diaforos

[1] Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον.


κίνησις γὰρ αὕτη μεγίστη δὴ τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο καὶ μέρει τινὶ τῶν βαρβάρων, ὡς δὲ εἰπεῖν καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἀνθρώπων.

τὰ γὰρ πρὸ αὐτῶν καὶ τὰ ἔτι παλαίτερα σαφῶς μὲν εὑρεῖν διὰ χρόνου πλῆθος ἀδύνατα ἦν, ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι οὔτε κατὰ τοὺς πολέμους οὔτε ἐς τὰ ἄλλα.



[2] φαίνεται γὰρ ἡ νῦν Ἑλλὰς καλουμένη οὐ πάλαι βεβαίως οἰκουμένη, ἀλλὰ μεταναστάσεις τε οὖσαι τὰ πρότερα καὶ ῥᾳδίως ἕκαστοι τὴν ἑαυτῶν ἀπολείποντες βιαζόμενοι ὑπό τινων αἰεὶ πλειόνων.

τῆς γὰρ ἐμπορίας οὐκ οὔσης, οὐδ’ ἐπιμειγνύντες ἀδεῶς ἀλλήλοις οὔτε κατὰ γῆν οὔτε διὰ θαλάσσης, νεμόμενοί τε τὰ αὑτῶν ἕκαστοι ὅσον ἀποζῆν καὶ περιουσίαν χρημάτων οὐκ ἔχοντες οὐδὲ γῆν φυτεύοντες, ἄδηλον ὂν ὁπότε τις ἐπελθὼν καὶ ἀτειχίστων ἅμα ὄντων ἄλλος ἀφαιρήσεται, τῆς τε καθ’ ἡμέραν ἀναγκαίου τροφῆς πανταχοῦ ἂν ἡγούμενοι ἐπικρατεῖν, οὐ χαλεπῶς ἀπανίσταντο, καὶ δι’ αὐτὸ οὔτε μεγέθει πόλεων ἴσχυον οὔτε τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ.


μάλιστα δὲ τῆς γῆς ἡ ἀρίστη αἰεὶ τὰς μεταβολὰς τῶν οἰκητόρων εἶχεν, ἥ τε νῦν Θεσσαλία καλουμένη καὶ Βοιωτία Πελοποννήσου τε τὰ πολλὰ πλὴν Ἀρκαδίας, τῆς τε ἄλλης ὅσα ἦν κράτιστα.

διὰ γὰρ ἀρετὴν γῆς αἵ τε δυνάμεις τισὶ μείζους ἐγγιγνόμεναι στάσεις ἐνεποίουν ἐξ ὧν ἐφθείροντο, καὶ ἅμα ὑπὸ ἀλλοφύλων μᾶλλον ἐπεβουλεύοντο.

τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ λεπτόγεων ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί.

καὶ παράδειγμα τόδε τοῦ λόγου οὐκ ἐλάχιστόν ἐστι διὰ τὰς μετοικίας ἐς τὰ ἄλλα μὴ ὁμοίως αὐξηθῆναι· ἐκ γὰρ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος οἱ πολέμῳ ἢ στάσει ἐκπίπτοντες παρ’ Ἀθηναίους οἱ δυνατώτατοι ὡς βέβαιον ὂν ἀνεχώρουν, καὶ πολῖται γιγνόμενοι εὐθὺς ἀπὸ παλαιοῦ μείζω ἔτι ἐποίησαν πλήθει ἀνθρώπων τὴν πόλιν, ὥστε καὶ ἐς Ἰωνίαν ὕστερον ὡς οὐχ ἱκανῆς οὔσης τῆς Ἀττικῆς ἀποικίας ἐξέπεμψαν.



[3] Δηλοῖ δέ μοι καὶ τόδε τῶν παλαιῶν ἀσθένειαν οὐχ ἥκιστα· πρὸ γὰρ τῶν Τρωικῶν οὐδὲν φαίνεται πρότερον κοινῇ ἐργασαμένη ἡ Ἑλλάς·
δοκεῖ δέ μοι, οὐδὲ τοὔνομα τοῦτο ξύμπασά πω εἶχεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸ Ἕλληνος τοῦ Δευκαλίωνος καὶ πάνυ οὐδὲ εἶναι ἡ ἐπίκλησις αὕτη, κατὰ ἔθνη δὲ ἄλλα τε καὶ τὸ Πελασγικὸν ἐπὶ πλεῖστον ἀφ’ ἑαυτῶν τὴν ἐπωνυμίαν παρέχεσθαι, Ἕλληνος δὲ καὶ τῶν παίδων αὐτοῦ ἐν τῇ Φθιώτιδι ἰσχυσάντων, καὶ ἐπαγομένων αὐτοὺς ἐπ’ ὠφελίᾳ ἐς τὰς ἄλλας πόλεις, καθ’ ἑκάστους μὲν ἤδη τῇ ὁμιλίᾳ μᾶλλον καλεῖσθαι Ἕλληνας, οὐ μέντοι πολλοῦ γε χρόνου [ἐδύνατο] καὶ ἅπασιν ἐκνικῆσαι.
τεκμηριοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος· πολλῷ γὰρ ὕστερον ἔτι καὶ τῶν Τρωικῶν γενόμενος οὐδαμοῦ τοὺς ξύμπαντας ὠνόμασεν, οὐδ’ ἄλλους ἢ τοὺς μετ’ Ἀχιλλέως ἐκ τῆς Φθιώτιδος, οἵπερ καὶ πρῶτοι Ἕλληνες ἦσαν, Δαναοὺς δὲ ἐν τοῖς ἔπεσι καὶ Ἀργείους καὶ Ἀχαιοὺς ἀνακαλεῖ. οὐ μὴν οὐδὲ βαρβάρους εἴρηκε διὰ τὸ μηδὲ Ἕλληνάς πω, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἀντίπαλον ἐς ἓν ὄνομα ἀποκεκρίσθαι.


οἱ δ’ οὖν ὡς ἕκαστοι Ἕλληνες κατὰ πόλεις τε ὅσοι ἀλλήλων ξυνίεσαν καὶ ξύμπαντες ὕστερον κληθέντες οὐδὲν πρὸ τῶν Τρωικῶν δι’ ἀσθένειαν καὶ ἀμειξίαν ἀλλήλων ἁθρόοι ἔπραξαν. ἀλλὰ καὶ ταύτην τὴν στρατείαν θαλάσσῃ ἤδη πλείω χρώμενοι ξυνεξῆλθον.


[4] Μίνως γὰρ παλαίτατος ὧν ἀκοῇ ἴσμεν ναυτικὸν ἐκτήσατο καὶ τῆς νῦν Ἑλληνικῆς θαλάσσης ἐπὶ πλεῖστον ἐκράτησε καὶ τῶν Κυκλάδων νήσων ἦρξέ τε καὶ οἰκιστὴς πρῶτος τῶν πλείστων ἐγένετο, Κᾶρας ἐξελάσας καὶ τοὺς ἑαυτοῦ παῖδας ἡγεμόνας ἐγκαταστήσας· τό τε λῃστικόν, ὡς εἰκός, καθῄρει ἐκ τῆς θαλάσσης ἐφ’ ὅσον ἐδύνατο, τοῦ τὰς προσόδους μᾶλλον ἰέναι αὐτῷ.


[5] οἱ γὰρ Ἕλληνες τὸ πάλαι καὶ τῶν βαρβάρων οἵ τε ἐν τῇ ἠπείρῳ παραθαλάσσιοι καὶ ὅσοι νήσους εἶχον, ἐπειδὴ ἤρξαντο μᾶλλον περαιοῦσθαι ναυσὶν ἐπ’ ἀλλήλους, ἐτράποντο πρὸς λῃστείαν, ἡγουμένων ἀνδρῶν οὐ τῶν ἀδυναωτάτων κέρδους τοῦ σφετέρου αὐτῶν ἕνεκα καὶ τοῖς ἀσθενέσι τροφῆς, καὶ προσπίπτοντες πόλεσιν ἀτειχίστοις καὶ κατὰ κώμας οἰκουμέναις ἥρπαζον καὶ τὸν πλεῖστον τοῦ βίου ἐντεῦθεν ἐποιοῦντο, οὐκ ἔχοντός πω αἰσχύνην τούτου τοῦ ἔργου, φέροντος δέ τι καὶ δόξης μᾶλλον·

δηλοῦσι δὲ τῶν τε ἠπειρωτῶν τινὲς ἔτι καὶ νῦν, οἷς κόσμος καλῶς τοῦτο δρᾶν, καὶ οἱ παλαιοὶ τῶν ποιητῶν τὰς πύστεις τῶν καταπλεόντων πανταχοῦ ὁμοίως ἐρωτῶντες εἰ λῃσταί εἰσιν, ὡς οὔτε ὧν πυνθάνονται ἀπαξιούντων τὸ ἔργον, οἷς τε ἐπιμελὲς εἴη εἰδέναι οὐκ ὀνειδιζόντων.



ἐλῄζοντο δὲ καὶ κατ’ ἤπειρον ἀλλήλους. καὶ μέχρι τοῦδε πολλὰ τῆς Ἑλλάδος τῷ παλαιῷ τρόπῳ νέμεται περί τε Λοκροὺς τοὺς Ὀζόλας καὶ Αἰτωλοὺς καὶ Ἀκαρνᾶνας καὶ τὴν ταύτῃ ἤπειρον. τό τε σιδηροφορεῖσθαι τούτοις τοῖς ἠπειρώταις ἀπὸ τῆς παλαιᾶς λῃστείας ἐμμεμένηκεν·

[6] πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει διὰ τὰς ἀφάρκτους τε οἰκήσεις καὶ οὐκ ἀσφαλεῖς παρ’ ἀλλήλους ἐφόδους, καὶ ξυνήθη τὴν δίαιταν μεθ’ ὅπλων ἐποιήσαντο ὥσπερ οἱ βάρβαροι.

σημεῖον δ’ ἐστὶ ταῦτα τῆς Ἑλλάδος ἔτι οὕτω νεμόμενα τῶν ποτὲ καὶ ἐς πάντας ὁμοίων διαιτημάτων.

Ἐν τοῖς πρῶτοι δὲ Ἀθηναῖοι τόν τε σίδηρον κατέθεντο καὶ ἀνειμένῃ τῇ διαίτῃ ἐς τὸ τρυφερώτερον μετέστησαν. καὶ οἱ πρεσβύτεροι αὐτοῖς τῶν εὐδαιμόνων διὰ τὸ ἁβροδίαιτον οὐ πολὺς χρόνος ἐπειδὴ χιτῶνάς τε λινοῦς ἐπαύσαντο φοροῦντες καὶ χρυσῶν τεττίγων ἐνέρσει κρωβύλον ἀναδούμενοι τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τριχῶν· ἀφ’ οὗ καὶ Ἰώνων τοὺς πρεσβυτέρους κατὰ τὸ ξυγγενὲς ἐπὶ πολὺ αὕτη ἡ σκευὴ κατέσχεν.
μετρίᾳ δ’ αὖ ἐσθῆτι καὶ ἐς τὸν νῦν τρόπον πρῶτοι Λακεδαιμόνιοι ἐχρήσαντο καὶ ἐς τὰ ἄλλα πρὸς τοὺς πολλοὺς οἱ τὰ μείζω κεκτημένοι ἰσοδίαιτοι μάλιστα κατέστησαν.
ἐγυμνώθησάν τε πρῶτοι καὶ ἐς τὸ φανερὸν ἀποδύντες λίπα μετὰ τοῦ γυμνάζεσθαι ἠλείψαντο· τὸ δὲ πάλαι καὶ ἐν τῷ Ὀλυμπικῷ ἀγῶνι διαζώματα ἔχοντες περὶ τὰ αἰδοῖα οἱ ἀθληταὶ ἠγωνίζοντο, καὶ οὐ πολλὰ ἔτη ἐπειδὴ πέπαυται. ἔτι δὲ καὶ ἐν τοῖς βαρβάροις ἔστιν οἷς νῦν, καὶ μάλιστα τοῖς Ἀσιανοῖς, πυγμῆς καὶ πάλης ἆθλα τίθεται, καὶ διεζωμένοι τοῦτο δρῶσιν.

πολλὰ δ’ ἂν καὶ ἄλλα τις ἀποδείξειε τὸ παλαιὸν Ἑλληνικὸν ὁμοιότροπα τῷ νῦν βαρβαρικῷ διαιτώμενον.


[7] Τῶν δὲ πόλεων ὅσαι μὲν νεώτατα ᾠκίσθησαν καὶ ἤδη πλωιμωτέρων ὄντων, περιουσίας μᾶλλον ἔχουσαι χρημάτων ἐπ’ αὐτοῖς τοῖς αἰγιαλοῖς τείχεσιν ἐκτίζοντο καὶ τοὺς ἰσθμοὺς ἀπελάμβανον ἐμπορίας τε ἕνεκα καὶ τῆς πρὸς τοὺς προσοίκους ἕκαστοι ἰσχύος· αἱ δὲ παλαιαὶ διὰ τὴν λῃστείαν ἐπὶ πολὺ ἀντίσχουσαν ἀπὸ θαλάσσης μᾶλλον ᾠκίσθησαν, αἵ τε ἐν ταῖς νήσοις καὶ ἐν ταῖς ἠπείροις (ἔφερον γὰρ ἀλλήλους τε καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι ὄντες οὐ θαλάσσιοι κάτω ᾤκουν), καὶ μέχρι τοῦδε ἔτι ἀνῳκισμένοι εἰσίν.



[8] καὶ οὐχ ἧσσον λῃσταὶ ἦσαν οἱ νησιῶται, Κᾶρές τε ὄντες καὶ Φοίνικες· οὗτοι γὰρ δὴ τὰς πλείστας τῶν νήσων ᾤκησαν. μαρτύριον δέ· Δήλου γὰρ καθαιρομένης ὑπὸ Ἀθηναίων ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ καὶ τῶν θηκῶν ἀναιρεθεισῶν ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν τῇ νήσῳ, ὑπὲρ ἥμισυ Κᾶρες ἐφάνησαν, γνωσθέντες τῇ τε σκευῇ τῶν ὅπλων ξυντεθαμμένῃ καὶ τῷ τρόπῳ ᾧ νῦν ἔτι θάπτουσιν.


καταστάντος δὲ τοῦ Μίνω ναυτικοῦ πλωιμώτερα ἐγένετο παρ’ ἀλλήλους (οἱ γὰρ ἐκ τῶν νήσων κακοῦργοι ἀνέστησαν ὑπ’ αὐτοῦ, ὅτεπερ καὶ τὰς πολλὰς αὐτῶν κατῴκιζε),
καὶ οἱ παρὰ θάλασσαν ἄνθρωποι μᾶλλον ἤδη τὴν κτῆσιν τῶν χρημάτων ποιούμενοι βεβαιότερον ᾤκουν, καί τινες καὶ τείχη περιεβάλλοντο ὡς πλουσιώτεροι ἑαυτῶν γιγνόμενοι· ἐφιέμενοι γὰρ τῶν κερδῶν οἵ τε ἥσσους ὑπέμενον τὴν τῶν κρεισσόνων δουλείαν, οἵ τε δυνατώτεροι περιουσίας ἔχοντες προσεποιοῦντο ὑπηκόους τὰς ἐλάσσους πόλεις. καὶ ἐν τούτῳ τῷ τρόπῳ μᾶλλον ἤδη ὄντες ὕστερον χρόνῳ ἐπὶ Τροίαν ἐστράτευσαν.


[9] Ἀγαμέμνων τέ μοι δοκεῖ τῶν τότε δυνάμει προύχων καὶ οὐ τοσοῦτον τοῖς Τυνδάρεω ὅρκοις κατειλημμένους τοὺς Ἑλένης μνηστῆρας ἄγων τὸν στόλον ἀγεῖραι.


λέγουσι δὲ καὶ οἱ τὰ σαφέστατα Πελοποννησίων μνήμῃ παρὰ τῶν πρότερον δεδεγμένοι Πέλοπά τε πρῶτον πλήθει χρημάτων, ἃ ἦλθεν ἐκ τῆς Ἀσίας ἔχων ἐς ἀνθρώπους ἀπόρους, δύναμιν περιποιησάμενον τὴν ἐπωνυμίαν τῆς χώρας ἔπηλυν ὄντα ὅμως σχεῖν, καὶ ὕστερον τοῖς ἐκγόνοις ἔτι μείζω ξυνενεχθῆναι, Εὐρυσθέως μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ ὑπὸ Ἡρακλειδῶν ἀποθανόντος, Ἀτρέως δὲ μητρὸς ἀδελφοῦ ὄντος αὐτῷ, καὶ ἐπιτρέψαντος Εὐρυσθέως, ὅτ’ ἐστράτευε, Μυκήνας τε καὶ τὴν ἀρχὴν κατὰ τὸ οἰκεῖον Ἀτρεῖ (τυγχάνειν δὲ αὐτὸν φεύγοντα τὸν πατέρα διὰ τὸν Ξρυσίππου θάνατον), καὶ ὡς οὐκέτι ἀνεχώρησεν Εὐρυσθεύς, βουλομένων καὶ τῶν Μυκηναίων φόβῳ τῶν Ἡρακλειδῶν καὶ ἅμα δυνατὸν δοκοῦντα εἶναι καὶ τὸ πλῆθος τεθεραπευκότα τῶν Μυκηναίων τε καὶ ὅσων Εὐρυσθεὺς ἦρχε τὴν βασιλείαν Ἀτρέα παραλαβεῖν, καὶ τῶν Περσειδῶν τοὺς Πελοπίδας μείζους καταστῆναι.

ἅ μοι δοκεῖ Ἀγαμέμνων παραλαβὼν καὶ ναυτικῷ [τε] ἅμα ἐπὶ πλέον τῶν ἄλλων ἰσχύσας, τὴν στρατείαν οὐ χάριτι τὸ πλέον ἢ φόβῳ ξυναγαγὼν ποιήσασθαι.

φαίνεται γὰρ ναυσί τε πλείσταις αὐτὸς ἀφικόμενος καὶ Ἀρκάσι προσπαρασχών, ὡς Ὅμηρος τοῦτο δεδήλωκεν, εἴ τῳ ἱκανὸς τεκμηριῶσαι. καὶ ἐν τοῦ σκήπτρου ἅμα τῇ παραδόσει εἴρηκεν αὐτὸν πολλῇσι νήσοισι καὶ Ἄργεϊ παντὶ ἀνάσσειν· οὐκ ἂν οὖν νήσων ἔξω τῶν περιοικίδων (αὗται δὲ οὐκ ἂν πολλαὶ εἶεν) ἠπειρώτης ὢν ἐκράτει, εἰ μή τι καὶ ναυτικὸν εἶχεν. εἰκάζειν δὲ χρὴ καὶ ταύτῃ τῇ στρατείᾳ οἷα ἦν τὰ πρὸ αὐτῆς.


[10] Καὶ ὅτι μὲν Μυκῆναι μικρὸν ἦν, ἢ εἴ τι τῶν τότε πόλισμα νῦν μὴ ἀξιόχρεων δοκεῖ εἶναι, οὐκ ἀκριβεῖ ἄν τις σημείῳ χρώμενος ἀπιστοίη μὴ γενέσθαι τὸν στόλον τοσοῦτον ὅσον οἵ τε ποιηταὶ εἰρήκασι καὶ ὁ λόγος κατέχει.

Λακεδαιμονίων γὰρ εἰ ἡ πόλις ἐρημωθείη, λειφθείη δὲ τά τε ἱερὰ καὶ τῆς κατασκευῆς τὰ ἐδάφη, πολλὴν ἂν οἶμαι ἀπιστίαν τῆς δυνάμεως προελθόντος πολλοῦ χρόνου τοῖς ἔπειτα πρὸς τὸ κλέος αὐτῶν εἶναι (καίτοι Πελοποννήσου τῶν πέντε τὰς δύο μοίρας νέμονται, τῆς τε ξυμπάσης ἡγοῦνται καὶ τῶν ἔξω ξυμμάχων πολλῶν· ὅμως δὲ οὔτε ξυνοικισθείσης πόλεως οὔτε ἱεροῖς καὶ κατασκευαῖς πολυτελέσι χρησαμένης, κατὰ κώμας δὲ τῷ παλαιῷ τῆς Ἑλλάδος τρόπῳ οἰκισθείσης, φαίνοιτ’ ἂν ὑποδεεστέρα), Ἀθηναίων δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο παθόντων διπλασίαν ἂν τὴν δύναμιν εἰκάζεσθαι ἀπὸ τῆς φανερᾶς ὄψεως τῆς πόλεως ἢ ἔστιν.



οὔκουν ἀπιστεῖν εἰκός, οὐδὲ τὰς ὄψεις τῶν πόλεων μᾶλλον σκοπεῖν ἢ τὰς δυνάμεις, νομίζειν δὲ τὴν στρατείαν ἐκείνην μεγίστην μὲν γενέσθαι τῶν πρὸ αὑτῆς, λειπομένην δὲ τῶν νῦν, τῇ Ὁμήρου αὖ ποιήσει εἴ τι χρὴ κἀνταῦθα πιστεύειν, ἣν εἰκὸς ἐπὶ τὸ μεῖζον μὲν ποιητὴν ὄντα κοσμῆσαι, ὅμως δὲ φαίνεται καὶ οὕτως ἐνδεεστέρα.


πεποίηκε γὰρ χιλίων καὶ διακοσίων νεῶν τὰς μὲν Βοιωτῶν εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀνδρῶν, τὰς δὲ Φιλοκτήτου πεντήκοντα, δηλῶν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τὰς μεγίστας καὶ ἐλαχίστας· ἄλλων γοῦν μεγέθους πέρι ἐν νεῶν καταλόγῳ οὐκ ἐμνήσθη. αὐτερέται δὲ ὅτι ἦσαν καὶ μάχιμοι πάντες, ἐν ταῖς Φιλοκτήτου ναυσὶ δεδήλωκεν· τοξότας γὰρ πάντας πεποίηκε τοὺς προσκώπους. περίνεως δὲ οὐκ εἰκὸς πολλοὺς ξυμπλεῖν ἔξω τῶν βασιλέων καὶ τῶν μάλιστα ἐν τέλει, ἄλλως τε καὶ μέλλοντας πέλαγος περαιώσεσθαι μετὰ σκευῶν πολεμικῶν, οὐδ’ αὖ τὰ πλοῖα κατάφαρκτα ἔχοντας, ἀλλὰ τῷ παλαιῷ τρόπῳ λῃστικώτερον παρεσκευασμένα.


πρὸς τὰς μεγίστας δ’ οὖν καὶ ἐλαχίστας ναῦς τὸ μέσον σκοποῦντι οὐ πολλοὶ φαίνονται ἐλθόντες, ὡς ἀπὸ πάσης τῆς Ἑλλάδος κοινῇ πεμπόμενοι.

[11] Αἴτιον δ’ ἦν οὐχ ἡ ὀλιγανθρωπία τοσοῦτον ὅσον ἡ ἀχρηματία. τῆς γὰρ τροφῆς ἀπορίᾳ τόν τε στρατὸν ἐλάσσω ἤγαγον καὶ ὅσον ἤλπιζον αὐτόθεν πολεμοῦντα βιοτεύσειν, ἐπειδὴ δὲ ἀφικόμενοι μάχῃ ἐκράτησαν (δῆλον δέ· τὸ γὰρ ἔρυμα τῷ στρατοπέδῳ οὐκ ἂν ἐτειχίσαντο), φαίνονται δ’ οὐδ’ ἐνταῦθα πάσῃ τῇ δυνάμει χρησάμενοι, ἀλλὰ πρὸς γεωργίαν τῆς Ξερσονήσου τραπόμενοι καὶ λῃστείαν τῆς τροφῆς ἀπορίᾳ. ᾗ καὶ μᾶλλον οἱ Τρῶες αὐτῶν διεσπαρμένων τὰ δέκα ἔτη ἀντεῖχον βίᾳ, τοῖς αἰεὶ ὑπολειπομένοις ἀντίπαλοι ὄντες.




περιουσίαν δὲ εἰ ἦλθον ἔχοντες τροφῆς καὶ ὄντες ἁθρόοι ἄνευ λῃστείας καὶ γεωργίας ξυνεχῶς τὸν πόλεμον διέφερον, ῥᾳδίως ἂν μάχῃ κρατοῦντες εἷλον, οἵ γε καὶ οὐχ ἁθρόοι, ἀλλὰ μέρει τῷ αἰεὶ παρόντι ἀντεῖχον, πολιορκίᾳ δ’ ἂν προσκαθεζόμενοι ἐν ἐλάσσονί τε χρόνῳ καὶ ἀπονώτερον τὴν Τροίαν εἷλον. ἀλλὰ δι’ ἀχρηματίαν τά τε πρὸ τούτων ἀσθενῆ ἦν καὶ αὐτά γε δὴ ταῦτα, ὀνομαστότατα τῶν πρὶν γενόμενα, δηλοῦται τοῖς ἔργοις ὑποδεέστερα ὄντα τῆς φήμης καὶ τοῦ νῦν περὶ αὐτῶν διὰ τοὺς ποιητὰς λόγου κατεσχηκότος·





[12] ἐπεὶ καὶ μετὰ τὰ Τρωικὰ ἡ Ἑλλὰς ἔτι μετανίστατό τε καὶ κατῳκίζετο, ὥστε μὴ ἡσυχάσασαν αὐξηθῆναι.

ἥ τε γὰρ ἀναχώρησις τῶν Ἑλλήνων ἐξ Ἰλίου χρονία γενομένη πολλὰ ἐνεόχμωσε, καὶ στάσεις ἐν ταῖς πόλεσιν ὡς ἐπὶ πολὺ ἐγίγνοντο, ἀφ’ ὧν ἐκπίπτοντες τὰς πόλεις ἔκτιζον.

Βοιωτοί τε γὰρ οἱ νῦν ἑξηκοστῷ ἔτει μετὰ Ἰλίου ἅλωσιν ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην ᾤκισαν (ἦν δὲ αὐτῶν καὶ ἀποδασμὸς πρότερον ἐν τῇ γῇ ταύτῃ, ἀφ’ ὧν καὶ ἐς Ἴλιον ἐστράτευσαν), Δωριῆς τε ὀγδοηκοστῷ ἔτει ξὺν Ἡρακλείδαις Πελοπόννησον ἔσχον.


μόλις τε ἐν πολλῷ χρόνῳ ἡσυχάσασα ἡ Ἑλλὰς βεβαίως καὶ οὐκέτι ἀνισταμένη ἀποικίας ἐξέπεμψε, καὶ Ἴωνας μὲν Ἀθηναῖοι καὶ νησιωτῶν τοὺς πολλοὺς ᾤκισαν, Ἰταλίας δὲ καὶ Σικελίας τὸ πλεῖστον Πελοποννήσιοι τῆς τε ἄλλης Ἑλλάδος ἔστιν ἃ χωρία. πάντα δὲ ταῦτα ὕστερον τῶν Τρωικῶν ἐκτίσθη.



[13] Δυνατωτέρας δὲ γιγνομένης τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν χρημάτων τὴν κτῆσιν ἔτι μᾶλλον ἢ πρότερον ποιουμένης τὰ πολλὰ τυραννίδες ἐν ταῖς πόλεσι καθίσταντο, τῶν προσόδων μειζόνων γιγνομένων (πρότερον δὲ ἦσαν ἐπὶ ῥητοῖς γέρασι πατρικαὶ βασιλεῖαι), ναυτικά τε ἐξηρτύετο ἡ Ἑλλάς, καὶ τῆς θαλάσσης μᾶλλον ἀντείχοντο. πρῶτοι δὲ Κορίνθιοι λέγονται ἐγγύτατα τοῦ νῦν τρόπου μεταχειρίσαι τὰ περὶ τὰς ναῦς,

καὶ τριήρεις ἐν Κορίνθῳ πρῶτον τῆς Ἑλλάδος ναυπηγηθῆναι.

φαίνεται δὲ καὶ Σαμίοις Ἀμεινοκλῆς Κορίνθιος ναυπηγὸς ναῦς ποιήσας τέσσαρας· ἔτη δ’ ἐστὶ μάλιστα τριακόσια ἐς τὴν τελευτὴν τοῦδε τοῦ πολέμου ὅτε Ἀμεινοκλῆς Σαμίοις ἦλθεν.

ναυμαχία τε παλαιτάτη ὧν ἴσμεν γίγνεται Κορινθίων πρὸς Κερκυραίους· ἔτη δὲ μάλιστα καὶ ταύτῃ ἑξήκοντα καὶ διακόσιά ἐστι μέχρι τοῦ αὐτοῦ χρόνου.
οἰκοῦντες γὰρ τὴν πόλιν οἱ Κορίνθιοι ἐπὶ τοῦ Ἰσθμοῦ αἰεὶ δή ποτε ἐμπόριον εἶχον, τῶν Ἑλλήνων τὸ πάλαι κατὰ γῆν τὰ πλείω ἢ κατὰ θάλασσαν, τῶν τε ἐντὸς Πελοποννήσου καὶ τῶν ἔξω, διὰ τῆς ἐκείνων παρ’ ἀλλήλους ἐπιμισγόντων, χρήμασί τε δυνατοὶ ἦσαν, ὡς καὶ τοῖς παλαιοῖς ποιηταῖς δεδήλωται· ἀφνειὸν γὰρ ἐπωνόμασαν τὸ χωρίον. ἐπειδή τε οἱ Ἕλληνες μᾶλλον ἔπλῳζον, τὰς ναῦς κτησάμενοι τὸ λῃστικὸν καθῄρουν, καὶ ἐμπόριον παρέχοντες ἀμφότερα δυνατὴν ἔσχον χρημάτων προσόδῳ τὴν πόλιν.



καὶ Ἴωσιν ὕστερον πολὺ γίγνεται ναυτικὸν ἐπὶ Κύρου Περσῶν πρώτου βασιλεύοντος καὶ Καμβύσου τοῦ υἱέος αὐτοῦ, τῆς τε καθ’ ἑαυτοὺς θαλάσσης Κύρῳ πολεμοῦντες ἐκράτησάν τινα χρόνον. καὶ Πολυκράτης Σάμου τυραννῶν ἐπὶ Καμβύσου ναυτικῷ ἰσχύων ἄλλας τε τῶν νήσων ὑπηκόους ἐποιήσατο καὶ Ῥήνειαν ἑλὼν ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δηλίῳ. Φωκαῆς τε Μασσαλίαν οἰκίζοντες Καρχηδονίους ἐνίκων ναυμαχοῦντες·




[14] δυνατώτατα γὰρ ταῦτα τῶν ναυτικῶν ἦν. φαίνεται δὲ καὶ ταῦτα πολλαῖς γενεαῖς ὕστερα γενόμενα τῶν Τρωικῶν τριήρεσι μὲν ὀλίγαις χρώμενα, πεντηκοντόροις δ’ ἔτι καὶ πλοίοις μακροῖς ἐξηρτυμένα ὥσπερ ἐκεῖνα.

ὀλίγον τε πρὸ τῶν Μηδικῶν καὶ τοῦ Δαρείου θανάτου, ὃς μετὰ Καμβύσην Περσῶν ἐβασίλευσε, τριήρεις περί τε Σικελίαν τοῖς τυράννοις ἐς πλῆθος ἐγένοντο καὶ Κερκυραίοις· ταῦτα γὰρ τελευταῖα πρὸ τῆς Ξέρξου στρατείας ναυτικὰ ἀξιόλογα ἐν τῇ Ἑλλάδι κατέστη.
Αἰγινῆται γὰρ καὶ Ἀθηναῖοι, καὶ εἴ τινες ἄλλοι, βραχέα ἐκέκτηντο, καὶ τούτων τὰ πολλὰ πεντηκοντόρους· ὀψέ τε ἀφ’ οὗ Ἀθηναίους Θεμιστοκλῆς ἔπεισεν Αἰγινήταις πολεμοῦντας, καὶ ἅμα τοῦ βαρβάρου προσδοκίμου ὄντος, τὰς ναῦς ποιήσασθαι αἷσπερ καὶ ἐναυμάχησαν· καὶ αὗται οὔπω εἶχον διὰ πάσης καταστρώματα.



[15] Τὰ μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ· ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν.


κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τις καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη· πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ’ ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ’ αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο, κατ’ ἀλλήλους δὲ μᾶλλον ὡς ἕκαστοι οἱ ἀστυγείτονες ἐπολέμουν.

μάλιστα δὲ ἐς τὸν πάλαι ποτὲ γενόμενον πόλεμον Ξαλκιδέων καὶ Ἐρετριῶν καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ἐς ξυμμαχίαν ἑκατέρων διέστη.

[16] ἐπεγένετο δὲ ἄλλοις τε ἄλλοθι κωλύματα μὴ αὐξηθῆναι, καὶ Ἴωσι προχωρησάντων ἐπὶ μέγα τῶν πραγμάτων Κῦρος καὶ ἡ Περσικὴ βασιλεία Κροῖσον καθελοῦσα καὶ ὅσα ἐντὸς Ἅλυος ποταμοῦ πρὸς θάλασσαν ἐπεστράτευσε καὶ τὰς ἐν τῇ ἠπείρῳ πόλεις ἐδούλωσε, Δαρεῖός τε ὕστερον τῷ Φοινίκων ναυτικῷ κρατῶν καὶ τὰς νήσους.




[17] τύραννοί τε ὅσοι ἦσαν ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πόλεσι, τὸ ἐφ’ ἑαυτῶν μόνον προορώμενοι ἔς τε τὸ σῶμα καὶ ἐς τὸ τὸν ἴδιον οἶκον αὔξειν δι’ ἀσφαλείας ὅσον ἐδύναντο μάλιστα τὰς πόλεις ᾤκουν, ἐπράχθη δὲ οὐδὲν ἀπ’ αὐτῶν ἔργον ἀξιόλογον, εἰ μὴ εἴ τι πρὸς περιοίκους τοὺς αὐτῶν ἑκάστοις· οἱ γὰρ ἐν Σικελίᾳ ἐπὶ πλεῖστον ἐχώρησαν δυνάμεως. οὕτω πανταχόθεν ἡ Ἑλλὰς ἐπὶ πολὺν χρόνον κατείχετο μήτε κοινῇ φανερὸν μηδὲν κατεργάζεσθαι, κατὰ πόλεις τε ἀτολμοτέρα εἶναι.



[18] Ἐπειδὴ δὲ οἵ τε Ἀθηναίων τύραννοι καὶ οἱ ἐκ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐπὶ πολὺ καὶ πρὶν τυραννευθείσης οἱ πλεῖστοι καὶ τελευταῖοι πλὴν τῶν ἐν Σικελίᾳ ὑπὸ Λακεδαιμονίων κατελύθησαν (ἡ γὰρ Λακεδαίμων μετὰ τὴν κτίσιν τῶν νῦν ἐνοικούντων αὐτὴν Δωριῶν ἐπὶ πλεῖστον ὧν ἴσμεν χρόνον στασιάσασα ὅμως ἐκ παλαιτάτου καὶ ηὐνομήθη καὶ αἰεὶ ἀτυράννευτος ἦν· ἔτη γάρ ἐστι μάλιστα τετρακόσια καὶ ὀλίγῳ πλείω ἐς τὴν τελευτὴν τοῦδε τοῦ πολέμου ἀφ’ οὗ Λακεδαιμόνιοι τῇ αὐτῇ πολιτείᾳ χρῶνται, καὶ δι’ αὐτὸ δυνάμενοι καὶ τὰ ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσι καθίστασαν), μετὰ δὲ τὴν τῶν τυράννων κατάλυσιν ἐκ τῆς Ἑλλάδος οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον καὶ ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη Μήδων πρὸς Ἀθηναίους ἐγένετο.
δεκάτῳ δὲ ἔτει μετ’ αὐτὴν αὖθις ὁ βάρβαρος τῷ μεγάλῳ στόλῳ ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα δουλωσόμενος ἦλθεν. καὶ μεγάλου κινδύνου ἐπικρεμασθέντος οἵ τε Λακεδαιμόνιοι τῶν ξυμπολεμησάντων Ἑλλήνων ἡγήσαντο δυνάμει προύχοντες, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιόντων τῶν Μήδων διανοηθέντες ἐκλιπεῖν τὴν πόλιν καὶ ἀνασκευασάμενοι ἐς τὰς ναῦς ἐσβάντες ναυτικοὶ ἐγένοντο. κοινῇ τε ἀπωσάμενοι τὸν βάρβαρον, ὕστερον οὐ πολλῷ διεκρίθησαν πρός τε Ἀθηναίους καὶ Λακεδαιμονίους οἵ τε ἀποστάντες βασιλέως Ἕλληνες καὶ οἱ ξυμπολεμήσαντες. δυνάμει γὰρ ταῦτα μέγιστα διεφάνη· ἴσχυον γὰρ οἱ μὲν κατὰ γῆν, οἱ δὲ ναυσίν.




καὶ ὀλίγον μὲν χρόνον ξυνέμεινεν ἡ ὁμαιχμία, ἔπειτα διενεχθέντες οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν μετὰ τῶν ξυμμάχων πρὸς ἀλλήλους· καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἴ τινές που διασταῖεν, πρὸς τούτους ἤδη ἐχώρουν. ὥστε ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἐς τόνδε αἰεὶ τὸν πόλεμον τὰ μὲν σπενδόμενοι, τὰ δὲ πολεμοῦντες ἢ ἀλλήλοις ἢ τοῖς ἑαυτῶν ξυμμάχοις ἀφισταμένοις εὖ παρεσκευάσαντο τὰ πολέμια καὶ ἐμπειρότεροι ἐγένοντο μετὰ κινδύνων τὰς μελέτας ποιούμενοι.


[19] καὶ οἱ μὲν Λακεδαιμόνιοι οὐχ ὑποτελεῖς ἔχοντες φόρου τοὺς ξυμμάχους ἡγοῦντο, κατ’ ὀλιγαρχίαν δὲ σφίσιν αὐτοῖς μόνον ἐπιτηδείως ὅπως πολιτεύσουσι θεραπεύοντες, Ἀθηναῖοι δὲ ναῦς τε τῶν πόλεων τῷ χρόνῳ παραλαβόντες πλὴν Ξίων καὶ Λεσβίων, καὶ χρήματα τοῖς πᾶσι τάξαντες φέρειν. καὶ ἐγένετο αὐτοῖς ἐς τόνδε τὸν πόλεμον ἡ ἰδία παρασκευὴ μείζων ἢ ὡς τὰ κράτιστά ποτε μετὰ ἀκραιφνοῦς τῆς ξυμμαχίας ἤνθησαν.



[20] Τὰ μὲν οὖν παλαιὰ τοιαῦτα ηὗρον, χαλεπὰ ὄντα παντὶ ἑξῆς τεκμηρίῳ πιστεῦσαι. οἱ γὰρ ἄνθρωποι τὰς ἀκοὰς τῶν προγεγενημένων, καὶ ἢν ἐπιχώρια σφίσιν ᾖ, ὁμοίως ἀβασανίστως παρ’ ἀλλήλων δέχονται.

Ἀθηναίων γοῦν τὸ πλῆθος Ἵππαρχον οἴονται ὑφ’ Ἁρμοδίου καὶ Ἀριστογείτονος τύραννον ὄντα ἀποθανεῖν, καὶ οὐκ ἴσασιν ὅτι Ἱππίας μὲν πρεσβύτατος ὢν ἦρχε τῶν Πεισιστράτου υἱέων, Ἵππαρχος δὲ καὶ Θεσσαλὸς ἀδελφοὶ ἦσαν αὐτοῦ, ὑποτοπήσαντες δέ τι ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ παραχρῆμα Ἁρμόδιος καὶ Ἀριστογείτων ἐκ τῶν ξυνειδότων σφίσιν Ἱππίᾳ μεμηνῦσθαι τοῦ μὲν ἀπέσχοντο ὡς προειδότος, βουλόμενοι δὲ πρὶν ξυλληφθῆναι δράσαντές τι καὶ κινδυνεῦσαι, τῷ Ἱππάρχῳ περιτυχόντες περὶ τὸ Λεωκόρειον καλούμενον τὴν Παναθηναϊκὴν πομπὴν διακοσμοῦντι ἀπέκτειναν.

πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἔτι καὶ νῦν ὄντα καὶ οὐ χρόνῳ ἀμνηστούμενα καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες οὐκ ὀρθῶς οἴονται, ὥσπερ τούς τε Λακεδαιμονίων βασιλέας μὴ μιᾷ ψήφῳ προστίθεσθαι ἑκάτερον, ἀλλὰ δυοῖν, καὶ τὸν Πιτανάτην λόχον αὐτοῖς εἶναι, ὃς οὐδ’ ἐγένετο πώποτε. οὕτως ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπὶ τὰ ἑτοῖμα μᾶλλον τρέπονται.



[21] ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων τεκμηρίων ὅμως τοιαῦτα ἄν τις νομίζων μάλιστα ἃ διῆλθον οὐχ ἁμαρτάνοι, καὶ οὔτε ὡς ποιηταὶ ὑμνήκασι περὶ αὐτῶν ἐπὶ τὸ μεῖζον κοσμοῦντες μᾶλλον πιστεύων, οὔτε ὡς λογογράφοι ξυνέθεσαν ἐπὶ τὸ προσαγωγότερον τῇ ἀκροάσει ἢ ἀληθέστερον, ὄντα ἀνεξέλεγκτα καὶ τὰ πολλὰ ὑπὸ χρόνου αὐτῶν ἀπίστως ἐπὶ τὸ μυθῶδες ἐκνενικηκότα, ηὑρῆσθαι δὲ ἡγησάμενος ἐκ τῶν ἐπιφανεστάτων σημείων ὡς παλαιὰ εἶναι ἀποχρώντως.



καὶ ὁ πόλεμος οὗτος, καίπερ τῶν ἀνθρώπων ἐν ᾧ μὲν ἂν πολεμῶσι τὸν παρόντα αἰεὶ μέγιστον κρινόντων, παυσαμένων δὲ τὰ ἀρχαῖα μᾶλλον θαυμαζόντων, ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἔργων σκοποῦσι δηλώσει ὅμως μείζων γεγενημένος αὐτῶν.



[22] Καὶ ὅσα μὲν λόγῳ εἶπον ἕκαστοι ἢ μέλλοντες πολεμήσειν ἢ ἐν αὐτῷ ἤδη ὄντες, χαλεπὸν τὴν ἀκρίβειαν αὐτὴν τῶν λεχθέντων διαμνημονεῦσαι ἦν ἐμοί τε ὧν αὐτὸς ἤκουσα καὶ τοῖς ἄλλοθέν ποθεν ἐμοὶ ἀπαγγέλλουσιν· ὡς δ’ ἂν ἐδόκουν ἐμοὶ ἕκαστοι περὶ τῶν αἰεὶ παρόντων τὰ δέοντα μάλιστ’ εἰπεῖν, ἐχομένῳ ὅτι ἐγγύτατα τῆς ξυμπάσης γνώμης τῶν ἀληθῶς λεχθέντων, οὕτως εἴρηται.

τὰ δ’ ἔργα τῶν πραχθέντων ἐν τῷ πολέμῳ οὐκ ἐκ τοῦ παρατυχόντος πυνθανόμενος ἠξίωσα γράφειν, οὐδ’ ὡς ἐμοὶ ἐδόκει, ἀλλ’ οἷς τε αὐτὸς παρῆν καὶ παρὰ τῶν ἄλλων ὅσον δυνατὸν ἀκριβείᾳ περὶ ἑκάστου ἐπεξελθών.

ἐπιπόνως δὲ ηὑρίσκετο, διότι οἱ παρόντες τοῖς ἔργοις ἑκάστοις οὐ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἔλεγον, ἀλλ’ ὡς ἑκατέρων τις εὐνοίας ἢ μνήμης ἔχοι.

καὶ ἐς μὲν ἀκρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυθῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον φανεῖται· ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται.



[23] Τῶν δὲ πρότερον ἔργων μέγιστον ἐπράχθη τὸ Μηδικόν, καὶ τοῦτο ὅμως δυοῖν ναυμαχίαιν καὶ πεζομαχίαιν ταχεῖαν τὴν κρίσιν ἔσχεν. τούτου δὲ τοῦ πολέμου μῆκός τε μέγα προύβη, παθήματά τε ξυνηνέχθη γενέσθαι ἐν αὐτῷ τῇ Ἑλλάδι οἷα οὐχ ἕτερα ἐν ἴσῳ χρόνῳ.

οὔτε γὰρ πόλεις τοσαίδε ληφθεῖσαι ἠρημώθησαν, αἱ μὲν ὑπὸ βαρβάρων, αἱ δ’ ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἀντιπολεμούντων (εἰσὶ δ’ αᾔ καὶ οἰκήτορας μετέβαλον ἁλισκόμεναι), οὔτε φυγαὶ τοσαίδε ἀνθρώπων καὶ φόνος, ὁ μὲν κατ’ αὐτὸν τὸν πόλεμον, ὁ δὲ διὰ τὸ στασιάζειν.

τά τε πρότερον ἀκοῇ μὲν λεγόμενα, ἔργῳ δὲ σπανιώτερον βεβαιούμενα οὐκ ἄπιστα κατέστη, σεισμῶν τε πέρι, οᾔ ἐπὶ πλεῖστον ἅμα μέρος γῆς καὶ ἰσχυρότατοι οἱ αὐτοὶ ἐπέσχον, ἡλίου τε ἐκλείψεις, αᾔ πυκνότεραι παρὰ τὰ ἐκ τοῦ πρὶν χρόνου μνημονευόμενα ξυνέβησαν, αὐχμοί τε ἔστι παρ’ οἷς μεγάλοι καὶ ἀπ’ αὐτῶν καὶ λιμοὶ καὶ ἡ οὐχ ἥκιστα βλάψασα καὶ μέρος τι φθείρασα ἡ λοιμώδης νόσος· ταῦτα γὰρ πάντα μετὰ τοῦδε τοῦ πολέμου ἅμα ξυνεπέθετο.
ἤρξαντο δὲ αὐτοῦ Ἀθηναῖοι καὶ Πελοποννήσιοι λύσαντες τὰς τριακοντούτεις σπονδὰς αᾔ αὐτοῖς ἐγένοντο μετὰ Εὐβοίας ἅλωσιν.
διότι δ’ ἔλυσαν, τὰς αἰτίας προύγραψα πρῶτον καὶ τὰς διαφοράς, τοῦ μή τινα ζητῆσαί ποτε ἐξ ὅτου τοσοῦτος πόλεμος τοῖς Ἕλλησι κατέστη.

τὴν μὲν γὰρ ἀληθεστάτην πρόφασιν, ἀφανεστάτην δὲ λόγῳ, τοὺς Ἀθηναίους ἡγοῦμαι μεγάλους γιγνομένους καὶ φόβον παρέχοντας τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀναγκάσαι ἐς τὸ πολεμεῖν· αἱ δ’ ἐς τὸ φανερὸν λεγόμεναι αἰτίαι αἵ δ’ ἦσαν ἑκατέρων, ἀφ’ ὧν λύσαντες τὰς σπονδὰς ἐς τὸν πόλεμον κατέστησαν.

[24] Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ ἐσπλέοντι ἐς τὸν Ἰόνιον κόλπον· προσοικοῦσι δ’ αὐτὴν Ταυλάντιοι βάρβαροι, Ἰλλυρικὸν ἔθνος.
ταύτην ἀπῴκισαν μὲν Κερκυραῖοι, οἰκιστὴς δ’ ἐγένετο Φαλίος Ἐρατοκλείδου Κορίνθιος γένος τῶν ἀφ’ Ἡρακλέους, κατὰ δὴ τὸν παλαιὸν νόμον ἐκ τῆς μητροπόλεως κατακληθείς. ξυνῴκισαν δὲ καὶ Κορινθίων τινὲς καὶ τοῦ ἄλλου Δωρικοῦ γένους.


προελθόντος δὲ τοῦ χρόνου ἐγένετο ἡ τῶν Ἐπιδαμνίων δύναμις μεγάλη καὶ πολυάνθρωπος·
στασιάσαντες δὲ ἐν ἀλλήλοις ἔτη πολλά, ὡς λέγεται, ἀπὸ πολέμου τινὸς τῶν προσοίκων βαρβάρων ἐφθάρησαν καὶ τῆς δυνάμεως τῆς πολλῆς ἐστερήθησαν.

τὰ δὲ τελευταῖα πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου ὁ δῆμος αὐτῶν ἐξεδίωξε τοὺς δυνατούς, οἱ δὲ ἐπελθόντες μετὰ τῶν βαρβάρων ἐλῄζοντο τοὺς ἐν τῇ πόλει κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν.

οἱ δὲ ἐν τῇ πόλει ὄντες Ἐπιδάμνιοι ἐπειδὴ ἐπιέζοντο, πέμπουσιν ἐς τὴν Κέρκυραν πρέσβεις ὡς μητρόπολιν οὖσαν, δεόμενοι μὴ σφᾶς περιορᾶν φθειρομένους, ἀλλὰ τούς τε φεύγοντας ξυναλλάξαι σφίσι καὶ τὸν τῶν βαρβάρων πόλεμον καταλῦσαι.

ταῦτα δὲ ἱκέται καθεζόμενοι ἐς τὸ Ἥραιον ἐδέοντο. οἱ δὲ Κερκυραῖοι τὴν ἱκετείαν οὐκ ἐδέξαντο, ἀλλ’ ἀπράκτους ἀπέπεμψαν.

[25] Γνόντες δὲ οἱ Ἐπιδάμνιοι οὐδεμίαν σφίσιν ἀπὸ Κερκύρας τιμωρίαν οὖσαν ἐν ἀπόρῳ εἴχοντο θέσθαι τὸ παρόν, καὶ πέμψαντες ἐς Δελφοὺς τὸν θεὸν ἐπήροντο εἰ παραδοῖεν Κορινθίοις τὴν πόλιν ὡς οἰκισταῖς καὶ τιμωρίαν τινὰ πειρῷντ’ ἀπ’ αὐτῶν ποιεῖσθαι. ὁ δ’ αὐτοῖς ἀνεῖλε παραδοῦναι καὶ ἡγεμόνας ποιεῖσθαι.


ἐλθόντες δὲ οἱ Ἐπιδάμνιοι ἐς τὴν Κόρινθον κατὰ τὸ μαντεῖον παρέδοσαν τὴν ἀποικίαν, τόν τε οἰκιστὴν ἀποδεικνύντες σφῶν ἐκ Κορίνθου ὄντα καὶ τὸ χρηστήριον δηλοῦντες, ἐδέοντό τε μὴ σφᾶς περιορᾶν φθειρομένους, ἀλλ’ ἐπαμῦναι.


Κορίνθιοι δὲ κατά τε τὸ δίκαιον ὑπεδέξαντο τὴν τιμωρίαν, νομίζοντες οὐχ ἧσσον ἑαυτῶν εἶναι τὴν ἀποικίαν ἢ Κερκυραίων, ἅμα δὲ καὶ μίσει τῶν Κερκυραίων, ὅτι αὐτῶν παρημέλουν ὄντες ἄποικοι·

οὔτε γὰρ ἐν πανηγύρεσι ταῖς κοιναῖς διδόντες γέρα τὰ νομιζόμενα οὔτε Κορινθίῳ ἀνδρὶ προκαταρχόμενοι τῶν ἱερῶν ὥσπερ αἱ ἄλλαι ἀποικίαι, περιφρονοῦντες δὲ αὐτοὺς καὶ χρημάτων δυνάμει ὄντες κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ὁμοῖα τοῖς Ἑλλήνων πλουσιωτάτοις καὶ τῇ ἐς πόλεμον παρασκευῇ δυνατώτεροι, ναυτικῷ δὲ καὶ πολὺ προύχειν ἔστιν ὅτε ἐπαιρόμενοι καὶ κατὰ τὴν Φαιάκων προενοίκησιν τῆς Κερκύρας κλέος ἐχόντων τὰ περὶ τὰς ναῦς (ᾗ καὶ μᾶλλον ἐξηρτύοντο τὸ ναυτικὸν καὶ ἦσαν οὐκ ἀδύνατοι· τριήρεις γὰρ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ὑπῆρχον αὐτοῖς ὅτε ἤρχοντο πολεμεῖν),


[26] πάντων οὖν τούτων ἐγκλήματα ἔχοντες οἱ Κορίνθιοι ἔπεμπον ἐς τὴν Ἐπίδαμνον ἄσμενοι τὴν ὠφελίαν, οἰκήτορά τε τὸν βουλόμενον ἰέναι κελεύοντες καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Λευκαδίων καὶ ἑαυτῶν φρουρούς.
ἐπορεύθησαν δὲ πεζῇ ἐς Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν, δέει τῶν Κερκυραίων μὴ κωλύωνται ὑπ’ αὐτῶν κατὰ θάλασσαν περαιούμενοι.
Κερκυραῖοι δὲ ἐπειδὴ ᾔσθοντο τούς τε οἰκήτορας καὶ φρουροὺς ἥκοντας ἐς τὴν Ἐπίδαμνον τήν τε ἀποικίαν Κορινθίοις δεδομένην, ἐχαλέπαινον· καὶ πλεύσαντες εὐθὺς πέντε καὶ εἴκοσι ναυσὶ καὶ ὕστερον ἑτέρῳ στόλῳ τούς τε φεύγοντας ἐκέλευον κατ’ ἐπήρειαν δέχεσθαι αὐτούς (ἦλθον γὰρ ἐς τὴν Κέρκυραν οἱ τῶν Ἐπιδαμνίων φυγάδες, τάφους τε ἀποδεικνύντες καὶ ξυγγένειαν, ἣν προϊσχόμενοι ἐδέοντο σφᾶς κατάγειν) τούς τε φρουροὺς οὓς Κορίνθιοι ἔπεμψαν καὶ τοὺς οἰκήτορας ἀποπέμπειν.

οἱ δὲ Ἐπιδάμνιοι οὐδὲν αὐτῶν ὑπήκουσαν, ἀλλὰ στρατεύουσιν ἐπ’ αὐτοὺς οἱ Κερκυραῖοι τεσσαράκοντα ναυσὶ μετὰ τῶν φυγάδων ὡς κατάξοντες, καὶ τοὺς Ἰλλυριοὺς προσλαβόντες.


προσκαθεζόμενοι δὲ τὴν πόλιν προεῖπον Ἐπιδαμνίων τε τὸν βουλόμενον καὶ τοὺς ξένους ἀπαθεῖς ἀπιέναι· εἰ δὲ μή, ὡς πολεμίοις χρήσεσθαι. ὡς δ’ οὐκ ἐπείθοντο, οἱ μὲν Κερκυραῖοι (ἔστι δ’ ἰσθμὸς τὸ χωρίον)



[27] ἐπολιόρκουν τὴν πόλιν, Κορίνθιοι δ’, ὡς αὐτοῖς ἐκ τῆς Ἐπιδάμνου ἦλθον ἄγγελοι ὅτι πολιορκοῦνται, παρεσκευάζοντο στρατείαν, καὶ ἅμα ἀποικίαν ἐς τὴν Ἐπίδαμνον ἐκήρυσσον ἐπὶ τῇ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ τὸν βουλόμενον ἰέναι· εἰ δέ τις τὸ παραυτίκα μὲν μὴ ἐθέλει ξυμπλεῖν, μετέχειν δὲ βούλεται τῆς ἀποικίας, πεντήκοντα δραχμὰς καταθέντα Κορινθίας μένειν. ἦσαν δὲ καὶ οἱ πλέοντες πολλοὶ καὶ οἱ τἀργύριον καταβάλλοντες.


ἐδεήθησαν δὲ καὶ τῶν Μεγαρέων ναυσὶ σφᾶς ξυμπροπέμψαι, εἰ ἄρα κωλύοιντο ὑπὸ Κερκυραίων πλεῖν· οἱ δὲ παρεσκευάζοντο αὐτοῖς ὀκτὼ ναυσὶ ξυμπλεῖν, καὶ Παλῆς Κεφαλλήνων τέσσαρσιν. καὶ Ἐπιδαυρίων ἐδεήθησαν, οἳ παρέσχον πέντε, Ἑρμιονῆς δὲ μίαν καὶ Τροιζήνιοι δύο, Λευκάδιοι δὲ δέκα καὶ Ἀμπρακιῶται ὀκτώ. Θηβαίους δὲ χρήματα ᾔτησαν καὶ Φλειασίους, Ἠλείους δὲ ναῦς τε κενὰς καὶ χρήματα. αὐτῶν δὲ Κορινθίων νῆες παρεσκευάζοντο τριάκοντα καὶ τρισχίλιοι ὁπλῖται.




[28] Ἐπειδὴ δὲ ἐπύθοντο οἱ Κερκυραῖοι τὴν παρασκευήν, ἐλθόντες ἐς Κόρινθον μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Σικυωνίων πρέσβεων, οὓς παρέλαβον, ἐκέλευον Κορινθίους τοὺς ἐν Ἐπιδάμνῳ φρουρούς τε καὶ οἰκήτορας ἀπάγειν, ὡς οὐ μετὸν αὐτοῖς Ἐπιδάμνου.

εἰ δέ τι ἀντιποιοῦνται, δίκας ἤθελον δοῦναι ἐν Πελοποννήσῳ παρὰ πόλεσιν αἷς ἂν ἀμφότεροι ξυμβῶσιν· ὁποτέρων δ’ ἂν δικασθῇ εἶναι τὴν ἀποικίαν, τούτους κρατεῖν. ἤθελον δὲ καὶ τῷ ἐν Δελφοῖς μαντείῳ ἐπιτρέψαι.



πόλεμον δὲ οὐκ εἴων ποιεῖν· εἰ δὲ μή, καὶ αὐτοὶ ἀναγκασθήσεσθαι ἔφασαν, ἐκείνων βιαζομένων, φίλους ποιεῖσθαι οὓς οὐ βούλονται ἑτέρους τῶν νῦν ὄντων μᾶλλον ὠφελίας ἕνεκα.

οἱ δὲ Κορίνθιοι ἀπεκρίναντο αὐτοῖς, ἢν τάς τε ναῦς καὶ τοὺς βαρβάρους ἀπὸ Ἐπιδάμνου ἀπαγάγωσι, βουλεύσεσθαι· πρότερον δ’ οὐ καλῶς ἔχειν τοὺς μὲν πολιορκεῖσθαι, αὐτοὺς δὲ δικάζεσθαι.

Κερκυραῖοι δὲ ἀντέλεγον, ἢν καὶ ἐκεῖνοι τοὺς ἐν Ἐπιδάμνῳ ἀπαγάγωσι, ποιήσειν ταῦτα· ἑτοῖμοι δὲ εἶναι καὶ ὥστε ἀμφοτέρους μένειν κατὰ χώραν, σπονδὰς δὲ ποιήσασθαι ἕως ἂν ἡ δίκη γένηται.


[29] Κορίνθιοι δὲ οὐδὲν τούτων ὑπήκουον, ἀλλ’ ἐπειδὴ πλήρεις αὐτοῖς ἦσαν αἱ νῆες καὶ οἱ ξύμμαχοι παρῆσαν, προπέμψαντες κήρυκα πρότερον πόλεμον προεροῦντα Κερκυραίοις, ἄραντες ἑβδομήκοντα ναυσὶ καὶ πέντε δισχιλίοις τε ὁπλίταις ἔπλεον ἐπὶ τὴν Ἐπίδαμνον Κερκυραίοις ἐναντία πολεμήσοντες·

ἐστρατήγει δὲ τῶν μὲν νεῶν Ἀριστεὺς ὁ Πελλίχου καὶ Καλλικράτης ὁ Καλλίου καὶ Τιμάνωρ ὁ Τιμάνθους, τοῦ δὲ πεζοῦ Ἀρχέτιμός τε ὁ Εὐρυτίμου καὶ Ἰσαρχίδας ὁ Ἰσάρχου.

ἐπειδὴ δ’ ἐγένοντο ἐν Ἀκτίῳ τῆς Ἀνακτορίας γῆς, οὗ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνός ἐστιν, ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, οἱ Κερκυραῖοι κήρυκά τε προύπεμψαν αὐτοῖς ἐν ἀκατίῳ ἀπεροῦντα μὴ πλεῖν ἐπὶ σφᾶς καὶ τὰς ναῦς ἅμα ἐπλήρουν, ζεύξαντές τε τὰς παλαιὰς ὥστε πλωίμους εἶναι καὶ τὰς ἄλλας ἐπισκευάσαντες.

ὡς δὲ ὁ κῆρύξ τε ἀπήγγειλεν οὐδὲν εἰρηναῖον παρὰ τῶν Κορινθίων καὶ αἱ νῆες αὐτοῖς ἐπεπλήρωντο οὖσαι ὀγδοήκοντα (τεσσαράκοντα γὰρ Ἐπίδαμνον ἐπολιόρκουν), ἀνταναγαγόμενοι καὶ παραταξάμενοι ἐναυμάχησαν·

καὶ ἐνίκησαν οἱ Κερκυραῖοι παρὰ πολὺ καὶ ναῦς πέντε καὶ δέκα διέφθειραν τῶν Κορινθίων. τῇ δὲ αὐτῇ ἡμέρᾳ αὐτοῖς ξυνέβη καὶ τοὺς τὴν Ἐπίδαμνον πολιορκοῦντας παραστήσασθαι ὁμολογίᾳ ὥστε τοὺς μὲν ἐπήλυδας ἀποδόσθαι, Κορινθίους δὲ δήσαντας ἔχειν ἕως ἂν ἄλλο τι δόξῃ.


[30] μετὰ δὲ τὴν ναυμαχίαν οἱ Κερκυραῖοι τροπαῖον στήσαντες ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ τῆς Κερκυραίας ἀκρωτηρίῳ τοὺς μὲν ἄλλους οὓς ἔλαβον αἰχμαλώτους ἀπέκτειναν, Κορινθίους δὲ δήσαντες εἶχον.

ὕστερον δέ, ἐπειδὴ οἱ Κορίνθιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἡσσημένοι ταῖς ναυσὶν ἀνεχώρησαν ἐπ’ οἴκου, τῆς θαλάσσης ἁπάσης ἐκράτουν τῆς κατ’ ἐκεῖνα τὰ χωρία οἱ Κερκυραῖοι, καὶ πλεύσαντες ἐς Λευκάδα τὴν Κορινθίων ἀποικίαν τῆς γῆς ἔτεμον καὶ Κυλλήνην τὸ Ἠλείων ἐπίνειον ἐνέπρησαν, ὅτι ναῦς καὶ χρήματα παρέσχον Κορινθίοις.
τοῦ τε χρόνου τὸν πλεῖστον μετὰ τὴν ναυμαχίαν ἐπεκράτουν τῆς θαλάσσης καὶ τοὺς τῶν Κορινθίων ξυμμάχους ἐπιπλέοντες ἔφθειρον, μέχρι οὗ Κορίνθιοι περιιόντι τῷ θέρει πέμψαντες ναῦς καὶ στρατιάν, ἐπεὶ σφῶν οἱ ξύμμαχοι ἐπόνουν, ἐστρατοπεδεύοντο ἐπὶ Ἀκτίῳ καὶ περὶ τὸ Ξειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος φυλακῆς ἕνεκα τῆς τε Λευκάδος καὶ τῶν ἄλλων πόλεων ὅσαι σφίσι φίλιαι ἦσαν.

ἀντεστρατοπεδεύοντο δὲ καὶ οἱ Κερκυραῖοι ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ ναυσί τε καὶ πεζῷ. ἐπέπλεον δὲ οὐδέτεροι ἀλλήλοις, ἀλλὰ τὸ θέρος τοῦτο ἀντικαθεζόμενοι χειμῶνος ἤδη ἀνεχώρησαν ἐπ’ οἴκου ἑκάτεροι.


[31] Τὸν δ’ ἐνιαυτὸν πάντα τὸν μετὰ τὴν ναυμαχίαν καὶ τὸν ὕστερον οἱ Κορίνθιοι ὀργῇ φέροντες τὸν πρὸς Κερκυραίους πόλεμον ἐναυπηγοῦντο καὶ παρεσκευάζοντο τὰ κράτιστα νεῶν στόλον, ἔκ τε αὐτῆς Πελοποννήσου ἀγείροντες καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐρέτας, μισθῷ πείθοντες.
πυνθανόμενοι δὲ οἱ Κερκυραῖοι τὴν παρασκευὴν αὐτῶν ἐφοβοῦντο, καί (ἦσαν γὰρ οὐδενὸς Ἑλλήνων ἔνσπονδοι οὐδὲ ἐσεγράψαντο ἑαυτοὺς οὔτε ἐς τὰς Ἀθηναίων σπονδὰς οὔτε ἐς τὰς Λακεδαιμονίων) ἔδοξεν αὐτοῖς ἐλθοῦσιν ὡς τοὺς Ἀθηναίους ξυμμάχους γενέσθαι καὶ ὠφελίαν τινὰ πειρᾶσθαι ἀπ’ αὐτῶν εὑρίσκεσθαι.
οἱ δὲ Κορίνθιοι πυθόμενοι ταῦτα ἦλθον καὶ αὐτοὶ ἐς τὰς Ἀθήνας πρεσβευσόμενοι, ὅπως μὴ σφίσι πρὸς τῷ Κερκυραίων ναυτικῷ καὶ τὸ αὐτῶν προσγενόμενον ἐμπόδιον γένηται θέσθαι τὸν πόλεμον ᾗ βούλονται.
καταστάσης δὲ ἐκκλησίας ἐς ἀντιλογίαν ἦλθον, καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι ἔλεξαν τοιάδε.

[32] ‘Δίκαιον, ὦ Ἀθηναῖοι, τοὺς μήτε εὐεργεσίας μεγάλης μήτε ξυμμαχίας προυφειλομένης ἥκοντας παρὰ τοὺς πέλας ἐπικουρίας, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς νῦν, δεησομένους ἀναδιδάξαι πρῶτον, μάλιστα μὲν ὡς καὶ ξύμφορα δέονται, εἰ δὲ μή, ὅτι γε οὐκ ἐπιζήμια, ἔπειτα δὲ ὡς καὶ τὴν χάριν βέβαιον ἕξουσιν· εἰ δὲ τούτων μηδὲν σαφὲς καταστήσουσι, μὴ ὀργίζεσθαι ἢν ἀτυχῶσιν.



Κερκυραῖοι δὲ μετὰ τῆς ξυμμαχίας τῆς αἰτήσεως καὶ ταῦτα πιστεύοντες ἐχυρὰ ὑμῖν παρέξεσθαι ἀπέστειλαν ἡμᾶς.

τετύχηκε δὲ τὸ αὐτὸ ἐπιτήδευμα πρός τε ὑμᾶς ἐς τὴν χρείαν ἡμῖν ἄλογον καὶ ἐς τὰ ἡμέτερα αὐτῶν ἐν τῷ παρόντι ἀξύμφορον.

ξύμμαχοί τε γὰρ οὐδενός πω ἐν τῷ πρὸ τοῦ χρόνῳ ἑκούσιοι γενόμενοι νῦν ἄλλων τοῦτο δεησόμενοι ἥκομεν, καὶ ἅμα ἐς τὸν παρόντα πόλεμον Κορινθίων ἐρῆμοι δι’ αὐτὸ καθέσταμεν. καὶ περιέστηκεν ἡ δοκοῦσα ἡμῶν πρότερον σωφροσύνη, τὸ μὴ ἐν ἀλλοτρίᾳ ξυμμαχίᾳ τῇ τοῦ πέλας γνώμῃ ξυγκινδυνεύειν, νῦν ἀβουλία καὶ ἀσθένεια φαινομένη.


τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεωσάμεθα Κορινθίους· ἐπειδὴ δὲ μείζονι παρασκευῇ ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐφ’ ἡμᾶς ὥρμηνται καὶ ἡμεῖς ἀδύνατοι ὁρῶμεν ὄντες τῇ οἰκείᾳ μόνον δυνάμει περιγενέσθαι, καὶ ἅμα μέγας ὁ κίνδυνος εἰ ἐσόμεθα ὑπ’ αὐτοῖς, ἀνάγκη καὶ ὑμῶν καὶ ἄλλου παντὸς ἐπικουρίας δεῖσθαι, καὶ ξυγγνώμη εἰ μὴ μετὰ κακίας, δόξης δὲ μᾶλλον ἁμαρτίᾳ τῇ πρότερον ἀπραγμοσύνῃ ἐναντία τολμῶμεν.





[33] ‘Γενήσεται δὲ ὑμῖν πειθομένοις καλὴ ἡ ξυντυχία κατὰ πολλὰ τῆς ἡμετέρας χρείας, πρῶτον μὲν ὅτι ἀδικουμένοις καὶ οὐχ ἑτέρους βλάπτουσι τὴν ἐπικουρίαν ποιήσεσθε, ἔπειτα περὶ τῶν μεγίστων κινδυνεύοντας δεξάμενοι ὡς ἂν μάλιστα μετ’ αἰειμνήστου μαρτυρίου τὴν χάριν καταθήσεσθε·


ναυτικόν τε κεκτήμεθα πλὴν τοῦ παρ’ ὑμῖν πλεῖστον. καὶ σκέψασθε· τίς εὐπραξία σπανιωτέρα ἢ τίς τοῖς πολεμίοις λυπηροτέρα, εἰ ἣν ὑμεῖς ἂν πρὸ πολλῶν χρημάτων καὶ χάριτος ἐτιμήσασθε δύναμιν ὑμῖν προσγενέσθαι, αὕτη πάρεστιν αὐτεπάγγελτος ἄνευ κινδύνων καὶ δαπάνης διδοῦσα ἑαυτήν, καὶ προσέτι φέρουσα ἐς μὲν τοὺς πολλοὺς ἀρετήν, οἷς δὲ ἐπαμυνεῖτε χάριν, ὑμῖν δ’ αὐτοῖς ἰσχύν· ἃ ἐν τῷ παντὶ χρόνῳ ὀλίγοις δὴ ἅμα πάντα ξυνέβη, καὶ ὀλίγοι ξυμμαχίας δεόμενοι οἷς ἐπικαλοῦνται ἀσφάλειαν καὶ κόσμον οὐχ ἧσσον διδόντες ἢ ληψόμενοι παραγίγνονται.




τὸν δὲ πόλεμον, δι’ ὅνπερ χρήσιμοι ἂν εἶμεν, εἴ τις ὑμῶν μὴ οἴεται ἔσεσθαι, γνώμης ἁμαρτάνει καὶ οὐκ αἰσθάνεται τοὺς Λακεδαιμονίους φόβῳ τῷ ὑμετέρῳ πολεμησείοντας καὶ τοὺς Κορινθίους δυναμένους παρ’ αὐτοῖς καὶ ὑμῖν ἐχθροὺς ὄντας καὶ προκαταλαμβάνοντας ἡμᾶς νῦν ἐς τὴν ὑμετέραν ἐπιχείρησιν, ἵνα μὴ τῷ κοινῷ ἔχθει κατ’ αὐτοὺς μετ’ ἀλλήλων στῶμεν μηδὲ δυοῖν φθάσαι ἁμάρτωσιν, ἢ κακῶσαι ἡμᾶς ἢ σφᾶς αὐτοὺς βεβαιώσασθαι.


ἡμέτερον δέ γ’ αὖ ἔργον προτερῆσαι, τῶν μὲν διδόντων, ὑμῶν δὲ δεξαμένων τὴν ξυμμαχίαν, καὶ προεπιβουλεύειν αὐτοῖς μᾶλλον ἢ ἀντεπιβουλεύειν.


[34] ‘Ἢν δὲ λέγωσιν ὡς οὐ δίκαιον τοὺς σφετέρους ἀποίκους ὑμᾶς δέχεσθαι, μαθόντων ὡς πᾶσα ἀποικία εὖ μὲν πάσχουσα τιμᾷ τὴν μητρόπολιν, ἀδικουμένη δὲ ἀλλοτριοῦται· οὐ γὰρ ἐπὶ τῷ δοῦλοι, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ ὁμοῖοι τοῖς λειπομένοις εἶναι ἐκπέμπονται.


ὡς δὲ ἠδίκουν σαφές ἐστιν· προκληθέντες γὰρ περὶ Ἐπιδάμνου ἐς κρίσιν πολέμῳ μᾶλλον ἢ τῷ ἴσῳ ἐβουλήθησαν τὰ ἐγκλήματα μετελθεῖν.

καὶ ὑμῖν ἔστω τι τεκμήριον ἃ πρὸς ἡμᾶς τοὺς ξυγγενεῖς δρῶσιν, ὥστε ἀπάτῃ τε μὴ παράγεσθαι ὑπ’ αὐτῶν δεομένοις τε ἐκ τοῦ εὐθέος μὴ ὑπουργεῖν· ὁ γὰρ ἐλαχίστας τὰς μεταμελείας ἐκ τοῦ χαρίζεσθαι τοῖς ἐναντίοις λαμβάνων ἀσφαλέστατος ἂν διατελοίη.


[35] λύσετε δὲ οὐδὲ τὰς Λακεδαιμονίων σπονδὰς δεχόμενοι ἡμᾶς μηδετέρων ὄντας ξυμμάχους·

εἴρηται γὰρ ἐν αὐταῖς, τῶν Ἑλληνίδων πόλεων ἥτις μηδαμοῦ ξυμμαχεῖ, ἐξεῖναι παρ’ ὁποτέρους ἂν ἀρέσκηται ἐλθεῖν.

καὶ δεινὸν εἰ τοῖσδε μὲν ἀπό τε τῶν ἐνσπόνδων ἔσται πληροῦν τὰς ναῦς καὶ προσέτι καὶ ἐκ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος καὶ οὐχ ἥκιστα ἀπὸ τῶν ὑμετέρων ὑπηκόων, ἡμᾶς δὲ ἀπὸ τῆς προκειμένης τε ξυμμαχίας εἴρξουσι καὶ ἀπὸ τῆς ἄλλοθέν ποθεν ὠφελίας, εἶτα ἐν ἀδικήματι θήσονται πεισθέντων ὑμῶν ἃ δεόμεθα.

πολὺ δὲ ἐν πλέονι αἰτίᾳ ἡμεῖς μὴ πείσαντες ὑμᾶς ἕξομεν· ἡμᾶς μὲν γὰρ κινδυνεύοντας καὶ οὐκ ἐχθροὺς ὄντας ἀπώσεσθε, τῶνδε δὲ οὐχ ὅπως κωλυταὶ ἐχθρῶν ὄντων καὶ ἐπιόντων γενήσεσθε, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῆς ὑμετέρας ἀρχῆς δύναμιν προσλαβεῖν περιόψεσθε· ἣν οὐ δίκαιον, ἀλλ’ ἢ κἀκείνων κωλύειν τοὺς ἐκ τῆς ὑμετέρας μισθοφόρους ἢ καὶ ἡμῖν πέμπειν καθ’ ὅτι ἂν πεισθῆτε ὠφελίαν, μάλιστα δὲ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς δεξαμένους βοηθεῖν.


πολλὰ δέ, ὥσπερ ἐν ἀρχῇ ὑπείπομεν, τὰ ξυμφέροντα ἀποδείκνυμεν, καὶ μέγιστον ὅτι οἵ τε αὐτοὶ πολέμιοι ἡμῖν ἦσαν, ὅπερ σαφεστάτη πίστις, καὶ οὗτοι οὐκ ἀσθενεῖς, ἀλλ’ ἱκανοὶ τοὺς μεταστάντας βλάψαι· καὶ ναυτικῆς καὶ οὐκ ἠπειρώτιδος τῆς ξυμμαχίας διδομένης οὐχ ὁμοία ἡ ἀλλοτρίωσις, ἀλλὰ μάλιστα μέν, εἰ δύνασθε, μηδένα ἄλλον ἐᾶν κεκτῆσθαι ναῦς, εἰ δὲ μή, ὅστις ἐχυρώτατος, τοῦτον φίλον ἔχειν.




[36] ‘Καὶ ὅτῳ τάδε ξυμφέροντα μὲν δοκεῖ λέγεσθαι, φοβεῖται δὲ μὴ δι’ αὐτὰ πειθόμενος τὰς σπονδὰς λύσῃ, γνώτω τὸ μὲν δεδιὸς αὐτοῦ ἰσχὺν ἔχον τοὺς ἐναντίους μᾶλλον φοβῆσον, τὸ δὲ θαρσοῦν μὴ δεξαμένου ἀσθενὲς ὂν πρὸς ἰσχύοντας τοὺς ἐχθροὺς ἀδεέστερον ἐσόμενον, καὶ ἅμα οὐ περὶ τῆς Κερκύρας νῦν τὸ πλέον ἢ καὶ τῶν Ἀθηνῶν βουλευόμενος, καὶ οὐ τὰ κράτιστα αὐταῖς προνοῶν, ὅταν ἐς τὸν μέλλοντα καὶ ὅσον οὐ παρόντα πόλεμον τὸ αὐτίκα περισκοπῶν ἐνδοιάζῃ χωρίον προσλαβεῖν ὃ μετὰ μεγίστων καιρῶν οἰκειοῦταί τε καὶ πολεμοῦται.





τῆς τε γὰρ Ἰταλίας καὶ Σικελίας καλῶς παράπλου κεῖται, ὥστε μήτε ἐκεῖθεν ναυτικὸν ἐᾶσαι Πελοποννησίοις ἐπελθεῖν τό τε ἐνθένδε πρὸς τἀκεῖ παραπέμψαι, καὶ ἐς τἆλλα ξυμφορώτατόν ἐστιν.

βραχυτάτῳ δ’ ἂν κεφαλαίῳ, τοῖς τε ξύμπασι καὶ καθ’ ἕκαστον, τῷδ’ ἂν μὴ προέσθαι ἡμᾶς μάθοιτε· τρία μὲν ὄντα λόγου ἄξια τοῖς Ἕλλησι ναυτικά, τὸ παρ’ ὑμῖν καὶ τὸ ἡμέτερον καὶ τὸ Κορινθίων· τούτων δὲ εἰ περιόψεσθε τὰ δύο ἐς ταὐτὸν ἐλθεῖν καὶ Κορίνθιοι ἡμᾶς προκαταλήψονται, Κερκυραίοις τε καὶ Πελοποννησίοις ἅμα ναυμαχήσετε, δεξάμενοι δὲ ἡμᾶς ἕξετε πρὸς αὐτοὺς πλείοσι ναυσὶ ταῖς ἡμετέραις ἀγωνίζεσθαι.’



τοιαῦτα μὲν οἱ Κερκυραῖοι εἶπον· οἱ δὲ Κορίνθιοι μετ’ αὐτοὺς τοιάδε.

[37] ‘Ἀναγκαῖον Κερκυραίων τῶνδε οὐ μόνον περὶ τοῦ δέξασθαι σφᾶς τὸν λόγον ποιησαμένων, ἀλλ’ ὡς καὶ ἡμεῖς τε ἀδικοῦμεν καὶ αὐτοὶ οὐκ εἰκότως πολεμοῦνται, μνησθέντας πρῶτον καὶ ἡμᾶς περὶ ἀμφοτέρων οὕτω καὶ ἐπὶ τὸν ἄλλον λόγον ἰέναι, ἵνα τὴν ἀφ’ ἡμῶν τε ἀξίωσιν ἀσφαλέστερον προειδῆτε καὶ τὴν τῶνδε χρείαν μὴ ἀλογίστως ἀπώσησθε.

‘Φασὶ δὲ ξυμμαχίαν διὰ τὸ σῶφρον οὐδενός πω δέξασθαι· τὸ δ’ ἐπὶ κακουργίᾳ καὶ οὐκ ἀρετῇ ἐπετήδευσαν, ξύμμαχόν τε οὐδένα βουλόμενοι πρὸς τἀδικήματα οὐδὲ μάρτυρα ἔχειν οὔτε παρακαλοῦντες αἰσχύνεσθαι.


καὶ ἡ πόλις αὐτῶν ἅμα αὐτάρκη θέσιν κειμένη παρέχει αὐτοὺς δικαστὰς ὧν βλάπτουσί τινα μᾶλλον ἢ κατὰ ξυνθήκας γίγνεσθαι, διὰ τὸ ἥκιστα ἐπὶ τοὺς πέλας ἐκπλέοντας μάλιστα τοὺς ἄλλους ἀνάγκῃ καταίροντας δέχεσθαι.


καὶ τοῦτο τὸ εὐπρεπὲς ἄσπονδον οὐχ ἵνα μὴ ξυναδικῶσιν ἑτέροις προβέβληνται, ἀλλ’ ὅπως κατὰ μόνας ἀδικῶσι καὶ ὅπως ἐν ᾧ μὲν ἂν κρατῶσι βιάζωνται, οὗ δ’ ἂν λάθωσι πλέον ἔχωσιν, ἢν δέ πού τι προσλάβωσιν ἀναισχυντῶσιν·



καίτοι εἰ ἦσαν ἄνδρες, ὥσπερ φασίν, ἀγαθοί, ὅσῳ ἀληπτότεροι ἦσαν τοῖς πέλας, τόσῳ δὲ φανερωτέραν ἐξῆν αὐτοῖς τὴν ἀρετὴν διδοῦσι καὶ δεχομένοις τὰ δίκαια δεικνύναι.


[38] ἀλλ’ οὔτε πρὸς τοὺς ἄλλους οὔτε ἐς ἡμᾶς τοιοίδε εἰσίν, ἄποικοι δ’ ὄντες ἀφεστᾶσί τε διὰ παντὸς καὶ νῦν πολεμοῦσι, λέγοντες ὡς οὐκ ἐπὶ τῷ κακῶς πάσχειν ἐκπεμφθεῖεν.


ἡμεῖς δὲ οὐδ’ αὐτοί φαμεν ἐπὶ τῷ ὑπὸ τούτων ὑβρίζεσθαι κατοικίσαι, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ ἡγεμόνες τε εἶναι καὶ τὰ εἰκότα θαυμάζεσθαι.
αἱ γοῦν ἄλλαι ἀποικίαι τιμῶσιν ἡμᾶς, καὶ μάλιστα ὑπὸ ἀποίκων στεργόμεθα·
καὶ δῆλον ὅτι, εἰ τοῖς πλέοσιν ἀρέσκοντές ἐσμεν, τοῖσδ’ ἂν μόνοις οὐκ ὀρθῶς ἀπαρέσκοιμεν, οὐδ’ ἐπιστρατεύομεν ἐκπρεπῶς μὴ καὶ διαφερόντως τι ἀδικούμενοι.

καλὸν δ’ ἦν, εἰ καὶ ἡμαρτάνομεν, τοῖσδε μὲν εἶξαι τῇ ἡμετέρᾳ ὀργῇ, ἡμῖν δὲ αἰσχρὸν βιάσασθαι τὴν τούτων μετριότητα· ὕβρει δὲ καὶ ἐξουσίᾳ πλούτου πολλὰ ἐς ἡμᾶς ἄλλα τε ἡμαρτήκασι καὶ Ἐπίδαμνον ἡμετέραν οὖσαν κακουμένην μὲν οὐ προσεποιοῦντο, ἐλθόντων δὲ ἡμῶν ἐπὶ τιμωρίᾳ ἑλόντες βίᾳ ἔχουσιν.




[39] ‘Καὶ φασὶ δὴ δίκῃ πρότερον ἐθελῆσαι κρίνεσθαι, ἥν γε οὐ τὸν προύχοντα καὶ ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς προκαλούμενον λέγειν τι δοκεῖν δεῖ, ἀλλὰ τὸν ἐς ἴσον τά τε ἔργα ὁμοίως καὶ τοὺς λόγους πρὶν διαγωνίζεσθαι καθιστάντα.

οὗτοι δὲ οὐ πρὶν πολιορκεῖν τὸ χωρίον, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἡγήσαντο ἡμᾶς οὐ περιόψεσθαι, τότε καὶ τὸ εὐπρεπὲς τῆς δίκης παρέσχοντο. καὶ δεῦρο ἥκουσιν οὐ τἀκεῖ μόνον αὐτοὶ ἁμαρτόντες, ἀλλὰ καὶ ὑμᾶς νῦν ἀξιοῦντες οὐ ξυμμαχεῖν, ἀλλὰ ξυναδικεῖν καὶ διαφόρους ὄντας ἡμῖν δέχεσθαι σφᾶς·


οὓς χρῆν, ὅτε ἀσφαλέστατοι ἦσαν, τότε προσιέναι, καὶ μὴ ἐν ᾧ ἡμεῖς μὲν ἠδικήμεθα, οὗτοι δὲ κινδυνεύουσι, μηδ’ ἐν ᾧ ὑμεῖς τῆς τε δυνάμεως αὐτῶν τότε οὐ μεταλαβόντες τῆς ὠφελίας νῦν μεταδώσετε καὶ τῶν ἁμαρτημάτων ἀπογενόμενοι τῆς ἀφ’ ἡμῶν αἰτίας τὸ ἴσον ἕξετε, πάλαι δὲ κοινώσαντας τὴν δύναμιν κοινὰ καὶ τὰ ἀποβαίνοντα ἔχειν.




[40] ‘Ὡς μὲν οὖν αὐτοί τε μετὰ προσηκόντων ἐγκλημάτων ἐρχόμεθα καὶ οἵδε βίαιοι καὶ πλεονέκται εἰσὶ δεδήλωται· ὡς δὲ οὐκ ἂν δικαίως αὐτοὺς δέχοισθε μαθεῖν χρή.


εἰ γὰρ εἴρηται ἐν ταῖς σπονδαῖς ἐξεῖναι παρ’ ὁποτέρους τις βούλεται τῶν ἀγράφων πόλεων ἐλθεῖν, οὐ τοῖς ἐπὶ βλάβῃ ἑτέρων ἰοῦσιν ἡ ξυνθήκη ἐστίν, ἀλλ’ ὅστις μὴ ἄλλου ἑαυτὸν ἀποστερῶν ἀσφαλείας δεῖται καὶ ὅστις μὴ τοῖς δεξαμένοις, εἰ σωφρονοῦσι, πόλεμον ἀντ’ εἰρήνης ποιήσει· ὃ νῦν ὑμεῖς μὴ πειθόμενοι ἡμῖν πάθοιτε ἄν.




οὐ γὰρ τοῖσδε μόνον ἐπίκουροι ἂν γένοισθε, ἀλλὰ καὶ ἡμῖν ἀντὶ ἐνσπόνδων πολέμιοι· ἀνάγκη γάρ, εἰ ἴτε μετ’ αὐτῶν, καὶ ἀμύνεσθαι μὴ ἄνευ ὑμῶν τούτους.

καίτοι δίκαιοί γ’ ἐστὲ μάλιστα μὲν ἐκποδὼν στῆναι ἀμφοτέροις, εἰ δὲ μή, τοὐναντίον ἐπὶ τούτους μεθ’ ἡμῶν ἰέναι (Κορινθίοις μέν γε ἔνσπονδοί ἐστε, Κερκυραίοις δὲ οὐδὲ δι’ ἀνοκωχῆς πώποτ’ ἐγένεσθε), καὶ τὸν νόμον μὴ καθιστάναι ὥστε τοὺς ἑτέρων ἀφισταμένους δέχεσθαι.

οὐδὲ γὰρ ἡμεῖς Σαμίων ἀποστάντων ψῆφον προσεθέμεθα ἐναντίαν ὑμῖν, τῶν ἄλλων Πελοποννησίων δίχα ἐψηφισμένων εἰ χρὴ αὐτοῖς ἀμύνειν, φανερῶς δὲ ἀντείπομεν τοὺς προσήκοντας ξυμμάχους αὐτόν τινα κολάζειν.

εἰ γὰρ τοὺς κακόν τι δρῶντας δεχόμενοι τιμωρήσετε, φανεῖται καὶ ἃ τῶν ὑμετέρων οὐκ ἐλάσσω ἡμῖν πρόσεισι, καὶ τὸν νόμον ἐφ’ ὑμῖν αὐτοῖς μᾶλλον ἢ ἐφ’ ἡμῖν θήσετε.



[41] ‘Δικαιώματα μὲν οὖν τάδε πρὸς ὑμᾶς ἔχομεν ἱκανὰ κατὰ τοὺς Ἑλλήνων νόμους, παραίνεσιν δὲ καὶ ἀξίωσιν χάριτος τοιάνδε, ἣν οὐκ ἐχθροὶ ὄντες ὥστε βλάπτειν οὐδ’ αὖ φίλοι ὥστ’ ἐπιχρῆσθαι, ἀντιδοθῆναι ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι φαμὲν χρῆναι.



νεῶν γὰρ μακρῶν σπανίσαντές ποτε πρὸς τὸν Αἰγινητῶν ὑπὲρ τὰ Μηδικὰ πόλεμον παρὰ Κορινθίων εἴκοσι ναῦς ἐλάβετε· καὶ ἡ εὐεργεσία αὕτη τε καὶ ἡ ἐς Σαμίους, τὸ δι’ ἡμᾶς Πελοποννησίους αὐτοῖς μὴ βοηθῆσαι, παρέσχεν ὑμῖν Αἰγινητῶν μὲν ἐπικράτησιν, Σαμίων δὲ κόλασιν, καὶ ἐν καιροῖς τοιούτοις ἐγένετο οἷς μάλιστα ἄνθρωποι ἐπ’ ἐχθροὺς τοὺς σφετέρους ἰόντες τῶν ἁπάντων ἀπερίοπτοί εἰσι παρὰ τὸ νικᾶν·

φίλον τε γὰρ ἡγοῦνται τὸν ὑπουργοῦντα, ἢν καὶ πρότερον ἐχθρὸς ᾖ, πολέμιόν τε τὸν ἀντιστάντα, ἢν καὶ τύχῃ φίλος ὤν, ἐπεὶ καὶ τὰ οἰκεῖα χεῖρον τίθενται φιλονικίας ἕνεκα τῆς αὐτίκα.


[42] ‘Ὧν ἐνθυμηθέντες καὶ νεώτερός τις παρὰ πρεσβυτέρου αὐτὰ μαθὼν ἀξιούτω τοῖς ὁμοίοις ἡμᾶς ἀμύνεσθαι, καὶ μὴ νομίσῃ δίκαια μὲν τάδε λέγεσθαι, ξύμφορα δέ, εἰ πολεμήσει, ἄλλα εἶναι.


τό τε γὰρ ξυμφέρον ἐν ᾧ ἄν τις ἐλάχιστα ἁμαρτάνῃ μάλιστα ἕπεται, καὶ τὸ μέλλον τοῦ πολέμου ᾧ φοβοῦντες ὑμᾶς Κερκυραῖοι κελεύουσιν ἀδικεῖν ἐν ἀφανεῖ ἔτι κεῖται, καὶ οὐκ ἄξιον ἐπαρθέντας αὐτῷ φανερὰν ἔχθραν ἤδη καὶ οὐ μέλλουσαν πρὸς Κορινθίους κτήσασθαι, τῆς δὲ ὑπαρχούσης πρότερον διὰ Μεγαρέας ὑποψίας σῶφρον ὑφελεῖν μᾶλλον



(ἡ γὰρ τελευταία χάρις καιρὸν ἔχουσα, κἂν ἐλάσσων ᾖ, δύναται μεῖζον ἔγκλημα λῦσαι),

μηδ’ ὅτι ναυτικοῦ ξυμμαχίαν μεγάλην διδόασι, τούτῳ ἐφέλκεσθαι· τὸ γὰρ μὴ ἀδικεῖν τοὺς ὁμοίους ἐχυρωτέρα δύναμις ἢ τῷ αὐτίκα φανερῷ ἐπαρθέντας διὰ κινδύνων τὸ πλέον ἔχειν.



[43] ἡμεῖς δὲ περιπεπτωκότες οἷς ἐν τῇ Λακεδαίμονι αὐτοὶ προείπομεν, τοὺς σφετέρους ξυμμάχους αὐτόν τινα κολάζειν, νῦν παρ’ ὑμῶν τὸ αὐτὸ ἀξιοῦμεν κομίζεσθαι, καὶ μὴ τῇ ἡμετέρᾳ ψήφῳ ὠφεληθέντας τῇ ὑμετέρᾳ ἡμᾶς βλάψαι.



τὸ δὲ ἴσον ἀνταπόδοτε, γνόντες τοῦτον ἐκεῖνον εἶναι τὸν καιρὸν ἐν ᾧ ὅ τε ὑπουργῶν φίλος μάλιστα καὶ ὁ ἀντιστὰς ἐχθρός.


καὶ Κερκυραίους τούσδε μήτε ξυμμάχους δέχεσθε βίᾳ ἡμῶν μήτε ἀμύνετε αὐτοῖς ἀδικοῦσιν.

καὶ τάδε ποιοῦντες τὰ προσήκοντά τε δράσετε καὶ τὰ ἄριστα βουλεύσεσθε ὑμῖν αὐτοῖς.’


[44] Τοιαῦτα δὲ καὶ οἱ Κορίνθιοι εἶπον. Ἀθηναῖοι δὲ ἀκούσαντες ἀμφοτέρων, γενομένης καὶ δὶς ἐκκλησίας, τῇ μὲν προτέρᾳ οὐχ ἧσσον τῶν Κορινθίων ἀπεδέξαντο τοὺς λόγους, ἐν δὲ τῇ ὑστεραίᾳ μετέγνωσαν Κερκυραίοις ξυμμαχίαν μὲν μὴ ποιήσασθαι ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν (εἰ γὰρ ἐπὶ Κόρινθον ἐκέλευον σφίσιν οἱ Κερκυραῖοι ξυμπλεῖν, ἐλύοντ’ ἂν αὐτοῖς αἱ πρὸς Πελοποννησίους σπονδαί), ἐπιμαχίαν δ’ ἐποιήσαντο τῇ ἀλλήλων βοηθεῖν, ἐάν τις ἐπὶ Κέρκυραν ἴῃ ἢ Ἀθήνας ἢ τοὺς τούτων ξυμμάχους.



ἐδόκει γὰρ ὁ πρὸς Πελοποννησίους πόλεμος καὶ ὣς ἔσεσθαι αὐτοῖς, καὶ τὴν Κέρκυραν ἐβούλοντο μὴ προέσθαι τοῖς Κορινθίοις ναυτικὸν ἔχουσαν τοσοῦτον, ξυγκρούειν δὲ ὅτι μάλιστα αὐτοὺς ἀλλήλοις, ἵνα ἀσθενεστέροις οὖσιν, ἤν τι δέῃ, Κορινθίοις τε καὶ τοῖς ἄλλοις ναυτικὸν ἔχουσιν ἐς πόλεμον καθιστῶνται.



ἅμα δὲ τῆς τε Ἰταλίας καὶ Σικελίας καλῶς ἐφαίνετο αὐτοῖς ἡ νῆσος ἐν παράπλῳ κεῖσθαι.


[45] Τοιαύτῃ μὲν γνώμῃ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς Κερκυραίους προσεδέξαντο, καὶ τῶν Κορινθίων ἀπελθόντων οὐ πολὺ ὕστερον δέκα ναῦς αὐτοῖς ἀπέστειλαν βοηθούς·

ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Λακεδαιμόνιός τε ὁ Κίμωνος καὶ Διότιμος ὁ Στρομβίχου καὶ Πρωτέας ὁ Ἐπικλέους.
προεῖπον δὲ αὐτοῖς μὴ ναυμαχεῖν Κορινθίοις, ἢν μὴ ἐπὶ Κέρκυραν πλέωσι καὶ μέλλωσιν ἀποβαίνειν ἢ ἐς τῶν ἐκείνων τι χωρίων· οὕτω δὲ κωλύειν κατὰ δύναμιν. προεῖπον δὲ ταῦτα τοῦ μὴ λύειν ἕνεκα τὰς σπονδάς.



[46] αἱ μὲν δὴ νῆες ἀφικνοῦνται ἐς τὴν Κέρκυραν, οἱ δὲ Κορίνθιοι, ἐπειδὴ αὐτοῖς παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν ναυσὶ πεντήκοντα καὶ ἑκατόν. ἦσαν δὲ Ἠλείων μὲν δέκα, Μεγαρέων δὲ δώδεκα καὶ Λευκαδίων δέκα, Ἀμπρακιωτῶν δὲ ἑπτὰ καὶ εἴκοσι καὶ Ἀνακτορίων μία, αὐτῶν δὲ Κορινθίων ἐνενήκοντα· στρατηγοὶ δὲ τούτων ἦσαν μὲν καὶ κατὰ πόλεις ἑκάστων, Κορινθίων δὲ Ξενοκλείδης ὁ Εὐθυκλέους πέμπτος αὐτός.

ἐπειδὴ δὲ προσέμειξαν τῇ κατὰ Κέρκυραν ἠπείρῳ ἀπὸ Λευκάδος πλέοντες, ὁρμίζονται ἐς Ξειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος γῆς.

ἔστι δὲ λιμήν, καὶ πόλις ὑπὲρ αὐτοῦ κεῖται ἀπὸ θαλάσσης ἐν τῇ Ἐλαιάτιδι τῆς Θεσπρωτίδος Ἐφύρη. ἐξίησι δὲ παρ’ αὐτὴν Ἀχερουσία λίμνη ἐς θάλασσαν· διὰ δὲ τῆς Θεσπρωτίδος Ἀχέρων ποταμὸς ῥέων ἐσβάλλει ἐς αὐτήν, ἀφ’ οὗ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἔχει. ῥεῖ δὲ καὶ Θύαμις ποταμός, ὁρίζων τὴν Θεσπρωτίδα καὶ Κεστρίνην, ὧν ἐντὸς ἡ ἄκρα ἀνέχει τὸ Ξειμέριον.

οἱ μὲν οὖν Κορίνθιοι τῆς ἠπείρου ἐνταῦθα ὁρμίζονταί τε καὶ στρατόπεδον ἐποιήσαντο.

[47] οἱ δὲ Κερκυραῖοι ὡς ᾔσθοντο αὐτοὺς προσπλέοντας, πληρώσαντες δέκα καὶ ἑκατὸν ναῦς, ὧν ἦρχε Μικιάδης καὶ Αἰσιμίδης καὶ Εὐρύβατος, ἐστρατοπεδεύσαντο ἐν μιᾷ τῶν νήσων αᾔ καλοῦνται Σύβοτα· καὶ αἱ Ἀττικαὶ δέκα παρῆσαν.

ἐπὶ δὲ τῇ Λευκίμμῃ αὐτοῖς τῷ ἀκρωτηρίῳ ὁ πεζὸς ἦν καὶ Ζακυνθίων χίλιοι ὁπλῖται βεβοηθηκότες.
ἦσαν δὲ καὶ τοῖς Κορινθίοις ἐν τῇ ἠπείρῳ πολλοὶ τῶν βαρβάρων παραβεβοηθηκότες· οἱ γὰρ ταύτῃ ἠπειρῶται αἰεί ποτε αὐτοῖς φίλοι εἰσίν.

[48] Ἐπειδὴ δὲ παρεσκεύαστο τοῖς Κορινθίοις, λαβόντες τριῶν ἡμερῶν σιτία ἀνήγοντο ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ἀπὸ τοῦ Ξειμερίου νυκτός, καὶ ἅμα ἕῳ πλέοντες καθορῶσι τὰς τῶν Κερκυραίων ναῦς μετεώρους τε καὶ ἐπὶ σφᾶς πλεούσας.
ὡς δὲ κατεῖδον ἀλλήλους, ἀντιπαρετάσσοντο, ἐπὶ μὲν τὸ δεξιὸν κέρας Κερκυραίων αἱ Ἀττικαὶ νῆες, τὸ δὲ ἄλλο αὐτοὶ ἐπεῖχον τρία τέλη ποιήσαντες τῶν νεῶν, ὧν ἦρχε <τῶν> τριῶν στρατηγῶν ἑκάστου εἷς. οὕτω μὲν Κερκυραῖοι ἐτάξαντο, Κορινθίοις δὲ τὸ μὲν δεξιὸν κέρας αἱ Μεγαρίδες νῆες εἶχον καὶ αἱ Ἀμπρακιώτιδες, κατὰ δὲ τὸ μέσον οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ὡς ἕκαστοι· εὐώνυμον δὲ κέρας αὐτοὶ οἱ Κορίνθιοι ταῖς ἄριστα τῶν νεῶν πλεούσαις κατὰ τοὺς Ἀθηναίους καὶ τὸ δεξιὸν τῶν Κερκυραίων εἶχον.


[49] ξυμμείξαντες δέ, ἐπειδὴ τὰ σημεῖα ἑκατέροις ἤρθη, ἐναυμάχουν, πολλοὺς μὲν ὁπλίτας ἔχοντες ἀμφότεροι ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων, πολλοὺς δὲ τοξότας τε καὶ ἀκοντιστάς, τῷ παλαιῷ τρόπῳ ἀπειρότερον ἔτι παρεσκευασμένοι.

ἦν τε ἡ ναυμαχία καρτερά, τῇ μὲν τέχνῃ οὐχ ὁμοίως, πεζομαχίᾳ δὲ τὸ πλέον προσφερὴς οὖσα.

ἐπειδὴ γὰρ προσβάλοιεν ἀλλήλοις, οὐ ῥᾳδίως ἀπελύοντο ὑπό τε τοῦ πλήθους καὶ ὄχλου τῶν νεῶν, καὶ μᾶλλόν τι πιστεύοντες τοῖς ἐπὶ τοῦ καταστρώματος ὁπλίταις ἐς τὴν νίκην, οἳ καταστάντες ἐμάχοντο ἡσυχαζουσῶν τῶν νεῶν· διέκπλοι δ’ οὐκ ἦσαν, ἀλλὰ θυμῷ καὶ ῥώμῃ τὸ πλέον ἐναυμάχουν ἢ ἐπιστήμῃ.



πανταχῇ μὲν οὖν πολὺς θόρυβος καὶ ταραχώδης ἦν ἡ ναυμαχία, ἐν ᾗ αἱ Ἀττικαὶ νῆες παραγιγνόμεναι τοῖς Κερκυραίοις, εἴ πῃ πιέζοιντο, φόβον μὲν παρεῖχον τοῖς ἐναντίοις, μάχης δὲ οὐκ ἦρχον δεδιότες οἱ στρατηγοὶ τὴν πρόρρησιν τῶν Ἀθηναίων.

μάλιστα δὲ τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Κορινθίων ἐπόνει· οἱ γὰρ Κερκυραῖοι εἴκοσι ναυσὶν αὐτοὺς τρεψάμενοι καὶ καταδιώξαντες σποράδας ἐς τὴν ἤπειρον καὶ μέχρι τοῦ στρατοπέδου πλεύσαντες αὐτῶν καὶ ἐπεκβάντες ἐνέπρησάν τε τὰς σκηνὰς ἐρήμους καὶ τὰ χρήματα διήρπασαν.
ταύτῃ μὲν οὖν οἱ Κορίνθιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἡσσῶντό [τε] καὶ οἱ Κερκυραῖοι ἐπεκράτουν· ᾗ δὲ αὐτοὶ ἦσαν οἱ Κορίνθιοι, ἐπὶ τῷ εὐωνύμῳ, πολὺ ἐνίκων, τοῖς Κερκυραίοις τῶν εἴκοσι νεῶν ἀπὸ ἐλάσσονος πλήθους ἐκ τῆς διώξεως οὐ παρουσῶν.



οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ὁρῶντες τοὺς Κερκυραίους πιεζομένους μᾶλλον ἤδη ἀπροφασίστως ἐπεκούρουν, τὸ μὲν πρῶτον ἀπεχόμενοι ὥστε μὴ ἐμβάλλειν τινί· ἐπειδὴ δὲ ἡ τροπὴ ἐγίγνετο λαμπρῶς καὶ ἐνέκειντο οἱ Κορίνθιοι, τότε δὴ ἔργου πᾶς εἴχετο ἤδη καὶ διεκέκριτο οὐδὲν ἔτι, ἀλλὰ ξυνέπεσεν ἐς τοῦτο ἀνάγκης ὥστε ἐπιχειρῆσαι ἀλλήλοις τοὺς Κορινθίους καὶ Ἀθηναίους.


[50] Τῆς δὲ τροπῆς γενομένης οἱ Κορίνθιοι τὰ σκάφη μὲν οὐχ εἷλκον ἀναδούμενοι τῶν νεῶν ἃς καταδύσειαν, πρὸς δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἐτράποντο φονεύειν διεκπλέοντες μᾶλλον ἢ ζωγρεῖν, τούς τε αὑτῶν φίλους, οὐκ ᾐσθημένοι ὅτι ἥσσηντο οἱ ἐπὶ τῷ δεξιῷ κέρᾳ, ἀγνοοῦντες ἔκτεινον.

πολλῶν γὰρ νεῶν οὐσῶν ἀμφοτέρων καὶ ἐπὶ πολὺ τῆς θαλάσσης ἐπεχουσῶν, ἐπειδὴ ξυνέμειξαν ἀλλήλοις, οὐ ῥᾳδίως τὴν διάγνωσιν ἐποιοῦντο ὁποῖοι ἐκράτουν ἢ ἐκρατοῦντο· ναυμαχία γὰρ αὕτη Ἕλλησι πρὸς Ἕλληνας νεῶν πλήθει μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὑτῆς γεγένηται.

ἐπειδὴ δὲ κατεδίωξαν τοὺς Κερκυραίους οἱ Κορίνθιοι ἐς τὴν γῆν, πρὸς τὰ ναυάγια καὶ τοὺς νεκροὺς τοὺς σφετέρους ἐτράποντο, καὶ τῶν πλείστων ἐκράτησαν ὥστε προσκομίσαι πρὸς τὰ Σύβοτα, οἷ αὐτοῖς ὁ κατὰ γῆν στρατὸς τῶν βαρβάρων προσεβεβοηθήκει· ἔστι δὲ τὰ Σύβοτα τῆς Θεσπρωτίδος λιμὴν ἐρῆμος. τοῦτο δὲ ποιήσαντες αὖθις ἁθροισθέντες ἐπέπλεον τοῖς Κερκυραίοις.
οἱ δὲ ταῖς πλωίμοις καὶ ὅσαι ἦσαν λοιπαὶ μετὰ τῶν Ἀττικῶν νεῶν καὶ αὐτοὶ ἀντεπέπλεον, δείσαντες μὴ ἐς τὴν γῆν σφῶν πειρῶσιν ἀποβαίνειν.
ἤδη δὲ ἦν ὀψὲ καὶ ἐπεπαιάνιστο αὐτοῖς ὡς ἐς ἐπίπλουν, καὶ οἱ Κορίνθιοι ἐξαπίνης πρύμναν ἐκρούοντο κατιδόντες εἴκοσι ναῦς Ἀθηναίων προσπλεούσας, ἃς ὕστερον τῶν δέκα βοηθοὺς ἐξέπεμψαν οἱ Ἀθηναῖοι, δείσαντες, ὅπερ ἐγένετο, μὴ νικηθῶσιν οἱ Κερκυραῖοι καὶ αἱ σφέτεραι δέκα νῆες ὀλίγαι ἀμύνειν ὦσιν.


[51] ταύτας οὖν προϊδόντες οἱ Κορίνθιοι καὶ ὑποτοπήσαντες ἀπ’ Ἀθηνῶν εἶναι οὐχ ὅσας ἑώρων ἀλλὰ πλείους ὑπανεχώρουν. τοῖς δὲ Κερκυραίοις ἐπέπλεον γὰρ μᾶλλον ἐκ τοῦ ἀφανοῦς οὐχ ἑωρῶντο, καὶ ἐθαύμαζον τοὺς Κορινθίους πρύμναν κρουομένους, πρίν τινες ἰδόντες εἶπον ὅτι νῆες ἐκεῖναι ἐπιπλέουσιν. τότε δὲ καὶ αὐτοὶ ἀνεχώρουν· ξυνεσκόταζε γὰρ ἤδη, καὶ οἱ Κορίνθιοι ἀποτραπόμενοι τὴν διάλυσιν ἐποιήσαντο.


οὕτω μὲν ἡ ἀπαλλαγὴ ἐγένετο ἀλλήλων, καὶ ἡ ναυμαχία ἐτελεύτα ἐς νύκτα.
τοῖς δὲ Κερκυραίοις στρατοπεδευομένοις ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ αἱ εἴκοσι νῆες αἱ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν αὗται, ὧν ἦρχε Γλαύκων τε ὁ Λεάγρου καὶ † Ἀνδοκίδης ὁ Λεωγόρου †, διὰ τῶν νεκρῶν καὶ ναυαγίων προσκομισθεῖσαι κατέπλεον ἐς τὸ στρατόπεδον οὐ πολλῷ ὕστερον ἢ ὤφθησαν.
οἱ δὲ Κερκυραῖοι (ἦν γὰρ νύξ) ἐφοβήθησαν μὴ πολέμιαι ὦσιν, ἔπειτα δὲ ἔγνωσαν· καὶ ὡρμίσαντο.


[52] Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἀναγαγόμεναι αἵ τε Ἀττικαὶ τριάκοντα νῆες καὶ τῶν Κερκυραίων ὅσαι πλώιμοι ἦσαν ἐπέπλευσαν ἐπὶ τὸν ἐν τοῖς Συβότοις λιμένα, ἐν ᾧ οἱ Κορίνθιοι ὥρμουν, βουλόμενοι εἰδέναι εἰ ναυμαχήσουσιν.
οἱ δὲ τὰς μὲν ναῦς ἄραντες ἀπὸ τῆς γῆς καὶ παραταξάμενοι μετεώρους ἡσύχαζον, ναυμαχίας οὐ διανοούμενοι ἄρχειν ἑκόντες ὁρῶντες προσγεγενημένας τε ναῦς ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἀκραιφνεῖς καὶ σφίσι πολλὰ τὰ ἄπορα ξυμβεβηκότα, αἰχμαλώτων τε περὶ φυλακῆς οὓς ἐν ταῖς ναυσὶν εἶχον, καὶ ἐπισκευὴν οὐκ οὖσαν τῶν νεῶν ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ·


τοῦ δὲ οἴκαδε πλοῦ μᾶλλον διεσκόπουν ὅπῃ κομισθήσονται, δεδιότες μὴ οἱ Ἀθηναῖοι νομίσαντες λελύσθαι τὰς σπονδάς, διότι ἐς χεῖρας ἦλθον, οὐκ ἐῶσι σφᾶς ἀποπλεῖν.


[53] ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς ἄνδρας ἐς κελήτιον ἐσβιβάσαντας ἄνευ κηρυκείου προσπέμψαι τοῖς Ἀθηναίοις καὶ πεῖραν ποιήσασθαι. πέμψαντές τε ἔλεγον τοιάδε.

‘ἀδικεῖτε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πολέμου ἄρχοντες καὶ σπονδὰς λύοντες· ἡμῖν γὰρ πολεμίους τοὺς ἡμετέρους τιμωρουμένοις ἐμποδὼν ἵστασθε ὅπλα ἀνταιρόμενοι. εἰ δ’ ὑμῖν γνώμη ἐστὶ κωλύειν τε ἡμᾶς ἐπὶ Κέρκυραν ἢ ἄλλοσε εἴ ποι βουλόμεθα πλεῖν καὶ τὰς σπονδὰς λύετε, ἡμᾶς τούσδε πρώτους λαβόντες χρήσασθε ὡς πολεμίοις.’


οἱ μὲν δὴ τοιαῦτα εἶπον· τῶν δὲ Κερκυραίων τὸ μὲν στρατόπεδον ὅσον ἐπήκουσεν ἀνεβόησεν εὐθὺς λαβεῖν τε αὐτοὺς καὶ ἀποκτεῖναι, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τοιάδε ἀπεκρίναντο.

‘οὔτε ἄρχομεν πολέμου, ὦ ἄνδρες Πελοποννήσιοι, οὔτε τὰς σπονδὰς λύομεν, Κερκυραίοις δὲ τοῖσδε ξυμμάχοις οὖσι βοηθοὶ ἤλθομεν. εἰ μὲν οὖν ἄλλοσέ ποι βούλεσθε πλεῖν, οὐ κωλύομεν· εἰ δὲ ἐπὶ Κέρκυραν πλευσεῖσθε ἢ ἐς τῶν ἐκείνων τι χωρίων, οὐ περιοψόμεθα κατὰ τὸ δυνατόν.’


[54] Τοιαῦτα τῶν Ἀθηναίων ἀποκριναμένων οἱ μὲν Κορίνθιοι τόν τε πλοῦν τὸν ἐπ’ οἴκου παρεσκευάζοντο καὶ τροπαῖον ἔστησαν ἐν τοῖς ἐν τῇ ἠπείρῳ Συβότοις· οἱ δὲ Κερκυραῖοι τά τε ναυάγια καὶ νεκροὺς ἀνείλοντο τὰ κατὰ σφᾶς ἐξενεχθέντα ὑπό τε τοῦ ῥοῦ καὶ ἀνέμου, ὃς γενόμενος τῆς νυκτὸς διεσκέδασεν αὐτὰ πανταχῇ, καὶ τροπαῖον ἀντέστησαν ἐν τοῖς ἐν τῇ νήσῳ Συβότοις ὡς νενικηκότες.
γνώμῃ δὲ τοιᾷδε ἑκάτεροι τὴν νίκην προσεποιήσαντο· Κορίνθιοι μὲν κρατήσαντες τῇ ναυμαχίᾳ μέχρι νυκτός, ὥστε καὶ ναυάγια πλεῖστα καὶ νεκροὺς προσκομίσασθαι, καὶ ἄνδρας ἔχοντες αἰχμαλώτους οὐκ ἐλάσσους χιλίων ναῦς τε καταδύσαντες περὶ ἑβδομήκοντα ἔστησαν τροπαῖον· Κερκυραῖοι δὲ τριάκοντα ναῦς μάλιστα διαφθείραντες, καὶ ἐπειδὴ Ἀθηναῖοι ἦλθον, ἀνελόμενοι τὰ κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ναυάγια καὶ νεκρούς, καὶ ὅτι αὐτοῖς τῇ τε προτεραίᾳ πρύμναν κρουόμενοι ὑπεχώρησαν οἱ Κορίνθιοι ἰδόντες τὰς Ἀττικὰς ναῦς, καὶ ἐπειδὴ ἦλθον οἱ Ἀθηναῖοι, οὐκ ἀντεπέπλεον ἐκ τῶν Συβότων, διὰ ταῦτα τροπαῖον ἔστησαν.






[55] οὕτω μὲν ἑκάτεροι νικᾶν ἠξίουν· οἱ δὲ Κορίνθιοι ἀποπλέοντες ἐπ’ οἴκου Ἀνακτόριον, ὅ ἐστιν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, εἷλον ἀπάτῃ (ἦν δὲ κοινὸν Κερκυραίων καὶ ἐκείνων) καὶ καταστήσαντες ἐν αὐτῷ Κορινθίους οἰκήτορας ἀνεχώρησαν ἐπ’ οἴκου, καὶ τῶν Κερκυραίων ὀκτακοσίους μὲν οᾔ ἦσαν δοῦλοι ἀπέδοντο, πεντήκοντα δὲ καὶ διακοσίους δήσαντες ἐφύλασσον καὶ ἐν θεραπείᾳ εἶχον πολλῇ, ὅπως αὐτοῖς τὴν Κέρκυραν ἀναχωρήσαντες προσποιήσειαν· ἐτύγχανον δὲ καὶ δυνάμει αὐτῶν οἱ πλείους πρῶτοι ὄντες τῆς πόλεως.

ἡ μὲν οὖν Κέρκυρα οὕτω περιγίγνεται τῷ πολέμῳ τῶν Κορινθίων, καὶ αἱ νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀνεχώρησαν ἐξ αὐτῆς· αἰτία δὲ αὕτη πρώτη ἐγένετο τοῦ πολέμου τοῖς Κορινθίοις ἐς τοὺς Ἀθηναίους, ὅτι σφίσιν ἐν σπονδαῖς μετὰ Κερκυραίων ἐναυμάχουν.

[56] Μετὰ ταῦτα δ’ εὐθὺς καὶ τάδε ξυνέβη γενέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις καὶ Πελοποννησίοις διάφορα ἐς τὸ πολεμεῖν.

τῶν γὰρ Κορινθίων πρασσόντων ὅπως τιμωρήσονται αὐτούς, ὑποτοπήσαντες τὴν ἔχθραν αὐτῶν οἱ Ἀθηναῖοι Ποτειδεάτας, οᾔ οἰκοῦσιν ἐπὶ τῷ ἰσθμῷ τῆς Παλλήνης, Κορινθίων ἀποίκους, ἑαυτῶν δὲ ξυμμάχους φόρου ὑποτελεῖς, ἐκέλευον τὸ ἐς Παλλήνην τεῖχος καθελεῖν καὶ ὁμήρους δοῦναι, τούς τε ἐπιδημιουργοὺς ἐκπέμπειν καὶ τὸ λοιπὸν μὴ δέχεσθαι οὓς κατὰ ἔτος ἕκαστον Κορίνθιοι ἔπεμπον, δείσαντες μὴ ἀποστῶσιν ὑπό τε Περδίκκου πειθόμενοι καὶ Κορινθίων, τούς τε ἄλλους τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης ξυναποστήσωσι ξυμμάχους.



[57] ταῦτα δὲ περὶ τοὺς Ποτειδεάτας οἱ Ἀθηναῖοι προπαρεσκευάζοντο εὐθὺς μετὰ τὴν ἐν Κερκύρᾳ ναυμαχίαν·
οἵ τε γὰρ Κορίνθιοι φανερῶς ἤδη διάφοροι ἦσαν, Περδίκκας τε ὁ Ἀλεξάνδρου Μακεδόνων βασιλεὺς ἐπεπολέμωτο ξύμμαχος πρότερον καὶ φίλος ὤν.

ἐπολεμώθη δὲ ὅτι Φιλίππῳ τῷ ἑαυτοῦ ἀδελφῷ καὶ Δέρδᾳ κοινῇ πρὸς αὐτὸν ἐναντιουμένοις οἱ Ἀθηναῖοι ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο.

δεδιώς τε ἔπρασσεν ἔς τε τὴν Λακεδαίμονα πέμπων ὅπως πόλεμος γένηται αὐτοῖς πρὸς Πελοποννησίους, καὶ τοὺς Κορινθίους προσεποιεῖτο τῆς Ποτειδαίας ἕνεκα ἀποστάσεως·


προσέφερε δὲ λόγους καὶ τοῖς ἐπὶ Θρᾴκης Ξαλκιδεῦσι καὶ Βοττιαίοις ξυναποστῆναι, νομίζων, εἰ ξύμμαχα ταῦτα ἔχοι ὅμορα ὄντα τὰ χωρία, ῥᾷον ἂν τὸν πόλεμον μετ’ αὐτῶν ποιεῖσθαι.


ὧν οἱ Ἀθηναῖοι αἰσθόμενοι καὶ βουλόμενοι προκαταλαμβάνειν τῶν πόλεων τὰς ἀποστάσεις (ἔτυχον γὰρ τριάκοντα ναῦς ἀποστέλλοντες καὶ χιλίους ὁπλίτας ἐπὶ τὴν γῆν αὐτοῦ, Ἀρχεστράτου τοῦ Λυκομήδους μετ’ ἄλλων † δέκα † στρατηγοῦντος) ἐπιστέλλουσι τοῖς ἄρχουσι τῶν νεῶν Ποτειδεατῶν τε ὁμήρους λαβεῖν καὶ τὸ τεῖχος καθελεῖν, τῶν τε πλησίον πόλεων φυλακὴν ἔχειν ὅπως μὴ ἀποστήσονται.


[58] Ποτειδεᾶται δὲ πέμψαντες μὲν καὶ παρ’ Ἀθηναίους πρέ σβεις, εἴ πως πείσειαν μὴ σφῶν πέρι νεωτερίζειν μηδέν, ἐλθόντες δὲ καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα μετὰ Κορινθίων, [ἔπρασσον] ὅπως ἑτοιμάσαιντο τιμωρίαν, ἢν δέῃ, ἐπειδὴ ἔκ τε Ἀθηνῶν ἐκ πολλοῦ πράσσοντες οὐδὲν ηὕροντο ἐπιτήδειον, ἀλλ’ αἱ νῆες αἱ ἐπὶ Μακεδονίαν καὶ ἐπὶ σφᾶς ὁμοίως ἔπλεον, καὶ τὰ τέλη τῶν Λακεδαιμονίων ὑπέσχετο αὐτοῖς, ἢν ἐπὶ Ποτείδαιαν ἴωσιν Ἀθηναῖοι, ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλεῖν, τότε δὴ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἀφίστανται μετὰ Ξαλκιδέων καὶ Βοττιαίων κοινῇ ξυνομόσαντες.



καὶ Περδίκκας πείθει Ξαλκιδέας τὰς ἐπὶ θαλάσσῃ πόλεις ἐκλιπόντας καὶ καταβαλόντας ἀνοικίσασθαι ἐς Ὄλυνθον μίαν τε πόλιν ταύτην ἰσχυρὰν ποιήσασθαι· τοῖς τ’ ἐκλιποῦσι τούτοις τῆς ἑαυτοῦ γῆς τῆς Μυγδονίας περὶ τὴν Βόλβην λίμνην ἔδωκε νέμεσθαι, ἕως ἂν ὁ πρὸς Ἀθηναίους πόλεμος ᾖ. καὶ οἱ μὲν ἀνῳκίζοντό τε καθαιροῦντες τὰς πόλεις καὶ ἐς πόλεμον παρεσκευάζοντο·



[59] αἱ δὲ τριάκοντα νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀφικνοῦνται ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης, καὶ καταλαμβάνουσι τήν τε Ποτείδαιαν καὶ τἆλλα ἀφεστηκότα.
νομίσαντες δὲ οἱ στρατηγοὶ ἀδύνατα εἶναι πρός τε Περδίκκαν πολεμεῖν τῇ παρούσῃ δυνάμει καὶ τὰ ξυναφεστῶτα χωρία τρέπονται ἐπὶ τὴν Μακεδονίαν, ἐφ’ ὅπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐξεπέμποντο, καὶ καταστάντες ἐπολέμουν μετὰ Φιλίππου καὶ τῶν Δέρδου ἀδελφῶν ἄνωθεν στρατιᾷ ἐσβεβληκότων.



[60] καὶ ἐν τούτῳ οἱ Κορίνθιοι, τῆς Ποτειδαίας ἀφεστηκυίας καὶ τῶν Ἀττικῶν νεῶν περὶ Μακεδονίαν οὐσῶν, δεδιότες περὶ τῷ χωρίῳ καὶ οἰκεῖον τὸν κίνδυνον ἡγούμενοι πέμπουσιν ἑαυτῶν τε ἐθελοντὰς καὶ τῶν ἄλλων Πελοποννησίων μισθῷ πείσαντες ἑξακοσίους καὶ χιλίους τοὺς πάντας ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς τετρακοσίους.
ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Ἀριστεὺς ὁ Ἀδειμάντου, κατὰ φιλίαν τε αὐτοῦ οὐχ ἥκιστα οἱ πλεῖστοι ἐκ Κορίνθου στρατιῶται ἐθελονταὶ ξυνέσποντο· ἦν γὰρ τοῖς Ποτειδεάταις αἰεί ποτε ἐπιτήδειος.
καὶ ἀφικνοῦνται τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ὕστερον ἐπὶ Θρᾴκης ἢ Ποτείδαια ἀπέστη.

[61] Ἦλθε δὲ καὶ τοῖς Ἀθηναίοις εὐθὺς ἡ ἀγγελία τῶν πόλεων ὅτι ἀφεστᾶσι, καὶ πέμπουσιν, ὡς ᾔσθοντο καὶ τοὺς μετ’ Ἀριστέως ἐπιπαριόντας, δισχιλίους ἑαυτῶν ὁπλίτας καὶ τεσσαράκοντα ναῦς πρὸς τὰ ἀφεστῶτα, καὶ Καλλίαν τὸν Καλλιάδου πέμπτον αὐτὸν στρατηγόν,
οἲ ἀφικόμενοι ἐς Μακεδονίαν πρῶτον καταλαμβάνουσι τοὺς προτέρους χιλίους Θέρμην ἄρτι ᾑρηκότας καὶ Πύδναν πολιορκοῦντας. προσκαθεζόμενοι δὲ καὶ αὐτοὶ τὴν Πύδναν ἐπολιόρκησαν μέν, ἔπειτα δὲ ξύμβασιν ποιησάμενοι καὶ ξυμμαχίαν ἀναγκαίαν πρὸς τὸν Περδίκκαν, ὡς αὐτοὺς κατήπειγεν ἡ Ποτείδαια καὶ ὁ Ἀριστεὺς παρεληλυθώς, ἀπανίστανται ἐκ τῆς Μακεδονίας,

καὶ ἀφικόμενοι ἐς Βέροιαν κἀκεῖθεν ἐπὶ Στρέψαν καὶ πειράσαντες πρῶτον τοῦ χωρίου καὶ οὐχ ἑλόντες ἐπορεύοντο κατὰ γῆν πρὸς τὴν Ποτείδαιαν, τρισχιλίοις μὲν ὁπλίταις ἑαυτῶν, χωρὶς δὲ τῶν ξυμμάχων πολλοῖς, ἱππεῦσι δὲ ἑξακοσίοις Μακεδόνων τοῖς μετὰ Φιλίππου καὶ Παυσανίου· ἅμα δὲ νῆες παρέπλεον ἑβδομήκοντα.


κατ’ ὀλίγον δὲ προϊόντες τριταῖοι ἀφίκοντο ἐς Γίγωνον καὶ ἐστρατοπεδεύσαντο.

[62] Ποτειδεᾶται δὲ καὶ οἱ μετὰ Ἀριστέως Πελοποννήσιοι προσδεχόμενοι τοὺς Ἀθηναίους ἐστρατοπεδεύοντο πρὸς Ὀλύνθου ἐν τῷ ἰσθμῷ, καὶ ἀγορὰν ἔξω τῆς πόλεως ἐπεποίηντο.
στρατηγὸν μὲν οὖν τοῦ πεζοῦ παντὸς οἱ ξύμμαχοι ᾕρηντο Ἀριστέα, τῆς δὲ ἵππου Περδίκκαν· ἀπέστη γὰρ εὐθὺς πάλιν τῶν Ἀθηναίων καὶ ξυνεμάχει τοῖς Ποτειδεάταις, Ἰόλαον ἀνθ’ αὑτοῦ καταστήσας ἄρχοντα.

ἦν δὲ ἡ γνώμη τοῦ Ἀριστέως τὸ μὲν μεθ’ ἑαυτοῦ στρατόπεδον ἔχοντι ἐν τῷ ἰσθμῷ ἐπιτηρεῖν τοὺς Ἀθηναίους, ἢν ἐπίωσι, Ξαλκιδέας δὲ καὶ τοὺς ἔξω ἰσθμοῦ ξυμμάχους καὶ τὴν παρὰ Περδίκκου διακοσίαν ἵππον ἐν Ὀλύνθῳ μένειν, καὶ ὅταν Ἀθηναῖοι ἐπὶ σφᾶς χωρῶσι, κατὰ νώτου βοηθοῦντας ἐν μέσῳ ποιεῖν αὑτῶν τοὺς πολεμίους.

Καλλίας δ’ αὖ ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγὸς καὶ οἱ ξυνάρχοντες τοὺς μὲν Μακεδόνας ἱππέας καὶ τῶν ξυμμάχων ὀλίγους ἐπὶ Ὀλύνθου ἀποπέμπουσιν, ὅπως εἴργωσι τοὺς ἐκεῖθεν ἐπιβοηθεῖν, αὐτοὶ δὲ ἀναστήσαντες τὸ στρατόπεδον ἐχώρουν ἐπὶ τὴν Ποτείδαιαν.
καὶ ἐπειδὴ πρὸς τῷ ἰσθμῷ ἐγένοντο καὶ εἶδον τοὺς ἐναντίους παρασκευαζομένους ὡς ἐς μάχην, ἀντικαθίσταντο καὶ αὐτοί, καὶ οὐ πολὺ ὕστερον ξυνέμισγον.
καὶ αὐτὸ μὲν τὸ τοῦ Ἀριστέως κέρας καὶ ὅσοι περὶ ἐκεῖνον ἦσαν Κορινθίων τε καὶ τῶν ἄλλων λογάδες ἔτρεψαν τὸ καθ’ ἑαυτοὺς καὶ ἐπεξῆλθον διώκοντες ἐπὶ πολύ· τὸ δὲ ἄλλο στρατόπεδον Ποτειδεατῶν καὶ Πελοποννησίων ἡσσᾶτο ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων καὶ ἐς τὸ τεῖχος κατέφυγεν.

[63] Ἐπαναχωρῶν δὲ ὁ Ἀριστεὺς ἀπὸ τῆς διώξεως, ὡς ὁρᾷ τὸ ἄλλο στράτευμα ἡσσημένον, ἠπόρησε μὲν ὁποτέρωσε διακινδυνεύσῃ χωρήσας, ἢ ἐπὶ τῆς Ὀλύνθου ἢ ἐς τὴν Ποτείδαιαν· ἔδοξε δ’ οὖν ξυναγαγόντι τοὺς μεθ’ αὑτοῦ ὡς ἐς ἐλάχιστον χωρίον δρόμῳ βιάσασθαι ἐς τὴν Ποτείδαιαν, καὶ παρῆλθε παρὰ τὴν χηλὴν διὰ τῆς θαλάσσης βαλλόμενός τε καὶ χαλεπῶς, ὀλίγους μέν τινας ἀποβαλών, τοὺς δὲ πλείους σώσας.


οἱ δ’ ἀπὸ τῆς Ὀλύνθου τοῖς Ποτειδεάταις βοηθοί (ἀπέχει δὲ ἑξήκοντα μάλιστα σταδίους καὶ ἔστι καταφανέσ), ὡς ἡ μάχη ἐγίγνετο καὶ τὰ σημεῖα ἤρθη, βραχὺ μέν τι προῆλθον ὡς βοηθήσοντες, καὶ οἱ Μακεδόνες ἱππῆς ἀντιπαρετάξαντο ὡς κωλύσοντες· ἐπειδὴ δὲ διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων ἐγίγνετο καὶ τὰ σημεῖα κατεσπάσθη, πάλιν ἐπανεχώρουν ἐς τὸ τεῖχος καὶ οἱ Μακεδόνες παρὰ τοὺς Ἀθηναίους· ἱππῆς δ’ οὐδετέροις παρεγένοντο.



μετὰ δὲ τὴν μάχην τροπαῖον ἔστησαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν τοῖς Ποτειδεάταις· ἀπέθανον δὲ Ποτειδεατῶν μὲν καὶ τῶν ξυμμάχων ὀλίγῳ ἐλάσσους τριακοσίων, Ἀθηναίων δὲ αὐτῶν πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν καὶ Καλλίας ὁ στρατηγός.


[64] τὸ δὲ ἐκ τοῦ ἰσθμοῦ [τεῖχος] εὐθὺς οἱ Ἀθηναῖοι ἀποτειχίσαντες ἐφρούρουν· τὸ δ’ ἐς τὴν Παλλήνην ἀτείχιστον ἦν· οὐ γὰρ ἱκανοὶ ἐνόμιζον εἶναι ἔν τε τῷ ἰσθμῷ φρουρεῖν καὶ ἐς τὴν Παλλήνην διαβάντες τειχίζειν, δεδιότες μὴ σφίσιν οἱ Ποτειδεᾶται καὶ οἱ ξύμμαχοι γενομένοις δίχα ἐπίθωνται.


καὶ πυνθανόμενοι οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τὴν Παλλήνην ἀτείχιστον οὖσαν, χρόνῳ ὕστερον πέμπουσιν ἑξακοσίους καὶ χιλίους ὁπλίτας ἑαυτῶν καὶ Φορμίωνα τὸν Ἀσωπίου στρατηγόν· ὃς ἀφικόμενος ἐς τὴν Παλλήνην καὶ ἐξ Ἀφύτιος ὁρμώμενος προσήγαγε τῇ Ποτειδαίᾳ τὸν στρατὸν κατὰ βραχὺ προϊὼν καὶ κείρων ἅμα τὴν γῆν, ὡς δὲ οὐδεὶς ἐπεξῄει ἐς μάχην, ἀπετείχισε τὸ ἐκ τῆς Παλλήνης [τεῖχος].

καὶ οὕτως ἤδη κατὰ κράτος ἡ Ποτείδαια ἀμφοτέρωθεν ἐπολιορκεῖτο καὶ ἐκ θαλάσσης ναυσὶν ἅμα ἐφορμούσαις.


[65] Ἀριστεὺς δὲ ἀποτειχισθείσης αὐτῆς καὶ ἐλπίδα οὐδεμίαν ἔχων σωτηρίας, ἢν μή τι ἀπὸ Πελοποννήσου ἢ ἄλλο παρὰ λόγον γίγνηται, ξυνεβούλευε μὲν πλὴν πεντακοσίων ἄνεμον τηρήσασι τοῖς ἄλλοις ἐκπλεῦσαι, ὅπως ἐπὶ πλέον ὁ σῖτος ἀντίσχῃ, καὶ αὐτὸς ἤθελε τῶν μενόντων εἶναι· ὡς δ’ οὐκ ἔπειθε, βουλόμενος τὰ ἐπὶ τούτοις παρασκευάζειν καὶ ὅπως τὰ ἔξωθεν ἕξει ὡς ἄριστα, ἔκπλουν ποιεῖται λαθὼν τὴν φυλακὴν τῶν Ἀθηναίων.




καὶ παραμένων ἐν Ξαλκιδεῦσι τά τε ἄλλα ξυνεπολέμει καὶ Σερμυλιῶν λοχήσας πρὸς τῇ πόλει πολλοὺς διέφθειρεν, ἔς τε τὴν Πελοπόννησον ἔπρασσεν ὅπῃ ὠφελία τις γενήσεται. μετὰ δὲ τῆς Ποτειδαίας τὴν ἀποτείχισιν Φορμίων μὲν ἔχων τοὺς ἑξακοσίους καὶ χιλίους τὴν Ξαλκιδικὴν καὶ Βοττικὴν ἐδῄου καὶ ἔστιν ἃ καὶ πολίσματα εἷλεν.


[66] Τοῖς δ’ Ἀθηναίοις καὶ Πελοποννησίοις αἰτίαι μὲν αὗται προυγεγένηντο ἐς ἀλλήλους, τοῖς μὲν Κορινθίοις ὅτι τὴν Ποτείδαιαν ἑαυτῶν οὖσαν ἀποικίαν καὶ ἄνδρας Κορινθίων τε καὶ Πελοποννησίων ἐν αὐτῇ ὄντας ἐπολιόρκουν, τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ἐς τοὺς Πελοποννησίους ὅτι ἑαυτῶν τε πόλιν ξυμμαχίδα καὶ φόρου ὑποτελῆ ἀπέστησαν, καὶ ἐλθόντες σφίσιν ἀπὸ τοῦ προφανοῦς ἐμάχοντο μετὰ Ποτειδεατῶν. οὐ μέντοι ὅ γε πόλεμός πω ξυνερρώγει, ἀλλ’ ἔτι ἀνοκωχὴ ἦν· ἰδίᾳ γὰρ ταῦτα οἱ Κορίνθιοι ἔπραξαν.



[67] πολιορκουμένης δὲ τῆς Ποτειδαίας οὐχ ἡσύχαζον, ἀνδρῶν τε σφίσιν ἐνόντων καὶ ἅμα περὶ τῷ χωρίῳ δεδιότες· παρεκάλουν τε εὐθὺς ἐς τὴν Λακεδαίμονα τοὺς ξυμμάχους καὶ κατεβόων ἐλθόντες τῶν Ἀθηναίων ὅτι σπονδάς τε λελυκότες εἶεν καὶ ἀδικοῖεν τὴν Πελοπόννησον.

Αἰγινῆταί τε φανερῶς μὲν οὐ πρεσβευόμενοι, δεδιότες τοὺς Ἀθηναίους, κρύφα δὲ οὐχ ἥκιστα μετ’ αὐτῶν ἐνῆγον τὸν πόλεμον, λέγοντες οὐκ εἶναι αὐτόνομοι κατὰ τὰς σπονδάς.


οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι προσπαρακαλέσαντες τῶν ξυμμάχων τε καὶ εἴ τίς τι ἄλλο ἔφη ἠδικῆσθαι ὑπὸ Ἀθηναίων, ξύλλογον σφῶν αὐτῶν ποιήσαντες τὸν εἰωθότα λέγειν ἐκέλευον.

καὶ ἄλλοι τε παριόντες ἐγκλήματα ἐποιοῦντο ὡς ἕκαστοι καὶ Μεγαρῆς, δηλοῦντες μὲν καὶ ἕτερα οὐκ ὀλίγα διάφορα, μάλιστα δὲ λιμένων τε εἴργεσθαι τῶν ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ καὶ τῆς Ἀττικῆς ἀγορᾶς παρὰ τὰς σπονδάς.

παρελθόντες δὲ τελευταῖοι Κορίνθιοι καὶ τοὺς ἄλλους ἐάσαντες πρῶτον παροξῦναι τοὺς Λακεδαιμονίους ἐπεῖπον τοιάδε.


[68] ‘Τὸ πιστὸν ὑμᾶς, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τῆς καθ’ ὑμᾶς αὐτοὺς πολιτείας καὶ ὁμιλίας ἀπιστοτέρους ἐς τοὺς ἄλλους ἤν τι λέγωμεν καθίστησιν· καὶ ἀπ’ αὐτοῦ σωφροσύνην μὲν ἔχετε, ἀμαθίᾳ δὲ πλέονι πρὸς τὰ ἔξω πράγματα χρῆσθε.


πολλάκις γὰρ προαγορευόντων ἡμῶν ἃ ἐμέλλομεν ὑπὸ Ἀθηναίων βλάπτεσθαι, οὐ περὶ ὧν ἐδιδάσκομεν ἑκάστοτε τὴν μάθησιν ἐποιεῖσθε, ἀλλὰ τῶν λεγόντων μᾶλλον ὑπενοεῖτε ὡς ἕνεκα τῶν αὑτοῖς ἰδίᾳ διαφόρων λέγουσιν· καὶ δι’ αὐτὸ οὐ πρὶν πάσχειν, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐν τῷ ἔργῳ ἐσμέν, τοὺς ξυμμάχους τούσδε παρεκαλέσατε, ἐν οἷς προσήκει ἡμᾶς οὐχ ἥκιστα εἰπεῖν, ὅσῳ καὶ μέγιστα ἐγκλήματα ἔχομεν ὑπὸ μὲν Ἀθηναίων ὑβριζόμενοι, ὑπὸ δὲ ὑμῶν ἀμελούμενοι.



‘Καὶ εἰ μὲν ἀφανεῖς που ὄντες ἠδίκουν τὴν Ἑλλάδα, διδασκαλίας ἂν ὡς οὐκ εἰδόσι προσέδει· νῦν δὲ τί δεῖ μακρηγορεῖν, ὧν τοὺς μὲν δεδουλωμένους ὁρᾶτε, τοῖς δὲ ἐπιβουλεύοντας αὐτούς, καὶ οὐχ ἥκιστα τοῖς ἡμετέροις ξυμμάχοις, καὶ ἐκ πολλοῦ προπαρεσκευασμένους, εἴ ποτε ἄρα πολεμήσονται;



οὐ γὰρ ἂν Κέρκυράν τε ὑπολαβόντες βίᾳ ἡμῶν εἶχον καὶ Ποτείδαιαν ἐπολιόρκουν, ὧν τὸ μὲν ἐπικαιρότατον χωρίον πρὸς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἀποχρῆσθαι, ἡ δὲ ναυτικὸν ἂν μέγιστον παρέσχε Πελοποννησίοις.



[69] καὶ τῶνδε ὑμεῖς αἴτιοι, τό τε πρῶτον ἐάσαντες αὐτοὺς τὴν πόλιν μετὰ τὰ Μηδικὰ κρατῦναι καὶ ὕστερον τὰ μακρὰ στῆσαι τείχη, ἐς τόδε τε αἰεὶ ἀποστεροῦντες οὐ μόνον τοὺς ὑπ’ ἐκείνων δεδουλωμένους ἐλευθερίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑμετέρους ἤδη ξυμμάχους· οὐ γὰρ ὁ δουλωσάμενος, ἀλλ’ ὁ δυνάμενος μὲν παῦσαι περιορῶν δὲ ἀληθέστερον αὐτὸ δρᾷ, εἴπερ καὶ τὴν ἀξίωσιν τῆς ἀρετῆς ὡς ἐλευθερῶν τὴν Ἑλλάδα φέρεται.


μόλις δὲ νῦν γε ξυνήλθομεν καὶ οὐδὲ νῦν ἐπὶ φανεροῖς. χρῆν γὰρ οὐκ εἰ ἀδικούμεθα ἔτι σκοπεῖν, ἀλλὰ καθ’ ὅτι ἀμυνούμεθα· οἱ γὰρ δρῶντες βεβουλευμένοι πρὸς οὐ διεγνωκότας ἤδη καὶ οὐ μέλλοντες ἐπέρχονται.


καὶ ἐπιστάμεθα οἵᾳ ὁδῷ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ὅτι κατ’ ὀλίγον χωροῦσιν ἐπὶ τοὺς πέλας. καὶ λανθάνειν μὲν οἰόμενοι διὰ τὸ ἀναίσθητον ὑμῶν ἧσσον θαρσοῦσι, γνόντες δὲ εἰδότας περιορᾶν ἰσχυρῶς ἐγκείσονται.


ἡσυχάζετε γάρ, μόνοι Ἑλλήνων, ὦ Λακεδαιμόνιοι, οὐ τῇ δυνάμει τινά, ἀλλὰ τῇ μελλήσει ἀμυνόμενοι, καὶ μόνοι οὐκ ἀρχομένην τὴν αὔξησιν τῶν ἐχθρῶν διπλασιουμένην δὲ καταλύοντες.


καίτοι ἐλέγεσθε ἀσφαλεῖς εἶναι, ὧν ἄρα ὁ λόγος τοῦ ἔργου ἐκράτει. τόν τε γὰρ Μῆδον αὐτοὶ ἴσμεν ἐκ περάτων γῆς πρότερον ἐπὶ τὴν Πελοπόννησον ἐλθόντα ἢ τὰ παρ’ ὑμῶν ἀξίως προαπαντῆσαι, καὶ νῦν τοὺς Ἀθηναίους οὐχ ἑκάς, ὥσπερ ἐκεῖνον, ἀλλ’ ἐγγὺς ὄντας περιορᾶτε, καὶ ἀντὶ τοῦ ἐπελθεῖν αὐτοὶ ἀμύνεσθαι βούλεσθε μᾶλλον ἐπιόντας, καὶ ἐς τύχας πρὸς πολλῷ δυνατωτέρους ἀγωνιζόμενοι καταστῆναι, ἐπιστάμενοι καὶ τὸν βάρβαρον αὐτὸν περὶ αὑτῷ τὰ πλείω σφαλέντα, καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς Ἀθηναίους πολλὰ ἡμᾶς ἤδη τοῖς ἁμαρτήμασιν αὐτῶν μᾶλλον ἢ τῇ ἀφ’ ὑμῶν τιμωρίᾳ περιγεγενημένους, ἐπεὶ αἵ γε ὑμέτεραι ἐλπίδες ἤδη τινάς που καὶ ἀπαρασκεύους διὰ τὸ πιστεῦσαι ἔφθειραν.






καὶ μηδεὶς ὑμῶν ἐπ’ ἔχθρᾳ τὸ πλέον ἢ αἰτίᾳ νομίσῃ τάδε λέγεσθαι· αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.


[70] ‘Καὶ ἅμα, εἴπερ τινὲς καὶ ἄλλοι, ἄξιοι νομίζομεν εἶναι τοῖς πέλας ψόγον ἐπενεγκεῖν, ἄλλως τε καὶ μεγάλων τῶν διαφερόντων καθεστώτων, περὶ ὧν οὐκ αἰσθάνεσθαι ἡμῖν γε δοκεῖτε, οὐδ’ ἐκλογίσασθαι πώποτε πρὸς οἵους ὑμῖν Ἀθηναίους ὄντας καὶ ὅσον ὑμῶν καὶ ὡς πᾶν διαφέροντας ὁ ἀγὼν ἔσται.


οἱ μέν γε νεωτεροποιοὶ καὶ ἐπινοῆσαι ὀξεῖς καὶ ἐπιτελέσαι ἔργῳ ἃ ἂν γνῶσιν· ὑμεῖς δὲ τὰ ὑπάρχοντά τε σῴζειν καὶ ἐπιγνῶναι μηδὲν καὶ ἔργῳ οὐδὲ τἀναγκαῖα ἐξικέσθαι.

αὖθις δὲ οἱ μὲν καὶ παρὰ δύναμιν τολμηταὶ καὶ παρὰ γνώμην κινδυνευταὶ καὶ ἐν τοῖς δεινοῖς εὐέλπιδες· τὸ δὲ ὑμέτερον τῆς τε δυνάμεως ἐνδεᾶ πρᾶξαι τῆς τε γνώμης μηδὲ τοῖς βεβαίοις πιστεῦσαι τῶν τε δεινῶν μηδέποτε οἴεσθαι ἀπολυθήσεσθαι.




καὶ μὴν καὶ ἄοκνοι πρὸς ὑμᾶς μελλητὰς καὶ ἀποδημηταὶ πρὸς ἐνδημοτάτους· οἴονται γὰρ οἱ μὲν τῇ ἀπουσίᾳ ἄν τι κτᾶσθαι, ὑμεῖς δὲ τῷ ἐπελθεῖν καὶ τὰ ἑτοῖμα ἂν βλάψαι.


κρατοῦντές τε τῶν ἐχθρῶν ἐπὶ πλεῖστον ἐξέρχονται καὶ νικώμενοι ἐπ’ ἐλάχιστον ἀναπίπτουσιν.

ἔτι δὲ τοῖς μὲν σώμασιν ἀλλοτριωτάτοις ὑπὲρ τῆς πόλεως χρῶνται, τῇ δὲ γνώμῃ οἰκειοτάτῃ ἐς τὸ πράσσειν τι ὑπὲρ αὐτῆς.


καὶ ἃ μὲν ἂν ἐπινοήσαντες μὴ ἐπεξέλθωσιν, οἰκείων στέρεσθαι ἡγοῦνται, ἃ δ’ ἂν ἐπελθόντες κτήσωνται, ὀλίγα πρὸς τὰ μέλλοντα τυχεῖν πράξαντες. ἢν δ’ ἄρα του καὶ πείρᾳ σφαλῶσιν, ἀντελπίσαντες ἄλλα ἐπλήρωσαν τὴν χρείαν· μόνοι γὰρ ἔχουσί τε ὁμοίως καὶ ἐλπίζουσιν ἃ ἂν ἐπινοήσωσι διὰ τὸ ταχεῖαν τὴν ἐπιχείρησιν ποιεῖσθαι ὧν ἂν γνῶσιν.


καὶ ταῦτα μετὰ πόνων πάντα καὶ κινδύνων δι’ ὅλου τοῦ αἰῶνος μοχθοῦσι, καὶ ἀπολαύουσιν ἐλάχιστα τῶν ὑπαρχόντων διὰ τὸ αἰεὶ κτᾶσθαι καὶ μήτε ἑορτὴν ἄλλο τι ἡγεῖσθαι ἢ τὸ τὰ δέοντα πρᾶξαι ξυμφοράν τε οὐχ ἧσσον ἡσυχίαν ἀπράγμονα ἢ ἀσχολίαν ἐπίπονον·
ὥστε εἴ τις αὐτοὺς ξυνελὼν φαίη πεφυκέναι ἐπὶ τῷ μήτε αὐτοὺς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ἐᾶν, ὀρθῶς ἂν εἴποι.

[71] ‘Ταύτης μέντοι τοιαύτης ἀντικαθεστηκυίας πόλεως, ὦ Λακεδαιμόνιοι, διαμέλλετε καὶ οἴεσθε τὴν ἡσυχίαν οὐ τούτοις τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ πλεῖστον ἀρκεῖν οἲ ἂν τῇ μὲν παρασκευῇ δίκαια πράσσωσι, τῇ δὲ γνώμῃ, ἢν ἀδικῶνται, δῆλοι ὦσι μὴ ἐπιτρέψοντες, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ μὴ λυπεῖν τε τοὺς ἄλλους καὶ αὐτοὶ ἀμυνόμενοι μὴ βλάπτεσθαι τὸ ἴσον νέμετε.


μόλις δ’ ἂν πόλει ὁμοίᾳ παροικοῦντες ἐτυγχάνετε τούτου· νῦν δ’, ὅπερ καὶ ἄρτι ἐδηλώσαμεν, ἀρχαιότροπα ὑμῶν τὰ ἐπιτηδεύματα πρὸς αὐτούς ἐστιν.


ἀνάγκη δὲ ὥσπερ τέχνης αἰεὶ τὰ ἐπιγιγνόμενα κρατεῖν· καὶ ἡσυχαζούσῃ μὲν πόλει τὰ ἀκίνητα νόμιμα ἄριστα, πρὸς πολλὰ δὲ ἀναγκαζομένοις ἰέναι πολλῆς καὶ τῆς ἐπιτεχνήσεως δεῖ. δι’ ὅπερ καὶ τὰ τῶν Ἀθηναίων ἀπὸ τῆς πολυπειρίας ἐπὶ πλέον ὑμῶν κεκαίνωται.


μέχρι μὲν οὖν τοῦδε ὡρίσθω ὑμῶν ἡ βραδυτής· νῦν δὲ τοῖς τε ἄλλοις καὶ Ποτειδεάταις, ὥσπερ ὑπεδέξασθε, βοηθήσατε κατὰ τάχος ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀττικήν, ἵνα μὴ ἄνδρας τε φίλους καὶ ξυγγενεῖς τοῖς ἐχθίστοις προῆσθε καὶ ἡμᾶς τοὺς ἄλλους ἀθυμίᾳ πρὸς ἑτέραν τινὰ ξυμμαχίαν τρέψητε.

δρῷμεν δ’ ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν τῶν ὁρκίων οὔτε πρὸς ἀνθρώπων τῶν αἰσθανομένων· λύουσι γὰρ σπονδὰς οὐχ οἱ δι’ ἐρημίαν ἄλλοις προσιόντες, ἀλλ’ οἱ μὴ βοηθοῦντες οἷς ἂν ξυνομόσωσιν. βουλομένων δὲ ὑμῶν προθύμων εἶναι μενοῦμεν·


οὔτε γὰρ ὅσια ἂν ποιοῖμεν μεταβαλλόμενοι οὔτε ξυνηθεστέρους ἂν ἄλλους εὕροιμεν.


πρὸς τάδε βουλεύεσθε εὖ καὶ τὴν Πελοπόννησον πειρᾶσθε μὴ ἐλάσσω ἐξηγεῖσθαι ἢ οἱ πατέρες ὑμῖν παρέδοσαν.’


[72] Τοιαῦτα μὲν οἱ Κορίνθιοι εἶπον. τῶν δὲ Ἀθηναίων ἔτυχε γὰρ πρεσβεία πρότερον ἐν τῇ Λακεδαίμονι περὶ ἄλλων παροῦσα, καὶ ὡς ᾔσθοντο τῶν λόγων, ἔδοξεν αὐτοῖς παριτητέα ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους εἶναι, τῶν μὲν ἐγκλημάτων πέρι μηδὲν ἀπολογησομένους ὧν αἱ πόλεις ἐνεκάλουν, δηλῶσαι δὲ περὶ τοῦ παντὸς ὡς οὐ ταχέως αὐτοῖς βουλευτέον εἴη, ἀλλ’ ἐν πλέονι σκεπτέον. καὶ ἅμα τὴν σφετέραν πόλιν ἐβούλοντο σημῆναι ὅση εἴη δύναμιν, καὶ ὑπόμνησιν ποιήσασθαι τοῖς τε πρεσβυτέροις ὧν ᾔδεσαν καὶ τοῖς νεωτέροις ἐξήγησιν ὧν ἄπειροι ἦσαν, νομίζοντες μᾶλλον ἂν αὐτοὺς ἐκ τῶν λόγων πρὸς τὸ ἡσυχάζειν τραπέσθαι ἢ πρὸς τὸ πολεμεῖν.


προσελθόντες οὖν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἔφασαν βούλεσθαι καὶ αὐτοὶ ἐς τὸ πλῆθος αὐτῶν εἰπεῖν, εἴ τι μὴ ἀποκωλύοι. οἱ δὲ ἐκέλευόν τε παριέναι, καὶ παρελθόντες οἱ Ἀθηναῖοι ἔλεγον τοιάδε.

[73] ‘Ἡ μὲν πρέσβευσις ἡμῶν οὐκ ἐς ἀντιλογίαν τοῖς ὑμετέροις ξυμμάχοις ἐγένετο, ἀλλὰ περὶ ὧν ἡ πόλις ἔπεμψεν· αἰσθανόμενοι δὲ καταβοὴν οὐκ ὀλίγην οὖσαν ἡμῶν παρήλθομεν οὐ τοῖς ἐγκλήμασι τῶν πόλεων ἀντεροῦντες (οὐ γὰρ παρὰ δικασταῖς ὑμῖν οὔτε ἡμῶν οὔτε τούτων οἱ λόγοι ἂν γίγνοιντο), ἀλλ’ ὅπως μὴ ῥᾳδίως περὶ μεγάλων πραγμάτων τοῖς ξυμμάχοις πειθόμενοι χεῖρον βουλεύσησθε, καὶ ἅμα βουλόμενοι περὶ τοῦ παντὸς λόγου τοῦ ἐς ἡμᾶς καθεστῶτος δηλῶσαι ὡς οὔτε ἀπεικότως ἔχομεν ἃ κεκτήμεθα, ἥ τε πόλις ἡμῶν ἀξία λόγου ἐστίν.




‘Καὶ τὰ μὲν πάνυ παλαιὰ τί δεῖ λέγειν, ὧν ἀκοαὶ μᾶλλον λόγων μάρτυρες ἢ ὄψις τῶν ἀκουσομένων; τὰ δὲ Μηδικὰ καὶ ὅσα αὐτοὶ ξύνιστε, εἰ καὶ δι’ ὄχλου μᾶλλον ἔσται αἰεὶ προβαλλομένοις, ἀνάγκη λέγειν· καὶ γὰρ ὅτε ἐδρῶμεν, ἐπ’ ὠφελίᾳ ἐκινδυνεύετο, ἧς τοῦ μὲν ἔργου μέρος μετέσχετε, τοῦ δὲ λόγου μὴ παντός, εἴ τι ὠφελεῖ, στερισκώμεθα.



ῥηθήσεται δὲ οὐ παραιτήσεως μᾶλλον ἕνεκα ἢ μαρτυρίου καὶ δηλώσεως πρὸς οἵαν ὑμῖν πόλιν μὴ εὖ βουλευομένοις ὁ ἀγὼν καταστήσεται.

φαμὲν γὰρ Μαραθῶνί τε μόνοι προκινδυνεῦσαι τῷ βαρβάρῳ καὶ ὅτε τὸ ὕστερον ἦλθεν, οὐχ ἱκανοὶ ὄντες κατὰ γῆν ἀμύνεσθαι, ἐσβάντες ἐς τὰς ναῦς πανδημεὶ ἐν Σαλαμῖνι ξυνναυμαχῆσαι, ὅπερ ἔσχε μὴ κατὰ πόλεις αὐτὸν ἐπιπλέοντα τὴν Πελοπόννησον πορθεῖν, ἀδυνάτων ἂν ὄντων πρὸς ναῦς πολλὰς ἀλλήλοις ἐπιβοηθεῖν.


τεκμήριον δὲ μέγιστον αὐτὸς ἐποίησεν· νικηθεὶς γὰρ ταῖς ναυσὶν ὡς οὐκέτι αὐτῷ ὁμοίας οὔσης τῆς δυνάμεως κατὰ τάχος τῷ πλέονι τοῦ στρατοῦ ἀνεχώρησεν.


[74] τοιούτου μέντοι τούτου ξυμβάντος, καὶ σαφῶς δηλωθέντος ὅτι ἐν ταῖς ναυσὶ τῶν Ἑλλήνων τὰ πράγματα ἐγένετο, τρία τὰ ὠφελιμώτατα ἐς αὐτὸ παρεσχόμεθα, ἀριθμόν τε νεῶν πλεῖστον καὶ ἄνδρα στρατηγὸν ξυνετώτατον καὶ προθυμίαν ἀοκνοτάτην· ναῦς μέν γε ἐς τὰς τετρακοσίας ὀλίγῳ ἐλάσσους τῶν δύο μοιρῶν, Θεμιστοκλέα δὲ ἄρχοντα, ὃς αἰτιώτατος ἐν τῷ στενῷ ναυμαχῆσαι ἐγένετο, ὅπερ σαφέστατα ἔσωσε τὰ πράγματα, καὶ αὐτὸν διὰ τοῦτο ὑμεῖς ἐτιμήσατε μάλιστα δὴ ἄνδρα ξένον τῶν ὡς ὑμᾶς ἐλθόντων·

προθυμίαν δὲ καὶ πολὺ τολμηροτάτην ἐδείξαμεν, οἵ γε, ἐπειδὴ ἡμῖν κατὰ γῆν οὐδεὶς ἐβοήθει, τῶν ἄλλων ἤδη μέχρι ἡμῶν δουλευόντων ἠξιώσαμεν ἐκλιπόντες τὴν πόλιν καὶ τὰ οἰκεῖα διαφθείραντες μηδ’ ὣς τὸ τῶν περιλοίπων ξυμμάχων κοινὸν προλιπεῖν μηδὲ σκεδασθέντες ἀχρεῖοι αὐτοῖς γενέσθαι, ἀλλ’ ἐσβάντες ἐς τὰς ναῦς κινδυνεῦσαι καὶ μὴ ὀργισθῆναι ὅτι ἡμῖν οὐ προυτιμωρήσατε.


ὥστε φαμὲν οὐχ ἧσσον αὐτοὶ ὠφελῆσαι ὑμᾶς ἢ τυχεῖν τούτου. ὑμεῖς μὲν γὰρ ἀπό τε οἰκουμένων τῶν πόλεων καὶ ἐπὶ τῷ τὸ λοιπὸν νέμεσθαι, ἐπειδὴ ἐδείσατε ὑπὲρ ὑμῶν καὶ οὐχ ἡμῶν τὸ πλέον, ἐβοηθήσατε (ὅτε γοῦν ἦμεν ἔτι σῶοι, οὐ παρεγένεσθε)· ἡμεῖς δὲ ἀπό τε τῆς οὐκ οὔσης ἔτι ὁρμώμενοι καὶ ὑπὲρ τῆς ἐν βραχείᾳ ἐλπίδι οὔσης κινδυνεύοντες ξυνεσώσαμεν ὑμᾶς τε τὸ μέρος καὶ ἡμᾶς αὐτούς.


εἰ δὲ προσεχωρήσαμεν πρότερον τῷ Μήδῳ δείσαντες, ὥσπερ καὶ ἄλλοι, περὶ τῇ χώρᾳ, ἢ μὴ ἐτολμήσαμεν ὕστερον ἐσβῆναι ἐς τὰς ναῦς ὡς διεφθαρμένοι, οὐδὲν ἂν ἔδει ἔτι ὑμᾶς μὴ ἔχοντας ναῦς ἱκανὰς ναυμαχεῖν, ἀλλὰ καθ’ ἡσυχίαν ἂν αὐτῷ προυχώρησε τὰ πράγματα ᾗ ἐβούλετο.


[75] ‘Ἆρ’ ἄξιοί ἐσμεν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ προθυμίας ἕνεκα τῆς τότε καὶ γνώμης ξυνέσεως ἀρχῆς γε ἧς ἔχομεν τοῖς Ἕλλησι μὴ οὕτως ἄγαν ἐπιφθόνως διακεῖσθαι;

καὶ γὰρ αὐτὴν τήνδε ἐλάβομεν οὐ βιασάμενοι, ἀλλ’ ὑμῶν μὲν οὐκ ἐθελησάντων παραμεῖναι πρὸς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ βαρβάρου, ἡμῖν δὲ προσελθόντων τῶν ξυμμάχων καὶ αὐτῶν δεηθέντων ἡγεμόνας καταστῆναι·
ἐξ αὐτοῦ δὲ τοῦ ἔργου κατηναγκάσθημεν τὸ πρῶτον προαγαγεῖν αὐτὴν ἐς τόδε, μάλιστα μὲν ὑπὸ δέους, ἔπειτα καὶ τιμῆς, ὕστερον καὶ ὠφελίας.

καὶ οὐκ ἀσφαλὲς ἔτι ἐδόκει εἶναι τοῖς πολλοῖς ἀπηχθημένους, καί τινων καὶ ἤδη ἀποστάντων κατεστραμμένων, ὑμῶν τε ἡμῖν οὐκέτι ὁμοίως φίλων, ἀλλ’ ὑπόπτων καὶ διαφόρων ὄντων, ἀνέντας κινδυνεύειν· καὶ γὰρ ἂν αἱ ἀποστάσεις πρὸς ὑμᾶς ἐγίγνοντο.



πᾶσι δὲ ἀνεπίφθονον τὰ ξυμφέροντα τῶν μεγίστων πέρι κινδύνων εὖ τίθεσθαι.


[76] ὑμεῖς γοῦν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τὰς ἐν τῇ Πελοποννήσῳ πόλεις ἐπὶ τὸ ὑμῖν ὠφέλιμον καταστησάμενοι ἐξηγεῖσθε· καὶ εἰ τότε ὑπομείναντες διὰ παντὸς ἀπήχθεσθε ἐν τῇ ἡγεμονίᾳ, ὥσπερ ἡμεῖς, εὖ ἴσμεν μὴ ἂν ἧσσον ὑμᾶς λυπηροὺς γενομένους τοῖς ξυμμάχοις καὶ ἀναγκασθέντας ἂν ἢ ἄρχειν ἐγκρατῶς ἢ αὐτοὺς κινδυνεύειν.



οὕτως οὐδ’ ἡμεῖς θαυμαστὸν οὐδὲν πεποιήκαμεν οὐδ’ ἀπὸ τοῦ ἀνθρωπείου τρόπου, εἰ ἀρχήν τε διδομένην ἐδεξάμεθα καὶ ταύτην μὴ ἀνεῖμεν ὑπὸ <τριῶν> τῶν μεγίστων νικηθέντες, τιμῆς καὶ δέους καὶ ὠφελίας, οὐδ’ αὖ πρῶτοι τοῦ τοιούτου ὑπάρξαντες, ἀλλ’ αἰεὶ καθεστῶτος τὸν ἥσσω ὑπὸ τοῦ δυνατωτέρου κατείργεσθαι, ἄξιοί τε ἅμα νομίζοντες εἶναι καὶ ὑμῖν δοκοῦντες μέχρι οὗ τὰ ξυμφέροντα λογιζόμενοι τῷ δικαίῳ λόγῳ νῦν χρῆσθε, ὃν οὐδείς πω παρατυχὸν ἰσχύι τι κτήσασθαι προθεὶς τοῦ μὴ πλέον ἔχειν ἀπετράπετο.



ἐπαινεῖσθαί τε ἄξιοι οἵτινες χρησάμενοι τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει ὥστε ἑτέρων ἄρχειν δικαιότεροι ἢ κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν δύναμιν γένωνται.

ἄλλους γ’ ἂν οὖν οἰόμεθα τὰ ἡμέτερα λαβόντας δεῖξαι ἂν μάλιστα εἴ τι μετριάζομεν· ἡμῖν δὲ καὶ ἐκ τοῦ ἐπιεικοῦς ἀδοξία τὸ πλέον ἢ ἔπαινος οὐκ εἰκότως περιέστη.


[77] ‘Καὶ ἐλασσούμενοι γὰρ ἐν ταῖς ξυμβολαίαις πρὸς τοὺς ξυμμάχους δίκαις καὶ παρ’ ἡμῖν αὐτοῖς ἐν τοῖς ὁμοίοις νόμοις ποιήσαντες τὰς κρίσεις φιλοδικεῖν δοκοῦμεν.


καὶ οὐδεὶς σκοπεῖ αὐτῶν τοῖς καὶ ἄλλοθί που ἀρχὴν ἔχουσι καὶ ἧσσον ἡμῶν πρὸς τοὺς ὑπηκόους μετρίοις οὖσι διότι τοῦτο οὐκ ὀνειδίζεται· βιάζεσθαι γὰρ οἷς ἂν ἐξῇ, δικάζεσθαι οὐδὲν προσδέονται.

οἱ δὲ εἰθισμένοι πρὸς ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ἴσου ὁμιλεῖν, ἤν τι παρὰ τὸ μὴ οἴεσθαι χρῆναι ἢ γνώμῃ ἢ δυνάμει τῇ διὰ τὴν ἀρχὴν καὶ ὁπωσοῦν ἐλασσωθῶσιν, οὐ τοῦ πλέονος μὴ στερισκόμενοι χάριν ἔχουσιν, ἀλλὰ τοῦ ἐνδεοῦς χαλεπώτερον φέρουσιν ἢ εἰ ἀπὸ πρώτης ἀποθέμενοι τὸν νόμον φανερῶς ἐπλεονεκτοῦμεν. ἐκείνως δὲ οὐδ’ ἂν αὐτοὶ ἀντέλεγον ὡς οὐ χρεὼν τὸν ἥσσω τῷ κρατοῦντι ὑποχωρεῖν.



ἀδικούμενοί τε, ὡς ἔοικεν, οἱ ἄνθρωποι μᾶλλον ὀργίζονται ἢ βιαζόμενοι· τὸ μὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ ἴσου δοκεῖ πλεονεκτεῖσθαι, τὸ δ’ ἀπὸ τοῦ κρείσσονος καταναγκάζεσθαι.


ὑπὸ γοῦν τοῦ Μήδου δεινότερα τούτων πάσχοντες ἠνείχοντο, ἡ δὲ ἡμετέρα ἀρχὴ χαλεπὴ δοκεῖ εἶναι, εἰκότως· τὸ παρὸν γὰρ αἰεὶ βαρὺ τοῖς ὑπηκόοις.

ὑμεῖς γ’ ἂν οὖν εἰ καθελόντες ἡμᾶς ἄρξαιτε, τάχα ἂν τὴν εὔνοιαν ἣν διὰ τὸ ἡμέτερον δέος εἰλήφατε μεταβάλοιτε, εἴπερ οἷα καὶ τότε πρὸς τὸν Μῆδον δι’ ὀλίγου ἡγησάμενοι ὑπεδείξατε, ὁμοῖα καὶ νῦν γνώσεσθε. ἄμεικτα γὰρ τά τε καθ’ ὑμᾶς αὐτοὺς νόμιμα τοῖς ἄλλοις ἔχετε καὶ προσέτι εἷς ἕκαστος ἐξιὼν οὔτε τούτοις χρῆται οὔθ’ οἷς ἡ ἄλλη Ἑλλὰς νομίζει.




[78] ‘Βουλεύεσθε οὖν βραδέως ὡς οὐ περὶ βραχέων, καὶ μὴ ἀλλοτρίαις γνώμαις καὶ ἐγκλήμασι πεισθέντες οἰκεῖον πόνον πρόσθησθε. τοῦ δὲ πολέμου τὸν παράλογον, ὅσος ἐστί, πρὶν ἐν αὐτῷ γενέσθαι προδιάγνωτε·


μηκυνόμενος γὰρ φιλεῖ ἐς τύχας τὰ πολλὰ περιίστασθαι, ὧν ἴσον τε ἀπέχομεν καὶ ὁποτέρως ἔσται ἐν ἀδήλῳ κινδυνεύεται.


ἰόντες τε οἱ ἄνθρωποι ἐς τοὺς πολέμους τῶν ἔργων πρότερον ἔχονται, ἃ χρῆν ὕστερον δρᾶν, κακοπαθοῦντες δὲ ἤδη τῶν λόγων ἅπτονται.

ἡμεῖς δὲ ἐν οὐδεμιᾷ πω τοιαύτῃ ἁμαρτίᾳ ὄντες οὔτ’ αὐτοὶ οὔθ’ ὑμᾶς ὁρῶντες λέγομεν ὑμῖν, ἕως ἔτι αὐθαίρετος ἀμφοτέροις ἡ εὐβουλία, σπονδὰς μὴ λύειν μηδὲ παραβαίνειν τοὺς ὅρκους, τὰ δὲ διάφορα δίκῃ λύεσθαι κατὰ τὴν ξυνθήκην. εἰ δὲ μή, θεοὺς τοὺς ὁρκίους μάρτυρας ποιούμενοι πειρασόμεθα ἀμύνεσθαι πολέμου ἄρχοντας ταύτῃ ᾗ ἂν ὑφηγῆσθε.’




[79] Τοιαῦτα δὲ οἱ Ἀθηναῖοι εἶπον. ἐπειδὴ δὲ τῶν τε ξυμμάχων ἤκουσαν οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰ ἐγκλήματα τὰ ἐς τοὺς Ἀθηναίους καὶ τῶν Ἀθηναίων ἃ ἔλεξαν, μεταστησάμενοι πάντας ἐβουλεύοντο κατὰ σφᾶς αὐτοὺς περὶ τῶν παρόντων. καὶ τῶν μὲν πλεόνων ἐπὶ τὸ αὐτὸ αἱ γνῶμαι ἔφερον, ἀδικεῖν τε τοὺς Ἀθηναίους ἤδη καὶ πολεμητέα εἶναι ἐν τάχει· παρελθὼν δὲ Ἀρχίδαμος ὁ βασιλεὺς αὐτῶν, ἀνὴρ καὶ ξυνετὸς δοκῶν εἶναι καὶ σώφρων, ἔλεξε τοιάδε.

[80] ‘Καὶ αὐτὸς πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειρός εἰμι, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ ὑμῶν τοὺς ἐν τῇ αὐτῇ ἡλικίᾳ ὁρῶ, ὥστε μήτε ἀπειρίᾳ ἐπιθυμῆσαί τινα τοῦ ἔργου, ὅπερ ἂν οἱ πολλοὶ πάθοιεν, μήτε ἀγαθὸν καὶ ἀσφαλὲς νομίσαντα.

εὕροιτε δ’ ἂν τόνδε περὶ οὗ νῦν βουλεύεσθε οὐκ ἂν ἐλάχιστον γενόμενον, εἰ σωφρόνως τις αὐτὸν ἐκλογίζοιτο.

πρὸς μὲν γὰρ Πελοποννησίους καὶ τοὺς ἀστυγείτονας παρόμοιος ἡμῶν ἡ ἀλκή, καὶ διὰ ταχέων οἷόν τε ἐφ’ ἕκαστα ἐλθεῖν· πρὸς δὲ ἄνδρας οἲ γῆν τε ἑκὰς ἔχουσι καὶ προσέτι θαλάσσης ἐμπειρότατοί εἰσι καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ἄριστα ἐξήρτυνται, πλούτῳ τε ἰδίῳ καὶ δημοσίῳ καὶ ναυσὶ καὶ ἵπποις καὶ ὅπλοις καὶ ὄχλῳ ὅσος οὐκ ἐν ἄλλῳ ἑνί γε χωρίῳ Ἑλληνικῷ ἐστίν, ἔτι δὲ καὶ ξυμμάχους πολλοὺς φόρου ὑποτελεῖς ἔχουσι, πῶς χρὴ πρὸς τούτους ῥᾳδίως πόλεμον ἄρασθαι καὶ τίνι πιστεύσαντας ἀπαρασκεύους ἐπειχθῆναι;



πότερον ταῖς ναυσίν; ἀλλ’ ἥσσους ἐσμέν· εἰ δὲ μελετήσομεν καὶ ἀντιπαρασκευασόμεθα, χρόνος ἐνέσται. ἀλλὰ τοῖς χρήμασιν; ἀλλὰ πολλῷ πλέον ἔτι τούτου ἐλλείπομεν καὶ οὔτε ἐν κοινῷ ἔχομεν οὔτε ἑτοίμως ἐκ τῶν ἰδίων φέρομεν.



[81] τάχ’ ἄν τις θαρσοίη ὅτι τοῖς ὅπλοις αὐτῶν καὶ τῷ πλήθει ὑπερφέρομεν, ὥστε τὴν γῆν δῃοῦν ἐπιφοιτῶντες.

τοῖς δὲ ἄλλη γῆ ἐστὶ πολλὴ ἧς ἄρχουσι, καὶ ἐκ θαλάσσης ὧν δέονται ἐπάξονται.

εἰ δ’ αὖ τοὺς ξυμμάχους ἀφιστάναι πειρασόμεθα, δεήσει καὶ τούτοις ναυσὶ βοηθεῖν τὸ πλέον οὖσι νησιώταις.

τίς οὖν ἔσται ἡμῶν ὁ πόλεμος; εἰ μὴ γὰρ ἢ ναυσὶ κρατήσομεν ἢ τὰς προσόδους ἀφαιρήσομεν ἀφ’ ὧν τὸ ναυτικὸν τρέφουσι, βλαψόμεθα τὰ πλείω.


κἀν τούτῳ οὐδὲ καταλύεσθαι ἔτι καλόν, ἄλλως τε καὶ εἰ δόξομεν ἄρξαι μᾶλλον τῆς διαφορᾶς.

μὴ γὰρ δὴ ἐκείνῃ γε τῇ ἐλπίδι ἐπαιρώμεθα ὡς ταχὺ παυσθήσεται ὁ πόλεμος, ἢν τὴν γῆν αὐτῶν τέμωμεν. δέδοικα δὲ μᾶλλον μὴ καὶ τοῖς παισὶν αὐτὸν ὑπολίπωμεν· οὕτως εἰκὸς Ἀθηναίους φρονήματι μήτε τῇ γῇ δουλεῦσαι μήτε ὥσπερ ἀπείρους καταπλαγῆναι τῷ πολέμῳ.


[82] ‘Οὐ μὴν οὐδὲ ἀναισθήτως αὐτοὺς κελεύω τούς τε ξυμμάχους ἡμῶν ἐᾶν βλάπτειν καὶ ἐπιβουλεύοντας μὴ καταφωρᾶν, ἀλλὰ ὅπλα μὲν μήπω κινεῖν, πέμπειν δὲ καὶ αἰτιᾶσθαι μήτε πόλεμον ἄγαν δηλοῦντας μήθ’ ὡς ἐπιτρέψομεν, κἀν τούτῳ καὶ τὰ ἡμέτερ’ αὐτῶν ἐξαρτύεσθαι ξυμμάχων τε προσαγωγῇ καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων, εἴ ποθέν τινα ἢ ναυτικοῦ ἢ χρημάτων δύναμιν προσληψόμεθα (ἀνεπίφθονον δέ, ὅσοι ὥσπερ καὶ ἡμεῖς ὑπ’ Ἀθηναίων ἐπιβουλευόμεθα, μὴ Ἕλληνας μόνον, ἀλλὰ καὶ βαρβάρους προσλαβόντας διασωθῆναι), καὶ τὰ αὑτῶν ἅμα ἐκποριζώμεθα.




καὶ ἢν μὲν ἐσακούωσί τι πρεσβευομένων ἡμῶν, ταῦτα ἄριστα· ἢν δὲ μή, διελθόντων ἐτῶν δύο καὶ τριῶν ἄμεινον ἤδη, ἢν δοκῇ, πεφραγμένοι ἴμεν ἐπ’ αὐτούς.

καὶ ἴσως ὁρῶντες ἡμῶν ἤδη τήν τε παρασκευὴν καὶ τοὺς λόγους αὐτῇ ὁμοῖα ὑποσημαίνοντας μᾶλλον ἂν εἴκοιεν, καὶ γῆν ἔτι ἄτμητον ἔχοντες καὶ περὶ παρόντων ἀγαθῶν καὶ οὔπω ἐφθαρμένων βουλευόμενοι.

μὴ γὰρ ἄλλο τι νομίσητε τὴν γῆν αὐτῶν ἢ ὅμηρον ἔχειν καὶ οὐχ ἧσσον ὅσῳ ἄμεινον ἐξείργασται· ἧς φείδεσθαι χρὴ ὡς ἐπὶ πλεῖστον, καὶ μὴ ἐς ἀπόνοιαν καταστήσαντας αὐτοὺς ἀληπτοτέρους ἔχειν.

εἰ γὰρ ἀπαράσκευοι τοῖς τῶν ξυμμάχων ἐγκλήμασιν ἐπειχθέντες τεμοῦμεν αὐτήν, ὁρᾶτε ὅπως μὴ αἴσχιον καὶ ἀπορώτερον τῇ Πελοποννήσῳ πράξομεν.

ἐγκλήματα μὲν γὰρ καὶ πόλεων καὶ ἰδιωτῶν οἷόν τε καταλῦσαι· πόλεμον δὲ ξύμπαντας ἀραμένους ἕνεκα τῶν ἰδίων, ὃν οὐχ ὑπάρχει εἰδέναι καθ’ ὅτι χωρήσει, οὐ ῥᾴδιον εὐπρεπῶς θέσθαι.



[83] ‘Καὶ ἀνανδρία μηδενὶ πολλοὺς μιᾷ πόλει μὴ ταχὺ ἐπελθεῖν δοκείτω εἶναι.
εἰσὶ γὰρ καὶ ἐκείνοις οὐκ ἐλάσσους χρήματα φέροντες ξύμμαχοι, καὶ ἔστιν ὁ πόλεμος οὐχ ὅπλων τὸ πλέον ἀλλὰ δαπάνης, δι’ ἣν τὰ ὅπλα ὠφελεῖ, ἄλλως τε καὶ ἠπειρώταις πρὸς θαλασσίους.



πορισώμεθα οὖν πρῶτον αὐτήν, καὶ μὴ τοῖς τῶν ξυμμάχων λόγοις πρότερον ἐπαιρώμεθα, οἵπερ δὲ καὶ τῶν ἀποβαινόντων τὸ πλέον ἐπ’ ἀμφότερα τῆς αἰτίας ἕξομεν, οὗτοι καὶ καθ’ ἡσυχίαν τι αὐτῶν προΐδωμεν.


[84] καὶ τὸ βραδὺ καὶ μέλλον, ὃ μέμφονται μάλιστα ἡμῶν, μὴ αἰσχύνεσθε. σπεύδοντές τε γὰρ σχολαίτερον ἂν παύσαισθε διὰ τὸ ἀπαράσκευοι ἐγχειρεῖν, καὶ ἅμα ἐλευθέραν καὶ εὐδοξοτάτην πόλιν διὰ παντὸς νεμόμεθα.


καὶ δύναται μάλιστα σωφροσύνη ἔμφρων τοῦτ’ εἶναι· μόνοι γὰρ δι’ αὐτὸ εὐπραγίαις τε οὐκ ἐξυβρίζομεν καὶ ξυμφοραῖς ἧσσον ἑτέρων εἴκομεν· τῶν τε ξὺν ἐπαίνῳ ἐξοτρυνόντων ἡμᾶς ἐπὶ τὰ δεινὰ παρὰ τὸ δοκοῦν ἡμῖν οὐκ ἐπαιρόμεθα ἡδονῇ, καὶ ἤν τις ἄρα ξὺν κατηγορίᾳ παροξύνῃ, οὐδὲν δὴ μᾶλλον ἀχθεσθέντες ἀνεπείσθημεν.

πολεμικοί τε καὶ εὔβουλοι διὰ τὸ εὔκοσμον γιγνόμεθα, τὸ μὲν ὅτι αἰδὼς σωφροσύνης πλεῖστον μετέχει, αἰσχύνης δὲ εὐψυχία, εὔβουλοι δὲ ἀμαθέστερον τῶν νόμων τῆς ὑπεροψίας παιδευόμενοι καὶ ξὺν χαλεπότητι σωφρονέστερον ἢ ὥστε αὐτῶν ἀνηκουστεῖν, καὶ μὴ τὰ ἀχρεῖα ξυνετοὶ ἄγαν ὄντες τὰς τῶν πολεμίων παρασκευὰς λόγῳ καλῶς μεμφόμενοι ἀνομοίως ἔργῳ ἐπεξιέναι, νομίζειν δὲ τάς τε διανοίας τῶν πέλας παραπλησίους εἶναι καὶ τὰς προσπιπτούσας τύχας οὐ λόγῳ διαιρετάς. αἰεὶ δὲ ὡς πρὸς εὖ βουλευομένους τοὺς ἐναντίους ἔργῳ παρασκευαζόμεθα·


καὶ οὐκ ἐξ ἐκείνων ὡς ἁμαρτησομένων ἔχειν δεῖ τὰς ἐλπίδας, ἀλλ’ ὡς ἡμῶν αὐτῶν ἀσφαλῶς προνοουμένων. πολύ τε διαφέρειν οὐ δεῖ νομίζειν ἄνθρωπον ἀνθρώπου, κράτιστον δὲ εἶναι ὅστις ἐν τοῖς ἀναγκαιοτάτοις παιδεύεται.




[85] ‘Ταύτας οὖν ἃς οἱ πατέρες τε ἡμῖν παρέδοσαν μελέτας καὶ αὐτοὶ διὰ παντὸς ὠφελούμενοι ἔχομεν μὴ παρῶμεν, μηδὲ ἐπειχθέντες ἐν βραχεῖ μορίῳ ἡμέρας περὶ πολλῶν σωμάτων καὶ χρημάτων καὶ πόλεων καὶ δόξης βουλεύσωμεν, ἀλλὰ καθ’ ἡσυχίαν. ἔξεστι δ’ ἡμῖν μᾶλλον ἑτέρων διὰ ἰσχύν.

καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πέμπετε μὲν περὶ τῆς Ποτειδαίας, πέμπετε δὲ περὶ ὧν οἱ ξύμμαχοί φασιν ἀδικεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ ἑτοίμων ὄντων αὐτῶν δίκας δοῦναι· ἐπὶ δὲ τὸν διδόντα οὐ πρότερον νόμιμον ὡς ἐπ’ ἀδικοῦντα ἰέναι. παρασκευάζεσθε δὲ τὸν πόλεμον ἅμα. ταῦτα γὰρ καὶ κράτιστα βουλεύσεσθε καὶ τοῖς ἐναντίοις φοβερώτατα.’


καὶ ὁ μὲν Ἀρχίδαμος τοιαῦτα εἶπεν· παρελθὼν δὲ Σθενελαΐδας τελευταῖος, εἷς τῶν ἐφόρων τότε ὤν, ἔλεξεν [τοῖς Λακεδαιμονίοις] ὧδε.

[86] ‘Τοὺς μὲν λόγους τοὺς πολλοὺς τῶν Ἀθηναίων οὐ γιγνώσκω· ἐπαινέσαντες γὰρ πολλὰ ἑαυτοὺς οὐδαμοῦ ἀντεῖπον ὡς οὐκ ἀδικοῦσι τοὺς ἡμετέρους ξυμμάχους καὶ τὴν Πελοπόννησον· καίτοι εἰ πρὸς τοὺς Μήδους ἐγένοντο ἀγαθοὶ τότε, πρὸς δ’ ἡμᾶς κακοὶ νῦν, διπλασίας ζημίας ἄξιοί εἰσιν, ὅτι ἀντ’ ἀγαθῶν κακοὶ γεγένηνται. ἡμεῖς δὲ ὁμοῖοι καὶ τότε καὶ νῦν ἐσμέν, καὶ τοὺς ξυμμάχους, ἢν σωφρονῶμεν, οὐ περιοψόμεθα ἀδικουμένους οὐδὲ μελλήσομεν τιμωρεῖν· οἱ δ’ οὐκέτι μέλλουσι κακῶς πάσχειν.

ἄλλοις μὲν γὰρ χρήματά ἐστι πολλὰ καὶ νῆες καὶ ἵπποι, ἡμῖν δὲ ξύμμαχοι ἀγαθοί, οὓς οὐ παραδοτέα τοῖς Ἀθηναίοις ἐστίν, οὐδὲ δίκαις καὶ λόγοις διακριτέα μὴ λόγῳ καὶ αὐτοὺς βλαπτομένους, ἀλλὰ τιμωρητέα ἐν τάχει καὶ παντὶ σθένει.

καὶ ὡς ἡμᾶς πρέπει βουλεύεσθαι ἀδικουμένους μηδεὶς διδασκέτω, ἀλλὰ τοὺς μέλλοντας ἀδικεῖν μᾶλλον πρέπει πολὺν χρόνον βουλεύεσθαι. ψηφίζεσθε οὖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι,


ἀξίως τῆς Σπάρτης τὸν πόλεμον, καὶ μήτε τοὺς Ἀθηναίους ἐᾶτε μείζους γίγνεσθαι μήτε τοὺς ξυμμάχους καταπροδιδῶμεν, ἀλλὰ ξὺν τοῖς θεοῖς ἐπίωμεν ἐπὶ τοὺς ἀδικοῦντας.’


[87] Τοιαῦτα λέξας ἐπεψήφιζεν αὐτὸς ἔφορος ὢν ἐς τὴν ἐκκλησίαν τῶν Λακεδαιμονίων.

ὁ δέ (κρίνουσι γὰρ βοῇ καὶ οὐ ψήφῳ) οὐκ ἔφη διαγιγνώσκειν τὴν βοὴν ὁποτέρα μείζων, ἀλλὰ βουλόμενος αὐτοὺς φανερῶς ἀποδεικνυμένους τὴν γνώμην ἐς τὸ πολεμεῖν μᾶλλον ὁρμῆσαι ἔλεξεν ‘ὅτῳ μὲν ὑμῶν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, δοκοῦσι λελύσθαι αἱ σπονδαὶ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀδικεῖν, ἀναστήτω ἐς ἐκεῖνο τὸ χωρίον,’ δείξας τι χωρίον αὐτοῖς, ‘ὅτῳ δὲ μὴ δοκοῦσιν, ἐς τὰ ἐπὶ θάτερα.’


ἀναστάντες δὲ διέστησαν, καὶ πολλῷ πλείους ἐγένοντο οἷς ἐδόκουν αἱ σπονδαὶ λελύσθαι.

προσκαλέσαντές τε τοὺς ξυμμάχους εἶπον ὅτι σφίσι μὲν δοκοῖεν ἀδικεῖν οἱ Ἀθηναῖοι, βούλεσθαι δὲ καὶ τοὺς πάντας ξυμμάχους παρακαλέσαντες ψῆφον ἐπαγαγεῖν, ὅπως κοινῇ βουλευσάμενοι τὸν πόλεμον ποιῶνται, ἢν δοκῇ.

καὶ οἱ μὲν ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου διαπραξάμενοι ταῦτα, καὶ οἱ Ἀθηναίων πρέσβεις ὕστερον ἐφ’ ἅπερ ἦλθον χρηματίσαντες·

ἡ δὲ διαγνώμη αὕτη τῆς ἐκκλησίας, τοῦ τὰς σπονδὰς λελύσθαι, ἐγένετο ἐν τῷ τετάρτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει τῶν τριακοντουτίδων σπονδῶν προκεχωρηκυιῶν, αἳ ἐγένοντο μετὰ τὰ Εὐβοϊκά.


[88] ἐψηφίσαντο δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰς σπονδὰς λελύσθαι καὶ πολεμητέα εἶναι οὐ τοσοῦτον τῶν ξυμμάχων πεισθέντες τοῖς λόγοις ὅσον φοβούμενοι τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἐπὶ μεῖζον δυνηθῶσιν, ὁρῶντες αὐτοῖς τὰ πολλὰ τῆς Ἑλλάδος ὑποχείρια ἤδη ὄντα.


[89] Οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι τρόπῳ τοιῷδε ἦλθον ἐπὶ τὰ πράγματα ἐν οἷς ηὐξήθησαν.
ἐπειδὴ Μῆδοι ἀνεχώρησαν ἐκ τῆς Εὐρώπης νικηθέντες καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ ὑπὸ Ἑλλήνων καὶ οἱ καταφυγόντες αὐτῶν ταῖς ναυσὶν ἐς Μυκάλην διεφθάρησαν, Λεωτυχίδης μὲν ὁ βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων, ὅσπερ ἡγεῖτο τῶν ἐν Μυκάλῃ Ἑλλήνων, ἀπεχώρησεν ἐπ’ οἴκου ἔχων τοὺς ἀπὸ Πελοποννήσου ξυμμάχους, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ἀπὸ Ἰωνίας καὶ Ἑλλησπόντου ξύμμαχοι ἤδη ἀφεστηκότες ἀπὸ βασιλέως ὑπομείναντες Σηστὸν ἐπολιόρκουν Μήδων ἐχόντων, καὶ ἐπιχειμάσαντες εἷλον αὐτὴν ἐκλιπόντων τῶν βαρβάρων, καὶ μετὰ τοῦτο ἀπέπλευσαν ἐξ Ἑλλησπόντου ὡς ἕκαστοι κατὰ πόλεις.

Ἀθηναίων δὲ τὸ κοινόν, ἐπειδὴ αὐτοῖς οἱ βάρβαροι ἐκ τῆς χώρας ἀπῆλθον, διεκομίζοντο εὐθὺς ὅθεν ὑπεξέθεντο παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ τὴν περιοῦσαν κατασκευήν, καὶ τὴν πόλιν ἀνοικοδομεῖν παρεσκευάζοντο καὶ τὰ τείχη· τοῦ τε γὰρ περιβόλου βραχέα εἱστήκει καὶ οἰκίαι αἱ μὲν πολλαὶ ἐπεπτώκεσαν, ὀλίγαι δὲ περιῆσαν, ἐν αἷς αὐτοὶ ἐσκήνωσαν οἱ δυνατοὶ τῶν Περσῶν.


[90] Λακεδαιμόνιοι δὲ αἰσθόμενοι τὸ μέλλον ἦλθον πρεσβείᾳ, τὰ μὲν καὶ αὐτοὶ ἥδιον ἂν ὁρῶντες μήτ’ ἐκείνους μήτ’ ἄλλον μηδένα τεῖχος ἔχοντα, τὸ δὲ πλέον τῶν ξυμμάχων ἐξοτρυνόντων καὶ φοβουμένων τοῦ τε ναυτικοῦ αὐτῶν τὸ πλῆθος, ὃ πρὶν οὐχ ὑπῆρχε, καὶ τὴν ἐς τὸν Μηδικὸν πόλεμον τόλμαν γενομένην.


ἠξίουν τε αὐτοὺς μὴ τειχίζειν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἔξω Πελοποννήσου μᾶλλον ὅσοις εἱστήκει ξυγκαθελεῖν μετὰ σφῶν τοὺς περιβόλους, τὸ μὲν βουλόμενον καὶ ὕποπτον τῆς γνώμης οὐ δηλοῦντες ἐς τοὺς Ἀθηναίους, ὡς δὲ τοῦ βαρβάρου, εἰ αὖθις ἐπέλθοι, οὐκ ἂν ἔχοντος ἀπὸ ἐχυροῦ ποθέν, ὥσπερ νῦν ἐκ τῶν Θηβῶν, ὁρμᾶσθαι· τήν τε Πελοπόννησον πᾶσιν ἔφασαν ἀναχώρησίν τε καὶ ἀφορμὴν ἱκανὴν εἶναι.


οἱ δ’ Ἀθηναῖοι Θεμιστοκλέους γνώμῃ τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους ταῦτ’ εἰπόντας ἀποκρινάμενοι ὅτι πέμψουσιν ὡς αὐτοὺς πρέσβεις περὶ ὧν λέγουσιν εὐθὺς ἀπήλλαξαν· ἑαυτὸν δ’ ἐκέλευεν ἀποστέλλειν ὡς τάχιστα ὁ Θεμιστοκλῆς ἐς τὴν Λακεδαίμονα, ἄλλους δὲ πρὸς ἑαυτῷ ἑλομένους πρέσβεις μὴ εὐθὺς ἐκπέμπειν, ἀλλ’ ἐπισχεῖν μέχρι τοσούτου ἕως ἂν τὸ τεῖχος ἱκανὸν ἄρωσιν ὥστε ἀπομάχεσθαι ἐκ τοῦ ἀναγκαιοτάτου ὕψους· τειχίζειν δὲ πάντας πανδημεὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει [καὶ αὐτοὺς καὶ γυναῖκας καὶ παῖδασ], φειδομένους μήτε ἰδίου μήτε δημοσίου οἰκοδομήματος ὅθεν τις ὠφελία ἔσται ἐς τὸ ἔργον, ἀλλὰ καθαιροῦντας πάντα.

καὶ ὁ μὲν ταῦτα διδάξας καὶ ὑπειπὼν τἆλλα ὅτι αὐτὸς τἀκεῖ πράξοι ᾤχετο.
καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ἐλθὼν οὐ προσῄει πρὸς τὰς ἀρχάς, ἀλλὰ διῆγε καὶ προυφασίζετο. καὶ ὁπότε τις αὐτὸν ἔροιτο τῶν ἐν τέλει ὄντων ὅτι οὐκ ἐπέρχεται ἐπὶ τὸ κοινόν, ἔφη τοὺς ξυμπρέσβεις ἀναμένειν, ἀσχολίας δέ τινος οὔσης αὐτοὺς ὑπολειφθῆναι, προσδέχεσθαι μέντοι ἐν τάχει ἥξειν καὶ θαυμάζειν ὡς οὔπω πάρεισιν.


[91] οἱ δὲ ἀκούοντες τῷ μὲν Θεμιστοκλεῖ ἐπείθοντο διὰ φιλίαν αὐτοῦ, τῶν δὲ ἄλλων ἀφικνουμένων καὶ σαφῶς κατηγορούντων ὅτι τειχίζεταί τε καὶ ἤδη ὕψος λαμβάνει, οὐκ εἶχον ὅπως χρὴ ἀπιστῆσαι.
γνοὺς δὲ ἐκεῖνος κελεύει αὐτοὺς μὴ λόγοις μᾶλλον παράγεσθαι ἢ πέμψαι σφῶν αὐτῶν ἄνδρας οἵτινες χρηστοὶ καὶ πιστῶς ἀναγγελοῦσι σκεψάμενοι.

ἀποστέλλουσιν οὖν, καὶ περὶ αὐτῶν ὁ Θεμιστοκλῆς τοῖς Ἀθηναίοις κρύφα πέμπει κελεύων ὡς ἥκιστα ἐπιφανῶς κατασχεῖν καὶ μὴ ἀφεῖναι πρὶν ἂν αὐτοὶ πάλιν κομισθῶσιν (ἤδη γὰρ καὶ ἧκον αὐτῷ οἱ ξυμπρέσβεις, Ἁβρώνιχός τε ὁ Λυσικλέους καὶ Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου, ἀγγέλλοντες ἔχειν ἱκανῶς τὸ τεῖχος) ἐφοβεῖτο γὰρ μὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι σφᾶς, ὁπότε σαφῶς ἀκούσειαν, οὐκέτι ἀφῶσιν.



οἵ τε οὖν Ἀθηναῖοι τοὺς πρέσβεις, ὥσπερ ἐπεστάλη, κατεῖχον, καὶ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐπελθὼν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐνταῦθα δὴ φανερῶς εἶπεν ὅτι ἡ μὲν πόλις σφῶν τετείχισται ἤδη ὥστε ἱκανὴ εἶναι σῴζειν τοὺς ἐνοικοῦντας, εἰ δέ τι βούλονται Λακεδαιμόνιοι ἢ οἱ ξύμμαχοι πρεσβεύεσθαι παρὰ σφᾶς, ὡς πρὸς διαγιγνώσκοντας τὸ λοιπὸν ἰέναι τά τε σφίσιν αὐτοῖς ξύμφορα καὶ τὰ κοινά.

τήν τε γὰρ πόλιν ὅτε ἐδόκει ἐκλιπεῖν ἄμεινον εἶναι καὶ ἐς τὰς ναῦς ἐσβῆναι, ἄνευ ἐκείνων ἔφασαν γνόντες τολμῆσαι, καὶ ὅσα αὖ μετ’ ἐκείνων βουλεύεσθαι, οὐδενὸς ὕστεροι γνώμῃ φανῆναι.



δοκεῖν οὖν σφίσι καὶ νῦν ἄμεινον εἶναι τὴν ἑαυτῶν πόλιν τεῖχος ἔχειν, καὶ ἰδίᾳ τοῖς πολίταις καὶ ἐς τοὺς πάντας ξυμμάχους ὠφελιμώτερον ἔσεσθαι·

οὐ γὰρ οἷόν τ’ εἶναι μὴ ἀπὸ ἀντιπάλου παρασκευῆς ὁμοῖόν τι ἢ ἴσον ἐς τὸ κοινὸν βουλεύεσθαι. ἢ πάντας οὖν ἀτειχίστους ἔφη χρῆναι ξυμμαχεῖν ἢ καὶ τάδε νομίζειν ὀρθῶς ἔχειν.



[92] οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀκούσαντες ὀργὴν μὲν φανερὰν οὐκ ἐποιοῦντο τοῖς Ἀθηναίοις (οὐδὲ γὰρ ἐπὶ κωλύμῃ, ἀλλὰ γνώμης παραινέσει δῆθεν τῷ κοινῷ ἐπρεσβεύσαντο, ἅμα δὲ καὶ προσφιλεῖς ὄντες ἐν τῷ τότε διὰ τὴν ἐς τὸν Μῆδον προθυμίαν τὰ μάλιστ’ αὐτοῖς ἐτύγχανον), τῆς μέντοι βουλήσεως ἁμαρτάνοντες ἀδήλως ἤχθοντο. οἵ τε πρέσβεις ἑκατέρων ἀπῆλθον ἐπ’ οἴκου ἀνεπικλήτως.




[93] Τούτῳ τῷ τρόπῳ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν πόλιν ἐτείχισαν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ.
καὶ δήλη ἡ οἰκοδομία ἔτι καὶ νῦν ἐστὶν ὅτι κατὰ σπουδὴν ἐγένετο· οἱ γὰρ θεμέλιοι παντοίων λίθων ὑπόκεινται καὶ οὐ ξυνειργασμένων ἔστιν ᾗ, ἀλλ’ ὡς ἕκαστόν ποτε προσέφερον, πολλαί τε στῆλαι ἀπὸ σημάτων καὶ λίθοι εἰργασμένοι ἐγκατελέγησαν. μείζων γὰρ ὁ περίβολος πανταχῇ ἐξήχθη τῆς πόλεως, καὶ διὰ τοῦτο πάντα ὁμοίως κινοῦντες ἠπείγοντο.



ἔπεισε δὲ καὶ τοῦ Πειραιῶς τὰ λοιπὰ ὁ Θεμιστοκλῆς οἰκοδομεῖν (ὑπῆρκτο δ’ αὐτοῦ πρότερον ἐπὶ τῆς ἐκείνου ἀρχῆς ἧς κατ’ ἐνιαυτὸν Ἀθηναίοις ἦρξε) νομίζων τό τε χωρίον καλὸν εἶναι, λιμένας ἔχον τρεῖς αὐτοφυεῖς, καὶ αὐτοὺς ναυτικοὺς γεγενημένους μέγα προφέρειν ἐς τὸ κτήσασθαι δύναμιν

(τῆς γὰρ δὴ θαλάσσης πρῶτος ἐτόλμησεν εἰπεῖν ὡς ἀνθεκτέα ἐστί), καὶ τὴν ἀρχὴν εὐθὺς ξυγκατεσκεύαζεν.

καὶ ᾠκοδόμησαν τῇ ἐκείνου γνώμῃ τὸ πάχος τοῦ τείχους ὅπερ νῦν ἔτι δῆλόν ἐστι περὶ τὸν Πειραιᾶ· δύο γὰρ ἅμαξαι ἐναντίαι ἀλλήλαις τοὺς λίθους ἐπῆγον. ἐντὸς δὲ οὔτε χάλιξ οὔτε πηλὸς ἦν, ἀλλὰ ξυνῳκοδομημένοι μεγάλοι λίθοι καὶ ἐντομῇ ἐγγώνιοι, σιδήρῳ πρὸς ἀλλήλους τὰ ἔξωθεν καὶ μολύβδῳ δεδεμένοι. τὸ δὲ ὕψος ἥμισυ μάλιστα ἐτελέσθη οὗ διενοεῖτο.


ἐβούλετο γὰρ τῷ μεγέθει καὶ τῷ πάχει ἀφιστάναι τὰς τῶν πολεμίων ἐπιβουλάς, ἀνθρώπων τε ἐνόμιζεν ὀλίγων καὶ τῶν ἀχρειοτάτων ἀρκέσειν τὴν φυλακήν, τοὺς δ’ ἄλλους ἐς τὰς ναῦς ἐσβήσεσθαι.
ταῖς γὰρ ναυσὶ μάλιστα προσέκειτο, ἰδών, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τῆς βασιλέως στρατιᾶς τὴν κατὰ θάλασσαν ἔφοδον εὐπορωτέραν τῆς κατὰ γῆν οὖσαν· τόν τε Πειραιᾶ ὠφελιμώτερον ἐνόμιζε τῆς ἄνω πόλεως, καὶ πολλάκις τοῖς Ἀθηναίοις παρῄνει, ἢν ἄρα ποτὲ κατὰ γῆν βιασθῶσι, καταβάντας ἐς αὐτὸν ταῖς ναυσὶ πρὸς ἅπαντας ἀνθίστασθαι.

Ἀθηναῖοι μὲν οὖν οὕτως ἐτειχίσθησαν καὶ τἆλλα κατεσκευάζοντο εὐθὺς μετὰ τὴν Μήδων ἀναχώρησιν.


[94] Παυσανίας δὲ ὁ Κλεομβρότου ἐκ Λακεδαίμονος στρατηγὸς τῶν Ἑλλήνων ἐξεπέμφθη μετὰ εἴκοσι νεῶν ἀπὸ Πελοποννήσου· ξυνέπλεον δὲ καὶ Ἀθηναῖοι τριάκοντα ναυσὶ καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων πλῆθος.
καὶ ἐστράτευσαν ἐς Κύπρον καὶ αὐτῆς τὰ πολλὰ κατεστρέψαντο, καὶ ὕστερον ἐς Βυζάντιον Μήδων ἐχόντων, καὶ ἐξεπολιόρκησαν ἐν τῇδε τῇ ἡγεμονίᾳ.


[95] ἤδη δὲ βιαίου ὄντος αὐτοῦ οἵ τε ἄλλοι Ἕλληνες ἤχθοντο καὶ οὐχ ἥκιστα οἱ Ἴωνες καὶ ὅσοι ἀπὸ βασιλέως νεωστὶ ἠλευθέρωντο· φοιτῶντές τε πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἠξίουν αὐτοὺς ἡγεμόνας σφῶν γίγνεσθαι κατὰ τὸ ξυγγενὲς καὶ Παυσανίᾳ μὴ ἐπιτρέπειν, ἤν που βιάζηται.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐδέξαντό τε τοὺς λόγους καὶ προσεῖχον τὴν γνώμην ὡς οὐ περιοψόμενοι τἆλλά τε καταστησόμενοι ᾗ φαίνοιτο ἄριστα αὐτοῖς.

ἐν τούτῳ δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι μετεπέμποντο Παυσανίαν ἀνακρινοῦντες ὧν πέρι ἐπυνθάνοντο· καὶ γὰρ ἀδικία πολλὴ κατηγορεῖτο αὐτοῦ ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀφικνουμένων, καὶ τυραννίδος μᾶλλον ἐφαίνετο μίμησις ἢ στρατηγία.

ξυνέβη τε αὐτῷ καλεῖσθαί τε ἅμα καὶ τοὺς ξυμμάχους τῷ ἐκείνου ἔχθει παρ’ Ἀθηναίους μετατάξασθαι πλὴν τῶν ἀπὸ Πελοποννήσου στρατιωτῶν.
ἐλθὼν δὲ ἐς Λακεδαίμονα τῶν μὲν ἰδίᾳ πρός τινα ἀδικημάτων ηὐθύνθη, τὰ δὲ μέγιστα ἀπολύεται μὴ ἀδικεῖν· κατηγορεῖτο δὲ αὐτοῦ οὐχ ἥκιστα μηδισμὸς καὶ ἐδόκει σαφέστατον εἶναι.

καὶ ἐκεῖνον μὲν οὐκέτι ἐκπέμπουσιν ἄρχοντα, Δόρκιν δὲ καὶ ἄλλους τινὰς μετ’ αὐτοῦ στρατιὰν ἔχοντας οὐ πολλήν· οἷς οὐκέτι ἐφίεσαν οἱ ξύμμαχοι τὴν ἡγεμονίαν.

οἱ δὲ αἰσθόμενοι ἀπῆλθον, καὶ ἄλλους οὐκέτι ὕστερον ἐξέπεμψαν οἱ Λακεδαιμόνιοι, φοβούμενοι μὴ σφίσιν οἱ ἐξιόντες χείρους γίγνωνται, ὅπερ καὶ ἐν τῷ Παυσανίᾳ ἐνεῖδον, ἀπαλλαξείοντες δὲ καὶ τοῦ Μηδικοῦ πολέμου καὶ τοὺς Ἀθηναίους νομίζοντες ἱκανοὺς ἐξηγεῖσθαι καὶ σφίσιν ἐν τῷ τότε παρόντι ἐπιτηδείους.


[96] Παραλαβόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν ἡγεμονίαν τούτῳ τῷ τρόπῳ ἑκόντων τῶν ξυμμάχων διὰ τὸ Παυσανίου μῖσος, ἔταξαν ἅς τε ἔδει παρέχειν τῶν πόλεων χρήματα πρὸς τὸν βάρβαρον καὶ ἃς ναῦς· πρόσχημα γὰρ ἦν ἀμύνεσθαι ὧν ἔπαθον δῃοῦντας τὴν βασιλέως χώραν.


καὶ Ἑλληνοταμίαι τότε πρῶτον Ἀθηναίοις κατέστη ἀρχή, οἳ ἐδέχοντο τὸν φόρον· οὕτω γὰρ ὠνομάσθη τῶν χρημάτων ἡ φορά. ἦν δ’ ὁ πρῶτος φόρος ταχθεὶς τετρακόσια τάλαντα καὶ ἑξήκοντα. ταμιεῖόν τε Δῆλος ἦν αὐτοῖς, καὶ αἱ ξύνοδοι ἐς τὸ ἱερὸν ἐγίγνοντο.

[97] ἡγούμενοι δὲ αὐτονόμων τὸ πρῶτον τῶν ξυμμάχων καὶ ἀπὸ κοινῶν ξυνόδων βουλευόντων τοσάδε ἐπῆλθον πολέμῳ τε καὶ διαχειρίσει πραγμάτων μεταξὺ τοῦδε τοῦ πολέμου καὶ τοῦ Μηδικοῦ, ἃ ἐγένετο πρός τε τὸν βάρβαρον αὐτοῖς καὶ πρὸς τοὺς σφετέρους ξυμμάχους νεωτερίζοντας καὶ Πελοποννησίων τοὺς αἰεὶ προστυγχάνοντας ἐν ἑκάστῳ.


ἔγραψα δὲ αὐτὰ καὶ τὴν ἐκβολὴν τοῦ λόγου ἐποιησάμην διὰ τόδε, ὅτι τοῖς πρὸ ἐμοῦ ἅπασιν ἐκλιπὲς τοῦτο ἦν τὸ χωρίον καὶ ἢ τὰ πρὸ τῶν Μηδικῶν Ἑλληνικὰ ξυνετίθεσαν ἢ αὐτὰ τὰ Μηδικά· τούτων δὲ ὅσπερ καὶ ἥψατο ἐν τῇ Ἀττικῇ ξυγγραφῇ Ἑλλάνικος, βραχέως τε καὶ τοῖς χρόνοις οὐκ ἀκριβῶς ἐπεμνήσθη. ἅμα δὲ καὶ τῆς ἀρχῆς ἀπόδειξιν ἔχει τῆς τῶν Ἀθηναίων ἐν οἵῳ τρόπῳ κατέστη.


[98] Πρῶτον μὲν Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Στρυμόνι Μήδων ἐχόντων πολιορκίᾳ εἷλον καὶ ἠνδραπόδισαν, Κίμωνος τοῦ Μιλτιάδου στρατηγοῦντος.
ἔπειτα Σκῦρον τὴν ἐν τῷ Αἰγαίῳ νῆσον, ἣν ᾤκουν Δόλοπες, ἠνδραπόδισαν καὶ ᾤκισαν αὐτοί.

πρὸς δὲ Κρυστίους αὐτοῖς ἄνευ τῶν ἄλλων Εὐβοέων πόλεμος ἐγένετο, καὶ χρόνῳ ξυνέβησαν καθ’ ὁμολογίαν.

Ναξίοις δὲ ἀποστᾶσι μετὰ ταῦτα ἐπολέμησαν καὶ πολιορκίᾳ παρεστήσαντο, πρώτη τε αὕτη πόλις ξυμμαχὶς παρὰ τὸ καθεστηκὸς ἐδουλώθη, ἔπειτα δὲ καὶ τῶν ἄλλων ὡς ἑκάστῃ ξυνέβη.



[99] αἰτίαι δὲ ἄλλαι τε ἦσαν τῶν ἀποστάσεων καὶ μέγισται αἱ τῶν φόρων καὶ νεῶν ἔκδειαι καὶ λιποστράτιον εἴ τῳ ἐγένετο· οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ἀκριβῶς ἔπρασσον καὶ λυπηροὶ ἦσαν οὐκ εἰωθόσιν οὐδὲ βουλομένοις ταλαιπωρεῖν προσάγοντες τὰς ἀνάγκας.


ἦσαν δέ πως καὶ ἄλλως οἱ Ἀθηναῖοι οὐκέτι ὁμοίως ἐν ἡδονῇ ἄρχοντες, καὶ οὔτε ξυνεστράτευον ἀπὸ τοῦ ἴσου ῥᾴδιόν τε προσάγεσθαι ἦν αὐτοῖς τοὺς ἀφισταμένους.

ὧν αὐτοὶ αἴτιοι ἐγένοντο οἱ ξύμμαχοι· διὰ γὰρ τὴν ἀπόκνησιν ταύτην τῶν στρατειῶν οἱ πλείους αὐτῶν, ἵνα μὴ ἀπ’ οἴκου ὦσι, χρήματα ἐτάξαντο ἀντὶ τῶν νεῶν τὸ ἱκνούμενον ἀνάλωμα φέρειν, καὶ τοῖς μὲν Ἀθηναίοις ηὔξετο τὸ ναυτικὸν ἀπὸ τῆς δαπάνης ἣν ἐκεῖνοι ξυμφέροιεν, αὐτοὶ δέ, ὁπότε ἀποσταῖεν, ἀπαράσκευοι καὶ ἄπειροι ἐς τὸν πόλεμον καθίσταντο.



[100] Ἐγένετο δὲ μετὰ ταῦτα καὶ ἡ ἐπ’ Εὐρυμέδοντι ποταμῷ ἐν Παμφυλίᾳ πεζομαχία καὶ ναυμαχία Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων πρὸς Μήδους, καὶ ἐνίκων τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἀμφότερα Ἀθηναῖοι Κίμωνος τοῦ Μιλτιάδου στρατηγοῦντος, καὶ εἷλον τριήρεις Φοινίκων καὶ διέφθειραν τὰς πάσας ἐς διακοσίας.
χρόνῳ δὲ ὕστερον ξυνέβη Θασίους αὐτῶν ἀποστῆναι, διενεχθέντας περὶ τῶν ἐν τῇ ἀντιπέρας Θρᾴκῃ ἐμπορίων καὶ τοῦ μετάλλου ἃ ἐνέμοντο. καὶ ναυσὶ μὲν ἐπὶ Θάσον πλεύσαντες οἱ Ἀθηναῖοι ναυμαχίᾳ ἐκράτησαν καὶ ἐς τὴν γῆν ἀπέβησαν,

ἐπὶ δὲ Στρυμόνα πέμψαντες μυρίους οἰκήτορας αὑτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους ὡς οἰκιοῦντες τὰς τότε καλουμένας Ἐννέα ὁδούς, νῦν δὲ Ἀμφίπολιν, τῶν μὲν Ἐννέα ὁδῶν αὐτοὶ ἐκράτησαν, ἃς εἶχον Ἠδωνοί, προελθόντες δὲ τῆς Θρᾴκης ἐς μεσόγειαν διεφθάρησαν ἐν Δραβησκῷ τῇ Ἠδωνικῇ ὑπὸ τῶν Θρᾳκῶν ξυμπάντων, οἷς πολέμιον ἦν τὸ χωρίον [αἱ Ἐννέα ὁδοὶ] κτιζόμενον.


[101] Θάσιοι δὲ νικηθέντες μάχῃ καὶ πολιορκούμενοι Λακεδαιμονίους ἐπεκαλοῦντο καὶ ἐπαμύνειν ἐκέλευον ἐσβαλόντας ἐς τὴν Ἀττικήν.
οἱ δὲ ὑπέσχοντο μὲν κρύφα τῶν Ἀθηναίων καὶ ἔμελλον, διεκωλύθησαν δὲ ὑπὸ τοῦ γενομένου σεισμοῦ, ἐν ᾧ καὶ οἱ Εἵλωτες αὐτοῖς καὶ τῶν περιοίκων Θουριᾶταί τε καὶ Αἰθαιῆς ἐς Ἰθώμην ἀπέστησαν. πλεῖστοι δὲ τῶν Εἱλώτων ἐγένοντο οἱ τῶν παλαιῶν Μεσσηνίων τότε δουλωθέντων ἀπόγονοι· ᾗ καὶ Μεσσήνιοι ἐκλήθησαν οἱ πάντες.

πρὸς μὲν οὖν τοὺς ἐν Ἰθώμῃ πόλεμος καθειστήκει Λακεδαιμονίοις, Θάσιοι δὲ τρίτῳ ἔτει πολιορκούμενοι ὡμολόγησαν Ἀθηναίοις τεῖχός τε καθελόντες καὶ ναῦς παραδόντες, χρήματά τε ὅσα ἔδει ἀποδοῦναι αὐτίκα ταξάμενοι καὶ τὸ λοιπὸν φέρειν, τήν τε ἤπειρον καὶ τὸ μέταλλον ἀφέντες.




[102] Λακεδαιμόνιοι δέ, ὡς αὐτοῖς πρὸς τοὺς ἐν Ἰθώμῃ ἐμηκύνετο ὁ πόλεμος, ἄλλους τε ἐπεκαλέσαντο ξυμμάχους καὶ Ἀθηναίους· οἱ δ’ ἦλθον Κίμωνος στρατηγοῦντος πλήθει οὐκ ὀλίγῳ.
μάλιστα δ’ αὐτοὺς ἐπεκαλέσαντο ὅτι τειχομαχεῖν ἐδόκουν δυνατοὶ εἶναι, τοῖς δὲ πολιορκίας μακρᾶς καθεστηκυίας τούτου ἐνδεᾶ ἐφαίνετο· βίᾳ γὰρ ἂν εἷλον τὸ χωρίον.

καὶ διαφορὰ ἐκ ταύτης τῆς στρατείας πρῶτον Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις φανερὰ ἐγένετο. οἱ γὰρ Λακεδαιμόνιοι, ἐπειδὴ τὸ χωρίον βίᾳ οὐχ ἡλίσκετο, δείσαντες τῶν Ἀθηναίων τὸ τολμηρὸν καὶ τὴν νεωτεροποιίαν, καὶ ἀλλοφύλους ἅμα ἡγησάμενοι, μή τι, ἢν παραμείνωσιν, ὑπὸ τῶν ἐν Ἰθώμῃ πεισθέντες νεωτερίσωσι, μόνους τῶν ξυμμάχων ἀπέπεμψαν, τὴν μὲν ὑποψίαν οὐ δηλοῦντες, εἰπόντες δὲ ὅτι οὐδὲν προσδέονται αὐτῶν ἔτι.



οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἔγνωσαν οὐκ ἐπὶ τῷ βελτίονι λόγῳ ἀποπεμπόμενοι, ἀλλά τινος ὑπόπτου γενομένου, καὶ δεινὸν ποιησάμενοι καὶ οὐκ ἀξιώσαντες ὑπὸ Λακεδαιμονίων τοῦτο παθεῖν, εὐθὺς ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν,

ἀφέντες τὴν γενομένην ἐπὶ τῷ Μήδῳ ξυμμαχίαν πρὸς αὐτοὺς Ἀργείοις τοῖς ἐκείνων πολεμίοις ξύμμαχοι ἐγένοντο, καὶ πρὸς Θεσσαλοὺς ἅμα ἀμφοτέροις οἱ αὐτοὶ ὅρκοι καὶ ξυμμαχία κατέστη.

[103] Οἱ δ’ ἐν Ἰθώμῃ δεκάτῳ ἔτει, ὡς οὐκέτι ἐδύναντο ἀντέχειν, ξυνέβησαν πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἐφ’ ᾧ ἐξίασιν ἐκ Πελοποννήσου ὑπόσπονδοι καὶ μηδέποτε ἐπιβήσονται αὐτῆς· ἢν δέ τις ἁλίσκηται, τοῦ λαβόντος εἶναι δοῦλον.

ἦν δέ τι καὶ χρηστήριον τοῖς Λακεδαιμονίοις Πυθικὸν πρὸ τοῦ, τὸν ἱκέτην τοῦ Διὸς τοῦ Ἰθωμήτα ἀφιέναι.

ἐξῆλθον δὲ αὐτοὶ καὶ παῖδες καὶ γυναῖκες, καὶ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι δεξάμενοι κατ’ ἔχθος ἤδη τὸ Λακεδαιμονίων ἐς Ναύπακτον κατῴκισαν, ἣν ἔτυχον ᾑρηκότες νεωστὶ Λοκρῶν τῶν Ὀζολῶν ἐχόντων.

προσεχώρησαν δὲ καὶ Μεγαρῆς Ἀθηναίοις ἐς ξυμμαχίαν Λακεδαιμονίων ἀποστάντες, ὅτι αὐτοὺς Κορίνθιοι περὶ γῆς ὅρων πολέμῳ κατεῖχον· καὶ ἔσχον Ἀθηναῖοι Μέγαρα καὶ Πηγάς, καὶ τὰ μακρὰ τείχη ᾠκοδόμησαν Μεγαρεῦσι τὰ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐς Νίσαιαν καὶ ἐφρούρουν αὐτοί. καὶ Κορινθίοις μὲν οὐχ ἥκιστα ἀπὸ τοῦδε τὸ σφοδρὸν μῖσος ἤρξατο πρῶτον ἐς Ἀθηναίους γενέσθαι.


[104] Ἰνάρως δὲ ὁ Ψαμμητίχου, Λίβυς, βασιλεὺς Λιβύων τῶν πρὸς Αἰγύπτῳ, ὁρμώμενος ἐκ Μαρείας τῆς ὑπὲρ Φάρου πόλεως ἀπέστησεν Αἰγύπτου τὰ πλείω ἀπὸ βασιλέως Ἀρταξέρξου, καὶ αὐτὸς ἄρχων γενόμενος Ἀθηναίους ἐπηγάγετο.


οἱ δέ (ἔτυχον γὰρ ἐς Κύπρον στρατευόμενοι ναυσὶ διακοσίαις αὑτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων) ἦλθον ἀπολιπόντες τὴν Κύπρον, καὶ ἀναπλεύσαντες ἀπὸ θαλάσσης ἐς τὸν Νεῖλον τοῦ τε ποταμοῦ κρατοῦντες καὶ τῆς Μέμφιδος τῶν δύο μερῶν πρὸς τὸ τρίτον μέρος ὃ καλεῖται Λευκὸν τεῖχος ἐπολέμουν· ἐνῆσαν δὲ αὐτόθι Περσῶν καὶ Μήδων οἱ καταφυγόντες καὶ Αἰγυπτίων οἱ μὴ ξυναποστάντες.

[105] Ἀθηναίοις δὲ ναυσὶν ἀποβᾶσιν ἐς Ἁλιᾶς πρὸς Κορινθίους καὶ Ἐπιδαυρίους μάχη ἐγένετο, καὶ ἐνίκων Κορίνθιοι. καὶ ὕστερον Ἀθηναῖοι ἐναυμάχησαν ἐπὶ Κεκρυφαλείᾳ Πελοποννησίων ναυσί, καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι.

πολέμου δὲ καταστάντος πρὸς Αἰγινήτας Ἀθηναίοις μετὰ ταῦτα ναυμαχία γίγνεται ἐπ’ Αἰγίνῃ μεγάλη Ἀθηναίων καὶ Αἰγινητῶν, καὶ οἱ ξύμμαχοι ἑκατέροις παρῆσαν, καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι καὶ ναῦς ἑβδομήκοντα λαβόντες αὐτῶν ἐς τὴν γῆν ἀπέβησαν καὶ ἐπολιόρκουν, Λεωκράτους τοῦ Στροίβου στρατηγοῦντος.

ἔπειτα Πελοποννήσιοι ἀμύνειν βουλόμενοι Αἰγινήταις ἐς μὲν τὴν Αἴγιναν τριακοσίους ὁπλίτας πρότερον Κορινθίων καὶ Ἐπιδαυρίων ἐπικούρους διεβίβασαν, τὰ δὲ ἄκρα τῆς Γερανείας κατέλαβον καὶ ἐς τὴν Μεγαρίδα κατέβησαν Κορίνθιοι μετὰ τῶν ξυμμάχων, νομίζοντες ἀδυνάτους ἔσεσθαι Ἀθηναίους βοηθεῖν τοῖς Μεγαρεῦσιν ἔν τε Αἰγίνῃ ἀπούσης στρατιᾶς πολλῆς καὶ ἐν Αἰγύπτῳ· ἢν δὲ καὶ βοηθῶσιν, ἀπ’ Αἰγίνης ἀναστήσεσθαι αὐτούς.


οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τὸ μὲν πρὸς Αἰγίνῃ στράτευμα οὐκ ἐκίνησαν, τῶν δ’ ἐκ τῆς πόλεως ὑπολοίπων οἵ τε πρεσβύτατοι καὶ οἱ νεώτατοι ἀφικνοῦνται ἐς τὰ Μέγαρα Μυρωνίδου στρατηγοῦντος.
καὶ μάχης γενομένης ἰσορρόπου πρὸς Κορινθίους διεκρίθησαν ἀπ’ ἀλλήλων, καὶ ἐνόμισαν αὐτοὶ ἑκάτεροι οὐκ ἔλασσον ἔχειν ἐν τῷ ἔργῳ.
καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι (ἐκράτησαν γὰρ ὅμως μᾶλλον) ἀπελθόντων τῶν Κορινθίων τροπαῖον ἔστησαν· οἱ δὲ Κορίνθιοι κακιζόμενοι ὑπὸ τῶν ἐν τῇ πόλει πρεσβυτέρων καὶ παρασκευασάμενοι, ἡμέραις ὕστερον δώδεκα μάλιστα ἐλθόντες ἀνθίστασαν τροπαῖον καὶ αὐτοὶ ὡς νικήσαντες. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκβοηθήσαντες ἐκ τῶν Μεγάρων τούς τε τὸ τροπαῖον ἱστάντας διαφθείρουσι καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμβαλόντες ἐκράτησαν.


[106] οἱ δὲ νικώμενοι ὑπεχώρουν, καί τι αὐτῶν μέρος οὐκ ὀλίγον προσβιασθὲν καὶ διαμαρτὸν τῆς ὁδοῦ ἐσέπεσεν ἔς του χωρίον ἰδιώτου, ᾧ ἔτυχεν ὄρυγμα μέγα περιεῖργον καὶ οὐκ ἦν ἔξοδος.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι γνόντες κατὰ πρόσωπόν τε εἶργον τοῖς ὁπλίταις καὶ περιστήσαντες κύκλῳ τοὺς ψιλοὺς κατέλευσαν πάντας τοὺς ἐσελθόντας, καὶ πάθος μέγα τοῦτο Κορινθίοις ἐγένετο. τὸ δὲ πλῆθος ἀπεχώρησεν αὐτοῖς τῆς στρατιᾶς ἐπ’ οἴκου.



[107] Ἤρξαντο δὲ κατὰ τοὺς χρόνους τούτους καὶ τὰ μακρὰ τείχη Ἀθηναῖοι ἐς θάλασσαν οἰκοδομεῖν, τό τε Φαληρόνδε καὶ τὸ ἐς Πειραιᾶ.
καὶ Φωκέων στρατευσάντων ἐς Δωριᾶς τὴν Λακεδαιμονίων μητρόπολιν, Βοιὸν καὶ Κυτίνιον καὶ Ἐρινεόν, καὶ ἑλόντων ἓν τῶν πολισμάτων τούτων, οἱ Λακεδαιμόνιοι Νικομήδους τοῦ Κλεομβρότου ὑπὲρ Πλειστοάνακτος τοῦ Παυσανίου βασιλέως νέου ὄντος ἔτι ἡγουμένου ἐβοήθησαν τοῖς Δωριεῦσιν ἑαυτῶν τε πεντακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις καὶ τῶν ξυμμάχων μυρίοις, καὶ τοὺς Φωκέας ὁμολογίᾳ ἀναγκάσαντες ἀποδοῦναι τὴν πόλιν ἀπεχώρουν πάλιν.
καὶ κατὰ θάλασσαν μὲν αὐτούς, διὰ τοῦ Κρισαίου κόλπου εἰ βούλοιντο περαιοῦσθαι, Ἀθηναῖοι ναυσὶ περιπλεύσαντες ἔμελλον κωλύσειν· διὰ δὲ τῆς Γερανείας οὐκ ἀσφαλὲς αὐτοῖς ἐφαίνετο Ἀθηναίων ἐχόντων Μέγαρα καὶ Πηγὰς πορεύεσθαι. δύσοδός τε γὰρ ἡ Γερανεία καὶ ἐφρουρεῖτο αἰεὶ ὑπὸ Ἀθηναίων, καὶ τότε ᾐσθάνοντο αὐτοὺς μέλλοντας καὶ ταύτῃ κωλύσειν.

ἔδοξε δ’ αὐτοῖς ἐν Βοιωτοῖς περιμείνασι σκέψασθαι ὅτῳ τρόπῳ ἀσφαλέστατα διαπορεύσονται. τὸ δέ τι καὶ ἄνδρες τῶν Ἀθηναίων ἐπῆγον αὐτοὺς κρύφα, ἐλπίσαντες δῆμόν τε καταπαύσειν καὶ τὰ μακρὰ τείχη οἰκοδομούμενα.


ἐβοήθησαν δὲ ἐπ’ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι πανδημεὶ καὶ Ἀργείων χίλιοι καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων ὡς ἕκαστοι· ξύμπαντες δὲ ἐγένοντο τετρακισχίλιοι καὶ μύριοι.
νομίσαντες δὲ ἀπορεῖν ὅπῃ διέλθωσιν ἐπεστράτευσαν αὐτοῖς, καί τι καὶ τοῦ δήμου καταλύσεως ὑποψίᾳ.


ἦλθον δὲ καὶ Θεσσαλῶν ἱππῆς τοῖς Ἀθηναίοις κατὰ τὸ ξυμμαχικόν, οἳ μετέστησαν ἐν τῷ ἔργῳ παρὰ τοὺς Λακεδαιμονίους.

[108] γενομένης δὲ μάχης ἐν Τανάγρᾳ τῆς Βοιωτίας ἐνίκων Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, καὶ φόνος ἐγένετο ἀμφοτέρων πολύς.
καὶ Λακεδαιμόνιοι μὲν ἐς τὴν Μεγαρίδα ἐλθόντες καὶ δενδροτομήσαντες πάλιν ἀπῆλθον ἐπ’ οἴκου διὰ Γερανείας καὶ Ἰσθμοῦ· Ἀθηναῖοι δὲ δευτέρᾳ καὶ ἑξηκοστῇ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν μάχην ἐστράτευσαν ἐς Βοιωτοὺς Μυρωνίδου στρατηγοῦντος,

καὶ μάχῃ ἐν Οἰνοφύτοις τοὺς Βοιωτοὺς νικήσαντες τῆς τε χώρας ἐκράτησαν τῆς Βοιωτίας καὶ Φωκίδος καὶ Ταναγραίων τὸ τεῖχος περιεῖλον καὶ Λοκρῶν τῶν Ὀπουντίων ἑκατὸν ἄνδρας ὁμήρους τοὺς πλουσιωτάτους ἔλαβον, τά τε τείχη ἑαυτῶν τὰ μακρὰ ἀπετέλεσαν.
ὡμολόγησαν δὲ καὶ οἱ Αἰγινῆται μετὰ ταῦτα τοῖς Ἀθηναίοις, τείχη τε περιελόντες καὶ ναῦς παραδόντες φόρον τε ταξάμενοι ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον.
καὶ Πελοπόννησον περιέπλευσαν Ἀθηναῖοι Τολμίδου τοῦ Τολμαίου στρατηγοῦντος, καὶ τὸ νεώριον τῶν Λακεδαιμονίων ἐνέπρησαν καὶ Ξαλκίδα Κορινθίων πόλιν εἷλον καὶ Σικυωνίους ἐν ἀποβάσει τῆς γῆς μάχῃ ἐκράτησαν.


[109] Οἱ δ’ ἐν τῇ Αἰγύπτῳ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπέμενον, καὶ αὐτοῖς πολλαὶ ἰδέαι πολέμων κατέστησαν.

τὸ μὲν γὰρ πρῶτον ἐκράτουν τῆς Αἰγύπτου οἱ Ἀθηναῖοι, καὶ βασιλεὺς πέμπει ἐς Λακεδαίμονα Μεγάβαζον ἄνδρα Πέρσην χρήματα ἔχοντα, ὅπως ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλεῖν πεισθέντων τῶν Πελοποννησίων ἀπ’ Αἰγύπτου ἀπαγάγοι Ἀθηναίους.

ὡς δὲ αὐτῷ οὐ προυχώρει καὶ τὰ χρήματα ἄλλως ἀνηλοῦτο, ὁ μὲν Μεγάβαζος καὶ τὰ λοιπὰ τῶν χρημάτων πάλιν ἐς τὴν Ἀσίαν ἀνεκομίσθη, Μεγάβυζον δὲ τὸν Ζωπύρου πέμπει ἄνδρα Πέρσην μετὰ στρατιᾶς πολλῆς·
ὃς ἀφικόμενος κατὰ γῆν τούς τε Αἰγυπτίους καὶ τοὺς ξυμμάχους μάχῃ ἐκράτησε καὶ ἐκ τῆς Μέμφιδος ἐξήλασε τοὺς Ἕλληνας καὶ τέλος ἐς Προσωπίτιδα τὴν νῆσον κατέκλῃσε καὶ ἐπολιόρκει ἐν αὐτῇ ἐνιαυτὸν καὶ ἓξ μῆνας, μέχρι οὗ ξηράνας τὴν διώρυχα καὶ παρατρέψας ἄλλῃ τὸ ὕδωρ τάς τε ναῦς ἐπὶ τοῦ ξηροῦ ἐποίησε καὶ τῆς νήσου τὰ πολλὰ ἤπειρον, καὶ διαβὰς εἷλε τὴν νῆσον πεζῇ.


[110] οὕτω μὲν τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα ἐφθάρη ἓξ ἔτη πολεμήσαντα· καὶ ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν πορευόμενοι διὰ τῆς Λιβύης ἐς Κυρήνην ἐσώθησαν, οἱ δὲ πλεῖστοι ἀπώλοντο.

Αἴγυπτος δὲ πάλιν ὑπὸ βασιλέα ἐγένετο πλὴν Ἀμυρταίου τοῦ ἐν τοῖς ἕλεσι βασιλέως· τοῦτον δὲ διὰ μέγεθός τε τοῦ ἕλους οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, καὶ ἅμα μαχιμώτατοί εἰσι τῶν Αἰγυπτίων οἱ ἕλειοι.

Ἰνάρως δὲ ὁ Λιβύων βασιλεύς, ὃς τὰ πάντα ἔπραξε περὶ τῆς Αἰγύπτου, προδοσίᾳ ληφθεὶς ἀνεσταυρώθη.

ἐκ δὲ τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς ἄλλης ξυμμαχίδος πεντήκοντα τριήρεις διάδοχοι πλέουσαι ἐς Αἴγυπτον ἔσχον κατὰ τὸ Μενδήσιον κέρας, οὐκ εἰδότες τῶν γεγονότων οὐδέν· καὶ αὐτοῖς ἔκ τε γῆς ἐπιπεσόντες πεζοὶ καὶ ἐκ θαλάσσης Φοινίκων ναυτικὸν διέφθειραν τὰς πολλὰς τῶν νεῶν, αἱ δ’ ἐλάσσους διέφυγον πάλιν. τὰ μὲν κατὰ τὴν μεγάλην στρατείαν Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων ἐς Αἴγυπτον οὕτως ἐτελεύτησεν.


[111] Ἐκ δὲ Θεσσαλίας Ὀρέστης ὁ Ἐχεκρατίδου υἱὸς τοῦ Θεσσαλῶν βασιλέως φεύγων ἔπεισεν Ἀθηναίους ἑαυτὸν κατάγειν· καὶ παραλαβόντες Βοιωτοὺς καὶ Φωκέας ὄντας ξυμμάχους οἱ Ἀθηναῖοι ἐστράτευσαν τῆς Θεσσαλίας ἐπὶ Φάρσαλον. καὶ τῆς μὲν γῆς ἐκράτουν ὅσα μὴ προϊόντες πολὺ ἐκ τῶν ὅπλων (οἱ γὰρ ἱππῆς τῶν Θεσσαλῶν εἶργον), τὴν δὲ πόλιν οὐχ εἷλον, οὐδ’ ἄλλο προυχώρει αὐτοῖς οὐδὲν ὧν ἕνεκα ἐστράτευσαν, ἀλλ’ ἀπεχώρησαν πάλιν Ὀρέστην ἔχοντες ἄπρακτοι.


μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον χίλιοι Ἀθηναίων ἐπὶ τὰς ναῦς τὰς ἐν Πηγαῖς ἐπιβάντες (εἶχον δ’ αὐτοὶ τὰς Πηγάσ) παρέπλευσαν ἐς Σικυῶνα Περικλέους τοῦ Ξανθίππου στρατηγοῦντος, καὶ ἀποβάντες Σικυωνίων τοὺς προσμείξαντας μάχῃ ἐκράτησαν.
καὶ εὐθὺς παραλαβόντες Ἀχαιοὺς καὶ διαπλεύσαντες πέραν τῆς Ἀκαρνανίας ἐς Οἰνιάδας ἐστράτευσαν καὶ ἐπολιόρκουν, οὐ μέντοι εἷλόν γε, ἀλλ’ ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου.


[112] Ὕστερον δὲ διαλιπόντων ἐτῶν τριῶν σπονδαὶ γίγνονται Πελοποννησίοις καὶ Ἀθηναίοις πεντέτεις. καὶ Ἑλληνικοῦ μὲν πολέμου ἔσχον οἱ Ἀθηναῖοι, ἐς δὲ Κύπρον ἐστρατεύοντο ναυσὶ διακοσίαις αὑτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων Κίμωνος στρατηγοῦντος.
καὶ ἑξήκοντα μὲν νῆες ἐς Αἴγυπτον ἀπ’ αὐτῶν ἔπλευσαν, Ἀμυρταίου μεταπέμποντος τοῦ ἐν τοῖς ἕλεσι βασιλέως, αἱ δὲ ἄλλαι Κίτιον ἐπολιόρκουν.

Κίμωνος δὲ ἀποθανόντος καὶ λιμοῦ γενομένου ἀπεχώρησαν ἀπὸ Κιτίου, καὶ πλεύσαντες ὑπὲρ Σαλαμῖνος τῆς ἐν Κύπρῳ Φοίνιξι καὶ Κυπρίοις καὶ Κίλιξιν ἐναυμάχησαν καὶ ἐπεζομάχησαν ἅμα, καὶ νικήσαντες ἀμφότερα ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου καὶ αἱ ἐξ Αἰγύπτου νῆες πάλιν [αἱ] ἐλθοῦσαι μετ’ αὐτῶν.

Λακεδαιμόνιοι δὲ μετὰ ταῦτα τὸν ἱερὸν καλούμενον πόλεμον ἐστράτευσαν, καὶ κρατήσαντες τοῦ ἐν Δελφοῖς ἱεροῦ παρέδοσαν Δελφοῖς· καὶ αὖθις ὕστερον Ἀθηναῖοι ἀποχωρησάντων αὐτῶν στρατεύσαντες καὶ κρατήσαντες παρέδοσαν Φωκεῦσιν.


[113] Καὶ χρόνου ἐγγενομένου μετὰ ταῦτα Ἀθηναῖοι, Βοιωτῶν τῶν φευγόντων ἐχόντων Ὀρχομενὸν καὶ Ξαιρώνειαν καὶ ἄλλ’ ἄττα χωρία τῆς Βοιωτίας, ἐστράτευσαν ἑαυτῶν μὲν χιλίοις ὁπλίταις, τῶν δὲ ξυμμάχων ὡς ἑκάστοις ἐπὶ τὰ χωρία ταῦτα πολέμια ὄντα, Τολμίδου τοῦ Τολμαίου στρατηγοῦντος. καὶ Ξαιρώνειαν ἑλόντες καὶ ἀνδραποδίσαντες ἀπεχώρουν φυλακὴν καταστήσαντες.

πορευομένοις δ’ αὐτοῖς ἐν Κορωνείᾳ ἐπιτίθενται οἵ τε ἐκ τῆς Ὀρχομενοῦ φυγάδες Βοιωτῶν καὶ Λοκροὶ μετ’ αὐτῶν καὶ Εὐβοέων φυγάδες καὶ ὅσοι τῆς αὐτῆς γνώμης ἦσαν, καὶ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς μὲν διέφθειραν τῶν Ἀθηναίων, τοὺς δὲ ζῶντας ἔλαβον.

καὶ τὴν Βοιωτίαν ἐξέλιπον Ἀθηναῖοι πᾶσαν, σπονδὰς ποιησάμενοι ἐφ’ ᾧ τοὺς ἄνδρας κομιοῦνται. καὶ οἱ φεύγοντες Βοιωτῶν κατελθόντες καὶ οἱ ἄλλοι πάντες αὐτόνομοι πάλιν ἐγένοντο.

[114] Μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη ἀπὸ Ἀθηναίων, καὶ ἐς αὐτὴν διαβεβηκότος ἤδη Περικλέους στρατιᾷ Ἀθηναίων ἠγγέλθη αὐτῷ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε καὶ Πελοποννήσιοι μέλλουσιν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ οἱ φρουροὶ Ἀθηναίων διεφθαρμένοι εἰσὶν ὑπὸ Μεγαρέων, πλὴν ὅσοι ἐς Νίσαιαν ἀπέφυγον· ἐπαγαγόμενοι δὲ Κορινθίους καὶ Σικυωνίους καὶ Ἐπιδαυρίους ἀπέστησαν οἱ Μεγαρῆς. ὁ δὲ Περικλῆς πάλιν κατὰ τάχος ἐκόμιζε τὴν στρατιὰν ἐκ τῆς Εὐβοίας.

καὶ μετὰ τοῦτο οἱ Πελοποννήσιοι τῆς Ἀττικῆς ἐς Ἐλευσῖνα καὶ Θριῶζε ἐσβαλόντες ἐδῄωσαν Πλειστοάνακτος τοῦ Παυσανίου βασιλέως Λακεδαιμονίων ἡγουμένου, καὶ τὸ πλέον οὐκέτι προελθόντες ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου.
καὶ Ἀθηναῖοι πάλιν ἐς Εὔβοιαν διαβάντες Περικλέους στρατηγοῦντος κατεστρέψαντο πᾶσαν, καὶ τὴν μὲν ἄλλην ὁμολογίᾳ κατεστήσαντο, Ἑστιαιᾶς δὲ ἐξοικίσαντες αὐτοὶ τὴν γῆν ἔσχον.


[115] ἀναχωρήσαντες δὲ ἀπ’ Εὐβοίας οὐ πολλῷ ὕστερον σπονδὰς ἐποιήσαντο πρὸς Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους τριακοντούτεις, ἀποδόντες Νίσαιαν καὶ Πηγὰς καὶ Τροιζῆνα καὶ Ἀχαΐαν· ταῦτα γὰρ εἶχον Ἀθηναῖοι Πελοποννησίων.


Ἕκτῳ δὲ ἔτει Σαμίοις καὶ Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο περὶ Πριήνης, καὶ οἱ Μιλήσιοι ἐλασσούμενοι τῷ πολέμῳ παρ’ Ἀθηναίους ἐλθόντες κατεβόων τῶν Σαμίων. ξυνεπελάβοντο δὲ καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς Σάμου ἄνδρες ἰδιῶται νεωτερίσαι βουλόμενοι τὴν πολιτείαν.

πλεύσαντες οὖν Ἀθηναῖοι ἐς Σάμον ναυσὶ τεσσαράκοντα δημοκρατίαν κατέστησαν, καὶ ὁμήρους ἔλαβον τῶν Σαμίων πεντήκοντα μὲν παῖδας, ἴσους δὲ ἄνδρας, καὶ κατέθεντο ἐς Λῆμνον, καὶ φρουρὰν ἐγκαταλιπόντες ἀνεχώρησαν.
τῶν δὲ Σαμίων ἦσαν γάρ τινες οἳ οὐχ ὑπέμειναν, ἀλλ’ ἔφυγον ἐς τὴν ἤπειρον, ξυνθέμενοι τῶν ἐν τῇ πόλει τοῖς δυνατωτάτοις καὶ Πισσούθνῃ τῷ Ὑστάσπου ξυμμαχίαν, ὃς εἶχε Σάρδεις τότε, ἐπικούρους τε ξυλλέξαντες ἐς ἑπτακοσίους διέβησαν ὑπὸ νύκτα ἐς τὴν Σάμον,

καὶ πρῶτον μὲν τῷ δήμῳ ἐπανέστησαν καὶ ἐκράτησαν τῶν πλείστων, ἔπειτα τοὺς ὁμήρους ἐκκλέψαντες ἐκ Λήμνου τοὺς αὑτῶν ἀπέστησαν, καὶ τοὺς φρουροὺς τοὺς Ἀθηναίων καὶ τοὺς ἄρχοντας οἳ ἦσαν παρὰ σφίσιν ἐξέδοσαν Πισσούθνῃ, ἐπί τε Μίλητον εὐθὺς παρεσκευάζοντο στρατεύειν. ξυναπέστησαν δ’ αὐτοῖς καὶ Βυζάντιοι.


[116] Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ᾔσθοντο, πλεύσαντες ναυσὶν ἑξήκοντα ἐπὶ Σάμου ταῖς μὲν ἑκκαίδεκα τῶν νεῶν οὐκ ἐχρήσαντο (ἔτυχον γὰρ αἱ μὲν ἐπὶ Καρίας ἐς προσκοπὴν τῶν Φοινισσῶν νεῶν οἰχόμεναι, αἱ δὲ ἐπὶ Ξίου καὶ Λέσβου περιαγγέλλουσαι βοηθεῖν), τεσσαράκοντα δὲ ναυσὶ καὶ τέσσαρσι Περικλέους δεκάτου αὐτοῦ στρατηγοῦντος ἐναυμάχησαν πρὸς Τραγίᾳ τῇ νήσῳ Σαμίων ναυσὶν ἑβδομήκοντα, ὧν ἦσαν αἱ εἴκοσι στρατιώτιδες (ἔτυχον δὲ αἱ πᾶσαι ἀπὸ Μιλήτου πλέουσαι), καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι.

ὕστερον δὲ αὐτοῖς ἐβοήθησαν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν νῆες τεσσαράκοντα καὶ Ξίων καὶ Λεσβίων πέντε καὶ εἴκοσι, καὶ ἀποβάντες καὶ κρατοῦντες τῷ πεζῷ ἐπολιόρκουν τρισὶ τείχεσι τὴν πόλιν καὶ ἐκ θαλάσσης ἅμα.
Περικλῆς δὲ λαβὼν ἑξήκοντα ναῦς ἀπὸ τῶν ἐφορμουσῶν ᾤχετο κατὰ τάχος ἐπὶ Καύνου καὶ Καρίας, ἐσαγγελθέντων ὅτι Φοίνισσαι νῆες ἐπ’ αὐτοὺς πλέουσιν· ᾤχετο γὰρ καὶ ἐκ τῆς Σάμου πέντε ναυσὶ Στησαγόρας καὶ ἄλλοι ἐπὶ τὰς Φοινίσσας.



[117] ἐν τούτῳ δὲ οἱ Σάμιοι ἐξαπιναίως ἔκπλουν ποιησάμενοι ἀφάρκτῳ τῷ στρατοπέδῳ ἐπιπεσόντες τάς τε προφυλακίδας ναῦς διέφθειραν καὶ ναυμαχοῦντες τὰς ἀνταναγομένας ἐνίκησαν, καὶ τῆς θαλάσσης τῆς καθ’ ἑαυτοὺς ἐκράτησαν ἡμέρας περὶ τέσσαρας καὶ δέκα, καὶ ἐσεκομίσαντο καὶ ἐξεκομίσαντο ἃ ἐβούλοντο.

ἐλθόντος δὲ Περικλέους πάλιν ταῖς ναυσὶ κατεκλῄσθησαν. καὶ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ὕστερον προσεβοήθησαν τεσσαράκοντα μὲν αἱ μετὰ Θουκυδίδου καὶ Ἅγνωνος καὶ Φορμίωνος νῆες, εἴκοσι δὲ αἱ μετὰ Τληπολέμου καὶ Ἀντικλέους, ἐκ δὲ Ξίου καὶ Λέσβου τριάκοντα.

καὶ ναυμαχίαν μέν τινα βραχεῖαν ἐποιήσαντο οἱ Σάμιοι, ἀδύνατοι δὲ ὄντες ἀντίσχειν ἐξεπολιορκήθησαν ἐνάτῳ μηνὶ καὶ προσεχώρησαν ὁμολογίᾳ, τεῖχός τε καθελόντες καὶ ὁμήρους δόντες καὶ ναῦς παραδόντες καὶ χρήματα τὰ ἀναλωθέντα ταξάμενοι κατὰ χρόνους ἀποδοῦναι. ξυνέβησαν δὲ καὶ Βυζάντιοι ὥσπερ καὶ πρότερον ὑπήκοοι εἶναι.



[118] Μετὰ ταῦτα δὲ ἤδη γίγνεται οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον τὰ προειρημένα, τά τε Κερκυραϊκὰ καὶ τὰ Ποτειδεατικὰ καὶ ὅσα πρόφασις τοῦδε τοῦ πολέμου κατέστη.
ταῦτα δὲ ξύμπαντα ὅσα ἔπραξαν οἱ Ἕλληνες πρός τε ἀλλήλους καὶ τὸν βάρβαρον ἐγένετο ἐν ἔτεσι πεντήκοντα μάλιστα μεταξὺ τῆς τε Ξέρξου ἀναχωρήσεως καὶ τῆς ἀρχῆς τοῦδε τοῦ πολέμου· ἐν οἷς οἱ Ἀθηναῖοι τήν τε ἀρχὴν ἐγκρατεστέραν κατεστήσαντο καὶ αὐτοὶ ἐπὶ μέγα ἐχώρησαν δυνάμεως, οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι αἰσθόμενοι οὔτε ἐκώλυον εἰ μὴ ἐπὶ βραχύ, ἡσύχαζόν τε τὸ πλέον τοῦ χρόνου, ὄντες μὲν καὶ πρὸ τοῦ μὴ ταχεῖς ἰέναι ἐς τοὺς πολέμους, ἢν μὴ ἀναγκάζωνται, τὸ δέ τι καὶ πολέμοις οἰκείοις ἐξειργόμενοι, πρὶν δὴ ἡ δύναμις τῶν Ἀθηναίων σαφῶς ᾔρετο καὶ τῆς ξυμμαχίας αὐτῶν ἥπτοντο. τότε δὲ οὐκέτι ἀνασχετὸν ἐποιοῦντο, ἀλλ’ ἐπιχειρητέα ἐδόκει εἶναι πάσῃ προθυμίᾳ καὶ καθαιρετέα ἡ ἰσχύς, ἢν δύνωνται, ἀραμένοις τόνδε τὸν πόλεμον.





αὐτοῖς μὲν οὖν τοῖς Λακεδαιμονίοις διέγνωστο λελύσθαι τε τὰς σπονδὰς καὶ τοὺς Ἀθηναίους ἀδικεῖν, πέμψαντες δὲ ἐς Δελφοὺς ἐπηρώτων τὸν θεὸν εἰ πολεμοῦσιν ἄμεινον ἔσται· ὁ δὲ ἀνεῖλεν αὐτοῖς, ὡς λέγεται, κατὰ κράτος πολεμοῦσι νίκην ἔσεσθαι, καὶ αὐτὸς ἔφη ξυλλήψεσθαι καὶ παρακαλούμενος καὶ ἄκλητος.



[119] αὖθις δὲ τοὺς ξυμμάχους παρακαλέσαντες ψῆφον ἐβούλοντο ἐπαγαγεῖν εἰ χρὴ πολεμεῖν. καὶ ἐλθόντων τῶν πρέσβεων ἀπὸ τῆς ξυμμαχίας καὶ ξυνόδου γενομένης οἵ τε ἄλλοι εἶπον ἃ ἐβούλοντο, κατηγοροῦντες οἱ πλείους τῶν Ἀθηναίων καὶ τὸν πόλεμον ἀξιοῦντες γίγνεσθαι, καὶ οἱ Κορίνθιοι δεηθέντες μὲν καὶ κατὰ πόλεις πρότερον ἑκάστων ἰδίᾳ ὥστε ψηφίσασθαι τὸν πόλεμον, δεδιότες περὶ τῇ Ποτειδαίᾳ μὴ προδιαφθαρῇ, παρόντες δὲ καὶ τότε καὶ τελευταῖοι ἐπελθόντες ἔλεγον τοιάδε.


[120] ‘Τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους, ὦ ἄνδρες ξύμμαχοι, οὐκ ἂν ἔτι αἰτιασαίμεθα ὡς οὐ καὶ αὐτοὶ ἐψηφισμένοι τὸν πόλεμόν εἰσι καὶ ἡμᾶς ἐς τοῦτο νῦν ξυνήγαγον. χρὴ γὰρ τοὺς ἡγεμόνας τὰ ἴδια ἐξ ἴσου νέμοντας τὰ κοινὰ προσκοπεῖν, ὥσπερ καὶ ἐν ἄλλοις ἐκ πάντων προτιμῶνται.



ἡμῶν δὲ ὅσοι μὲν Ἀθηναίοις ἤδη ἐνηλλάγησαν οὐχὶ διδαχῆς δέονται ὥστε φυλάξασθαι αὐτούς· τοὺς δὲ τὴν μεσόγειαν μᾶλλον καὶ μὴ ἐν πόρῳ κατῳκημένους εἰδέναι χρὴ ὅτι, τοῖς κάτω ἢν μὴ ἀμύνωσι, χαλεπωτέραν ἕξουσι τὴν κατακομιδὴν τῶν ὡραίων καὶ πάλιν ἀντίληψιν ὧν ἡ θάλασσα τῇ ἠπείρῳ δίδωσι, καὶ τῶν νῦν λεγομένων μὴ κακοὺς κριτὰς ὡς μὴ προσηκόντων εἶναι, προσδέχεσθαι δέ ποτε, εἰ τὰ κάτω πρόοιντο, κἂν μέχρι σφῶν τὸ δεινὸν προελθεῖν, καὶ περὶ αὑτῶν οὐχ ἧσσον νῦν βουλεύεσθαι.




δι’ ὅπερ καὶ μὴ ὀκνεῖν δεῖ αὐτοὺς τὸν πόλεμον ἀντ’ εἰρήνης μεταλαμβάνειν. ἀνδρῶν γὰρ σωφρόνων μέν ἐστιν, εἰ μὴ ἀδικοῖντο, ἡσυχάζειν, ἀγαθῶν δὲ ἀδικουμένους ἐκ μὲν εἰρήνης πολεμεῖν, εὖ δὲ παρασχὸν ἐκ πολέμου πάλιν ξυμβῆναι, καὶ μήτε τῇ κατὰ πόλεμον εὐτυχίᾳ ἐπαίρεσθαι μήτε τῷ ἡσύχῳ τῆς εἰρήνης ἡδόμενον ἀδικεῖσθαι.


ὅ τε γὰρ διὰ τὴν ἡδονὴν ὀκνῶν τάχιστ’ ἂν ἀφαιρεθείη τῆς ῥᾳστώνης τὸ τερπνὸν δι’ ὅπερ ὀκνεῖ, εἰ ἡσυχάζοι, ὅ τε ἐν πολέμῳ εὐτυχίᾳ πλεονάζων οὐκ ἐντεθύμηται θράσει ἀπίστῳ ἐπαιρόμενος.

πολλὰ γὰρ κακῶς γνωσθέντα ἀβουλοτέρων τῶν ἐναντίων τυχόντα κατωρθώθη, καὶ ἔτι πλείω καλῶς δοκοῦντα βουλευθῆναι ἐς τοὐναντίον αἰσχρῶς περιέστη· ἐνθυμεῖται γὰρ οὐδεὶς ὁμοῖα τῇ πίστει καὶ ἔργῳ ἐπεξέρχεται, ἀλλὰ μετ’ ἀσφαλείας μὲν δοξάζομεν, μετὰ δέους δὲ ἐν τῷ ἔργῳ ἐλλείπομεν.


[121] ‘Ἡμεῖς δὲ νῦν καὶ ἀδικούμενοι τὸν πόλεμον ἐγείρομεν καὶ ἱκανὰ ἔχοντες ἐγκλήματα, καὶ ὅταν ἀμυνώμεθα Ἀθηναίους, καταθησόμεθα αὐτὸν ἐν καιρῷ.

κατὰ πολλὰ δὲ ἡμᾶς εἰκὸς ἐπικρατῆσαι, πρῶτον μὲν πλήθει προύχοντας καὶ ἐμπειρίᾳ πολεμικῇ, ἔπειτα ὁμοίως πάντας ἐς τὰ παραγγελλόμενα ἰόντας,

ναυτικόν τε, ᾧ ἰσχύουσιν, ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης τε ἑκάστοις οὐσίας ἐξαρτυσόμεθα καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Δελφοῖς καὶ Ὀλυμπίᾳ χρημάτων· δάνεισμα γὰρ ποιησάμενοι ὑπολαβεῖν οἷοί τ’ ἐσμὲν μισθῷ μείζονι τοὺς ξένους αὐτῶν ναυβάτας. ὠνητὴ γὰρ ἡ Ἀθηναίων δύναμις μᾶλλον ἢ οἰκεία· ἡ δὲ ἡμετέρα ἧσσον ἂν τοῦτο πάθοι, τοῖς σώμασι τὸ πλέον ἰσχύουσα ἢ τοῖς χρήμασιν.




μιᾷ τε νίκῃ ναυμαχίας κατὰ τὸ εἰκὸς ἁλίσκονται· εἰ δ’ ἀντίσχοιεν, μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικά, καὶ ὅταν τὴν ἐπιστήμην ἐς τὸ ἴσον καταστήσωμεν, τῇ γε εὐψυχίᾳ δήπου περιεσόμεθα. ὃ γὰρ ἡμεῖς ἔχομεν φύσει ἀγαθόν, ἐκείνοις οὐκ ἂν γένοιτο διδαχῇ· ὃ δ’ ἐκεῖνοι ἐπιστήμῃ προύχουσι, καθαιρετὸν ἡμῖν ἐστὶ μελέτῃ. χρήματα δὲ ὥστε ἔχειν ἐς αὐτά, οἴσομεν·



ἢ δεινὸν ἂν εἴη εἰ οἱ μὲν ἐκείνων ξύμμαχοι ἐπὶ δουλείᾳ τῇ αὑτῶν φέροντες οὐκ ἀπεροῦσιν, ἡμεῖς δ’ ἐπὶ τῷ τιμωρούμενοι τοὺς ἐχθροὺς καὶ αὐτοὶ ἅμα σῴζεσθαι οὐκ ἄρα δαπανήσομεν καὶ ἐπὶ τῷ μὴ ὑπ’ ἐκείνων αὐτὰ ἀφαιρεθέντες αὐτοῖς τούτοις κακῶς πάσχειν.


[122] ὑπάρχουσι δὲ καὶ ἄλλαι ὁδοὶ τοῦ πολέμου ἡμῖν, ξυμμάχων τε ἀπόστασις, μάλιστα παραίρεσις οὖσα τῶν προσόδων αἷς ἰσχύουσι, καὶ ἐπιτειχισμὸς τῇ χώρᾳ, ἄλλα τε ὅσα οὐκ ἄν τις νῦν προΐδοι. ἥκιστα γὰρ πόλεμος ἐπὶ ῥητοῖς χωρεῖ, αὐτὸς δὲ ἀφ’ αὑτοῦ τὰ πολλὰ τεχνᾶται πρὸς τὸ παρατυγχάνον· ἐν ᾧ ὁ μὲν εὐοργήτως αὐτῷ προσομιλήσας βεβαιότερος, ὁ δ’ ὀργισθεὶς περὶ αὐτὸν οὐκ ἐλάσσω πταίει.




Ἐνθυμώμεθα δὲ καὶ ὅτι εἰ μὲν ἡμῶν ἦσαν ἑκάστοις πρὸς ἀντιπάλους περὶ γῆς ὅρων αἱ διαφοραί, οἰστὸν ἂν ἦν· νῦν δὲ πρὸς ξύμπαντάς τε ἡμᾶς Ἀθηναῖοι ἱκανοὶ καὶ κατὰ πόλιν ἔτι δυνατώτεροι, ὥστε εἰ μὴ καὶ ἁθρόοι καὶ κατὰ ἔθνη καὶ ἕκαστον ἄστυ μιᾷ γνώμῃ ἀμυνούμεθα αὐτούς, δίχα γε ὄντας ἡμᾶς ἀπόνως χειρώσονται. καὶ τὴν ἧσσαν, εἰ καὶ δεινόν τῳ ἀκοῦσαι, ἴστω οὐκ ἄλλο τι φέρουσαν ἢ ἄντικρυς δουλείαν·



ὃ καὶ λόγῳ ἐνδοιασθῆναι αἰσχρὸν τῇ Πελοποννήσῳ καὶ πόλεις τοσάσδε ὑπὸ μιᾶς κακοπαθεῖν. ἐν ᾧ ἢ δικαίως δοκοῖμεν ἂν πάσχειν ἢ διὰ δειλίαν ἀνέχεσθαι καὶ τῶν πατέρων χείρους φαίνεσθαι, οἳ τὴν Ἑλλάδα ἠλευθέρωσαν, ἡμεῖς δὲ οὐδ’ ἡμῖν αὐτοῖς βεβαιοῦμεν αὐτό, τύραννον δὲ ἐῶμεν ἐγκαθεστάναι πόλιν, τοὺς δ’ ἐν μιᾷ μονάρχους ἀξιοῦμεν καταλύειν.




καὶ οὐκ ἴσμεν ὅπως τάδε τριῶν τῶν μεγίστων ξυμφορῶν ἀπήλλακται, ἀξυνεσίας ἢ μαλακίας ἢ ἀμελείας. οὐ γὰρ δὴ πεφευγότες αὐτὰ ἐπὶ τὴν πλείστους δὴ βλάψασαν καταφρόνησιν κεχωρήκατε, ἣ ἐκ τοῦ πολλοὺς σφάλλειν τὸ ἐναντίον ὄνομα ἀφροσύνη μετωνόμασται.


[123] τὰ μὲν οὖν προγεγενημένα τί δεῖ μακρότερον ἢ ἐς ὅσον τοῖς νῦν ξυμφέρει αἰτιᾶσθαι; περὶ δὲ τῶν ἔπειτα μελλόντων τοῖς παροῦσι βοηθοῦντας χρὴ ἐπιταλαιπωρεῖν (πάτριον γὰρ ὑμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι), καὶ μὴ μεταβάλλειν τὸ ἔθος, εἰ ἄρα πλούτῳ τε νῦν καὶ ἐξουσίᾳ ὀλίγον προφέρετε (οὐ γὰρ δίκαιον ἃ τῇ ἀπορίᾳ ἐκτήθη τῇ περιουσίᾳ ἀπολέσθαι), ἀλλὰ θαρσοῦντας ἰέναι κατὰ πολλὰ ἐς τὸν πόλεμον, τοῦ τε θεοῦ χρήσαντος καὶ αὐτοῦ ὑποσχομένου ξυλλήψεσθαι καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἁπάσης ξυναγωνιουμένης, τὰ μὲν φόβῳ, τὰ δὲ ὠφελίᾳ.


σπονδάς τε οὐ λύσετε πρότεροι, ἅς γε καὶ ὁ θεὸς κελεύων πολεμεῖν νομίζει παραβεβάσθαι, ἠδικημέναις δὲ μᾶλλον βοηθήσετε· λύουσι γὰρ οὐχ οἱ ἀμυνόμενοι, ἀλλ’ οἱ πρότεροι ἐπιόντες.



[124] ‘Ὥστε πανταχόθεν καλῶς ὑπάρχον ὑμῖν πολεμεῖν καὶ ἡμῶν κοινῇ τάδε παραινούντων, εἴπερ βεβαιότατον τὸ ταὐτὰ ξυμφέροντα καὶ πόλεσι καὶ ἰδιώταις εἶναι, μὴ μέλλετε Ποτειδεάταις τε ποιεῖσθαι τιμωρίαν οὖσι Δωριεῦσι καὶ ὑπὸ Ἰώνων πολιορκουμένοις, οὗ πρότερον ἦν τοὐναντίον, καὶ τῶν ἄλλων μετελθεῖν τὴν ἐλευθερίαν, ὡς οὐκέτι ἐνδέχεται περιμένοντας τοὺς μὲν ἤδη βλάπτεσθαι, τοὺς δ’, εἰ γνωσθησόμεθα ξυνελθόντες μέν, ἀμύνεσθαι δὲ οὐ τολμῶντες, μὴ πολὺ ὕστερον τὸ αὐτὸ πάσχειν·



ἀλλὰ νομίσαντες ἐς ἀνάγκην ἀφῖχθαι, ὦ ἄνδρες ξύμμαχοι, καὶ ἅμα τάδε ἄριστα λέγεσθαι, ψηφίσασθε τὸν πόλεμον μὴ φοβηθέντες τὸ αὐτίκα δεινόν, τῆς δ’ ἀπ’ αὐτοῦ διὰ πλείονος εἰρήνης ἐπιθυμήσαντες· ἐκ πολέμου μὲν γὰρ εἰρήνη μᾶλλον βεβαιοῦται, ἀφ’ ἡσυχίας δὲ μὴ πολεμῆσαι οὐχ ὁμοίως ἀκίνδυνον.

καὶ τὴν καθεστηκυῖαν ἐν τῇ Ἑλλάδι πόλιν τύραννον ἡγησάμενοι ἐπὶ πᾶσιν ὁμοίως καθεστάναι, ὥστε τῶν μὲν ἤδη ἄρχειν, τῶν δὲ διανοεῖσθαι, παραστησώμεθα ἐπελθόντες, καὶ αὐτοί τε ἀκινδύνως τὸ λοιπὸν οἰκῶμεν καὶ τοὺς νῦν δεδουλωμένους Ἕλληνας ἐλευθερώσωμεν.’ τοιαῦτα μὲν οἱ Κορίνθιοι εἶπον.


[125] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἐπειδὴ ἀφ’ ἁπάντων ἤκουσαν γνώμην, ψῆφον ἐπήγαγον τοῖς ξυμμάχοις ἅπασιν ὅσοι παρῆσαν ἑξῆς, καὶ μείζονι καὶ ἐλάσσονι πόλει· καὶ τὸ πλῆθος ἐψηφίσαντο πολεμεῖν.

δεδογμένον δὲ αὐτοῖς εὐθὺς μὲν ἀδύνατα ἦν ἐπιχειρεῖν ἀπαρασκεύοις οὖσιν, ἐκπορίζεσθαι δὲ ἐδόκει ἑκάστοις ἃ πρόσφορα ἦν καὶ μὴ εἶναι μέλλησιν. ὅμως δὲ καθισταμένοις ὧν ἔδει ἐνιαυτὸς μὲν οὐ διετρίβη, ἔλασσον δέ, πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ τὸν πόλεμον ἄρασθαι φανερῶς.

[126] ἐν τούτῳ δὲ ἐπρεσβεύοντο τῷ χρόνῳ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἐγκλήματα ποιούμενοι, ὅπως σφίσιν ὅτι μεγίστη πρόφασις εἴη τοῦ πολεμεῖν, ἢν μή τι ἐσακούωσιν.
Καὶ πρῶτον μὲν πρέσβεις πέμψαντες οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐκέλευον τοὺς Ἀθηναίους τὸ ἄγος ἐλαύνειν τῆς θεοῦ· τὸ δὲ ἄγος ἦν τοιόνδε.
Κύλων ἦν Ἀθηναῖος ἀνὴρ Ὀλυμπιονίκης τῶν πάλαι εὐγενής τε καὶ δυνατός, ἐγεγαμήκει δὲ θυγατέρα Θεαγένους Μεγαρέως ἀνδρός, ὃς κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐτυράννει Μεγάρων.

χρωμένῳ δὲ τῷ Κύλωνι ἐν Δελφοῖς ἀνεῖλεν ὁ θεὸς ἐν τοῦ Διὸς τῇ μεγίστῃ ἑορτῇ καταλαβεῖν τὴν Ἀθηναίων ἀκρόπολιν.

ὁ δὲ παρά τε τοῦ Θεαγένους δύναμιν λαβὼν καὶ τοὺς φίλους ἀναπείσας, ἐπειδὴ ἐπῆλθεν Ὀλύμπια τὰ ἐν Πελοποννήσῳ, κατέλαβε τὴν ἀκρόπολιν ὡς ἐπὶ τυραννίδι, νομίσας ἑορτήν τε τοῦ Διὸς μεγίστην εἶναι καὶ ἑαυτῷ τι προσήκειν Ὀλύμπια νενικηκότι.

εἰ δὲ ἐν τῇ Ἀττικῇ ἢ ἄλλοθί που ἡ μεγίστη ἑορτὴ εἴρητο, οὔτε ἐκεῖνος ἔτι κατενόησε τό τε μαντεῖον οὐκ ἐδήλου (ἔστι γὰρ καὶ Ἀθηναίοις Διάσια ἃ καλεῖται Διὸς ἑορτὴ Μειλιχίου μεγίστη ἔξω τῆς πόλεως, ἐν ᾗ πανδημεὶ θύουσι πολλὰ οὐχ ἱερεῖα, ἀλλ’ “ἁγνὰ” θύματα ἐπιχώρια), δοκῶν δὲ ὀρθῶς γιγνώσκειν ἐπεχείρησε τῷ ἔργῳ.


οἱ δὲ Ἀθηναῖοι αἰσθόμενοι ἐβοήθησάν τε πανδημεὶ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐπ’ αὐτοὺς καὶ προσκαθεζόμενοι ἐπολιόρκουν.

χρόνου δὲ ἐγγιγνομένου οἱ Ἀθηναῖοι τρυχόμενοι τῇ προσεδρίᾳ ἀπῆλθον οἱ πολλοί, ἐπιτρέψαντες τοῖς ἐννέα ἄρχουσι τήν τε φυλακὴν καὶ τὸ πᾶν αὐτοκράτορσι διαθεῖναι ᾗ ἂν ἄριστα διαγιγνώσκωσιν· τότε δὲ τὰ πολλὰ τῶν πολιτικῶν οἱ ἐννέα ἄρχοντες ἔπρασσον.

οἱ δὲ μετὰ τοῦ Κύλωνος πολιορκούμενοι φλαύρως εἶχον σίτου τε καὶ ὕδατος ἀπορίᾳ.
ὁ μὲν οὖν Κύλων καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐκδιδράσκουσιν· οἱ δ’ ἄλλοι ὡς ἐπιέζοντο καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ, καθίζουσιν ἐπὶ τὸν βωμὸν ἱκέται τὸν ἐν τῇ ἀκροπόλει.

ἀναστήσαντες δὲ αὐτοὺς οἱ τῶν Ἀθηναίων ἐπιτετραμμένοι τὴν φυλακήν, ὡς ἑώρων ἀποθνῄσκοντας ἐν τῷ ἱερῷ, ἐφ’ ᾧ μηδὲν κακὸν ποιήσουσιν, ἀπαγαγόντες ἀπέκτειναν· καθεζομένους δέ τινας καὶ ἐπὶ τῶν σεμνῶν θεῶν τοῖς βωμοῖς ἐν τῇ παρόδῳ ἀπεχρήσαντο. καὶ ἀπὸ τούτου ἐναγεῖς καὶ ἀλιτήριοι τῆς θεοῦ ἐκεῖνοί τε ἐκαλοῦντο καὶ τὸ γένος τὸ ἀπ’ ἐκείνων.

ἤλασαν μὲν οὖν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς ἐναγεῖς τούτους, ἤλασε δὲ καὶ Κλεομένης ὁ Λακεδαιμόνιος ὕστερον μετὰ Ἀθηναίων στασιαζόντων, τούς τε ζῶντας ἐλαύνοντες καὶ τῶν τεθνεώτων τὰ ὀστᾶ ἀνελόντες ἐξέβαλον· κατῆλθον μέντοι ὕστερον, καὶ τὸ γένος αὐτῶν ἔστιν ἔτι ἐν τῇ πόλει.


[127] τοῦτο δὴ τὸ ἄγος οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐκέλευον ἐλαύνειν δῆθεν τοῖς θεοῖς πρῶτον τιμωροῦντες, εἰδότες δὲ Περικλέα τὸν Ξανθίππου προσεχόμενον αὐτῷ κατὰ τὴν μητέρα καὶ νομίζοντες ἐκπεσόντος αὐτοῦ ῥᾷον <ἂν> σφίσι προχωρεῖν τὰ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων.


οὐ μέντοι τοσοῦτον ἤλπιζον παθεῖν ἂν αὐτὸν τοῦτο ὅσον διαβολὴν οἴσειν αὐτῷ πρὸς τὴν πόλιν ὡς καὶ διὰ τὴν ἐκείνου ξυμφορὰν τὸ μέρος ἔσται ὁ πόλεμος.

ὢν γὰρ δυνατώτατος τῶν καθ’ ἑαυτὸν καὶ ἄγων τὴν πολιτείαν ἠναντιοῦτο πάντα τοῖς Λακεδαιμονίοις, καὶ οὐκ εἴα ὑπείκειν, ἀλλ’ ἐς τὸν πόλεμον ὥρμα τοὺς Ἀθηναίους.


[128] Ἀντεκέλευον δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς Λακεδαιμονίους τὸ ἀπὸ Ταινάρου ἄγος ἐλαύνειν· οἱ γὰρ Λακεδαιμόνιοι ἀναστήσαντές ποτε ἐκ τοῦ ἱεροῦ τοῦ Ποσειδῶνος [ἀπὸ Ταινάρου] τῶν Εἱλώτων ἱκέτας ἀπαγαγόντες διέφθειραν, δι’ ὃ δὴ καὶ σφίσιν αὐτοῖς νομίζουσι τὸν μέγαν σεισμὸν γενέσθαι ἐν Σπάρτῃ.
ἐκέλευον δὲ καὶ τὸ τῆς Ξαλκιοίκου ἄγος ἐλαύνειν αὐτούς· ἐγένετο δὲ τοιόνδε.
ἐπειδὴ Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τὸ πρῶτον μεταπεμφθεὶς ὑπὸ Σπαρτιατῶν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ καὶ κριθεὶς ὑπ’ αὐτῶν ἀπελύθη μὴ ἀδικεῖν, δημοσίᾳ μὲν οὐκέτι ἐξεπέμφθη, ἰδίᾳ δὲ αὐτὸς τριήρη λαβὼν Ἑρμιονίδα ἄνευ Λακεδαιμονίων ἀφικνεῖται ἐς Ἑλλήσποντον, τῷ μὲν λόγῳ ἐπὶ τὸν Ἑλληνικὸν πόλεμον, τῷ δὲ ἔργῳ τὰ πρὸς βασιλέα πράγματα πράσσειν, ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐπεχείρησεν, ἐφιέμενος τῆς Ἑλληνικῆς ἀρχῆς.

εὐεργεσίαν δὲ ἀπὸ τοῦδε πρῶτον ἐς βασιλέα κατέθετο καὶ τοῦ παντὸς πράγματος ἀρχὴν ἐποιήσατο·
Βυζάντιον γὰρ ἑλὼν τῇ προτέρᾳ παρουσίᾳ μετὰ τὴν ἐκ Κύπρου ἀναχώρησιν (εἶχον δὲ Μῆδοι αὐτὸ καὶ βασιλέως προσήκοντές τινες καὶ ξυγγενεῖς οἳ ἑάλωσαν ἐν αὐτῷ) τότε τούτους οὓς ἔλαβεν ἀποπέμπει βασιλεῖ κρύφα τῶν ἄλλων ξυμμάχων, τῷ δὲ λόγῳ ἀπέδρασαν αὐτόν.

ἔπρασσε δὲ ταῦτα μετὰ Γογγύλου τοῦ Ἐρετριῶς, ᾧπερ ἐπέτρεψε τό τε Βυζάντιον καὶ τοὺς αἰχμαλώτους. ἔπεμψε δὲ καὶ ἐπιστολὴν τὸν Γόγγυλον φέροντα αὐτῷ· ἐνεγέγραπτο δὲ τάδε ἐν αὐτῇ, ὡς ὕστερον ἀνηυρέθη·
‘Παυσανίας ὁ ἡγεμὼν τῆς Σπάρτης τούσδε τέ σοι χαρίζεσθαι βουλόμενος ἀποπέμπει δορὶ ἑλών, καὶ γνώμην ποιοῦμαι, εἰ καὶ σοὶ δοκεῖ, θυγατέρα τε τὴν σὴν γῆμαι καί σοι Σπάρτην τε καὶ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα ὑποχείριον ποιῆσαι. δυνατὸς δὲ δοκῶ εἶναι ταῦτα πρᾶξαι μετὰ σοῦ βουλευόμενος. εἰ οὖν τί σε τούτων ἀρέσκει, πέμπε ἄνδρα πιστὸν ἐπὶ θάλασσαν δι’ οὗ τὸ λοιπὸν τοὺς λόγους ποιησόμεθα.’

[129] τοσαῦτα μὲν ἡ γραφὴ ἐδήλου, Ξέρξης δὲ ἥσθη τε τῇ ἐπιστολῇ καὶ ἀποστέλλει Ἀρτάβαζον τὸν Φαρνάκου ἐπὶ θάλασσαν καὶ κελεύει αὐτὸν τήν τε Δασκυλῖτιν σατραπείαν παραλαβεῖν Μεγαβάτην ἀπαλλάξαντα, ὃς πρότερον ἦρχε, καὶ παρὰ Παυσανίαν ἐς Βυζάντιον ἐπιστολὴν ἀντεπετίθει αὐτῷ ὡς τάχιστα διαπέμψαι καὶ τὴν σφραγῖδα ἀποδεῖξαι, καὶ ἤν τι αὐτῷ Παυσανίας παραγγέλλῃ περὶ τῶν ἑαυτοῦ πραγμάτων, πράσσειν ὡς ἄριστα καὶ πιστότατα.

ὁ δὲ ἀφικόμενος τά τε ἄλλα ἐποίησεν ὥσπερ εἴρητο καὶ τὴν ἐπιστολὴν διέπεμψεν· ἀντενεγέγραπτο δὲ τάδε·
‘ὧδε λέγει βασιλεὺς Ξέρξης Παυσανίᾳ. καὶ τῶν ἀνδρῶν οὕς μοι πέραν θαλάσσης ἐκ Βυζαντίου ἔσωσας κείσεταί σοι εὐεργεσία ἐν τῷ ἡμετέρῳ οἴκῳ ἐς αἰεὶ ἀνάγραπτος, καὶ τοῖς λόγοις τοῖς ἀπὸ σοῦ ἀρέσκομαι. καί σε μήτε νὺξ μήθ’ ἡμέρα ἐπισχέτω ὥστε ἀνεῖναι πράσσειν τι ὧν ἐμοὶ ὑπισχνῇ, μηδὲ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου δαπάνῃ κεκωλύσθω μηδὲ στρατιᾶς πλήθει, εἴ ποι δεῖ παραγίγνεσθαι, ἀλλὰ μετ’ Ἀρταβάζου ἀνδρὸς ἀγαθοῦ, ὅν σοι ἔπεμψα, πρᾶσσε θαρσῶν καὶ τὰ ἐμὰ καὶ τὰ σὰ ὅπῃ κάλλιστα καὶ ἄριστα ἕξει ἀμφοτέροις.’




[130] ταῦτα λαβὼν ὁ Παυσανίας τὰ γράμματα, ὢν καὶ πρότερον ἐν μεγάλῳ ἀξιώματι ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων διὰ τὴν Πλαταιᾶσιν ἡγεμονίαν, πολλῷ τότε μᾶλλον ἦρτο καὶ οὐκέτι ἐδύνατο ἐν τῷ καθεστῶτι τρόπῳ βιοτεύειν, ἀλλὰ σκευάς τε Μηδικὰς ἐνδυόμενος ἐκ τοῦ Βυζαντίου ἐξῄει καὶ διὰ τῆς Θρᾴκης πορευόμενον αὐτὸν Μῆδοι καὶ Αἰγύπτιοι ἐδορυφόρουν, τράπεζάν τε Περσικὴν παρετίθετο καὶ κατέχειν τὴν διάνοιαν οὐκ ἐδύνατο, ἀλλ’ ἔργοις βραχέσι προυδήλου ἃ τῇ γνώμῃ μειζόνως ἐς ἔπειτα ἔμελλε πράξειν.

δυσπρόσοδόν τε αὑτὸν παρεῖχε καὶ τῇ ὀργῇ οὕτω χαλεπῇ ἐχρῆτο ἐς πάντας ὁμοίως ὥστε μηδένα δύνασθαι προσιέναι· δι’ ὅπερ καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους οὐχ ἥκιστα ἡ ξυμμαχία μετέστη.



[131] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι αἰσθόμενοι τό τε πρῶτον δι’ αὐτὰ ταῦτα ἀνεκάλεσαν αὐτόν, καὶ ἐπειδὴ τῇ Ἑρμιονίδι νηὶ τὸ δεύτερον ἐκπλεύσας οὐ κελευσάντων αὐτῶν τοιαῦτα ἐφαίνετο ποιῶν, καὶ ἐκ τοῦ Βυζαντίου βίᾳ ὑπ’ Ἀθηναίων ἐκπολιορκηθεὶς ἐς μὲν τὴν Σπάρτην οὐκ ἐπανεχώρει, ἐς δὲ Κολωνὰς τὰς Τρῳάδας ἱδρυθεὶς πράσσων τε ἐσηγγέλλετο αὐτοῖς ἐς τοὺς βαρβάρους καὶ οὐκ ἐπ’ ἀγαθῷ τὴν μονὴν ποιούμενος, οὕτω δὴ οὐκέτι ἐπέσχον, ἀλλὰ πέμψαντες κήρυκα οἱ ἔφοροι καὶ σκυτάλην εἶπον τοῦ κήρυκος μὴ λείπεσθαι, εἰ δὲ μή, πόλεμον αὐτῷ Σπαρτιάτας προαγορεύειν.


ὁ δὲ βουλόμενος ὡς ἥκιστα ὕποπτος εἶναι καὶ πιστεύων χρήμασι διαλύσειν τὴν διαβολὴν ἀνεχώρει τὸ δεύτερον ἐς Σπάρτην. καὶ ἐς μὲν τὴν εἱρκτὴν ἐσπίπτει τὸ πρῶτον ὑπὸ τῶν ἐφόρων (ἔξεστι δὲ τοῖς ἐφόροις τὸν βασιλέα δρᾶσαι τοῦτο), ἔπειτα διαπραξάμενος ὕστερον ἐξῆλθε καὶ καθίστησιν ἑαυτὸν ἐς κρίσιν τοῖς βουλομένοις περὶ αὐτῶν ἐλέγχειν.



[132] καὶ φανερὸν μὲν εἶχον οὐδὲν οἱ Σπαρτιᾶται σημεῖον, οὔτε οἱ ἐχθροὶ οὔτε ἡ πᾶσα πόλις, ὅτῳ ἂν πιστεύσαντες βεβαίως ἐτιμωροῦντο ἄνδρα γένους τε τοῦ βασιλείου ὄντα καὶ ἐν τῷ παρόντι τιμὴν ἔχοντα (Πλείσταρχον γὰρ τὸν Λεωνίδου ὄντα βασιλέα καὶ νέον ἔτι ἀνεψιὸς ὢν ἐπετρόπευεν),

ὑποψίας δὲ πολλὰς παρεῖχε τῇ τε παρανομίᾳ καὶ ζηλώσει τῶν βαρβάρων μὴ ἴσος βούλεσθαι εἶναι τοῖς παροῦσι, τά τε ἄλλα αὐτοῦ ἀνεσκόπουν, εἴ τί που ἐξεδεδιῄτητο τῶν καθεστώτων νομίμων, καὶ ὅτι ἐπὶ τὸν τρίποδά ποτε τὸν ἐν Δελφοῖς, ὃν ἀνέθεσαν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τῶν Μήδων ἀκροθίνιον, ἠξίωσεν ἐπιγράψασθαι αὐτὸς ἰδίᾳ τὸ ἐλεγεῖον τόδε· Ἑλλήνων ἀρχηγὸς ἐπεὶ στρατὸν ὤλεσε Μήδων, Παυσανίας Φοίβῳ μνῆμ’ ἀνέθηκε τόδε.


τὸ μὲν οὖν ἐλεγεῖον οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐξεκόλαψαν εὐθὺς τότε ἀπὸ τοῦ τρίποδος τοῦτο καὶ ἐπέγραψαν ὀνομαστὶ τὰς πόλεις ὅσαι ξυγκαθελοῦσαι τὸν βάρβαρον ἔστησαν τὸ ἀνάθημα· τοῦ μέντοι Παυσανίου ἀδίκημα καὶ τότ’ ἐδόκει εἶναι, καὶ ἐπεί γε δὴ ἐν τούτῳ καθειστήκει, πολλῷ μᾶλλον παρόμοιον πραχθῆναι ἐφαίνετο τῇ παρούσῃ διανοίᾳ. ἐπυνθάνοντο δὲ καὶ ἐς τοὺς Εἵλωτας πράσσειν τι αὐτόν, καὶ ἦν δὲ οὕτως·
ἐλευθέρωσίν τε γὰρ ὑπισχνεῖτο αὐτοῖς καὶ πολιτείαν, ἢν ξυνεπαναστῶσι καὶ τὸ πᾶν ξυγκατεργάσωνται.

ἀλλ’ οὐδ’ ὣς οὐδὲ τῶν Εἱλώτων μηνυταῖς τισὶ πιστεύσαντες ἠξίωσαν νεώτερόν τι ποιεῖν ἐς αὐτόν, χρώμενοι τῷ τρόπῳ ᾧπερ εἰώθασιν ἐς σφᾶς αὐτούς, μὴ ταχεῖς εἶναι περὶ ἀνδρὸς Σπαρτιάτου ἄνευ ἀναμφισβητήτων τεκμηρίων βουλεῦσαί τι ἀνήκεστον, πρίν γε δὴ αὐτοῖς, ὡς λέγεται, ὁ μέλλων τὰς τελευταίας βασιλεῖ ἐπιστολὰς πρὸς Ἀρτάβαζον κομιεῖν, ἀνὴρ Ἀργίλιος, παιδικά ποτε ὢν αὐτοῦ καὶ πιστότατος ἐκείνῳ, μηνυτὴς γίγνεται, δείσας κατὰ ἐνθύμησίν τινα ὅτι οὐδείς πω τῶν πρὸ ἑαυτοῦ ἀγγέλων πάλιν ἀφίκετο, καὶ παρασημηνάμενος σφραγῖδα, ἵνα, ἢν ψευσθῇ τῆς δόξης ἢ καὶ ἐκεῖνός τι μεταγράψαι αἰτήσῃ, μὴ ἐπιγνῷ, λύει τὰς ἐπιστολάς, ἐν αἷς ὑπονοήσας τι τοιοῦτον προσεπεστάλθαι καὶ αὑτὸν ηὗρεν ἐγγεγραμμένον κτείνειν.





[133] τότε δὴ οἱ ἔφοροι δείξαντος αὐτοῦ τὰ γράμματα μᾶλλον μὲν ἐπίστευσαν, αὐτήκοοι δὲ βουληθέντες ἔτι γενέσθαι αὐτοῦ Παυσανίου τι λέγοντος, ἀπὸ παρασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ Ταίναρον ἱκέτου οἰχομένου καὶ σκηνησαμένου διπλῆν διαφράγματι καλύβην, ἐς ἣν τῶν [τε] ἐφόρων ἐντός τινας ἔκρυψε, καὶ Παυσανίου ὡς αὐτὸν ἐλθόντος καὶ ἐρωτῶντος τὴν πρόφασιν τῆς ἱκετείας ᾔσθοντο πάντα σαφῶς, αἰτιωμένου τοῦ ἀνθρώπου τά τε περὶ αὐτοῦ γραφέντα καὶ τἆλλ’ ἀποφαίνοντος καθ’ ἕκαστον, ὡς οὐδὲν πώποτε αὐτὸν ἐν ταῖς πρὸς βασιλέα διακονίαις παραβάλοιτο, προτιμηθείη δ’ ἐν ἴσῳ τοῖς πολλοῖς τῶν διακόνων ἀποθανεῖν, κἀκείνου αὐτά τε ταῦτα ξυνομολογοῦντος καὶ περὶ τοῦ παρόντος οὐκ ἐῶντος ὀργίζεσθαι, ἀλλὰ πίστιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ διδόντος τῆς ἀναστάσεως καὶ ἀξιοῦντος ὡς τάχιστα πορεύεσθαι καὶ μὴ τὰ πρασσόμενα διακωλύειν.



[134] ἀκούσαντες δὲ ἀκριβῶς τότε μὲν ἀπῆλθον οἱ ἔφοροι, βεβαίως δὲ ἤδη εἰδότες ἐν τῇ πόλει τὴν ξύλληψιν ἐποιοῦντο. λέγεται δ’ αὐτὸν μέλλοντα ξυλληφθήσεσθαι ἐν τῇ ὁδῷ, ἑνὸς μὲν τῶν ἐφόρων τὸ πρόσωπον προσιόντος ὡς εἶδε, γνῶναι ἐφ’ ᾧ ἐχώρει, ἄλλου δὲ νεύματι ἀφανεῖ χρησαμένου καὶ δηλώσαντος εὐνοίᾳ πρὸς τὸ ἱερὸν τῆς Ξαλκιοίκου χωρῆσαι δρόμῳ καὶ προκαταφυγεῖν· ἦν δ’ ἐγγὺς τὸ τέμενος. καὶ ἐς οἴκημα οὐ μέγα ὃ ἦν τοῦ ἱεροῦ ἐσελθών, ἵνα μὴ ὑπαίθριος ταλαιπωροίη, ἡσύχαζεν.


οἱ δὲ τὸ παραυτίκα μὲν ὑστέρησαν τῇ διώξει, μετὰ δὲ τοῦτο τοῦ τε οἰκήματος τὸν ὄροφον ἀφεῖλον καὶ τὰς θύρας ἔνδον ὄντα τηρήσαντες αὐτὸν καὶ ἀπολαβόντες ἔσω ἀπῳκοδόμησαν, προσκαθεζόμενοί τε ἐξεπολιόρκησαν λιμῷ.
καὶ μέλλοντος αὐτοῦ ἀποψύχειν ὥσπερ εἶχεν ἐν τῷ οἰκήματι, αἰσθόμενοι ἐξάγουσιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ ἔτι ἔμπνουν ὄντα, καὶ ἐξαχθεὶς ἀπέθανε παραχρῆμα.
καὶ αὐτὸν ἐμέλλησαν μὲν ἐς τὸν Καιάδαν [οὗπερ τοὺς κακούργους] ἐσβάλλειν· ἔπειτα ἔδοξε πλησίον που κατορύξαι. ὁ δὲ θεὸς ὁ ἐν Δελφοῖς τόν τε τάφον ὕστερον ἔχρησε τοῖς Λακεδαιμονίοις μετενεγκεῖν οὗπερ ἀπέθανε (καὶ νῦν κεῖται ἐν τῷ προτεμενίσματι, ὃ γραφῇ στῆλαι δηλοῦσι) καὶ ὡς ἄγος αὐτοῖς ὂν τὸ πεπραγμένον δύο σώματα ἀνθ’ ἑνὸς τῇ Ξαλκιοίκῳ ἀποδοῦναι. οἱ δὲ ποιησάμενοι χαλκοῦς ἀνδριάντας δύο ὡς ἀντὶ Παυσανίου ἀνέθεσαν.




[135] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ τοῦ θεοῦ ἄγος κρίναντος, ἀντεπέταξαν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐλαύνειν αὐτό.

Τοῦ δὲ μηδισμοῦ τοῦ Παυσανίου οἱ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις πέμψαντες παρὰ τοὺς Ἀθηναίους ξυνεπῃτιῶντο καὶ τὸν Θεμιστοκλέα, ὡς ηὕρισκον ἐκ τῶν περὶ Παυσανίαν ἐλέγχων, ἠξίουν τε τοῖς αὐτοῖς κολάζεσθαι αὐτόν.


οἱ δὲ πεισθέντες (ἔτυχε γὰρ ὠστρακισμένος καὶ ἔχων δίαιταν μὲν ἐν Ἄργει, ἐπιφοιτῶν δὲ καὶ ἐς τὴν ἄλλην Πελοπόννησον) πέμπουσι μετὰ τῶν Λακεδαιμονίων ἑτοίμων ὄντων ξυνδιώκειν ἄνδρας οἷς εἴρητο ἄγειν ὅπου ἂν περιτύχωσιν.


[136] ὁ δὲ Θεμιστοκλῆς προαισθόμενος φεύγει ἐκ Πελοποννήσου ἐς Κέρκυραν, ὢν αὐτῶν εὐεργέτης. δεδιέναι δὲ φασκόντων Κερκυραίων ἔχειν αὐτὸν ὥστε Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις ἀπεχθέσθαι, διακομίζεται ὑπ’ αὐτῶν ἐς τὴν ἤπειρον τὴν καταντικρύ.

καὶ διωκόμενος ὑπὸ τῶν προστεταγμένων κατὰ πύστιν ᾗ χωροίη, ἀναγκάζεται κατά τι ἄπορον παρὰ Ἄδμητον τὸν Μολοσσῶν βασιλέα ὄντα αὐτῷ οὐ φίλον καταλῦσαι.

καὶ ὁ μὲν οὐκ ἔτυχεν ἐπιδημῶν, ὁ δὲ τῆς γυναικὸς ἱκέτης γενόμενος διδάσκεται ὑπ’ αὐτῆς τὸν παῖδα σφῶν λαβὼν καθέζεσθαι ἐπὶ τὴν ἑστίαν.
καὶ ἐλθόντος οὐ πολὺ ὕστερον τοῦ Ἀδμήτου δηλοῖ τε ὅς ἐστι καὶ οὐκ ἀξιοῖ, εἴ τι ἄρα αὐτὸς ἀντεῖπεν αὐτῷ Ἀθηναίων δεομένῳ, φεύγοντα τιμωρεῖσθαι· καὶ γὰρ ἂν ὑπ’ ἐκείνου πολλῷ ἀσθενεστέρου ἐν τῷ παρόντι κακῶς πάσχειν, γενναῖον δὲ εἶναι τοὺς ὁμοίους ἀπὸ τοῦ ἴσου τιμωρεῖσθαι. καὶ ἅμα αὐτὸς μὲν ἐκείνῳ χρείας τινὸς καὶ οὐκ ἐς τὸ σῶμα σῴζεσθαι ἐναντιωθῆναι, ἐκεῖνον δ’ ἄν, εἰ ἐκδοίη αὐτόν (εἰπὼν ὑφ’ ὧν καὶ ἐφ’ ᾧ διώκεται), σωτηρίας ἂν τῆς ψυχῆς ἀποστερῆσαι.




[137] ὁ δὲ ἀκούσας ἀνίστησί τε αὐτὸν μετὰ τοῦ ἑαυτοῦ υἱέος, ὥσπερ καὶ ἔχων αὐτὸν ἐκαθέζετο, καὶ μέγιστον ἦν ἱκέτευμα τοῦτο, καὶ ὕστερον οὐ πολλῷ τοῖς τε Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις ἐλθοῦσι καὶ πολλὰ εἰποῦσιν οὐκ ἐκδίδωσιν, ἀλλ’ ἀποστέλλει βουλόμενον ὡς βασιλέα πορευθῆναι ἐπὶ τὴν ἑτέραν θάλασσαν πεζῇ ἐς Πύδναν τὴν Ἀλεξάνδρου.


ἐν ᾗ ὁλκάδος τυχὼν ἀναγομένης ἐπ’ Ἰωνίας καὶ ἐπιβὰς καταφέρεται χειμῶνι ἐς τὸ Ἀθηναίων στρατόπεδον, ὃ ἐπολιόρκει Νάξον. καί (ἦν γὰρ ἀγνὼς τοῖς ἐν τῇ νηί) δείσας φράζει τῷ ναυκλήρῳ ὅστις ἐστὶ καὶ δι’ ἃ φεύγει, καὶ εἰ μὴ σώσει αὐτόν, ἔφη ἐρεῖν ὅτι χρήμασι πεισθεὶς αὐτὸν ἄγει· τὴν δὲ ἀσφάλειαν εἶναι μηδένα ἐκβῆναι ἐκ τῆς νεὼς μέχρι πλοῦς γένηται· πειθομένῳ δ’ αὐτῷ χάριν ἀπομνήσεσθαι ἀξίαν. ὁ δὲ ναύκληρος ποιεῖ τε ταῦτα καὶ ἀποσαλεύσας ἡμέραν καὶ νύκτα ὑπὲρ τοῦ στρατοπέδου ὕστερον ἀφικνεῖται ἐς Ἔφεσον.




καὶ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐκεῖνόν τε ἐθεράπευσε χρημάτων δόσει (ἦλθε γὰρ αὐτῷ ὕστερον ἔκ τε Ἀθηνῶν παρὰ τῶν φίλων καὶ ἐξ Ἄργους ἃ ὑπεξέκειτο) καὶ μετὰ τῶν κάτω Περσῶν τινὸς πορευθεὶς ἄνω ἐσπέμπει γράμματα πρὸς βασιλέα Ἀρταξέρξην τὸν Ξέρξου νεωστὶ βασιλεύοντα.

ἐδήλου δὲ ἡ γραφὴ ὅτι ‘Θεμιστοκλῆς ἥκω παρὰ σέ, ὃς κακὰ μὲν πλεῖστα Ἑλλήνων εἴργασμαι τὸν ὑμέτερον οἶκον, ὅσον χρόνον τὸν σὸν πατέρα ἐπιόντα ἐμοὶ ἀνάγκῃ ἠμυνόμην, πολὺ δ’ ἔτι πλείω ἀγαθά, ἐπειδὴ ἐν τῷ ἀσφαλεῖ μὲν ἐμοί, ἐκείνῳ δὲ ἐν ἐπικινδύνῳ πάλιν ἡ ἀποκομιδὴ ἐγίγνετο. καί μοι εὐεργεσία ὀφείλεται (γράψας τήν τε ἐκ Σαλαμῖνος προάγγελσιν τῆς ἀναχωρήσεως καὶ τὴν τῶν γεφυρῶν, ἣν ψευδῶς προσεποιήσατο, τότε δι’ αὑτὸν οὐ διάλυσιν), καὶ νῦν ἔχων σε μεγάλα ἀγαθὰ δρᾶσαι πάρειμι διωκόμενος ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων διὰ τὴν σὴν φιλίαν. βούλομαι δ’ ἐνιαυτὸν ἐπισχὼν αὐτός σοι περὶ ὧν ἥκω δηλῶσαι.’



[138] βασιλεὺς δέ, ὡς λέγεται, ἐθαύμασέ τε αὐτοῦ τὴν διάνοιαν καὶ ἐκέλευε ποιεῖν οὕτως. ὁ δ’ ἐν τῷ χρόνῳ ὃν ἐπέσχε τῆς τε Περσίδος γλώσσης ὅσα ἐδύνατο κατενόησε καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων τῆς χώρας·
ἀφικόμενος δὲ μετὰ τὸν ἐνιαυτὸν γίγνεται παρ’ αὐτῷ μέγας καὶ ὅσος οὐδείς πω Ἑλλήνων διά τε τὴν προϋπάρχουσαν ἀξίωσιν καὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐλπίδα, ἣν ὑπετίθει αὐτῷ δουλώσειν, μάλιστα δὲ ἀπὸ τοῦ πεῖραν διδοὺς ξυνετὸς φαίνεσθαι.



Ἦν γὰρ ὁ Θεμιστοκλῆς βεβαιότατα δὴ φύσεως ἰσχὺν δηλώσας καὶ διαφερόντως τι ἐς αὐτὸ μᾶλλον ἑτέρου ἄξιος θαυμάσαι· οἰκείᾳ γὰρ ξυνέσει καὶ οὔτε προμαθὼν ἐς αὐτὴν οὐδὲν οὔτ’ ἐπιμαθών, τῶν τε παραχρῆμα δι’ ἐλαχίστης βουλῆς κράτιστος γνώμων καὶ τῶν μελλόντων ἐπὶ πλεῖστον τοῦ γενησομένου ἄριστος εἰκαστής· καὶ ἃ μὲν μετὰ χεῖρας ἔχοι, καὶ ἐξηγήσασθαι οἷός τε, ὧν δ’ ἄπειρος εἴη, κρῖναι ἱκανῶς οὐκ ἀπήλλακτο· τό τε ἄμεινον ἢ χεῖρον ἐν τῷ ἀφανεῖ ἔτι προεώρα μάλιστα. καὶ τὸ ξύμπαν εἰπεῖν φύσεως μὲν δυνάμει, μελέτης δὲ βραχύτητι κράτιστος δὴ οὗτος αὐτοσχεδιάζειν τὰ δέοντα ἐγένετο.



νοσήσας δὲ τελευτᾷ τὸν βίον· λέγουσι δέ τινες καὶ ἑκούσιον φαρμάκῳ ἀποθανεῖν αὐτόν, ἀδύνατον νομίσαντα εἶναι ἐπιτελέσαι βασιλεῖ ἃ ὑπέσχετο.
μνημεῖον μὲν οὖν αὐτοῦ ἐν Μαγνησίᾳ ἐστὶ τῇ Ἀσιανῇ ἐν τῇ ἀγορᾷ· ταύτης γὰρ ἦρχε τῆς χώρας, δόντος βασιλέως αὐτῷ Μαγνησίαν μὲν ἄρτον, ἣ προσέφερε πεντήκοντα τάλαντα τοῦ ἐνιαυτοῦ, Λάμψακον δὲ οἶνον (ἐδόκει γὰρ πολυοινότατον τῶν τότε εἶναι), Μυοῦντα δὲ ὄψον.

τὰ δὲ ὀστᾶ φασὶ κομισθῆναι αὐτοῦ οἱ προσήκοντες οἴκαδε κελεύσαντος ἐκείνου καὶ τεθῆναι κρύφα Ἀθηναίων ἐν τῇ Ἀττικῇ· οὐ γὰρ ἐξῆν θάπτειν ὡς ἐπὶ προδοσίᾳ φεύγοντος. τὰ μὲν κατὰ Παυσανίαν τὸν Λακεδαιμόνιον καὶ Θεμιστοκλέα τὸν Ἀθηναῖον, λαμπροτάτους γενομένους τῶν καθ’ ἑαυτοὺς Ἑλλήνων, οὕτως ἐτελεύτησεν.


[139] Λακεδαιμόνιοι δὲ ἐπὶ μὲν τῆς πρώτης πρεσβείας τοιαῦτα ἐπέταξάν τε καὶ ἀντεκελεύσθησαν περὶ τῶν ἐναγῶν τῆς ἐλάσεως· ὕστερον δὲ φοιτῶντες παρ’ Ἀθηναίους Ποτειδαίας τε ἀπανίστασθαι ἐκέλευον καὶ Αἴγιναν αὐτόνομον ἀφιέναι, καὶ μάλιστά γε πάντων καὶ ἐνδηλότατα προύλεγον τὸ περὶ Μεγαρέων ψήφισμα καθελοῦσι μὴ ἂν γίγνεσθαι πόλεμον, ἐν ᾧ εἴρητο αὐτοὺς μὴ χρῆσθαι τοῖς λιμέσι τοῖς ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ μηδὲ τῇ Ἀττικῇ ἀγορᾷ.


οἱ δὲ Ἀθηναῖοι οὔτε τἆλλα ὑπήκουον οὔτε τὸ ψήφισμα καθῄρουν, ἐπικαλοῦντες ἐπεργασίαν Μεγαρεῦσι τῆς γῆς τῆς ἱερᾶς καὶ τῆς ἀορίστου καὶ ἀνδραπόδων ὑποδοχὴν τῶν ἀφισταμένων.
τέλος δὲ ἀφικομένων τῶν τελευταίων πρέσβεων ἐκ Λακεδαίμονος, Ῥαμφίου τε καὶ Μελησίππου καὶ Ἀγησάνδρου, καὶ λεγόντων ἄλλο μὲν οὐδὲν ὧν πρότερον εἰώθεσαν, αὐτὰ δὲ τάδε ὅτι ‘Λακεδαιμόνιοι βούλονται τὴν εἰρήνην εἶναι, εἴη δ’ ἂν εἰ τοὺς Ἕλληνας αὐτονόμους ἀφεῖτε,’ ποιήσαντες ἐκκλησίαν οἱ Ἀθηναῖοι γνώμας σφίσιν αὐτοῖς προυτίθεσαν, καὶ ἐδόκει ἅπαξ περὶ ἁπάντων βουλευσαμένους ἀποκρίνασθαι.

καὶ παριόντες ἄλλοι τε πολλοὶ ἔλεγον ἐπ’ ἀμφότερα γιγνόμενοι ταῖς γνώμαις καὶ ὡς χρὴ πολεμεῖν καὶ ὡς μὴ ἐμπόδιον εἶναι τὸ ψήφισμα εἰρήνης, ἀλλὰ καθελεῖν, καὶ παρελθὼν Περικλῆς ὁ Ξανθίππου, ἀνὴρ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον πρῶτος Ἀθηναίων, λέγειν τε καὶ πράσσειν δυνατώτατος, παρῄνει τοιάδε.


[140] ‘Τῆς μὲν γνώμης, ὦ Ἀθηναῖοι, αἰεὶ τῆς αὐτῆς ἔχομαι, μὴ εἴκειν Πελοποννησίοις, καίπερ εἰδὼς τοὺς ἀνθρώπους οὐ τῇ αὐτῇ ὀργῇ ἀναπειθομένους τε πολεμεῖν καὶ ἐν τῷ ἔργῳ πράσσοντας, πρὸς δὲ τὰς ξυμφορὰς καὶ τὰς γνώμας τρεπομένους. ὁρῶ δὲ καὶ νῦν ὁμοῖα καὶ παραπλήσια ξυμβουλευτέα μοι ὄντα, καὶ τοὺς ἀναπειθομένους ὑμῶν δικαιῶ τοῖς κοινῇ δόξασιν, ἢν ἄρα τι καὶ σφαλλώμεθα, βοηθεῖν, ἢ μηδὲ κατορθοῦντας τῆς ξυνέσεως μεταποιεῖσθαι. ἐνδέχεται γὰρ τὰς ξυμφορὰς τῶν πραγμάτων οὐχ ἧσσον ἀμαθῶς χωρῆσαι ἢ καὶ τὰς διανοίας τοῦ ἀνθρώπου· δι’ ὅπερ καὶ τὴν τύχην, ὅσα ἂν παρὰ λόγον ξυμβῇ, εἰώθαμεν αἰτιᾶσθαι.





‘Λακεδαιμόνιοι δὲ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καὶ νῦν οὐχ ἥκιστα. εἰρημένον γὰρ δίκας μὲν τῶν διαφορῶν ἀλλήλοις διδόναι καὶ δέχεσθαι, ἔχειν δὲ ἑκατέρους ἃ ἔχομεν, οὔτε αὐτοὶ δίκας πω ᾔτησαν οὔτε ἡμῶν διδόντων δέχονται, βούλονται δὲ πολέμῳ μᾶλλον ἢ λόγοις τὰ ἐγκλήματα διαλύεσθαι, καὶ ἐπιτάσσοντες ἤδη καὶ οὐκέτι αἰτιώμενοι πάρεισιν.


Ποτειδαίας τε γὰρ ἀπανίστασθαι κελεύουσι καὶ Αἴγιναν αὐτόνομον ἀφιέναι καὶ τὸ Μεγαρέων ψήφισμα καθαιρεῖν· οἱ δὲ τελευταῖοι οἵδε ἥκοντες καὶ τοὺς Ἕλληνας προαγορεύουσιν αὐτονόμους ἀφιέναι.

ὑμῶν δὲ μηδεὶς νομίσῃ περὶ βραχέος ἂν πολεμεῖν, εἰ τὸ Μεγαρέων ψήφισμα μὴ καθέλοιμεν, ὅπερ μάλιστα προύχονται, εἰ καθαιρεθείη, μὴ ἂν γίγνεσθαι τὸν πόλεμον, μηδὲ ἐν ὑμῖν αὐτοῖς αἰτίαν ὑπολίπησθε ὡς διὰ μικρὸν ἐπολεμήσατε.

τὸ γὰρ βραχύ τι τοῦτο πᾶσαν ὑμῶν ἔχει τὴν βεβαίωσιν καὶ πεῖραν τῆς γνώμης. οἷς εἰ ξυγχωρήσετε, καὶ ἄλλο τι μεῖζον εὐθὺς ἐπιταχθήσεσθε ὡς φόβῳ καὶ τοῦτο ὑπακούσαντες· ἀπισχυρισάμενοι δὲ σαφὲς ἂν καταστήσαιτε αὐτοῖς ἀπὸ τοῦ ἴσου ὑμῖν μᾶλλον προσφέρεσθαι.


[141] αὐτόθεν δὴ διανοήθητε ἢ ὑπακούειν πρίν τι βλαβῆναι, ἢ εἰ πολεμήσομεν, ὥσπερ ἔμοιγε ἄμεινον δοκεῖ εἶναι, καὶ ἐπὶ μεγάλῃ καὶ ἐπὶ βραχείᾳ ὁμοίως προφάσει μὴ εἴξοντες μηδὲ ξὺν φόβῳ ἕξοντες ἃ κεκτήμεθα· τὴν γὰρ αὐτὴν δύναται δούλωσιν ἥ τε μεγίστη καὶ ἐλαχίστη δικαίωσις ἀπὸ τῶν ὁμοίων πρὸ δίκης τοῖς πέλας ἐπιτασσομένη.


‘Τὰ δὲ τοῦ πολέμου καὶ τῶν ἑκατέροις ὑπαρχόντων ὡς οὐκ ἀσθενέστερα ἕξομεν γνῶτε καθ’ ἕκαστον ἀκούοντες.

αὐτουργοί τε γάρ εἰσι Πελοποννήσιοι καὶ οὔτε ἰδίᾳ οὔτ’ ἐν κοινῷ χρήματά ἐστιν αὐτοῖς, ἔπειτα χρονίων πολέμων καὶ διαποντίων ἄπειροι διὰ τὸ βραχέως αὐτοὶ ἐπ’ ἀλλήλους ὑπὸ πενίας ἐπιφέρειν. καὶ οἱ τοιοῦτοι οὔτε ναῦς πληροῦντες οὔτε πεζὰς στρατιὰς πολλάκις ἐκπέμπειν δύνανται, ἀπὸ τῶν ἰδίων τε ἅμα ἀπόντες καὶ ἀπὸ τῶν αὑτῶν δαπανῶντες καὶ προσέτι καὶ θαλάσσης εἰργόμενοι·



αἱ δὲ περιουσίαι τοὺς πολέμους μᾶλλον ἢ αἱ βίαιοι ἐσφοραὶ ἀνέχουσιν. σώμασί τε ἑτοιμότεροι οἱ αὐτουργοὶ τῶν ἀνθρώπων ἢ χρήμασι πολεμεῖν, τὸ μὲν πιστὸν ἔχοντες ἐκ τῶν κινδύνων κἂν περιγενέσθαι, τὸ δὲ οὐ βέβαιον μὴ οὐ προαναλώσειν, ἄλλως τε κἂν παρὰ δόξαν, ὅπερ εἰκός, ὁ πόλεμος αὐτοῖς μηκύνηται.



μάχῃ μὲν γὰρ μιᾷ πρὸς ἅπαντας Ἕλληνας δυνατοὶ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἀντισχεῖν, πολεμεῖν δὲ μὴ πρὸς ὁμοίαν ἀντιπαρασκευὴν ἀδύνατοι, ὅταν μήτε βουλευτηρίῳ ἑνὶ χρώμενοι παραχρῆμά τι ὀξέως ἐπιτελῶσι πάντες τε ἰσόψηφοι ὄντες καὶ οὐχ ὁμόφυλοι τὸ ἐφ’ ἑαυτὸν ἕκαστος σπεύδῃ· ἐξ ὧν φιλεῖ μηδὲν ἐπιτελὲς γίγνεσθαι.





καὶ γὰρ οἱ μὲν ὡς μάλιστα τιμωρήσασθαί τινα βούλονται, οἱ δὲ ὡς ἥκιστα τὰ οἰκεῖα φθεῖραι. χρόνιοί τε ξυνιόντες ἐν βραχεῖ μὲν μορίῳ σκοποῦσί τι τῶν κοινῶν, τῷ δὲ πλέονι τὰ οἰκεῖα πράσσουσι, καὶ ἕκαστος οὐ παρὰ τὴν ἑαυτοῦ ἀμέλειαν οἴεται βλάψειν, μέλειν δέ τινι καὶ ἄλλῳ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τι προϊδεῖν, ὥστε τῷ αὐτῷ ὑπὸ ἁπάντων ἰδίᾳ δοξάσματι λανθάνειν τὸ κοινὸν ἁθρόον φθειρόμενον.





[142] ‘Μέγιστον δέ, τῇ τῶν χρημάτων σπάνει κωλύσονται, ὅταν σχολῇ αὐτὰ ποριζόμενοι διαμέλλωσιν· τοῦ δὲ πολέμου οἱ καιροὶ οὐ μενετοί.

καὶ μὴν οὐδ’ ἡ ἐπιτείχισις οὐδὲ τὸ ναυτικὸν αὐτῶν ἄξιον φοβηθῆναι.
τὴν μὲν γὰρ χαλεπὸν καὶ ἐν εἰρήνῃ πόλιν ἀντίπαλον κατασκευάσασθαι, ἦ που δὴ ἐν πολεμίᾳ τε καὶ οὐχ ἧσσον ἐκείνοις ἡμῶν ἀντεπιτετειχισμένων·

φρούριον δ’ εἰ ποιήσονται, τῆς μὲν γῆς βλάπτοιεν ἄν τι μέρος καταδρομαῖς καὶ αὐτομολίαις, οὐ μέντοι ἱκανόν γε ἔσται ἐπιτειχίζειν τε κωλύειν ἡμᾶς πλεύσαντας ἐς τὴν ἐκείνων καί, ᾗπερ ἰσχύομεν, ταῖς ναυσὶν ἀμύνεσθαι·


πλέον γὰρ ἡμεῖς ἔχομεν τοῦ κατὰ γῆν ἐκ τοῦ ναυτικοῦ ἐμπειρίας ἢ ἐκεῖνοι ἐκ τοῦ κατ’ ἤπειρον ἐς τὰ ναυτικά.


τὸ δὲ τῆς θαλάσσης ἐπιστήμονας γενέσθαι οὐ ῥᾳδίως αὐτοῖς προσγενήσεται.
οὐδὲ γὰρ ὑμεῖς μελετῶντες αὐτὸ εὐθὺς ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἐξείργασθέ πω· πῶς δὴ ἄνδρες γεωργοὶ καὶ οὐ θαλάσσιοι, καὶ προσέτι οὐδὲ μελετῆσαι ἐασόμενοι διὰ τὸ ὑφ’ ἡμῶν πολλαῖς ναυσὶν αἰεὶ ἐφορμεῖσθαι, ἄξιον ἄν τι δρῷεν;


πρὸς μὲν γὰρ ὀλίγας ἐφορμούσας κἂν διακινδυνεύσειαν πλήθει τὴν ἀμαθίαν θρασύνοντες, πολλαῖς δὲ εἰργόμενοι ἡσυχάσουσι καὶ ἐν τῷ μὴ μελετῶντι ἀξυνετώτεροι ἔσονται καὶ δι’ αὐτὸ καὶ ὀκνηρότεροι.


τὸ δὲ ναυτικὸν τέχνης ἐστίν, ὥσπερ καὶ ἄλλο τι, καὶ οὐκ ἐνδέχεται, ὅταν τύχῃ, ἐκ παρέργου μελετᾶσθαι, ἀλλὰ μᾶλλον μηδὲν ἐκείνῳ πάρεργον ἄλλο γίγνεσθαι.

[143] ‘Εἴ τε καὶ κινήσαντες τῶν Ὀλυμπίασιν ἢ Δελφοῖς χρημάτων μισθῷ μείζονι πειρῷντο ἡμῶν ὑπολαβεῖν τοὺς ξένους τῶν ναυτῶν, μὴ ὄντων μὲν ἡμῶν ἀντιπάλων ἐσβάντων αὐτῶν τε καὶ τῶν μετοίκων δεινὸν ἂν ἦν· νῦν δὲ τόδε τε ὑπάρχει, καί, ὅπερ κράτιστον, κυβερνήτας ἔχομεν πολίτας καὶ τὴν ἄλλην ὑπηρεσίαν πλείους καὶ ἀμείνους ἢ ἅπασα ἡ ἄλλη Ἑλλάς.




καὶ ἐπὶ τῷ κινδύνῳ οὐδεὶς ἂν δέξαιτο τῶν ξένων τήν τε αὑτοῦ φεύγειν καὶ μετὰ τῆς ἥσσονος ἅμα ἐλπίδος ὀλίγων ἡμερῶν ἕνεκα μεγάλου μισθοῦ δόσεως ἐκείνοις ξυναγωνίζεσθαι.

‘Καὶ τὰ μὲν Πελοποννησίων ἔμοιγε τοιαῦτα καὶ παραπλήσια δοκεῖ εἶναι, τὰ δὲ ἡμέτερα τούτων τε ὧνπερ ἐκείνοις ἐμεμψάμην ἀπηλλάχθαι καὶ ἄλλα οὐκ ἀπὸ τοῦ ἴσου μεγάλα ἔχειν.
ἤν τε ἐπὶ τὴν χώραν ἡμῶν πεζῇ ἴωσιν, ἡμεῖς ἐπὶ τὴν ἐκείνων πλευσούμεθα, καὶ οὐκέτι ἐκ τοῦ ὁμοίου ἔσται Πελοποννήσου τε μέρος τι τμηθῆναι καὶ τὴν Ἀττικὴν ἅπασαν· οἱ μὲν γὰρ οὐχ ἕξουσιν ἄλλην ἀντιλαβεῖν ἀμαχεί, ἡμῖν δ’ ἐστὶ γῆ πολλὴ καὶ ἐν νήσοις καὶ κατ’ ἤπειρον·



μέγα γὰρ τὸ τῆς θαλάσσης κράτος. σκέψασθε δέ· εἰ γὰρ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν; καὶ νῦν χρὴ ὅτι ἐγγύτατα τούτου διανοηθέντας τὴν μὲν γῆν καὶ οἰκίας ἀφεῖναι, τῆς δὲ θαλάσσης καὶ πόλεως φυλακὴν ἔχειν, καὶ Πελοποννησίοις ὑπὲρ αὐτῶν ὀργισθέντας πολλῷ πλέοσι μὴ διαμάχεσθαι (κρατήσαντές τε γὰρ αὖθις οὐκ ἐλάσσοσι μαχούμεθα καὶ ἢν σφαλῶμεν, τὰ τῶν ξυμμάχων, ὅθεν ἰσχύομεν, προσαπόλλυται· οὐ γὰρ ἡσυχάσουσι μὴ ἱκανῶν ἡμῶν ὄντων ἐπ’ αὐτοὺς στρατεύειν), τήν τε ὀλόφυρσιν μὴ οἰκιῶν καὶ γῆς ποιεῖσθαι, ἀλλὰ τῶν σωμάτων· οὐ γὰρ τάδε τοὺς ἄνδρας, ἀλλ’ οἱ ἄνδρες ταῦτα κτῶνται. καὶ εἰ ᾤμην πείσειν ὑμᾶς, αὐτοὺς ἂν ἐξελθόντας ἐκέλευον αὐτὰ δῃῶσαι καὶ δεῖξαι Πελοποννησίοις ὅτι τούτων γε ἕνεκα οὐχ ὑπακούσεσθε.








[144] «Πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἔχω ἐς ἐλπίδα τοῦ περιέσεσθαι, ἢν ἐθέλητε ἀρχήν τε μὴ ἐπικτᾶσθαι ἅμα πολεμοῦντες καὶ κινδύνους αὐθαιρέτους μὴ προστίθεσθαι· μᾶλλον γὰρ πεφόβημαι τὰς οἰκείας ἡμῶν ἁμαρτίας ἢ τὰς τῶν ἐναντίων διανοίας.

ἀλλ᾽ ἐκεῖνα μὲν καὶ ἐν ἄλλῳ λόγῳ ἅμα τοῖς ἔργοις δηλωθήσεται· νῦν δὲ τούτοις ἀποκρινάμενοι ἀποπέμψωμεν, Μεγαρέας μὲν ὅτι ἐάσομεν ἀγορᾷ καὶ λιμέσι χρῆσθαι, ἢν καὶ Λακεδαιμόνιοι ξενηλασίας μὴ ποιῶσι μήτε ἡμῶν μήτε τῶν ἡμετέρων ξυμμάχων (οὔτε γὰρ ἐκεῖνο κωλύει ἐν ταῖς σπονδαῖς οὔτε τόδε), τὰς δὲ πόλεις ὅτι αὐτονόμους ἀφήσομεν, εἰ καὶ αὐτονόμους ἔχοντες ἐσπεισάμεθα, καὶ ὅταν κἀκεῖνοι ταῖς ἑαυτῶν ἀποδῶσι πόλεσι μὴ σφίσι [τοῖς Λακεδαιμονίοις] ἐπιτηδείως αὐτονομεῖσθαι, ἀλλ᾽ αὐτοῖς ἑκάστοις ὡς βούλονται· δίκας τε ὅτι ἐθέλομεν δοῦναι κατὰ τὰς ξυνθήκας, πολέμου δὲ οὐκ ἄρξομεν, ἀρχομένους δὲ ἀμυνούμεθα. ταῦτα γὰρ δίκαια καὶ πρέποντα ἅμα τῇδε τῇ πόλει ἀποκρίνασθαι.




εἰδέναι δὲ χρὴ ὅτι ἀνάγκη πολεμεῖν, ἢν δὲ ἑκούσιοι μᾶλλον δεχώμεθα, ἧσσον ἐγκεισομένους τοὺς ἐναντίους ἕξομεν, ἔκ τε τῶν μεγίστων κινδύνων ὅτι καὶ πόλει καὶ ἰδιώτῃ μέγισται τιμαὶ περιγίγνονται.


οἱ γοῦν πατέρες ἡμῶν ὑποστάντες Μήδους καὶ οὐκ ἀπὸ τοσῶνδε ὁρμώμενοι, ἀλλὰ καὶ τὰ ὑπάρχοντα ἐκλιπόντες, γνώμῃ τε πλέονι ἢ τύχῃ καὶ τόλμῃ μείζονι ἢ δυνάμει τόν τε βάρβαρον ἀπεώσαντο καὶ ἐς τάδε προήγαγον αὐτά. ὧν οὐ χρὴ λείπεσθαι, ἀλλὰ τούς τε ἐχθροὺς παντὶ τρόπῳ ἀμύνεσθαι καὶ τοῖς ἐπιγιγνομένοις πειρᾶσθαι αὐτὰ μὴ ἐλάσσω παραδοῦναι.»




[145] Ὁ μὲν Περικλῆς τοιαῦτα εἶπεν, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι νομίσαντες ἄριστα σφίσι παραινεῖν αὐτὸν ἐψηφίσαντο ἃ ἐκέλευε, καὶ τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀπεκρίναντο τῇ ἐκείνου γνώμῃ, καθ᾽ ἕκαστά τε ὡς ἔφρασε καὶ τὸ ξύμπαν, οὐδὲν κελευόμενοι ποιήσειν, δίκῃ δὲ κατὰ τὰς ξυνθήκας ἑτοῖμοι εἶναι διαλύεσθαι περὶ τῶν ἐγκλημάτων ἐπὶ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ. καὶ οἱ μὲν ἀπεχώρησαν ἐπ᾽ οἴκου καὶ οὐκέτι ὕστερον ἐπρεσβεύοντο·



[146] αἰτίαι δὲ αὗται καὶ διαφοραὶ ἐγένοντο ἀμφοτέροις πρὸ τοῦ πολέμου, ἀρξάμεναι εὐθὺς ἀπὸ τῶν ἐν Ἐπιδάμνῳ καὶ Κερκύρᾳ· ἐπεμείγνυντο δὲ ὅμως ἐν αὐταῖς καὶ παρ᾽ ἀλλήλους ἐφοίτων ἀκηρύκτως μέν, ἀνυπόπτως δὲ οὔ· σπονδῶν γὰρ ξύγχυσις τὰ γιγνόμενα ἦν καὶ πρόφασις τοῦ πολεμεῖν.







– HOME –

[1.1.1] Ο Αθηναίος Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του πολέμου μεταξύ Πελοποννησίων και Αθηναίων, πώς πολέμησαν μεταξύ τους. Άρχισε να γράφει, μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, επειδή πρόβλεψε ότι θα είναι ο μεγαλύτερος και ο σπουδαιότερος από όλους τους παλαιότερους πολέμους. Έφτασε στο συμπέρασμα αυτό επειδή, όταν άρχισε ο πόλεμος, οι δύο αντίπαλοι ήσαν στην ακμή της δύναμής τους, ήσαν καλά ετοιμασμένοι και όλοι οι άλλοι Έλληνες έπαιρναν ή ήσαν έτοιμοι να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου
[1.1.2] Η αναταραχή αυτή συγκλόνισε τους Έλληνες και μερικούς από τους βαρβάρους και, μπορεί κανείς να πει, ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.
[1.1.3] Για τα αμέσως προηγούμενα γεγονότα και τις αρχαιότερες εποχές δεν ήταν δυνατόν να καταλήξω σε ασφαλή συμπεράσματα, επειδή πέρασαν πολλά χρόνια. Αλλά από στοιχεία που, μετά από μακρότερες έρευνες, μπορώ να θεωρήσω αξιόπιστα, νομίζω ότι ούτε πόλεμοι ούτε άλλα γεγονότα είχαν πάρει τόσο μεγάλη έκταση.

[1.2.1] Φαίνεται ότι η σήμερα ονομαζόμενη Ελλάδα δεν είχε παλαιότερα μόνιμους κατοίκους. Οι μεταναστεύσεις τότε ήσαν συχνές και οι διάφοροι κάτοικοι, πιεζόμενοι από άλλα, νέα και πάντα πολυαριθμότερα φύλα, εγκαταλείπαν εύκολα την περιοχή που κατοικούσαν.
[1.2.2] Τότε δεν υπήρχε ούτε εμπόριο ούτε ασφάλεια στις χερσαίες και θαλάσσιες επικοινωνίες και οι κάτοικοι καλλιεργούσαν τόση μόνο γη, όση τους ήταν αναγκαία για να ζουν. Δεν δημιουργούσαν απόθεμα από χρήματα ούτε φύτευαν δένδρα γιατί, μη έχοντας τείχη για προστασία, δεν ήξεραν ποτέ αν και πότε θα εμφανιζόταν κάποιος να τους τα αρπάξει. Ξέροντας ότι μπορούσαν οπωσδήποτε να εξασφαλίσουν τις καθημερινές ανάγκες τους, μετοικούσαν εύκολα και γι᾽ αυτό δεν ήσαν δυνατοί, μη έχοντας ούτε μεγάλες πολιτείες ούτε άλλου είδους δύναμη.
[1.2.3] Στα ευφορότερα, κυρίως, μέρη οι μετοικήσεις ήσαν συχνές, όπως στην σήμερα ονομαζόμενη Θεσσαλία, στην Βοιωτία, στις περισσότερες περιοχές της Πελοποννήσου, εκτός από την Αρκαδία, και στα καλύτερα μέρη της υπόλοιπης χώρας.
[1.2.4] Σ᾽ όλα τα μέρη αυτά, η ευφορία της γης δημιουργούσε τάξη πλουσίων και τούτο προκαλούσε καταστρεπτικές επαναστάσεις. Αλλά και τα μέρη αυτά ήσαν περισσότερο εκτεθειμένα σ᾽ εξωτερικές επιδρομές.
[1.2.5] Οπωσδήποτε, όμως, η Αττική, επειδή ήταν λεπτόγειος, δεν γνώρισε επαναστάσεις και γι᾽ αυτό την κατοικούσαν από πάντα οι ίδιοι άνθρωποι.
[1.2.6] Απόδειξη ότι εξαιτίας των μεταναστεύσεων δεν αυξήθηκε ο πληθυσμός στα άλλα μέρη της Ελλάδος είναι και τούτο: όσοι από τους πλούσιους αναγκάζονταν εξαιτίας πολέμου ή επανάστασης να φύγουν από κάποιο μέρος της Ελλάδας αναζητούσαν καταφύγιο στην ασφαλή Αθήνα, γίνονταν Αθηναίοι πολίτες και έτσι, από τους παλαιότερους χρόνους, η Αθήνα έγινε πολυάνθρωπη πολιτεία, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να ιδρύσουν οι Αθηναίοι αποικίες στην Ιωνία, όταν πια δεν τους χωρούσε η Αττική.

[1.3.1] Βλέπω και μιαν άλλη απόδειξη της αδυναμίας των παλαιών Ελλήνων και στο εξής: ότι πριν απ᾽ τον Τρωικό πόλεμο οι Έλληνες δεν είχαν επιχειρήσει τίποτε από κοινού.
[1.3.2] Νομίζω μάλιστα ότι το όνομα Ελλάς δεν είχε καν δοθεί σ᾽ όλη τη χώρα και ούτε καν υπήρχε πριν από τον Έλληνα, γιο του Δευκαλίωνος. Τα διάφορα φύλα, και κυρίως οι Πελασγοί, έδιναν τ᾽ όνομά τους στα μέρη που κατοικούσαν. Ο Έλλην όμως και οι γιοι του επικράτησαν στην Φθιώτιδα και οι άλλες πόλεις άρχισαν να τους ζητούν βοήθεια και, σιγά-σιγά να χρησιμοποιούν η καθεμιά τον όρο Έλληνες· αλλά πέρασε πολύς καιρός προτού το όνομα αυτό επικρατήσει γενικά.
[1.3.3] Τούτο το μαρτυρεί ο Όμηρος, ο όποιος, αν και έζησε πολύ μετά τον Τρωικό πόλεμο, πουθενά δεν χρησιμοποιεί την γενική ονομασία Έλληνες, αλλά την μεταχειρίζεται μόνο για όσους είχαν ακολουθήσει τον Αχιλλέα από την Φθιώτιδα, οι οποίοι ήσαν και οι πρώτοι Έλληνες. Στα έπη του χρησιμοποιεί τις ονομασίες Δαναοί, Αργείοι και Αχαιοί. Ούτε βαρβάρους αναφέρει, και τούτο, νομίζω, επειδή δεν είχε ακόμα επικρατήσει το κοινό όνομα Έλληνες, ώστε να τους διακρίνει κανείς όλους μαζί από τους βαρβάρους.
[1.3.4] Οπωσδήποτε οι τότε Έλληνες και όσοι αργότερα ονομάστηκαν Έλληνες έως ότου γενικευτεί η ονομασία δεν μπόρεσαν πριν από τα Τρωικά να επιχειρήσουν τίποτε όλοι μαζί, γιατί και αδύναμοι ήσαν και δεν είχαν σχέσεις μεταξύ τους. Αλλά και την τρωική εκστρατεία ανάλαβαν μόνον όταν απόκτησαν αρκετή πείρα στη θάλασσα.

[1.4.1] Ο πρώτος που, καθώς ξέρομε απ᾽ την προφορική παράδοση, απόκτησε ναυτικό ήταν ο Μίνως, που κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής ελληνικής θάλασσας. Κυρίεψε τις Κυκλάδες και ίδρυσε αποικίες στα περισσότερα νησιά, από όπου έδιωξε τους Κάρες και εγκατέστησε άρχοντες τους γιους του. Φυσικό ήταν να καταδιώξει την πειρατεία όσο μπορούσε, ώστε να του περιέρχονται ασφαλέστερα τα εισοδήματα των νησιών.

[1.5.1] Την παλιά εποχή οι Έλληνες και όσοι βάρβαροι κατοικούσαν στα παράλια ή τα νησιά επιδόθηκαν στην πειρατεία μόλις άρχισε ν᾽ αναπτύσσεται η θαλάσσια επικοινωνία. Είχαν αρχηγούς ανθρώπους ισχυρούς που είχαν κίνητρο και το προσωπικό τους κέρδος, αλλά και την ανάγκη να εξασφαλίσουν τροφή για τους πιο φτωχούς. Χτυπούσαν ατείχιστες πολιτείες, που ήσαν μάλλον συγκροτήματα οικισμών και τις λεηλατούσαν εξασφαλίζοντας μ᾽ αυτόν τον τρόπο τον βιοπορισμό τους. Η ληστεία τότε δεν ήταν ακόμα ντροπή, αλλά αντίθετα έδινε κάποια δόξα σ᾽ όσους την ασκούσαν.
[1.5.2] Τούτο, άλλωστε, φαίνεται τόσο από το ότι και σήμερα ακόμα μερικοί στεριανοί υπερηφανεύονται επειδή είναι ληστές, όσο και από το ότι στους στίχους των παλαιών ποιητών υπάρχουν στερεότυπες ερωτήσεις προς τα καράβια που εισπλέουν κάπου αν είναι πειρατικά. Τούτο σημαίνει ότι ούτε εκείνοι που δέχονταν την ερώτηση θεωρούσαν ότι ήταν ταπεινωτική η πειρατεία ούτε εκείνοι που έκαναν την ερώτηση την θεωρούσαν υβριστική.
[1.5.3] Ασκούσαν και την ληστεία τότε ο ένας εναντίον του άλλου. Και μέχρι σήμερα, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, διατηρείται η ληστεία όπως στους Οζόλες Λοκρούς, στους Αιτωλούς και στους Ακαρνάνες και στην γύρω περιοχή, όπου η συνήθεια της οπλοφορίας έχει μείνει απ᾽ τον παλιό καιρό.

[1.6.1] Όλη η Ελλάδα οπλοφορούσε, γιατί οι μικροί οικισμοί ήσαν ατείχιστοι και οι μεταξύ τους συγκοινωνίες δεν είχαν ασφάλεια. Έτσι είχαν συνηθίσει να ζουν οπλισμένοι, όπως ζουν οι βάρβαροι.
[1.6.2] Το γεγονός άλλωστε ότι η συνήθεια αυτή διατηρείται στην περιοχή αυτή της Ελλάδας είναι ένδειξη ότι κάποτε επικρατούσε παντού.
[1.6.3] Οι Αθηναίοι ήσαν οι πρώτοι που έπαψαν να οπλοφορούν και άρχισαν να ζουν πιο άνετα και ευχάριστα και δεν είναι πολύς καιρός που οι γεροντότεροι πλούσιοι Αθηναίοι έπαψαν να φορούν μακριούς χιτώνες από λινάρι και να χτενίζουν τα μαλλιά τους σε κότσο, στερεώνοντάς τον με καρφίτσες που είχαν σχήμα τζίτζικα. Τούτο είχε επικρατήσει και στους Ίωνες που είναι φυλετικά συγγενείς με τους Αθηναίους.
[1.6.4] Εξάλλου οι Λακεδαιμόνιοι πρώτοι μεταχειρίστηκαν απλά ρούχα, τα ίδια που φορούν και σήμερα, και οι πλουσιότεροί τους ζούσαν κι αυτοί όπως ο πολύς λαός.
[1.6.5] Πρώτοι επίσης άρχισαν να παρουσιάζονται γυμνοί στους αγώνες και να ν᾽ αλείφονται με λάδι. Τον παλαιότερο καιρό, ακόμα και στους Ολυμπιακούς αγώνες, οι αθληταί φορούσαν μια ζώνη κι έκρυβαν τα γεννητικά τους όργανα και είναι λίγα μόνο χρόνια που έπαψε αυτή η συνήθεια. Οι βάρβαροι όμως εξακολουθούν να την έχουν, κυρίως οι Ασιάτες, που φορούν τέτοιες ζώνες όταν αγωνίζονται στην πυγμαχία και στην πάλη
[1.6.6] και θα μπορούσε κανείς ν᾽ αποδείξει ότι οι παλαιότεροι Έλληνες είχαν πολλές συνήθειες όμοιες μ᾽ εκείνες που έχουν ακόμα και σήμερα οι βάρβαροι.

[1.7.1] Όσες από τις πολιτείες ιδρύθηκαν αργότερα, όταν η ναυσιπλοΐα έγινε ασφαλέστερη και άρχισαν να αποταμιεύουν χρήματα, χτίστηκαν τειχισμένες, στα παράλια και στους ισθμούς, τόσο για να είναι σε κατάλληλη τοποθεσία για το εμπόριο όσο και για να είναι ισχυρότερες από τους γείτονές τους. Οι παλαιότερες πολιτείες, εξαιτίας της πειρατείας που είχε διαρκέσει πολλά χρόνια, είχαν χτιστεί μακριά από την θάλασσα τόσο στα νησιά όσο και στην ηπειρωτική Ελλάδα —γιατί οι πειρατές ασκούσαν την πειρατεία και μεταξύ τους και εναντίον όλων εκείνων που ζούσαν στα παράλια χωρίς να είναι ναυτικοί —και ώς τώρα είναι χτισμένες στα μεσόγεια.

[1.8.1] Την πειρατεία ασκούσαν κυρίως νησιώτες, Κάρες και Φοίνικες. Αυτοί είχαν εγκατασταθεί στα περισσότερα νησιά. Απόδειξη είναι ότι, όταν κατά την διάρκεια του πολέμου που ιστορώ, οι Αθηναίοι έκαναν την κάθαρση της Δήλου και σήκωσαν απ᾽ εκεί όλα τα φέρετρα όσων είχαν ταφεί στο νησί, αποκαλύφθηκε ότι οι μισοί τάφοι ανήκαν σε Κάρες και τούτο φάνηκε και από τον οπλισμό που ήταν θαμμένος με κάθε νεκρό και από τον τρόπο της ταφής που τον χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι Κάρες.
[1.8.2] Όταν όμως ο Μίνως οργάνωσε την ναυτική του δύναμη, οι θαλάσσιες συγκοινωνίες έγιναν ασφαλέστερες — γιατί έδιωξε τους κακούργους από τα νησιά όταν εγκατέστησε εκεί αποικίες.
[1.8.3] Τότε οι παραθαλάσσιοι πληθυσμοί άρχισαν να αποκτούν περισσότερο πλούτο και να έχουν μόνιμη κατοικία. Μερικοί, μάλιστα, ετείχιζαν τις πολιτείες τους επειδή είχαν γίνει πλουσιότεροι. Παρασυρόμενοι από τον πειρασμό του κέρδους οι φτωχότεροι δέχονταν να υποδουλωθούν στους πιο δυνατούς και αυτοί, που είχαν περισσότερα χρήματα, ανάγκαζαν τις μικρότερες πολιτείες να γίνουν υποτελείς. Αυτή ήταν η κατάστασή τους όταν έκαναν την εκστρατεία της Τροίας.

[1.9.1] Πιστεύω μάλιστα ότι ο Αγαμέμνων κατόρθωσε να οργανώσει την εκστρατεία εναντίον της Τροίας και να γίνει αρχηγός της, επειδή ήταν ισχυρότερος από τους άλλους ηγεμόνες και όχι επειδή οι μνηστήρες της Ελένης ήσαν δεμένοι με τους όρκους τους στον Τυνδάρεω.
[1.9.2] Και μάλιστα, όσοι ξέρουν καλά τα πελοποννησιακά από τις παλαιότερες παραδόσεις λένε ότι πρώτος ο Πέλοψ, χάρη σ᾽ όλο τον πλούτο που είχε φέρει μαζί του από την Ασία, κατόρθωσε ν᾽ αποκτήσει τόση δύναμη μεταξύ ανθρώπων που ήσαν φτωχοί, ώστε, ξένος αυτός, να δώσει τ᾽ όνομά του σ᾽ όλη τη χώρα. Και οι απόγονοι του πέτυχαν ακόμα πιο πολλά, όταν ο Ευρυσθεύς σκοτώθηκε στην Αττική από τους Ηρακλείδες, επειδή, όταν έφυγε στην εκστρατεία, εμπιστεύθηκε την τοποτηρητία των Μυκήνων και της εξουσίας του στον αδελφό της μητέρας του Ατρέα, ο οποίος είχε εξοριστεί από τον πατέρα του για τον φόνο του Χρύσιππου. Και τότε, όταν ο Ευρυσθεύς δεν γύρισε, πήρε την εξουσία ο Ατρεύς με την συγκατάθεση άλλωστε των Μυκηναίων που φοβόνταν τους Ηρακλείδες. Ο Ατρεύς άλλωστε ήταν ισχυρός και είχε κολακέψει τον λαό. Έτσι κληρονόμησε όλη την εξουσία του Ευρυσθέως και οι Πελοπίδες έγιναν ισχυρότεροι από τους Περσείδες.
[1.9.3] Χάρη σ᾽ αυτή την κληρονομιά και στην σημαντική, ναυτική υπεροχή του νομίζω ότι ο Αγαμέμνων μπόρεσε να οργανώσει την εκστρατεία όπου οι περισσότεροι τον ακολούθησαν μάλλον από φόβο παρά από προθυμία.
[1.9.4] Φαίνεται άλλωστε ότι αυτός είχε τα περισσότερα καράβια και έδωσε καράβια και στους Αρκάδες, αν πιστέψομε την μαρτυρία του Ομήρου, ο οποίος και στο ζήτημα της διαδοχής του αναφέρει ότι ο Αγαμέμνων «πολλῇσι νήσοισι καὶ Ἂργεϊ παντὶ ἀνάσσειν». Αν, λοιπόν, είχε μόνο στρατό και δεν είχε στόλο, δεν θα μπορούσε να κυβερνάει παρά μόνο τα κοντινά νησιά, που είναι λίγα. Από την εκστρατεία αυτή πρέπει να συμπεράνομε ποιά ήταν η προηγούμενη κατάσταση.

[1.10.1] Το ότι οι Μυκήνες ήσαν μικρή πολιτεία και οι άλλες πολιτείες της εποχής εκείνης μας φαίνονται σήμερα ασήμαντες δεν είναι λόγος για ν᾽ αμφισβητήσομε ότι η εκστρατεία της Τροίας ήταν τόσο μεγάλη όσο την περιγράφουν οι ποιητές και όσο μας την παρουσιάζει η προφορική παράδοση.
[1.10.2] Αν υποθέσομε ότι η Σπάρτη καταστράφηκε, ότι έμειναν μονάχα οι ναοί και τα θεμέλια των άλλων κτιρίων και ότι πέρασαν πολλά χρόνια, νομίζω ότι οι επερχόμενες γενεές δύσκολα θα πίστευαν ότι είχε δύναμη ανάλογη με την φήμη της. Και όμως οι Λακεδαιμόνιοι εξουσιάζουν τα δύο πέμπτα της Πελοποννήσου, είναι αρχηγοί όλων των Πελοποννησίων και έχουν πολλούς άλλους συμμάχους. Αλλά επειδή η πολιτεία τους δεν αποτελείται από έναν, αλλά από πολλούς μικρούς συνοικισμούς —κατά την παλαιότερη συνήθεια— και ούτε έχει πολυτελείς ναούς και δημόσια κτίρια, η δύναμή τους θα φαινόταν πολύ μικρότερη απ᾽ ότι είναι. Ενώ, αν η Αθήνα πάθαινε την ίδια καταστροφή, η δύναμή της, αν την έκρινε κανείς απ᾽ τα εξωτερικά τεκμήρια, θα φαινόταν διπλάσια από την πραγματική.
[1.10.3] Πρέπει, λοιπόν, να μην είμαστε δύσπιστοι και να έχομε υπόψη περισσότερο τη δύναμη παρά την εξωτερική όψη μιας πολιτείας και πρέπει να πιστεύομε ότι η εκστρατεία εκείνη ήταν τότε η μεγαλύτερη από όσες είχαν γίνει, αλλά ότι ήταν μικρότερη από τις σύγχρονες. Αν πρέπει και σ᾽ ετούτο να πιστέψομε τον Όμηρο ο οποίος, σαν ποιητής, μεγαλοποίησε τα πράγματα, πάλι η εκστρατεία αυτή θα ήταν μικρότερη από τις σύγχρονες.
[1.10.4] Αναφέρει δηλαδή ότι, από τα χίλια διακόσια καράβια της εκστρατείας, τα βοιωτικά είχαν εκατόν πενήντα άνδρες και τα καράβια του Φιλοκτήτη πενήντα. Υποθέτω ότι τα αναφέρει σαν παράδειγμα των μεγαλυτέρων και των μικροτέρων πλοίων, αφού στον «Νεῶν Κατάλογο» δεν κάνει λόγο για καράβια άλλου μεγέθους. Το ότι οι άνδρες ήσαν και πλήρωμα και πολεμιστές το αναφέρει όταν κάνει λόγο για τα καράβια του Φιλοκτήτη, όταν λέει ότι όλοι οι κωπηλάτες ήσαν και τοξότες. Εκτός από τους βασιλείς και τους αξιωματούχους είναι απίθανο να ήσαν και άλλοι πολλοί επάνω στα καράβια που έπρεπε να περάσουν πέλαγος φορτωμένα πολεμικό υλικό. Δεν είχαν άλλωστε κατάστρωμα, αλλά είχαν το παλιό σκαρί των πειρατικών.
[1.10.5] Αν λοιπόν πάρει κανείς τον μέσον όρο των μεγαλυτέρων και των μικροτέρων καραβιών, η πανελλήνια αυτή εκστρατεία δεν φαίνεται να ήταν πολυάριθμη.

[1.11.1] Η αιτία δεν ήταν τόσο η έλλειψη ανθρώπων όσο η έλλειψη χρημάτων. Η δυσκολία ανεφοδιασμού τούς ανάγκασε να πάρουν λίγο στρατό, τόσον μόνο, όσον θα μπορούσαν να συντηρήσουν επιτόπου πολεμώντας. Και όταν, ακόμα, αποβιβάστηκαν και νίκησαν στην πρώτη μάχη (τούτο είναι βέβαιο γιατί διαφορετικά δεν θα είχαν μπορέσει να τειχίσουν το στρατόπεδό τους) και τότε δεν χρησιμοποίησαν όλες τις δυνάμεις τους, επειδή, μη έχοντας αρκετό ανεφοδιασμό, άρχισαν να καλλιεργούν την Χερσόνησο και επιδόθηκαν στην πειρατεία. Η διασπορά αυτή της δύναμής τους βοήθησε τους Τρώες ν᾽ αντισταθούν δέκα χρόνια, γιατί ο στρατός τους ήταν ισόπαλος με τις ελληνικές δυνάμεις που έμεναν εκ περιτροπής στο στρατόπεδο.
[1.11.2] Αν οι Έλληνες είχαν ξεκινήσει έχοντας αποθέματα ανεφοδιασμού και αν, αντί ν᾽ ασχοληθούν με την καλλιέργεια και την πειρατεία, πολεμούσαν όλοι μαζί και χωρίς διακοπή, με την μαχητική τους υπεροχή θα είχαν κυριέψει εύκολα την πολιτεία αφού, και διασπαρμένοι καθώς ήσαν, με τμήμα μόνο της δύναμης τους μπόρεσαν ν᾽ αντέξουν. Αν είχαν οργανώσει τακτική πολιορκία, θα είχαν κυριέψει την Τροία με πολύ λιγότερους κόπους και σε πολύ μικρότερο χρόνο. Η έλλειψη χρημάτων εξηγεί το ότι τα προ των Τρωικών δεν ήσαν σπουδαία γεγονότα. Αλλά και τα Τρωικά, αν και φημίστηκαν πολύ περισσότερο από οτιδήποτε προηγούμενο, αποδείχνεται ότι ήσαν κατώτερα από τη φήμη και την παράδοση που, χάρη στους ποιητές, έχει σήμερα επικρατήσει.

[1.12.1] Και μετά τα Τρωικά εξακολούθησαν στην Ελλάδα οι μεταναστεύσεις και οι εισβολές και η έλλειψη ησυχίας την εμπόδισε ν᾽ αναπτυχθεί.
[1.12.2] Η μακρόχρονη απουσία των Ελλήνων στην Τροία προκάλεσε πολλές αναταραχές και σε πολλές πολιτείες έγιναν επαναστάσεις που ανάγκασαν πολλούς να φύγουν και να πάνε να ιδρύσουν άλλες πολιτείες.
[1.12.3] Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς, που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή η οποία λέγεται σήμερα Βοιωτία και άλλοτε ονομαζόταν Γη του Κάδμου. Μερικοί Βοιωτοί ήσαν κιόλας εγκατασταμένοι εκεί και μερικοί από αυτούς πήραν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας. Ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Δωριείς με τους Ηρακλείδες κατάκτησαν την Πελοπόννησο.
[1.12.4] Μόνο μετά από πολλά χρόνια η Ελλάδα ησύχασε οριστικά, σταμάτησαν οι μετοικεσίες και έτσι μπόρεσε να ιδρύσει αποικίες. Οι Αθηναίοι εγκαταστάθηκαν στις Ιωνικές πολιτείες και στα περισσότερα νησιά. Οι Πελοποννήσιοι εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία και στην Σικελία και σε μερικά μέρη της υπόλοιπης Ελλάδας. Όλες αυτές οι αποικίες ιδρύθηκαν μετά τα Τρωικά.

[1.13.1] Όσο αύξανε η δύναμη της Ελλάδας, αύξανε ταυτόχρονα ο πλούτος της, πολύ περισσότερο από πριν, εγκαταστάθηκαν τυραννίδες στις περισσότερες πολιτείες (ενώ πριν υπήρχαν κληρονομικές βασιλείες με καθορισμένα προνόμια) και η Ελλάδα άρχισε ν᾽ αναπτύσσει το ναυτικό της και να στρέφεται περισσότερο προς την θάλασσα. Λέγεται ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι οργάνωσαν το ναυτικό τους κατά τρόπο περίπου όμοιο με τον σημερινό.
[1.13.2] Πρώτοι απ᾽ όλους τους Έλληνες οι Κορίνθιοι κατασκεύασαν τριήρεις.
[1.13.3] Φαίνεται ότι ο Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής, κατασκεύασε τέσσερα πολεμικά για λογαριασμό της Σάμου. Ο Αμεινοκλής πήγε στη Σάμο τριακόσια χρόνια πριν από το τέλος του πολέμου που ιστορώ.
[1.13.4] Η παλαιότερη ναυμαχία από όσες ξέρομε έγινε μεταξύ Κορινθίων και Κερκυραίων διακόσια εξήντα χρόνια περίπου πριν από το τέλος του πολέμου.
[1.13.5] Οι Κορίνθιοι με την πολιτεία τους χτισμένη στον Ισθμό είχαν από πάντα εμπορικό κέντρο, επειδή οι Έλληνες τότε επικοινωνούσαν περισσότερο από στεριά παρά από θάλασσα και έτσι έπρεπε οι κάτοικοι της Πελοποννήσου και οι κάτοικοι της υπόλοιπης Ελλάδας να περνούν από το Κορινθιακό έδαφος για να έρχονται σ᾽ επικοινωνία μεταξύ τους. Έτσι οι Κορίνθιοι έγιναν πολύ πλούσιοι όπως το μαρτυρούν και οι παλιοί ποιητές που επονόμασαν την χώρα τους «άφθονη». Όταν πάλι οι Έλληνες άρχισαν ν᾽ αναπτύσσουν την ναυτιλία τους, οι Κορίνθιοι με τον στόλους τους ξεκαθάρισαν την πειρατεία και η πολιτεία τους, κέντρο χερσαίου και θαλάσσιου εμπορίου, με πλούσιες προσόδους, έγινε πολύ ισχυρή.
[1.13.6] Και οι Ίωνες αργότερα απόκτησαν σπουδαίο ναυτικό, επί Κύρου, του πρώτου βασιλέως των Περσών, και αργότερα επί του γιου του Καμβύση. Στον πόλεμό τους εναντίον του Κύρου κατόρθωσαν, για λίγο καιρό, ν᾽ αποκτήσουν την κυριαρχία στις θάλασσές του. Και ο Πολυκράτης, τύραννος της Σάμου στον καιρό του Καμβύση, είχε δυνατό ναυτικό και κατόρθωσε να υποτάξει πολλά νησιά. Κυρίεψε την Ρήνεια και την αφιέρωσε στον Δήλιο Απόλλωνα. Τέλος, οι Φωκαείς ίδρυσαν την αποικία της Μασσαλίας και νίκησαν τους Καρχηδόνιους σε ναυμαχία.

[1.14.1] Αυτές ήσαν οι κυριότερες ναυτικές δυνάμεις. Αλλά φαίνεται ότι, αν και οι στόλοι αυτοί δημιουργήθηκαν πολλές γενεές μετά τα Τρωικά, εντούτοις περιλάμβαναν λίγες τριήρεις και χρησιμοποιούσαν περισσότερα καράβια με πενήντα κουπιά και εμπορικά όπως και την εποχή του Τρωικού πολέμου.
[1.14.2] Μόνο λίγο πριν από τα Μηδικά και από τον θάνατο του Δαρείου (που είχε διαδεχτεί τον Καμβύση) οι Σικελοί τύραννοι και οι Κερκυραίοι απόκτησαν τριήρεις σε μεγάλο αριθμό. Αυτοί ήσαν οι ισχυρότεροι στόλοι στην Ελλάδα πριν από την εκστρατεία του Ξέρξη.
[1.14.3] Οι Αιγινήτες και οι Αθηναίοι, και ίσως μερικοί άλλοι, δεν είχαν παρά μικρούς στόλους και τα περισσότερα καράβια ήσαν με πενήντα κουπιά. Μόνο αργότερα, όταν οι Αθηναίοι είχαν πόλεμο με τους Αιγινήτες και διαγραφόταν ο φόβος επιδρομής των βαρβάρων, τους έπεισε ο Θεμιστοκλής να δημιουργήσουν στόλο, με τον οποίο αργότερα εναυμάχησαν. Αλλά και τα πλοία αυτά δεν είχαν κατάστρωμα σ᾽ όλο τους το μάκρος.

[1.15.1] Αυτές, λοιπόν, ήσαν οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων στην παλιά και στην νεότερη εποχή. Όσοι, όμως, επιδόθηκαν στην ανάπτυξη της ναυτικής δύναμης, απόκτησαν μεγάλη ισχύ, γιατί είχαν χρηματικούς πόρους και εξουσίαζαν τους άλλους. Εκείνοι ιδίως που δεν είχαν αρκετό έδαφος για να ζήσουν, έκαναν επιδρομές στα νησιά και τα υπότασσαν στην εξουσία τους.
[1.15.2] Στην στεριά δεν έγινε κανένας πόλεμος από τον οποίον να αναδείχτηκε καμιά πολιτεία. Όλοι οι πόλεμοι που έγιναν ήσαν πόλεμοι μεταξύ γειτόνων. Εκστρατείες μακρινές για να υποτάξουν άλλες χώρες δεν επιχείρησαν οι Έλληνες. Δεν είχαν ακόμα σχηματίσει συνασπισμούς γύρω από τις μεγάλες πολιτείες ούτε συγκροτούσαν κοινές συμμαχίες σαν ίσοι με ίσους για να κάνουν εκστρατείες, αλλά πολεμούσαν μεταξύ τους.
[1.15.3] Στον πόλεμο που έγινε την παλιά εποχή μεταξύ Χαλκιδέων και Ερετριέων, οι περισσότερες ελληνικές πόλεις χωρίστηκαν σε δυο στρατόπεδα και συμμάχησαν με το ένα ή το άλλο μέρος.

[1.16.1] Διάφορα άλλα εμπόδια παρουσιάστηκαν και σταμάτησαν, κατά περίπτωση, την ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων. Στην περίπτωση των Ιώνων, που είχαν αποκτήσει μεγάλη δύναμη, εμπόδιο στάθηκε ο Κύρος και το περσικό κράτος. Αφού υπόταξε τον Κροίσο και όλη την χώρα μεταξύ του ποταμού Άλυ και της θάλασσας, εξεστράτευσε εναντίον τους και υποδούλωσε τις ηπειρωτικές τους πολιτείες. Ο Δαρείος αργότερα με την υπεροπλία του Φοινικικού στόλου υποδούλωσε και τα νησιά.

[1.17.1] Εξάλλου, οι τύραννοι που κυβερνούσαν στις ελληνικές πολιτείες δεν απόβλεπαν παρά μόνο στα προσωπικά και οικογενειακά τους συμφέροντα και γι᾽ αυτό κυβερνούσαν πολύ συντηρητικά. Έτσι, τίποτε το αξιόλογο δεν έκαναν, εκτός από τους τοπικούς πολέμους εναντίον των γειτόνων τους. Οι τύραννοι όμως των πόλεων της Σικελίας κατόρθωσαν ν᾽ αποκτήσουν μεγάλη δύναμη. Έτσι, και για διαφόρους λόγους, η Ελλάδα για πολύ καιρό δεν ήταν σε θέση ν᾽ αναλάβει καμιά αξιόλογη κοινή δράση και οι ελληνικές πολιτείες, η καθεμιά τους χωριστά, ήσαν άτολμες.

[1.18.1] Τέλος, οι Λακεδαιμόνιοι ανατρέψαν τους τυράννους της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας —όπου υπήρχαν πολλά καθεστώτα τυραννίας— εκτός από τους τυράννους της Σικελίας. Η Σπάρτη, αν και μετά την εγκατάσταση των Δωριέων (που την κατοικούν και σήμερα) γνώρισε και την μακρότερη περίοδο εμφυλίων ταραχών από όσες ξέρομε, ευνομήθηκε από αρχαιοτάτους χρόνους και απόφυγε πάντοτε την τυραννία. Τετρακόσια και περισσότερα χρόνια οι Λακεδαιμόνιοι έχουν το ίδιο πολίτευμα, χάρη στο οποίο κατόρθωσαν να είναι ισχυροί και να επεμβαίνουν και στις άλλες πολιτείες. Λίγα χρόνια μετά την κατάλυση της τυραννίας στην Ελλάδα, έγινε η μάχη του Μαραθώνος μεταξύ Μήδων και Αθηναίων.
[1.18.2] Δέκα χρόνια μετά τον Μαραθώνα, ο βάρβαρος πάλι εξεστράτευσε με τεράστια προετοιμασία για να υποδουλώσει την Ελλάδα. Με την τρομερή αυτή απειλή, οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι ήσαν οι ισχυρότεροι, ανάλαβαν την αρχηγία των ελληνικών συμμαχικών δυνάμεων και οι Αθηναίοι, με την προέλαση των Μήδων, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πολιτεία τους και να μπουν με τα υπάρχοντά τους στα καράβια τους, εμπιστευόμενοι στο ναυτικό τους. Όταν με τον κοινό αγώνα απόκρουσαν τους βαρβάρους, οι Έλληνες, όσοι είχαν συμπολεμήσει και όσοι είχαν αποτινάξει τον ζυγό του Μεγάλου Βασιλέως, σχημάτισαν δύο παρατάξεις γύρω από τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους, που είχαν αποδειχθεί οι ισχυρότεροι απ᾽ όλους, οι πρώτοι στην θάλασσα οι δεύτεροι στην στεριά.
[1.18.3] Η μεταξύ τους συμμαχία κράτησε λίγα μόνο χρόνια και Λακεδαιμόνιοι και Αθηναίοι επολέμησαν μεταξύ τους με την βοήθεια, ο καθένας, των συμμάχων του. Και οι άλλοι Έλληνες, όσοι είχαν διαφορές μεταξύ τους, άρχισαν να στρέφονται προς τον ένα από τους δύο. Έτσι, από τα μηδικά έως σήμερα και χωρίς διακοπές, πότε κάνοντας σπονδές πότε πολεμώντας είτε μεταξύ τους είτε με τους συμμάχους τους που αποστατούσαν, προετοίμασαν καλά την στρατιωτική τους δύναμη και απόκτησαν μεγάλη πείρα με τους κινδύνους του πολέμου.

[1.19.1] Οι Λακεδαιμόνιοι δεν επιβάλλαν φόρο στους συμμάχους τους, αλλά φρόντιζαν ώστε να έχουν οι σύμμαχοι ολιγαρχικές κυβερνήσεις, πιστές στην Σπάρτη. Οι Αθηναίοι με τον καιρό είχαν υποχρεώσει τους συμμάχους τους, εκτός από την Λέσβο και την Χίο, να τους παραδώσουν τα καράβια τους και είχαν ορίσει για όλους ορισμένο φόρο που έπρεπε να πληρώνουν. Έτσι, από την αρχή του πολέμου αυτού, βρέθηκε να έχουν εξοπλισμό πολύ μεγαλύτερο από ό,τι είχαν ποτέ, ακόμα και όταν η συμμαχία τους ήταν άθικτη.

[1.20.1] Αυτά είναι τα όσα μπόρεσα να εξακριβώσω για τα αρχαιότερα χρόνια. Είναι δύσκολο, όμως, να δώσει κανείς πίστη σ᾽ όλες τις πληροφορίες, γιατί οι άνθρωποι, όταν πρόκειται ακόμα και για τη δική τους πατρίδα, δέχονται αβασάνιστα τα όσα ακούνε για το παρελθόν.
[1.20.2] Οι περισσότεροι Αθηναίοι πιστεύουν ότι ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων σκότωσαν τον Ίππαρχο όταν ήταν τύραννος και δεν ξέρουν ότι τύραννος ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Πεισιστράτου, ο Ιππίας. Ο Ίππαρχος και ο Θεσσαλός ήσαν αδελφοί του. Αλλά την ημέρα του φόνου, την τελευταία στιγμή, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων υποπτεύθηκαν ότι κάποιος από τους συνωμότες είχε ειδοποιήσει τον Ιππία και δεν επιχείρησαν τίποτε εναντίον του. Θέλοντας, όμως, προτού συλληφθούν και αφού κινδύνευαν, να κάνουν κάτι το άξιο, βρήκαν τον Ίππαρχο στο Λεωκόρειον, όπου ετοίμαζε την πομπή των Παναθηναίων, και τον σκότωσαν.
[1.20.3] Υπάρχουν πολλά άλλα πράγματα, και σύγχρονα ακόμα, που δεν τα έχει θολώσει ο χρόνος, για τα οποία και οι άλλοι Έλληνες έχουν λανθασμένη ιδέα όπως, λόγου χάρη, ότι στην Σπάρτη οι Βασιλείς δεν έχουν μία αλλά δύο ψήφους ο καθένας ή ότι έχουν στον στρατό τους έναν λόχο ονομαζόμενον Πιτανάτη, που δεν υπήρξε ποτέ. Τέτοια είναι η αδιαφορία των πολλών, που δεν κοπιάζουν για να εξακριβώσουν την αλήθεια, αλλά προτιμούν τα έτοιμα σχήματα.

[1.21.1] Εντούτοις δεν θα έσφαλλε κανείς αν, με βάση τις ενδείξεις που ανάφερα, πίστευε ότι τα πράγματα έγιναν —κατά το μεγαλύτερο μέρος— όπως τα ιστόρησα. Δεν θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη πίστη στους ποιητές που ύμνησαν τα γεγονότα αυτά υπερβάλλοντας και στολίζοντάς τα ή στους χρονογράφους που έγραψαν περισσότερο για να τέρψουν τους ακροατές τους παρά για να πουν την αλήθεια. Δεν θα υπάρχει τρόπος να ελεγχθούν τα γεγονότα αυτά που είναι τόσο παλιά, ώστε βρίσκονται στην περιοχή του μύθου. Όμως πρέπει να θεωρηθεί ότι, αν και τόσο παλιά, τα γεγονότα αυτά έχουν εξακριβωθεί με βάση τις πιο σοβαρές ενδείξεις.
[1.21.2] Και ο πόλεμος ο τωρινός —αν και είναι φυσικό, όταν γίνεται ένας πόλεμος να τον θεωρούν οι εμπόλεμοι σαν τον μεγαλύτερο απ᾽ όλους, αλλ᾽ όταν τελειώσει πάλι φυσικό είναι να θαυμάζουν τα παλαιότερα γεγονότα— θ᾽ αποδειχθεί, με κριτήριο αυτήν την ίδια πραγματικότητα, ότι ήταν ο μεγαλύτερος απ᾽ όλους τους προηγούμενους.

[1.22.1] Οι αγορεύσεις που εκφωνήθηκαν από διάφορα πρόσωπα είτε στις παραμονές του πολέμου είτε κατά την διάρκειά του ήταν δύσκολο ν᾽ αποδοθούν με ακρίβεια, τόσο εκείνες τις οποίες άκουσα ο ίδιος όσο κι εκείνες που άλλοι είχαν ακούσει και μου τις ανακοίνωσαν. Γι᾽ αυτό και τις έγραψα έχοντας υπόψη τί ήταν φυσικό να πουν ρήτορες που να αρμόζει καλύτερα στην περίσταση και ακολουθώντας, όσο το δυνατόν, την γενική έννοια των όσων πραγματικά είπαν.
[1.22.2] Για τα γεγονότα του πολέμου δεν θέλησα ν᾽ αρκεσθώ σε πληροφορίες του πρώτου τυχόντος ούτε στην προσωπική μου αντίληψη και μόνο, αλλά έκανα προσεκτική έρευνα και για τα γεγονότα στα οποία ήμουν παρών και για τα όσα μου ανάφεραν άλλοι.
[1.22.3] Η εξακρίβωση ήταν δύσκολη, γιατί όσοι ήσαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων μου έδιναν ο καθένας την δική του εκδοχή, ανάλογα με την συμπάθειά του προς τον ένα ή τον άλλο αντίπαλο.
[1.22.4] Η έλλειψη του μυθώδους από τη διήγησή μου, ίσως την κάνει λιγότερο ευχάριστη. Αλλά θα είμαι ικανοποιημένος αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια ή παραπλήσια. Έγραψα την Ιστορία μου για να μείνει αιώνιο κτήμα των ανθρώπων και όχι σαν έργο επίκαιρου διαγωνισμού για ένα πρόσκαιρο ακροατήριο.

[1.23.1] Απ᾽ όλα τα προηγούμενα πολεμικά γεγονότα, το μεγαλύτερο ήταν ο Περσικός πόλεμος, ο οποίος τερματίστηκε με δυο ναυμαχίες και δύο μάχες, ενώ ο σημερινός πόλεμος κράτησε παρά πολλά χρόνια και προκάλεσε τόσες συμφορές στην Ελλάδα, όσες δεν είχε ποτέ πάθει σε ανάλογο χρονικό διάστημα.
[1.23.2] Ποτέ άλλοτε δεν κυριεύτηκαν και δεν καταστράφηκαν τόσες πολιτείες είτε από βαρβάρους είτε από Έλληνες που πολεμούσαν μεταξύ τους. Σε πολλές, μάλιστα, πολιτείες, αφού καταστράφηκαν, εγκαταστάθηκε καινούργιος πληθυσμός. Ποτέ άλλοτε δεν έγιναν τόσες εξορίες και δεν σκοτώθηκαν τόσοι άνθρωποι, είτε στον πόλεμο είτε σ᾽ εμφυλίους σπαραγμούς.
[1.23.3] Εκτός απ᾽ αυτό, πολλά από τα όσα αναφέρονται σε παλιές διηγήσεις, τα οποία όμως σπάνια επαληθεύονταν, έγιναν πιστευτά. Γιατί έγιναν πολλοί και καταστρεπτικοί σεισμοί και εκλείψεις ηλίου πολύ συχνότερες από όσες μπορούσαν να μνημονευτούν για τις παλιές εποχές. Μεγάλες ξηρασίες σημειώθηκαν σε πολλά μέρη και προκάλεσαν λιμούς και τέλος η φοβερή επιδημία, που προξένησε μεγάλες βλάβες και καταστροφή. Όλα αυτά έγιναν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
[1.23.4] Τον άρχισαν οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι καταγγέλλοντας τις τριαντάχρονες σπονδές τις οποίες είχαν κάνει μετά την επανάσταση της Εύβοιας.
[1.23.5] Θα εκθέσω πρώτα ποιοί ήσαν οι λόγοι και οι διαφορές που οδήγησαν στον πόλεμο για να μην αναρωτιέται κανείς αργότερα για ποιά αιτία οι Έλληνες περιπλέχτηκαν σε τόσο μεγάλο πόλεμο.
[1.23.6] Η πραγματική, βέβαια, αλλά ανομολόγητη αιτία ήταν, καθώς νομίζω, το ότι η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας φόβισε τους Λακεδαιμόνιους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν. Αλλά οι λόγοι τους οποίους πρόβαλαν τα δύο μέρη για να λύσουν τις σπονδές και ν᾽ αρχίσουν τον πόλεμο ήσαν οι εξής:

[1.24.1] Η Επίδαμνος είναι πολιτεία που βρίσκεται στο δεξί χέρι καθώς μπαίνει κανείς στον Ιόνιο κόλπο, και γειτονεύει με τους βαρβάρους Ταυλαντίους που ανήκουν στην Ιλλυρική φυλή.
[1.24.2] Οι Κερκυραίοι την είχαν χτίσει —αποικία τους— αλλά ιδρυτής της ήταν ο Φάλιος του Ερατοκλείδου, Κορίνθιος το γένος, απόγονος του Ηρακλή. Κατά το αρχαίο έθιμο, οι Κερκυραίοι τον είχαν μετακαλέσει από την μητρόπολη για την περίσταση. Μεταξύ των αποίκων ήσαν και μερικοί Κορίνθιοι και άλλοι Δωριείς.
[1.24.3] Με τον καιρό η Επίδαμνος έγινε πολιτεία ισχυρή και πολυάριθμη,
[1.24.4] αλλά μετά από εμφύλιους σπαραγμούς που κράτησαν, καθώς λέγεται, πολλά χρόνια, ένας πόλεμος με τους γειτονικούς βαρβάρους κατάστρεψε την δύναμη της Επιδάμνου και την στέρησε από την ισχύ της.
[1.24.5] Λίγα χρόνια προτού αρχίσει ο σημερινός πόλεμος, ο λαός της Επιδάμνου εξόρισε τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι ενώθηκαν με τους βαρβάρους και έκαναν ληστρικές επιδρομές εναντίον της πολιτείας και από στεριά και από θάλασσα.
[1.24.6] Οι κάτοικοί της βρέθηκαν σε δύσκολη θέση κι έστειλαν πρέσβεις στην Κέρκυρα, που ήταν μητρόπολή τους, ζητώντας της να μην παρακολουθεί αδιάφορη την σιγανή καταστροφή τους, αλλά να τους βοηθήσει να συμβιβαστούν με τους εξόριστους και να κάνουν ειρήνη με τους βαρβάρους.
[1.24.7] Οι Επιδάμνιοι πρέσβεις παρουσίασαν τα αιτήματά τους καθισμένοι σαν ικέτες στον ναό της Ήρας, αλλά οι Κερκυραίοι δεν δέχτηκαν την ικεσία τους και τους απόπεμψαν άπρακτους.

[1.25.1] Όταν οι Επιδάμνιοι έμαθαν ότι δεν έπρεπε να περιμένουν καμιά βοήθεια από την Κέρκυρα, μη ξέροντας τί να κάνουν για ν᾽ αντιμετωπίσουν την κατάσταση, έστειλαν στους Δελφούς για να ρωτήσουν τον θεό αν έπρεπε να παραδώσουν την πολιτεία τους στους Κορινθίους που ήσαν ιδρυτές της και να προσπαθήσουν να επιτύχουν κάποια προστασία. Ο Θεός αποκρίθηκε να παραδώσουν την πόλη τους στους Κορίνθιους και να τους αναγνωρίσουν ηγεμόνες τους,
[1.25.2] Οι Επιδάμνιοι πήγαν στην Κόρινθο και, κατά την παραγγελία του μαντείου, παραδώσαν την πόλη τους στους Κορινθίους, αναφέροντας τον χρησμό, υπενθυμίζοντας ότι ο ιδρυτής της Επιδάμνου ήταν Κορίνθιος και ζητώντας να μην αδιαφορήσουν οι Κορίνθιοι για την τύχη τους, αλλά να τους βοηθήσουν.
[1.25.3] Οι Κορίνθιοι υποσχέθηκαν να βοηθήσουν, τόσο επειδή ήταν δικαίωμά τους —αφού πίστευαν ότι η Επίδαμνος ήταν δική τους αποικία όσο και των Κερκυραίων— όσο και επειδή μισούσαν τους Κερκυραίους οι οποίοι, αν και δικοί τους άποικοι, παραμελούσαν την μητρόπολή τους.
[1.25.4] Και πραγματικά οι Κερκυραίοι ούτε στις κοινές δημόσιες τελετές τούς έδιναν τα συνηθισμένα δώρα ούτε στις θυσίες πρόσφεραν σε Κορίνθιο τις πρώτες τιμές όπως κάνουν οι άλλες αποικίες, αλλά τους περιφρονούσαν, γιατί τότε η Κέρκυρα ήταν από τις πλουσιότερες ελληνικές πολιτείες και ισχυρότερη από την Κόρινθο σε πολεμικό εξοπλισμό. Όσο για το ναυτικό, καυχιόνταν ότι είχαν μεγάλη υπεροχή, επειδή οι Φαίακες, πρώτοι κάτοικοι της Κέρκυρας, ήσαν ονομαστοί, για την ναυτική τους τέχνη. Αυτό άλλωστε τους έκανε να οργανώσουν τις ναυτικές τους δυνάμεις και είχαν στόλο ισχυρό. Όταν άρχισε ο πόλεμος, είχαν εκατόν είκοσι καράβια.

[1.26.1] Οι Κορίνθιοι, έχοντας όλες αυτές τις αφορμές, έστειλαν ευχαρίστως βοήθεια στην Επίδαμνο διατάζοντας φρουρά από Αμπρακιώτες, Λευκαδίτες και δικούς τους να συνοδεύσουν όσους εποίκους θ᾽ αποφάσιζαν να πάνε στην Επίδαμνο.
[1.26.2] Πορεύτηκαν από στεριά έως την Απολλωνία, αποικία των Κορινθίων, από φόβο των Κερκυραίων, που θα τους είχαν εμποδίσει αν είχαν πάει από θάλασσα.
[1.26.3] Όταν οι Κερκυραίοι έμαθαν ότι άποικοι και στρατιώτες είχαν φτάσει στην Επίδαμνο και ότι η αποικία είχε παραδοθεί στην Κόρινθο, εξοργίστηκαν κι έστειλαν μια μοίρα είκοσι πέντε καράβια που αργότερα την ενίσχυσαν με άλλα πλοία, ζητώντας απειλητικά από τους Επιδάμνιους να διώξουν την Κορινθιακή φρουρά και τους νέους αποίκους και να δεχθούν πάλι τους εξορίστους. Οι εξόριστοι αυτοί είχαν πάει στην Κέρκυρα, όπου είχαν δείξει τους τάφους των προγόνων τους, για ν᾽ αποδείξουν την συγγένειά τους, και είχαν ζητήσει βοήθεια για να γυρίσουν στην πατρίδα τους.
[1.26.4] Αλλά οι Επιδάμνιοι δεν δέχτηκαν κανέναν από τους όρους και τότε οι Κερκυραίοι εκστράτευσαν εναντίον τους με σαράντα καράβια. Είχαν μαζί τους τούς εξορίστους Επιδαμνίους για να τους αποκαταστήσουν, και τους Ιλλύριους, με τους οποίους είχαν συμμαχήσει.
[1.26.5] Στρατοπέδευσαν μπροστά στην Επίδαμνο και έβγαλαν προκήρυξη ότι όσοι Επιδάμνιοι και ξένοι ήθελαν μπορούσαν να φύγουν απείραχτοι, ειδεμή θα τους θεωρούσαν εχθρούς. Η προκήρυξη δεν είχε κανένα αποτέλεσμα και τότε οι Κερκυραίοι άρχισαν την πολιορκία της πολιτείας, που είναι χτισμένη σε ισθμό.

[1.27.1] Στο μεταξύ οι Κορίνθιοι, που είχαν ειδοποιηθεί από αποσταλμένους ότι η Επίδαμνος πολιορκείται, άρχισαν να ετοιμάζουν εκστρατεία και προκήρυξαν νέα αποστολή αποίκων. Όποιος ήθελε μπορούσε να φύγει και θα είχε τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με τους πολίτες της Επιδάμνου. Όσοι δεν θα ήθελαν να φύγουν αμέσως, αλλά επιθυμούσαν να πάνε αργότερα στην Επίδαμνο, μπορούσαν να περιμένουν καταθέτοντας εγγύηση πενήντα κορινθιακές δραχμές. Πολλοί ήσαν εκείνοι που έφυγαν, αλλά και πολλοί εκείνοι που κατάθεσαν εγγύηση.
[1.27.2] Οι Κορίνθιοι ζήτησαν κι από τα Μέγαρα βοήθεια, ναυτική συνοδεία, μήπως οι Κερκυραίοι τους εμποδίσουν με τον στόλο τους. Τα Μέγαρα άρχισαν να ετοιμάζουν οκτώ καράβια και οι Παλείς της Κεφαλληνίας τέσσερα. Οι Κορίνθιοι ζήτησαν βοήθεια και από την Επίδαυρο που τους έστειλε πέντε καράβια, από την Ερμιόνη που τους έστειλε ένα, από την Τροιζήνα που έστειλε δύο, από την Λευκάδα που τους έστειλε δέκα και από τους Αμπρακιώτες που έστειλαν οκτώ. Από τους Θηβαίους και τους Φλειασίους ζήτησαν χρήματα και από τους Ηλείους και χρήματα και καράβια χωρίς πληρώματα. Οι ίδιοι οι Κορίνθιοι ετοίμαζαν τριάντα καράβια και τρεις χιλιάδες οπλίτες.

[1.28.1] Όταν οι Κερκυραίοι πληροφορήθηκαν όλες αυτές τις προετοιμασίες, έστειλαν στην Κόρινθο πρέσβεις που πήραν μαζί τους αντιπροσώπους της Σπάρτης και της Σικυώνος και ζήτησαν από τους Κορίνθιους ν᾽ αποσύρουν τον στρατό τους και τους αποίκους από την Επίδαμνο, αφού δεν είχαν κανένα δικαίωμα επάνω στην πολιτεία.
[1.28.2] Πρόσθεσαν όμως ότι, αν οι Κορίνθιοι ισχυριστούν ότι έχουν δικαιώματα, τότε θα ήσαν πρόθυμοι να υποβάλλουν την διαφορά τους σε διαιτησία, στην Πελοπόννησο, από πόλεις που θα τις όριζαν από συμφώνου και οι δύο. Την αποικία θα την κρατούσε εκείνος από τους δύο στον οποίο θα επιδικαζόταν. Είπαν επίσης ότι ήσαν πρόθυμοι να υποβάλουν την διαφορά τους στο Μαντείο των Δελφών.
[1.28.3] Πόλεμο δεν ήθελαν ν᾽ αρχίσουν, αλλά σε αντίθετη περίπτωση, θα αναγκάζονταν —είπαν— και αυτοί, κάτω από την πίεση της ανάγκης και για να προστατέψουν τα συμφέροντά τους, ν᾽ ανατρέψουν τις συμμαχίες τους και να συμμαχήσουν με άλλους τους οποίους δεν ήθελαν για φίλους.
[1.28.4] Οι Κορίνθιοι τους αποκρίθηκαν ότι, αν οι Κερκυραίοι αποσύρουν από την Επίδαμνο και τον στόλο τους και τους βαρβάρους, τότε θα ήταν πρόθυμοι να συζητήσουν, και τούτο επειδή δεν θα ήταν ανεκτό η Επίδαμνος να πολιορκείται, ενώ θα γίνεται η διαιτησία.
[1.28.5] Οι Κερκυραίοι αποκρίθηκαν ότι δέχονται εάν και οι Κορίνθιοι ανακαλέσουν τους δικούς τους από την Επίδαμνο. Πρόσθεσαν ότι δέχονται επίσης να μείνουν επιτόπου οι δύο παρατάξεις, αλλά να γίνει ανακωχή έως ότου τελειώσει η διαιτησία.

[1.29.1] Οι Κορίνθιοι όμως δεν δέχτηκαν καμιά από τις προτάσεις, αλλά όταν ο στόλος τους ετοιμάστηκε και έφτασαν και οι σύμμαχοί τους, έστειλαν πρώτα ένα κήρυκα για να κηρύξει τον πόλεμο στους Κερκυραίους και ξεκίνησαν για την Επίδαμνο με εβδομήντα πέντε καράβια και δύο χιλιάδες οπλίτες για να πολεμήσουν τους Κερκυραίους.
[1.29.2] Αρχηγοί του στόλου ήσαν ο Αριστεύς του Πελλίχου, ο Καλλικράτης του Καλλίου κι ο Τιμάνωρ του Τιμάνθους. Αρχηγοί του στρατού ήσαν ο Αρχέτιμος του Ευρυτίμου και ο Ισαρχίδης του Ισάρχου.
[1.29.3] Όταν έφτασαν στο Άκτιον της Ανακτόριας γης, όπου βρίσκεται ο ναός τους Απόλλωνος, στο στόμιο του Αμπρακικού κόλπου, οι Κερκυραίοι τους έστειλαν με βάρκα ένα κήρυκα για να τους αποτρέψουν να προχωρήσουν εναντίον τους. Ταυτόχρονα επιβίβασαν τα πληρώματά τους στα καράβια που είχαν ετοιμάσει, ενισχύοντας τα παλιά με αρμούς ώστε να είναι πλώιμα και επισκευάζοντας τα άλλα.
[1.29.4] Όταν ο κήρυκας γύρισε χωρίς να τους φέρει ικανοποιητική απάντηση των Κορινθίων, τα καράβια τους, ογδόντα τον αριθμό, γιατί άλλα σαράντα πολιορκούσαν την Επίδαμνο, ήσαν έτοιμα, έπλευσαν εναντίον του εχθρού, παρατάχθηκαν και ναυμάχησαν.
[1.29.5] Νίκησαν οι Κερκυραίοι και βούλιαξαν δεκαπέντε κορινθιακά καράβια. Συνέπεσε την ίδια μέρα οι Κερκυραίοι που πολιορκούσαν την Επίδαμνο να την αναγκάσουν να παραδοθεί με όρο οι ξένοι άποικοι να πουληθούν δούλοι και οι Κορίνθιοι άποικοι να μείνουν αιχμάλωτοι, έως ότου πάρουν νεότερη απόφαση.

[1.30.1] Μετά την ναυμαχία οι Κερκυραίοι έστησαν τρόπαιο στο ακρωτήριο Λευκίμμη της Κέρκυρας και σκότωσαν όλους τους άλλος αιχμαλώτους εκτός από τους Κορινθίους, τους οποίους φυλάκισαν.
[1.30.2] Αργότερα, όταν οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί τους, νικημένοι, έφυγαν επιστρέφοντας στις πολιτείες τους, οι Κερκυραίοι κυριάρχησαν σ᾽ όλη εκείνη την περιοχή. Πήγαν στην Λευκάδα, κορινθιακή αποικία, και ρήμαξαν την γη και πυρπόλησαν την Κυλλήνη, λιμάνι των Ηλείων, επειδή είχαν βοηθήσει την Κόρινθο με καράβια και χρήματα.
[1.30.3] Για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την ναυμαχία οι Κερκυραίοι κυριαρχούσαν στο πέλαγος εκείνο κάνοντας επιδρομές εναντίον των συμμάχων της Κορίνθου και βλάπτοντάς τους, έως ότου οι Κορίνθιοι, επειδή υπόφεραν οι σύμμαχοί τους, έστειλαν στρατό και στόλο και έστησαν στρατόπεδα στο Άκτιον και στο ακρωτήριο Χειμέριο της Θεσπρωτίδος για να προστατεύσουν την Λευκάδα και τις άλλες συμμαχικές πολιτείες.
[1.30.4] Οι Κερκυραίοι έστησαν και αυτοί στρατόπεδο στην Λευκίμμη όπου είχαν στόλο και στρατό. Κανείς όμως από τους δύο αντιπάλους δεν έκανε επίθεση. Όλο το καλοκαίρι έμειναν αντιμέτωποι και, όταν ήρθε ο χειμώνας, γύρισαν ο καθένας στη βάση του.

[1.31.1] Για δύο ολόκληρα χρόνια οι Κορίνθιοι, οργισμένοι με τον πόλεμο της Κέρκυρας, ναυπηγούσαν καράβια κι ετοίμαζαν, με όλες τους τις δυνάμεις, ναυτική εκστρατεία. Ναυτολογούσαν πληρώματα από την Πελοπόννησο και από την υπόλοιπη Ελλάδα προσφέροντας καλό μισθό.
[1.31.2] Άμα πληροφορήθηκαν τις προετοιμασίες αυτές, οι Κερκυραίοι, που δεν είχαν συμμαχία με καμιά ελληνική πόλη ούτε ήσαν μέλη της Αθηναϊκής ή της Σπαρτιάτικης Συμμαχίας, φοβήθηκαν και αποφάσισαν να έρθουν στην Αθήνα, να επιδιώξουν να γίνουν σύμμαχοι και να προσπαθήσουν να επιτύχουν κάποια βοήθεια.
[1.31.3] Αλλά και οι Κορίνθιοι, όταν το έμαθαν, ήρθαν και αυτοί στην Αθήνα με πρεσβεία για να εμποδίσουν να βοηθήσει ο αθηναϊκός στόλος τον κερκυραϊκό, πράγμα που θα τους εμπόδιζε να τερματίσουν νικηφόρα τον πόλεμο.
[1.31.4] Έγινε Εκκλησία του Δήμου και η κάθε πλευρά είπε τα επιχειρήματά της. Οι Κερκυραίοι είπαν περίπου τα ακόλουθα:

[1.32.1] «Αθηναίοι! Όσοι έρχονται, σαν και μας τώρα, να ζητήσουν βοήθεια από άλλους χωρίς να τους έχουν προσφέρει ποτέ μεγάλες υπηρεσίες και χωρίς να είναι σύμμαχοί τους, σωστό είναι να τους αποδείξουν, πρώτον ότι η παροχή της βοήθειας είναι συμφέρουσα ή τουλάχιστον δεν είναι επιζήμια και, δεύτερον ότι η βοήθεια αυτή θα προκαλέσει ευγνωμοσύνη. Αν δεν κατορθώσομε ν᾽ αποδείξομε ούτε το ένα ούτε το άλλο, τότε δεν πρέπει να πικραθούμε αν αποτύχομε στην προσπάθειά μας.
[1.32.2] Οι Κερκυραίοι όμως που μας έστειλαν για να ζητήσομε την συμμαχία σας, έχουν την πεποίθηση ότι μπορούν και τα δύο αυτά να σας εγγυηθούν.
[1.32.3] Το γεγονός είναι ότι η έως τώρα πολιτική μας απέναντι σας είναι παράλογη και διόλου εξυπηρετική για τα παρόντα συμφέροντά μας.
[1.32.4] Και τούτο επειδή, ενώ δεν θελήσαμε ποτέ να συμμαχήσομε στο παρελθόν με κανέναν, ερχόμαστε σήμερα να ζητήσομε εμείς την συμμαχία σας. Η πολιτική μας βέβαια αυτή μας οδήγησε ν᾽ αναλάβομε μόνοι τον πόλεμο εναντίον της Κορίνθου. Έτσι, εκείνο που άλλοτε θεωρούσαμε σωφροσύνη, δηλαδή να μην μετέχομε σε συμμαχίες για να μην διατρέχομε κινδύνους που θα ήσαν συνέπεια της πολιτικής άλλων, είναι τώρα αφροσύνη και αιτία αδυναμίας.
[1.32.5] Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι μόνοι μας, χωρίς καμιά βοήθεια, νικήσαμε τους Κορινθίους στην ναυμαχία που έγινε. Αλλά τώρα που άρχισαν να ετοιμάζονται εναντίον μας με δυνάμεις απ᾽ όλη την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα, βλέπομε ότι δεν θα μπορέσομε να αντεπεξέλθομε μόνοι μας εναντίον τους με τις δυνάμεις μας και ότι θα κινδυνεύσομε τα έσχατα αν μας νικήσουν. Βρισκόμαστε στην ανάγκη να ζητήσομε βοήθεια και από σας και από οποιουσδήποτε άλλους και θα πρέπει να μας συγχωρηθεί το ότι σφάλαμε πρωτύτερα περισσότερο από αφροσύνη παρά από εχθρότητα κι ερχόμαστε τώρα να ζητήσομε πράγματα αντίθετα προς την προηγούμενη πολιτική μας.

[1.33.1] »Αν δεχθείτε την πρότασή μας, τότε η ανάγκη στην οποία βρισκόμαστε, θα αποδειχθεί για σας ευτυχής συγκυρία που θα σας ωφελήσει πολλαπλά. Πρώτα, θα βοηθήσετε μια πολιτεία που, ενώ δεν αδικεί κανέναν, αδικείται. Ύστερα, αν μας δεχθείτε στην συμμαχία σας τώρα που κινδυνεύουν τα ζωτικότερα συμφέροντά μας, θα εξασφαλίσετε την αιώνια ευγνωμοσύνη μας.
[1.33.2] Τέλος, είμαστε η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη μετά από σας. Σκεφθείτε πόσο μοναδική θα είναι η επιτυχία σας ή, αν θέλετε, η πίκρα των εχθρών σας, αν μια πολιτεία για την συμμαχία της οποίας θα ήσαστε έτοιμοι να ξοδέψετε πολλά χρήματα και θα της είχατε και μεγάλη ευγνωμοσύνη, έρχεται απρόσκλητη να προσφέρει την συμμαχία της χωρίς κινδύνους και δαπάνες για σας και σας εξασφαλίζει την εκτίμηση των άλλων, την ευγνωμοσύνη εκείνων που θα προστατέψετε και την ενίσχυση την δική σας. Σπάνια έτυχε να προσφέρονται ποτέ ταυτόχρονα τόσα πλεονεκτήματα, αλλά και σπάνια παρουσιάστηκαν άνθρωποι που έχουν ανάγκη μιας συμμαχίας, οι οποίοι όμως προσφέρουν σ᾽ εκείνους από τους οποίους ζητούν βοήθεια ίση ασφάλεια και τιμή μ᾽ εκείνην που θα λάβουν.
[1.33.3] Αν κανείς από σας νομίζει ότι ο πόλεμος στον οποίο μπορούμε να σας φανούμε χρήσιμοι δεν θα γίνει, πλανάται και δεν καταλαβαίνει ότι οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή σας φοβούνται, επιδιώκουν τον πόλεμο, ότι οι Κορίνθιοι, οι οποίοι είναι εχθροί σας, έχουν μεγάλη επιρροή απάνω τους και ότι ο σημερινός εναντίον μας πόλεμος είναι προετοιμασία της εναντίον σας αναμέτρησης, και τούτο για να μην μπορέσομε, κινημένοι από κοινή έχθρα, να συγκροτήσομε κοινό μέτωπο εναντίον τους προτού κατορθώσουν ένα από τα δύο: ή να μας εξασθενίσουν ή να ενισχυθούν.
[1.33.4] Χρέος μας είναι να τους προλάβομε, εμείς προσφέροντας την συμμαχία μας κι εσείς δεχόμενοι την προσφορά μας. Θα προλάβομε έτσι τα σχέδια τους αντί να προσπαθήσομε να τα ματαιώσομε εκ των υστέρων.

[1.34.1] »Αν όμως οι Κορίνθιοι σας πουν ότι δεν είναι δίκαιο να δεχθείτε στην συμμαχία σας αποίκους δικούς τους, ας μάθουν ότι κάθε αποικία που ευεργετείται από την μητρόπολή της την τιμάει, ενώ αν βλάπτεται από την μητρόπολή της, τότε αποξενώνεται απ᾽ αυτήν. Οι άποικοι δεν ξενιτεύονται για να γίνουν δούλοι εκείνων που μένουν στην μητρόπολη, αλλά για να είναι ίσοι με αυτούς.
[1.34.2] Το ότι μας αδίκησαν είναι φανερό. Ενώ τους προτείναμε διαιτησία για το ζήτημα της Επιδάμνου, προτίμησαν να ικανοποιήσουν τις διεκδικήσεις τους καταφεύγοντας στη βία, παρά να δεχτούν ειρηνική διαδικασία.
[1.34.3] Η συμπεριφορά τους απέναντί σε μας, οι οποίοι έχομε κοινή καταγωγή, ας είναι για σας δίδαγμα, ώστε ούτε να παρασυρθείτε, αν προσπαθήσουν να σας εξαπατήσουν, ούτε να τους βοηθήσετε αν σας το ζητήσουν φανερά. Σκεφθείτε ότι ζει ασφαλέστερα εκείνος ο οποίος δεν δημιουργεί στον εαυτό του αίτια μετάνοιας επειδή ευνόησε τους αντιπάλους του.

[1.35.1] »Αν μας δεχθείτε στην συμμαχία σας, δεν θα παραβείτε τις σπονδές ειρήνης που έχετε με του Λακεδαιμονίους, αφού δεν είμαστε σύμμαχοι κανενός.
[1.35.2] Η συνθήκη ορίζει ότι όσες ελληνικές πόλεις δεν ανήκουν σε καμιά συμμαχία είναι ελεύθερες να προσχωρήσουν σε όποιαν από τις δύο παρατάξεις θέλουν.
[1.35.3] Και θα ήταν τερατώδες αν οι Κορίνιθοι, που πάνε και ναυτολογούν πληρώματα όχι μόνο μεταξύ των συμμάχων τους αλλά και σε όλη την άλλη Ελλάδα, και μάλιστα μεταξύ των δικών σας υπηκόων, μας εμποδίσουν να μπούμε στην δική σας συμμαχία ή να δεχτούμε βοήθεια απ᾽ οπουδήποτε και να θεωρήσουν ότι είναι έγκλημα το αίτημά μας αν το δεχθείτε.
[1.35.4] Πολύ πιο δίκαια παράπονα θα έχομε εμείς αν δεν μας δεχτείτε, γιατί εμάς θα μας απωθήσετε την ώρα που κινδυνεύομε και δεν είμαστε εχθροί σας, ενώ αυτοί, που και εχθροί σας είναι και επιτιθέμενοι, αντί να τους εναντιωθείτε θ᾽ ανεχθείτε ν᾽ αντλήσουν νέα δύναμη από τη δική σας ηγεμονία. Τούτο όμως δεν είναι δίκαιο, γιατί θα πρέπει ή να τους εμποδίσετε να στρατολογούν μισθοφόρους μεταξύ των συμμάχων σας ή να μας στείλετε κι εμάς όση βοήθεια νομίζετε ότι χρειάζεται. Και το καλύτερο θα ήταν να μας δεχτείτε φανερά στην συμμαχία σας και να μας βοηθήσετε.
[1.35.5] Όπως σας είπαμε στην αρχή, πολλά είναι τα πλεονεκτήματα της πρότασής μας και το κυριότερο είναι ότι οι Κορίνθιοι είναι κοινοί, δικοί μας και δικοί σας εχθροί —και τούτο είναι η ασφαλέστερη εγγύηση της πίστης μας— που μπορούν να βλάψουν πολύ εκείνους που αποσκιρτούν απ᾽ αυτούς. Επιπλέον, η συμμαχία που σας προσφέρεται αντιπροσωπεύει ναυτική και όχι στρατιωτική δύναμη κι αν την αρνηθείτε, οι συνέπειες θα είναι επικίνδυνες, γιατί κύριο συμφέρον έχετε να μην επιτρέπετε σε κανέναν, αν μπορείτε, να έχει στόλο. Αλλιώς, συμφέρον σας είναι να έχετε φίλους όσους έχουν το ισχυρότερο ναυτικό.

[1.36.1] »Τέλος, αν κανείς από σας αναγνωρίζει ότι τα όσα αναπτύξαμε είναι συμφέροντα, αλλά φοβάται ότι, αν τ᾽ αποδεχτεί, θα καταπατήσει τις σπονδές, ας γνωρίζει ότι αυτό που φοβάται θα του δώσει ισχύ και θα φοβίσει τους αντιπάλους του, ενώ αν εμπιστευτεί στις συνθήκες και δεν μας δεχτεί, τότε αυτό θα τον εξασθενίσει και οι εχθροί του, που είναι κιόλας ισχυροί, θα τον φοβούνται λιγότερο. Ας ξέρει επίσης ότι την στιγμή αυτή συζητεί πολύ περισσότερο για τα συμφέροντα της Αθήνας παρά για τα συμφέροντα της Κερκύρας και ότι δεν θα υπερασπίσει με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα αυτά, όταν, έχοντας υπόψη τον επικείμενο πόλεμο που, σχεδόν, άρχισε, συγκεντρώνει την προσοχή του στην τωρινή μόνο στιγμή και διστάζει να προσεταιριστεί μια πολιτεία που η φίλια της και η έχθρα της έχουν μεγίστη σημασία.
[1.36.2] Η Κέρκυρα βρίσκεται σ᾽ εξαιρετικά κατάλληλη θέση για την ακτοπλοΐα προς την Ιταλία και τη Σικελία, ώστε να μπορεί και να εμποδίζει την αποστολή ναυτικού από τα μέρη εκείνα στην Πελοπόννησο και να βοηθεί την αποστολή στόλου από εδώ προς τα εκεί. Παρέχει πολλά άλλα πλεονεκτήματα.
[1.36.3] Για να συγκεφαλαιώσομε με δύο λόγια τους γενικούς και τους ειδικούς λόγους για τους οποίους δεν πρέπει να μας εγκαταλείψετε, τούτο σας λέμε μόνο: τρεις υπάρχουν αξιόλογοι στόλοι στην Ελλάδα. Ο δικός σας, ο δικός μας και ο στόλος των Κορινθίων. Αν επιτρέψετε να μας υποτάξουν οι Κορίνθιοι και να ενωθούν, έτσι, και οι δύο από τους τρεις στόλους, τότε θα έχετε ν᾽ αντιμετωπίσετε κατά θάλασσα Κερκυραίους και Πελοποννησίους, ενώ αν δεχτείτε την συμμαχία μας, τότε, επιπλέον του δικού σας ναυτικού, θα έχετε και το δικό μας για να τους πολεμήσετε.».
[1.36.4] Αυτά περίπου είπαν οι Κερκυραίοι. Μετά απ᾽ αυτούς μίλησαν οι Κορίνθιοι και είπαν περίπου τα ακόλουθα:

[1.37.1] «Αφού οι Κερκυραίοι σάς μίλησαν όχι μόνο για να τους δεχτείτε στην συμμαχία σας, αλλά και για να σας πουν ότι τους αδικούμε και ότι τους κάνομε πόλεμο δίχως λόγο, είναι ανάγκη κι εμείς να μιλήσομε επάνω στα δύο αυτά θέματα προτού προχωρήσομε, ώστε να καταλάβετε καλύτερα τί περιμένομε από σας, και ν᾽ απορρίψετε το αίτημά τους έχοντας πλήρη γνώση των πραγμάτων.
[1.37.2] Ισχυρίζονται ότι, από σύνεση δεν δέχτηκαν, έως τώρα, να συμμαχήσουν με κανέναν, όμως το κίνητρο της πολιτικής τους αυτής δεν ήταν η αρετή, αλλά η κακία, γιατί δεν ήθελαν να έχουν ούτε σύμμαχο ούτε μάρτυρα στις κακές τους πράξεις ούτε να ντροπιάζονται ζητώντας για τις ανομίες τους την βοήθεια άλλων.
[1.37.3] Άλλωστε, η πολιτεία της Κέρκυρας έχει γεωγραφική θέση τέτοια, ώστε να είναι ανεξάρτητη και να είναι η ίδια κριτής στις αδικίες που κάνει, αντί να σέβεται τις συνθήκες, και τούτο επειδή οι ίδιοι οι Κερκυραίοι σπάνια απομακρύνονται από το νησί τους, ενώ πολλοί ξένοι είναι αναγκασμένοι να αράζουν στο λιμάνι τους.
[1.37.4] Αν περιφρονούσαν τις συμμαχίες, δεν το έκαναν, όπως ισχυρίζονται, από ευπρέπεια για να μην γίνονται, τάχα, ακούσιοι συνένοχοι στις αδικίες των άλλων, αλλά για να μπορούν, μόνοι τους, να κακουργούν. Να μπορούν, όταν έχουν υπεροχή, να μεταχειρίζονται την βία, να πλεονεκτούν, όταν μπορούν να ξεφύγουν από την προσοχή των άλλων. Και όταν επιτύχουν κάπου κάτι, δείχνουν όλη τους την αναισχυντία.
[1.37.5] Αν, όπως ισχυρίζονται, ήσαν άνθρωποι έντιμοι, τότε όσο λιγότερο ευπρόσβλητοι είναι, τόσο περισσότερο θα έπρεπε να φανερώσουν την αρετή τους και να δέχονται να εφαρμόζεται το δίκαιο.

[1.38.1] »Αλλά ούτε προς εμάς ούτε προς κανέναν άλλο έχουν ακολουθήσει την πολιτική αυτή και, ενώ είναι άποικοί μας, διακόψαν απ᾽ την αρχή κάθε δεσμό μαζί μας και τώρα μας πολεμούν λέγοντας ότι δεν τους στείλαμε στην αποικία για να τους κακομεταχειριζόμαστε.
[1.38.2] Και εμείς, όμως, λέμε πως δεν ιδρύσαμε την αποικία τους για να μας περιφρονούν, αλλά για να είμαστε οι αρχηγοί τους και να μας σέβονται κατά τα έθιμα.
[1.38.3] Οι άλλες μας αποικίες μάς τιμούν και οι άποικοί μας μάς αγαπούν.
[1.38.4] Και είναι φανερό ότι, αφού οι περισσότεροι μας αγαπούν, αυτοί εδώ μας εχθρεύονται χωρίς εύλογη αιτία. Ούτε θα είχαμε αναλάβει την ασυνήθιστη αυτή εκστρατεία, αν η αδικία την οποία μας κάνουν δεν ήταν κι αυτή τόσο βαριά.
[1.38.5] Αλλά και αν ακόμα εμείς είχαμε άδικο, σωστό θα ήταν αυτοί να δώσουν τόπο στην οργή μας και τότε θα ήταν ντροπή μας ν᾽ απαντήσομε με την βία στην μετριοπάθειά τους. Όμως η υπεροψία τους και τα πλούτη τους τούς οδήγησαν στο να μας αδικήσουν πολλές φορές και τώρα στην Επίδαμνο που είναι δική μας αποικία. Όσο κακοπάθαινε την αγνοούσαν κι όταν θελήσαμε εμείς να την βοηθήσομε, την κυρίεψαν δια της βίας και την κρατούν.

[1.39.1] »Ισχυρίζονται φυσικά ότι ήσαν πρόθυμοι, προτού να ενεργήσουν, να υποβάλουν την διαφορά μας σε διαιτησία, αλλά μια τέτοια πρόταση δεν έχει αξία αν γίνεται από εκείνον που την κάνει έχοντας εξασφαλίσει θέση υπεροχής. Μια τέτοια πρόταση έχει αξία όταν υπάρχει ισότητα μεταξύ των δύο διαδίκων.
[1.39.2] Οι Κερκυραίοι όμως δεν πρότειναν διαιτησία παρά μόνον όταν —αφού πολιόρκησαν την Επίδαμνο— βεβαιώθηκαν ότι δεν θα μείνομε αδρανείς. Και σαν να μην έφτανε το κακό που έκαναν εκεί, έρχονται τώρα εδώ, ζητώντας όχι τόσο την συμμαχία σας όσο την συνεργασία σας στις αδικίες που κάνουν, ζητώντας να τους υποστηρίξετε στην αντιδικία που έχουν μαζί μας.
[1.39.3] Αλλά έπρεπε να έρθουν να σας ζητήσουν να γίνουν σύμμαχοί σας όταν είχαν απόλυτη ασφάλεια και όχι τώρα που μας έχουν αδικήσει και βρίσκονται σε κίνδυνο, τώρα που, χωρίς να έχετε ωφεληθεί κατά τίποτε από αυτούς, σας καλούν να τους βοηθήσετε κινδυνεύοντας να θεωρηθείτε από μας εξίσου υπεύθυνοι για τα κακά που μας έκαναν. Αν σας είχαν ζητήσει από πριν να ενεργήσετε από κοινού, τότε και μόνο θα μπορούσαν να σας ζητήσουν να επωμιστείτε από κοινού και τις συνέπειες.

[1.40.1] »Αποδείχτηκε, λοιπόν, ότι εμείς έχομε βάσιμα παράπονα, ενώ εκείνοι είναι βίαιοι και πλεονέκτες. Τώρα πρέπει ν᾽ ακούσετε και τους λόγους για τους οποίους δεν μπορείτε, χωρίς να καταπατήστε τις σπονδές, να τους δεχτείτε στην συμμαχία σας.
[1.40.2] Η συνθήκη ορίζει, βέβαια, ότι οποιαδήποτε πολιτεία δεν αναφέρεται μέσα στο κείμενο, είναι ελεύθερη να συνταχτεί με την μια ή την άλλη παράταξη, αλλά τούτο δεν μπορεί να εφαρμοστεί σ᾽ εκείνους που προσχωρούν στην μία παράταξη για να βλάψουν την άλλη, αλλά σ᾽ εκείνους οι οποίοι χωρίς να παραβιάζουν τις υποχρεώσεις τους θέλουν να εξασφαλιστούν, σ᾽ εκείνους οι οποίοι δεν θα κατόρθωναν να παρασύρουν απ᾽ την ειρήνη στον πόλεμο τον φρόνιμο σύμμαχο που θα τους δεχτεί. Αυτό ακριβώς κινδυνεύετε να πάθετε σεις αν δεν πεισθείτε στα λόγια μας,
[1.40.3] γιατί τότε δεν θα γίνετε μόνο δικοί τους προστάτες, αλλά και δικοί μας εχθροί. Αν πάρετε το μέρος τους, τότε αναγκαστικά τα μέτρα που θα πάρομε εναντίον τους θα σας περιλάβουν κι εσάς.
[1.40.4] Αν θέλετε να είστε δίκαιοι, τότε θα πρέπει να μην πάρετε το μέρος κανενός, αλλιώς θα έπρεπε να ταχθείτε μαζί μας, αφού μαζί μας έχετε συνθήκη συμμαχίας, ενώ μαζί τους δεν είχατε ποτέ ούτε προσωρινή συνθήκη. Μην καθιερώστε τον κανόνα ότι οι αποστάτες της μιας παράταξης μπορούν να είναι δεκτοί από την άλλη.
[1.40.5] Εμείς, όταν η Σάμος επαναστάτησε και όταν οι άλλοι Πελοποννήσιοι διχάστηκαν επάνω στο θέμα αν έπρεπε ή όχι να βοηθήσουν την επανάσταση, όχι μόνο δεν ψηφίσαμε εναντίον σας, αλλά και υποστηρίξαμε ότι η κάθε συμμαχία έχει το δικαίωμα να τιμωρεί εκείνη τους επαναστάτες.
[1.40.6] Αν δεχτείτε στην συμμαχία σας και βοηθήστε ανθρώπους που αδικούν, τότε θα δείτε ότι δεν θα είναι λίγοι εκείνοι απ᾽ τους συμμάχους σας που θα έρθουν προς εμάς και θα δημιουργήστε έτσι έναν κανόνα που θα στραφεί πολύ περισσότερο εναντίον σας παρά εναντίον μας.

[1.41.1] »Αυτά είναι τα νομικά επιχειρήματα που έχομε απέναντί σας και, σύμφωνα με τους θεσμούς που υπάρχουν μεταξύ των Ελλήνων, είναι αποφασιστικά. Αλλά μπορούμε και μια συμβουλή να σας δώσομε και μια χάρη να επικαλεσθούμε, την οποία πρέπει σήμερα να μας ανταποδώστε, αφού δεν είμαστε ούτε εχθροί ώστε να βλάπτομε ο ένας τον άλλον, αλλά ούτε και φίλοι ώστε να μη λογαριάζονται αυτά μεταξύ μας.
[1.41.2] Όταν κάποτε, πριν από τα μηδικά, δεν είχατε αρκετά καράβια για τον πόλεμό σας εναντίον των Αιγινητών, η Κόρινθος σας βοήθησε με είκοσι καράβια. Χάρη στην βοήθεια αυτή και χάρη στο ότι εξαιτίας μας οι Πελοποννήσιοι δεν βοήθησαν τους Σαμίους, μπορέσατε να νικήστε τους Αιγινήτες και να τιμωρήστε τους Σαμίους. Και τα δύο αυτά έγιναν σε περιστάσεις που οι άνθρωποι αδιαφορούν για καθετί άλλο και σκέπτονται μόνο το πώς να νικήσουν τον εχθρό τους
[1.41.3] και θεωρούν φίλο εκείνον που τους βοηθεί κι ας ήταν πριν εχθρός τους, κι εχθρό τους εκείνον που εμποδίζει τα σχέδια τους κι ας ήταν πριν φίλος τους, και τούτο επειδή ακόμα και τα ατομικά τους συμφέροντα θυσιάζουν για να νικήσουν.

[1.42.1] »Θυμηθείτε τα όλα αυτά —και οι νεότεροι ας τα μάθουν απ᾽ τους γεροντότερους— και πάρετε την απόφαση ότι είναι σωστό να μας ανταποδώστε τις υπηρεσίες αυτές. Μην νομίσετε ότι τα όσα είπαμε είναι ίσως σωστά επιχειρήματα, αλλά ότι σε περίπτωση πολέμου τα συμφέροντά σας είναι άλλα.
[1.42.2] Και τούτο επειδή, όσο λιγότερο κανείς αδικεί τόσο καλύτερα προστατεύει τα συμφέροντά του. Όσο για την προοπτική του πολέμου με τον οποίο σας φοβερίζουν οι Κερκυραίοι για να σας παρασύρουν σε άνομες πράξεις, είναι αβέβαιο το αν ποτέ θα γίνει και δεν πρέπει, επηρεασμένοι απ᾽ αυτήν την σκέψη, να προκαλέσετε την άμεση και όχι πια μελλοντική εχθρότητα της Κορίνθου. Θα ήταν πιο σωστό, μάλιστα, να διαλύσετε την δυσπιστία που υπάρχει μεταξύ μας εξαιτίας των Μεγάρων,
[1.42.3] γιατί η πρόσφατη αφορμή ευγνωμοσύνης, αν έρθει την κατάλληλη στιγμή, μπορεί —κι ας είναι μικρή— να σβήσει παλαιότερες έχθρες.
[1.42.4] Μην παρασυρθείτε από την σκέψη ότι θ᾽ αποκτήστε σύμμαχο με ισχυρό ναυτικό. Μεγαλύτερη δύναμη έχει εκείνος που δεν αδικεί τους ομοίους του παρά εκείνος που παρασύρεται από την ελκυστική ευκαιρία της στιγμής, αλλά εκθέτει τον εαυτό το σε μεγάλο κίνδυνο.

[1.43.1] »Η θέση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα είναι ακριβώς η περίπτωση για την οποία είχαμε μιλήσει στο συμβούλιο της Σπάρτης, όταν είχαμε δηλώσει ότι η κάθε συμμαχία πρέπει να τιμωρεί μόνη της τα μέλη της και έχομε σήμερα την δίκαιη απαίτηση να επιτύχομε το ίδιο από σας. Σεις, που ωφεληθήκατε από την δική μας ψήφο, δεν πρέπει να μας βλάψετε με την δική σας.
[1.43.2] Ανταποδώστε μας την εξυπηρέτηση, ξέροντας ότι η σημερινή στιγμή είναι από εκείνες όπου αυτός που βοηθεί γίνεται καλύτερος φίλος, ενώ εκείνος που βλάπτει γίνεται ο χειρότερος εχθρός.
[1.43.3] Όσο για τους Κερκυραίους, αυτούς εδώ, μην δεχθείτε ούτε να συμμαχήστε μαζί τους εναντίον μας, ούτε να τους βοηθήστε στις εναντίον μας ανομίες τους.
[1.43.4] Έτσι θα ενεργήστε και κατά τον σωστό τρόπο και κατά το πραγματικό σας συμφέρον». Αυτά περίπου είπαν οι Κορίνθιοι.

[1.44.1] Οι Αθηναίοι, αφού άκουσαν και τις δύο αντιπροσωπίες, συγκάλεσαν δύο φορές Εκκλησία του Δήμου. Στην πρώτη διαγράφηκε η τάση να δεχτούν τα επιχειρήματα των Κορινθίων, αλλά στην δεύτερη άλλαξαν γνώμη. Δεν έκαναν όμως πραγματική συμμαχία με τους Κερκυραίους, πράγμα που θα σήμαινε ότι θα είχαν κοινούς εχθρούς και κοινούς φίλους (γιατί τότε, αν οι Κερκυραίοι ζητούσαν την βοήθειά τους σε εκστρατεία εναντίον της Κορίνθου, τούτο θα σήμαινε το τέλος της τριαντάχρονης συνθήκης ειρήνης με τους Πελοποννησίους) αλλά έκαναν αμυντική συμμαχία για αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης εναντίον της Κέρκυρας ή της Αθήνας και των συμμάχων της.
[1.44.2] Πήραν την απόφαση αυτή, γιατί είχαν την πεποίθηση ότι ο πόλεμος με τους Πελοποννησίους ήταν αναπόφευκτος και δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν την Κέρκυρα (που είχε τόσο σημαντική ναυτική δύναμη) στο έλεος της Κορίνθου, αλλά επιζητούσαν να προκαλέσουν όσο το δυνατόν περισσότερες συγκρούσεις μεταξύ τους, ώστε, αν ποτέ αναγκαστούν να πολεμήσουν με την Κόρινθο και τις άλλες ναυτικές πολιτείες, να τις βρουν εξασθενημένες.
[1.44.3] Έβλεπαν επίσης ότι η Κέρκυρα είναι σε εξαιρετικά κατάλληλη θέση για την ακτοπλοΐα προς την Ιταλία και την Σικελία.

[1.45.1] Αυτές οι σκέψεις οδήγησαν τους Αθηναίους στην απόφασή τους. Και λίγο αργότερα, αφού είχαν φύγει οι Κορίνθιοι πρέσβεις, έστειλαν βοήθεια στην Κέρκυρα δέκα καράβια.
[1.45.2] Αρχηγοί τους ήσαν ο Λακεδαιμόνιος του Κίμωνος, ο Διότιμος του Στρομβίχου και ο Πρωτέας του Επικλέους.
[1.45.3] Είχαν ρητές διαταγές να μην επιτεθούν εναντίον των Κορίνθιων παρά μόνο αν προσπαθήσουν να χτυπήσουν την Κέρκυρα με σκοπό να κάνουν απόβαση εκεί ή σε κανένα άλλο συμμαχικό μέρος. Στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να τους εμποδίσουν με όλα τα μέσα. Έδωσαν τις οδηγίες αυτές, ώστε να μην παραβιάσουν τις τριαντάχρονες σπονδές.

[1.46.1] Ενώ τα δέκα καράβια έφτασαν στην Κέρκυρα, οι Κορίνθιοι, αφού τελείωσαν τις προετοιμασίες τους, ξεκίνησαν εναντίον του νησιού με στόλο εκατόν πενήντα καράβια. Τον αποτελούσαν δέκα καράβια από την Ηλεία, δώδεκα από τα Μέγαρα, δέκα απ᾽ την Λευκάδα, είκοσι επτά αμπρακιώτικα, ένα από το Ανακτόριο και ενενήντα κορινθιακά. Οι μοίρες είχαν χωριστό η καθεμιά τους αρχηγό.
[1.46.2] Αρχηγός της κορινθιακής μοίρας ήταν ο Ξενοκλείδης του Ευθυκλέους με τέσσερις άλλους.
[1.46.3] Όταν, μετά από την Λευκάδα, έφτασαν στην απέναντι της Κέρκυρας ηπειρωτική ακτή, άραξαν στο Χειμέριο της Θεσπρωτίας.
[1.46.4] Υπάρχει εκεί λιμάνι και λίγο πιο μέσα, στο εσωτερικό, στην Ελαιάτιδα της Θεσπρωτίας, η Εφύρη. Κοντά εκεί χύνεται στη θάλασσα η λίμνη Αχερουσία που πήρε το όνομά της από τον ποταμό Αχέροντα που διασχίζει την Θεσπρωτία και χύνεται στην λίμνη. Άλλος ποταμός, ο Θύαμις, χωρίζει την Θεσπρωτία από την Κεστρίνη. Ανάμεσα στους δύο ποταμούς υψώνεται το ακρωτήριο Χειμέριο.
[1.46.5] Στο σημείο εκείνο της ηπειρωτικής ακτής άραξαν οι Κορίνθιοι και εγκατέστησαν το στρατόπεδό τους.

[1.47.1] Όταν οι Κερκυραίοι πληροφορήθηκαν ότι ο εχθρικός στόλος πλησιάζει, επάνδρωσαν εκατόν δέκα καράβια με αρχηγούς τον Μικιάδη, τον Αισιμίδη και τον Ευρύβατο και οργάνωσαν στρατόπεδο σ᾽ ένα από τα νησιά που λέγονται Σύβοτα. Εκεί βρίσκονταν τα δέκα αθηναικά πολεμικά.
[1.47.2] Το πεζικό τους ήταν στο ακρωτήριο Λευκίμμη μαζί με χίλιους Ζακυνθινούς οπλίτες που είχαν πάει να τους βοηθήσουν.
[1.47.3] Αλλά στην ηπειρωτική ακτή είχαν μαζευτεί πολλοί βάρβαροι για να βοηθήσουν τους Κορίνθιους, γιατί από πάντα οι κάτοικοι της περιοχής ήσαν φίλοι τους.

[1.48.1] Όταν οι Κορίνθιοι συμπλήρωσαν τις προετοιμασίες τους, παίρνοντας τρόφιμα για τρεις μέρες, ανοίχτηκαν νύχτα από το Χειμέριο με σκοπό να ναυμαχήσουν.
[1.48.2] Κατά τα ξημερώματα, ενώ ταξίδευαν, είδαν τον κερκυραϊκό στόλο στ᾽ ανοιχτά να πλέει καταπάνω τους.
[1.48.3] Μόλις οι στόλοι αντικρίστηκαν, αντιπαρατάχτηκαν για μάχη. Τα αττικά πολεμικά μπήκαν στο δεξί των Κερκυραίων που χώρισαν το δικό τους στόλο σε τρεις μοίρες με αρχηγό, η καθεμιά, από έναν από τους τρεις στρατηγούς τους.
[1.48.4] Στην παράταξη των Κορινθίων τα καράβια των Μεγάρων και της Αμπρακίας μπήκαν στο δεξί, στη μέση μπήκαν οι άλλοι σύμμαχοι και στ᾽ αριστερά παρατάχτηκαν οι Κορίνθιοι με τα ταχύτερα καράβια τους απέναντι στους Αθηναίους και στο δεξί των Κερκυραίων.

[1.49.1] Όταν υψώθηκε και από τις δύο μεριές το σήμα της μάχης, άρχισε η σύγκρουση. Είχαν και οι δύο στα καταστρώματα των καραβιών πολλούς οπλίτες, τοξότες και ακοντιστές γιατί, μη έχοντας πείρα, χρησιμοποιούσαν την παλιά τακτική.
[1.49.2] Η ναυμαχία ήταν σκληρή, όχι τόσο εξαιτίας της ναυτικής τέχνης των αντιπάλων όσο γιατί η συμπλοκή πήρε όψη πεζομαχίας,
[1.49.3] επειδή όταν δύο καράβια συμπλέκονταν ήταν δύσκολο να χωρίσουν και εξαιτίας του συνωστισμού των καραβιών και από το πλήθος των οπλιτών πάνω στους οποίους βασίζονταν, κυρίως, οι αντίπαλοι. Οι οπλίτες πολεμούσαν γενναία από τα καταστρώματα των καραβιών, που ήσαν ακίνητα. Δεν προσπάθησε κανένας από τους δύο αντιπάλους να διασπάσει την εχθρική παράταξη, αλλά πολεμούσαν περισσότερο με πείσμα και θάρρος παρά με τέχνη.
[1.49.4] Επικρατούσε μεγάλη ταραχή και πολλή σύγχυση παντού και, μέσα σ᾽ όλα αυτά, τα αθηναϊκά καράβια έτρεχαν να υποστηρίξουν τους Κερκυραίους σ᾽ όποιο σημείο τους πίεζε ο εχθρός, αλλά και φοβίζοντας μόνο τους αντιπάλους και χωρίς ν᾽ αρχίζουν μάχη για να μην παραβούν τις οδηγίες που είχαν.
[1.49.5] Η δεξιά πτέρυγα των Κορινθίων υπόφερε περισσότερο. Οι Κερκυραίοι με είκοσι καράβια τους κατατρόπωσαν και κυνήγησαν τα διασπαρμένα καράβια έως την ακτή, αποβιβάστηκαν στο στρατόπεδο, έβαλαν φωτιά στις έρημες σκηνές και άρπαξαν ό,τι υπήρχε.
[1.49.6] Στο σημείο εκείνο, λοιπόν, οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί τους νικήθηκαν και οι Κερκυραίοι είχαν την υπεροχή. Αλλά στην αριστερή πτέρυγα, όπου πολεμούσαν οι ίδιοι οι Κορίνθιοι, κατατρόπωσαν τους αντιπάλους τους, και τούτο επειδή οι Κερκυραίοι, έχοντας απ᾽ την αρχή λιγότερα καράβια, εξασθένισαν ακόμα περισσότερο την παράταξή τους αποσπώντας τα είκοσι καράβια τους για την καταδίωξη.
[1.49.7] Οι Αθηναίοι, βλέποντας τους Κερκυραίους να πιέζονται, άρχισαν να τους βοηθούν πιο αποφασιστικά, ενώ στην αρχή απόφευγαν να χτυπήσουν με το έμβολο. Αλλά όταν φάνηκε καθαρά ότι οι Κερκυραίοι είχαν νικηθεί και οι Κορίνθιοι άρχισαν την καταδίωξη, τότε ο καθένας ρίχτηκε στον αγώνα και δεν γινόταν πια καμιά διάκριση, με αναπόφευκτη συνέπεια Κορίνθιοι και Αθηναίοι να πολεμήσουν μεταξύ τους.

[1.50.1] Με την κατατρόπωση των Κερκυραίων, οι Κορίνθιοι δεν σταμάτησαν για να ρυμουλκήσουν όσα από τα εχθρικά καράβια ήσαν μισοβυθισμένα, αλλά έστρεψαν την προσοχή τους στους ναυαγούς και, πλέοντας εδώ κι εκεί, τους σκότωναν αντί να τους αιχμαλωτίζουν. Μη ξέροντας ότι στην δεξιά πτέρυγα είχαν νικηθεί, σκότωναν και τους δικούς τους συμμάχους ναυαγούς που δεν τους αναγνώριζαν.
[1.50.2] Οι δύο στόλοι ήσαν πολυάριθμοι και κάλυπταν μεγάλη θαλάσσια έκταση. Έτσι, όταν άρχισε η ναυμαχία, ήταν δύσκολο να διακρίνει κανείς ποιός νικούσε και ποιός έχανε. Από όλες τις προηγούμενες μεταξύ των Ελλήνων ναυμαχίες αυτή ήταν η μεγαλύτερη σε αριθμό καραβιών.
[1.50.3] Οι Κορίνθιοι καταδίωξαν τους Κερκυραίους ώς την στεριά και ύστερα ασχολήθηκαν με τα ναυάγιά τους και τους νεκρούς τους. Μπόρεσαν να μαζέψουν τα περισσότερα και τα μετέφεραν στα Σύβοτα, όπου είχε συγκεντρωθεί ο στρατός των βαρβάρων για να τους βοηθήσει. Τα Σύβοτα αυτά είναι ένα έρημο λιμάνι της Θεσπρωτίας. Μετά απ᾽ όλα αυτά ανασυντάχτηκαν και ξεκίνησαν πάλι εναντίον των Κερκυραίων
[1.50.4] που κι αυτοί ξεκίνησαν με όσα καράβια τους έμεναν και με τα αθηναϊκά εναντίον των Κορινθίων. Φοβόνταν μην τους κάνουν απόβαση στο νησί τους.
[1.50.5] Είχε κιόλας προχωρήσει η μέρα και είχαν ηχήσει οι παιάνες για επίθεση, όταν άξαφνα οι Κορίνθιοι άρχισαν να υποχωρούν. Είχαν δει είκοσι αθηναϊκά καράβια που πλησίαζαν. Τα είχαν στείλει οι Αθηναίοι να ενισχύσουν τα πρώτα δέκα, από φόβο μη —όπως και έγινε— νικηθούν οι Κερκυραίοι και δεν είναι αρκετά τα δέκα αθηναϊκά καράβια για να τους προστατέψουν.

[1.51.1] Αυτά λοιπόν τα είκοσι καράβι είδαν οι Κορίνθιοι. Υποψιάστηκαν πως ήσαν αθηναϊκά και νόμισαν πως ήσαν περισσότερα από όσα μπορούσαν να δουν και υποχώρησαν.
[1.51.2] Οι Κερκυραίοι δεν έβλεπαν τα καράβια αυτά, γιατί δεν ήσαν ορατά από εκεί που έρχονταν, και απορούσαν με την υποχώρηση των Κορινθίων έως τη στιγμή που μερικοί είδαν τα καράβια και τους το είπαν. Τότε υποχώρησαν οι Κερκυραίοι γιατί είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει και οι Κορίνθιοι διάλυσαν την παράταξή τους κι έφυγαν.
[1.51.3] Χωρίστηκαν έτσι οι αντίπαλοι και τελείωσε η ναυμαχία όταν πια νύχτωνε.
[1.51.4] Οι Κερκυραίοι είχαν το στρατόπεδό τους στο ακρωτήριο Λευκίμμη και εκεί έφτασαν, λίγη ώρα αφότου είχαν φανεί, πλέοντας ανάμεσα στα ναυάγια και στους νεκρούς, τα είκοσι αθηναϊκά καράβια. Αρχηγοί τους ήσαν ο Γλαύκων του Λεάγρου και ο Ανδροκίδης του Λεωγόρου.
[1.51.5] Είχε πέσει η νύχτα και οι Κερκυραίοι φοβήθηκαν μήπως είναι εχθρικά, αλλά ύστερα τ᾽ αναγνώρισαν και τα καράβια άραξαν.

[1.52.1] Την επόμενη, τα τριάντα αθηναϊκά καράβια και όσα κερκυραϊκά μπορούσαν να ταξιδέψουν ξεκίνησαν για τα Σύβοτα, όπου είχαν στρατοπεδεύσει οι Κορίνθιοι, για να δουν αν είχαν σκοπό να δώσουν μάχη.
[1.52.2] Οι Κορίνθιοι όμως κατέβασαν τα καράβια τους στη θάλασσα, τα έβαλαν σε παράταξη στ᾽ ανοιχτά, αλλά έμειναν ακίνητοι μη έχοντας κανένα σκοπό να πολεμήσουν αν δεν ήσαν αναγκασμένοι. Έβλεπαν ότι είχαν φτάσει αθηναϊκά καράβια ανέπαφα και ότι είχαν οι ίδιοι ν᾽ αντιμετωπίσουν δύσκολη κατάσταση, γιατί έπρεπε να φρουρούν τους αιχμαλώτους που είχαν τα καράβια τους και δεν είχαν τα μέσα να επισκευάσουν τα πολεμικά σ᾽ εκείνη την έρημη περιοχή.
[1.52.3] Αντίθετα, εκείνο που συλλογίζονταν ήταν πώς να βρουν τρόπο να επιστρέψουν στην Κόρινθο, γιατί φοβόνταν μήπως οι Αθηναίοι θεωρήσουν ότι είχαν καταπατηθεί οι σπονδές (αφού είχε γίνει μάχη μεταξύ τους) και τους εμπόδισαν να φύγουν.

[1.53.1] Αποφάσισαν να στείλουν στους Αθηναίους μερικούς άνδρες μ᾽ ένα βαρκάκι, αλλά χωρίς κηρύκειο, για να εξακριβώσουν τις προθέσεις τους. Τους έστειλαν για να τους διαμηνύσουν τα ακόλουθα περίπου:
[1.53.2] «Κάνετε άδικη πράξη, Αθηναίοι, αρχίζοντας τον πόλεμο και παραβιάζοντας τις συνθήκες. Επεμβαίνετε με τα όπλα εναντίον μας την στιγμή που εμείς προσπαθούμε να τιμωρήσομε τους εχθρούς μας. Εάν έχετε σκοπό να μας εμποδίσετε να προχωρήσομε εναντίον της Κέρκυρας ή να πάμε οπουδήποτε αλλού θέλομε και να καταπατήσετε έτσι τις σπονδές, τότε αρχίστε αμέσως, πιάστε μας εμάς πρώτους και μεταχειριστείτε μας σαν εχθρούς!»
[1.53.3] Αυτά περίπου είπαν οι Κορίνθιοι και όσοι Κερκυραίοι έτυχε να τους ακούσουν φώναξαν αμέσως: «Πιάστε τους και σκοτώστε τους». Αλλά οι Αθηναίοι τούς αποκρίθηκαν με τον εξής περίπου τρόπο:
[1.53.4] «Ούτε αρχίζομε πόλεμο, Πελοποννήσιοι, ούτε παραβιάζομε τις σπονδές, αλλά ήρθαμε να βοηθήσομε τους συμμάχους μας Κερκυραίους. Αν θέλετε, λοιπόν, να πάτε αλλού, δεν θα σας εμποδίσομε, αλλά αν προχωρήστε εναντίον της Κέρκυρας ή αν πάτε σε καμιά περιοχή που της ανήκει, τότε θα σας εμποδίσομε με όλη μας τη δύναμη».

[1.54.1] Μετά την απόκριση αυτή των Αθηναίων, οι Κορίνθιοι άρχισαν να ετοιμάζονται για την επιστροφή και έστησαν τρόπαιο στα ηπειρωτικά Σύβοτα. Οι Κερκυραίοι μάζεψαν τους νεκρούς και τα ναυάγια τα οποία είχαν εκβράσει στις ακτές τους το κύμα και ο άνεμος που είχε σηκωθεί την νύχτα και τα είχε σκορπίσει παντού, κι έστησαν και αυτοί, σαν νικητές, τρόπαιο στο νησί Σύβοτα.
[1.54.2] Οι δύο αντίπαλοι διεκδικούσαν την νίκη με διαφορετική ο καθένας αντίληψη. Οι Κορίνθιοι είχαν επικρατήσει σ᾽ όλη τη διάρκεια της ναυμαχίας έως τη νύχτα και τούτο τους είχε επιτρέψει να μαζέψουν τα περισσότερα από τα ναυάγια και τους νεκρούς τους. Είχαν πιάσει περισσότερους από χίλιους αιχμαλώτους και είχαν βυθίσει περί τα εβδομήντα καράβια. Γι᾽ αυτό έστησαν τρόπαιο. Οι Κερκυραίοι είχαν καταστρέψει τριάντα τουλάχιστον καράβια και, από την στιγμή που είχαν φτάσει οι Αθηναίοι, είχαν μαζέψει τους νεκρούς και τα ναυάγιά τους. Εκτός απ᾽ αυτό, την προηγούμενη, οι Κορίνθιοι είχαν υποχωρήσει όταν είχαν δει τα αθηναϊκά καράβια. Και αφότου είχαν φτάσει οι Αθηναίοι, οι Κορίνθιοι δεν είχαν τολμήσει να βγουν απ᾽ το λιμάνι τους, στα Σύβοτα. Γι᾽ αυτό και έστησαν οι Κερκυραίοι τρόπαιο. Έτσι, και οι δύο αντίπαλοι διεκδικούσαν την νίκη.

[1.55.1] Οι Κορίνθιοι, καθώς επέστρεφαν, κυρίεψαν με δόλο το Ανακτόριο που βρίσκεται στο στόμιο του Αμπρακικού κόλπου —κοινή αποικία της Κορίνθου και της Κέρκυρας—, εγκατέστησαν Κορίνθιους αποίκους και γύρισαν στην Κόρινθο, όπου πούλησαν οκτακόσιους Κερκυραίους που ήσαν δούλοι και φυλάκισαν διακόσιους πενήντα τους οποίους φρόντιζαν πολύ με την ελπίδα ότι, όταν θα επέστρεφαν στην Κέρκυρα, θα μπορούσαν να μεταστρέψουν την πολιτική της υπέρ της Κορίνθου. Και τούτο επειδή τύχαινε οι περισσότεροι από τους αιχμαλώτους αυτούς να είναι από τα πρώτα ονόματα της Κέρκυρας.
[1.55.2] Έτσι, λοιπόν, έληξε ο πόλεμος με τους Κορινθίους, σώθηκε η Κέρκυρα και η αθηναϊκή μοίρα έφυγε από το νησί. Τούτο ήταν η πρώτη αφορμή πολέμου των Κορινθίων εναντίον των Αθηναίων. Παρά τις σπονδές είχαν ναυμαχήσει εναντίον τους στο πλευρό των Κερκυραίων.

[1.56.1] Αμέσως μετά απ᾽ αυτά έγιναν τα ακόλουθα που προκάλεσαν νέες διαφορές μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων και οδήγησαν στον πόλεμο.
[1.56.2] Ενώ οι Κορίνθιοι ετοιμάζονταν να τους εκδικηθούν, οι Αθηναίοι κατάλαβαν την έχθρα τους και έστειλαν διαταγή στους Ποτιδαιάτες (που κατοικούν στον ισθμό της Παλλήνης και ήσαν τότε, αν και Κορίνθιοι άποικοι, σύμμαχοι της Αθηνάς και πλήρωναν φόρο) να κατεδαφίσουν το τείχος που είχαν προς την Παλλήνη, να δώσουν ομήρους και να διώξουν, χωρίς να ξαναδεχτούν πια άλλους, τους αντιπροσώπους που έστελνε κάθε χρόνο η Κόρινθος σαν μητρόπολη που ήταν. Οι Αθηναίοι φοβήθηκαν μήπως οι Ποτιδαιάτες, επηρεαζόμενοι από τον Περδίκκα και τους Κορίνθιους, αποστατήσουν παρασύροντας και άλλους συμμάχους των Αθηναίων στην περιοχή της Θράκης.

[1.57.1] Τα προληπτικά αυτά μέτρα εναντίον των Ποτιδαιατών τα πήραν οι Αθηναίοι αμέσως μετά την ναυμαχία της Κέρκυρας,
[1.57.2] επειδή οι Κορίνθιοι δεν έκρυβαν πια την έχθρα τους και ο Περδίκκας, γιος τους Αλέξανδρου, βασιλεύς της Μακεδονίας έως τότε φίλος και σύμμαχος των Αθηναίων, είχε γίνει πια εχθρός τους και τους πολεμούσε.
[1.57.3] Είχε μεταστραφεί, επειδή οι Αθηναίοι έκαναν συμμαχία με τον αδελφό του Φίλιππο και με τον Δέρδα, που ήσαν και οι δύο αντίπαλοί του.
[1.57.4] Ο Περδίκκας, ανήσυχος γι᾽ αυτά, εργαζόταν για να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων στέλνοντας αντιπροσώπους στους Λακεδαιμονίους και προσπαθούσε να προσεταιριστεί τους Κορινθίους για να ετοιμάσει την αποστασία της Ποτίδαιας.
[1.57.5] Είχε αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Χαλκιδείς και τους Βοττιαίους —συνορεύουν με την Θράκη— για να τους παρασύρει κι αυτούς σε αποστασία. Θεωρούσε ότι, αν είχε συμμάχους τους γείτονές του, θα μπορούσε ευκολότερα να κάνει πόλεμο.
[1.57.6] Οι Αθηναίοι τα έμαθαν όλα αυτά και θέλησαν να προλάβουν τις αποστασίες. Έτυχε να στέλνουν τότε εναντίον του Περδίκκα τριάντα πολεμικά και χίλιους οπλίτες με αρχηγό τον Αρχέστρατο του Λυκομήδους και άλλους τέσσερις. Έδωσαν εντολή στους στρατηγούς τους να πάρουν ομήρους από την Ποτίδαια, να κατεδαφίσουν το προς την Παλλήνη τείχος τους και να επιτηρούν τις πολιτείες της περιοχής για να μην αποστατήσουν.

[1.58.1] Οι Ποτιδαιάτες είχαν στείλει πρέσβεις στην Αθήνα για να πείσουν τους Αθηναίους να μην κάνουν τίποτε εναντίον τους, αλλά είχαν στείλει και στην Σπάρτη πρέσβεις συνοδευόμενους από τους Κορίνθιους για να ζητήσουν να ετοιμαστεί βοήθεια, αν παρουσιαζόταν ανάγκη. Όταν, παρά τις πολλές προσπάθειες τους, δεν μπόρεσαν να πετύχουν από τους Αθηναίους τίποτε το ικανοποιητικό —αντίθετα ο στόλος που πήγαινε στην Μακεδονία προοριζόταν και γι᾽ αυτούς— και όταν οι άρχοντες της Σπάρτης τους υποσχέθηκαν ότι, αν οι Αθηναίοι εκστρατεύσουν εναντίον της Ποτίδαιας, οι Λακεδαιμόνιοι θα κάνουν εισβολή στην Αττική, οι Ποτιδαιάτες, με την ευκαιρία αυτή, αποστάτησαν μαζί με τους Χαλκιδείς και τους Βοττιαίους με τους οποίους έκαναν κοινούς όρκους.
[1.58.2] Τότε ο Περδίκκας έπεισε τους Χαλκιδείς να εγκαταλείψουν τις παράλιες πόλεις τους, να τις καταστρέψουν και να συγκεντρωθούν όλοι σε μια πολιτεία, την Όλυνθο, που θα την οχύρωναν καλά. Σ᾽ εκείνους που θα εγκαταλείπαν τις πολιτείες τους έδινε γαίες δικές του στην Μυγδονία, κοντά στη λίμνη Βόλβη, για να τις καλλιεργούν όσο θα διαρκούσε ο πόλεμος εναντίον των Αθηναίων. Οι πληθυσμοί αυτοί, λοιπόν, καταστρέφαν τις πολιτείες τους, μετοικούσαν κι ετοιμάζονταν για τον πόλεμο.

[1.59.1] Τα τριάντα αθηναϊκά πολεμικά έφτασαν στα παράλια της Θράκης και βρήκαν επαναστατημένες την Ποτίδαια και τις άλλες πόλεις.
[1.59.2] Οι στρατηγοί έκριναν ότι με τις δυνάμεις που είχαν δεν μπορούσαν να χτυπήσουν και τον Περδίκκα και τις επαναστατημένες πολιτείες και στράφηκαν εναντίον της Μακεδονίας που ήταν και αρχικός τους στόχος. Αποβιβάστηκαν στην Μακεδονία και άρχισαν τον πόλεμο με την βοήθεια του Φιλίππου και των αδελφών του Δέρδα που είχαν κάνει εισβολή από τα βόρεια.

[1.60.1] Με την επανάσταση της Ποτίδαιας και τον αττικό στόλο στην Μακεδονία, οι Κορίνθιοι ανησύχησαν για την περιοχή και, θεωρώντας πως κινδυνεύουν και δικά τους συμφέροντα, έστειλαν στρατό από εθελοντές δικούς τους και μισθοφόρους Πελοποννησίους. Η συνολική δύναμη ήταν χίλιοι εξακόσιοι οπλίτες και τετρακόσιοι ψιλοί.
[1.60.2] Αρχηγός τους ήταν ο Αριστεύς του Αδειμάντου που ήταν δημοφιλής και πολλοί εθελοντές είχαν ξεκινήσει για χάρη του. Με τους Ποτιδαιάτες επίσης είχε καλές σχέσεις.
[1.60.3] Το εκστρατευτικό αυτό σώμα έφτασε στην περιοχή της Θράκης σαράντα μέρες μετά την επανάσταση της Ποτίδαιας.

[1.61.1] Αλλά και οι Αθηναίοι είχαν πληροφορηθεί αμέσως ότι οι πολιτείες είχαν επαναστατήσει. Όταν έμαθαν ότι είχε ξεκινήσει ο Αριστεύς με τις ενισχύσεις , έστειλαν στην επαναστατημένη περιοχή δύο χιλιάδες οπλίτες και σαράντα καράβια με αρχηγούς τον Καλλία του Καλλιάδου και τέσσερις άλλους στρατηγούς.
[1.61.2] Ο στρατός αυτός πήγε πρώτα στην Μακεδονία, όπου το πρώτο εκστρατευτικό σώμα από χίλιους οπλίτες είχε μόλις κυριέψει την Θέρμη και πολιορκούσε την Πύδνα.
[1.61.3] Οι ενισχύσεις πήραν τη θέση κάτω από τα τείχη της Πύδνας, αλλά λίγο αργότερα οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να κάνουν ειρήνη και συμμαχία με τον Περδίκκα και να εκκενώσουν την Μακεδονία, επειδή τους πίεζε η κατάσταση στην Ποτίδαια όπου είχε φτάσει ο Αριστεύς.
[1.61.4] Έφτασαν στην Βέροια και ύστερα στην Στρέψα που δοκίμασαν να την κυριέψουν χωρίς να το πετύχουν και πορεύτηκαν προς την Ποτίδαια. Ήσαν τρεις χιλιάδες οπλίτες Αθηναίοι και άλλοι πολλοί από τους συμμάχους τους και εξακόσιοι ιππείς Μακεδόνες του Φιλίππου και του Παυσανία. Εβδομήντα πολεμικά συνόδευαν τον στρατό πλέοντας κοντά στην ακτή.
[1.61.5] Βραδυπορώντας, έφτασαν την τρίτη μέρα στην Γίγωνα όπου έστησαν στρατόπεδο.

[1.62.1] Οι Ποτιδαιάτες και οι Πελοποννήσιοι με τον Αριστέα περίμεναν τους Αθηναίους στρατοπεδευμένοι στον ισθμό, προς το μέρος της Ολύνθου, και είχαν οργανώσει αγορά έξω από τα τείχη.
[1.62.2] Είχαν ορίσει αρχηγό του πεζικού τον Αριστέα και αρχηγό του ιππικού τον Περδίκκα, ο οποίος είχε πάλι εγκαταλείψει τους Αθηναίους και είχε συμμαχήσει με τους Ποτιδαιάτες, αφήνοντας τοποτηρητή στην Μακεδονία τον Ιόλαο.
[1.62.3] Το σχέδιο του Αριστέα ήταν να κρατήσει τον δικό τους στρατό στον ισθμό και να περιμένουν εκεί τυχόν αθηναϊκή επίθεση, ενώ οι Χαλκιδείς και οι άλλοι σύμμαχοι (που ήσαν πέρα απ᾽ τον ισθμό) μαζί με τους διακόσιους ιππείς του Περδίκκα, θα έμεναν στην Όλυνθο ώστε, όταν οι Αθηναίοι θα προχωρούσαν εναντίον του στρατού του Αριστέα, να τους επιτεθούν από πίσω και να βρεθούν έτσι οι Αθηναίοι ανάμεσα σε δύο παρατάξεις.
[1.62.4] Αλλά ο Αθηναίος στρατηγός Καλλίας και οι συνάδελφοί του έστειλαν στην Όλυνθο το μακεδονικό ιππικό και μερικούς συμμάχους, ώστε να εμποδίσουν τις εχθρικές δυνάμεις που ήσαν εκεί να κινηθούν, και ο ίδιος με τον υπόλοιπο στρατό σήκωσε το στρατόπεδο και προχώρησε προς την Ποτίδαια.
[1.62.5] Όταν έφτασαν στον ισθμό και είδαν τους αντιπάλους να ετοιμάζονται για μάχη, αντιπαρατάχτηκαν και αυτοί και αμέσως ύστερα άρχισε η συμπλοκή.
[1.62.6] Η πτέρυγα όπου ήταν αρχηγός ο Αριστεύς με τους διαλεχτούς Κορινθίους και άλλους νίκησε τους αντιπάλους της και τους κατεδίωξε σε μεγάλη απόσταση, αλλά ο υπόλοιπος στρατός των Ποτιδαιατών και των Πελοποννησίων νικήθηκε από τους Αθηναίους και κατέφυγε πίσω από το τείχος της πολιτείας.

[1.63.1] Όταν ο Αριστεύς γύρισε από την καταδίωξη και είδε πως ο υπόλοιπος στρατός είχε νικηθεί, βρέθηκε σε αμηχανία προς τα πού να προχωρήσει, την Ποτίδαια ή την Όλυνθο. Αποφάσισε να παρατάξει τον στρατό του σε όσο το δυνατόν πυκνότερη τάξη και να εκβιάσει τρέχοντας την διάβασή του προς την Ποτίδαια όπου κατόρθωσε να μπει με μεγάλη δυσκολία και κάτω από συνεχή χτυπήματα, προχωρώντας από την μεριά της θάλασσας κατά μήκος του κυματοθραύστη. Έχασε λίγους στρατιώτες και τους περισσότερους τους έσωσε.
[1.63.2] Οι σύμμαχοι των Ποτιδαιατών που ήσαν στην Όλυνθο (η απόσταση μεταξύ Ολύνθου και Ποτίδαιας είναι εξήντα περίπου στάδια, πεδιάδα, όπου τίποτε δεν σταματάει το βλέμμα) όταν είχαν υψωθεί τα σήματα και είχε αρχίσει η μάχη, προχώρησαν λίγο για να βοηθήσουν, αλλά, ταυτόχρονα, το μακεδονικό ιππικό αντιπαρατάχτηκε για να τους εμποδίσει και, όταν η νίκη των Αθηναίων συμπληρώθηκε γρήγορα και οι Ποτιδαιάτες κατέβασαν τα σήματα, οι Ολύνθιοι αποτραβήχτηκαν πίσω από τα τείχη τους και το μακεδονικό ιππικό ενώθηκε με τους Αθηναίους. Το ιππικό δεν πολέμησε ούτε από την μία μεριά ούτε από την άλλη.
[1.63.3] Μετά την μάχη οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο και δέχτηκαν εκεχειρία για να σηκώσουν οι Ποτιδαιάτες τους νεκρούς τους. Οι Ποτιδαιάτες και οι σύμμαχοι τους έχασαν τριακόσιους περίπου στρατιώτες, ενώ από τους Αθηναίους σκοτώθηκαν εκατόν πενήντα. Μεταξύ τους και ο στρατηγός Καλλίας.

[1.64.1] Οι Αθηναίοι έχτισαν αμέσως ένα πολιορκητικό τείχος αντίκρυ στο τείχος στου ισθμού και το φρουρούσαν, αλλά δεν έχτισαν τείχος από το μέρος της Παλλήνης, γιατί έκριναν ότι δεν είχαν αρκετές δυνάμεις, ώστε και τον ισθμό να φρουρούν και να περάσουν στην Παλλήνη για να χτίσουν το τείχος. Φοβόνταν μήπως, αν χωρίσουν τις δυνάμεις τους, τους επιτεθούν οι Ποτιδαιάτες και οι σύμμαχοί τους.
[1.64.2] Όταν πληροφορήθηκαν στην Αθήνα ότι η Παλλήνη έμενε ατείχιστη, έστειλαν αργότερα χίλιους εξακόσιους οπλίτες, με αρχηγό τον Φορμίωνα του Ασωπίου, ο οποίος έφτασε στην Παλλήνη και, έχοντας βάση την Άφυτη, βάδισε βραδυπορώντας προς την Ποτίδαια, καταστρέφοντας τα σπαρτά και τα δέντρα. Ύστερα, καθώς δεν έβγαινε κανείς από την Ποτίδαια για να δώσει μάχη, έχτισε ένα πολιορκητικό τείχος αντίκρυ στο τείχος της Παλλήνης.
[1.64.3] Έτσι η Ποτίδαια βρέθηκε στενά πολιορκημένη από τις δύο μεριές, ενώ από το μέρος της θάλασσας φρουρούσαν τα πολεμικά.

[1.65.1] Όταν συμπληρώθηκε ο αποκλεισμός, ο Αριστεύς, μη έχοντας άλλη ελπίδα σωτηρίας εκτός από μια ανέλπιστη βοήθεια από την Πελοπόννησο ή άλλο απροσδόκητο γεγονός, πρότεινε να μείνουν μέσα στην πολιτεία μόνο πεντακόσιοι και οι άλλοι να φύγουν με καράβια μόλις φυσήξει δυνατός άνεμος. Έτσι, τα τρόφιμα θα αρκούσαν για πολύ περισσότερο. Ο ίδιος προσφερόταν να μείνει. Αλλά δεν τους έπεισε και τότε, θέλοντας ν᾽ αντιμετωπίσει την περίσταση κατά τον καλύτερο τρόπο και να οργανώσει την απ᾽ έξω βοήθεια όσο το δυνατόν καλύτερα, έφυγε με καράβι, ξεφεύγοντας την προσοχή των Αθηναίων.
[1.65.2] Πήγε στους Χαλκιδείς και πολέμησε μαζί τους. Μεταξύ άλλων έστησε ενέδρα στους Σερμυλίους και σκότωσε πολλούς μπροστά στην πολιτεία. Ενεργούσε και στην Πελοπόννησο για να πετύχει να του σταλεί βοήθεια. Μετά τον αποκλεισμό της Ποτίδαιας, ο Φορμίων με τους χίλιους εξακόσιους οπλίτες επιδόθηκε στην καταστροφή της Χαλκιδικής και της Βοττικής, όπου μάλιστα κυρίεψε και μερικά χωριά.

[1.66.1] Έτσι ήρθαν να προστεθούν και οι διαφορές αυτές στις άλλες που υπήρχαν μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων. Οι Κορίνθιοι κατηγορούσαν τους Αθηναίους ότι πολιορκούσαν την Ποτίδαια, αποικία δική τους, όπου βρίσκονταν Κορίνθιοι και Πελοποννήσιοι. Οι Αθηναίοι κατηγορούσαν τους Πελοποννησίους ότι είχαν παρακινήσει σ᾽ επανάσταση πολιτεία που ήταν σύμμαχός τους και τους πλήρωνε φόρο και ότι είχαν έρθει και είχαν πολεμήσει φανερά με το μέρος της Ποτίδαιας. Ο πόλεμος όμως δεν είχε ακόμα αρχίσει πραγματικά, αλλά εξακολουθούσε η συνθήκη ειρήνης, και τούτο επειδή οι Κορίνθιοι είχαν ενεργήσει μόνοι τους.

[1.67.1] Αλλά με την Ποτίδαια πολιορκημένη οι Κορίνθιοι δεν αδράνησαν, τόσο επειδή είχαν δικό τους στρατό εκεί όσο και επειδή φοβόνταν για την τύχη της πολιτείας. Προσκάλεσαν αμέσως τους συμμάχους τους στην Σπάρτη όπου πήγαν και κατηγόρησαν τους Αθηναίους ότι καταπάτησαν τις σπονδές και ότι αδικούν την Πελοπόννησο.
[1.67.2] Οι Αιγινήτες δεν είχαν στείλει επίσημη πρεσβεία επειδή φοβόνταν τους Αθηναίους, αλλά έστειλαν μυστικά απεσταλμένους που δεν υστερούσαν στο να παρακινούν σε πόλεμο, λέγοντας ότι δεν ήσαν ελεύθεροι όπως το προβλέπαν οι σπονδές.
[1.67.3] Τότε οι Λακεδαιμόνιοι προσκάλεσαν και όσους από τους συμμάχους τους ισχυρίζονταν ότι βλάπτονται από τους Αθηναίους, συγκάλεσαν την συνέλευση του λαού και είπαν στους συμμάχους τους να εκθέσουν τα παράπονά τους.
[1.67.4] Παρουσιάστηκαν πολλοί διατυπώνοντας ο καθένας κατηγορίες, αλλά ιδιαίτερα οι Μεγαρίτες οι οποίοι, με άλλες σοβαρές κατηγορίες, είπαν ότι, παρά τις συνθήκες, οι Αθηναίοι τους είχαν αποκλείσει από όλα τα λιμάνια της ηγεμονίας τους και από την αγορά της Αττικής.
[1.67.5] Τελευταίοι μίλησαν οι Κορίνθιοι, οι οποίοι, αφού άφησαν πρώτα τους άλλους να ερεθίσουν τους Λακεδαιμόνιους, πρόσθεσαν περίπου τα εξής:

[1.68.1] «Η καλή πίστη που διέπει την πολιτική σας ζωή, Λακεδαιμόνιοι, και τις συναλλαγές σας, σας κάνει να είστε δύσπιστοι απέναντί μας όταν διατυπώνομε κατηγορίες εναντίον άλλων. Τούτο σας έχει κάνει συνετούς, αλλά και σας οδηγεί στο ν᾽ αγνοείτε τα περισσότερα από όσα συμβαίνουν στον έξω κόσμο.
[1.68.2] Πολλές φορές σας προειδοποιήσαμε για τα όσα θα παθαίναμε από τους Αθηναίους, κι εσείς, αντί κάθε φορά να φροντίζετε να εξακριβώνετε τα όσα σας καταγγέλλονταν, στρέφατε τις υποψίες σας περισσότερο εναντίον εκείνων που σας τα έλεγαν, νομίζοντας ότι μιλούσαν για τα δικά τους αποκλειστικά συμφέροντα. Και γι᾽ αυτό τον λόγο δεν κινηθήκατε προτού αρχίσουν τα παθήματά μας, και μόνο όταν άρχισαν συγκαλέσατε τους συμμάχους σας από τους οποίους εμείς έχομε περισσότερο απ᾽ όλους το δικαίωμα να μιλήσομε, γιατί έχομε τα μεγαλύτερα παράπονα, αφού υποφέρομε από την εχθρότητα των Αθηναίων κι από τη δική σας αδιαφορία.
[1.68.3] Και, αν μεν παραβίαζαν την νόμιμη τάξη στην Ελλάδα χωρίς να φαίνονται, τότε βέβαια θα έπρεπε να σας το αποδείξομε, αφού δεν θα το ξέρατε. Αλλά τώρα ποιά η ανάγκη να μακρηγορήσομε, αφού βλέπετε ότι πολλοί Έλληνες έχουν υποδουλωθεί, ότι άλλοι, και μάλιστα πολλοί από τους συμμάχους σας, κινδυνεύουν απ᾽ τις επιβουλές τους και ότι οι Αθηναίοι έχουν από καιρό προετοιμαστεί για έναν ενδεχόμενο πόλεμο;
[1.68.4] Αλλιώς δεν θα είχαν καταλάβει με την βία και δεν θα είχαν κρατήσει την Κέρκυρα παρά την αντίστασή μας ούτε θα πολιορκούσαν την Ποτίδαια. Η πολιτεία αυτή είχε εξαιρετική στρατηγική σημασία για την Χαλκιδική, ενώ η Κέρκυρα θα μπορούσε να προσφέρει μεγάλη ναυτική ενίσχυση στην Πελοπόννησο.

[1.69.1] Για όλα αυτά το σφάλμα είναι δικό σας. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα τους αφήσατε, μετά τα μηδικά, να ενισχύσουν την πολιτεία τους και ύστερα να χτίσουν τα Μακρά Τείχη και στερήσατε απ᾽ την ελευθερία τους όχι μόνο όλους τους υπηκόους τους οποίους έχουν αυτοί υποδουλώσει, αλλά τώρα και τους δικούς σας συμμάχους. Ο πραγματικός υπεύθυνος δεν είναι εκείνος που υποδουλώνει, αλλά εκείνος που, ενώ μπορεί να εμποδίσει την υποδούλωση, αδιαφορεί παρόλο ότι θέλει να έχει την φήμη ότι είναι ο απελευθερωτής της Ελλάδος.
[1.69.2] Μόλις τώρα κατορθώσαμε να συγκεντρωθούμε σε συνέλευση και πάλι χωρίς συγκεκριμένο σκοπό. Δεν θα έπρεπε πια εξετάζομε αν μας αδικούν, αλλά να σκεπτόμαστε πώς θα αμυνθούμε, γιατί εκείνοι έχουν πάρει κιόλας την απόφασή τους και δρουν τώρα εναντίον μας, ενώ εμείς είμαστε αναποφάσιστοι.
[1.69.3] Ξέρομε καλά την μέθοδο των Αθηναίων, τον τρόπο με τον οποίο απλώνουν σιγά-σιγά την κυριαρχία τους επάνω στους γείτονές τους. Όσο νομίζουν ότι οι ενέργειες τους σας διαφεύγουν επειδή δεν παρακολουθείτε τί γίνεται, είναι λιγότερο τολμηροί, αν όμως καταλάβουν ότι τις ξέρετε και αδιαφορείτε, τότε θα αποθρασυνθούν.
[1.69.4] Απ᾽ όλους τους άλλους Έλληνες μόνο εσείς, Λακεδαιμόνιοι, αδρανείτε και δεν προβάλλετε εναντίον των επιθέσεων την δύναμή σας, αλλά τις αναβολές σας, μόνο εσείς ενεργείτε εναντίον ενός εχθρού, όχι όταν είναι στην αρχή της ανάπτυξης του, αλλά όταν έχει διπλασιάσει την δύναμή του.
[1.69.5] Είχατε την φήμη ανθρώπων στους οποίους μπορεί κανείς να έχει εμπιστοσύνη, αλλά η φήμη αυτή είναι ανώτερη απ᾽ την πραγματικότητα. Όπως ξέρομε καλά, οι Μήδοι ξεκίνησαν από τα πέρατα της γης κι έφτασαν έως την Πελοπόννησο, προτού αποφασίσετε να τους αντιμετωπίσετε κατά τρόπο αντάξιο προς την δύναμή σας, και τώρα αδιαφορείτε για τα όσα επιχειρούν οι Αθηναίοι που δεν είναι μακριά, όπως οι Μήδοι, αλλά είναι γείτονές μας. Αντί να επιτεθείτε σεις, προτιμάτε να βρεθείτε στην ανάγκη ν᾽ αποκρούσετε τις επιθέσεις τους και να κινδυνέψετε ν᾽ αναμετρηθείτε μ᾽ έναν εχθρό που θα έχει αυξήσει πολύ την δύναμή του, και τούτο ενώ ξέρετε ότι και ο βάρβαρος νικήθηκε περισσότερο απ᾽ τα δικά του σφάλματα και οι επιτυχίες μας εναντίον των Αθηναίων χρωστιούνται περισσότερο στα δικά τους λάθη παρά στην δική σας βοήθεια. Οι ελπίδες που πολλοί στήριξαν επάνω σας τους οδήγησαν στην καταστροφή, γιατί βρέθηκαν απροετοίμαστοι εξαιτίας της εμπιστοσύνης που σας είχαν.
[1.69.6] Αλλά κανείς σας ας μην νομίσει ότι τα λόγια μας αυτά εκδηλώνουν έχθρα. Είναι παράπονα. Τα παράπονα απευθύνονται σε φίλο που σφάλλει, οι κατηγορίες σε εχθρό που αδικεί.

[1.70.1] »Νομίζομε, άλλωστε, ότι περισσότερο από κάθε άλλον εμείς έχομε το δικαίωμα να επικρίνομε τους συμμάχους μας, ιδίως όταν πρόκειται για ζωτικά συμφέροντα που την σπουδαιότητά τους δεν νομίζομε να την αντιλαμβάνεστε. Ούτε έχετε ποτέ αναλογιστεί τί είδους άνθρωποι είναι οι Αθηναίοι με τους οποίους θα πρέπει να αναμετρηθείτε και σε ποιό βαθμό είναι διαφορετικοί από σας.
[1.70.2] Εκείνοι είναι καινοτόμοι και επινοητικοί και ταχείς στο να εκτελούν τα σχέδιά τους, ενώ εσείς περιορίζεστε στο να διατηρείτε τα όσα έχετε χωρίς ποτέ να επινοείτε τίποτε και όταν ενεργείτε δεν καλύπτετε ούτε το απαραίτητο.
[1.70.3] Εκείνοι αποτολμούν πράγματα που υπερβαίνουν τις δυνάμεις τους, ριψοκινδυνεύουν χωρίς να λογαριάζουν την φρόνηση και είναι πάντοτε αισιόδοξοι στις αναποδιές. Ενώ εσείς επιχειρείτε πάντα πράγματα κατώτερα απ᾽ τις δυνάμεις σας, είστε διστακτικοί ακόμα κι όταν οι πιο συντηρητικοί υπολογισμοί δείχνουν ότι η επιτυχία είναι βεβαία, και στις υπόλοιπες περιστάσεις νομίζετε ότι δεν θα μπορέσετε να τις αντιμετωπίσετε.
[1.70.4] Εκείνοι είναι δραστήριοι, ενώ εσείς είστε αναβλητικοί, εκείνοι συνεχώς ξενιτεύονται εύκολα, ενώ εσείς δεν ξεκολλάτε από τον τόπο σας. Εκείνοι πιστεύουν ότι αποδημώντας πλουτίζουν, ενώ εσείς νομίζετε ότι, αν μετακινηθείτε, θα ζημιώσετε κι αυτά που έχετε.
[1.70.5] Όταν νικήσουν τους εχθρούς τους, εκμεταλλεύονται στο έπακρο την επιτυχία τους, ενώ αν νικηθούν, υποχωρούν όσο το δυνατόν λιγότερο.
[1.70.6] Με όλα αυτά, ενώ δείχνουν περισσότερο από κάθε άλλον αυταπάρνηση όταν υπηρετούν την πολιτεία τους, διατηρούν όμως όλη την ελευθερία της σκέψης τους για να βρουν τρόπους να την ωφελήσουν.
[1.70.7] Αν δεν επιτύχουν τα όσα σχεδιάζουν, θεωρούν ότι στερήθηκαν κάτι που τους ανήκει και όσα κερδίζουν με μια τους επιτυχία είναι, γι᾽ αυτούς, ισχνό αποτέλεσμα συγκρινόμενο με ό,τι προσδοκούν να επιτύχουν μελλοντικά. Αν αποτύχουν σε κάποια προσπάθεια, κάνουν νέα σχέδια για να ξανακερδίσουν ό,τι έχασαν, γιατί μόνοι αυτοί ενεργούν τόσο γρήγορα, όταν έχουν αποφασίσει κάτι, ώστε ελπίδα και πραγματοποίηση να συμπίπτουν.
[1.70.8] Γι᾽ αυτά όλα μοχθούν και κινδυνεύουν όλη τους τη ζωή, απολαμβάνοντας ελάχιστα τα όσα έχουν, γιατί πάντοτε σκέπτονται πώς να αποκτήσουν κι άλλα. Εορτή θεωρούν το να κάνουν το καθήκον τους και συμφορά είναι γι᾽ αυτούς περισσότερο η ησυχία της αδράνειας παρά η επίπονη δράση.
[1.70.9] Θα είχε δίκιο κανείς, αν, με μια λέξη, έλεγε ότι η ιδιοσυγκρασία τους είναι τέτοια, ώστε ούτε οι ίδιοι ησυχάζουν ποτέ ούτε αφήνουν τους άλλους να ησυχάσουν.

[1.71.1] »Και όμως, Λακεδαιμόνιοι, ενώ έχετε τέτοιον αντίπαλο, εξακολουθείτε ν᾽ αδρανείτε και δεν καταλαβαίνετε ότι ο καλύτερος τρόπος να εξασφαλίσει κανείς μια σταθερή ειρήνη είναι βέβαια ν᾽ αποφεύγει να μεταχειρίζεται την δύναμή του για να αδικεί, αλλά και να δείχνει ότι είναι αποφασισμένος να μην ανεχθεί να τον αδικούν. Εσείς όμως θεωρείτε ότι η δίκαιη πολιτική είναι να μην βλάπτετε τους άλλους και να μην βλάπτεστε σεις στην δική σας μόνο ασφάλεια.
[1.71.2] Όμως μια τέτοια πολιτική μόλις και μετά βίας θα μπορούσε να πετύχει, αν είχατε να κάνετε με πολιτεία που έχει τις ίδιες αντιλήψεις. Όπως σας το είπαμε πρωτύτερα, τα συστήματά σας, συγκρινόμενα με τα δικά τους, είναι απηρχαιωμένα
[1.71.3] και μοιραίο είναι, όπως και στην τεχνική, να επικρατούν στην πολιτική τα συγχρονισμένα συστήματα. Σε καιρό ειρήνης είναι, βέβαια, πολύ προτιμότερο να μην αλλάζουν οι θεσμοί, αλλά όταν είναι ανάγκη ν᾽ αντιμετωπιστούν πολλές δυσκολίες, είναι και ανάγκη να επινοούνται πολλοί νέοι τρόποι. Γι᾽ αυτόν τον λόγο οι Αθηναίοι, με πλούσια πείρα, έχουν εκσυγχρονιστεί πολύ περισσότερο από σας.
[1.71.4] Αλλά ώς εδώ και μη παρέκει. Πρέπει να βοηθήστε αμέσως και τους άλλους και τους Ποτιδαιάτες, όπως το έχετε υποσχεθεί. Κάνετε αμέσως εισβολή στην Αττική για να μην αφήστε φιλική πολιτεία στο έλεος του χειρότερου εχθρού σας και για να μην μας εξωθήσετε εμάς τους άλλους ν᾽ αναζητήσομε, μες στην απελπισία μας, άλλες συμμαχίες.
[1.71.5] Εάν το κάναμε δεν θα ήταν ανόσιο ούτε για τους θεούς στους οποίους ορκιστήκαμε ούτε για τους ανθρώπους που θα ξέρουν τα πράγματα. Καταπατούν τις συνθήκες εκείνοι που δεν βοηθούν αυτούς στους οποίους υποσχέθηκαν βοήθεια και όχι εκείνοι οι οποίοι, μπροστά στην αδράνεια ενός συμμάχου, αναζητούν άλλον.
[1.71.6] Αν, όμως, θελήστε να δείξτε προθυμία, τότε θα μείνομε με σας, γιατί θα ήταν ανόσιο από μέρους μας ν᾽ αναζητήσομε, τότε, άλλους φίλους και ούτε θα μπορούσαμε να βρούμε καλύτερους από σας. Αυτά είχαμε να σας πούμε.
[1.71.7] Φροντίστε να πάρτε τη σωστή απόφαση και προσπαθήστε να μην γίνει η Πελοπόννησος υπό την ηγεσία σας ασθενέστερη απ᾽ ότι σας την παράδωσαν οι πατέρες σας».

[1.72.1] Αυτά, περίπου, είπαν οι Κορίνθιοι. Έτυχε να βρίσκονται στην Σπάρτη Αθηναίοι πρέσβεις που είχαν πάει εκεί για άλλο λόγο και οι οποίοι, όταν πληροφορήθηκαν τα όσα είχαν πει οι Κορίνθιοι, θεώρησαν σκόπιμο να παρουσιαστούν στην συνέλευση των Λακεδαιμονίων και, χωρίς ν᾽ απολογηθούν για τις κατηγορίες των διαφόρων πόλεων, να υποδείξουν στους Σπαρτιάτες γενικά ότι δεν έπρεπε να πάρουν αμέσως την απόφαση, αλλά να σκεφτούν ψύχραιμα. Ταυτόχρονα ήθελαν να υπογραμμίσουν την δύναμη της Αθήνας και να θυμίσουν περιστατικά που οι ηλικιωμένοι τα ήξεραν και οι νεότεροι θα τα μάθαιναν. Πίστευαν ότι με τα επιχειρήματά τους θα επηρεάσουν τους Λακεδαιμονίους περισσότερο προς την ειρήνη παρά προς τον πόλεμο.
[1.72.2] Πήγαν στους άρχοντες της Σπάρτης και είπαν ότι ήθελαν και αυτοί, αν δεν υπήρχε εμπόδιο, να μιλήσουν στην συνέλευσή τους. Οι άρχοντες τους κάλεσαν να παρουσιαστούν και οι Αθηναίοι είπαν περίπου τα ακόλουθα:

[1.73.1] «Αποστολή δεν είχαμε να έρθομε σε αντιλογία με τους συμμάχους σας, αλλά ν᾽ ασχοληθούμε με τα ζητήματα για τα οποία μας έστειλε η πολιτεία μας. Επειδή όμως πληροφορηθήκαμε ότι υπάρχει πολλή κατακραυγή εναντίον μας, ζητήσαμε να παρουσιαστούμε όχι για να αντικρούσομε τις κατηγορίες που διατύπωσαν οι διάφορες πολιτείες εναντίον μας (γιατί δεν θα ήταν δυνατόν ούτε εκείνοι ούτε εμείς ν᾽ απευθυνόμαστε σε σας σαν να είστε δικαστές), αλλά για να σας αποτρέψομε να πάρετε αβασάνιστα, παρασυρόμενοι από τους συμμάχους σας, σφαλερές αποφάσεις για τόσο πολύ σπουδαία ζητήματα. Θέλομε, επίσης, να εξηγήσομε, σχετικά με τον θόρυβο που γίνεται για μας, ότι κατέχομε νόμιμα τις κτήσεις μας και ότι η πολιτεία μας είναι άξια σεβασμού.
[1.73.2] Και για μεν τα πολύ παλιά γεγονότα, προς τί να σας μιλήσομε, αφού είναι γνωστά μόνο από προφορική παράδοση και δεν τα έχει ζήσει κανείς απ᾽ όσους μας ακούνε; Αλλά για τα Μηδικά και για τα όσα ξέρετε από προσωπική αντίληψη, είναι ανάγκη να σας μιλήσομε, ακόμα κι αν η συχνή επανάληψή τους καταντάει ενοχλητική. Γιατί όταν αγωνιζόμαστε, το εκάναμε για το κοινό συμφέρον και απ᾽ αυτό ωφεληθήκατε και σεις και δεν θα ήταν σωστό εμείς να τα στερηθούμε εντελώς απ᾽ την ωφέλεια τού να τα θυμίζομε.
[1.73.3] Άλλωστε, δεν θα τα εξιστορήσομε για να σας εξευμενίσομε, αλλά για να καταλάβετε με παραδείγματα και αποδείξεις με ποιά πολιτεία θ᾽ αναμετρηθείτε αν δεν πάρετε την σωστή απόφαση.
[1.73.4] Θέλομε να πούμε, δηλαδή, ότι στον Μαραθώνα προκινδυνεύσαμε μόνοι εναντίον των βαρβάρων και, όταν έκαναν την δεύτερη επιδρομή τους, εμείς, μη μπορώντας ν᾽ αμυνθούμε στην στεριά, επιβιβαστήκαμε μέχρι και του τελευταίου στα καράβια μας και συμπολεμήσαμε στην ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτό εμπόδισε τον βάρβαρο να πάει να κυριέψει μια-μια τις πολιτείες της Πελοποννήσου οι οποίες θα ήσαν ανίκανες να αλληλοβοηθούν εναντίον ενός πανίσχυρου στόλου.
[1.73.5] Και την καλύτερη απόδειξη γι᾽ αυτό, την έδωσε ο ίδιος ο βάρβαρος, γιατί όταν νικήθηκε στην θάλασσα κι έχασε την υπεροπλία, αποσύρθηκε αμέσως με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του.

[1.74.1] »Σ᾽ αυτό το γεγονός, με το οποίο αποδείχτηκε ότι η σωτηρία των Ελλήνων κρεμόταν από το ναυτικό, εμείς συνεισφέραμε τρία σπουδαιότατα πράγματα, δηλαδή τα περισσότερα καράβια, τον καλύτερο στρατηγό και την μεγάλη μας τόλμη. Από τα τετρακόσια καράβια, κάτι λιγότερο από τα δύο τρίτα ήσαν δικά μας, αρχηγός ήταν ο Θεμιστοκλής, χάρη στον οποίο η ναυμαχία έγινε στα στενά, πράγμα που είναι βέβαιο ότι έσωσε την κατάσταση και γι᾽ αυτό σεις τον υποδεχτήκατε με τις μεγαλύτερες τιμές που κάνατε πότε σε ξένο ο οποίος σας επισκέφτηκε.
[1.74.2] Τέλος, δείξαμε θάρρος και τόλμη πολύ μεγάλη, γιατί όταν οι άλλοι Έλληνες, έως τα σύνορά μας, είχαν υποδουλωθεί και δεν είχαμε καμιά βοήθεια στην στεριά, αποφασίσαμε να εγκαταλείψομε την πολιτεία μας, αλλά να μην εγκαταλείψομε, και τότε ακόμα, τους συμμάχους μας και να μη διασκορπιστούμε, για να μπορέσομε να τους βοηθήσομε. Αποφασίσαμε να μπούμε στα καράβια μας και ν᾽ αγωνιστούμε χωρίς να μνησικακούμε επειδή σεις δεν μας βοηθήσατε σύγκαιρα.
[1.74.3] Ώστε μπορούμε να πούμε ότι σας προσφέραμε περισσότερες υπηρεσίες από ό,τι μας προσφέρατε σεις. Γιατί σεις ήρθατε να πολεμήστε, αφήνοντας τις πολιτείες σας άθικτες, με σκοπό να τις εξασφαλίσετε για το μέλλον, και ήρθατε να μας βοηθήστε όταν φοβηθήκατε για τους εαυτούς σας και όχι για μας, γιατί όσο δεν είχαμε πάθει τίποτε, δεν κινηθήκατε. Εμείς, αντίθετα, με βάση μια πόλη που δεν υπήρχε πια, αγωνιστήκαμε για μια ισχνή ελπίδα και, σώζοντας τους εαυτούς μας, συντελέσαμε και στην δική σας σωτηρία.
[1.74.4] Εάν, από φόβο, είχαμε προσχωρήσει στους Μήδους, όπως το έκαναν τόσοι άλλοι για να σώσουν την γη τους, ή εάν, πιστεύοντας ότι είμαστε καταστραμμένοι, δεν είχαμε την τόλμη να μπούμε στα πολεμικά μας, δεν θα μπορούσατε να ναυμαχήστε μη έχοντας αρκετά καράβια και τα γεγονότα θα είχαν πάρει, χωρίς δυσκολία, την εξέλιξη που ήθελαν οι Πέρσες.

[1.75.1] »Λοιπόν, Σπαρτιάτες! Για την γενναιότητά μας εκείνη και την τόση ορθή απόφασή μας, είναι ή δεν είναι δίκαιη η αξίωσή μας να μην μας φθονούν τόσο πολύ οι Έλληνες για την ηγεμονία που αποκτήσαμε;
[1.75.2] Δεν την αποκτήσαμε δια της βίας, αλλά όταν σεις δεν θελήσατε να συνεχίστε τον αγώνα εναντίον των όσων βαρβάρων είχαν μείνει, οι σύμμαχοι ήρθαν σε μας και μας ζήτησαν να γίνομε αρχηγοί τους.
[1.75.3] Ασκώντας την αρχηγία αυτή, αναπτύξαμε, από την ανάγκη των πραγμάτων, την ηγεμονία μας στο σημείο που βρίσκεται σήμερα, στην αρχή από φόβο, έπειτα για την τιμή και αργότερα για το συμφέρον μας.
[1.75.4] Και από τότε, επειδή δεν αισθανόμαστε ασφαλείς, εξαιτίας της έχθρας πολλών —μερικοί μάλιστα απ᾽ τους συμμάχους μας είχαν αποστατήσει και τους είχαμε υποτάξει— κι επειδή δεν μας θεωρούσατε φίλους όπως πριν, αλλά σας είχαμε γίνει ύποπτοι και μας είχατε γίνει αντίθετοι, δεν μπορούσαμε πια να χαλαρώσομε την επιβολή μας χωρίς να εκτεθούμε σε κίνδυνο, γιατί όσοι θ᾽ αποστατούσαν από μας θα γίνονταν σύμμαχοί σας.
[1.75.5] Κανείς δεν πρέπει να φθονεί εκείνον που προσπαθεί να κατοχυρώσει τα συμφέροντά του, όταν έχει ν᾽ αντιμετωπίσει μεγάλους κινδύνους.

[1.76.1] »Σεις, άλλωστε, Λακεδαιμόνιοι, για να εξασφαλίσετε την ηγεμονία σας, οργανώσατε κατά το συμφέρον σας τα πολιτεύματα στις πόλεις της Πελοποννήσου και αν, άλλοτε, είχατε θελήσει να παραμείνετε, όπως εμείς, αρχηγοί των Ελλήνων, προκαλώντας αναγκαστικά την εχθρότητά τους, ξέρομε καλά ότι δεν θα ήσαστε απέναντι των συμμάχων σας λιγότερο πιεστικοί από ό,τι είμαστε εμείς και θα είχατε αναγκαστείτε ν᾽ ασκείτε την εξουσία σας με πυγμή είτε να εκτεθείτε σε κινδύνους.
[1.76.2] Έτσι κι εμείς δεν εκάναμε τίποτε το παράδοξο ή αντίθετο προς την φύση των ανθρωπίνων πραγμάτων, όταν δεχτήκαμε την ηγεμονία που μας προσφερόταν και όταν, τώρα, αρνιόμαστε να την εγκαταλείψομε, κινούμενοι από ισχυρά ελατήρια, την δόξα, τον φόβο και το όφελος. Δεν είμαστε άλλωστε οι πρώτοι που εφαρμόσαμε τέτοια πολιτική. Από πάντα υπάρχει η αρχή ότι ο αδύνατος υπακούει στην θέληση του δυνατού κι εμείς έχομε την πεποίθηση πως το αξίζομε. Και σεις, άλλωστε, δέχεστε την αρχή αυτή έως την στιγμή κατά την οποία, ενώ στην πραγματικότητα επιδιώκετε το συμφέρον σας, επικαλείστε αρχές δικαιοσύνης που δεν εμπόδισαν ποτέ κανέναν ν᾽ αποκτήσει με την βία μεγαλύτερα πλεονεκτήματα.
[1.76.3] Είναι αξιέπαινοι, άλλωστε, εκείνοι που, κατά το φυσικό του ανθρώπου, αποκτήσαν εξουσία επάνω σε άλλους, αλλά είναι λιγότερο άδικοι απ᾽ ό,τι θα μπορούσε να τους επιτρέψει η δύναμή τους.
[1.76.4] Έχομε λοιπόν την πεποίθηση ότι, αν άλλοι έπαιρναν την θέση μας, τότε θ᾽ αποδεικνυόταν με πόσο μέτρο ασκούμε την εξουσία μας. Και, όμως, ακριβώς το μέτρο μας αυτό προκάλεσε άδικα, για μας, πολύ περισσότερες επικρίσεις παρά επαίνους.

[1.77.1] »Ενώ βρισκόμαστε σε μειονεκτική θέση όταν πρόκειται για υποθέσεις που δικάζονται σύμφωνα με τις συνθήκες τις οποίες έχομε με τους συμμάχους μας, κι ενώ στον τόπο μας έχομε μια διαδικασία με βάση κοινούς νόμους, έχομε εντούτοις αποκτήσει την φήμη ότι είμαστε φιλόδικοι.
[1.77.2] Αλλά κανείς απ᾽ τους συμμάχους μας δεν αναρωτιέται γιατί η κατηγορία αυτή δεν διατυπώνεται εναντίον εκείνων που ασκούν αλλού κυριαρχία με πολύ λιγότερη επιείκεια απ᾽ ότι εμείς, και τούτο επειδή όποιος μπορεί να μεταχειριστεί την βία δεν έχει ανάγκη να προστρέχει σε δίκες.
[1.77.3] Οι σύμμαχοί μας είναι συνηθισμένοι στην ισότητα για τις μεταξύ μας σχέσεις και, αν ποτέ θεωρήσουν ότι μια απόφαση ή μια πράξη μας σχετική με την άσκηση της εξουσίας μας τους ζημιώνει κάπως, αντί να μας έχουν χάρη επειδή δεν τους στερούμε τα κυριότερα, δυσανασχετούν για τα λίγα απ᾽ τα οποία στερήθηκαν και περισσότερο μάλιστα παρά εάν είχαμε εξαρχής παραμερίσει κάθε νομιμότητα και είχαμε ενεργήσει πλεονεκτικά και απροσχημάτιστα. Σε τέτοια περίπτωση όμως, ούτε εκείνοι θα είχαν αμφισβητήσει ότι ο ασθενέστερος πρέπει να υπακούει στον ισχυρότερο.
[1.77.4] Φαίνεται ότι οι άνθρωποι αγανακτούν περισσότερο όταν αδικούνται παρά όταν υποκύπτουν στην βία, γιατί την αδικία την θεωρούν καταπάτηση δικαιώματος από ένα ισότιμό τους, ενώ την βία την δέχονται σαν υποταγή σ᾽ έναν ανώτερό τους.
[1.77.5] Τα όσα πάθαιναν κάτω από την κυριαρχία των Μήδων τα ανέχονταν, ενώ την δική μας εξουσία την βρίσκουν βαριά, και τούτο είναι φυσικό, γιατί το παρόν είναι εκείνο που φαίνεται ανυπόφορο στον υπήκοο.
[1.77.6] Αν σεις, αφού μας εξουδετερώνατε, ασκούσατε, στην θέση μας, την εξουσία μας, γρήγορα θα χάνατε τις συμπάθειες που σας έχουν τώρα εξαιτίας του φόβου που εμπνέομε εμείς, αν μάλιστα ακολουθούσατε την ίδια στάση που είχατε αφήσει να φανεί όταν, για λίγο καιρό, είχατε την ηγεσία εναντίον των Μήδων. Οι δικοί σας θεσμοί είναι ασυμβίβαστοι με τους θεσμούς των άλλων Ελλήνων και, εκτός απ᾽ αυτά, όταν συμβεί κάποιος από σας να βγει από τα σύνορά σας, τότε ούτε με τα δικά σας έθιμα συμμορφώνεται ούτε με τα έθιμα των άλλων Ελλήνων.

[1.78.1] »Μην βιασθείτε, λοιπόν, να πάρετε απόφαση για ένα τόσο σπουδαίο ζήτημα και μην επηρεασθείτε από γνώμες και κατηγορίες άλλων για να αναλάβετε έναν αγώνα που το βάρος του θα πέσει στους δικούς σας ώμους. Σκεφθείτε, επίσης, προτού τον αναλάβετε, πόσο απρόβλεπτες είναι οι εξελίξεις του πολέμου.
[1.78.2] Όσο γίνεται μακρύτερος, τόσο η έκβασή του καταντάει να εξαρτάται από τυχαία περιστατικά, μπροστά στα οποία και σεις κι εμείς βρισκόμαστε σε ίση μοίρα. Είναι περιπέτεια από την οποία κανείς δεν ξέρει πώς θα βγει.
[1.78.3] Όταν οι άνθρωποι ριχτούν στον πόλεμο, αρχίζουν από εκείνο με το οποίο θα έπρεπε να τελειώσουν, δηλαδή αρχίζουν απ᾽ την δράση και μόνο άμα κακοπάθουν αρχίζουν διαπραγματεύσεις.
[1.78.4] Εμείς που δεν κάναμε ποτέ αυτό το σφάλμα το οποίο ούτε και σεις, καθώς βλέπομε, έχετε κάνει, σας λέμε: Όσο είναι ακόμα στο χέρι και των δυο μας να πάρομε την σωστή απόφαση, μην λύσετε τις σπονδές και μην καταπατήστε τους όρκους. Τις διαφορές μας ας τις λύσομε σύμφωνα με την διαδικασία της συνθήκης. Αλλιώς, μά τους θεούς προστάτες των όρκων, θα προσπαθήσομε, αν μας κηρύξετε πόλεμο, ν᾽ αγωνιστούμε με τα μέσα που πρώτοι σεις θα έχετε μεταχειριστεί».

[1.79.1] Αυτά, περίπου, είπαν οι Αθηναίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού άκουσαν και τις κατηγορίες των συμμάχων εναντίον των Αθηναίων και τα όσα είπαν οι Αθηναίοι, τους απομάκρυναν όλους κι έκαναν σύσκεψη μόνοι τους για την κατάσταση.
[1.79.2] Οι περισσότεροι συμφωνούσαν ότι οι Αθηναίοι ήσαν ένοχοι και ότι έπρεπε να κηρυχτεί ο πόλεμος αμέσως. Αλλά ο βασιλεύς Αρχίδαμος, τον οποίο θεωρούσαν συνετό και σώφρονα, είπε τα εξής:

[1.80.1] «Λακεδαιμόνιοι! Έχω, ο ίδιος, πείρα πολλών πολέμων και βλέπω ότι μεταξύ σας υπάρχουν πολλοί συνομήλικοί μου που έχουν και αυτοί αρκετή πείρα, ώστε να μην επιθυμούν ν᾽ αρχίσει πόλεμος, όπως, ίσως, θα το ήθελε η πλειονοψηφία, και να μην τον θεωρούν σαν καλό και ακίνδυνο εγχείρημα.
[1.80.2] Αν σκεφθείτε, άλλωστε, με ψυχραιμία, θα αντιληφθείτε ότι ο πόλεμος για τον οποίο τώρα συσκέπτεσθε, θα είναι δύσκολος.
[1.80.3] Απέναντι στους Πελοποννησίους και τους γείτονές μας έχομε αρκετές δυνάμεις και είμαστε σε θέση να ενεργήσομε ταχύτατα σε όποιο σημείο χρειαστεί. Έχοντας, όμως, απέναντί μας ανθρώπους που η χώρα τους είναι μακριά, που έχουν μεγαλύτερη απ᾽ όλους πείρα στα ναυτικά, που είναι άριστα προετοιμασμένοι σε όλα και διαθέτουν πλούτο, ιδιωτικό και δημόσιο, και στόλους και ιππικό και όπλα και ανθρώπινες εφεδρείες περισσότερες από όσες μπορεί κανείς να βρει σε μια ελληνική πολιτεία κι έχουν, εκτός από αυτά, συμμάχους που πληρώνουν φόρο, πώς μπορούμε απερίσκεπτα ν᾽ αναλάβομε έναν πόλεμο; Και πού θα στηριχθούμε για να τον κηρύξομε, ενώ είμαστε απροετοίμαστοι;
[1.80.4] Στο ναυτικό μας; Αλλά υστερούμε πολύ απέναντί τους και θα χρειαστεί πολύς καιρός για να προετοιμαστούμε και για να μπορέσουμε να τους αντιμετωπίσουμε. Στον πλούτο μας; Αλλά σ᾽ αυτό υστερούμε ακόμα περισσότερο. Ούτε δημόσιο θησαυρό έχομε ούτε είμαστε σε θέση να συνεισφέρομε απ᾽ τις ιδιωτικές μας περιουσίες.

[1.81.1] »Ίσως κανείς αναθαρρήσει με την σκέψη ότι υπερτερούμε σε οπλισμό και αριθμό ανδρών και θα μπορούσαμε έτσι να λεηλατούμε τη γη τους με συχνές επιδρομές.
[1.81.2] Αλλά η κυριαρχία τους εκτείνεται σε πολλές περιοχές και θα μπορούν να προμηθεύονται, από θάλασσα, ό,τι τους χρειάζεται.
[1.81.3] Αν δοκιμάσομε να υποκινήσομε τους συμμάχους τους ν᾽ αποστατήσουν, τότε θα πρέπει να τους βοηθήσουμε με στόλο, αφού οι περισσότεροι είναι νησιώτες.
[1.81.4] Τί είδους πόλεμο λοιπόν θα κάνομε εναντίον τους; Αν δεν αποκτήσομε την υπεροπλία κατά θάλασσαν και αν δεν τους στερήσομε τις προσόδους με τις οποίες συντηρούν το ναυτικό τους, τότε εμείς θα παθαίνομε περισσότερες από εκείνους, συμφορές.
[1.81.5] Και τότε, ούτε έντιμη ειρήνη θα μπορούμε να κάνομε, και για άλλους λόγους, αλλά και επειδή θα είναι βέβαιο ότι εμείς αρχίσαμε τον πόλεμο.
[1.81.6] Δεν πρέπει, άλλωστε, να μας παρασύρει η ιδέα ότι ο πόλεμος θα τελειώσει γρήγορα, επειδή θα λεηλατήσομε την χώρα τους. Αντίθετα, πολύ φοβάμαι, ότι θα κληροδοτήσομε τον πόλεμο στα παιδιά μας, γιατί είναι απίθανο οι υπερήφανοι Αθηναίοι να υποταγούν για χάρη της γης τους ή να πανικοβληθούν σαν πρωτόπειροι, εξαιτίας του πολέμου.

[1.82.1] »Αυτά όλα δεν σημαίνουν, βέβαια, ότι πρέπει ν᾽ αδιαφορούμε και ν᾽ αφήνομε τους συμμάχους μας να βλάπτονται χωρίς να καταγγέλλομε τις επιβουλές των Αθηναίων. Εκείνο που σας ζητώ είναι να μην κηρύξομε ακόμα πόλεμο, αλλά να στέλνομε πρέσβεις και να διαμαρτυρόμαστε, χωρίς όμως να λέμε φανερά ούτε ότι θα κάνομε πόλεμο ούτε ότι θ᾽ ανεχθούμε την κατάσταση. Στο μεταξύ, θα πρέπει να αρχίσομε να ετοιμαζόμαστε εξασφαλίζοντας συμμάχους, Έλληνες ή βαρβάρους, από εκείνους που θα μπορούν να μας βοηθήσουν και με ναυτικό και με χρήματα. Κανείς δεν μπορεί να μας κατηγορήσει αν, θύματα μιας επιβουλής των Αθηναίων και για να σωθούμε, επιδιώξομε συμμαχίες όχι μόνο με Έλληνες, αλλά και με βαρβάρους. Θα πρέπει όμως και τους εσωτερικούς μας πόρους να επιστρατεύσομε.
[1.82.2] Αν οι Αθηναίοι συμμορφωθούν με τα όσα θα τους πουν οι πρέσβεις μας, τότε τόσο το καλύτερο. Αν όχι, τότε μετά από δύο ή τρία χρόνια θα είμαστε πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι για να τους επιτεθούμε, αν τ᾽ αποφασίσομε.
[1.82.3] Και ίσως τότε, βλέποντας την προετοιμασία μας, που θα επιβεβαιώνει τις προθέσεις μας, οι Αθηναίοι θα υποχωρήσουν πιο εύκολα αν η χώρα τους είναι άθικτη. Και θα πρέπει ν᾽ αποφασίσουν, ενώ θ᾽ απολαμβάνουν αγαθά που θα υπάρχουν ακόμα και δεν θα έχουν γίνει ερείπια.
[1.82.4] Δεν πρέπει να θεωρείτε την γη τους σαν άλλο τι παρά σαν ενέχυρο που κρατείτε, το οποίο είναι τόσο πιο πολύτιμο όσο είναι καλύτερα καλλιεργημένο. Και το ενέχυρο αυτό πρέπει να το προφυλάξετε όσο το δυνατόν περισσότερο και ν᾽ αποφύγετε να τους σπρώξετε στην απελπισία κάνοντας τους αδιάλλακτους.
[1.82.5] Γιατί αν ενδώσομε στην πίεση των συμμάχων μας και καταστρέψομε την Αττική προτού ετοιμαστούμε για πόλεμο, προσέξτε μήπως οδηγήσομε την Πελοπόννησο σε μεγαλύτερη ταπείνωση και συμφορά.
[1.82.6] Παράπονα που έχουν ιδιώτες ή πολιτείες μπορούν πάντα να βρουν λύση. Αλλά εάν για τα συμφέροντα μερικών αναλάβομε όλοι μαζί έναν πόλεμο που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την έκβασή του, δεν θα είναι εύκολο να τον τερματίσομε κατά τρόπο έντιμο.

[1.83.1] »Κανείς ας μη νομίσει ότι είναι ανανδρία τόσες πολιτείες να μην επιτίθενται αμέσως εναντίον μιας πολιτείας.
[1.83.2] Και οι Αθηναίοι έχουν συμμάχους πολλούς, που πληρώνουν μάλιστα φόρο. Ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο με χρήματα τα οποία πρέπει να ξοδεύει κανείς για να είναι πιο αποτελεσματική η πολεμική προσπάθεια, κυρίως όταν μια ηπειρωτική δύναμη αγωνίζεται εναντίον μιας ναυτικής.
[1.83.3] Πριν απ᾽ όλα, λοιπόν, ας βρούμε τ᾽ αναγκαία χρήματα και ας μην παρασυρθούμε πρόωρα από τους λόγους των συμμάχων μας. Αφού εμείς θα έχομε την μεγαλύτερη ευθύνη για τα όσα καλά ή κακά θα συμβούν, εμείς και πρέπει να τα προβλέψομε με ηρεμία.

[1.84.1] »Όσο για την βραδύτητα και την αναβλητικότητα για τις οποίες μας κατηγορούν, δεν πρέπει τούτο να μας προκαλεί ντροπή, γιατί, αν τώρα βιαστείτε ν᾽ αρχίσετε τον πόλεμο, θα αργήσετε πολύ να τον τελειώσετε, αφού θα είστε απροετοίμαστοι. Και επιτέλους, μήπως η πολιτεία μας δεν είναι από πάντα ελεύθερη και δεν χαίρει μεγάλης φήμης;
[1.84.2] Τούτο είναι απόδειξη μιας νηφάλιας σωφροσύνης, γιατί μόνο εμείς δεν γινόμαστε υπερφίαλοι με τις επιτυχίες μας ούτε απελπιζόμαστε με τις αποτυχίες μας. Αν μερικοί προσπαθήσουν, με επαίνους, να μας εξωθήσουν, παρά τη θέλησή μας, σ᾽ επικίνδυνες περιπέτειες, δεν παρασυρόμαστε από τα ευχάριστα λόγια τους, κι αν θέλουν άλλοι να μας ερεθίσουν κατηγορώντας μας, δεν οργιζόμαστε και δεν αλλάζομε γνώμη.
[1.84.3] Στην ευνομία μας χρωστούμε και την πολεμική μας αρετή και την πολιτική μας σωφροσύνη, και τούτο επειδή το αίσθημα της τιμής συνδέεται στενά με την σωφροσύνη και η γενναιότητα με το αίσθημα της ντροπής. Έχομε ευνομία επειδή η ανατροφή μας δεν είναι εκλεπτυσμένη ώστε να μας οδηγεί στο να περιφρονούμε τους νόμους. Είναι όσο χρειάζεται σκληρή για να μας κάνει να τους σεβόμαστε. Δεν είμαστε από εκείνους που επιδίδονται σε περιττά πράγματα και κρίνουν με παχιά μόνο λόγια τις πολεμικές προετοιμασίες του εχθρού, αλλά υστερούν πολύ τη στιγμή της δράσης, Πιστεύομε, αντίθετα, πως οι άλλοι είναι εξίσου προνοητικοί όσο και εμείς και ότι τις τροπές της τύχης δεν μπορεί κανείς να τις προβλέψει με την λογική.
[1.84.4] Πάντα ετοιμαζόμαστε ν᾽ αντιμετωπίσομε τους αντιπάλους μας πιστεύοντας πως κι αυτοί ενεργούν με σχέδιο μελετημένο. Πρέπει λοιπόν να μην εξαρτούμε τις ελπίδες μας από τα ενδεχόμενα λάθη των εχθρών μας, αλλά από τα κατάλληλα μέτρα που εμείς θα πάρομε, κι ας μη ννομίζομε ότι διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπο. Άριστος όμως είν᾽ εκείνος που ανατρέφεται σκληρά και με πειθαρχία.

[1.85.1] »Ας μην εγκαταλείψομε, λοιπόν, όλες αυτές τις αρχές που μας κληροδότησαν οι πατέρες μας, τις οποίες εφαρμόζομε πάντα με όφελος. Ας μην βιαστούμε να πάρομε, σε λίγη ώρα μέσα, μιαν απόφαση που αφορά τόσες ζωές, τόσον πλούτο, τόσες πολιτείες και τόση δόξα, αλλά ας σκεφτούμε ψύχραιμα. Και τούτο μας επιτρέπεται ακριβώς, επειδή είμαστε ισχυροί.
[1.85.2] Στείλτε πρέσβεις στην Αθήνα και κάνετε παραστάσεις για την Ποτίδαια και για όσα οι σύμμαχοί μας καταγγέλλουν ότι παθαίνουν, αφού μάλιστα οι Αθηναίοι λένε ότι είναι έτοιμοι να δεχτούν διαιτησία. Δεν είναι σωστό να εκστρατεύει κανείς εναντίον εκείνου που δέχεται να κριθεί από διαιτητή, σαν να ήταν κιόλας ένοχος. Ταυτόχρονα όμως, να ετοιμάζεστε για πόλεμο. Μια τέτοια απόφαση είναι η καλύτερη και η πιο ανησυχητική για τους εχθρούς μας».
[1.85.3] Αυτά, περίπου, είπε ο Αρχίδαμος. Τελευταίος μίλησε ο Σθενελαϊδας, που ήταν ένας από τους τότε εφόρους, και είπε στους Σπαρτιάτες τα εξής:

[1.86.1] «Τα πολλά λόγια των Αθηναίων δεν τα κατάλαβα. Ενώ παινεύτηκαν πολύ, σε κανένα σημείο του λόγου τους δεν αμφισβήτησαν ότι αδικούν τους συμμάχους και την Πελοπόννησο. Αν φάνηκαν ανδρείοι εναντίον των Μήδων και τώρα μας αδικούν, είναι άξιοι διπλής τιμωρίας, αφού άλλαξαν και από καλοί έγιναν βλαβεροί,
[1.86.2] ενώ εμείς και τότε και τώρα είμαστε οι ίδιοι και αν είμαστε συνετοί δεν πρέπει να ανεχόμαστε τις αδικίες που παθαίνουν οι σύμμαχοί μας ούτε να αργήσομε να τους βοηθήσομε, αφού εκείνοι έχουν αρχίσει να υποφέρουν.
[1.86.3] Αν άλλοι έχουν χρήματα πολλά και καράβια και ιππικό, εμείς έχομε γενναίους συμμάχους και δεν πρέπει να τους εγκαταλείψουμε στο έλεος της Αθήνας ούτε πρέπει να κριθούν με διαδικασίες και λόγους αδικίες που δεν έγιναν με λόγια, αλλά πρέπει να τους βοηθήσομε αμέσως και με όλη τη δύναμη.
[1.86.4] Ας μην έρθει κανείς να μας πει ότι πρέπει να χάνομε καιρό σε συσκέψεις την στιγμή που μας αδικούν. Μάλλον εκείνοι που έχουν σκοπό ν᾽ αδικήσουν πρέπει να σκέπτονται πολύ προτού ενεργήσουν. Ψηφίστε λοιπόν, Λακεδαιμόνιοι, κατά τρόπο αντάξιο της Σπάρτης.
[1.86.5] Ψηφίστε πόλεμο. Μην αφήστε τους Αθηναίους να γίνουν ισχυρότεροι και μην προδώστε τους συμμάχους μας. Με την βοήθεια των θεών ας αναλάβομε τον αγώνα εναντίον εκείνων που μας αδικούν».

[1.87.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Σθενελαϊδας, και επειδή ήταν έφορος, έβαλε ο ίδιος σε ψηφοφορία το ζήτημα στην συνέλευση των Λακεδαιμονίων.
[1.87.2] Επειδή ψηφίζουν διά βοής και όχι με ψήφους, ο Σθενελαίδας προσποιήθηκε ότι δεν μπορούσε να διακρίνει ποιά από τις δύο μερίδες υπερίσχυε. Θέλοντας να τους αναγκάσει να εκδηλωθούν φανερά και να αποφασίσουν πόλεμο είπε: «Όσοι από σας, Λακεδαιμόνιοι, θεωρούν ότι οι Αθηναίοι καταπάτησαν τις συνθήκες και ότι μας αδικούν, ας σηκωθούν κι ας πάνε από κείνο το μέρος —και τους το έδειξε— όσοι φρονούν το αντίθετο ας σταθούν στο άλλο μέρος».
[1.87.3] Σηκώθηκαν και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Εκείνοι που έκριναν ότι οι συνθήκες είχαν καταπατηθεί ήσαν πολύ περισσότεροι.
[1.87.4] Τότε προσκάλεσαν πάλι τους συμμάχους τους και τους ανακοίνωσαν ότι θεωρούν τους Αθηναίους ενόχους, αλλά ότι συγκάλεσαν όλους τους συμμάχους για να θέσουν το ζήτημα σε ψηφοφορία, ώστε η κήρυξη του πολέμου αν αποφασιστεί, να είναι αποτέλεσμα κοινής ενέργειας.
[1.87.5] Οι αντιπρόσωποι των συμμάχων γύρισαν στις πολιτείες τους, καθώς και οι Αθηναίοι αντιπρόσωποι, αφού τελείωσαν την αποστολή για την οποία είχαν πάει στην Σπάρτη.
[1.87.6] Την απόφαση αυτή, ότι παραβιάστηκαν οι συνθήκες, την πήρε η συνέλευση των Λακεδαιμονίων τον δέκατο τέταρτο χρόνο από τότε που, μετά τον Ευβοϊκό πόλεμο, είχαν γίνει οι τριαντάχρονες σπονδές.

[1.88.1] Οι Λακεδαιμόνιο ψήφισαν έτσι, ότι δηλαδή είχαν λυθεί οι σπονδές και ότι έπρεπε να γίνει πόλεμος όχι τόσο επειδή τους επηρέασαν τα όσα είχαν πει οι σύμμαχοί τους όσο επειδή φοβόνταν ότι οι Αθηναίοι θ᾽ αυξήσουν ακόμα περισσότερο την δύναμή τους, γιατί έβλεπαν ότι είχαν κιόλας υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας.

[1.89.1] Ας ιστορήσω, τώρα, πώς οι Αθηναίοι απόκτησαν τόσο μεγάλη δύναμη.
[1.89.2] Όταν οι Μήδοι, αφού νικήθηκαν από τους Έλληνες και στην στεριά και στην θάλασσα, αποσύρθηκαν απ᾽ την Ευρώπη και όταν όσοι είχαν καταφύγει με τον στόλο τους στην Μυκάλη καταστράφηκαν, ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Λεωτυχίδης, αρχηγός των Ελλήνων στην Μυκάλη, γύρισε στην Πελοπόννησο με τους Πελοποννησίους συμμάχους. Οι Αθηναίοι, όμως, και όσοι σύμμαχοι της Ιωνίας και του Ελλησπόντου είχαν κιόλας αποσπαστεί από τον Βασιλέα, πολιόρκησαν την Σηστό την οποία κρατούσαν οι Μήδοι και, αφού ξεχειμώνιασαν, την κυρίεψαν όταν την εγκατέλειψαν οι βάρβαροι. Αμέσως μετά απόπλευσαν απ᾽ τον Ελλήσποντο και ο καθένας γύρισε στην πατρίδα του.
[1.89.3] Οι Αθηναίοι, μόλις οι βάρβαροι εκκένωσαν την πατρίδα τους, άρχισαν να φέρνουν πίσω τα γυναικόπαιδά τους και την κινητή περιουσία τους από τα μέρη όπου τα είχαν πάει για ασφάλεια και ετοιμάζονταν να ξαναχτίσουν την πόλη και τα τείχη. Από το τείχος τίποτε σχεδόν δεν έμεινε και τα περισσότερα σπίτια είχαν καταστραφεί. Ελάχιστα μόνο είχαν σωθεί, δηλαδή εκείνα όπου είχαν κατοικήσει μεγάλοι αξιωματούχοι των Περσών.

[1.90.1] Οι Λακεδαιμόνιοι όμως, όταν πληροφορήθηκαν τί επρόκειτο να γίνει, έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα, επειδή προτιμούσαν να μην έχουν τείχη ούτε οι Αθηναίοι ούτε άλλος κανείς. Τους παρακίνησαν και οι σύμμαχοί τους, επειδή φοβόνταν την Αθήνα η οποία είχε αποκτήσει ισχυρό στόλο που δεν είχε πριν και είχε επιδείξει μεγάλη τόλμη στον πόλεμο εναντίον των Περσών.
[1.90.2] Οι Λακεδαιμόνιοι ζήτησαν από τους Αθηναίους να μην χτίσουν τείχη και είπαν ότι ήσαν έτοιμοι να τους βοηθήσουν για να κατεδαφίσουν τα τείχη όλων των πόλεων έξω από την Πελοπόννησο. Δεν φανέρωσαν στους Αθηναίους τους πραγματικούς σκοπούς τους και τις υποψίες τους, αλλά ισχυρίστηκαν ότι με τον τρόπο αυτό, αν ποτέ οι βάρβαροι έκαναν νέα επιδρομή, δεν θα είχαν στην διάθεσή τους τειχισμένες πολιτείες για να τις χρησιμοποιούν σαν ορμητήρια και σαν καταφύγια.
[1.90.3] Οι Αθηναίοι, κατά πρόταση του Θεμιστοκλή, αποκρίθηκαν στα όσα είπαν οι Λακεδαιμόνιοι ότι θα στείλουν πρεσβεία για να συζητήσουν το θέμα κι έτσι τους έστειλαν πίσω. Τότε ο Θεμιστοκλής συμβούλεψε τους Αθηναίους να τον στείλουν τον ίδιο, αμέσως, πρέσβη στη Σπάρτη και να διορίσουν και άλλους πρέσβεις οι οποίοι όμως να μην φύγουν αμέσως, αλλά να αργοπορήσουν έως ότου υψωθεί το τείχος όσο χρειάζεται για μιαν ασφαλή άμυνα. Παράλληλα έπρεπε όλος ο πληθυσμός, άντρες, γυναίκες και παιδιά, να δουλέψουν στο τείχος και να μην αφήσουν οικοδομές, ιδιωτικές ή δημόσιες, που θα μπορούσε το υλικό τους να είναι χρήσιμο για το τείχος, αλλά να τις κατεδαφίσουν όλες.
[1.90.4] Αφού έδωσε τις οδηγίες αυτές και είπε ότι ο ίδιος θα τα καταφέρει στην Σπάρτη, έφυγε.
[1.90.5] Όταν έφθασε στην Σπάρτη, δεν πήγε να παρουσιαστεί στις αρχές, αλλά χρονοτριβούσε με διάφορες προφάσεις και όταν κανένας από τους άρχοντες τον ρωτούσε γιατί δεν παρουσιάζεται στις αρχές, έλεγε ότι περίμενε και τους άλλους συμπρέσβεις που τους είχες καθυστερήσει κάποια ασχολία, αλλά ότι τους περίμενε από στιγμή σε στιγμή και απορούσε πώς δεν είχαν ακόμα φτάσει.

[1.91.1] Οι Λακεδαιμόνιοι, που αγαπούσαν τον Θεμιστοκλή, τον πίστευαν. Όταν, όμως, άρχισαν να φτάνουν πρόσωπα που βεβαίωναν κατηγορηματικά ότι το τείχος χτίζεται και έχει φτάσει σε αρκετό ύψος, δεν μπορούσαν να μην τα πιστέψουν.
[1.91.2] Ο Θεμιστοκλής το κατάλαβε και τους είπε να μην παρασύρονται από διαδόσεις, αλλά να στείλουν αντιπροσωπεία από δικούς τους τίμιους πολίτες οι οποίοι να πάνε να δούνε οι ίδιοι και να τους αναφέρουν ακριβώς την κατάσταση.
[1.91.3] Οι Σπαρτιάτες έστειλαν αντιπροσωπεία, αλλά και ο Θεμιστοκλής έστειλε, κρυφά, μήνυμα στους Αθηναίους να κρατήσουν τους αντιπροσώπους με όσο πιο εύσχημο τρόπο μπορούσαν και να μην τους αφήσουν να φύγουν προτού επιστρέψει από τη Σπάρτη ό ίδιος με τους άλλους συναδέλφους του, γιατί στο μεταξύ είχαν φτάσει οι άλλοι πρέσβεις, ο Αβρώνιχος του Λυσικλέους και ο Αριστείδης του Λυσιμάχου που του είχαν φέρει την είδηση ότι το τείχος είχε κιόλας υψωθεί αρκετά. Ο Θεμιστοκλής φοβόταν μήπως οι Λακεδαιμόνιοι, όταν μάθαιναν την αλήθεια, δεν τους άφηναν να φύγουν.
[1.91.4] Οι Αθηναίοι κράτησαν τους αντιπροσώπους κατά τις οδηγίες του Θεμιστοκλή ο οποίος παρουσιάστηκε, τότε, στους Σπαρτιάτες και τους δήλωσε φανερά, ότι η Αθήνα είχε κιόλας τειχιστεί για να μπορεί να προστατεύει τους κατοίκους της και ότι αν, στο μέλλον, οι Σπαρτιάτες ή άλλοι σύμμαχοι έστελναν πρέσβεις στους Αθηναίους, έπρεπε να ξέρουν ότι θ᾽ απευθύνονται πια σε ανθρώπους που είναι σε θέση να διακρίνουν και το δικό τους και το κοινό συμφέρον.
[1.91.5] Γιατί όταν είχαν θεωρήσει ότι ήταν προτιμότερο να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να μπουν στα καράβια τους, είχαν πάρει την τολμηρή αυτή απόφαση χωρίς να έχουν ανάγκη τη βοήθεια της Σπάρτης και όταν, αργότερα, έγιναν κοινές συσκέψεις, οι Αθηναίοι δεν φάνηκαν κατώτεροι από κανέναν στο να παίρνουν τις σωστές αποφάσεις.
[1.91.6] Και τώρα, λοιπόν, είχαν την πεποίθηση ότι ήταν προτιμότερο η πολιτεία τους να είναι τειχισμένη και ότι τούτο θα είναι εξαιρετικά ωφέλιμο και για τους Αθηναίους και για όλους γενικά τους συμμάχους.
[1.91.7] Δεν θα μπορούσαν, άλλωστε, να μετέχουν στα κοινά κατά τρόπο ισότιμο αν δεν είχαν ανάλογη στρατιωτική θέση. Έπρεπε, λοιπόν, είπε, ή όλοι όσοι συμμαχήσουν να είναι ατείχιστοι ή τότε να θεωρηθεί ότι ορθή ήταν και η ενέργεια των Αθηναίων.

[1.92.1] Όταν οι Λακεδαιμόνιοι τ᾽ άκουσαν αυτά, δεν έδειξαν, φανερά, αγανάκτηση εναντίον των Αθηναίων. Είχαν στείλει, άλλωστε, την πρεσβεία τους όχι για να εμποδίσουν το έργο, αλλά για να υποβάλλουν τάχα μια γνώμη για το κοινό συμφέρον. Τίποτε περισσότερο. Εκτός απ᾽ αυτό έτρεφαν θερμά αισθήματα για τους Αθηναίους εξαιτίας της λαμπρής διαγωγής τους στους μηδικούς πολέμους. Δυσανασχετούσαν, όμως, χωρίς να το δείχνουν, επειδή είχαν αποτύχει στον σκοπό τους. Έτσι και οι δύο πρεσβείες γύρισαν η καθεμιά στην πολιτεία της χωρίς να δημιουργηθούν προστριβές.

[1.93.1] Τείχισαν, λοιπόν, την πόλη τους οι Αθηναίοι σε πολύ μικρό διάστημα.
[1.93.2] Ακόμα και σήμερα η τοιχοδομή φανερώνει ότι το χτίσιμο έγινε βιαστικά. Το θεμελιακό μέρος είναι καμωμένο από κάθε λογής πέτρες που σε πολλά σημεία δεν είναι συναρμοσμένες, αλλά τοποθετημένες όπως τις έφερναν οι βοηθοί. Χρησιμοποιήθηκαν, όμως, πολλές επιτύμβιες στήλες και πελεκημένες πέτρες. Ο περίβολος του τείχους έγινε πολύ μεγαλύτερος από ό,τι ήταν πριν, και σε όλα τα σημεία, και γι᾽ αυτό βιάζονταν και χρησιμοποιούσαν κάθε υλικό χωρίς διάκριση.
[1.93.3] Ο Θεμιστοκλής, επίσης, έπεισε τους Αθηναίους να συμπληρώσουν τα τείχη του Πειραιά —τα τείχη είχαν αρχίσει τον χρόνο που ήταν πρώτος άρχων της Αθήνας— γιατί θεωρούσε ότι το μέρος ήταν εξαιρετικό με τα τρία φυσικά λιμάνια του και πίστευε ότι, έχοντας ναυτική δύναμη, η Αθήνα ήταν πια σε θέση ν᾽ αποκτήσει μεγάλη ισχύ.
[1.93.4] Πρώτος, άλλωστε, τόλμησε να πει ότι έπρεπε στην θάλασσα ν᾽ αναζητήσει η Αθήνα την δύναμή της και πρώτος άρχισε να εργάζεται για να θεμελιώσει την δύναμη αυτή.
[1.93.5] Το πάχος του τείχους του Πειραιά το έχτισαν κατά την συμβουλή του Θεμιστοκλή, όπως φαίνεται και σήμερα. Δύο άμαξες από εκείνες που έφερναν τις πέτρες μπορούσαν να διασταυρωθούν. Στο εσωτερικό της τοιχοδομής δεν έβαλαν ούτε λάσπη ούτε χαλίκι, αλλά μόνο μεγάλες, κανονικά πελεκημένες πέτρες συναρμοσμένες μεταξύ τους προς τα έξω με σίδερο και μολύβι. Το ύψος του τείχους έγινε τελικά το μισό εκείνου που είχε σχεδιάσει ο Θεμιστοκλής.
[1.93.6] Η σκέψη του ήταν με το πάχος και το ύψος του τείχους ν᾽ αποθαρρύνει κάθε εχθρικό σχέδιο και να μπορούν λίγοι άνδρες, οι λιγότερο χρήσιμοι, να φυλάνε το τείχος, ενώ οι άλλοι θα επάνδρωναν το στόλο.
[1.93.7] Όλη του την προσοχή την είχε στρέψει στον στόλο. Έβλεπε, νομίζω, ότι ήταν ευκολότερο για τους Πέρσες να έρχονται από την θάλασσα παρά από στεριά. Πίστευε πως ο Πειραιάς ήταν πολύ πιο χρήσιμος παρά η απάνω πόλη και πολλές φορές έλεγε στους Αθηναίους ότι, αν ποτέ νικηθούν στην στεριά, να κατέβουν στον Πειραιά από όπου, με τον στόλο τους, θα μπορούσαν ν᾽ αντισταθούν σ᾽ οποιονδήποτε.
[1.93.8] Έτσι έχτισαν τα τείχη τους οι Αθηναίοι και κατασκεύασαν τα άλλα έργα τους αμέσως μετά την αποχώρηση των Μήδων.

[1.94.1] Η Σπάρτη είχε διορίσει τον Παυσανία του Κλεομβρότου αρχηγό των ελληνικών δυνάμεων. Είχε στις διαταγές του είκοσι πελοποννησιακά καράβια. Τον ακολουθούσαν τριάντα αθηναϊκά καράβια και στρατός από τους άλλους συμμάχους.
[1.94.2] Έκαναν εκστρατεία στην Κύπρο όπου υπόταξαν το μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Μετά πήγαν στο Βυζάντιο που το κρατούσαν πάντα οι Πέρσες και το κυρίεψαν ύστερα από πολιορκία, πάντα υπό την ηγεσία του Παυσανία.

[1.95.1] Ο βίαιος τρόπος του είχε αρχίσει να δυσαρεστεί τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους Ίωνες και όσους άλλους είχαν πρόσφατα ελευθερωθεί από τον ζυγό του Βασιλέως. Πήγαιναν στους Αθηναίους και τους ζητούσαν να γίνουν εκείνοι αρχηγοί τους, αφού η καταγωγή τους ήταν κοινή, και να εμποδίζουν τον Παυσανία να ενεργεί αυθαίρετα.
[1.95.2] Οι Αθηναίοι δέχτηκαν τις προτάσεις αυτές και πρόσεχαν να μην αφήσουν τον Παυσανία να κάνει ό,τι θέλει και να εκμεταλλεύονται κάθε περίσταση για να κανονίζουν τα ζητήματα προς το δικό τους συμφέρον.
[1.95.3] Στο μεταξύ οι Λακεδαιμόνιοι ανακάλεσαν τον Παυσανία για να τον ανακρίνουν για όσα είχαν μάθει. Πολλά του καταμαρτυρούσαν οι Έλληνες που έφταναν στην Σπάρτη, γιατί συμπεριφερόταν περισσότερο σαν τύραννος παρά σαν στρατηγός.
[1.95.4] Η ανάκλησή του έτυχε να γίνει την ίδια εποχή που οι άλλοι σύμμαχοι, εκτός από τους Πελοποννησίους, από μίσος προς τον Παυσανία, πήγαν με το μέρος των Αθηναίων.
[1.95.5] Όταν έφτασε στη Σπάρτη, του καταλόγισαν ευθύνη για πράξεις εναντίον ιδιωτών, αλλά για την κύρια καταγγελία αθωώθηκε. Τον κατηγορούσαν ότι είχε προδοτικές σχέσεις με τους Πέρσες και σ᾽ αυτό δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία.
[1.95.6] Δεν τον έστειλαν πάλι αρχηγό κι έστειλαν στην θέση του τον Δόρκη με μερικούς άλλους και με μικρή δύναμη, αλλά επειδή οι σύμμαχοι δεν ήθελαν πια να τους δεχτούν για αρχηγούς, γύρισαν πίσω.
[1.95.7] Οι Λακεδαιμόνιοι δεν έστειλαν πια άλλους στρατηγούς από φόβο μη όσοι βγουν από την Σπάρτη διαφθαρούν, όπως έγινε με τον Παυσανία. Ήθελαν επίσης ν᾽ απαλλαγούν από τις ευθύνες του πολέμου εναντίον των Μήδων και θεωρούσαν ότι οι Αθηναίοι, που την εποχή εκείνη ήσαν φίλοι τους, ήσαν ικανοί ν᾽ αναλάβουν την αρχηγία.

[1.96.1] Οι Αθηναίοι ανάλαβαν, έτσι, την αρχηγία με την θέληση των συμμάχων εξαιτίας της έχθρας τους εναντίον του Παυσανία. Όρισαν ποιοί από τους συμμάχους έπρεπε να συνεισφέρουν χρήματα και ποιοί να προμηθεύουν καράβια για την αντιμετώπιση των βαρβάρων. Σκοπός, έλεγαν, ήταν να λεηλατήσουν τις κτήσεις του Βασιλέως, αντίποινα για τα όσα είχαν πάθει.
[1.96.2] Για πρώτη φορά τότε οι Αθηναίοι διόρισαν Ελληνοταμίες που πηγαίναν και εισπράτταν τον φόρο. Έτσι ονομάστηκε, τότε, η εισφορά. Το ύψος του πρώτου φόρου που ορίστηκε ήταν τετρακόσια εξήντα τάλαντα, ταμείο ήταν η Δήλος και οι συνελεύσεις της συμμαχίας γίνονταν στον Ναό.

[1.97.1] Αλλά στο διάστημα μεταξύ του μηδικού και του πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι, οι οποίοι στην αρχή ασκούσαν την ηγεμονία τους επάνω σε ισότιμους συμμάχους κι έπαιρναν αποφάσεις σε κοινά συμβούλια, σημείωσαν πολλή πρόοδο και στα πολεμικά και στην διακυβέρνησή τους, αναλαμβάνοντας δράση είτε εναντίον των Μήδων είτε εναντίον των συμμάχων τους που αποστατούσαν είτε εναντίον των Πελοποννησίων εκείνων που βοηθούσαν τις αποστασίες.
[1.97.2] Αναφέρω, σαν παρένθεση στην διήγησή μου, τα γεγονότα αυτά, επειδή όλοι όσοι έγραψαν πριν από μένα παράλειψαν την περίοδο αυτή για ν᾽ ασχοληθούν ή με τα πριν από μηδικά ή με τα μηδικά. Ένας μόνο, ο Ελλάνικος, στην «Αττική Ιστορία» του μνημονεύει πολύ σύντομα τα γεγονότα, αναφέροντας λίγα πράγματα και με ανακρίβειες στην χρονολογία. Μια τέτοια παρένθεση, άλλωστε, θα εξηγήσει πώς οι Αθηναίοι δημιούργησαν την ηγεμονία τους.

[1.98.1] Πρώτη επιτυχία των Αθηναίων ήταν να κυριέψουν, με αρχηγό τον Κίμωνα του Μιλτιάδου, την Ηιόνα του Στρυμόνα, και να υποδουλώσουν τους κατοίκους της.
[1.98.2] Ύστερα υποδούλωσαν την Σκύρο, στο Αιγαίο. Την κατοικούσαν Δόλοπες που τους πήραν δούλους κι έστειλαν δικούς τους αποίκους.
[1.98.3] Μετά πολέμησαν εναντίον της Καρύστου χωρίς ν᾽ αναμειχθεί ή υπόλοιπη Εύβοια, και μετά από καιρό ρύθμισαν τις σχέσεις τους με συνθήκες.
[1.98.4] Μετά πολέμησαν εναντίον της Νάξου που είχε επαναστατήσει, την πολιόρκησαν και την ανάγκασαν να παραδοθεί. Ήταν η πρώτη συμμαχική πολιτεία που στερήθηκε την ελευθερία της κατά παράβαση της συμμαχίας, αλλά αργότερα τούτο συνέβηκε και με άλλες πολιτείες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

[1.99.1] Οι λόγοι που προκαλούσαν τις αποστασίες των συμμάχων ήσαν διάφοροι, αλλά κυρίως ήταν η καθυστέρηση στην πληρωμή του φόρου ή στην παράδοση καραβιών και καμιά φορά η λιποταξία, γιατί οι Αθηναίοι εφάρμοζαν αυστηρά τις συμφωνίες και γίνονταν φορτικοί, ασκώντας πίεση σε πολιτείες που δεν ήσαν συνηθισμένες ούτε πρόθυμες να υποστούν θυσίες.
[1.99.2] Γενικά οι σύμμαχοι δεν δέχονταν πια με ευχαρίστηση την αρχηγία των Αθηναίων, οι οποίοι στις εκστρατείες δεν συμπεριφέρονταν πια σαν ίσοι προς ίσους με τους συμμάχους τους και μπορούσαν εύκολα να υποτάξουν τους αποστάτες.
[1.99.3] Υπεύθυνοι για την εξέλιξη αυτή ήσαν οι ίδιοι οι σύμμαχοι, οι οποίοι ήσαν απρόθυμοι να εκστρατεύσουν και, για να μην φεύγουν από τον τόπο τους, προτιμούσαν οι περισσότεροι, αντί να προμηθεύουν πολεμικά, να πληρώνουν σε χρήμα τις αντίστοιχες δαπάνες. Έτσι ο αθηναϊκός στόλος γινόταν ισχυρότερος με τα χρήματα που πλήρωναν οι σύμμαχοι, ενώ οι ίδιοι, όταν επαναστατούσαν, άρχιζαν τον αγώνα απροετοίμαστοι και χωρίς καμιά πολεμική πείρα.

[1.100.1] Μετά απ᾽ αυτά έγινε και η μάχη και η ναυμαχία στον Ευρυμέδοντα ποταμό της Παμφυλίας, όπου οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους νίκησαν την ίδια μέρα τους Πέρσες σε πεζομαχία και ναυμαχία, με στρατηγό τον Κίμωνα του Μιλτιάδου. Κυρίεψαν ή κατάστρεψαν διακόσια φοινικικά πολεμικά.
[1.100.2] Αργότερα επαναστάτησε η Θάσος, εξαιτίας μιας διαφοράς για τα εμπορικά κέντρα που είχε στην απέναντι θρακική ακτή και για τα μεταλλεία που εκμεταλλεύονταν οι Θάσιοι. Οι Αθηναίοι έστειλαν στόλο στην Θάσο, νίκησαν σε ναυμαχία κι έκαναν απόβαση στο νησί.
[1.100.3] Τον ίδιο καιρό οι Αθηναίοι έστειλαν στον Στρυμόνα δέκα χιλιάδες αποίκους, δικούς τους και συμμαχικούς, για να εγκατασταθούν στην τότε ονομαζόμενη Εννέα Οδοί, την σημερινή Αμφίπολη. Τις Εννέα Οδούς που κατείχαν οι Ηδωνοί κατόρθωσαν να τις κυριέψουν, αλλά, όταν προχώρησαν στα ενδότερα της Θράκης, έπαθαν καταστροφή στην Δράβησκο της Ηδωνικής γης από τους ενωμένους Θράκες, οι οποίοι θεωρούσαν την εγκατάσταση της αποικίας σαν εχθρική πράξη.

[1.101.1] Οι Θάσιοι, που είχαν νικηθεί και ήσαν πολιορκημένοι, ζήτησαν βοήθεια από τους Σπαρτιάτες προτρέποντάς τους να κάνουν εισβολή στην Αττική.
[1.101.2] Οι Σπαρτιάτες τους το υποσχέθηκαν κρυφά από τους Αθηναίους και ήσαν έτοιμοι να ξεκινήσουν, αλλά εμποδίστηκαν από τον σεισμό που έγινε κι έδωσε ευκαιρία στους Είλωτες και στους περίοικους —Θουριάτες και Αιθαιείς— να επαναστατήσουν και να οχυρωθούν στην Ιθώμη. Οι περισσότεροι από τους Είλωτες ήσαν απόγονοι των Μεσσηνίων που είχαν υποδουλωθεί στα παλιά χρόνια.
[1.101.3] Έτσι, οι Λακεδαιμόνιοι αναγκάστηκαν να πολεμήσουν με τους επαναστάτες της Ιθώμης και οι Θάσιοι, που ήσαν στον τρίτο χρόνο της πολιορκίας, συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους και δέχτηκαν να κατεδαφίσουν τα τείχη τους, να παραδώσουν τον στόλο τους, να πληρώσουν αμέσως μιαν ορισμένη αποζημίωση και να καταβάλλουν τακτικά την εισφορά τους. Τέλος, παραιτήθηκαν από τις απαιτήσεις τους για τα εμπορικά κέντρα και τα μεταλλεία.

[1.102.1] Οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντας ότι ο πόλεμος της Ιθώμης διαρκούσε πολύ, ζήτησαν την βοήθεια και άλλων συμμάχων και των Αθηναίων, οι οποίοι έστειλαν σημαντικές δυνάμεις με αρχηγό τον Κίμωνα.
[1.102.2] Οι Λακεδαιμόνιοι ζήτησαν την βοήθεια των Αθηναίων, επειδή ήσαν σπουδαίοι στην τειχομαχία, αλλά καθώς η πολιορκία διαρκούσε πολύ, φάνηκαν κατώτεροι από την φήμη τους, γιατί θα έπρεπε να είχαν κυριέψει το φρούριο με έφοδο.
[1.102.3] Στην εκστρατεία αυτή δημιουργήθηκε για πρώτη φορά φανερή διάσταση μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Όταν φάνηκε ότι η Ιθώμη δεν θα έπεφτε με έφοδο, οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν μήπως, αν μείνουν εκεί πολύ καιρό οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήσαν τολμηροί και προοδευτικοί και ανήκαν σε άλλη φυλή, παρασυρθούν από τους πολιορκημένους της Ιθώμης και επιχειρήσουν κανένα πραξικόπημα. Γι᾽ αυτό τους απομάκρυναν, μόνους αυτούς απ᾽ όλους τους συμμάχους. Δεν τους φανέρωσαν τις υποψίες τους, αλλά τους είπαν μόνο ότι δεν τους είχαν πια ανάγκη.
[1.102.4] Οι Αθηναίοι όμως κατάλαβαν ότι ο λόγος της απομάκρυνσής τους δεν ήταν η εύσχημη αυτή αιτία, αλλά κάποια υποψία. Θεώρησαν ότι ήταν μεγάλη προσβολή και ότι ήταν απαράδεκτο να τους φέρονται οι Λακεδαιμόνιοι κατά τέτοιο τρόπο. Μόλις γύρισε στην Αθήνα το εκστρατευτικό σώμα,
[1.102.5] οι Αθηναίοι κατάγγειλαν τη συμμαχία που είχαν κάνει με την Σπάρτη εναντίον των Μήδων κι έκαναν συμμαχία με τους εχθρούς της Σπάρτης, τους Αργείους. Οι δύο πολιτείες έκαναν συμμαχία και με τους Θεσσαλούς και αντάλλαξαν όρκους.

[1.103.1] Οι πολιορκημένοι της Ιθώμης στον δέκατο χρόνο της πολιορκίας δεν μπορούσαν ν᾽ ανθέξουν περισσότερο και συνθηκολόγησαν με τους Λακεδαιμονίους με όρο να φύγουν από την Πελοπόννησο και να μην ξαναγυρίσουν ποτέ. Όποιος απ᾽ αυτούς γύριζε θα γινόταν δούλος εκείνου που θα τον έπιανε.
[1.103.2] Υπήρχε άλλωστε και χρησμός της Πυθίας, γνωστός στους Λακεδαιμονίους, που έλεγε ν᾽ αφήσουν ελεύθερο τον ικέτη του Διός της Ιθώμης.
[1.103.3] Οι Μεσσήνιοι έφυγαν από την Ιθώμη με τα γυναικόπαιδά τους και οι Αθηναίοι, από έχθρα προς τους Σπαρτιάτες, τους δέχτηκαν και τους εγκατέστησαν στην Ναύπακτο, την οποία είχαν μόλις κυριέψει από τους Οζόλες Λοκρούς.
[1.103.4] Και οι Μεγαρείς αποσπάστηκαν από τους Λακεδαιμονίους κι έγιναν σύμμαχοι των Αθηναίων, επειδή οι Κορίνθιοι τους έκαναν συνεχή πόλεμο για συνοριακές διαφορές. Οι Αθηναίοι εγκαταστάθηκαν στα Μέγαρα και στις Πηγές κι έκτισαν τα Μακρά Τείχη μεταξύ Μεγάρων και Νίσαιας όπου έβαλαν φρουρά. Αυτός ήταν ο πρώτος και κυριότερος λόγος για τον οποίο άρχισαν οι Κορίνθιοι να μισούν τους Αθηναίους.

[1.104.1] Ο Ινάρως, γιος του Ψαμμήτιχου που βασίλευε στη Λιβύη, η οποία γειτονεύει με την Αίγυπτο, έχοντας ορμητήριο την Μάρεια που βρίσκεται πέρα από την πόλη Φάρο, κατόρθωσε να παρασύρει το μεγαλύτερο μέρος της Αιγύπτου σ᾽ επανάσταση εναντίον του Αρταξέρξη και, αφού ανακηρύχθηκε άρχοντας της Αιγύπτου, ζήτησε από τους Αθηναίους βοήθεια.
[1.104.2] Οι Αθηναίοι, που έτυχε να έχουν εκστρατεύσει εναντίον της Κύπρου με διακόσια καράβια, δικά τους και συμμαχικά, έφυγαν από το νησί και ανάπλευσαν τον Νείλο. Κυρίεψαν το μεγαλύτερο μέρος της Μέμφιδος και πολιόρκησαν το φρούριό της που ονομάζεται Λευκόν Τείχος, όπου είχαν καταφύγει οι Πέρσες και οι Μήδοι καθώς και όσοι από τους Αιγύπτιους δεν είχαν επαναστατήσει.

[1.105.1] Οι Αθηναίοι έκαναν απόβαση στην Αλιά κι έδωσαν μάχη εναντίον των Κορινθίων και των Επιδαυρίων. Νίκησαν οι Κορίνθιοι. Αργότερα οι Αθηναίοι εναυμάχησαν στ᾽ ανοιχτά της Κεκρυφαλείας εναντίον πελοποννησιακού στόλου. Νίκησαν οι Αθηναίοι.
[1.105.2] Μετά απ᾽ αυτά οι Αθηναίοι άρχισαν πόλεμο εναντίον των Αιγινητών κι έγινε μεγάλη ναυμαχία στ᾽ ανοιχτά της Αίγινας, στην οποία πήραν μέρος οι σύμμαχοι και των δύο και νίκησαν οι Αθηναίοι. Έπιασαν εβδομήντα καράβια, έκαναν απόβαση στο νησί και άρχισαν πολιορκία με αρχηγό τον Λεωκράτη του Στροίβου.
[1.105.3] Οι Πελοποννήσιοι, θέλοντας να βοηθήσουν την Αίγινα, έστειλαν τριακόσιους οπλίτες από εκείνους που είχαν πολεμήσει στο πλευρό των Κορινθίων και των Επιδαυρίων κι έπιασαν τα υψώματα στα Γεράνεια, από όπου οι Κορίνθιοι με τους συμμάχους τους κατέβηκαν στην Μεγαρίδα. Νόμιζαν πως οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν πολλές δυνάμεις στην Αίγινα και στην Αίγυπτο, δεν θα ήσαν σε θέση να βοηθήσουν τα Μέγαρα και ότι, αν έστελναν βοήθεια, θα ήσαν αναγκασμένοι να πάρουν δυνάμεις από την Αίγινα.
[1.105.4] Αλλά οι Αθηναίοι, χωρίς να μειώσουν τον στρατό τους στην Αίγινα, χρησιμοποίησαν όσους ήταν διαθέσιμοι, γέρους και παιδιά, και πήγαν στα Μέγαρα με στρατηγό τον Μυρωνίδη.
[1.105.5] Έδωσαν μάχη εναντίον των Κορινθίων, με αποτέλεσμα ισόπαλο, και οι δύο στρατοί αποχωρίστηκαν θεωρώντας ο καθένας ότι είχε νικήσει.
[1.105.6] Οι Αθηναίοι, που στην μάχη είχαν κάποια υπεροχή, έστησαν τρόπαιο μετά την αναχώρηση των Κορινθίων, οι οποίοι, όμως, αποδοκιμάστηκαν από τους πρεσβυτέρους της πολιτείας τους και, αφού προετοιμάστηκαν, γύρισαν στα Μέγαρα, δώδεκα περίπου μέρες αργότερα, για να στήσουν και αυτοί τρόπαιο, θεωρώντας πως είχαν νικήσει. Οι Αθηναίοι έκαναν έξοδο από τα Μέγαρα, σκότωσαν όσους έστηναν το τρόπαιο, έκαναν επίθεση εναντίον των άλλων και τους νίκησαν.

[1.106.1] Στην υποχώρησή τους, ένα σημαντικό τμήμα των Κορινθίων καταδιωγμένο έχασε τον δρόμο του και μπήκε μέσα σ᾽ ένα ιδιωτικό κτήμα (περικυκλωμένο από μια μεγάλη τάφρο) από το οποίο δεν υπήρχε έξοδος.
[1.106.2] Οι Αθηναίοι το κατάλαβαν, παράταξαν κατά μέτωπο τους οπλίτες τους, έβαλαν τους ψιλούς σε κύκλο γύρω από το κτήμα και σκότωσαν όλους τους Κορινθίους που είχαν μπει εκεί. Τούτο στάθηκε μεγάλη συμφορά για τους Κορινθίους. Το κύριο σώμα του στρατού τους μπόρεσε, όμως, να γυρίσει στην Κόρινθο.

[1.107.1] Την εποχή, περίπου, εκείνη οι Αθηναίοι άρχισαν να κτίζουν τα Μακρά Τείχη προς την θάλασσα, το ένα προς το Φάληρο, το άλλο προς τον Πειραιά.
[1.107.2] Οι Φωκείς έκαναν εισβολή στην Δωρίδα, κοιτίδα των Λακεδαιμονίων, όπου και το Βοιόν, το Κυτίνιον και ο Ερινεός, και κυρίεψαν ένα από τα πολίσματα αυτά. Και οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν βοήθεια στους Δωριείς χίλιους πεντακόσιους οπλίτες δικούς τους και δέκα χιλιάδες συμμάχους με αρχηγό τον Νικομήδη του Κλεομβρότου, επίτροπο του ανήλικου βασιλέως Πλειστοάνακτος του Παυσανίου. Εξανάγκασαν τους Φωκείς ν᾽ αποδώσουν το πόλισμα κι ετοιμάστηκαν να επιστρέψουν.
[1.107.3] Αλλά, αν ήθελαν να περάσουν απέναντι διασχίζοντας τον Κρισαίο κόλπο, θα τους εμπόδιζαν οι Αθηναίοι που είχαν περιπλεύσει την Πελοπόννησο με πολεμικά. Αν έπαιρναν τον δρόμο των Γερανείων δεν θα είχαν ασφάλεια, αφού οι Αθηναίοι ήσαν στα Μέγαρα και στις Πηγές. Η Γερανία είναι δύσβατη και οι Αθηναίοι, που από πάντα την φρουρούσαν, θα τους εμπόδιζαν να διαβούν.
[1.107.4] Αποφάσισαν να μείνουν στην Βοιωτία και να σκεφθούν ποιός θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για την επιστροφή. Στην απόφασή τους αυτή ενισχύθηκαν από μερικούς Αθηναίους που τους καλούσαν κρυφά, με την ελπίδα να καταλύσουν την Δημοκρατία και να σταματήσουν το κτίσιμο των Μακρών Τειχών.
[1.107.5] Αλλά οι Αθηναίοι οργάνωσαν πάνδημη εκστρατεία, έχοντας και συμμάχους χίλιους Αργείους και άλλους. Όλοι μαζί ήσαν δεκατέσσερις χιλιάδες.
[1.107.6] Έκαναν την εκστρατεία αυτή νομίζοντας ότι οι Λακεδαιμόνιοι βρίσκονται σε αμηχανία από πού να περάσουν, αλλά είχαν και μερικές υποψίες για τις αντιδημοκρατικές κινήσεις.
[1.107.7] Μεταξύ άλλων συμμάχων είχαν —σύμφωνα με τις συνθήκες— και θεσσαλικό ιππικό που, στην μάχη απάνω, αυτομόλησε.

[1.108.1] Η σύγκρουση έγινε στην Τανάγρα της Βοιωτίας και νίκησαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους. Έγινε μεγάλος σκοτωμός και από τα δύο μέρη.
[1.108.2] Οι Λακεδαιμόνιοι μπήκαν στην Μεγαρίδα, έκοψαν τα δέντρα και γύρισαν στην πατρίδα τους περνώντας από τα Γεράνεια και τον Ισθμό. Αλλά οι Αθηναίοι, εξήντα δύο μέρες μετά την μάχη, έκαναν εισβολή στην Βοιωτία με στρατηγό τον Μυρωνίδη
[1.108.3] και νίκησαν τους Βοιωτούς στην μάχη των Οινοφύτων. Κυρίεψαν όλη την χώρα και την Φωκίδα, κατεδάφισαν τα τείχη της Τανάγρας και πήραν ομήρους από τους Οπουντίους Λοκρούς εκατό από τους πλουσιότερους πολίτες. Τέλος, μπόρεσαν ν᾽ αποτελειώσουν τα δικά τους Μακρά Τείχη.
[1.108.4] Λίγο αργότερα συνθηκολόγησαν και οι Αιγινήτες και δέχτηκαν να κατεδαφίσουν τα τείχη τους, να παραδώσουν τον στόλο τους και να πληρώνουν φόρο.
[1.108.5] Οι Αθηναίοι περιπλεύσαν την Πελοπόννησο με αρχηγό τον Τολμίδη του Τολμαίου, έκαψαν τον ναύσταθμο των Λακεδαιμονίων, κυρίεψαν την Χαλκίδα, πολιτεία των Κορινθίων, και έκαναν απόβαση στην γη των Σικυωνίων όπου τους νίκησαν σε μάχη.

[1.109.1] Στο μεταξύ οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους εξακολουθούσαν τις επιχειρήσεις στην Αίγυπτο. Ο πόλεμος εκεί πέρασε από πολλές φάσεις.
[1.109.2] Στην αρχή οι Αθηναίοι έγιναν κύριοι της Αιγύπτου και τότε ο Βασιλεύς έστειλε στην Σπάρτη τον Πέρση Μεγάβαζο με πολλά χρήματα, για να πείσει τους Λακεδαιμονίους να κάνουν εισβολή στην Αττική και ν᾽ αναγκάσουν έτσι τους Αθηναίους ν᾽ αποσυρθούν από την Αίγυπτο.
[1.109.3] Αλλά βλέποντας ότι δεν πετύχαινε τον σκοπό του και ότι ξόδευε χρήματα άδικα, ανακάλεσε τον Μεγάβαζο στην Ασία με όσα χρήματα του είχαν μείνει κι έστειλε στην Αίγυπτο τον Πέρση Μεγάβυζο του Ζωπύρου με πολυάριθμο στρατό.
[1.109.4] Όταν έφτασε, νίκησε σε μάχη τους Αιγυπτίους κα τους συμμάχους τους, έδιωξε τους Έλληνες από την Μέμφιδα και τους απέκλεισε στο νησί Προσωπίτιδα. Εκεί τους πολιόρκησε δεκαοκτώ μήνες, ώς την στιγμή που κατόρθωσε ν᾽ αποξηράνει μια διώρυγα και να στρέψει το ρεύμα του ποταμού αλλού. Τα καράβια των Αθηναίων βρέθηκαν στα στενά και το μεγαλύτερο μέρος του νησιού ενώθηκε με την στεριά. Ο Μεγάβαζος, τότε, πέρασε πεζός και κυρίεψε το νησί.

[1.110.1] Έτσι τελείωσε, με καταστροφή των Ελλήνων, ο πόλεμος που κρατούσε έξι χρόνια. Λίγοι μόνο απ᾽ όλο το πλήθος των στρατιωτών κατόρθωσαν να σωθούν, διασχίζοντας την Λιβύη έως την Κυρήνη. Οι περισσότεροι χάθηκαν.
[1.110.2] Η Αίγυπτος υποτάχθηκε πάλι στον Βασιλέα, εκτός από τον Αμυρταίο, που βασίλευε στους βαλτότοπους. Δεν μπόρεσαν να τον υποτάξουν, επειδή οι βάλτοι έχουν μεγάλη έκταση και οι κάτοικοί τους είναι από τους καλύτερους πολεμιστές της Αιγύπτου.
[1.110.3] Ο Ινάρως, βασιλεύς της Λιβύης, που είχε πρωτοστατήσει στην επανάσταση της Αιγύπτου, αιχμαλωτίστηκε με προδοσία και τον σταύρωσαν.
[1.110.4] Στο μεταξύ, πενήντα καράβια είχαν ξεκινήσει από την Αθήνα και άλλες συμμαχικές πόλεις, για ν᾽ αντικαταστήσουν τον στόλο της Αιγύπτου κι έφτασαν στο Μενδήσιο στόμιο του Νείλου χωρίς να ξέρουν τί είχε συμβεί. Τους έκαναν επίθεση, το πεζικό από στεριά και ο φοινικικός στόλος από θάλασσα, και κατάστρεψαν τα περισσότερα. Ελάχιστα κατόρθωσαν να διαφύγουν. Έτσι τελείωσε η μεγάλη εκστρατεία των Αθηναίων και των συμμάχων εναντίον της Αιγύπτου.

[1.111.1] Ο εξόριστος γιος του βασιλέα της Θεσσαλίας Εχεκρατίδη, Ορέστης, έπεισε τους Αθηναίους να τον βοηθήσουν να πάρει την εξουσία στην πατρίδα του. Με στρατό από την Βοιωτία και την Φωκίδα, που ήσαν τότε σύμμαχοί τους, οι Αθηναίοι βάδισαν εναντίον των Φαρσάλων στην Θεσσαλία. Κατόρθωσαν να ελέγχουν την ύπαιθρο χωρίς να απομακρύνονται απ᾽ το στρατόπεδό τους (το θεσσαλικό ιππικό τούς συγκρατούσε), αλλά δεν κατόρθωσαν να κυριέψουν την πολιτεία ούτε να επιτύχουν κανέναν από τους άλλους σκοπούς της εκστρατείας. Γι᾽ αυτό και αποσύρθηκαν άπρακτοι μαζί με τον Ορέστη.
[1.111.2] Λίγο αργότερα οι Αθηναίοι επάνδρωσαν με χίλιους οπλίτες τα καράβια που ήσαν στις Πηγές (τις είχαν στην κατοχή τους) και με αρχηγό τον Περικλή του Ξανθίππου παραπλεύσαν την ακτή έως την Σικυώνα, έκαναν απόβαση και νίκησαν σε μάχη του Σικυωνίους που τους είχαν αντιπαραταχτεί.
[1.111.3] Αμέσως μετά, αφού εξασφάλισαν την συμμαχία των Αχαιών, πέρασαν στην αντικρινή ακτή και έκαναν εισβολή στην Ακαρνανία, όπου πολιόρκησαν τις Οινιάδες, αλλά δεν κατόρθωσαν να τις κυριέψουν και γύρισαν πίσω.

[1.112.1] Αφού πέρασαν τρία χρόνια, έγιναν πεντάχρονες σπονδές μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων.
[1.112.2] Οι Αθηναίοι δεν έκαναν πια εκστρατείες εναντίον Ελλήνων, αλλά έστελναν εναντίον της Κύπρου διακόσια καράβια, δικά τους και συμμαχικά, με στρατηγό τον Κίμωνα.
[1.112.3] Εξήντα από τα καράβια αυτά πήγαν στην Αίγυπτο από όπου ζητούσε βοήθεια ο Αμυρταίος που βασίλευε στην περιοχή των βάλτων. Τα άλλα πολεμικά πολιόρκησαν το Κίτιον.
[1.112.4] Αλλά ο θάνατος του Κίμωνος και η πείνα τούς ανάγκασε να φύγουν από το Κίτιο. Ενώ έπλεαν κοντά στην Σαλαμίνα της Κύπρου, έδωσαν μάχη, σε στεριά και θάλασσα εναντίον των Φοινίκων, των Κιλίκων και των Κυπρίων. Νίκησαν και στις δύο μάχες και γύρισαν πίσω μαζί με τα πολεμικά που είχαν επιστρέψει από την Αίγυπτο.
[1.112.5] Μετά απ᾽ αυτά οι Λακεδαιμόνιοι άρχισαν τον πόλεμο που ονομάζεται ιερός. Κυρίεψαν το μαντείο των Δελφών και το παραδώσαν στους Δελφίους. Αλλά μόλις έφυγαν, οι Αθηναίοι έκαναν μια επιδρομή, κυρίεψαν το μαντείο και το παραδώσαν πάλι στους Φωκείς.

[1.113.1] Αρκετόν καιρό αργότερα, επειδή οι Βοιωτοί εξόριστοι είχαν την εξουσία τους τον Ορχομενό, την Χαιρώνεια και μερικά άλλα μέρη της Βοιωτίας, οι Αθηναίοι, για τους οποίους οι πολιτείες αυτές ήσαν εχθρικές εστίες, έκαναν εκστρατεία εναντίον τους με χίλιους δικούς τους οπλίτες και με συμμαχικό στρατό. Στρατηγός ήταν ο Τολμίδης του Τολμαίου. Κυρίεψαν τνη Χαιρώνεια, υποδούλωσαν τον πληθυσμό και έφυγαν αφήνοντας φρουρά.
[1.113.2] Ενώ πεζοπορούσαν, τους χτύπησαν κοντά στην Κορώνεια οι εξόριστοι Βοιωτοί που ήσαν στον Ορχομενό μαζί με τους Λοκρούς και τους εξορίστους από την Εύβοια και άλλους που είχαν τα ίδια φρονήματα. Νίκησαν στην μάχη και μερικούς Αθηναίους τους σκότωσαν, ενώ άλλους τους έπιασαν αιχμαλώτους.
[1.113.3] Τότε οι Αθηναίοι εγκαταλείψαν την Βοιωτία με συνθήκη που τους έδινε πίσω τους αιχμαλώτους.
[1.113.4] Οι εξόριστοι Βοιωτοί γύρισαν στις πολιτείες τους και ολόκληρη η Βοιωτία έγινε πάλι αυτόνομη.

[1.114.1] Λίγο αργότερα, η Εύβοια επαναστάτησε εναντίον των Αθηναίων και, ενώ ο Περικλής είχε κιόλας περάσει εκεί με στρατό, τον πληροφόρησαν ότι επαναστάτησαν τα Μέγαρα, ότι οι Πελοποννήσιοι πρόκειται να κάνουν εισβολή στην Αττική και ότι οι Μεγαρείς είχαν σφάξει την Αθηναϊκή φρουρά εκτός από τους οπλίτες που είχαν καταφύγει στην Νίσαια. Οι Μεγαρείς, για να επαναστατήσουν, είχαν ζητήσει την βοήθεια της Κορίνθου, της Σικυώνος και της Επιδαύρου. Ο Περικλής γύρισε γρήγορα πίσω με τον στρατό από την Εύβοια.
[1.114.2] Οι Πελοποννήσιοι, με αρχηγό τον Πλειστοάνακτα του Παυσανίου, βασιλέα της Σπάρτης, έκαναν εισβολή στην Αττική και λεηλάτησαν την Ελευσίνα και το Θριάσιο, αλλά δεν προχώρησαν περισσότερο και γύρισαν πίσω.
[1.114.3] Τότε οι Αθηναίοι πέρασαν πάλι στην Εύβοια, με τον Περικλή αρχηγό, και υποτάξαν όλο το νησί. Έκαναν συνθήκες με όλες τις άλλες πολιτείες της Εύβοιας εκτός από την Εστιαία, από όπου ανάγκασαν τους κατοίκους να φύγουν κι έστειλαν δικούς τους αποίκους.

[1.115.1] Λίγο μετά την επιστροφή του στρατού τους από την Εύβοια, οι Αθηναίοι έκαναν τριαντάχρονες σπονδές με τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους και τους έδωσαν πίσω την Νίσαια, τις Πηγές, την Τροιζήνα και την Αχαΐα, δηλαδή όσα εδάφη της πελοποννησιάκης συμμαχίας είχαν, έως τότε, οι Αθηναίοι στην κατοχή τους.
[1.115.2] Έξι χρόνια μετά άρχισε ο πόλεμος μεταξύ της Σάμου και της Μιλήτου εξαιτίας της Πριήνης. Οι Μιλήσιοι υστέρησαν στον πόλεμο αυτό και πήγαν στην Αθήνα, όπου κατηγόρησαν έντονα τους Σαμίους. Τους υποστήριξαν σ᾽ αυτό και μερικοί Σάμιοι που επιζητούσαν ν᾽ ανατρέψουν το πολίτευμα του νησιού.
[1.115.3] Οι Αθηναίοι έστειλαν σαράντα καράβια στη Σάμο, εγκατάστησαν δημοκρατικό πολίτευμα και πήραν ομήρους πενήντα άντρες και πενήντα παιδιά. Άφησαν φρουρά στη Σάμο και γύρισαν στην Αθήνα.
[1.115.4] Μεταξύ των Σαμίων ήσαν μερικοί που δεν ανέχονταν την κατάσταση κι έφυγαν στην αντικρινή ακτή. Συνεννοήθηκαν με τους ολιγαρχικούς που είχαν μείνει στη Σάμο και τον Πισσούθνη του Υστάσπου, σατράπη στις Σάρδεις, και, αφού έκαναν συμμαχία, στρατολόγησαν επτακόσιους μισθοφόρους και νύχτα πέρασαν στη Σάμο.
[1.115.5] Πρώτ᾽ απ᾽ όλα ανάτρεψαν τους δημοκρατικούς κι έπιασαν τους περισσότερους. Ύστερα, αφού κατάφεραν ν᾽ απαγάγουν κρυφά τους ομήρους τους από την Λήμνο, διακόψαν κάθε σχέση με τους Αθηναίους και παράδωσαν στον Πισσούθνη την αθηναϊκή φρουρά και τους Αθηναίους άρχοντες που ήσαν στη Σάμο. Αμέσως ύστερα, ετοιμάστηκαν να κάνουν εκστρατεία εναντίον της Μιλήτου. Μαζί τους επαναστάτησε και το Βυζάντιο.

[1.116.1] Μόλις οι Αθηναίοι τα πληροφορήθηκαν, έστειλαν στη Σάμο εξήντα καράβια, από τα οποία όμως δεν χρησιμοποίησαν τα δεκαέξι (γιατί μερικά είχαν πάει στην Καριά για να προσέχουν τον φοινικικό στόλο και άλλα στη Χίο και στη Λέσβο για να ζητήσουν βοήθεια). Έτσι, με σαράντα τέσσερα καράβια υπό τον Περικλή και άλλους εννέα στρατηγούς, εναυμάχησαν κοντά στο νησί Τραγία εναντίον του στόλου των Σαμίων που γύριζε από την Μίλητο και είχε εβδομήντα καράβια από τα οποία είκοσι μεταγωγικά. Νίκησαν οι Αθηναίοι.
[1.116.2] Αργότερα τους ήρθαν ενισχύσεις σαράντα αθηναϊκά πολεμικά και άλλα είκοσι πέντε από τη Χίο και τη Λέσβο, έκαναν απόβαση, νίκησαν σε πεζομαχία και πολιόρκησαν την πολιτεία χτίζοντας τείχη και αποκλείοντάς την από θάλασσα.
[1.116.3] Ο Περικλής, όμως, πήρε εξήντα καράβια από τον στόλο και πήγε όσο πιο γρήγορα μπορούσε στην Καύνο της Καρίας, γιατί είχε διαδοθεί ότι έρχεται ο φοινικικός στόλος. Οι Σάμιοι άλλωστε είχαν στείλει τον Στησαγόρα και μερικούς άλλους με πέντε καράβια για να συναντηθούν με τον φοινικικό στόλο.

[1.117.1] Οι Σάμιοι με την ευκαιρία αυτή έκαναν αιφνιδιαστική επίθεση με τον στόλο τους. Χτύπησαν το ανοχύρωτο αθηναϊκό στρατόπεδο, κατάστρεψαν τα καράβια που το φύλαγαν, εναυμάχησαν με τον υπόλοιπο στόλο που παρατάχτηκε εναντίον τους, τον νίκησαν και για δεκατέσσερις μέρες κυριαρχούσαν στην γύρω θάλασσα και σ᾽ αυτό το διάστημα έμπαζαν και έβγαζαν ό,τι ήθελαν.
[1.117.2] Αλλά όταν γύρισε ο Περικλής, άρχισε πάλι ο αποκλεισμός. Μετά ήρθαν και άλλες επικουρίες από την Αθήνα, σαράντα καράβια με αρχηγούς τον Θουκυδίδη, τον Άγνωνα και τον Φορμίωνα, είκοσι με τον Τληπόλεμο και τον Αντικλέα και τριάντα από τη Χίο και τη Λέσβο.
[1.117.3] Οι Σάμιοι αντιπαρατάχτηκαν, είναι η αλήθεια, σε μια σύντομη σύγκρουση, αλλά μη έχοντας δυνάμεις, αναγκάστηκαν, μετά από εννεάμηνη πολιορκία, να συνθηκολογήσουν. Κατεδάφισαν τα τείχη τους, έδωσαν ομήρους, παράδωσαν τον στόλο τους και ανάλαβαν την υποχρέωση να πληρώσουν —με δόσεις— όλα τα έξοδα του πολέμου. Και οι Βυζάντιοι συνθηκολόγησαν και δέχτηκαν να είναι, όπως και πριν, υπήκοοι.

[1.118.1] Μετά από λίγα χρόνια έγιναν τα όσα ιστορήθηκαν στην αρχή, δηλαδή τα Κερκυραϊκά και τα Ποτιδαιατικά και όσα άλλα έγιναν αιτία του πολέμου αυτού.
[1.118.2] Όλοι αυτοί οι πόλεμοι, τους οποίους έκαναν οι Έλληνες, είτε μεταξύ τους είτε εναντίον των βαρβάρων, έγιναν στα πενήντα περίπου χρόνια από την υποχώρηση του Ξέρξη έως την αρχή του πολέμου αυτού. Στο διάστημα αυτό οι Αθηναίοι εδραίωσαν την ηγεμονία τους κι έγιναν μεγάλη δύναμη. Οι Λακεδαιμόνιοι το έβλεπαν, αλλά μόνο σπασμωδικές προσπάθειες έκαναν για να τους σταματήσουν και τον περισσότερο καιρό αδρανούσαν, γιατί και προηγουμένως δύσκολα αποφάσιζαν να πολεμήσουν, εκτός εάν ήταν απόλυτη ανάγκη. Εκτός απ᾽ αυτό, και οι πόλεμοι με τους γείτονές τους τούς ήσαν εμπόδιο. Η κατάσταση αυτή εξακολουθούσε έως τη στιγμή που αναπτύχθηκε πάρα πολύ η δύναμη της Αθήνας και άρχισε να βλάπτει τους συμμάχους της Σπάρτης. Τότε θεώρησαν ότι δεν μπορούσαν πια ν᾽ ανεχθούν την κατάσταση και ότι έπρεπε να δράσουν αποφασιστικά και να καταστρέψουν, αν μπορούσαν, τη δύναμη των Αθηναίων προκαλώντας τον πόλεμο αυτόν.
[1.118.3] Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν, λοιπόν, αποφασίσει ότι οι τριαντάχρονες σπονδές είχαν λυθεί και ότι οι Αθηναίοι τις είχαν παραβιάσει. Έστειλαν στους Δελφούς να ρωτήσουν τον θεό αν θα κάνουν καλά να πολεμήσουν και ο θεός, καθώς λέγεται, τους αποκρίθηκε ότι, αν κάνουν τον πόλεμο με όλες τις τους τις δυνάμεις, θα νικήσουν και ότι αυτός ο ίδιος θα τους βοηθήσει, είτε του το ζητήσουν είτε όχι.

[1.119.1] Τότε συγκαλέσαν πάλι τους συμμάχους τους για να τους βάλουν να ψηφίσουν αν πρέπει να γίνει πόλεμος. Όταν οι αντιπρόσωποι των συμμάχων τους έφτασαν στην Σπάρτη κι έγινε συνέλευση, πολλοί είπαν εκείνο που ο καθένας τους έκρινε σκόπιμο, κατηγόρησαν τους Αθηναίους και αξίωσαν να γίνει πόλεμος. Οι Κορίνθιοι που, από πριν, είχαν ζητήσει από κάθε σύμμαχο να ψηφίσει πόλεμο, επειδή φοβόνταν ότι η Ποτίδαια δεν θα μπορέσει να κρατήσει πολύ, παρουσιάστηκαν τελευταίοι και είπαν περίπου τα ακόλουθα:

[1.120.1] «Σύμμαχοι! Δεν μπορούμε πια να κατηγορούμε τους Λακεδαιμονίους ότι δεν εψήφισαν πόλεμο ή ότι δεν μας συγκάλεσαν για τον σκοπό αυτόν. Αν οι αρχηγοί έχουν δικαίωμα να κανονίζουν μόνοι τους τις εσωτερικές τους υποθέσεις, όπως και κάθε άλλο μέλος της συμμαχίας, έχουν όμως το καθήκον να έχουν την πρώτη ευθύνη στο ν᾽ αποφασίζουν για τα κοινά ζητήματα της συμμαχίας, όπως έχουν και την πρώτη θέση στις τιμές.
[1.120.2] Όσοι από μας είχαν δοσοληψίες με τους Αθηναίους δεν έχουν ανάγκη από συμβουλές για να φυλάγονται από αυτούς. Οι άλλοι, όσοι κατοικούν σε μεσόγεια μέρη, μακριά από τις θαλάσσιες συγκοινωνίες, πρέπει να ξέρουν ότι, αν δεν βοηθήσουν τις παράλιες πολιτείες, θα τους είναι δύσκολο να διαθέσουν τα γεωργικά τους προϊόντα και να τα εμπορεύονται με τα όσα η θάλασσα προμηθεύει στην στεριά. Και δεν πρέπει να κρίνουν σφαλερά τα όσα λέγονται εδώ, σαν σκέψεις που δεν τους ενδιαφέρουν. Πρέπει αντίθετα να σκεφτούν ότι, αν αδιαφορήσουν τώρα για τις παράλιες πολιτείες, θα έρθει στιγμή που θα κινδυνέψουν κι εκείνοι. Πρέπει να σκεφτούν ότι η συνέλευση γίνεται τόσο για τα συμφέροντα των άλλων όσο και για τα δικά τους συμφέροντα.
[1.120.3] Για τον λόγο αυτόν δεν πρέπει να έχουν κανένα δισταγμό να προτιμήσουν τον πόλεμο απ᾽ την ειρήνη. Οι φρόνιμοι, όταν δεν τους αδικεί κανείς, μένουν, βέβαια, ήσυχοι, αλλά οι γενναίοι, όταν αδικούνται, πολεμούν· και όταν ο πόλεμος τους ευνοήσει, κάνουν πάλι ειρήνη. Και δεν παρασύρονται αλόγιστα από τις πιθανές επιτυχίες που ίσως φέρει ο πόλεμος, αλλά ούτε και ανέχονται τις αδικίες, επειδή βρίσκουν ευχάριστη την ειρηνική ζωή.
[1.120.4] Όσοι αδρανούν, επειδή έχουν ευχάριστη ζωή, κινδυνεύουν γρήγορα να χάσουν την ευχαρίστηση αυτή, αιτία της αδράνειάς τους, αλλά και όσοι δείχνουν πλεονεξία με την σκέψη της πολεμικής επιτυχίας δεν καταλαβαίνουν πόσο απατηλή είναι η έπαρσή τους.
[1.120.5] Πολλές επιχειρήσεις που σχεδιάστηκαν με αμέλεια πέτυχαν γιατί αντιμετώπισαν άβουλους αντιπάλους, αλλά και άλλες, περισσότερες αυτές, που είχαν μελετηθεί, καταλήξαν σε οικτρή αποτυχία γιατί κανείς, ποτέ, δεν έχει στην εκτέλεση όση αυτοπεποίθηση έχει στην κατάστρωση ενός σχεδίου. Καταστρώνομε σχέδια ενώ βρισκόμαστε σε ασφάλεια, αλλά όταν τα εκτελούμε υστερούμε έχοντας το αίσθημα του κινδύνου.

[121.1.1] «Εμείς, όμως, αρχίζομε τώρα τον πόλεμο επειδή έχομε υποστεί πολλές αδικίες και έχομε σοβαρούς λόγους να κατηγορούμε τον εχθρό, αλλά όταν νικήσομε τους Αθηναίους, θα τερματίσομε τον πόλεμο στην κατάλληλη στιγμή.
[1.121.2] Είναι φανερό ότι θα νικήσομε, και τούτο για πολλούς λόγους. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα υπερέχομε και σε αριθμό και σε πολεμική πείρα. Έπειτα, επειδή όλοι ανεξαίρετα πειθαρχούμε στις διαταγές.
[1.121.3] Όσο για το ναυτικό, που είναι η δύναμή τους, θα δημιουργήσομε κι εμείς στόλο με δικά μας χρήματα και με τα χρήματα που βρίσκονται στην Ολυμπία και στους Δελφούς. Αν δανειστούμε χρήματα, τότε θα είμαστε σε θέση, προσφέροντας μεγαλύτερο ημερομίσθιο, ν᾽ αποσπάσομε όλους τους ξένους που υπηρετούν στα καράβια τους. Η Αθήνα αγοράζει την δύναμή της από άλλους πολύ περισσότερο από ό,τι την βασίζει στα δικά της μέσα, ενώ η δική μας δύναμη κινδυνεύει πολύ λιγότερο να πάθει το ίδιο, γιατί στηρίζεται περισσότερο στους στρατιώτες μας παρά στο χρήμα.
[1.121.4] Με μια μόνο νίκη μας σε ναυμαχία είναι βέβαιο ότι καταστρέφονται. Και αν τύχει και ανθέξουν, τότε θα γυμναστούμε κι εμείς στο ναυτικό περισσότερο καιρό και όταν αποκτήσομε κι εμείς όση πείρα έχουν εκείνοι, τότε η ανδρεία μας ασφαλώς θα μας εξασφαλίσει την υπεροχή. Το φυσικό αυτό πλεονέκτημά μας δεν μπορούν εκείνοι να το αποκτήσουν με διδαχή, ενώ, αντίθετα, εμείς μπορούμε, με την άσκηση, ν᾽ αποκτήσομε την πείρα που σήμερα τους δίνει υπεροχή. Για να εξασφαλίζομε χρήματα, θα πρέπει να δίνομε συνεισφορές.
[1.121.5] Θα ήταν τρομερό οι δικοί τους σύμμαχοι να μην διστάζουν να πληρώνουν φόρο για να είναι δούλοι, κι εμείς, που επιδιώκομε και την τιμωρία του εχθρού μας και την σωτηρία μας, να μην στέρξομε να δώσομε χρήματα για να το κατορθώσομε και για να τον εμποδίσομε να μας τα πάρει και να μας βλάψει εμάς τους ίδιους με αυτά τα ίδια χρήματά μας.

[1.122.1] »Αλλά έχομε και άλλους τρόπους να κάνομε πόλεμο. Να προκαλέσομε αποστασίες των συμμάχων τους, και τούτο είναι το καλύτερο μέσον να τους στερήσομε απ᾽ τις συνεισφορές που αποτελούν την δύναμή τους. Να κατασκευάσομε οχυρά στα εδάφη τους ή να κάνομε και άλλα πολλά που δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τώρα. Αν είναι κάτι που είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς, είναι η πορεία του πολέμου, γιατί ο ίδιος ο πόλεμος μας επιβάλλει, ανάλογα με τις περιστάσεις, διάφορες μεθόδους και γι᾽ αυτό, όποιος τον κάνει με ψυχραιμία εξασφαλίζει περισσότερο την επιτυχία παρά εκείνος ο οποίος παρασύρεται από το πάθος, που τον οδηγεί σε σφάλματα.
[1.122.2] Πρέπει να έχομε υπόψη μας και τούτο: ότι, αν ο καθένας από μας είχε συνοριακές διαφορές με ισόπαλο εχθρό, αυτό θα ήταν μια κατάσταση ανεκτή. Αλλά τώρα οι Αθηναίοι μπορούν να μας αντιμετωπίσουν όλους μαζί εμάς, και, φυσικά, είναι πολύ ισχυρότεροι από τον καθένα μας χωριστά. Αν, λοιπόν, δεν τους πολεμήσομε όλους μαζί, και όλοι οι λαοί και η καθεμιά πολιτεία με μια ψυχή, τότε, αντιμετωπίζοντάς μας χωριστά, εύκολα θα υποτάξουν τον καθένα μας. Και τότε η ήττα μας —όσο και αν είναι τρομερό να ειπωθεί— δεν θα έχει παρά ένα και μόνο βέβαιο αποτέλεσμα, την υποδούλωσή μας.
[1.122.3] Είναι όμως ντροπή και να λέγεται μόνο ότι η Πελοπόννησος μπορεί να πάθει τέτοιο πράγμα και ότι μια και μόνη πολιτεία μπορεί να βλάψει τόσες άλλες. Αν συνέβαινε τέτοιο πράγμα, τότε ο κόσμος θα έλεγε ή ότι είμαστε άξιοι της τύχης μας ή ότι από δειλία είμαστε ανεκτικοί και ότι φανήκαμε κατώτεροι απ᾽ τους πατέρες μας που απελευθέρωσαν την Ελλάδα, αφού εμείς ούτε την δική μας ελευθερία δεν μπορούμε να υπερασπίσομε. Και ενώ θεωρούμε χρέος μας ν᾽ ανατρέπομε έναν τύραννο σε όποια πόλη κι αν εγκατασταθεί, δεχόμαστε όμως μια μόνη πολιτεία να γίνει τύραννος όλων μας.
[1.122.4] Δεν βλέπομε πώς μια τέτοια στάση θα είχε τρία βασικά κακά, την ανοησία, τη δειλία και την αδιαφορία. Αλλά και δεν πρέπει, για ν᾽ αποφύγετε τα τρία αυτά, να περιπέσετε στο μεγαλύτερο σφάλμα απ᾽ όλα, δηλαδή την περιφρόνηση του εχθρού η οποία, επειδή ακριβώς έχει βλάψει τόσους πολλούς, έχει μετονομαστεί σε αφροσύνη.

[1.123.1] »Δεν είναι ανάγκη να θυμόμαστε τα λάθη του παρελθόντος παρά τόσο μόνο όσο τούτο είναι χρήσιμο για το παρόν. Όσο για το μέλλον, πρέπει να το εξασφαλίσομε μοχθώντας και πάλι για να ενισχύσομε την τωρινή μας θέση, γιατί σας είναι πατροπαράδοτο το ν᾽ αποκτάτε την αρετή με κόπους. Μην αλλάζετε την παράδοση αυτήν επειδή έχετε, τώρα, λίγο περισσότερο πλούτο κι εξουσία. Δεν θα ήταν πρέπον να χάσετε με τον πλούτο τα όσα αποκτήσατε χάρη στην φτώχεια. Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους πρέπει ν᾽ αναλάβετε τον πόλεμο με θάρρος. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα ο θεός έδωσε χρησμό και σας υποσχέθηκε ότι θα σας βοηθήσει, αλλά και η Ελλάδα ολόκληρη θα σας συμπαρασταθεί, είτε από φόβο είτε από συμφέρον.
[1.123.2] Ούτε θα παραβιάσετε σεις πρώτοι τις συνθήκες, αφού ο θεός, προτρέποντάς σας να πολεμήσετε, θεωρεί και αυτός ότι παραβιάστηκαν από τους Αθηναίους, αλλά θα προασπίσετε τον σεβασμό των συνθηκών εναντίον εκείνων που τις καταπατούν. Δεν παραβιάζουν τις συνθήκες εκείνοι που αμύνονται, αλλά εκείνοι που πρώτοι αρχίζουν την επίθεση.

[1.124.1] »Από κάθε άποψη σας παρουσιάζεται ευνοϊκά ο πόλεμος και σας προτρέπομε κι εμείς να τον αναλάβετε. Κι αν είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει ισχυρότερος δεσμός μεταξύ πόλεων ή μεταξύ ιδιωτών από το κοινό συμφέρον, τότε μην διστάσετε να βοηθήσετε τους Ποτιδαιάτες που είναι Δωριείς και τους πολιορκούν Ίωνες, ενώ άλλοτε ποτέ συνέβαινε το αντίθετο. Μην διστάσετε να επιδιώξετε την απελευθέρωση των άλλων Ελλήνων, γιατί δεν είναι επιτρεπτό να παραταθεί περισσότερο η αναμονή εκείνων που αδικούνται και εκείνων που είναι βέβαιο ότι θα αδικηθούν σύντομα, ιδίως όταν γίνει γνωστό ότι συγκεντρωθήκαμε σε συνέλευση και δεν τολμήσαμε να υπερασπίσομε τους εαυτούς μας.
[1.124.2] Σκεφθείτε, σύμμαχοι, ότι βρισκόμαστε πια μπροστά στην αναπότρεπτη ανάγκη και ότι η γνώμη μας είναι η καλύτερη. Ψηφίστε πόλεμο και μην φοβηθείτε τις άμεσες δοκιμασίες, αλλά σκεφθείτε την σταθερή ειρήνη πού θα επακολουθήσει. Με τον πόλεμο εξασφαλίζετε σταθερότερη ειρήνη, ενώ θα εκτεθείτε σε σοβαρότερο κίνδυνο αν δεν πολεμήσετε εξαιτίας της τωρινής σας ησυχίας.
[1.124.3] Ας σκεφθούμε και ότι η πολιτεία που στην Ελλάδα έχει γίνει τύραννος είναι απειλή για όλες ανεξαίρετα τις πολιτείες, γιατί πολλές τις έχει κιόλας κυριέψει και τις άλλες προσπαθεί να τις υποδουλώσει. Πρέπει να την χτυπήσομε και να την νικήσομε για να ζούμε ακίνδυνα στο μέλλον και για ν᾽ απελευθερώσομε τους υπόδουλους Έλληνες». Αυτά, περίπου, είπαν οι Κορίνθιοι.

[1.125.1] Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού άκουσαν τη γνώμη όλων, ζήτησαν σ᾽ όσους συμμάχους ήσαν εκεί, μεγάλες και μικρές πολιτείες, να ψηφίσουν. Η πλειοψηφία ψήφισε πόλεμο.

[1.125.2] Αλλ᾽ αφού πήραν την απόφαση, δεν ήταν δυνατό ν᾽ αναλάβουν αμέσως δράση και συμφώνησαν να ετοιμαστεί ο καθένας τους χωρίς χρονοτριβή. Και όμως, με τις προετοιμασίες τους, πέρασε σχεδόν χρόνος προτού κάνουν εισβολή στην Αττική και κηρύξουν φανερά τον πόλεμο.

[1.126.1] Στο μεταξύ έστελναν πρέσβεις στην Αθήνα για να προβάλλουν απαιτήσεις που η απόρριψη τους θα τους έδινε τις καλύτερες δυνατές προφάσεις για να κηρύξουν τον πόλεμο.
[1.126.2] Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν μια πρώτη πρεσβεία ζητώντας να εξαγνιστεί το άγος της θεάς Αθήνας. Το ιστορικό του άγους είναι το ακόλουθο:
[1.126.3] Στα παλιά χρόνια ο Αθηναίος Κύλων, ολυμπιονίκης, ήταν άνθρωπος ευγενικής καταγωγής και με μεγάλη επιρροή. Πήρε γυναίκα την κόρη του Θεαγένη, που ήταν τότε τύραννος στα Μέγαρα.
[1.126.4] Ο Κύλων ζήτησε κάποτε χρησμό απ᾽ τους Δελφούς και ο θεός τού αποκρίθηκε ότι έπρεπε να καταλάβει την Ακρόπολη της Αθήνας την ημέρα της μεγαλύτερης εορτής του Δία.
[1.126.5] Ο Κύλων έλαβε ενισχύσεις από τον Θεαγένη, έπεισε τους φίλους του να τον βοηθήσουν και όταν άρχισαν οι Ολυμπιακές εορτές στην Πελοπόννησο, κατέλαβε την Ακρόπολη με σκοπό να γίνει τύραννος. Νόμιζε ότι αυτή ήταν η μεγαλύτερη εορτή του Δία και ότι του ταίριαζε ιδιαίτερα, αφού ήταν ολυμπιονίκης.
[1.126.6] Αλλά, το αν ο χρησμός εννοούσε εορτή στην Αττική ή σε άλλο μέρος ούτε ο Κύλων το είχε ερευνήσει ούτε το μαντείο το είχε διευκρινίσει. Και οι Αθηναίοι έχουν εορτή που ονομάζεται Διάσια και είναι η μεγαλύτερη για τον Δία Μειλίχιο. Την εορτάζει έξω από την πόλη όλος ο λαός και πολλοί προσφέρουν θυσίες — όχι σφαχτάρια, αλλά προϊόντα του τόπου. Ο Κύλων, νομίζοντας ότι ερμηνεύει σωστά τον χρησμό, ανέλαβε δράση με τις Ολυμπιακές εορτές,
[1.126.7] αλλά οι Αθηναίοι, όταν το πληροφορήθηκαν, έτρεξαν όλοι εναντίον του από τις εξοχικές περιοχές, μαζεύτηκαν γύρω από την Ακρόπολη και άρχισαν να τον πολιορκούν.
[1.126.8] Καθώς περνούσαν οι μέρες, η πολιορκία κούραζε τους Αθηναίους και οι περισσότεροι την εγκαταλείψαν αφήνοντας στους εννέα άρχοντες κάθε εξουσία για να εξακολουθήσουν την πολιορκία και για να παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα. Την εποχή εκείνη το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας ήταν στα χέρια των εννέα αρχόντων.
[1.126.9] Ο Κύλων και οι άνθρωποί του, πολιορκημένοι, ήσαν σε πολύ δύσκολη θέση, γιατί δεν είχαν ούτε τρόφιμα ούτε νερό.
[1.126.10] Ο Κύλων και ο αδερφός του κατόρθωσαν να διαφύγουν, αλλά οι υπόλοιποι που τους τυραννούσε η πείνα —μερικοί μάλιστα είχαν πεθάνει— κάθισαν, ικέτες, στον βωμό που είναι στην Ακρόπολη.
[1.126.11] Αλλά οι Αθηναίοι που τους φρουρούσαν, βλέποντας πως πεθαίνουν μέσα στον ναό, τους απομάκρυναν από εκεί, με την υπόσχεση πως δεν θα πάθουν τίποτε, και τους σκότωσαν. Μερικούς, μάλιστα, που ενώ βάδιζαν πήγαν και κάθισαν στον βωμό των Ευμενίδων, τους σκότωσαν εκεί. Γι᾽ αυτό, τόσο εκείνοι που τους σκότωσαν όσο και οι απόγονοί τους θεωρούνται ιερόσυλοι και ανοσιουργοί απέναντι στην θεά.
[1.126.12] Πρώτοι οι Αθηναίοι εξόρισαν τους ιερόσυλους αυτούς και αργότερα τους εξόρισε πάλι ο Σπαρτιάτης Κλεομένης, που είχε πάρει μέρος σε μια εμφύλια στάση της Αθήνας. Τους ζωντανούς τους εξόρισαν και τα οστά των πεθαμένων τα έριξαν έξω από την πόλη. Αργότερα όμως ξαναγύρισαν οι ιερόσυλοι και οι απόγονοί τους είναι πάντα στην Αθήνα.

[1.127.1] Το άγος αυτό, λοιπόν, ζητούσαν οι Λακεδαιμόνιοι να εξαγνιστεί, τάχα για να προστατέψουν πρώτ᾽ απ᾽ όλα την λατρεία των θεών, αλλά στην πραγματικότητα επειδή ήξεραν ότι ο Περικλής του Ξανθίππου ήταν, κι αυτός, από την μάνα του, της γενιάς των ιεροσύλων και πίστευαν ότι, αν εξοριζόταν, θα μπορούσαν πιο εύκολα να επιτύχουν από τους Αθηναίους τα όσα ήθελαν.
[1.127.2] Δεν είχαν, βέβαια, την ελπίδα ότι θα εξοριστεί ο Περικλής, αλλά πίστευαν ότι θα τον εκθέσουν στην κοινή γνώμη, που θα θεωρούσε ότι η καταγωγή του είναι, κατά κάποιο λόγο, αιτία του πολέμου.
[1.127.3] Ήταν, πραγματικά, η ισχυρότερη προσωπικότητα στην Αθήνα και διηύθυνε την πολιτική, πάντα αντίθετος σε όλα στους Λακεδαιμονίους. Δεν δεχόταν ποτέ καμιά υποχώρηση και εξωθούσε τους Αθηναίους στον πόλεμο.

[1.128.1] Αλλά και οι Αθηναίοι, αντίστοιχα, ζήτησαν από τους Λακεδαιμονίους να εξαγνίσουν το άγος του Ταινάρου. Κάποτε, μερικοί είλωτες είχαν προσπέσει, ικέτες, στο ιερό του Ποσειδώνος και οι Λακεδαιμόνιοι τους είχαν πάρει από κει και τους είχαν σκοτώσει. Οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες νομίζουν ότι αυτή ήταν η αιτία του μεγάλου σεισμού της Σπάρτης.
[1.128.2] Οι Αθηναίοι ζητούσαν να εξαγνιστεί και το άγος της Χαλκιοίκου. Το ιστορικό του είναι το ακόλουθο.
[1.128.3] Όταν οι Λακεδαιμόνιοι ανακάλεσαν την πρώτη φορά τον Σπαρτιάτη Παυσανία από την αρχιστρατηγία του στον Ελλήσποντο, τον δίκασαν και των αθώωσαν, αλλά δεν του εμπιστεύτηκαν πια επίσημη αποστολή στο εξωτερικό. Εκείνος, όμως, χωρίς την άδεια των Λακεδαιμονίων, πήρε ένα πλοίο από την Ερμιόνη και πήγε στον Ελλήσποντο, τάχα για να πολεμήσει κι εκείνος με τους Έλληνες, αλλά πραγματικά για να συνεννοηθεί με τον Βασιλέα —όπως το είχε κάνει και την πρώτη φορά— φιλοδοξώντας να γίνει ηγεμόνας των Ελλήνων.
[1.128.4] Είχε καταφέρει ν᾽ αποκτήσει την εύνοια του Βασιλέως με τον εξής τρόπο, που στάθηκε και η αρχή όλου του κακού.
[1.128.5] Όταν, την πρώτη φορά, είχε κυριέψει το Βυζάντιο, μετά την επιστροφή του από την Κύπρο, την πολιτεία αυτή την κρατούσαν οι Πέρσες, και μεταξύ εκείνων που αιχμαλωτίστηκαν βρέθηκαν συγγενείς και φίλοι του Βασιλέως. Ο Παυσανίας τούς έστειλε στον Βασιλέα, κρυφά από τους άλλους συμμάχους στους οποίους είπε ότι είχαν δραπετεύσει.
[1.128.6] Τον βοήθησε σ᾽ αυτά ο Γογγύλος από την Ερέτρια, στον οποίο είχε εμπιστευτεί και το Βυζάντιο και τους αιχμαλώτους. Έστειλε τον Γογγύλο στον Βασιλέα με ένα γράμμα το οποίο, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, έλεγε τα ακόλουθα:
[1.128.7] «Ο Παυσανίας, ηγεμών της Σπάρτης, επιθυμεί να σ᾽ ευχαριστήσει και σου παραδίνει τους αιχμαλώτους πολέμου. Σου προτείνω, αν είσαι σύμφωνος, να πάρω γυναίκα την κόρη σου και να υποτάξω στην εξουσία σου την Σπάρτη και την υπόλοιπη Ελλάδα. Νομίζω ότι είμαι σε θέση να το επιτύχω αν συνεννοηθούμε. Αν είσαι σύμφωνος, στείλε στην παραλία έμπιστο άνθρωπό σου με τον οποίο θα συνεννοηθούμε».

[1.129.1] Αυτά έλεγε το γράμμα με το οποίο ο Ξέρξης ευχαριστήθηκε πολύ κι έστειλε στην παραλία τον Αρτάβαζο του Φαρνάκου. Τον διόρισε σατράπη του Δασκυλείου στη θέση του Μεγαβάτη, τον οποίο ανακάλεσε. Είχε δώσει στον Αρτάβαζο απαντητικό γράμμα για να το στείλει όσο μπορούσε πιο γρήγορα στον Παυσανία που βρισκόταν στο Βυζάντιο, με την σφραγίδα του για απόδειξη. Είχε διατάξει τον σατράπη να εκτελεί γρήγορα και πιστά ό,τι θα του παράγγελνε ο Παυσανίας για τις υποθέσεις του.
[1.129.2] Όταν ο σατράπης έφτασε, συμμορφώθηκε με τις παραγγελίες κι έστειλε το γράμμα που έλεγε τα ακόλουθα:
[1.129.3] «Ο Βασιλεύς Ξέρξης προς τον Παυσανία. Και η εξυπηρέτηση που μου έκανες, στέλνοντάς μου τους αιχμαλώτους του Βυζαντίου πέρα από την θάλασσα, θα μείνει για πάντα γραμμένη σαν ευεργεσία στα κατάστιχα του οίκου μου και οι προτάσεις σου μου αρέσουν. Ούτε η μέρα ούτε η νύχτα δεν πρέπει να σου είναι εμπόδιο για να εργάζεσαι δραστήρια, ώστε να εκτελέσεις τα όσα μου υπόσχεσαι. Καμιά δαπάνη σε χρυσό ή ασήμι δεν πρέπει να θεωρείς εμπόδιο ούτε την ανάγκη όσου στρατού, όπου και αν τον χρειαστείς. Συνεργάσου, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη, με τον Αρτάβαζο που σου έστειλα, ώστε να εκπληρωθούν οι κοινοί μας σκοποί κατά τον καλύτερο κι ενδοξότερο τρόπο».

[1.130.1] Όταν έλαβε το γράμμα αυτό ο Παυσανίας, που είχε μεγάλο όνομα μεταξύ των Ελλήνων από την αρχιστρατηγία του στην Πλάταια, ένιωσε μεγάλη έπαρση και δεν ήθελε πια να ζει με τον απλό τρόπο των συμπατριωτών του. Έβγαινε από το Βυζάντιο στολισμένος σαν Μήδος, περιόδευε στην Θράκη έχοντας Μήδους και Αιγυπτίους σωματοφύλακες κι έδινε γεύματα κατά τον μηδικό τρόπο. Δεν μπορούσε πια να κρύψει τις προθέσεις του και με ασήμαντες πράξεις του άρχισε να φανερώνει τα όσα μεγάλα σχέδια είχε σκοπό να πραγματοποιήσει.
[1.130.2] Έγινε δύσκολο να τον πλησιάζει κανείς και φερόταν σ᾽ όλους ανεξαίρετα τόσο κακότροπα, ώστε κανείς δεν μπορούσε πια να παρουσιαστεί μπροστά του. Τούτο ήταν από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους οι σύμμαχοι στράφηκαν προς τους Αθηναίους.

[1.131.1] Οι Λακεδαιμόνιοι τα πληροφορήθηκαν όλ᾽ αυτά και για τούτο τον ανακάλεσαν την πρώτη φορά. Όταν για δεύτερη φορά έφυγε χωρίς την άδειά τους με καράβι από την Ερμιόνη και άρχισε πάλι να έχει την ίδια συμπεριφορά και όταν οι Αθηναίοι τον ανάγκασαν, μετά από πολιορκία, να φύγει από το Βυζάντιο, δεν γύρισε στην Σπάρτη, αλλά πήγε κι εγκαταστάθηκε στις Κολωνές της Τρωάδας. Άρχισαν να φτάνουν πληροφορίες ότι βρίσκεται σε συνεννοήσεις με τους βαρβάρους και ότι, παρατείνοντας την διαμονή του εκεί, δεν σχεδίαζε τίποτε καλό. Τότε οι έφοροι δεν δίστασαν πια. Του έστειλαν κήρυκα με «σκυτάλη» και του έδωσαν διαταγή ν᾽ ακολουθήσει τον κήρυκα, αλλιώς θα τον κήρυτταν εχθρό της Σπάρτης.
[1.131.2] Ο Παυσανίας, θέλοντας να προκαλέσει όσο το δυνατόν λιγότερες υποψίες και ελπίζοντας ότι με τις δωροδοκίες θα μπορούσε να απαλλαγεί από όσα του καταμαρτυρούσαν, γύρισε στην Σπάρτη για δεύτερη φορά. Στην αρχή οι έφοροι τον έριξαν στην φυλακή —οι έφοροι έχουν το δικαίωμα να φυλακίζουν τον βασιλέα— κι έπειτα κατάφερε να βγει από την φυλακή και δήλωσε ότι ήταν πρόθυμος να παρουσιαστεί σε δικαστήριο για να κριθεί από όποιον ήθελε να ελέγξει την διαγωγή του.

[1.132.1] Αλλά στην Σπάρτη ούτε οι αρχές ούτε οι εχθροί του είχαν καμιά σοβαρή απόδειξη ή στοιχεία αρκετά πειστικά, ώστε να καταδικαστεί πρόσωπο από βασιλικό γένος που ασκούσε μάλιστα τότε βασιλική εξουσία — ο γιoς του Λεωνίδα, Πλείσταρχος, ήταν ανήλικος και ο Παυσανίας, εξάδελφός του, ασκούσε την αντιβασιλεία.
[1.132.2] Αλλά τους γεννούσε πολλές υποψίες, γιατί είχε παρακούσει και είχε μιμηθεί τον τρόπο ζωής των βαρβάρων, δείχνοντας ότι δεν τον ικανοποιούσε η κατάστασή του και ότι είχε άλλες φιλοδοξίες. Γι᾽ αυτό κι ανέτρεχαν στο παρελθόν του αναζητώντας στοιχεία που θα έδειχναν ότι είχε περιφρονήσει τους νόμους και θυμήθηκαν ότι άλλοτε είχε αξιώσει να γράφει επάνω στον τρίποδα που οι Έλληνες είχαν αφιερώσει στους Δελφούς από τα περσικά λάφυρα το ακόλουθο δίστιχο: Ο αρχηγός των Ελλήνων, νικητών των Περσών, Παυσανίας, αφιέρωσε το ανάθημα αυτό στον Φοίβο.
[1.132.3] Το δίστιχο αυτό, το είχαν σβήσει αμέσως, τότε, οι Λακεδαιμόνιοι και είχαν χαράξει τα ονόματα όλων των πόλεων που, μετά την κοινή τους νίκη εναντίον των βαρβάρων, είχαν προσφέρει το αφιέρωμα. Και τότε η πράξη αυτή του Παυσανία είχε θεωρηθεί παρανομία και τώρα την συνέδεαν με τη διαγωγή του κι έβλεπαν πως ήταν ανάλογη. Έμαθαν, επίσης, και ήταν αλήθεια, ότι είχε πλησιάσει τους Είλωτες.
[1.132.4] Τους υποσχόταν να τους ελευθερώσει και να τους δώσει πολιτικά δικαιώματα αν επαναστατήσουν και τον βοηθήσουν να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του.
[1.132.5] Αλλά ακόμα και όταν μερικοί είλωτες τον καταγγείλαν, δεν το πίστεψαν και δεν θέλησαν να πάρουν μέτρα εναντίον του, ακολουθώντας σ᾽ αυτό τη συνήθειά τους να μην ενεργούν βιαστικά όταν πρόκειται για Σπαρτιάτη και να μην παίρνουν ανέκκλητες αποφάσεις χωρίς να έχουν αναμφισβήτητες αποδείξεις. Έτσι έμειναν τα πράγματα έως ότου, καθώς λέγεται, ο άνθρωπος που επρόκειτο να μεταφέρει στον Αρτάβαζο το τελευταίο γράμμα του Παυσανία προς τον Βασιλέα, ο Αργίλιος, που ήταν παιδικός του φίλος και του ήταν αφοσιωμένος, τον κατάγγειλε. Είχε φοβηθεί, γιατί είχε σκεφτεί ότι κανείς από τους προηγούμενους ταχυδρόμους δεν είχε επιστρέψει. Ξεσήκωσε την σφραγίδα ώστε να μην καταλάβει τίποτε ο Παυσανίας (για την περίπτωση που η υποψία του ήταν λανθασμένη ή για την περίπτωση που ο Παυσανίας θα ήθελε να αλλάξει κάτι στο κείμενο) και άνοιξε το γράμμα. Βρήκε, όπως το υποψιαζόταν, ότι μαζί με άλλα, υπήρχε διαταγή να τον σκοτώσουν.

[1.133.1] Όταν ο Αργίλιος έδειξε το γράμμα στους εφόρους, πείστηκαν για την ενοχή του Παυσανία, αλλά θέλησαν να τον ακούσουν τον ίδιο με τα αυτιά τους. Συμφώνησαν, λοιπόν, με τον Αργίλιο να πάει να προσπέσει ικέτης στον ιερό περίβολο του Ταινάρου όπου έστησε μια καλύβα χωρισμένη στα δύο μ᾽ ένα χώρισμα, πίσω απ᾽ το οποίο κρύφτηκαν μερικοί έφοροι. Και όταν ο Παυσανίας πήγε και τον βρήκε και τον ρώτησε γιατί είχε καταφύγει εκεί ικέτης, οι έφοροι τ᾽ άκουσαν όλα καθαρά. Ο Αργίλιος διαμαρτυρήθηκε στον Παυσανία για τα όσα είχε γράψει στο γράμμα, λέγοντάς τα όλα καταλεπτώς και θυμίζοντάς του ότι, ενώ τον είχε εξυπηρετήσει πιστά σ᾽ όλες του τις σχέσεις του με τον Βασιλέα, για αμοιβή τού όριζε την κοινή τύχη των άλλων ταχυδρόμων, δηλαδή τον θάνατο. Ο Παυσανίας τα παραδεχόταν όλα αυτά και ήθελε να κατευνάσει τον θυμό του. Του υποσχόταν κάθε ασφάλεια αν έφευγε απ᾽ τον ναό και τον πίεζε να ξεκινήσει αμέσως για να μην σταθεί εμπόδιο στις ενέργειές του.

[1.134.1] Αφού τα άκουσαν όλα, οι έφοροι αποσύρθηκαν. Ήσαν πια βέβαιοι κι ετοιμάστηκαν να τον συλλάβουν μέσα στην πόλη. Λέγεται ότι επρόκειτο να τον συλλάβουν στον δρόμο, αλλά ότι αυτός, βλέποντας έναν έφορο να πλησιάζει, κατάλαβε, από την έκφραση του προσώπου του, ποιός ήταν ο σκοπός του, και κάποιος άλλος έφορος, που τον συμπαθούσε, του έκανε κρυφό νόημα. Έτρεξε προς τον ναό της Χαλκιοίκου και πρόφτασε να καταφύγει εκεί, επειδή το ιερό δεν ήταν μακριά. Μπήκε σ᾽ ένα μικρό κτίριο, μέσα στον ιερό περίβολο, για να μην ταλαιπωρηθεί στο ύπαιθρο, κι έμεινε εκεί.
[1.134.2] Οι έφοροι δεν τον πρόφτασαν για να τον πιάσουν και όταν βεβαιώθηκαν ότι βρισκόταν μέσα στο κτίριο, αφαίρεσαν την στέγη, έχτισαν τις πόρτες κι έβαλαν φρουρά, για να πεθάνει από πείνα.
[1.134.3] Όταν κόντευε να ξεψυχήσει, το κατάλαβαν και τον έβγαλαν από το ιερό ενώ ανέπνεε ακόμα, αλλά μόλις τον έβγαλαν πέθανε.
[1.134.4] Στην αρχή αποφάσισαν να τον ρίξουν στον Καιάδα, όπου ρίχνουν τους κακούργους, αλλά έπειτα αποφάσισαν να τον θάψουν εκεί κοντά. Όμως ο θεός των Δελφών παράγγειλε με χρησμό στους Λακεδαιμονίους να μεταφέρουν τον τάφο του εκεί που πέθανε. Βρίσκεται πάντα στην είσοδο του ιερού χώρου καθώς το μαρτυράει μια επιγραφή επάνω σε στήλη. Επειδή τα όσα είχαν κάνει ήσαν άγος, ο θεός τούς παράγγειλε ν᾽ αποδώσουν στην Χαλκίοικο θεά δύο σώματα αντί ένα. Οι Λακεδαιμόνιοι κατασκεύασαν δύο ανδριάντες από χαλκό και τους αφιέρωσαν στον ναό σαν εξαγορά για τον θάνατο του Παυσανία.

[1.135.1] Οι Αθηναίοι, με την δικαιολογία ότι και ο θεός το είχε θεωρήσει άγος, ζήτησαν κι εκείνοι από τους Λακεδαιμονίους να το εξαγνίσουν.
[1.135.2] Την εποχή που ο Παυσανίας είχε προδώσει, οι Λακεδαιμόνιοι είχαν στείλει πρέσβεις στην Αθήνα και κατηγόρησαν τον Θεμιστοκλή σαν συνένοχό του, όπως φαινόταν από τα στοιχεία που είχαν εναντίον του Παυσανία. Ζητούσαν από τους Αθηναίους να επιβάλουν στον Θεμιστοκλή την ίδια ποινή.
[1.135.3] Οι Αθηναίοι πείστηκαν, κι επειδή ο Θεμιστοκλής ήταν τότε εξόριστος και ζούσε στο Άργος, αλλά ταξίδευε και σ᾽ άλλα μέρη της Πελοποννήσου, έστειλαν, μαζί με τους Λακεδαιμονίους οι οποίοι ήσαν πρόθυμοι να βοηθήσουν, ανθρώπους με διαταγή να τον πιάσουν όπου κι αν τον βρουν.

[1.136.1] Ο Θεμιστοκλής, όμως, το πληροφορήθηκε, έφυγε από την Πελοπόννησο και πήγε στην Κέρκυρα, όπου είχε το αξίωμα του ευεργέτη. Οι Κερκυραίοι, όμως, του είπαν ότι φοβούνται να τον κρατήσουν για να μην προκαλέσουν την έχθρα των Αθηναίων και των Λακεδαιμονίων, και τον πέρασαν στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή.
[1.136.2] Εκείνοι που είχαν πάρει διαταγές να τον πιάσουν τον καταδίωκαν όπου μάθαιναν ότι πήγαινε, και, σε μια δύσκολη περίσταση, αναγκάστηκε να καταφύγει στον βασιλέα των Μολοσσών Άδμητο, που δεν είχε απέναντί του φιλικές διαθέσεις.
[1.136.3] Ο Άδμητος απουσίαζε και ο Θεμιστοκλής πήγε να προσπέσει ικέτης στην γυναίκα του που τον συμβούλεψε να πάρει στα χέρια το παιδί τους και να καθίσει κοντά στην εστία.
[1.136.4] Ο Άδμητος δεν άργησε να γυρίσει και ο Θεμιστοκλής του φανέρωσε ποιός είναι και του είπε ότι αν, κάποτε, όταν ο Άδμητος είχε ζητήσει βοήθεια από τους Αθηναίους, είχε μιλήσει εναντίον του, δεν έπρεπε τώρα που ήταν φυγάς να τον εκδικηθεί. Θα έβλαπτε έναν πολύ ασθενέστερό του, ενώ ο γενναιόψυχος άνθρωπος παίρνει την εκδίκηση από εκείνους που βρίσκονται σε ίση μοίρα μ᾽ αυτόν. Άλλωστε είχε εναντιωθεί στον βασιλέα για κάποια βοήθεια που ζητούσε και όχι για ζήτημα ζωής, ενώ, αν ο Άδμητος τον παράδινε τώρα (του εξήγησε από ποιούς και γιατί καταδιωκόταν), θα τον στερούσε από την δυνατότητα να σώσει την ζωή του.

[1.137.1] Ο Άδμητος τον άκουσε, τον σήκωσε από εκεί που καθόταν έχοντας το παιδί αγκαλιά (το κρατούσε ακόμα ο Θεμιστοκλής και αυτό είναι ο επισημότερος τρόπος ικεσίας).
Και όταν μετά από λίγο καιρό οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι πήγαν και του ζήτησαν, επίμονα, να τους τον παραδώσει, αρνήθηκε, κι επειδή ο Θεμιστοκλής ήθελε να πάει στον βασιλέα των Περσών, τον έστειλε από στεριά στον Θερμαϊκό κόλπο, στην Πύδνα του Αλεξάνδρου.
[1.137.2] Εκεί βρήκε καράβι που έφευγε για την Ιωνία κι επιβιβάστηκε, αλλά η τρικυμία τον έριξε στο στρατόπεδο των Αθηναίων που πολιορκούσαν την Νάξο. Το πλήρωμα του καραβιού δεν ήξερε ποιός ήταν και ο Θεμιστοκλής φανέρωσε στον πλοίαρχο ποιός είναι και γιατί τον καταδιώκουν. Του είπε ότι, αν δεν τον έσωζε, θα έλεγε στους Αθηναίους ότι τον είχε δωροδοκήσει για να τον φυγαδεύσει. Του είπε ότι για περισσότερη ασφάλεια δεν έπρεπε κανείς να κατέβει απ᾽ το καράβι έως ότου μπορέσουν να φύγουν. Πρόσθεσε ότι, αν τον υπάκουε, τότε θα του έδινε γενναία αμοιβή. Ο πλοίαρχος τον άκουσε κι αφού έμεινε αγκυροβολημένος στ᾽ ανοιχτά του αθηναϊκού στρατοπέδου μια νύχτα και μια μέρα, έφτασε στην Έφεσο.
[1.137.3] Ο Θεμιστοκλής του έδωσε γενναία χρηματική αμοιβή (οι φίλοι του τού έστειλαν αργότερα χρήματα από το Άργος και την Αθήνα όπου είχε καταθέσεις) και μετά προχώρησε στο εσωτερικό συνοδευόμενος από κάποιον Πέρση της παραλίας κι έστειλε γραφή στον βασιλέα Αρταξέρξη — γιo του Ξέρξη, που είχε μόλις ανέβει στον θρόνο.
[1.137.4] Η γραφή έλεγε τα εξής: «Ο Θεμιστοκλής εγώ, έρχομαι προς εσένα. Έβλαψα περισσότερο από κάθε άλλον Έλληνα τον Οίκο σου όσον καιρό ήμουν αναγκασμένος ν᾽ αμύνομαι εναντίον του πατέρα σου, αλλά και τον ευεργέτησα περισσότερο από κάθε άλλον Έλληνα όταν άρχισε να υποχωρεί και βρέθηκε σ᾽ επικίνδυνη θέση, ενώ εγώ ήμουν ασφαλής. Μου χρωστάτε χάρη (εδώ μνημόνευε ότι είχε προειδοποιήσει από την Σαλαμίνα τον Πέρση να φύγει και ότι —πράγμα που ήταν ψέμα— είχε εκείνος εμποδίσει να καταστραφούν οι γέφυρες του Ελλησπόντου), αλλά και σήμερα μπορώ πολλά να προσφέρω και έρχομαι τώρα προς εσένα καταδιωγμένος απ᾽ τους Έλληνες εξαιτίας της φιλίας που σου έχω. Θα ήθελα, μετά από έναν χρόνο, να παρουσιαστώ να σου εξηγήσω ο ίδιος για ποιόν σκοπό ήρθα».

[1.138.1] Λέγεται ότι ο Βασιλεύς θαύμασε την τόλμη του και του παράγγειλε να ενεργήσει όπως ήθελε. Στο χρονικό διάστημα που είχε ορίσει, ο Θεμιστοκλής εξοικειώθηκε όσο μπορούσε με την περσική γλώσσα και τα περσικά έθιμα.
[1.138.2] Αφού πέρασε ο χρόνος, παρουσιάστηκε στον Βασιλέα που του έδωσε μεγάλη θέση κοντά του, τέτοια που κανείς Έλληνας δεν είχε πότε αποκτήσει. Τούτο επειδή είχε κιόλας μεγάλη φήμη κι επειδή καλλιέργησε στον Βασιλέα την ελπίδα ότι χάρη σ᾽ αυτόν θα μπορούσε να υποδουλώσει την Ελλάδα. Προπάντων, όμως, επειδή είχε δώσει αποδείξεις πολλές της ιδιοφυίας του.
[1.138.3] Ο Θεμιστοκλής ήταν άνθρωπος με μεγάλα φυσικά χαρίσματα και άξιος, γι᾽ αυτό, του μεγαλύτερου θαυμασμού. Χάρη στην έμφυτη οξυδέρκειά του την οποία δεν χρωστούσε σε μελέτη (ούτε της πρόσθετε τίποτε ή προετοιμασία) ήταν σε θέση να κρίνει ταχύτατα ποιά ήταν η καλύτερη λύση για τα προκείμενα ζητήματα και να προβλέπει τα μέλλοντα να συμβούν. Είχε την ικανότητα να εξηγεί καθαρά τις υποθέσεις που διαχειριζόταν, αλλά και όταν ακόμα δεν ήξερε ένα ζήτημα, ήταν πάντα σε θέση να εκφέρει μια σωστή κρίση και ήταν ικανός να προβλέπει τα ευνοϊκά ή αντίξοα στοιχεία που κρύβει το άδηλο μέλλον. Με μια λέξη, τα φυσικά του χαρίσματα και η ταχύτατη αποφασιστικότητά του τον ανάδειξαν άριστο στο ν᾽ αυτοσχεδιάζει, σε κάθε περίσταση, τα όσα έπρεπε να γίνουν.
[1.138.4] Πέθανε από αρρώστια. Μερικοί όμως λένε ότι αυτοκτόνησε με δηλητήριο, όταν κατάλαβε ότι του ήταν αδύνατο να εκτελέσει τις υποσχέσεις του στον Βασιλέα.
[1.138.5] Υπάρχει ένα μνημείο του στην αγορά της Μαγνησίας της Ασίας. Την περιοχή αυτή του την είχε δώσει ο Βασιλεύς. Του είχε παραχωρήσει για τον άρτο την Μαγνησία, που είχε προσόδους πενήντα τάλαντα τον χρόνο, για το κρασί την Λάμψακο, που είχε τους πλουσιότερους αμπελώνες της εποχής εκείνης, και την Μυούντα για το κρέας.
[1.138.6] Η οικογένειά του βεβαιώνει ότι, σύμφωνα με την επιθυμία του, τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Αττική όπου και τα έθαψαν κρυφά απ᾽ τους Αθηναίους γιατί κατά τον νόμο απαγορεύεται η ταφή όποιου εξορίστηκε για προδοσία. Αυτό στάθηκε το τέλος του Λακεδαιμόνιου Παυσανία και του Αθηναίου Θεμιστοκλή, που ήσαν οι επιφανέστεροι των Ελλήνων της εποχής τους.

[1.139.1] Αυτές, λοιπόν, ήσαν οι απαιτήσεις που πρόβαλαν οι Λακεδαιμόνιοι με την πρώτη τους πρεσβεία και αυτές οι ανταπαιτήσεις των Αθηναίων για να διώξουν τους ανοσιουργούς. Αργότερα έστειλαν άλλες πρεσβείες ζητώντας να λύσουν οι Αθηναίοι την πολιορκία της Ποτίδαιας, ν᾽ αποδώσουν στην Αίγινα την ελευθερία της, αλλά προπάντων προειδοποιούσαν με μεγάλη επιμονή ότι θα μπορούσε να αποσοβηθεί ο πόλεμος αν ανακληθεί το μεγαρικό ψήφισμα με το οποίο αποκλείονταν οι Μεγαρείς από τα λιμάνια της Αθηναϊκής συμπολιτείας και από την αγορά της Αττικής.
[1.139.2] Αλλά οι Αθηναίοι δεν ενέδωσαν ούτε στα άλλα ούτε ανακάλεσαν το ψήφισμα αυτό, κατηγορώντας τους Μεγαρείς ότι καλλιεργούσαν την ιερή γη και την ακαθόριστη μεθοριακή ζώνη καθώς και ότι έδιναν άσυλο στους δούλους που δραπέτευαν.
[1.139.3] Τέλος, ήρθε η τελευταία πρεσβεία των Λακεδαιμονίων, ο Ραμφίας, ο Μελήσιππος και ο Αγήσανδρος και, χωρίς να επαναλάβουν καμιά από τις προηγούμενες απαιτήσεις, είπαν μόνο τα ακόλουθα: «Οι Λακεδαιμόνιοι επιθυμούν την ειρήνη και μπορεί να διατηρηθεί αν αποδώσετε στους Έλληνες την ελευθερία τους». Τότε οι Αθηναίοι συγκάλεσαν Εκκλησία του Λαού για να συζητήσουν και να δώσουν οριστική απάντηση στο σύνολο των ζητημάτων.
[1.139.4] Μίλησαν πολλοί ρήτορες, υποστηρίζοντας τη μια ή την άλλη άποψη, ότι, δηλαδή, έπρεπε να γίνει πόλεμος ή ότι το ψήφισμα δεν έπρεπε να σταθεί εμπόδιο για την διατήρηση της ειρήνης κι έπρεπε να καταργηθεί. Τέλος, ο Περικλής του Ξανθίππου, η μεγαλύτερη προσωπικότητα της Αθήνας και στα λόγια και στα έργα, ανέβηκε στο βήμα και συμβούλεψε τα εξής:

[1.140.1] «Εξακολουθώ, Αθηναίοι, να έχω πάντα την ίδια γνώμη, ότι δεν πρέπει να υποχωρήσομε στις απαιτήσεις των Λακεδαιμονίων, και τούτο αν και ξέρω ότι οι άνθρωποι μ᾽ άλλον ενθουσιασμό αποφασίζουν να πολεμήσουν και μ᾽ άλλα αισθήματα αντικρίζουν τον πόλεμο όταν έρθει, γιατί τα αισθήματά τους επηρεάζονται απ᾽ την τροπή των γεγονότων. Βλέπω ότι και σήμερα πρέπει να σας δώσω τις ίδιες συμβουλές και να σας πω ανάλογα πράγματα κι έχω την δίκαιη αξίωση, όσοι από σας πεισθούν στα λόγια μου, να υποστηρίξουν τις αποφάσεις που θα πάρομε, έστω κι αν έχομε μερικές αποτυχίες, αλλά και να μην υπερηφανευθούν, στην αντίθετη περίπτωση, για την προβλεπτικότητά τους. Γιατί είναι ενδεχόμενο τα γεγονότα να πάρουν μια τροπή εξίσου απρόβλεπτη, όσο είναι και η διάθεση των ανθρώπων. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος για τον οποίο, όταν μας συμβεί κάτι το απρόβλεπτο, συνηθίζομε να κατηγορούμε την τύχη.
[1.140.2] Οι εχθρικές διαθέσεις των Λακεδαιμονίων απέναντί μας ήσαν και άλλοτε φανερές, αλλά τώρα έγιναν φανερότερες παρά ποτέ. Ενώ στις συνθήκες ορίζεται ότι οι διαφορές μας πρέπει να υποβάλλονται σε διαιτησία και ότι ο καθένας από τους δύο θα κρατεί τα όσα έχει, ούτε ζήτησαν ποτέ διαιτησία ούτε την δέχτηκαν όταν τους την προσφέραμε. Για να λύσουν τις διαφορές μας, προτιμούν τον πόλεμο από τις διαπραγματεύσεις κι έρχονται τώρα, εδώ, να μας διατάξουν και όχι να παραπονεθούν.
[1.140.3] Μας ζητούν να λύσομε την πολιορκία της Ποτίδαιας, ν᾽ αποδώσομε στην Αίγινα την ανεξαρτησία της και να καταργήσομε το Μεγαρικό ψήφισμα. Και οι τελευταίοι ήρθαν να μας ζητήσουν ν᾽ αποδώσομε την ανεξαρτησία τους στους Έλληνες.
[1.140.4] Κανείς από σας μην νομίσει ότι θα πολεμήσομε για ασήμαντη αφορμή αν δεν ανακαλέσομε το Μεγαρικό ψήφισμα για το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι λένε, τάχα, ότι αν καταργηθεί, δεν θα γίνει πόλεμος. Ούτε πρέπει να έχετε την ενδόμυχη σκέψη ότι αρχίζετε τον πόλεμο για ασήμαντη αιτία.
[1.140.5] Το ασήμαντο αυτό είναι δοκιμασία του φρονήματός σας και της αποφασιστικότητάς σας γενικά. Αν υποχωρήσετε θα προβάλουν, αμέσως, άλλη μεγαλύτερη απαίτηση, γιατί θα νομίζουν ότι και τώρα ενδώσατε από φόβο. Αλλ᾽ αν δείξετε σταθερότητα, θα τους δώσετε να καταλάβουν ότι πρέπει να μας φέρονται σαν ίσοι προς ίσους.

[1.141.1] »Αυτή είναι η σκέψη που πρέπει να σας οδηγήσει στο ν᾽ αποφασίσετε ή να υποχωρήσετε προτού πάθετε καμιά ζημιά ή (και τούτο πιστεύω ότι είναι το ορθότερο) ν᾽ αντισταθείτε σε ασήμαντες ή σοβαρές διεκδικήσεις και να μην ζείτε με φόβο μήπως χάσομε τα όσα έχομε. Όταν άνθρωποι προς τους οποίους είμαστε ίσοι, έρχονται χωρίς καμιά διαιτησία και προβάλλουν απαιτήσεις, είτε αυτές είναι μικρές είτε είναι μεγάλες, τούτο σημαίνει ότι μας ζητούν υποταγή.
[1.141.2] Ακούστε τώρα τα του πολέμου και τις δυνάμεις που διαθέτει ο καθένας μας, για να πεισθείτε ότι δεν θα είμαστε οι πιο αδύνατοι.
[1.141.3] Οι Πελοποννήσιοι καλλιεργούν οι ίδιοι τη γη τους και δεν έχουν ούτε ιδιωτικές ούτε δημόσιες περιουσίες. [1.141.4] Έπειτα, δεν έχουν καμιά πείρα για μακρούς πολέμους και υπερπόντιες εκστρατείες, και τούτο επειδή η φτώχεια τούς αναγκάζει να περιορίζονται σε σύντομους πολέμους ο ένας εναντίον του άλλου. Τέτοιοι άνθρωποι ούτε στόλο μπορούν να επανδρώσουν ούτε στρατό να στέλνουν συχνά σε εκστρατείες, αφού πρέπει να εγκαταλείπουν τα κτήματά τους και να ξοδεύουν ο καθένας από τα εισοδήματά του, ενώ ταυτόχρονα τους εμποδίζομε κάθε κίνηση στη θάλασσα.
[1.141.5] Αλλά τον πόλεμο τον συντηρούν τα μεγάλα αποθέματα και όχι οι αναγκαστικές εισφορές. Και οι άνθρωποι που δουλεύουν οι ίδιοι τη γη τους προτιμούν, στον πόλεμο, να εκθέτουν τη ζωή τους παρά να δίνουν χρήματα, γιατί ελπίζουν ότι την ζωή τους ίσως και να την σώσουν, ενώ φοβούνται ότι το χρηματικό τους απόθεμα θα εξατμισθεί προτού ο πόλεμος τελειώσει, ιδίως αν, όπως είναι πιθανό, ο πόλεμος παραταθεί πέρα από όσο υπολογίζουν.
[1.141.6] Είναι αλήθεια ότι σε μια μόνη μάχη, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί τους μπορούν να αντισταθούν σ᾽ όλους τους άλλους Έλληνες μαζί, αλλά είναι ανίκανοι να διεξάγουν πόλεμο εναντίον εχθρού που έχει διαφορετικά οργανωμένη την στρατιωτική του δύναμη, και τούτο επειδή δεν έχουν ένα μοναδικό στρατηγείο που ν᾽ αποφασίζει άμεση και έντονη δράση, αλλά έχουν όλοι ίση ψήφο και δεν ανήκουν καν στην ίδια φυλή, πράγμα που σημαίνει ότι ο καθένας τους θα επιδιώκει να ικανοποιήσει το δικό του συμφέρον. Και όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν θα μπορούν να επιτυχαίνουν τίποτε το αποτελεσματικό.
[1.141.7] Άλλοι απ᾽ αυτούς ενδιαφέρονται να βλάψουν όσο μπορούν περισσότερο έναν εχθρό τους, ενώ άλλοι προσπαθούν να αποφύγουν όσο μπορούν τις ζημίες. Συνέρχονται σε πολύ αραιά διαστήματα και διαθέτουν λίγο χρόνο για να εξετάσουν τα κοινά τους συμφέροντα. Τον περισσότερο καιρό φροντίζουν ο καθένας τα δικά του συμφέροντα. Κανείς τους δεν σκέπτεται ότι η δική του αμέλεια μπορεί να βλάψει το κοινό συμφέρον και ο καθένας τους ελπίζει ότι κάποιος άλλος σύμμαχος θα ενεργήσει στη θέση του. Έτσι, η σκέψη αυτή, την οποία κάνει ο καθένας χωριστά, γίνεται αιτία της φθοράς όλων, χωρίς να το καταλάβουν.

[1.142.1] »Αλλά το μεγαλύτερο εμπόδιο που θα συναντήσουν θα είναι η έλλειψη χρήματος. Θα το προμηθεύονται με κόπο κι έτσι αναγκαστικά θα αργοπορούν, αλλά στον πόλεμο οι ευκαιρίες δεν περιμένουν.
[1.142.2] Ούτε τα οχυρά που μπορούν να χτίσουν στο έδαφός μας ούτε η ναυτική τους δύναμη πρέπει να μας φοβίζει.
[1.142.3] Όσο για το πρώτο είναι πολύ δύσκολο, ακόμα και σε καιρό ειρήνης, να χτίσει μια πολιτεία οχυρώματα ανάλογα με τα δικά μας και τούτο θα είναι ακόμα πιο δύσκολο σε χώρα εχθρική και μάλιστα όταν κι εμείς θα έχομε οχυρές θέσεις.
[1.142.4] Αν χτίσουν κανένα φρούριο, θα μπορούν να λεηλατούν ένα μέρος της γης μας κάνοντας επιδρομές και να προκαλούν αυτομολίες δούλων, αλλά τούτο δεν θα μας εμποδίζει να πηγαίνομε με το ναυτικό μας στην δική τους χώρα, να χτίζομε οχυρά και να τα υπερασπίζομε με τα καράβια μας, που είναι η δύναμή μας.
[1.142.5] Η πείρα μας στον κατά θάλασσα πόλεμο μας έχει δώσει εμάς αρκετή εμπειρία στον κατά ξηρά πόλεμο, ενώ η πολεμική τους εμπειρία δεν τους έχει δώσει εκείνων ανάλογη πείρα στα ναυτικά.
[1.142.6] Και δεν θα κατορθώσουν εύκολα ν᾽ αποκτήσουν την αναγκαία πείρα σ᾽ αυτό,
[1.142.7] αφού και σεις ακόμα, που ασκείστε από την εποχή των Μηδικών, δεν έχετε αποκτήσει την απόλυτη κυριαρχία της ναυτικής τέχνης. Πώς, λοιπόν, άνθρωποι που δεν είναι θαλασσινοί, αλλά γεωργοί, θα κατορθώσουν κάτι το αξιόλογο, αφού ούτε να ασκούνται θα μπορούν, εφόσον με τα δικά μας καράβια θα τους κρατούμε σε στενό αποκλεισμό;
[1.142.8] Αν τα καράβια μας που θα εφαρμόζουν τον αποκλεισμό ήσαν λίγα, τότε ίσως θα τους αποθράσυνε η απειρία τους και ο αριθμός των καραβιών τους και θα διακινδύνευαν μια σύγκρουση. Αλλά ο στόλος μας είναι πολυάριθμος και δεν θα τολμήσουν να κάνουν τίποτε και η έλλειψη της άσκησης θα τους κάνει ακόμα πιο αδρανείς.
[1.142.9] Η ναυτική τέχνη, όπως και οι άλλες, είναι δύσκολη και δεν επιδέχεται ερασιτεχνισμούς. Όσοι ασχολούνται μ᾽ αυτήν πρέπει να της αφοσιώνονται και να μην κάνουν τίποτε άλλο.

[1.143.1] »Ας υποθέσομε ακόμα ότι σηκώνουν χρήματα από τους θησαυρούς των Δελφών και της Ολυμπίας για να μας πάρουν —προσφέροντας μεγαλύτερο μισθό— τους ξένους ναύτες του στόλου μας. Θα ήταν πράγμα τρομερό αν εμείς, οι πολίτες μαζί με τους μετοίκους, δεν μπορούσαμε να επανδρώσομε τον στόλο και να τους αντιμετωπίσομε. Ευτυχώς, όμως, είμαστε σε θέση να το κάνομε και —το σπουδαιότερο απ᾽ όλα— οι κυβερνήτες των πολεμικών μας είναι πολίτες Αθηναίοι. Για τις άλλες υπηρεσίες στα καράβια, έχομε εμπειρότερους και περισσότερους ανθρώπους απ᾽ όλη την άλλη Ελλάδα.
[1.143.2] Άλλωστε, κανείς από τους ξένους δεν θ᾽ αποφάσιζε, στην ώρα, μάλιστα, του κινδύνου, να εξοριστεί και να συμπολεμήσει με εκείνους που έχουν τις μικρότερες πιθανότητες νίκης, για να έχει, για λίγες μέρες, καλύτερο μισθό.
[1.143.3] Αυτή νομίζω πως είναι σε γενικές γραμμές η κατάσταση των Πελοποννησίων, ενώ η δική μας δεν έχει τα μειονεκτήματα που ανάφερα και παρουσιάζει, αντίθετα, πλεονεκτήματα μεγάλα που δεν τα έχουν εκείνοι.
[1.143.4] Αν έρθουν να εισβάλουν στο έδαφος μας, θα πάμε εμείς, με τα καράβια μας, στα δικά τους εδάφη. Και η λεηλασία ενός μέρους της Πελοποννήσου θα έχει πολύ σοβαρότερες συνέπειες από την λεηλασία ολόκληρης της Αττικής. Εκείνοι δεν μπορούν ν᾽ αποκτήσουν άλλα εδάφη χωρίς να πολεμήσουν, ενώ εμείς έχομε στην διάθεσή μας άφθονη γη και στα νησιά και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
[1.143.5] Η κυριαρχία στην θάλασσα είναι τεράστιο πλεονέκτημα. Σκεφθείτε! Αν ήμαστε νησί, ποιοί θα ήσαν πιο απρόσβλητοι από εμάς; Απ᾽ αυτό πρέπει να εμπνευσθούμε και να αποφασίζομε σαν να είμαστε νησιώτες. Ας εγκαταλείψομε τα εξοχικά και τα κτήματά μας κι ας στρέψομε όλη μας την προσπάθεια στην υπεράσπιση της πολιτείας μας και της θαλασσοκρατορίας μας. Δεν πρέπει η αγανάκτηση που θα νιώσομε από τις καταστροφές που θα πάθομε να μας παρασύρει και ν᾽ αντιπαραταχτούμε σε μάχη εναντίον των Πελοποννησίων, που είναι πολύ περισσότεροι. Αν τους νικήσομε θα πρέπει να πάλι ν᾽ αντιμετωπίσομε άλλους τόσους αλλού, και αν νικηθούμε θα χάσομε εκείνο που αποτελεί τη βάση της δύναμής μας, δηλαδή τους συμμάχους μας που δεν θα μείνουν αδρανείς αν δεν είμαστε σε θέση να εκστρατεύσομε εναντίον τους. Δεν πρέπει να θρηνούμε τα σπίτια μας και τα κτήματά μας, αλλά τους ανθρώπους μας. Δεν είναι τ᾽ άψυχα που κάνουν τους ανθρώπους, αλλά οι άνθρωποι που κάνουν τ᾽ άψυχα. Και αν πίστευα πως μπορώ να σας πείσω, θα σας έλεγα να τρέξετε σεις οι ίδιοι να τα καταστρέψετε για να δείξετε στους Πελοποννησίους ότι δεν θα υποκύψετε για να τα σώσετε.

[1.144.1] »Έχω πολλούς άλλους λόγους να ελπίζω ότι θα νικήσομε, υπό τον όρο όμως να μην επιδιώξομε, ταυτόχρονα με την διεξαγωγή του πολέμου, να επεκτείνομε την κυριαρχία μας και να μην εκτεθούμε σε κινδύνους περιττούς. Περισσότερο φοβούμαι τα δικά μας σφάλματα παρά τα σχέδια του εχθρού,
[1.144.2] αλλά γι᾽ αυτό θα σας μιλήσω σ᾽ άλλην ευκαιρία, την ώρα της δράσης. Τώρα ας στείλομε πίσω τους πρέσβεις, δίνοντάς τους την ακόλουθη απάντηση: ότι θα επιτρέψομε στα Μέγαρα την χρήση της αγοράς μας και των λιμανιών μας υπό τον όρο και οι Λακεδαιμόνιοι να καταργήσουν τον θεσμό της ξενηλασίας που εφαρμόζουν εναντίον μας και εναντίον των συμμάχων μας. Οι σπονδές δεν εμποδίζουν να γίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Θ᾽ αποδώσομε την ανεξαρτησία τους σε όσες πολιτείες ήσαν αυτόνομες όταν κάναμε τις σπονδές, υπό τον όρο και οι Λακεδαιμόνιοι ν᾽ αποδώσουν στις εξαρτώμενες απ᾽ αυτούς πολιτείες αυτονομία που να εξυπηρετεί όχι τα συμφέροντα της Σπάρτης, αλλά τα συμφέροντα της καθεμιάς πολιτείας. Τέλος, ότι, σύμφωνα με τις συνθήκες, δεχόμαστε διαιτησία, ότι δεν θα επιτεθούμε πρώτοι αλλά ότι, αν μας επιτεθούν, θ᾽ αμυνθούμε. Αυτή είναι η σωστή απάντηση που ταιριάζει στην πολιτεία μας.
[1.144.3] Πρέπει, όμως, να καταλάβομε ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος και ότι, όσο περισσότερο πρόθυμα τον δεχτούμε εμείς, τόσο λιγότερο τολμηροί θα είναι οι εχθροί μας. Ας έχομε συνείδηση του ότι, για τις πολιτείες, όπως και για τους ιδιώτες, η μεγαλύτερη δόξα αποκτιέται με την αντιμετώπιση του μεγαλύτερου κινδύνου.
[1.144.4] Οι πατέρες μας αντιστάθηκαν στους Μήδους χωρίς καν να έχουν την μεγαλύτερη δύναμη που διαθέτομε εμείς σήμερα. Εγκαταλείποντας τα λίγα που είχαν και με περισσότερη θέληση παρά τύχη, με περισσότερη τόλμη παρά δύναμη, όχι μόνο έδιωξαν τους βαρβάρους, αλλά δημιούργησαν την δύναμη που έχομε σήμερα. Ας μην φανούμε κατώτεροί τους. Ας πολεμήσομε τους εχθρούς μας με όλη μας τη δύναμη κι ας προσπαθήσομε να μην αφήσομε στους απογόνους μας μικρότερη κληρονομιά από εκείνη που λάβαμε».

[1.145.1] Αυτά είπε ο Περικλής και οι Αθηναίοι, θεωρώντας ότι οι συμβουλές του ήσαν οι καλύτερες, εψήφισαν τα όσα είχε προτείνει κι έδωσαν στους Λακεδαιμονίους απάντηση σύμφωνη με τα όσα είχε πει ο Περικλής, δηλαδή στο καθένα ζήτημα χωριστά, όπως τους είχε συμβουλέψει, και γενικά ότι δεν δέχονται διαταγές αλλά ότι είναι πρόθυμοι, σύμφωνα με τις συνθήκες, να λύσουν τις διαφορές τους με διαιτησία σαν ίσοι προς ίσους. Οι πρέσβεις γύρισαν στην Σπάρτη και οι Λακεδαιμόνιοι δεν έστειλαν πια άλλη πρεσβεία.

[1.146.1] Αυτές, λοιπόν, ήσαν οι διαφορές και οι αμοιβαίες κατηγορίες μεταξύ των δύο, πριν από τον πόλεμο που άρχισε αμέσως μετά τα γεγονότα της Επιδάμνου και της Κέρκυρας. Αλλά οι μεταξύ τους σχέσεις εξακολουθούσαν ακόμα και οι άνθρωποι εταξίδευαν χωρίς κήρυκα, βέβαια, αλλά με φόβο, γιατί η κατάσταση ήταν τέτοια, ώστε ήταν βέβαιο πως θα οδηγούσε στην ανατροπή των συνθηκών και στην κήρυξη πολέμου.


Ιστορίαι Βιβλίο Β [2.1.1 – 2.103.2]