Τυφώνα με τον Ήλιο. Αλλά εμείς ας επιστρέφουμε πάλι στο θέμα μας 115.

53. Η Ίσιδα, λοιπόν, είναι το θηλυκό στοιχείο της φύσης 116 και δεκτικό κάθε δημιουργίας και γι’ αυτό ονομάζεται από τον Πλάτωνα τροφός και «πανδεχής» κι από πολλούς άλλους «μυριώνυμη», γιατί δέχεται όλες τις μορφές και εικόνες με τη δύναμη του λόγου. Έχει μάλιστα έμφυτο τον έρωτα του πρώτου και πιο σπουδαίου απ’ όλα, που είναι ακριβώς το ίδιο με το αγαθό, και εκείνο ποθεί και επιδιώκει. Το στοιχείο του κακού το αποφεύγει και απομακρύνεται, όντας βέβαια τόπος και ύλη,

αλλά με μόνιμη ροπή προς το καλύτερο και προσφέροντας τον εαυτό της σ’ αυτό να γεννά και να φυτεύει μέσα της 117 προεκτάσεις του και ομοιότητες, με τις οποίες χαίρεται και καμαρώνει κυοφορώντας και μεστή από δημιουργικότητα. Γιατί, η γένεση είναι εικόνα της (πραγματικής) ουσίας και καθετί που γεννιέται είναι απομίμηση του όντως όντος 118.

54. Επομένως, δεν υποστηρίζουν αναίτια ότι η ψυχή του Όσιρη είναι αιώνια και αθάνατη, ενώ το σώμα του το κομματιάζει και το αφανίζει πολλές φορές ο Τυφώνας, και ότι η Ίσιδα περιπλανώμενη και το αναζητεί και το συναρμολογεί πάλι. Γιατί, το (όντως) ον και το νοητό και το αγαθό είναι ανώτερο από τη φθορά και τη μεταλλαγή. Όσες μορφές αποσπά από αυτό το αισθητό και σωματικό στοιχείο και όσους λόγους και είδη και ομοιότητες παίρνει, δεν παραμένουν για πάντα όπως τα σχήματα στο κερί, αλλά χαρακτηρίζονται από αταξία και σύγχυση εδώ, καθώς έχουν απομακρυνθεί από τον επάνω κόσμο και συγκρούονται με τον Ώρο, τον οποίο γεννά η Ίσιδα 119 ως κόσμο αισθητό,

απομίμηση του νοητού. Γι’ αυτό λέγεται ότι κατηγορείται ως νόθος από τον Τυφώνα, γιατί δεν είναι, όπως ο πατέρας του, καθαρός και ειλικρινής λόγος αυτούσιος, αμιγής και χωρίς προσμείξεις, αλλά νοθευμένος με ύλη λόγω της σωματικής του υπόστασης. Επικρατεί όμως και νικά, γιατί ο Ερμής 120, δηλαδή ο Λόγος, του συμπαραστέκεται και του υποδεικνύει ότι η φύση αποδίδει (αυτόν) τον κόσμο, προσαρμοζόμενη προς τον νοητό (κόσμο). Γιατί, όσο οι θεοί ήταν ακόμη στην κοιλιά της Ρέας, η λεγόμενη γέννηση του Απόλλωνα 121 από την Ίσιδα και τον Όσιρη υπαινίσσεται ότι, πριν πάρει μορφή αυτός ο κόσμος και διαμορφωθεί με το λόγο η ύλη, καθώς ήταν ελεγχόμενη από τη φύση,

έκανε ατελή την πρώτη γέννα. Γι’ αυτό υποστηρίζουν ότι εκείνος ο θεός γεννήθηκε ανάπηρος απ’ το σκοτάδι και τον ονομάζουν πρεσβύτερο Ώρο. Γιατί, δεν ήταν ο (πραγματικός) κόσμος, αλλά είδωλο και φαντασία ενός μελλοντικού κόσμου. Όμως ο Ώρος αυτός είναι καθορισμένος και τέλειος, που δεν εξολόθρευσε βέβαια εντελώς τον Τυφώνα αλλά του αφαίρεσε τη δραστικότητα και την ισχύ του. Γι’ αυτό λένε ότι το άγαλμα του Ώρου στην πόλη Κοπτώ κρατά στο ένα χέρι τα γεννητικά όργανα του Τυφώνα 122, και για τον Ερμή λένε ότι, αφού αφαίρεσε τα νεύρα του Τυφώνα, τα έκανε χορδές (της λύρας του) 123, εξηγώντας ότι ο Λόγος, συναρμολογώντας το σύμπαν, το διαμόρφωσε σε αρμονία από ασυντόνιστα στοιχεία,

και τη δύναμη της φθοράς δεν την εξαφάνισε αλλά την κατέστησε ανάπηρη. Γι’ αυτό εκείνη, ασθενής και αδρανής εδώ, ανάμεικτη και συμμέτοχη στα παθητικά και μεταβλητά στοιχεία, είναι αυτή που προξενεί σεισμούς και κραδασμούς στη γη και καύσωνες και θύελλες στον αέρα και αστραπές και κεραυνούς. Μάλιστα δηλητηριάζει με μικρόβια τα νερά και την ατμόσφαιρα και φτάνει μέχρι τη σελήνη και αναχαιτίζει, προξενώντας συσκότιση και μαυρίλα, τη λάμψη της, όπως πιστεύουν και καταγράφουν οι Αιγύπτιοι, ότι δηλαδή

ο Τυφώνας είτε έβγαλε είτε κατάπιε το μάτι του Ώρου κι έπειτα το ξανάδωσε στον Ήλιο, υπαινισσόμενοι ως χτύπημα τη μείωση (του σχήματος) της σελήνης κάθε μήνα και αναπηρία την έκλειψή της, την οποία ο ήλιος γιατρεύει φωτίζοντάς την αμέσως μόλις ξεφύγει από τη σκιά της γης.

56. Η ανωτέρα και θεϊκή φύση σύγκειται από τρία στοιχεία 124, από το νοητό, τη φύση και το προερχόμενο από αυτά, που οι Έλληνες το ονομάζουν κόσμο. Ο Πλάτωνας λοιπόν συνήθιζε να ονομάζει το νοητό ιδέα και παράδειγμα και πατέρα, την ύλη μητέρα και τροφό και έδρα και τόπο γένεσης, και το προερχόμενο από αυτά απόγονο και γένεση. Κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι οι Αιγύπτιοι (γι’ αυτό)

τιμούν περισσότερο το τρίγωνο 125, παρομοιάζοντας μ’ αυτό όλο το σύμπαν, όπως και ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» χρησιμοποιεί αυτό το συμβολισμό συντάσσοντας το γαμήλιο διάγραμμα. Εκείνο το τρίγωνο έχει την κατακόρυφη πλευρά (τον αριθμό) τρία, τέσσερα τη βάση και πέντε την υποτείνουσα, ίση (στο τετράγωνο)

με τα δυο τετράγωνα των πλευρών που την εμπεριέχουν. Πρέπει λοιπόν να παραλληλίσουμε την ορθή πλευρά προς το αρσενικό, τη βάση προς το θηλυκό και την υποτείνουσα με ό,τι προέρχεται από αυτά. Και τον Όσιρη ως αρχή, την Ίσιδα ως υποδοχή και τον Ώρο ως αποτέλεσμα. Γιατί, ο αριθμός τρία είναι ο πρώτος περιττός και τέλειος. Το τέσσερα είναι το τετράγωνο από την άρτια πλευρά της δυάδας. Και το πέντε προσιδιάζει άλλοτε στον πατέρα και άλλοτε στη μητέρα, καθώς προέρχεται από πρόσθεση της τριάδας και της δυάδας. Και η λέξη πάντα (ετυμολογικά) προέρχεται από το πέντε και το ρήμα «αριθμώ» το λένε «πεμπάζω». Και η πεντάδα (υψωμένη) στο τετράγωνο δίνει τον αριθμό των γραμμάτων στα Αιγυπτιακά και

όσα χρόνια έζησε ο Άπης. Τον Ώρο, πάλι, συνηθίζουν να τον αποκαλούν Μιν, που σημαίνει το ορατό· γιατί ο κόσμος είναι αισθητός και ορατός. Και η Ίσιδα μερικές φορές προσαγορεύεται Μουθ και Άθυρι και Μεθύερ· και με την πρώτη προσωνυμία ονοματίζουν τη μητέρα, με τη δεύτερη το κοσμικό σπίτι του Ώρου, όπως και ο Πλάτωνας (ονομάζει) το χώρο γένεσης και τη δεξαμενή, και η τρίτη είναι σύνθετη λέξη προερχόμενη από το πλήρες και το αίτιο. Πλήρης είναι η ύλη του κόσμου και σύγκειται από το αγαθό και καθαρό και τακτοποιημένο.

57. Ίσως και ο Ησίοδος 126 θα φαινόταν ότι, παρουσιάζοντας ως πρωταρχικά όλων

το Χάος και τη Γη και τον Τάρταρο και τον Έρωτα, δεν αποδέχεται άλλες αρχές αλλά τις ίδιες (με τις παραπάνω)· αν, βέβαια, πάρουμε και αποδώσουμε από τα ονόματα στην Ίσιδα το όνομα της Γης, στον Όσιρη το όνομα του Έρωτα και στον Τυφώνα το όνομα του Τάρταρου. Γιατί, το Χάος προϋποθέτει κάποιο μέρος και τόπο του Σύμπαντος. Αυτό το πράγμα φέρνει κάπως στη μνήμη μας το μύθο του Πλάτωνα που ανάπτυξε ο Σωκράτης στο Συμπόσιο για τη γένεση του Έρωτα, αναφέροντας ότι η Πενία που επιθυμούσε να αποκτήσει παιδιά πλάγιασε κοντά στον Πόρο και, αφού έμεινε έγκυος απ’ αυτόν, γέννησε τον Έρωτα, προϊόν ανάμεικτο και κάθε είδους γέννημα, καθώς ο πατέρας ήταν αγαθός και σοφός και αυτάρκης,

ενώ η μητέρα του αμήχανη και άπορη και λόγω της φτώχειας της επιθυμούσε τα ξένα και εκλιπαρούσε για τα ξένα. Ο Πόρος δεν είναι άλλος από αυτόν που αγαπά και επιθυμεί και είναι τέλειος και αυτάρκης. Πενία ονόμασε την ύλη, στερημένη από τη φύση της το αγαθό που γεμίζει πάντοτε από αυτόν και ποθεί και συμμετέχει. 0 κόσμος που γεννιέται απ’ αυτούς και ο Ώρος δεν είναι ούτε αιώνιος ούτε χωρίς πάθη ούτε άφθαρτος αλλά, αναγεννώμενος διαρκώς, επινοεί τρόπους να παραμένει πάντα νέος και

να μην καταστραφεί ποτέ με τις εναλλαγές και περιοδικές εμφανίσεις των παθών.

58. Πρέπει, βέβαια, να χρησιμοποιούμε (στις συζητήσεις μας) τους μύθους όχι γενικά ως πραγματικότητα, αλλά παίρνοντας από τον καθένα αυτό που μας ταιριάζει κατά περίπτωση. Όταν λοιπόν λέμε ύλη, δεν πρέπει να την εκλαμβάνουμε ως άψυχο σώμα 127 χωρίς περιεχόμενο ακίνητο και στατικό, υιοθετώντας τις απόψεις μερικών φιλοσόφων. Για παράδειγμα, το λάδι το ονομάζουμε ύλη του μύρου και το χρυσάφι (ύλη) του αγάλματος, χωρίς να είναι άμοιρα από κάθε άλλη ποιότητα. Και την ίδια την ψυχή και τη διάνοια του ανθρώπου την εκλαμβάνουμε ως ύλη της γνώσης και της αρετής για να την κοσμεί και να τη ρυθμίζει με το λόγο, και τό νου μερικοί τον παρουσιάζουν ως τόπο μορφών και

ως εκμαγείο των νοητών πραγμάτων. Μερικοί πάλι θεωρούν ότι το σπέρμα της γυναίκας δεν είναι δύναμη ούτε αρχή, αλλά η ύλη και η τροφή της γένεσης. Σε συνάρτηση μ’ αυτά πρέπει να κατανοούμε και αυτή τη θεά, ότι δηλαδή πάντα συμμετέχει με τον πρώτο θεό και συνευρίσκεται μαζί του από έρωτα για τα αγαθά και

τα καλά χωρίς να του εναντιώνεται, αλλά, όπως ένας άνδρας νόμιμος και δίκαιος λέμε ότι αγαπάει, αν συνευρίσκεται δίκαια, και μια γυναίκα καλή που έχει άνδρα και συνουσιάζεται μαζί του και διαρκώς τον ποθεί, έτσι και η θεά πάντα επιθυμεί σφοδρά εκείνον και τον εκλιπαρεί συνέχεια και γεμίζει με τα πιο κυρίαρχα και καθαρά του στοιχεία. Κι όπου ενσκήπτει ο Τυφώνας αγγίζοντας τα έσχατοι, εκεί (η θεά) με όψη σκυθρωπή και πένθιμη αναζητεί τα λείψανα και τα τεμαχισμένα μέρη του Όσιρη και τα στολίζει, όταν βρει κάποια κομμάτια του, και τα κρύβει, με τα οποία φέρνει πάλι στο φως όσα γεννώνται και τα αναγεννά από μέσα της. Γιατί, οι λόγοι και

οι μορφές και οι εκφάνσεις του θεού στον ουρανό και στα άστρα μένουν (αθάνατα), όσα όμως είναι διασκορπισμένα σε στοιχεία με πάθη, στη γη δηλαδή και στη θάλασσα και στα φυτά και στα ζώα, είναι διαλυτά και φθείρονται και θάβονται και πάλι ξαναλάμπουν πολλές φορές και επανεμφανίζονται με διαδοχικές γενέσεις. Γι’ αυτό ο μύθος βάζει τον Τυφώνα σύζυγο της Νέφθυς και τον Όσιρη να συνουσιάζεται κρυφά μαζί της. Γιατί, τα έσχατα μέρη της ύλης, που τα ονομάζουν Νέφθυ και Τελευτή, τα διέπει κατεξοχήν η δύναμη της φθοράς. Όμως η γονιμοποίησή και σωτήρια (δύναμη) παρέχει (στην ύλη) σπέρμα ασθενικό και αδύναμο που καταστρέφεται από τον Τυφώνα, εκτός από εκείνο που διασώζει κρυφά η Ίσιδα και

το εκτρέφει και το συνθέτει.

60. Γενικότερα, αυτός ο θεός είναι ο ανώτερος, όπως το υπονοούν και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Το καθετί γόνιμο και σωτήριο της φύσης κινείται προς αυτό και προς την ύπαρξη και καθετί το καταστροφικό και βλαπτικό (κινείται) απ’ αυτόν προς την ανυπαρξία. Γι’ αυτό το όνομα Ίσις το παράγουν 128 από το ρήμα «ϊημι» και «φέρω», καθότι δηλώνει κίνηση έμψυχη και συνετή. Το όνομα δεν είναι ακαταλαβίστικο (βαρβαρικό) αλλά, όπως για όλους τους θεούς το όνομα παράγεται από δυο ρήματα 129, το «θεώμαι» δηλαδή και το «θέω» (= τρέχω), έτσι κι αυτή

τη θεά (ετυμολογικά) από τις λέξεις «επιστήμη» και «κίνηση» Ίσιδα την ονομάζουμε εμείς, Ίσιδα και οι Αιγύπτιοι. Το ίδιο ο Πλάτωνας 130 υποστηρίζει ότι οι παλαιότεροι την ουσία την έλεγαν «ισία». Έτσι και τη νόηση και τη φρόνηση ως φορά και κίνηση του νου που κινείται και προχωρά, και το ρήμα «συνίημι» και οι λέξεις «αγαθό» γενικά και «αρετή» έχουν σχηματισθεί για όσα ρέουν και τρέχουν. Όπως πάλι με αντίθετα ονόματα λοιδορούν το κακό, ονομάζοντας αυτό που εμποδίζει τη φύση και τη φρενάρει και τη συγκρατεί και την παρακωλύει να τρέχει και να προχωρά κακία, απορία, δειλία και ανία.

61. Ο Όσιρης, πάλι, έχει το όνομα ανάμεικτο από τις λέξεις «όσιος» και «ιερός» 131. Γιατί, είναι κοινός Λόγος των πραγμάτων του ουρανού και του Άδη, από τα οποία κατά την παράδοση τα πρώτα λέγονταν ιερά και τα άλλα όσια.

Αυτός (ο θεός) που φωτίζει τα επουράνια και είναι Λόγος όσων κινούνται προς τα πάνω ονομάζεται Άνουβις και μερικές φορές Ερμάνουβις, γιατί αρμόζει και για τα ουράνια και για τα γήινα. Γι’ αυτό θυσιάζουν προς τιμή του στον ένα λευκό πετεινό και στον άλλο κίτρινο, επειδή δηλαδή θεωρούν τα ουράνια ειλικρινή και ολοκάθαρα, ενώ τα γήινα μεικτά και ποικίλα. Και δεν πρέπει να απορεί κανείς με την αναγωγή των λέξεων στα Ελληνικά 132. Γιατί, χιλιάδες άλλες λέξεις μεταφέρθηκαν με τους άποικους από την Ελλάδα και μέχρι σήμερα παραμένουν και

είναι σε χρήση σε ξένους, μερικές από τις οποίες επαναφέρουν την ποιητική μορφή τους και διαβάλλουν τη γλώσσα ως «βαρβαρίζουσα» όσοι ασχολούνται με τη γλωσσολογία. Στα βιβλία του Ερμή 133 αναφέρουν ότι είναι γραμμένο σχετικά με τα ιερά ονόματα ότι τη δύναμη που είναι προορισμένη για την περιφορά του ήλιου την ονομάζουν Ώρο και οι Έλληνες Απόλλωνα· και τη δύναμη την προορισμένη για το πνεύμα την ονομάζουν στα Αιγυπτιακά άλλοι Όσιρη,

άλλοι Σάραπη και άλλοι Σύθη· και σημαίνει κύηση ή κυοφορία. Γι’ αυτό με μεταφορική σημασία «κύων» λέγεται το άστρο που κατεξοχήν νομίζουν ότι προσιδιάζει στην Ίσιδα. Ελάχιστα, βέβαια, πρέπει να αναλωνόμαστε 134 σχετικά με τα ονόματα, αλλά όμως θα μπορούσα να καταλογίσω το όνομα Σάραπης στους Αιγυπτίους παρά το όνομα Όσιρης, γιατί το πρώτο είναι ξενικό, το δεύτερο ελληνικό, θεωρώντας όμως ότι και τα δυο είναι ονόματα ενός θεού και μιας δύναμης. Μ’ αυτά δένουν και τα Αιγυπτιακά· την Ίσιδα την επικαλούνται πολλές φορές με το όνομα της Αθηνάς, που σημαίνει «ήρθα αυτόκλητη», δηλωτικό της αυτόβουλης κίνησης. Και ο Τυφώνας, όπως προαναφέρθηκε, ονομάζεται Σεθ και Βέβων και Σμυ, με πρόθεση των ονομάτων

να εκφράσουν κάποια βίαια και παρελκυστική ανάσχεση ή εναντίωση ή αναστροφή. Ακόμη, το σιδηρίτη λίθο τόν ονομάζουν οστό του Ώρου και το σίδερο οστό του Τυφώνα, όπως μαρτυρεί ο Μανέθωνας. Γιατί, όπως το σίδερο πολλές φορές μοιάζει με το σιδηρίτη λίθο (μαγνήτη) που έλκεται και κολλά μαζί του και πολλές φορές αποστρέφεται και απομακρύνεται προς την αντίθετη κατεύθυνση, έτσι ακριβώς η συμπαντική δύναμη, η σωτήρια και αγαθή και γενεσιουργός, στρέφεται ολόγυρα και περιφέρεται και κάνει μαλακότερη με την πειθώ εκείνη τη σκληρή και τυφώνεια, κι έπειτα ανάστροφη προς τον εαυτό της γυρίζει και χάνεται στο άπειρο.

Ακόμη ο Εύδοξος λέει ότι διατηρούν στους μύθους τους οι Αιγύπτιοι για το Δία την άποψη ότι, επειδή δε μπορούσε να περπατήσει καθώς τα πόδια του ήταν κολλημένα, ζούσε από ντροπή στην ερημιά. Η Ίσιδα όμως, αφού διαίρεσε και διαχώρισε τα δύο αυτά μέρη του σώματος, έκανε φυσιολογικό το βάδισμά του. Μ’ αυτά, βέβαια, ο μύθος υπαινίσσεται ότι ο νους και λόγος του θεού, όντας μόνος του σε χώρο αόρατο και αφανή, προχώρησε στη δημιουργία με την κίνηση.

63. Υποδηλώνει και το «σείστρο», ότι δηλαδή τα όντα πρέπει να τραντάζονται και να μη σταματούν ποτέ την κίνηση αλλά να μοιάζουν, όταν ησυχάζουν και μαραίνονται,

ότι σηκώνονται και ταρακουνιούνται. Γιατί, λένε ότι με το «σείστρο» αποτρέπεται και αποκρούεται ο Τυφώνας, υποδηλώνοντας ότι, ενώ είναι παγιδευμένη και στάσιμη η φθορά, η δημιουργία μέσω της κίνησης απελευθερώνει τη φύση και την ανασταίνει. Καθώς το σείστρο είναι στρογγυλό, η αψίδα του περιέχει τα τέσσερα κινούμενα στοιχεία. Γιατί, το μέρος του κόσμου που γεννιέται και πεθαίνει περιέχεται στον κύκλο της σεληνιακής σφαίρας και όλα κινούνται και μεταβάλλονται μέσω των τεσσάρων στοιχείων, δηλαδή της φωτιάς, του χώματος, του νερού και του αέρα. Και στην κορυφή της αψίδας του σείστρου φιλοτεχνούν ένα αίλουρο με ανθρώπινο πρόσωπο και κάτω από τα εξαρτήματα που κουνιούνται άλλοτε το πρόσωπο της Ίσιδας κι άλλοτε

της Νέφθυς, συμβολίζοντας με τα πρόσωπα τη γένεση και το θάνατο -γιατί αυτές είναι οι μεταβολές και οι κινήσεις των στοιχείων- ενώ με τον αίλουρο (συμβολίζουν) τη σελήνη, γιατί τα χαρακτηριστικά αυτού του ζώου είναι η ποικιλότητα, η νυχτερινή του δράση και η γονιμότητα. Αναφέρεται ότι (πρώτα) γεννά ένα, έπειτα δύο και τρία και τέσσερα και πέντε, και μ’ αυτόν τον τρόπο φτάνει μέχρι τα εφτά, ώστε συνολικά γεννάει είκοσι οχτώ, όσες δηλαδή (νύχτες) φωτίζει η σελήνη. Αυτό βέβαια έχει μεγάλη δόση μυθοπλασίας. Οι κόρες των ματιών του, πάλι, πιστεύεται ότι γεμίζουν και μεγαλώνουν κατά την πανσέληνο και μικραίνουν και

ελαττώνονται όταν μικραίνει και το άστρο. Με το ανθρώπινο πρόσωπο του αίλουρου συμβολίζεται το νοερό και λογικό στοιχείο των μεταβολών της σελήνης.

64. Κοντολογίς, δεν είναι σωστό να νομίζουμε Όσιρη ή Ίση ούτε το νερό ούτε τον ήλιο ούτε τη γη ούτε τον ουρανό, ούτε πάλι ως Τυφώνα τη φωτιά ούτε τον καύσωνα ούτε τη θάλασσα, αλλά δε θα πέφταμε έξω αν γενικά αποδίδαμε

στον Τυφώνα καθετί που είναι σ’ αυτά χωρίς μέτρο και τάξη με υπερβολές και στερήσεις κι αν σεβόμασταν και τιμούσαμε καθετί το τακτοποιημένο και αγαθό και ωφέλιμο ως έργο της Ίσιδας και ως εικόνα και απομίμηση και λόγο του Όσιρη. Αλλά και θα λύσουμε τις αμφισβητήσεις και τις απορίες του Εύδοξου, γιατί στα ερωτικά δεν επιλαμβάνεται η Δήμητρα αλλά η Ίση και γιατί ο Διόνυσος, που τον παρομοιάζουν με τον Όσιρη, δε μπορεί να μεγαλώσει το Νείλο και να επιβληθεί στους νεκρούς. Γιατί, για κάποιον κοινό λόγο πιστεύουμε ότι αυτοί οι θεοί έχουν αναλάβει την ευθύνη για κάθε καλό, και καθετί το καλό και αγαθό που υπάρχει στη φύση οφείλεται σ’ αυτούς,

αφού αυτός παρέχει τις αρχές κι αυτή τις δέχεται και τις μοιράζει.

65. Έτσι θα ξεπεράσουμε και τα πολλά και βασανιστικά, αποδεχόμενοι αυτούς που χαίρονται με τις καιρικές μεταβολές αυτού που τις ελέγχει ή με την παραγωγή των καρπών και τη σπορά και το όργωμα σχετικά μ’ αυτούς τους θεούς και λέγοντας ότι ο Όσιρης θάβεται, όταν ο καρπός κρύβεται στη γη ως σπόρος, και αναβιώνει και ξαναγεννιέται, όταν αρχίζει να βλασταίνει. Γι’ αυτό και αναφέρεται ότι η Ίσιδα, όταν κατάλαβε ότι είναι έγκυος, κρέμασε φυλαχτό την έκτη μέρα του μήνα Φαωφί και ότι γέννησε τον Αρποκράτη 135 στο χειμερινό ηλιοστάσιο, αδιαμόρφωτο σχετικά και πρόωρο, ανάμεσα στα φυτά που ανθίζουν πρόωρα και βιάζονται να βλαστήσουν -γι’ αυτό του προσφέρουν

τις απαρχές της παραγόμενης φακής- ενώ τις μέρες της λοχείας της τις γιορτάζουν μετά την εαρινή ισημερία. Ακούγοντάς τα αυτά, ικανοποιούνται οι άνθρωποι και τα πιστεύουν, αντλώντας επιχειρήματα από αυτά τα απτά και καθημερινά.

66. Και δε θα είναι τίποτέ το κακό, αν αρχικά τους θεούς τους θεωρήσουν κοινούς και για μας και δεν τους εκλάβουν μόνο ως θεούς των Αιγυπτίων, ούτε το Νείλο μόνο και την περιοχή που αρδεύει ο Νείλος συμπεριλαμβάνοντας σ’ αυτά τα ονόματα και θεοποιώντας τα έλη ή τους λωτούς αποστερούν τους άλλους ανθρώπους από μεγάλους θεούς, όπου βέβαια δεν υπάρχει Νείλος ούτε

Βούτος ούτε Μέμφιδα, αλλά την Ίσιδα και τους δορυφόρους θεούς της τη λατρεύουν και την αναγνωρίζουν όλοι, καθώς έχουν μάθει πρόσφατα μερικούς να τους αποκαλούν με τα αιγυπτιακά τους ονόματα, ενώ τη δύναμη του καθενός τη γνώριζαν και την τιμούσαν από παλαιά. Και δεύτερο, που είναι και το σπουδαιότερο, (πρέπει) να προσέξουν πολύ και να φοβηθούν μήπως παραποιήσουν τους θεούς και τους ταυτίσουν λόγω πλάνης με τους ανέμους και τα ρεύματα και με τους σπόρους και το όργωμα και τα παθήματα της γης και τις καιρικές μεταβολές, όπως ταύτισαν το κρασί με το Διόνυσο και τη φλόγα με τον Ήφαιστο. Και ο Κλεάνθης 136 κάπου ταυτίζει την Περσεφόνη με το μεταφερόμενο και φονευόμενο πνεύμα των καρπών και κάποιος ποιητής (μιλώντας) για τους θεριστές

«την εποχή που ρωμαλέοι ακρωτηριάζουν τη Δήμητρα».

Αυτοί δε διαφέρουν καθόλου από εκείνους που θεωρούν κυβερνήτη τα πανιά και τα σχοινιά και την άγκυρα, υφάντρια τα νήματα και τις ρόκες, και γιατρό το ποτό ή το μελόγαλο ή τη μπύρα (το χυλό κριθαριού). Αλλά αυτοί εισάγουν φοβερές και άθεες δοξασίες ονοματίζοντας ως θεούς αναίσθητα και άψυχα και σίγουρα φθαρτά στοιχεία της φύσης και πράγματα που τα έχουν ανάγκη και τα χρησιμοποιούν οι άνθρωποι. Είναι απαράδεκτο αυτά να τα θεωρήσει κανείς ως θεούς, γιατί ο θεός δεν είναι κάτι χωρίς νόηση και ψυχή ούτε υποχείριο των ανθρώπων. Θεωρήσαμε λοιπόν θεούς 137 αυτούς που έχουν αυτές τις ιδιότητες και μας χαρίζουν και μας προσφέρουν ακατάπαυστα και διαρκή αγαθά

κι όχι άλλους θεούς σε άλλους (λαούς) ούτε βαρβαρικούς και ελληνικούς ούτε νότιους και βόρειους. Αλλά, όπως ο ήλιος και η σελήνη και ο ουρανός και η γη και η θάλασσα είναι κοινά σε όλους αλλά ονομάζονται με διαφορετικές λέξεις από άλλους, έτσι ακριβώς θεσπίστηκαν διαφορετικές τιμές και ονομασίες στους διάφορους λαούς σύμφωνα

με τους νόμους τους για τον ένα Θεό (Λόγο) που έβαλε σε τάξη αυτά και για μια Πρόνοια που τα εποπτεύει και για τις Δυνάμεις που τάχτηκαν στην υπηρεσία όλων αυτών και χρησιμοποιούν άλλοι αμυδρά σύμβολα και άλλοι εντονότερα, οδηγώντας το νου στα θεϊκά όχι χωρίς δυσκολίες. Γιατί, κάποιοι παραπλανήθηκαν τελείως και διολίσθησαν στη δεισιδαιμονία και άλλοι, στην προσπάθεια να αποφύγουν ως βούρκο τη δεισιδαιμονία, ούτε κατάλαβαν πώς βρέθηκαν στην αθεΐα, λες και έπεσαν σε γκρεμό.

68. Γι’ αυτό κατεξοχήν πρέπει να διαλογιζόμαστε με ευλάβεια για το καθένα από όσα λέμε και τελούμε κατανοώντας το μυσταγωγό λόγο της φιλοσοφίας 138 τον σχετικό μ’ αυτά, για να μη βρισκόμαστε σε πλάνη,

παρερμηνεύοντας όσα καλά τα θέσπισαν οι νόμοι σχετικά με τις θυσίες και τις γιορτές, σαν το Θεόδωρο 139 που λέει ότι μερικοί από τους ακροατές του δέχονταν τα μαθήματά του με το αριστερό τους χέρι, ενώ αυτός τα πρότεινε με το δεξιό. Γιατί, όλα πρέπει να ανάγονται στο Λόγο και από όλα αυτά μπορεί να αναζητηθεί (η εξήγηση). Στις δεκαεννιά του πρώτου μήνα, γιορτάζοντας τον Ερμή, τρώνε μέλι και σύκα προσθέτοντας τη φράση «γλυκιά η αλήθεια». Το φυλαχτό πάλι της Ίσιδας, που ο μύθος λέει ότι το φορά στο λαιμό της, ερμηνεύεται ως «αληθινή φωνή». Και τον Αρποκράτη δεν πρέπει να τον θεωρούμε ούτε ανολοκλήρωτο θεό

ούτε πρόωρο (νήπιο) ούτε κάποιο φυτό, αλλά προστάτη και σύμβουλο του λόγου για τους θεούς στους ανθρώπους, που είναι νηπιακός και ανολοκλήρωτος και ασυνάρτητος. Γι’ αυτό έχει το δάκτυλό του στο στόμα ως σύμβολο εχεμύθειας και σιωπής, και κατά το μήνα Μεσορή, προσφέροντάς του πρώιμα φρούτα, λένε «γλώσσα τύχη, γλώσσα δαίμονας». Από τα φυτά της Αιγύπτου λένε ότι είναι καθαγιασμένο για τη θεά η περσέα (ροδακινιά), γιατί ο καρπός της μοιάζει με καρδιά και τα φύλλα της με γλώσσα. Γιατί, τίποτε από όσα έχει ο άνθρωπος δεν είναι θεϊκότερο από το λόγο 140 και μάλιστα το σχετικό με τους θεούς και (τίποτε) δεν έχει μεγαλύτερη ροπή προς την ευδαιμονία. Γι’ αυτό σ’ όποιον κατεβαίνει εδώ στο μαντείο του συνιστούμε να σκέφτεται όσια

και να μιλά με ευπρέπεια. Οι πολλοί, εξάλλου, επικαλούμενοι ευπρέπεια τελούν γελοία πράγματα 141 στις πομπές και στις γιορτές, λέγοντας και σκεπτόμενοι στη συνέχεια για τους θεούς τα πιο απαίσια. Πώς, λοιπόν, πρέπει να συμμετέχει κανείς στις σκυθρωπές και βαρύθυμες και πένθιμες θυσίες, αν ούτε σωστό είναι να παραβιάζει κανείς τα καθιερωμένα ούτε να συγχέει τις δοξασίες για τους θεούς 142 και να τις αναστατώνει με παράλογες καινοτομίες; Γιατί, και στους Έλληνες επιτελούνται ταυτόχρονα πολλά παρόμοια με όσα κάνουν οι Αιγύπτιοι στα Ίσεια. Για παράδειγμα, στην Αθήνα οι γυναίκες νηστεύουν στα Θεσμοφόρια και

δε σηκώνονται από κάτω, και οι Βοιωτοί κινούν τα ιερά (αφιερώματα) της (Δήμητρας) Αχαΐας, ονομάζοντας την εορτή αυτή επώδυνη, γιατί η Δήμητρα είναι λυπημένη επειδή η Περσεφόνη κατεβαίνει στον Άδη. Κι είναι αυτός ο μήνας με τις Πλειάδες ο κατάλληλος για σπορά, που οι Αιγύπτιοι τον ονομάζουν Αθύρ, οι Αθηναίοι Πυανεψιώνα και οι Βοιωτοί Δαμάτριο. Ο Θεόπομπος γράφει ότι, όσοι κατοικούν στα δυτικά, θεωρούν και ονομάζουν το χειμώνα Κρόνο, το καλοκαίρι Αφροδίτη και την άνοιξη Περσεφόνη· κι απ’ τον Κρόνο και την Αφροδίτη γεννιέται τα πάντα. Οι Φρύγες πάλι, επειδή πιστεύουν ότι ο θεός το χειμώνα κοιμάται και το καλοκαίρι ξυπνάει, τον γιορτάζουν αντίστοιχα άλλοτε καταλαγιάζοντας κι

άλλοτε χορεύοντας ζωηρά. Και οι Παφλαγόνες πιστεύουν ότι το χειμώνα ο θεός είναι δεμένος και φυλακισμένος και την άνοιξη κινείται και αναγεννάται.

70. Η εποχή αυτή δημιουργεί την υποψία ότι προκαλείται η μελαγχολία (στους ανθρώπους) λόγω της εξαφάνισης των καρπών, τους οποίους οι αρχαιότεροι δεν τους πίστευαν ως θεούς αλλά ως δώρα των θεών, αναγκαία και σπουδαία, για να μη ζούμε σε άγρια κατάσταση

ως θηρία. Την εποχή αυτή, που έβλεπαν να εξαφανίζονται εντελώς οι καρποί από τα δέντρα και να απουσιάζουν, και οι δικοί τους σπόροι να είναι λιγοστοί και ελάχιστοι, ανοίγοντας με τα χέρια τους το χώμα και κλείνοντάς το πάλι, σπέρνοντάς τους με αβέβαια την ελπίδα να φυτρώσουν και να καρποφορήσουν, έκαναν πολλές παρόμοιες κινήσεις με όσους θάβουν (τους δικούς τους) και πενθούν. Έπειτα, όπως εμείς αυτόν που αγοράζει τα βιβλία του Πλάτωνα λέμε ότι αγοράζει Πλάτωνα, και παίζει ως ηθοποιός Μένανδρο όποιος ανεβάζει τα (θεατρικά του) έργα, έτσι ακριβώς και αυτοί δε δίσταζαν να ονομάζουν με τα ονόματα των θεών τα δώρα και τα δημιουργήματα των θεών,

τιμώντας τους από υποχρέωση και σεβόμενοι αυτούς. Όσοι αργότερα, υιοθετώντας απαίδευτα και αποδίδοντας από αμάθεια στους θεούς τις ιδιότητες των καρπών και τις εμφανίσεις των αναγκαίων και τις εξαφανίσεις όχι μόνο τις ονόμαζαν αλλά και τις πίστευαν ως γενέσεις και φθορές θεών, γέμισαν από παράλογες και παράνομες δοξασίες και γεμάτες σύγχυση, αν και αντίκριζαν μπροστά τους το «θέατρο του παραλόγου». Ο Ξενοφάνης 143, για παράδειγμα, ο Κολοφώνιος είχε την απαίτηση οι Αιγύπτιοι, αν πιστεύουν σε θεούς, να μη θρηνούν, κι αν πάλι θρηνούν, να μην πιστεύουν σε θεούς, γιατί το θεωρούσε γελοίο θρηνώντας να προσεύχονται να ξαναφέρνουν και να ωριμάσουν για χάρη τους (οι θεοί) τους καρπούς, για να τους ξαναφάνε και να ξαναθρηνήσουν.

71. Αυτό όμως δεν είναι έτσι, αλλά

θρηνούν για τους καρπούς και προσεύχονται στους παραγωγούς και δωροδότες θεούς να δημιουργήσουν και να παράγουν πάλι νέους καρπούς στη θέση των χαμένων. Επομένως, άριστα λέγεται από τους φιλοσόφους ότι αυτοί που δε μαθαίνουν να ακούν σωστά τα ονόματα χρησιμοποιούν ανεπιτυχώς και τα πράγματα 144. Όπως ακριβώς και όσοι από τους Έλληνες δεν έμαθαν κι ούτε συνήθισαν να λένε τα χάλκινα και ανάγλυφα και μαρμάρινα αγάλματα τιμές των θεών αλλά θεούς και που ύστερα τολμούν να λένε ότι ο Λάχαρης ξεγύμνωσε την Αθηνά, ο Διόνυσος κούρεψε τον Απόλλωνα που είχε χρυσούς βοστρύχους, ο Δίας ο Καπετώλιος

κατά τον εμφύλιο πόλεμο κάηκε και καταστράφηκε 145, δε συνειδητοποιούν ότι παρασύρονται και ασπάζονται επικίνδυνες απόψεις ως συνέπεια της χρήσης των λέξεων.
Αυτό όχι λιγότερο το έχουν πάθει οι Αιγύπτιοι όσον αφορά τα τιμώμενα ζώα. Οι Έλληνες σχετικά μ’ αυτά λένε σωστά και πιστεύουν ότι το ιερό πτηνό της Αφροδίτης είναι το περιστέρι και ο δράκος της Αθηνάς και το κοράκι του Απόλλωνα και ο σκύλος της Άρτεμης, όπως ο Ευριπίδης (διασώζει):

«Αγλάισμα της φωτοδότρας Εκάτης θά είσαι ο σκύλος».

Οι πολλοί όμως από τους Αιγυπτίους, λατρεύοντας αυτά τα ζώα και θεωρώντας τα ως θεούς, έχουν γεμίσει τις τελετουργίες τους όχι μόνο με γελοιότητες και χλευαστικά πράγματα,

αλλά αυτό είναι το μικρότερο κακό της ανοησίας τους. Γιατί ενυπάρχει φοβερή δοξασία, που υποδαυλίζει τους ασθενικούς χαρακτήρες και τους άκακους με μια ανεξέλεγκτη δεισιδαιμονία και που οδηγεί τους αψύτερους και τους θρασύτερους σε λογισμούς άγριους και άθεους 146. Γι’ αυτό δεν είναι ανάρμοστο να πούμε και γι’ αυτά όσα είναι πρέποντα. Το ότι οι θεοί μεταμορφώθηκαν στα σώματα των «ίβεων» και των σκυλιών και των γερακιών, έχει ξεπεράσει

κάθε τερατολογία και μυθοπλασία 147 και το ότι για τις ψυχές των νεκρών που παραμένουν (εδώ) μόνο μέσα σ’ αυτά επιτυγχάνεται η αναγέννηση, όμοια είναι απίστευτο. Όσοι πάλι θέλουν να προσδώσουν πολιτική διάσταση 148, λένε ότι ο Όσιρης, (αρχηγός) σε μεγάλη στρατιά, χώρισε τη δύναμή του σε πολλά μέρη -στα Ελληνικά τα λένε λόχους και τάξεις- και έδωσε σε όλα εμβλήματα (σήματα) ζωόμορφα, για να γίνει το καθένα

στο διακριτό του γένος ιερό και τιμώμενο. Κι άλλοι τους μεταγενέστερους βασιλείς τους έστησαν με χρυσές ή χάλκινες προτομές θηρίων για να τρομοκρατούν τους εχθρούς στις μάχες. Άλλοι πάλι διασώζουν ότι αυτά τα φοβερά κάποιος παμπόνηρος βασιλιάς τα δίδαξε στους Αιγυπτίους, που ήταν άμυαλοι και επιρρεπείς στις μεταβολές και τις καινοτομίες και που είχαν ακαταμάχητη και ανυπόταχτη από πλήθος (αντιπάλων) δύναμη στην ομόνοια και κοινή δράση, και που τους δασκάλεψε να απλώσουν τη διασπορά της δεισιδαιμονίας ως πρόφαση ακατάπαυστης διχόνοιας. Γιατί, καθώς τα θηρία, που καθόρισε άλλα να τα τιμούν και

να τα σέβονται διάφορα φύλα (των Αιγυπτίων), συμπεριφέρονται εχθρικά και πολεμικά μεταξύ τους και από τη φύση τους αποτελούν κάποια απ’ αυτά τροφή για κάποια άλλα, υπερασπιζόμενος ο καθένας τους τα δικά του (ιερά ζώα) και πονώντας για όσα υπέφεραν, ασυναίσθητα παρασυρόταν από την εχθρότητα λόγω των θηρίων και μπλεκόταν σε πόλεμο με τους άλλους. Ακόμη και τώρα μόνο οι Λυκοπολίτες τρώνε πρόβατο, γιατί το τρώει και ο λύκος που τον λατρεύουν ως θεό. Και οι κάτοικοι της Οξυρρύγχου στα χρόνια μας, επειδή οι Κυνοπολίτες έτρωγαν το οξύρρυγχο ψάρι, αφού έπιασαν κι αφού θυσίασαν ένα σκυλί, το έφαγαν ως ιερό, και εξαιτίας αυτού αφού μπλέχτηκαν σε πόλεμο μεταξύ τους, είχαν εχθρικές σχέσεις και

αργότερα τιμωρήθηκαν από τους Ρωμαίους.

73. Και όταν πολλοί υποστηρίζουν ότι σ’ αυτά τα ζώα φωλιάζει διαιρεμένη η ψυχή του Τυφώνα 149, η μυθοπλασία θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι όλη η φύση η άλογη και ζωώδης συμμετείχε στη μοίρα του κακού δαίμονα και, καταπραΰνοντας και παρηγορώντας εκείνον (τον Τυφώνα), περιποιούνται και λατρεύουν αυτά. Κι αν ενσκήψει μεγάλος και δυσβάσταχτος καύσωνας που προκαλεί ανυπόφορα καταστροφικές ασθένειες ή άλλες συμφορές παράλογες και αλλόκοτες, κλέβοντας οι ιερείς μερικά από τα τιμώμενα ζώα μες στο σκοτάδι σιωπηλά και ήσυχοι, πρώτα τα απειλούν και

τα φοβερίζουν, κι αν επιμένει (ο καύσωνας), τα καθαγιάζουν και τα σφάζουν, σα να είναι αυτό τιμωρία του δαίμονα ή εξαγνισμός γενικά μεγάλος για τα σπουδαιότατα. Γιατί, στην πόλη Ειλείθυια έκαιγαν ανθρώπους 150 ζωντανούς, όπως διασώζει ο Μανέθωνας, ονομάζοντάς τους Τυφώνειους και κοσκινίζοντας τη σκόνη την εξαφάνιζαν και τη διασκόρπιζαν. Αλλά αυτό βέβαια γινόταν φανερά κάθε φορά στις μέρες που αστερισμού του Κυνός. Γιατί, οι εξαγνίσεις των τιμωμένων ζώων, που γίνονταν με μυστικότητα και σε καιρούς απρογραμμάτιστους αναφορικά με όσα συνέπιπταν, δε γίνονταν γνωστές στους πολλούς, παρά μόνο όταν τυχόν ενταφίαζαν τον Άπη και έριχναν μαζί και

μερικά από τα άλλα ζώα μπροστά σε όλους, πιστεύοντας ότι στενοχωρούν τον Τυφώνα και ευνουχίζουν τη χαιρεκακία του. Γιατί, ο Άπης μαζί με μερικά άλλα είναι το ιερό ζώο του Όσιρη και σε κείνον αφιερώνουν τα περισσότερα. Και, αν αυτός ο λόγος είναι αληθινός, νομίζω ότι δηλώνει το ζητούμενο για όσα αποδεχτήκαμε και για όσα έχουν κοινές τις τιμές, όπως είναι η ίβις και το γεράκι και ο κυνοκέφαλος, δηλαδή ο ίδιος ο Άπης 151. Έτσι ονομάζουν και τον τράγο στη Μένδητα.

74. Απομένει (να ερμηνευθεί) το αναγκαίο και συμβολικό 152, καθώς από τα ζώα μερικά συμμετέχουν στο ένα και τα πολλά και στα δύο. Το βόδι λοιπόν και το πρόβατο και τον ιχνεύμονα ολοφάνερα τα τίμησαν για

τη χρησιμότητά τους, όπως οι Λήμνιοι τους κορυδαλλούς, που βρίσκουν και σπάζουν τα αβγά των ακριδών, και οι Θεσσαλοί τους πελαργούς, διότι, επειδή η περιοχή έχει πολλά φίδια, εμφανίστηκαν αυτοί και τα εξόντωσαν όλα. Γι’ αυτό θέσπισαν και νόμο να εξορίζεται όποιος τυχόν σκοτώσει πελαργό. Τιμούν ακόμη και την οχιά και τη γάτα και το σκαραβαίο, γιατί βλέπουν σ’ αυτά κάποιες μικρές απεικονίσεις της δύναμης των θεών, όπως

(βλέπουν την εικόνα) του ήλιου σε σταγόνες νερού. Γιατί, πολλοί νομίζουν και υποστηρίζουν ότι η γάτα συνουσιάζεται στο αφτί και, επειδή γεννάει απ’ το στόμα, είναι απεικόνιση της γένεσης του λόγου. Το γένος των σκαραβαίων πάλι δεν έχει θηλυκό και όλα τα αρσενικά αφήνουν το σπέρμα σε χώμα που το κάνουν στρογγυλές μπαλίτσες και το κυλούν σπρώχνοντάς το κινούμενοι προς τα πίσω, όπως πιστεύεται ότι ο ήλιος διασχίζει τον ουρανό ανάποδα κινούμενος από τη δύση προς την ανατολή. Την οχιά πάλι, γιατί την παρομοίαζαν με αστραπή, καθώς είναι αγέραστη και κάνει κινήσεις χωρίς όργανα στερεά με μεγάλη ευλυγισία και πλαστικότητα.

75. Αλλά ούτε ο κροκόδειλος

απολαμβάνει τιμή άμοιρη πειστικής αιτιολόγησης, αλλά λέγεται ότι είναι ο μόνος απομίμηση του θεού, γιατί δεν έχει γλώσσα. Γιατί ο θεϊκός λόγος στερείται φωνής και «βαδίζοντας αθόρυβη οδό, διευθύνει τα θνητά με δικαιοσύνη». Και μόνο αυτό το ζώο, ζώντας μέσα στο νερό λένε ότι έχει καλυμμένα τα μάτια του με υμένα λείο και διαφανή που κατεβαίνει από το μέτωπο, ώστε να βλέπει χωρίς να φαίνεται, πράγμα που έγινε με τον πρώτο θεό. Και σ’ όποιο σημείο της παραλίας γεννήσει το θηλυκό, αυτό το γνωρίζει ότι είναι το μέγιστο ύψος της αύξησης των νερών του Νείλου. Επειδή δε μπορούν να γεννήσουν μέσα στο νερό και επειδή φοβούνται να γεννήσουν

μακριά (στην ξηρά), προαισθάνονται με τόση ακρίβεια το μέλλον, ώστε να χρησιμοποιούν, όταν γεννούν, το ποτάμι στο πιθανολογούμενο ύψος του (μετά την πλημμύρα) και να φυλάγουν τα αβγά τους στεγνά και άβρεχτα επωάζοντάς τα. Γεννούν εξήντα αβγά και τα επωάζουν επί ισάριθμες μέρες και οι πιο μακρόβιοι από αυτούς ζουν τόσα ακριβώς χρόνια, όσο είναι και το πρώτο μέτρο για όσους ασχολούνται με την αστρονομία. Αλλά για όσα ζώα τιμούνται και για τους δυο (προαναφερθέντες) λόγους, ειπώθηκαν παραπάνω τα σχετικά με το σκύλο. Η ίβη πάλι, σκοτώνοντας τα θανατηφόρα από τα ερπετά, δίδαξε πρώτη την ανάγκη ιατρικής κάθαρσης, καθώς την είδαν να λούζεται και να αποκαθαίρεται μόνη της, και οι πιο σεβάσμιοι από τους ιερείς, εξαγνιζόμενοι πίνουν καθαρτικό νερό από κει που έχει πιει η ίβη·

γιατί δεν πίνει νερό βρόμικο ή μολυσμένο κι ούτε το πλησιάζει. Με ανοιχτά τα πόδια μεταξύ τους και με το ρύγχος σχηματίζει ισόπλευρο τρίγωνο και η εναλλαγή των μαύρων φτερών με τα λευκά και η ανάμειξή τους μοιάζει με σελήνη αμφίκυρτη. Και δεν πρέπει να απορείτε που οι Αιγύπτιοι αρκέστηκαν σε τόσο φτωχές ομοιότητες. Γιατί, και οι Έλληνες 153 στα έργα της ζωγραφικής και της γλυπτικής που απεικονίζουν τους θεούς χρησιμοποίησαν πολλά τέτοιος όπως το άγαλμα του Δία στην Κρήτη που δεν είχε αφτιά. Γιατί, ο άρχοντας και κυρίαρχος του σύμπαντος

ταιριάζει να μην ακούει κανέναν. Δίπλα στο άγαλμα της Αθηνάς ο Φειδίας φιλοτέχνησε το δράκοντα και στο άγαλμα της Αφροδίτης στην Ήλιδα τη χελώνα, γιατί οι παρθένες θέλουν φύλαγμα, ενώ στις παντρεμένες ταιριάζει να συμμαζεύονται στο σπίτι και να μη λένε πολλά. Και η τρίαινα του Ποσειδώνα είναι το σύμβολο της τρίτης περιοχής, που κατέχει η θάλασσα μετά τον ουρανό και τον αέρα (τη στεριά). Γι’ αυτό ονόμασαν έτσι την Αμφιτρίτη και τον Τρίτωνα. Οι Πυθαγόρειοι πάλι κόσμησαν τους αριθμούς και τα σχήματα με ονόματα θεών. Για παράδειγμα το ισόπλευρο τρίγωνο

το ονόμαζαν Αθηνά κορυφογέννητη και τριτογένεια, γιατί διαιρείται με τρεις κάθετες γραμμές που φέρονται από τις τρεις γωνίες. Και τον αριθμό ένα τον έλεγαν Απόλλωνα, λόγω αποκήρυξης του πλήθους και απλότητας της μονάδας. Τη δυάδα την έλεγαν έριδα και τόλμη και την τριάδα δικαιοσύνη. Γιατί, καθώς το να αδικεί κανείς και να αδικείται είναι έλλειψη και υπερβολή αντίστοιχα, το δίκαιο βρίσκεται στη μέση με την ισότητα. Και η καλούμενη «τετρακτύς»,

το τριανταέξι δηλαδή, ήταν ο πιο μεγάλος όρκος κατά την παράδοση και έχει ονομασθεί «κόσμος» που αποτελείται από τους πρώτους τέσσερις άρτιους και τους πρώτους τέσσερις περιττούς αριθμούς με πρόσθεσή τους.

76. Αν λοιπόν οι πιο καταξιωμένοι φιλόσοφοι δεν αξίωναν να αμελούν αποδεχόμενοι υποψία θεού στα άψυχα και ασώματα από τα πράγματα και ούτε να τα περιφρονούν, νομίζω ακόμη περισσότερο ότι πρέπει να αγαπάμε τις ιδιότητες στα όντα που αισθάνονται και είναι έμψυχα και έχουν πάθη και ήθος, ανάλογα με τη συμπεριφορά τους, χωρίς να τιμάμε αυτά αλλά το θεϊκό τους στοιχείο μέσω αυτών, γιατί έχουν γίνει οι πιο καθαρές απεικονίσεις του στη φύση 154. Κι αυτό είναι αληθινό, ότι δηλαδή πρέπει να θεωρούμε την ψυχή ως όργανο του θεού που διακοσμεί τα πάντα και

να μην κατηγορούμε κανένα άψυχο ότι είναι ανώτερο από το έμψυχο και κανένα αναίσθητο από κάτι που αισθάνεται, ακόμη κι αν κάποιος συσσωρεύει όλο το χρυσάφι και τα διαμάντια του κόσμου μαζί. Γιατί, το θεϊκό στοιχείο δεν ενυπάρχει στο χρώμα ούτε στα σχήματα ούτε στη στιλπνάδα αλλά είναι πολύ κατώτερα από τα νεκρά, όσα ούτε μετείχαν ούτε μετέχουν από τη φύση τους στη ζωή. Η ζωντανή φύση που βλέπει και έχει έμφυτη την αρχή της κίνησης και τη γνώση των ατομικών και ξένων πραγμάτων έχει αποσπάσει τμήμα και μερίδιο της ομορφιάς από τη φρόνηση «με την οποία κυβερνιέται και το σύμπαν» κατά τον Ηράκλειτο. Επομένως, καλύτερα συνειδητοποιείται σ’ αυτά η έννοια του θεϊκού παρά στα χάλκινα και τα μαρμάρινα

δημιουργήματα, τα οποία επιδέχονται φθορές και μερεμέτια και είναι εντελώς αποκομμένα από κάθε συναίσθημα και σύνεση από τη φύση τους. Για τα τιμώμενα ζώα λοιπόν αυτά κατεξοχήν επιδοκιμάζω απ’ όσα λέγονται.

77. Οι στολές πάλι της Ίσιδας είναι ποικιλόχρωμες. Γιατί, η δύναμή της είναι σχετική με την ύλη, που ανακυκλώνεται και διαδέχεται τα πάντα, το φως το σκοτάδι, η ημέρα τη νύχτα, η φωτιά το νερό, η ζωή το θάνατο, η αρχή το τέλος. Η στολή όμως του Όσιρη δεν έχει χρώματα ούτε ποικίλα στολίδια, γιατί το φως είναι ένα και μοναδικό. Γιατί, βέβαια, η αρχή είναι χωρίς πρόσμειξη και ολοκάθαρο το πρωταρχικό και το νοητό. Γι’ αυτό, αν ποτέ την αφαιρέσουν, την κρατούν και

τη φυλάγουν αόρατη και ανέγγιχτη, ενώ τις στολές της Ίσιδας τις χρησιμοποιούν πολλές φορές. Γιατί, τα αισθητά και τα χειροπιαστά (ρούχα), καθώς είναι σε χρήση, επιτρέπουν πολλά ξεδιπλώματα και πολλές φορές μπορούμε να τα δούμε, αφού τα εναλλάσσουμε συχνά. Η αντίληψη όμως του νοητού και του καθαρού και του απλού, σα μια ολόλαμπρη αστραπή της ψυχής, μια φορά επιτρέπει να το αγγίξουμε και να το δούμε. Γι’ αυτό και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης ονομάζουν αυτό το μέρος της φιλοσοφίας «εποπτικό» 155, αφού αυτοί που προσεγγίζουν όσα ήταν αντιληπτά και μεικτά και κάθε είδους με το λόγο, πηδούν προς εκείνο το πρώτο και το απλό και το άυλο και, ακουμπώντας πράγματι την καθαρή

αλήθεια που το περιβάλλει, όπως σε τελετουργία, πιστεύουν ότι κατακτούν ολοκληρωτικά τη φιλοσοφία.

78. Ακριβώς αυτό λοιπόν που και οι προκείμενοι ιερείς υποδηλώνουν, αφιερωμένοι και ενδεδυμένοι με ευλάβεια, ότι δηλαδή αυτός ο θεός εξουσιάζει και βασιλεύει στους νεκρούς, όχι άλλος από αυτόν που από τους Έλληνες ονομάζεται Άδης και Πλούτωνας 156, επειδή είναι ακατανόητο πώς είναι στην αληθινή του μορφή, ταράζει τους πολλούς ανθρώπους, καθώς αποδέχονται ότι ο ιερός και όσιος Όσιρης πράγματι κατοικεί και πάνω στη γη και στα έγκατά της, όπου κρύβονται τα σώματα όσων πιστεύουν ότι αποβίωσαν. Αυτός όμως είναι μακριά από τη γη, άχραντος και αμόλυντος και καθαρός,

γιατί κάθε ουσία επιδέχεται φθορά και θάνατο, και στις ψυχές των ανθρώπων που περιβάλλονται εδώ από τα σώματα και τα πάθη δεν υπάρχει μέθεξη στο θεό, εκτός από όσο φευγαλέο όνειρο (μπορεί) να αγγίξει κανείς με τη νόηση μέσω της φιλοσοφίας. Και όταν αποδεσμευθούν (από τα σώματα) και μεταβούν στο άμορφο και αόρατο και απαθές

και αγνό, αυτός είναι ο ηγεμόνας τους και βασιλιάς τους και ο θεός, ενώ αυτές μοιάζουν με εξαρτημένες απ’ αυτόν και κοιτάζουν αχόρταγα και ποθούν το απαγορευμένο και απόρρητο από τους ανθρώπους κάλλος. Αυτόν το θεό αναφέρει η παράδοση ότι η Ίσιδα, αφού τον έχει ερωτευθεί και τον κυνηγάει συνέχεια και συνευρίσκεται μαζί του, γεμίζει τα γήινα με όλα τα καλά και αγαθά που έχουν συμμετοχή στη γένεση. Αυτά λοιπόν έτσι έχουν σύμφωνα με τον πλέον ταιριαστό (αποκαλυπτικό) λόγο για τους θεούς.

79. Και, αν πρέπει να μιλήσω και για τα θυμιάματα 157 της κάθε μέρας, όπως ακριβώς το υποσχέθηκα, αυτό θα μπορούσε πρώτα ο καθένας να σκεφθεί, ότι δηλαδή πάντα οι άνθρωποι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στις ασχολίες που υπηρετούν την υγεία και

ότι στις ιεροτελεστίες και καθάρσεις και τρόπους διατροφής εξίσου υπάρχει το όσιο και το υγιεινό. Γιατί, θεωρούσαν ότι είναι αδιανόητο να λατρεύουν το καθαρό και αβλαβές ολικά και το αμόλυντο με σώματα και ψυχές τραυματισμένες και νοσηρές. Επειδή λοιπόν ο αέρας που κατεξοχήν χρησιμοποιούμε και με τον οποίο συνυπάρχουμε δεν έχει πάντοτε την ίδια σύνθεση και θερμοκρασία, αλλά τη νύχτα συμπυκνώνεται και πιέζει το σώμα και δημιουργεί ψυχοπλάκωμα και φροντίδες, έτσι που να γίνει βαρύθυμο και μελαγχολικό, μόλις σηκωθούν, αμέσως

θυμιατίζουν με ρητίνη, λατρεύοντας και εξαγνίζοντας τον αέρα με το θυμίαμα, και αναζωογονούν την ψυχή που έχει μελαγχολήσει μέσα στο σώμα, γιατί η μυρουδιά έχει κάτι δυνατό και τονωτικό. Το μεσημέρι πάλι, επειδή αναπνέουν πολλές και βαριές αναθυμιάσεις, γιατί ο ήλιος με τη βία (με τις ζεστές του ακτίνες) τις προκαλεί από τη γη και τις αναμειγνύει με τον αέρα, θυμιατίζουν με σμύρνα. Γιατί, η θερμότητα διαλύει και διασκορπίζει τη δημιουργημένη στην ατμόσφαιρα θολότητα και ομίχλη σα λάσπη. Και οι γιατροί εξάλλου για τα λοιμώδη νοσήματα πιστεύουν πως τα βοηθούν, ανάβοντας μεγάλη φωτιά που καθαρίζει

τον αέρα. Και καθαρίζει καλύτερα, αν κάψουν μυρωδάτα ξύλα, όπως είναι το κυπαρίσσι και η άρκευθος και το πεύκο. Λένε λοιπόν ότι ο γιατρός Άκρωνας 158 διακρίθηκε στη περίοδο του μεγάλου λοιμού στην Αθήνα, συνιστώντας να ανάβουν φωτιές κοντά στους αρρώστους· γιατί, ωφέλησε πολλούς. Και ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι οι ωραίες μυρουδιές των μύρων και των λουλουδιών και των λιβαδιών, πέρα από την ευχαρίστηση, συμβάλλουν και στην υγεία, καθώς διασκορπίζουν ήρεμα τη θερμότητα και την απλότητά τους στον ψυχρό και παγωμένο από τη φύση του εγκέφαλο. Και, αν ονομάζουν στην Αίγυπτο τη σμύρνα σαλ 159, που μεθερμηνευόμενο σημαίνει την απρόσκοπτη ομιλία (τη θεραπεία της μελαγχολίας) παρέχει και

αυτό κάποια εξήγηση στην ομιλία για την αιτία (της επανάκτησής της). Το κύφι 160 πάλι είναι μείγμα από δεκαέξι συνηθισμένα είδη, από μέλι δηλαδή και κρασί και σταφίδα και κύπερο και ρητίνη και σμύρνα και ασπάλαθο και σέσελι και σχίνο και άσφαλτο και θρύο και λάπαθο με πρόσμειξη και με δυο ειδών άρκευθο, που το μεγαλύτερο το λένε καρδάμωμο και το μικρότερο καλάμι. Και δεν τα αναμειγνύουν έτσι τυχαία, αλλά οι παρασκευαστές τους διαβάζουν και ιερές ευχές όταν τα ανακατεύουν. Και ο αριθμός (δεκαέξι), αν και φαίνεται ότι αγαπιέται εξαιρετικά ως ο κατεξοχήν τετράγωνος που προκύπτει από τετράγωνο και που έχει μόνος αυτός την περίμετρο ίση με το εμβαδόν των τεσσάρων ίσων πλευρών του, ελάχιστα

πρέπει να ομολογήσουμε ότι συμβάλλει στην παρασκευή αυτού (του κύφι), αλλά τα περισσότερα φυτά που μπαίνουν στην πρόσμειξη, καθώς έχουν αρωματική δύναμη, αφήνουν γλυκιά ευωδιά και δημιουργούν ωφέλιμη ατμόσφαιρα, λόγω της οποίας ο αέρας ανακυκλώνεται, και το σώμα κινούμενο με την αναπνοή ελαφρά και άνετα δημιουργεί συνθήκες ύπνου 161 και ξελύνει σαν κόμπους και εξαφανίζει τις στενοχώριες και εντάσεις των καθημερινών φροντίδων χωρίς να σε μεθά. Και

το τμήμα μας το ανοιχτό στη φαντασία και στο όνειρο το λειαίνει σαν καθρέφτη και το κάνει καθαρότερο και από τους ήχους της λύρας, που τους χρησιμοποιούσαν πριν από τον ύπνο οι Πυθαγόρειοι, εξορκίζοντας έτσι και καταπραΰνοντας τα πάθη και τους παραλογισμούς της ψυχής. Γιατί, οι ευωδιές (ό,τι οσφραινόμαστε) πολλές φορές επαναφέρουν τις αισθήσεις μας που μας εγκαταλείπουν και πολλές φορές μας χαλαρώνουν και μας ηρεμούν, καθώς οι μικροουσίες τους εισχωρούν στο σώμα μας λόγω της λεπτότητάς τους, όπως ακριβώς υποστηρίζουν μερικοί από τους γιατρούς ότι μας πιάνει ο ύπνος, όταν η αναθυμίαση της τροφής προκαλεί κάποιο γαργαλισμό,

καθώς μοιάζει να κινείται απαλά γύρω από τα σπλάχνα και να τα ψηλαφεί. Το κύφι το χρησιμοποιούν και ως πιοτό και ως αλοιφή. Γιατί, όταν πίνεται, μοιάζει να καθαρίζει το εσωτερικό μας και ως αλοιφή είναι μαλακτικό. Έξω από αυτά, η ρητίνη προκαλείται από τον ήλιο και τη σμύρνα την παράγουν τα φυτά σα δάκρυ και μερικά από αυτά που συμμετέχουν στη σύνθεση του «κύφι» ευδοκιμούν τη νύχτα περισσότερο, όπως όσα από τη φύση τους μεγαλώνουν σε συνθήκες ψυχρών ανέμων και σκιάς και δροσιάς και υγρασίας. Γιατί, το φως της ημέρας είναι ένα και απλό και ο Πίνδαρος γράφει ότι ο ήλιος φαίνεται «με καθαρή ατμόσφαιρα», ενώ ο νυχτερινός αέρας είναι κράμα και πρόσμειξη πολλών φώτων και δυνάμεων, που μοιάζουν με σπέρματα που ρέουν από όλα τα άστρα σε ένα μέρος. Εύλογα λοιπόν τα πρώτα, ως απλά και οφείλοντα τη δημιουργία τους στον ήλιο, τα καίνε την ημέρα, με τα δεύτερα όμως ως μεικτά και

ποικίλα στις ποιότητες θυμιατίζουν με την έναρξη της νύχτας 162.