diaforos

καὶ προσβολαί, ὥσπερ εἰώθεσαν, ἐγίγνοντο τῶν Ἀθηναίων ἱππέων ὅπῃ παρείκοι, καὶ τὸν πλεῖστον ὅμιλον τῶν ψιλῶν εἶργον τὸ μὴ προεξιόντας τῶν ὅπλων τὰ ἐγγὺς τῆς πόλεως κακουργεῖν.
Ἐμμείναντες δὲ χρόνον οὗ εἶχον τὰ σιτία ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις.

[2] Μετὰ δὲ τὴν ἐσβολὴν τῶν Πελοποννησίων εὐθὺς Λέσβος πλὴν Μηθύμνης ἀπέστη ἀπ᾿ Ἀθηναίων, βουληθέντες μὲν καὶ πρὸ τοῦ πολέμου, ἀλλ᾿ οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐ προσεδέξαντο, ἀναγκασθέντες δὲ καὶ ταύτην τὴν ἀπόστασιν πρότερον ἢ διενοοῦντο ποιήσασθαι.

τῶν τε γὰρ λιμένων τὴν χῶσιν καὶ τειχῶν οἰκοδόμησιν καὶ νεῶν ποίησιν ἐπέμενον τελεσθῆναι, καὶ ὅσα ἐκ τοῦ Πόντου ἔδει ἀφικέσθαι, τοξότας τε καὶ σῖτον, καὶ ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν.

Τενέδιοι γὰρ ὄντες αὐτοῖς διάφοροι καὶ Μηθυμναῖοι καὶ αὐτῶν Μυτιληναίων ἰδίᾳ ἄνδρες κατὰ στάσιν, πρόξενοι Ἀθηναίων, μηνυταὶ γίγνονται τοῖς Ἀθηναίοις ὅτι ξυνοικίζουσί τε τὴν Λέσβον ἐς τὴν Μυτιλήνην βίᾳ καὶ τὴν παρασκευὴν ἅπασαν μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Βοιωτῶν ξυγγενῶν ὄντων ἐπὶ ἀποστάσει ἐπείγονται· καὶ εἰ μή τις προκαταλήψεται ἤδη, στερήσεσθαι αὐτοὺς Λέσβου.

[3] οἱ δ᾿ Ἀθηναῖοι (ἦσαν γὰρ τεταλαιπωρημένοι ὑπό τε τῆς νόσου καὶ τοῦ πολέμου ἄρτι καθισταμένου καὶ ἀκμάζοντος) μέγα μὲν ἔργον ἡγοῦντο εἶναι Λέσβον προσπολεμώσασθαι ναυτικὸν ἔχουσαν καὶ δύναμιν ἀκέραιον, καὶ οὐκ ἀπεδέχοντο τὸ πρῶτον τὰς κατηγορίας, μεῖζον μέρος νέμοντες τῷ μὴ βούλεσθαι ἀληθῆ εἶναι· ἐπειδὴ μέντοι καὶ πέμψαντες πρέσβεις οὐκ ἔπειθον τοὺς Μυτιληναίους τήν τε ξυνοίκισιν καὶ τὴν παρασκευὴν διαλύειν, δείσαντες προκαταλαβεῖν ἐβούλοντο.

καὶ πέμπουσιν ἐξαπιναίως τεσσαράκοντα ναῦς αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον παρεσκευασμέναι πλεῖν· Κλεϊππίδης δὲ ὁ Δεινίου τρίτος αὐτὸς ἐστρατήγει.
Ἐσηγγέλθη γὰρ αὐτοῖς ὡς εἴη Ἀπόλλωνος Μαλόεντος ἔξω τῆς πόλεως ἑἑορτή, ἐν ᾗ πανδημεὶ Μυτιληναῖοι ἑορτάζουσι, καὶ ἐλπίδα εἶναι ἐπειχθέντας ἐπιπεσεῖν ἄφνω, καὶ ἢν μὲν ξυμβῇ ἡ πεῖρα· εἰ δὲ μή, Μυτιληναίοις εἰπεῖν ναῦς τε παραδοῦναι καὶ τείχη καθελεῖν, μὴ πειθομένων δὲ πολεμεῖν.

καὶ αἱ μὲν νῆες ᾤχοντο· τὰς δὲ τῶν Μυτιληναίων δέκα τριήρεις, αἳ ἔτυχον βοηθοὶ παρὰ σφᾶς κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν παροῦσαι, κατέσχον οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν ἐς φυλακὴν ἐποιήσαντο.
τοῖς δὲ Μυτιληναίοις ἀνὴρ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν διαβὰς ἐς Εὔβοιαν καὶ πεζῇ ἐπὶ Γεραιστὸν ἐλθών, ὁλκάδος ἀναγομένης ἐπιτυχών, πλῷ χρησάμενος καὶ τριταῖος ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἐς Μυτιλήνην ἀφικόμενος ἀγγέλλει τὸν ἐπίπλουν. οἱ δὲ οὔτε ἐς τὸν Μαλόεντα ἐξῆλθον, τά τε ἄλλα τῶν τειχῶν καὶ λιμένων περὶ τὰ ἡμιτέλεστα φαρξάμενοι ἐφύλασσον.

[4] καὶ οἱ Ἀθηναῖοι οὐ πολλῷ ὕστερον καταπλεύσαντες ὡς ἑώρων, ἀπήγγειλαν μὲν οἱ στρατηγοὶ τὰ ἐπεσταλμένα, οὐκ ἐσακουόντων δὲ τῶν Μυτιληναίων ἐς πόλεμον καθίσταντο.
ἀπαράσκευοι δὲ οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἐξαίφνης ἀναγκασθέντες πολεμεῖν ἔκπλουν μέν τινα ἐποιήσαντο τῶν νεῶν ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ὀλίγον πρὸ τοῦ λιμένος, ἔπειτα καταδιωχθέντες ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν νεῶν λόγους ἤδη προσέφερον τοῖς στρατηγοῖς, βουλόμενοι τὰς ναῦς τὸ παραυτίκα, εἰ δύναιντο, ὁμολογίᾳ τινὶ ἐπιεικεῖ ἀποπέμψασθαι.

καὶ οἱ στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων ἀπεδέξαντο καὶ αὐτοὶ φοβούμενοι μὴ οὐχ ἱκανοὶ ὦσι Λέσβῳ πάσῃ πολεμεῖν.

καὶ ἀνοκωχὴν ποιησάμενοι πέμπουσιν ἐς τὰς Ἀθήνας οἱ Μυτιληναῖοι τῶν τε διαβαλλόντων ἕνα, ᾧ μετέμελεν ἤδη, καὶ ἄλλους, εἴ πως πείσειαν τὰς ναῦς ἀπελθεῖν ὡς σφῶν οὐδὲν νεωτεριούντων.

Ἐν τούτῳ δὲ ἀποστέλλουσι καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρέσβεις τριήρει, λαθόντες τὸ τῶν Ἀθηναίων ναυτικόν, οἳ ὥρμουν ἐν τῇ Μαλέᾳ πρὸς βορέαν τῆς πόλεως· οὐ γὰρ ἐπίστευον τοῖς ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων προχωρήσειν.

καὶ οἱ μὲν ἐς τὴν Λακεδαίμονα ταλαιπώρως διὰ τοῦ πελάγους κομισθέντες αὐτοῖς ἔπρασσον ὅπως τις βοήθεια ἥξει·

[5] οἱ δ᾿ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν πρέσβεις ὡς οὐδὲν ἦλθον πράξαντες, ἐς πόλεμον καθίσταντο οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἡ ἄλλη Λέσβος πλὴν Μηθύμνης· οὗτοι δὲ τοῖς Ἀθηναίοις ἐβεβοηθήκεσαν, καὶ Ἴμβριοι καὶ Λήμνιοι καὶ τῶν ἄλλων ὀλίγοι τινὲς ξυμμάχων.

καὶ ἔξοδον μέν τινα πανδημεὶ ἐποιήσαντο οἱ Μυτιληναῖοι ἐπὶ τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, καὶ μάχη ἐγένετο, ἐν ᾗ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες οἱ Μυτιληναῖοι οὔτε ἐπηυλίσαντο οὔτε ἐπίστευσαν σφίσιν αὐτοῖς, ἀλλ᾿ ἀνεχώρησαν· ἔπειτα οἱ μὲν ἡσύχαζον, ἐκ Πελοποννήσου καὶ μετ᾿ ἄλλης παρασκευῆς βουλόμενοι εἰ προσγένοιτό τι κινδυνεύειν· καὶ γὰρ αὐτοῖς Μελέας Λάκων ἀφικνεῖται καὶ Ἑρμαιώνδας Θηβαῖος, οἳ προαπεστάλησαν μὲν τῆς ἀποστάσεως, φθάσαι δὲ οὐ δυνάμενοι τὸν τῶν Ἀθηναίων ἐπίπλουν κρύφα μετὰ τὴν μάχην ὕστερον ἐσπλέουσι τριήρει, καὶ παρῄνουν πέμπειν τριήρη ἄλλην καὶ πρέσβεις μεθ᾿ ἑαυτῶν· καὶ ἐκπέμπουσιν.

[6] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πολὺ ἐπιρρωσθέντες διὰ τὴν τῶν Μυτιληναίων ἡσυχίαν ξυμμάχους τε προσεκάλουν, οἳ πολὺ θᾶσσον παρῆσαν ὁρῶντες οὐδὲν ἰσχυρὸν ἀπὸ τῶν Λεσβίων, καὶ περιορμισάμενοι τὸ πρὸς νότον τῆς πόλεως ἐτείχισαν στρατόπεδα δύο ἑκατέρωθεν τῆς πόλεως, καὶ τοὺς ἐφόρμους ἐπ᾿ ἀμφοτέροις τοῖς λιμέσιν ἐποιοῦντο.

καὶ τῆς μὲν θαλάσσης εἶργον μὴ χρῆσθαι τοὺς Μυτιληναίους, τῆς δὲ γῆς τῆς μὲν ἄλλης ἐκράτουν οἱ Μυτιληναῖοι καὶ οἱ ἄλλοι Λέσβιοι προσβεβοηθηκότες ἤδη, τὸ δὲ περὶ τὰ στρατόπεδα οὐ πολὺ κατεῖχον οἱ Ἀθηναῖοι, ναύσταθμον δὲ μᾶλλον ἦν αὐτοῖς πλοίων καὶ ἀγορὰ ἡ Μαλέα. καὶ τὰ μὲν περὶ Μυτιλήνην οὕτως ἐπολεμεῖτο.

[7] Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦ θέρους τούτου Ἀθηναῖοι καὶ περὶ Πελοπόννησον ναῦς ἀπέστειλαν τριάκοντα καὶ Ἀσώπιον τὸν Φορμίωνος στρατηγόν, κελευσάντων Ἀκαρνάνων τῶν Φορμίωνός τινα σφίσι πέμψαι ἢ υἱὸν ἢ ξυγγενῆ ἄρχοντα.

καὶ παραπλέουσαι αἱ νῆες τῆς Λακωνικῆς τὰ ἐπιθαλάσσια χωρία ἐπόρθησαν.
ἔπειτα τὰς μὲν πλείους ἀποπέμπει τῶν νεῶν πάλιν ἐπ᾿ οἴκου ὁ Ἀσώπιος, αὐτὸς δ᾿ ἔχων δώδεκα ἀφικνεῖται ἐς Ναύπακτον, καὶ ὕστερον Ἀκαρνᾶνας ἀναστήσας πανδημεὶ στρατεύει ἐπ᾿ Οἰνιάδας, καὶ ταῖς τε ναυσὶ κατὰ τὸν Ἀχελῷον ἔπλευσε καὶ ὁ κατὰ γῆν στρατὸς ἐδῄου τὴν χώραν.

ὡς δ᾿ οὐ προσεχώρουν, τὸν μὲν πεζὸν ἀφίησιν, αὐτὸς δὲ πλεύσας ἐς Λευκάδα καὶ ἀπόβασιν ἐς Νήρικον ποιησάμενος ἀναχωρῶν διαφθείρεται αὐτός τε καὶ τῆς στρατιᾶς τι μέρος ὑπὸ τῶν αὐτόθεν τε ξυμβοηθησάντων καὶ φρουρῶν τινῶν ὀλίγων.

καὶ ὕστερον ὑποσπόνδους τοὺς νεκροὺς ἀποπλεύσαντες οἱ Ἀθηναῖοι παρὰ τῶν Λευκαδίων ἐκομίσαντο.

[8] Οἱ δὲ ἐπὶ τῆς πρώτης νεὼς ἐκπεμφθέντες Μυτιληναίων πρέσβεις, ὡς αὐτοῖς οἱ Λακεδαιμόνιοι εἶπον Ὀλυμπίαζε παρεῖναι, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ἀκούσαντες βουλεύσωνται, ἀφικνοῦνται ἐς τὴν Ὀλυμπίαν· ἦν δὲ Ὀλυμπιὰς ᾗ Δωριεὺς Ῥόδιος τὸ δεύτερον ἐνίκα.
καὶ ἐπειδὴ μετὰ τὴν ἑορτὴν κατέστησαν ἐς λόγους, εἶπον τοιάδε.

[9] ᾿Τὸ μὲν καθεστὸς τοῖς Ἕλλησι νόμιμον, ὦ Λακεδαιμόνιοι καὶ ξύμμαχοι, ἴσμεν· τοὺς γὰρ ἀφισταμένους ἐν τοῖς πολέμοις καὶ ξυμμαχίαν τὴν πρὶν ἀπολείποντας οἱ δεξάμενοι, καθ᾿ ὅσον μὲν ὠφελοῦνται, ἐν ἡδονῇ ἔχουσι, νομίζοντες δὲ εἶναι προδότας τῶν πρὸ τοῦ φίλων χείρους ἡγοῦνται.

καὶ οὐκ ἄδικος αὕτη ἡ ἀξίωσίς ἐστιν, εἰ τύχοιεν πρὸς ἀλλήλους οἵ τε ἀφιστάμενοι καὶ ἀφ᾿ ὧν διακρίνοιντο ἴσοι μὲν τῇ γνώμῃ ὄντες καὶ εὐνοίᾳ, ἀντίπαλοι δὲ τῇ παρασκευῇ καὶ δυνάμει, πρόφασίς τε ἐπιεικὴς μηδεμία ὑπάρχοι τῆς ἀποστάσεως· ὃ ἡμῖν καὶ Ἀθηναίοις οὐκ ἦν.
μηδέ τῳ χείρους δόξωμεν εἶναι εἰ ἐν τῇ εἰρήνῃ τιμώμενοι ὑπ᾿ αὐτῶν ἐν τοῖς δεινοῖς ἀφιστάμεθα.

[10] ᾿Περὶ γὰρ τοῦ δικαίου καὶ ἀρετῆς πρῶτον ἄλλως τε καὶ ξυμμαχίας δεόμενοι τοὺς λόγους ποιησόμεθα, εἰδότες οὔτε φιλίαν ἰδιώταις βέβαιον γιγνομένην οὔτε κοινωνίαν πόλεσιν ἐς οὐδέν, εἰ μὴ μετ᾿ ἀρετῆς δοκούσης ἐς ἀλλήλους γίγνοιντο καὶ τἆλλα ὁμοιότροποι εἶεν· ἐν γὰρ τῷ διαλλάσσοντι τῆς γνώμης καὶ αἱ διαφοραὶ τῶν ἔργων καθίστανται.

ἡμῖν δὲ καὶ Ἀθηναίοις ξυμμαχία ἐγένετο πρῶτον ἀπολιπόντων μὲν ὑμῶν ἐκ τοῦ Μηδικοῦ πολέμου, παραμεινάντων δὲ ἐκείνων πρὸς τὰ ὑπόλοιπα τῶν ἔργων.
ξύμμαχοι μέντοι ἐγενόμεθα οὐκ ἐπὶ καταδουλώσει τῶν Ἑλλήνων Ἀθηναίοις, ἀλλ᾿ ἐπ᾿ ἐλευθερώσει ἀπὸ τοῦ Μήδου τοῖς Ἕλλησιν.
καὶ μέχρι μὲν ἀπὸ τοῦ ἴσου ἡγοῦντο, προθύμως εἱπόμεθα· ἐπειδὴ δὲ ἑωρῶμεν αὐτοὺς τὴν μὲν τοῦ Μήδου ἔχθραν ἀνιέντας, τὴν δὲ τῶν ξυμμάχων δούλωσιν ἐπαγομένους, οὐκ ἀδεεῖς ἔτι ἦμεν.

ἀδύνατοι δὲ ὄντες καθ᾿ ἓν γενόμενοι διὰ πολυψηφίαν ἀμύνασθαι οἱ ξύμμαχοι ἐδουλώθησαν πλὴν ἡμῶν καὶ Χίων· ἡμεῖς δὲ αὐτόνομοι δὴ ὄντες καὶ ἐλεύθεροι τῷ ὀνόματι ξυνεστρατεύσαμεν.

καὶ πιστοὺς οὐκέτι εἴχομεν ἡγεμόνας Ἀθηναίους, παραδείγμασι τοῖς προγιγνομένοις χρώμενοι· οὐ γὰρ εἰκὸς ἦν αὐτοὺς οὓς μὲν μεθ᾿ ἡμῶν ἐνσπόνδους ἐποιήσαντο καταστρέψασθαι, τοὺς δὲ ὑπολοίπους, εἴ ποτε ἄρα ἐδυνήθησαν, μὴ δρᾶσαι τοῦτο.

[11] καὶ εἰ μὲν αὐτόνομοι ἔτι ἦμεν ἅπαντες, βεβαιότεροι ἂν ἡμῖν ἦσαν μηδὲν νεωτεριεῖν· ὑποχειρίους δὲ ἔχοντες τοὺς πλείους, ἡμῖν δὲ ἀπὸ τοῦ ἴσου ὁμιλοῦντες, χαλεπώτερον εἰκότως ἔμελλον οἴσειν καὶ πρὸς τὸ πλέον ἤδη εἶκον τοῦ ἡμετέρου ἔτι μόνου ἀντισουμένου, ἄλλως τε καὶ ὅσῳ δυνατώτεροι αὐτοὶ αὑτῶν ἐγίγνοντο καὶ ἡμεῖς ἐρημότεροι.

τὸ δὲ ἀντίπαλον δέος μόνον πιστὸν ἐς ξυμμαχίαν· ὁ γὰρ παραβαίνειν τι βουλόμενος τῷ μὴ προύχων ἂν ἐπελθεῖν ἀποτρέπεται.

αὐτόνομοί τε ἐλείφθημεν οὐ δι᾿ ἄλλο τι ἢ ὅσον αὐτοῖς ἐς τὴν ἀρχὴν εὐπρεπείᾳ τε λόγου καὶ γνώμης μᾶλλον ἐφόδῳ ἢ ἰσχύος τὰ πράγματα ἐφαίνετο καταληπτά.

ἅμα μὲν γὰρ μαρτυρίῳ ἐχρῶντο μὴ ἂν τούς γε ἰσοψήφους ἄκοντας, εἰ μή τι ἠδίκουν οἷς ἐπῇσαν, ξυστρατεύειν· ἐν τῷ αὐτῷ δὲ καὶ τὰ κράτιστα ἐπί τε τοὺς ὑποδεεστέρους πρώτους ξυνεπῆγον καὶ τὰ τελευταῖα λιπόντες τοῦ ἄλλου περιῃρημένου ἀσθενέστερα ἔμελλον ›ξειν.

εἰ δὲ ἀφ᾿ ἡμῶν ἤρξαντο, ἐχόντων ἔτι τῶν πάντων αὐτῶν τε ἰσχὺν καὶ πρὸς ὅτι χρὴ στῆναι, οὐκ ἂν ὁμοίως ἐχειρώσαντο.

τό τε ναυτικὸν ἡμῶν παρεῖχέ τινα φόβον μή ποτε καθ᾿ ἓν γενόμενον ἢ ὑμῖν ἢ ἄλλῳ τῳ προσθέμενον κίνδυνον σφίσι παράσχῃ.
τὰ δὲ καὶ ἀπὸ θεραπείας τοῦ τε κοινοῦ αὐτῶν καὶ τῶν αἰεὶ προεστώτων περιεγιγνόμεθα.

οὐ μέντοι ἐπὶ πολύ γ᾿ ἂν ἐδοκοῦμεν δυνηθῆναι, εἰ μὴ ὁ πόλεμος ὅδε κατέστη, παραδείγμασι χρώμενοι τοῖς ἐς τοὺς ἄλλους.

[12] τίς οὖν αὕτη ἢ φιλία ἐγίγνετο ἢ ἐλευθερία πιστή, ἐν ᾗ παρὰ γνώμην ἀλλήλους ὑπεδεχόμεθα, καὶ οἱ μὲν ἡμᾶς ἐν τῷ πολέμῳ δεδιότες ἐθεράπευον, ἡμεῖς δὲ ἐκείνους ἐν τῇ ἡσυχίᾳ τὸ αὐτὸ ἐποιοῦμεν· ὅ τε τοῖς ἄλλοις μάλιστα εὔνοια πίστιν βεβαιοῖ, ἡμῖν τοῦτο ὁ φόβος ἐχυρὸν παρεῖχε, δέει τε τὸ πλέον ἢ φιλίᾳ κατεχόμενοι ξύμμαχοι ἦμεν· καὶ ὁποτέροις θᾶσσον παράσχοι ἀσφάλεια θάρσος, οὗτοι πρότεροί τι καὶ παραβήσεσθαι ἔμελλον.

ὥστε εἴ τῳ δοκοῦμεν ἀδικεῖν προαποστάντες διὰ τὴν ἐκείνων μέλλησιν τῶν ἐς ἡμᾶς δεινῶν, αὐτοὶ οὐκ ἀνταναμείναντες σαφῶς εἰδέναι εἴ τι αὐτῶν ἔσται, οὐκ ὀρθῶς σκοπεῖ.
εἰ γὰρ δυνατοὶ ἦμεν ἐκ τοῦ ἴσου καὶ ἀντεπιβουλεῦσαι καὶ ἀντιμελλῆσαι, τί ἔδει ἡμᾶς ἐκ τοῦ ὁμοίου ἐπ᾿ ἐκείνοις εἶναι; ἐπ᾿ ἐκείνοις δὲ ὄντος αἰεὶ τοῦ ἐπιχειρεῖν καὶ ἐφ᾿ ἡμῖν εἶναι δεῖ τὸ προαμύνασθαι.

[13] ᾿Τοιαύτας ἔχοντες προφάσεις καὶ αἰτίας, ὦ Λακεδαιμόνιοι καὶ ξύμμαχοι, ἀπέστημεν, σαφεῖς μὲν τοῖς ἀκούουσι γνῶναι ὡς εἰκότως ἐδράσαμεν, ἱκανὰς δὲ ἡμᾶς ἐκφοβῆσαι καὶ πρὸς ἀσφάλειάν τινα τρέψαι, βουλομένους μὲν καὶ πάλαι, ὅτε ἔτι ἐν τῇ εἰρήνῃ ἐπέμψαμεν ὡς ὑμᾶς περὶ ἀποστάσεως, ὑμῶν δὲ οὐ προσδεξαμένων κωλυθέντας· νῦν δὲ ἐπειδὴ Βοιωτοὶ προυκαλέσαντο εὐθὺς ὑπηκούσαμεν, καὶ ἐνομίζομεν ἀποστήσεσθαι διπλῆν ἀπόστασιν, ἀπό τε τῶν Ἑλλήνων μὴ ξὺν κακῶς ποιεῖν αὐτοὺς μετ᾿ Ἀθηναίων ἀλλὰ ξυνελευθεροῦν, ἀπό τε Ἀθηναίων μὴ αὐτοὶ διαφθαρῆναι ὑπ᾿ ἐκείνων ἐν ὑστέρῳ ἀλλὰ προποιῆσαι.

ἡ μέντοι ἀπόστασις ἡμῶν θᾶσσον γεγένηται καὶ ἀπαράσκευος· ᾗ καὶ μᾶλλον χρὴ ξυμμάχους δεξαμένους ἡμᾶς διὰ ταχέων βοήθειαν ἀποστέλλειν, ἵνα φαίνησθε ἀμύνοντές τε οἷς δεῖ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ τοὺς πολεμίους βλάπτοντες.

καιρὸς δὲ ὡς οὔπω πρότερον. νόσῳ τε γὰρ ἐφθάραται Ἀθηναῖοι καὶ χρημάτων δαπάνῃ, νῆές τε αὐτοῖς αἱ μὲν περὶ τὴν ὑμετέραν εἰσίν, αἱ δ᾿ ἐφ᾿ ἡμῖν τετάχαται.

ὥστε οὐκ εἰκὸς αὐτοὺς περιουσίαν νεῶν ἔχειν, ἢν ὑμεῖς ἐν τῷ θέρει τῷδε ναυσί τε καὶ πεζῷ ἅμα ἐπεσβάλητε τὸ δεύτερον, ἀλλ᾿ ἢ ὑμᾶς οὐκ ἀμυνοῦνται ἐπιπλέοντας ἢ ἀπ᾿ ἀμφοτέρων ἀποχωρήσονται.

νομίσῃ τε μηδεὶς ἀλλοτρίας γῆς πέρι οἰκεῖον κίνδυνον ἕξειν. ᾧ γὰρ δοκεῖ μακρὰν ἀπεῖναι ἡ Λέσβος, τὴν ὠφελίαν αὐτῷ ἐγγύθεν παρέξει. οὐ γὰρ ἐν τῇ Ἀττικῇ ἔσται ὁ πόλεμος, ὥς τις οἴεται, ἀλλὰ δι᾿ ἣν ἡ Ἀττικὴ ὠφελεῖται.

ἔστι δὲ τῶν χρημάτων ἀπὸ τῶν ξυμμάχων ἡ πρόσοδος, καὶ ἔτι μείζων ἔσται, εἰ ἡμᾶς καταστρέψονται· οὔτε γὰρ ἀποστήσεται ἄλλος τά τε ἡμέτερα προσγενήσεται, πάθοιμέν τ᾿ ἂν δεινότερα ἢ οἱ πρὶν δουλεύοντες.

βοηθησάντων δὲ ὑμῶν προθύμως πόλιν τε προσλήψεσθε ναυτικὸν ἔχουσαν μέγα, οὗπερ ὑμῖν μάλιστα προσδεῖ, καὶ Ἀθηναίους ῥᾷον καθαιρήσετε ὑφαιροῦντες αὐτῶν τοὺς ξυμμάχους (θρασύτερον γὰρ πᾶς τις προσχωρήσεται), τήν τε αἰτίαν ἀποφεύξεσθε ἣν εἴχετε μὴ βοηθεῖν τοῖς ἀφισταμένοις. ἢν δ᾿ ἐλευθεροῦντες φαίνησθε, τὸ κράτος τοῦ πολέμου βεβαιότερον ἕξετε.

[14] Ἀἰσχυνθέντες οὖν τάς τε τῶν Ἑλλήνων ἐς ὑμᾶς ἐλπίδας καὶ Δία τὸν Ὀλύμπιον, ἐν οὗ τῷ ἱερῷ ἴσα καὶ ἱκέται ἐσμέν, ἐπαμύνατε Μυτιληναίοις ξύμμαχοι γενόμενοι, καὶ μὴ προῆσθε ἡμᾶς ἴδιον μὲν τὸν κίνδυνον τῶν σωμάτων παραβαλλομένους, κοινὴν δὲ τὴν ἐκ τοῦ κατορθῶσαι ὠφελίαν ἅπασι δώσοντας, ἔτι δὲ κοινοτέραν τὴν βλάβην, εἰ μὴ πεισθέντων ὑμῶν σφαλησόμεθα.

γίγνεσθε δὲ ἄνδρες οἵουσπερ ὑμᾶς οἵ τε Ἕλληνες ἀξιοῦσι καὶ τὸ ἡμέτερον δέος βούλεται.᾿

[15] Τοιαῦτα μὲν οἱ Μυτιληναῖοι εἶπον. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπειδὴ ἤκουσαν, προσδεξάμενοι τοὺς λόγους ξυμμάχους τε τοὺς Λεσβίους ἐποιήσαντο, καὶ τὴν ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβολὴν τοῖς τε ξυμμάχοις παροῦσι κατὰ τάχος ἔφραζον ἰέναι ἐς τὸν Ἰσθμὸν τοῖς δύο μέρεσιν ὡς ποιησόμενοι, καὶ αὐτοὶ πρῶτοι ἀφίκοντο, καὶ ὁλκοὺς παρεσκεύαζον τῶν νεῶν ἐν τῷ Ἰσθμῷ ὡς ὑπεροίσοντες ἐκ τῆς Κορίνθου ἐς τὴν πρὸς Ἀθήνας θάλασσαν καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα ἐπιόντες.

καὶ οἱ μὲν προθύμως ταῦτα ἔπρασσον, οἱ δὲ ἄλλοι ξύμμαχοι βραδέως τε ξυνελέγοντο καὶ ἐν καρποῦ ξυγκομιδῇ ἦσαν καὶ ἀρρωστίᾳ τοῦ στρατεύειν.

[16] αἰσθόμενοι δὲ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι διὰ κατάγνωσιν ἀσθενείας σφῶν παρασκευαζομένους, δηλῶσαι βουλόμενοι ὅτι οὐκ ὀρθῶς ἐγνώκασιν ἀλλ᾿ οἷοί τέ εἰσι μὴ κινοῦντες τὸ ἐπὶ Λέσβῳ ναυτικὸν καὶ τὸ ἀπὸ Πελοποννήσου ἐπιὸν ῥᾳδίως ἀμύνεσθαι, ἐπλήρωσαν ναῦς ἑκατὸν ἐσβάντες αὐτοί τε πλὴν ἱππέων καὶ πεντακοσιομεδίμνων καὶ οἱ μέτοικοι, καὶ παρὰ τὸν Ἰσθμὸν ἀναγαγόντες ἐπίδειξίν τε ἐποιοῦντο καὶ ἀποβάσεις τῆς Πελοποννήσου ᾗ δοκοίη αὐτοῖς.

οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ὁρῶντες πολὺν τὸν παράλογον τά τε ὑπὸ τῶν Λεσβίων ῥηθέντα ἡγοῦντο οὐκ ἀληθῆ καὶ ἄπορα νομίζοντες, ὡς αὐτοῖς καὶ οἱ ξύμμαχοι ἅμα οὐ παρῆσαν καὶ ἠγγέλλοντο καὶ αἱ περὶ τὴν Πελοπόννησον τριάκοντα νῆες τῶν Ἀθηναίων τὴν περιοικίδα αὐτῶν πορθοῦσαι, ἀνεχώρησαν ἐπ᾿ οἴκου.

ὕστερον δὲ ναυτικὸν παρεσκεύαζον ὅτι πέμψουσιν ἐς τὴν Λέσβον, καὶ κατὰ πόλεις ἐπήγγελλον τεσσαράκοντα νεῶν πλῆθος καὶ ναύαρχον προσέταξαν Ἀλκίδαν, ὃς ἔμελλεν ἐπιπλεύσεσθαι.
ἀνεχώρησαν δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ταῖς ἑκατὸν ναυσίν, ἐπειδὴ καὶ ἐκείνους εἶδον.

[17] [καὶ κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον ὃν αἱ νῆες ἔπλεον ἐν τοῖς πλεῖσται δὴ νῆες ἅμ᾿ αὐτοῖς ἐνεργοὶ κάλλει ἐγένοντο, παραπλήσιαι δὲ καὶ ἔτι πλείους ἀρχομένου τοῦ πολέμου.

τήν τε γὰρ Ἀττικὴν καὶ Εὔβοιαν καὶ Σαλαμῖνα ἑκατὸν ἐφύλασσον, καὶ περὶ Πελοπόννησον ἕτεραι ἑκατὸν ἦσαν, χωρὶς δὲ αἱ περὶ Ποτείδαιαν καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις χωρίοις, ὥστε αἱ πᾶσαι ἅμα ἐγίγνοντο ἐν ἑνὶ θέρει διακόσιαι καὶ πεντήκοντα.

καὶ τὰ χρήματα τοῦτο μάλιστα ὑπανήλωσε μετὰ Ποτειδαίας.

τήν τε γὰρ Ποτείδαιαν δίδραχμοι ὁπλῖται ἐφρούρουν (αὑτῷ γὰρ καὶ ὑπηρέτῃ δραχμὴν ἐλάμβανε τῆς ἡμέρασ), τρισχίλιοι μὲν οἱ πρῶτοι, ὧν οὐκ ἐλάσσους διεπολιόρκησαν, ἑξακόσιοι δὲ καὶ χίλιοι μετὰ Φορμίωνος, οἳ προαπῆλθον· νῆές τε αἱ πᾶσαι τὸν αὐτὸν μισθὸν ἔφερον. τὰ μὲν οὖν χρήματα οὕτως ὑπανηλώθη τὸ πρῶτον, καὶ νῆες τοσαῦται δὴ πλεῖσται ἐπληρώθησαν.]

[18] Μυτιληναῖοι δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ὃν οἱ Λακεδαιμόνιοι περὶ τὸν Ἰσθμὸν ἦσαν ἐπὶ Μήθυμναν ὡς προδιδομένην ἐστράτευσαν κατὰ γῆν αὐτοί τε καὶ οἱ ἐπίκουροι· καὶ προσβαλόντες τῇ πόλει, ἐπειδὴ οὐ προυχώρει ᾗ προσεδέχοντο, ἀπῆλθον ἐπ᾿ Ἀντίσσης καὶ Πύρρας καὶ Ἐρέσου, καὶ καταστησάμενοι τὰ ἐν ταῖς πόλεσι ταύταις βεβαιότερα καὶ τείχη κρατύναντες διὰ τάχους ἀπῆλθον ἐπ᾿ οἴκου.

ἐστράτευσαν δὲ καὶ οἱ Μηθυμναῖοι ἀναχωρησάντων αὐτῶν ἐπ᾿ Ἀντισσαν· καὶ ἐκβοηθείας τινὸς γενομένης πληγέντες ὑπό τε τῶν Ἀντισσαίων καὶ τῶν ἐπικούρων ἀπέθανόν τε πολλοὶ καὶ ἀνεχώρησαν οἱ λοιποὶ κατὰ τάχος.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πυνθανόμενοι ταῦτα, τούς τε Μυτιληναίους τῆς γῆς κρατοῦντας καὶ τοὺς σφετέρους στρατιώτας οὐχ ἱκανοὺς ὄντας εἴργειν, πέμπουσι περὶ τὸ φθινόπωρον ἤδη ἀρχόμενον Πάχητα τὸν Ἐπικούρου στρατηγὸν καὶ χιλίους ὁπλίτας ἑαυτῶν.
οἱ δὲ αὐτερέται πλεύσαντες τῶν νεῶν ἀφικνοῦνται καὶ περιτειχίζουσι Μυτιλήνην ἐν κύκλῳ ἁπλῷ τείχει· φρούρια δ᾿ ἔστιν ᾗ ἐπὶ τῶν καρτερῶν ἐγκατῳκοδόμηται. καὶ ἡ μὲν Μυτιλήνη κατὰ κράτος ἤδη ἀμφοτέρωθεν καὶ ἐκ γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης εἴργετο, καὶ ὁ χειμὼν ἤρχετο γίγνεσθαι.

[19] Προσδεόμενοι δὲ οἱ Ἀθηναῖοι χρημάτων ἐς τὴν πολιορκίαν, καὶ αὐτοὶ ἐσενεγκόντες τότε πρῶτον ἐσφορὰν διακόσια τάλαντα, ἐξέπεμψαν καὶ ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους ἀργυρολόγους ναῦς δώδεκα καὶ Λυσικλέα πέμπτον αὐτὸν στρατηγόν.
ὁ δὲ ἄλλα τε ἠργυρολόγει καὶ περιέπλει, καὶ τῆς Καρίας ἐκ Μυοῦντος ἀναβὰς διὰ τοῦ Μαιάνδρου πεδίου μέχρι τοῦ Σανδίου λόφου, ἐπιθεμένων τῶν Καρῶν καὶ Ἀναιιτῶν αὐτός τε διαφθείρεται καὶ τῆς ἄλλης στρατιᾶς πολλοί.

[20] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος οἱ Πλαταιῆς (ἔτι γὰρ ἐπολιορκοῦντο ὑπὸ τῶν Πελοποννησίων καὶ Βοιωτῶν) ἐπειδὴ τῷ τε σίτῳ ἐπιλείποντι ἐπιέζοντο καὶ ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν οὐδεμία ἐλπὶς ἦν τιμωρίας οὐδὲ ἄλλη σωτηρία ἐφαίνετο, ἐπιβου λεύουσιν αὐτοί τε καὶ Ἀθηναίων οἱ ξυμπολιορκούμενοι πρῶτον μὲν πάντες ἐξελθεῖν καὶ ὑπερβῆναι τὰ τείχη τῶν πολεμίων, ἢν δύνωνται βιάσασθαι, ἐσηγησαμένων τὴν πεῖραν αὐτοῖς Θεαινέτου τε τοῦ Τολμίδου ἀνδρὸς μάντεως καὶ Εὐπομπίδου τοῦ Δαϊμάχου, ὃς καὶ ἐστρατήγει·
ἔπειτα οἱ μὲν ἡμίσεις ἀπώκνησάν πως τὸν κίνδυνον μέγαν ἡγησάμενοι, ἐς δὲ ἄνδρας διακοσίους καὶ εἴκοσι μάλιστα ἐνέμειναν τῇ ἐξόδῳ ἐθελονταὶ τρόπῳ τοιῷδε.

κλίμακας ἐποιήσαντο ἴσας τῷ τείχει τῶν πολεμίων· ξυνεμετρήσαντο δὲ ταῖς ἐπιβολαῖς τῶν πλίνθων, ᾗ ἔτυχε πρὸς σφᾶς οὐκ ἐξαληλιμμένον τὸ τεῖχος αὐτῶν. ἠριθμοῦντο δὲ πολλοὶ ἅμα τὰς ἐπιβολάς, καὶ ἔμελλον οἱ μέν τινες ἁμαρτήσεσθαι οἱ δὲ πλείους τεύξεσθαι τοῦ ἀληθοῦς λογισμοῦ, ἄλλως τε καὶ πολλάκις ἀριθμοῦντες καὶ ἅμα οὐ πολὺ ἀπέχοντες, ἀλλὰ ῥᾳδίως καθορωμένου ἐς ὃ ἐβούλοντο τοῦ τείχους.
τὴν μὲν οὖν ξυμμέτρησιν τῶν κλιμάκων οὕτως ἔλαβον, ἐκ τοῦ πάχους τῆς πλίνθου εἰκάσαντες τὸ μέτρον.

[21] τὸ δὲ τεῖχος ἦν τῶν Πελοποννησίων τοιόνδε τῇ οἰκοδομήσει. εἶχε μὲν δύο τοὺς περιβόλους, πρός τε Πλαταιῶν καὶ εἴ τις ἔξωθεν ἀπ᾿ Ἀθηνῶν ἐπίοι, διεῖχον δὲ οἱ περίβολοι ἑκκαίδεκα πόδας μάλιστα ἀπ᾿ ἀλλήλων.

τὸ οὖν μεταξὺ τοῦτο [οἱ ἑκκαίδεκα πόδεσ] τοῖς φύλαξιν οἰκήματα διανενεμημένα ᾠκοδόμητο, καὶ ἦν ξυνεχῆ ὥστε ἓν φαίνεσθαι τεῖχος παχὺ ἐπάλξεις ἔχον ἀμφοτέρωθεν.

διὰ δέκα δὲ ἐπάλξεων πύργοι ἦσαν μεγάλοι καὶ ἰσοπλατεῖς τῷ τείχει, διήκοντες ἔς τε τὸ ἔσω μέτωπον αὐτοῦ καὶ οἱ αὐτοὶ καὶ τὸ ἔξω, ὥστε πάροδον μὴ εἶναι παρὰ πύργον, ἀλλὰ δι᾿ αὐτῶν μέσων διῇσαν.

τὰς οὖν νύκτας, ὁπότε χειμὼν εἴη νοτερός, τὰς μὲν ἐπάλξεις ἀπέλειπον, ἐκ δὲ τῶν πύργων ὄντων δι᾿ ὀλίγου καὶ ἄνωθεν στεγανῶν τὴν φυλακὴν ἐποιοῦντο. τὸ μὲν οὖν τεῖχος ᾧ περιεφρουροῦντο οἱ Πλαταιῆς τοιοῦτον ἦν.

[22] οἱ δ᾿, ἐπειδὴ παρεσκεύαστο αὐτοῖς, τηρήσαντες νύκτα χειμέριον ὕδατι καὶ ἀνέμῳ καὶ ἅμ᾿ ἀσέληνον ἐξῇσαν· ἡγοῦντο δὲ οἵπερ καὶ τῆς πείρας αἴτιοι ἦσαν. καὶ πρῶτον μὲν τὴν τάφρον διέβησαν ἣ περιεῖχεν αὐτούς, ἔπειτα προσέμειξαν τῷ τείχει τῶν πολεμίων λαθόντες τοὺς φύλακας, ἀνὰ τὸ σκοτεινὸν μὲν οὐ προϊδόντων αὐτῶν, ψόφῳ δὲ τῷ ἐκ τοῦ προσιέναι αὐτοὺς ἀντιπαταγοῦντος τοῦ ἀνέμου οὐ κατακουσάντων·
ἅμα δὲ καὶ διέχοντες πολὺ ᾖσαν, ὅπως τὰ ὅπλα μὴ κρουόμενα πρὸς ἄλληλα αἴσθησιν παρέχοι. ἦσαν δὲ εὐσταλεῖς τε τῇ ὁπλίσει καὶ τὸν ἀριστερὸν μόνον πόδα ὑποδεδεμένοι ἀσφαλείας ›νεκα τῆς πρὸς τὸν πηλόν.

κατὰ οὖν μεταπύργιον προσέμισγον πρὸς τὰς ἐπάλξεις, εἰδότες ὅτι ἐρῆμοί εἰσι, πρῶτον μὲν οἱ τὰς κλίμακας φέροντες, καὶ προσέθεσαν· ἔπειτα ψιλοὶ δώδεκα ξὺν ξιφιδίῳ καὶ θώρακι ἀνέβαινον, ὧν ἡγεῖτο Ἀμμέας ὁ Κοροίβου καὶ πρῶτος ἀνέβη· μετὰ δὲ αὐτὸν οἱ ἑπόμενοι, ἓξ ἐφ᾿ ἑκάτερον τῶν πύργων, ἀνέβαινον. ἔπειτα ψιλοὶ ἄλλοι μετὰ τούτους ξὺν δορατίοις ἐχώρουν, οἷς ἕτεροι κατόπιν τὰς ἀσπίδας ἔφερον, ὅπως ἐκεῖνοι ῥᾷον προσβαίνοιεν, καὶ ἔμελλον δώσειν ὁπότε πρὸς τοῖς πολεμίοις εἶεν.

ὡς δὲ ἄνω πλείους ἐγένοντο, ᾔσθοντο οἱ ἐκ τῶν πύργων φύλακες· κατέβαλε γάρ τις τῶν Πλαταιῶν ἀντιλαμβανόμενος ἀπὸ τῶν ἐπάλξεων κεραμίδα, ἣ πεσοῦσα δοῦπον ἐποίησεν.

καὶ αὐτίκα βοὴ ἦν, τὸ δὲ στρατόπεδον ἐπὶ τὸ τεῖχος ὥρμησεν· οὐ γὰρ ᾔδει ὅτι ἦν τὸ δεινὸν σκοτεινῆς νυκτὸς καὶ χειμῶνος ὄντος, καὶ ἅμα οἱ ἐν τῇ πόλει τῶν Πλαταιῶν ὑπολελειμμένοι ἐξελθόντες προσέβαλον τῷ τείχει τῶν Πελοποννησίων ἐκ τοὔμπαλιν ἢ οἱ ἄνδρες αὐτῶν ὑπερέβαινον, ὅπως ἥκιστα πρὸς αὐτοὺς τὸν νοῦν ἔχοιεν.

ἐθορυβοῦντο μὲν οὖν κατὰ χώραν μένοντες, βοηθεῖν δὲ οὐδεὶς ἐτόλμα ἐκ τῆς ἑαυτῶν φυλακῆς, ἀλλ᾿ ἐν ἀπόρῳ ἦσαν εἰκάσαι τὸ γιγνόμενον.
καὶ οἱ τριακόσιοι αὐτῶν, οἷς ἐτέτακτο παραβοηθεῖν εἴ τι δέοι, ἐχώρουν ἔξω τοῦ τείχους πρὸς τὴν βοήν. φρυκτοί τε ᾔροντο ἐς τὰς Θήβας πολέμιοι·

παρανῖσχον δὲ καὶ οἱ ἐκ τῆς πόλεως Πλαταιῆς ἀπὸ τοῦ τείχους φρυκτοὺς πολλοὺς πρότερον παρεσκευασμένους ἐς αὐτὸ τοῦτο, ὅπως ἀσαφῆ τὰ σημεῖα τῆς φρυκτωρίας τοῖς πολεμίοις ᾖ καὶ μὴ βοηθοῖεν, ἄλλο τι νομίσαντες τὸ γιγνόμενον εἶναι ἢ τὸ ὄν, πρὶν σφῶν οἱ ἄνδρες οἱ ἐξιόντες διαφύγοιεν καὶ τοῦ ἀσφαλοῦς ἀντιλάβοιντο.

[23] οἱ δ᾿ ὑπερβαίνοντες τῶν Πλαταιῶν ἐν τούτῳ, ὡς οἱ πρῶτοι αὐτῶν ἀνεβεβήκεσαν καὶ τοῦ πύργου ἑκατέρου τοὺς φύλακας διαφθείραντες ἐκεκρατήκεσαν, τάς τε διόδους τῶν πύργων ἐνστάντες αὐτοὶ ἐφύλασσον μηδένα δι᾿ αὐτῶν ἐπιβοηθεῖν, καὶ κλίμακας προσθέντες ἀπὸ τοῦ τείχους τοῖς πύργοις καὶ ἐπαναβιβάσαντες ἄνδρας πλείους, οἱ μὲν ἀπὸ τῶν πύργων τοὺς ἐπιβοηθοῦντας καὶ κάτωθεν καὶ ἄνωθεν εἶργον βάλλοντες, οἱ δ᾿ ἐν τούτῳ οἱ πλείους πολλὰς προσθέντες κλίμακας ἅμα καὶ τὰς ἐπάλξεις ἀπώσαντες διὰ τοῦ μεταπυργίου ὑπερέβαινον.
ὁ δὲ διακομιζόμενος αἰεὶ ἵστατο ἐπὶ τοῦ χείλους τῆς τάφρου καὶ ἐντεῦθεν ἐτόξευόν τε καὶ ἠκόντιζον, εἴ τις παραβοηθῶν παρὰ τὸ τεῖχος κωλυτὴς γίγνοιτο τῆς διαβάσεως.

ἐπεὶ δὲ πάντες διεπεπεραίωντο, οἱ ἀπὸ τῶν πύργων χαλεπῶς οἱ τελευταῖοι καταβαίνοντες ἐχώρουν ἐπὶ τὴν τάφρον, καὶ ἐν τούτῳ οἱ τριακόσιοι αὐτοῖς ἐπεφέροντο λαμπάδας ἔχοντες.

οἱ μὲν οὖν Πλαταιῆς ἐκείνους ἑώρων μᾶλλον ἐκ τοῦ σκότους ἑστῶτες ἐπὶ τοῦ χείλους τῆς τάφρου, καὶ ἐτόξευόν τε καὶ ἐσηκόντιζον ἐς τὰ γυμνά, αὐτοὶ δὲ ἐν τῷ ἀφανεῖ ὄντες ἧσσον διὰ τὰς λαμπάδας καθεωρῶντο, ὥστε φθάνουσι τῶν Πλαταιῶν καὶ οἱ ὕστατοι διαβάντες τὴν τάφρον, χαλεπῶς δὲ καὶ βιαίως·

κρύσταλλός τε γὰρ ἐπεπήγει οὐ βέβαιος ἐν αὐτῇ ὥστ᾿ ἐπελθεῖν, ἀλλ᾿ οἷος ἀπηλιώτου [ἢ βορέου] ὑδατώδης μᾶλλον, καὶ ἡ νὺξ τοιούτῳ ἀνέμῳ ὑπονειφομένη πολὺ τὸ ὕδωρ ἐν αὐτῇ ἐπεποιήκει, ὃ μόλις ὑπερ έχοντες ἐπεραιώθησαν. ἐγένετο δὲ καὶ ἡ διάφευξις αὐτοῖς μᾶλλον διὰ τοῦ χειμῶνος τὸ μέγεθος.

[24] ὁρμήσαντες δὲ ἀπὸ τῆς τάφρου οἱ Πλαταιῆς ἐχώρουν ἁθρόοι τὴν ἐς Θήβας φέρουσαν ὁδόν, ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸ τοῦ Ἀνδροκράτους ἡρῷον, νομίζοντες ἥκιστ᾿ <ἂν> σφᾶς ταύτην αὐτοὺς ὑποτοπῆσαι τραπέσθαι τὴν ἐς τοὺς πολεμίους· καὶ ἅμα ἑώρων τοὺς Πελοποννησίους τὴν πρὸς Κιθαιρῶνα καὶ Δρυὸς κεφαλὰς τὴν ἐπ᾿ Ἀθηνῶν φέρουσαν μετὰ λαμπάδων διώκοντας.

καὶ ἐπὶ μὲν ἓξ ἢ ἑπτὰ σταδίους οἱ Πλαταιῆς τὴν ἐπὶ τῶν Θηβῶν ἐχώρησαν, ἔπειθ᾿ ὑποστρέψαντες ᾖσαν τὴν πρὸς τὸ ὄρος φέρουσαν ὁδὸν ἐς Ἐρύθρας καὶ Ὑσιάς, καὶ λαβόμενοι τῶν ὀρῶν διαφεύγουσιν ἐς τὰς Ἀθήνας, ἄνδρες δώδεκα καὶ διακόσιοι ἀπὸ πλειόνων· εἰσὶ γάρ τινες αὐτῶν οἳ ἀπετράποντο ἐς τὴν πόλιν πρὶν ὑπερβαίνειν, εἷς δ᾿ ἐπὶ τῇ ἔξω τάφρῳ τοξότης ἐλήφθη.
οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι κατὰ χώραν ἐγένοντο τῆς βοηθείας παυσάμενοι· οἱ δ᾿ ἐκ τῆς πόλεως Πλαταιῆς τῶν μὲν γεγενημένων εἰδότες οὐδέν, τῶν δὲ ἀποτραπομένων σφίσιν ἀπαγγειλάντων ὡς οὐδεὶς περίεστι, κήρυκα ἐκπέμψαντες, ἐπεὶ ἡμέρα ἐγένετο, ἐσπένδοντο ἀναίρεσιν τοῖς νεκροῖς, μαθόντες δὲ τὸ ἀληθὲς ἐπαύσαντο. οἱ μὲν δὴ τῶν Πλαταιῶν ἄνδρες οὕτως ὑπερβάντες ἐσώθησαν.

[25] Ἐκ δὲ τῆς Λακεδαίμονος τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος τελευτῶντος ἐκπέμπεται Σάλαιθος ὁ Λακεδαιμόνιος ἐς Μυτιλήνην τριήρει. καὶ πλεύσας ἐς Πύρραν καὶ ἐξ αὐτῆς πεζῇ κατὰ χαράδραν τινά, ᾗ ὑπερβατὸν ἦν τὸ περιτείχισμα, διαλαθὼν ἐσέρχεται ἐς τὴν Μυτιλήνην, καὶ ἔλεγε τοῖς προέδροις ὅτι ἐσβολή τε ἅμα ἐς τὴν Ἀττικὴν ἔσται καὶ αἱ τεσσαράκοντα νῆες παρέσονται ἃς ἔδει βοηθῆσαι αὐτοῖς, προαποπεμφθῆναί τε αὐτὸς τούτων ἕνεκα καὶ ἅμα τῶν ἄλλων ἐπιμελησόμενος.

καὶ οἱ μὲν Μυτιληναῖοι ἐθάρσουν τε καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἧσσον εἶχον τὴν γνώμην ὥστε ξυμβαίνειν. ὅ τε χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ τέταρτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[26] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου θέρους οἱ Πελοποννήσιοι ἐπειδὴ τὰς ἐς τὴν Μυτιλήνην δύο καὶ τεσσαράκοντα ναῦς ἀπέστειλαν ἄρχοντα Ἀλκίδαν, ὃς ἦν αὐτοῖς ναύαρχος, προστάξαντες, αὐτοὶ ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐσέβαλον, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν θορυβούμενοι ἧσσον ταῖς ναυσὶν ἐς τὴν Μυτιλήνην καταπλεούσαις ἐπιβοηθήσωσιν.
ἡγεῖτο δὲ τῆς ἐσβολῆς ταύτης Κλεομένης ὑπὲρ Παυσανίου τοῦ Πλειστοάνακτος υἱέος βασιλέως ὄντος καὶ νεωτέρου ἔτι, πατρὸς δὲ ἀδελφὸς ὤν.
ἐδῄωσαν δὲ τῆς Ἀττικῆς τά τε πρότερον τετμημένα [καὶ] εἴ τι ἐβεβλαστήκει καὶ ὅσα ἐν ταῖς πρὶν ἐσβολαῖς παρελέλειπτο· καὶ ἡ ἐσβολὴ αὕτη χαλεπωτάτη ἐγένετο τοῖς Ἀθηναίοις μετὰ τὴν δευτέραν.

ἐπιμένοντες γὰρ αἰεὶ ἀπὸ τῆς Λέσβου τι πεύσεσθαι τῶν νεῶν ἔργον ὡς ἤδη πεπεραιωμένων ἐπεξῆλθον τὰ πολλὰ τέμνοντες. ὡς δ᾿ οὐδὲν ἀπέβαινεν αὐτοῖς ὧν προσεδέχοντο καὶ ἐπελελοίπει ὁ σῖτος, ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις.

[27] Οἱ δὲ Μυτιληναῖοι ἐν τούτῳ, ὡς αἵ τε νῆες αὐτοῖς οὐχ ἧκον ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ἀλλὰ ἐνεχρόνιζον καὶ ὁ σῖτος ἐπελελοίπει, ἀναγκάζονται ξυμβαίνειν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους διὰ τάδε.
ὁ Σάλαιθος καὶ αὐτὸς οὐ προσδεχόμενος ἔτι τὰς ναῦς ὁπλίζει τὸν δῆμον πρότερον ψιλὸν ὄντα ὡς ἐπεξιὼν τοῖς Ἀθηναίοις·

οἱ δὲ ἐπειδὴ ἔλαβον ὅπλα, οὔτε ἠκροῶντο ἔτι τῶν ἀρχόντων, κατὰ ξυλλόγους τε γιγνόμενοι ἢ τὸν σῖτον ἐκέλευον τοὺς δυνατοὺς φέρειν ἐς τὸ φανερὸν καὶ διανέμειν ἅπασιν, ἢ αὐτοὶ ξυγχωρήσαντες πρὸς Ἀθηναίους ἔφασαν παραδώσειν τὴν πόλιν.

[28] γνόντες δὲ οἱ ἐν τοῖς πράγμασιν οὔτ᾿ ἀποκωλύειν δυνατοὶ ὄντες, εἴ τ᾿ ἀπομονωθήσονται τῆς ξυμβάσεως κινδυνεύσοντες, ποιοῦνται κοινῇ ὁμολογίαν πρός τε Πάχητα καὶ τὸ στρατόπεδον, ὥστε Ἀθηναίοις μὲν ἐξεῖναι βουλεῦσαι περὶ Μυτιληναίων ὁποῖον ἄν τι βούλωνται καὶ τὴν στρατιὰν ἐς τὴν πόλιν δέχεσθαι αὐτούς, πρεσβείαν δὲ ἀποστέλλειν ἐς τὰς Ἀθήνας Μυτιληναίους περὶ ἑαυτῶν· ἐν ὅσῳ δ᾿ ἂν πάλιν ἔλθωσι, Πάχητα μήτε δῆσαι Μυτιληναίων μηδένα μηδὲ ἀνδραποδίσαι μήτε ἀποκτεῖναι.

ἡ μὲν ξύμβασις αὕτη ἐγένετο, οἱ δὲ πράξαντες πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους μάλιστα τῶν Μυτιληναίων περιδεεῖς ὄντες, ὡς ἡ στρατιὰ ἐσῆλθεν, οὐκ ἠνέσχοντο, ἀλλ᾿ ἐπὶ τοὺς βωμοὺς ὅμως καθίζουσιν· Πάχης δ᾿ ἀναστήσας αὐτοὺς ὥστε μὴ ἀδικῆσαι, κατατίθεται ἐς Τένεδον μέχρι οὗ τοῖς Ἀθηναίοις τι δόξῃ.

πέμψας δὲ καὶ ἐς τὴν Ἄντισσαν τριήρεις προσεκτήσατο καὶ τἆλλα τὰ περὶ τὸ στρατόπεδον καθίστατο ᾗ αὐτῷ ἐδόκει.

[29] Οἱ δ᾿ ἐν ταῖς τεσσαράκοντα ναυσὶ Πελοποννήσιοι, οὓς ἔδει ἐν τάχει παραγενέσθαι, πλέοντες περί τε αὐτὴν τὴν Πελοπόννησον ἐνδιέτριψαν καὶ κατὰ τὸν ἄλλον πλοῦν σχολαῖοι κομισθέντες τοὺς μὲν ἐκ τῆς πόλεως Ἀθηναίους λανθάνουσι, πρὶν δὴ τῇ Δήλῳ ἔσχον, προσμείξαντες δ᾿ ἀπ᾿ αὐτῆς τῇ Ἰκάρῳ καὶ Μυκόνῳ πυνθάνονται πρῶτον ὅτι ἡ Μυτιλήνη ἑάλωκεν.
βουλόμενοι δὲ τὸ σαφὲς εἰδέναι κατέπλευσαν ἐς Ἔμβατον τῆς Ἐρυθραίας· ἡμέραι δὲ μάλιστα ἦσαν τῇ Μυτιλήνῃ ἑαλωκυίᾳ ἑπτὰ ὅτε ἐς τὸ Ἔμβατον κατέπλευσαν. πυθόμενοι δὲ τὸ σαφὲς ἐβουλεύοντο ἐκ τῶν παρόντων, καὶ ἔλεξεν αὐτοῖς Τευτίαπλος ἀνὴρ Ἠλεῖος τάδε.

[30] ᾿Ἀλκίδα καὶ Πελοποννησίων ὅσοι πάρεσμεν ἄρχοντες τῆς στρατιᾶς, ἐμοὶ δοκεῖ πλεῖν ἡμᾶς ἐπὶ Μυτιλήνην πρὶν ἐκπύστους γενέσθαι, ὥσπερ ἔχομεν.

κατὰ γὰρ τὸ εἰκὸς ἀνδρῶν νεωστὶ πόλιν ἐχόντων πολὺ τὸ ἀφύλακτον εὑρήσομεν, κατὰ μὲν θάλασσαν καὶ πάνυ, ᾗ ἐκεῖνοί τε ἀνέλπιστοι ἐπιγενέσθαι ἄν τινα σφίσι πολέμιον καὶ ἡμῶν ἡ ἀλκὴ τυγχάνει μάλιστα οὖσα· εἰκὸς δὲ καὶ τὸ πεζὸν αὐτῶν κατ᾿ οἰκίας ἀμελέστερον ὡς κεκρατηκότων διεσπάρθαι.

εἰ οὖν προσπέσοιμεν ἄφνω τε καὶ νυκτός, ἐλπίζω μετὰ τῶν ἔνδον, εἴ τις ἄρα ἡμῖν ἐστὶν ὑπόλοιπος εὔνους, καταληφθῆναι ἂν τὰ πράγματα.
καὶ μὴ ἀποκνήσωμεν τὸν κίνδυνον, νομίσαντες οὐκ ἄλλο τι εἶναι τὸ κενὸν τοῦ πολέμου ἢ τὸ τοιοῦτον, ὃ εἴ τις στρατηγὸς ἔν τε αὑτῷ φυλάσσοιτο καὶ τοῖς πολεμίοις ἐνορῶν ἐπιχειροίη, πλεῖστ᾿ ἂν ὀρθοῖτο.᾿

[31] Ὁ μὲν τοσαῦτα εἰπὼν οὐκ ἔπειθε τὸν Ἀλκίδαν. ἄλλοι δέ τινες τῶν ἀπ᾿ Ἰωνίας φυγάδων καὶ οἱ Λέσβιοι <οἱ> ξυμπλέοντες παρῄνουν, ἐπειδὴ τοῦτον τὸν κίνδυνον φοβεῖται, τῶν ἐν Ἰωνίᾳ πόλεων καταλαβεῖν τινὰ ἢ Κύμην τὴν Αἰολίδα, ὅπως ἐκ πόλεως ὁρμώμενοι τὴν Ἰωνίαν ἀποστήσωσιν (ἐλπίδα δ᾿ εἶναι· οὐδενὶ γὰρ ἀκουσίως ἀφῖχθαι) καὶ τὴν πρόσοδον ταύτην μεγίστην οὖσαν Ἀθηναίων [ἢν] ὑφέλωσι, καὶ ἅμα, ἢν ἐφορμῶσι σφίσιν, αὐτοῖς δαπάνη γίγνηται· πείσειν τε οἴεσθαι καὶ Πισσούθνην ὥστε ξυμπολεμεῖν.

ὁ δὲ οὐδὲ ταῦτα ἐνεδέχετο, ἀλλὰ τὸ πλεῖστον τῆς γνώμης εἶχεν, ἐπειδὴ τῆς Μυτιλήνης ὑστερήκει, ὅτι τάχιστα τῇ Πελοποννήσῳ πάλιν προσμεῖξαι.

[32] ἄρας δὲ ἐκ τοῦ Ἐμβάτου παρέπλει, καὶ προσσχὼν Μυοννήσῳ τῇ Τηίων τοὺς αἰχμαλώτους οὓς κατὰ πλοῦν εἰλήφει ἀπέσφαξε τοὺς πολλούς.
καὶ ἐς τὴν Ἔφεσον καθορμισαμένου αὐτοῦ Σαμίων τῶν ἐξ Ἀναίων ἀφικόμενοι πρέσβεις ἔλεγον οὐ καλῶς τὴν Ἑλλάδα ἐλευθεροῦν αὐτόν, εἰ ἄνδρας διέφθειρεν οὔτε χεῖρας ἀνταιρομένους οὔτε πολεμίους, Ἀθηναίων δὲ ὑπὸ ἀνάγκης ξυμμάχους· εἴ τε μὴ παύσεται, ὀλίγους μὲν αὐτὸν τῶν ἐχθρῶν ἐς φιλίαν προσάξεσθαι, πολὺ δὲ πλείους τῶν φίλων πολεμίους ἕξειν.

καὶ ὁ μὲν ἐπείσθη τε καὶ Χίων ἄνδρας ὅσους εἶχεν ἔτι ἀφῆκε καὶ τῶν ἄλλων τινάς· ὁρῶντες γὰρ τὰς ναῦς οἱ ἄνθρωποι οὐκ ἔφευγον, ἀλλὰ προσεχώρουν μᾶλλον ὡς Ἀττικαῖς καὶ ἐλπίδα οὐδὲ τὴν ἐλαχίστην εἶχον μή ποτε Ἀθηναίων τῆς θαλάσσης κρατούντων ναῦς Πελοποννησίων ἐς Ἰωνίαν παραβαλεῖν.

[33] ἀπὸ δὲ τῆς Ἐφέσου ὁ Ἀλκίδας ἔπλει κατὰ τάχος καὶ φυγὴν ἐποιεῖτο· ὤφθη γὰρ ὑπὸ τῆς Σαλαμινίας καὶ Παράλου ἔτι περὶ Κλάρον ὁρμῶν (αἱ δ᾿ ἀπ᾿ Ἀθηνῶν ἔτυχον πλέουσαι), καὶ δεδιὼς τὴν δίωξιν ἔπλει διὰ τοῦ πελάγους ὡς γῇ ἑκούσιος οὐ σχήσων ἄλλῃ ἢ Πελοποννήσῳ.

Τῷ δὲ Πάχητι καὶ τοῖς Ἀθηναίοις ἦλθε μὲν καὶ ἀπὸ τῆς Ἐρυθραίας ἀγγελία, ἀφικνεῖτο δὲ καὶ πανταχόθεν· ἀτειχίστου γὰρ οὔσης τῆς Ἰωνίας μέγα τὸ δέος ἐγένετο μὴ παραπλέοντες οἱ Πελοποννήσιοι, εἰ καὶ ὣς μὴ διενοοῦντο μένειν, πορθῶσιν ἅμα προσπίπτοντες τὰς πόλεις. αὐτάγγελοι δ᾿ αὐτὸν ἰδοῦσαι ἐν τῇ Κλάρῳ ἥ τε Πάραλος καὶ ἡ Σαλαμινία ἔφρασαν.

ὁ δὲ ὑπὸ σπουδῆς ἐποιεῖτο τὴν δίωξιν· καὶ μέχρι μὲν Πάτμου τῆς νήσου ἐπεδίωξεν, ὡς δ᾿ οὐκέτι ἐν καταλήψει ἐφαίνετο, ἐπανεχώρει. κέρδος δὲ ἐνόμισεν, ἐπειδὴ οὐ μετεώροις περιέτυχεν, ὅτι οὐδαμοῦ ἐγκαταληφθεῖσαι ἠναγκάσθησαν στρατόπεδόν τε ποιεῖσθαι καὶ φυλακὴν σφίσι καὶ ἐφόρμησιν παρασχεῖν.

[34] παραπλέων δὲ πάλιν ἔσχε καὶ ἐς Νότιον τὸ Κολοφωνίων, οὗ κατῴκηντο Κολοφώνιοι τῆς ἄνω πόλεως ἑαλωκυίας ὑπὸ Ἰταμάνους καὶ τῶν βαρβάρων κατὰ στάσιν ἰδίαν ἐπαχθέντων· ἑάλω δὲ μάλιστα αὕτη ὅτε ἡ δευτέρα Πελοποννησίων ἐσβολὴ ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐγίγνετο.

ἐν οὖν τῷ Νοτίῳ οἱ καταφυγόντες καὶ κατοικήσαντες αὐτόθι αὖθις στασιάσαντες, οἱ μὲν παρὰ Πισσούθνου ἐπικούρους Ἀρκάδων τε καὶ τῶν βαρβάρων ἐπαγαγόμενοι ἐν διατειχίσματι εἶχον, καὶ τῶν ἐκ τῆς ἄνω πόλεως Κολοφωνίων οἱ μηδίσαντες ξυνεσελθόντες ἐπολίτευον, οἱ δὲ ὑπεξελθόντες τούτους καὶ ὄντες φυγάδες τὸν Πάχητα ἐπάγονται.

ὁ δὲ προκαλεσάμενος ἐς λόγους Ἱππίαν τῶν ἐν τῷ διατειχίσματι Ἀρκάδων ἄρχοντα, ὥστε, ἢν μηδὲν ἀρέσκον λέγῃ, πάλιν αὐτὸν καταστήσειν ἐς τὸ τεῖχος σῶν καὶ ὑγιᾶ, ὁ μὲν ἐξῆλθε παρ᾿ αὐτόν, ὁ δ᾿ ἐκεῖνον μὲν ἐν φυλακῇ ἀδέσμῳ εἶχεν, αὐτὸς δὲ προσβαλὼν τῷ τειχίσματι ἐξαπιναίως καὶ οὐ προσδεχομένων αἱρεῖ, τούς τε Ἀρκάδας καὶ τῶν βαρβάρων ὅσοι ἐνῆσαν διαφθείρει· καὶ τὸν Ἱππίαν ὕστερον ἐσαγαγὼν ὥσπερ ἐσπείσατο, ἐπειδὴ ἔνδον ἦν, ξυλλαμβάνει καὶ κατατοξεύει.

Κολοφωνίοις δὲ Νότιον παραδίδωσι πλὴν τῶν μηδισάντων. καὶ ὕστερον Ἀθηναῖοι οἰκιστὰς πέμψαντες κατὰ τοὺς ἑαυτῶν νόμους κατῴκισαν τὸ Νότιον, ξυναγαγόντες πάντας ἐκ τῶν πόλεων, εἴ πού τις ἦν Κολοφωνίων.

[35] Ὁ δὲ Πάχης ἀφικόμενος ἐς τὴν Μυτιλήνην τήν τε Πύρραν καὶ Ἔρεσον παρεστήσατο, καὶ Σάλαιθον λαβὼν ἐν τῇ πόλει τὸν Λακεδαιμόνιον κεκρυμμένον ἀποπέμπει ἐς τὰς Ἀθήνας καὶ τοὺς ἐκ τῆς Τενέδου Μυτιληναίων ἄνδρας ἅμα οὓς κατέθετο καὶ εἴ τις ἄλλος αὐτῷ αἴτιος ἐδόκει εἶναι τῆς ἀποστάσεως·
ἀποπέμπει δὲ καὶ τῆς στρατιᾶς τὸ πλέον, τοῖς δὲ λοιποῖς ὑπομένων καθίστατο τὰ περὶ τὴν Μυτιλήνην καὶ τὴν ἄλλην Λέσβον ᾗ αὐτῷ ἐδόκει.

[36] ἀφικομένων δὲ τῶν ἀνδρῶν καὶ τοῦ Σαλαίθου οἱ Ἀθηναῖοι τὸν μὲν Σάλαιθον εὐθὺς ἀπέκτειναν, ἔστιν ἃ παρεχόμενον τά τ᾿ ἄλλα καὶ ἀπὸ Πλαταιῶν (ἔτι γὰρ ἐπολιορκοῦντο) ἀπάξειν Πελοποννησίους·
περὶ δὲ τῶν ἀνδρῶν γνώμας ἐποιοῦντο, καὶ ὑπὸ ὀργῆς ἔδοξεν αὐτοῖς οὐ τοὺς παρόντας μόνον ἀποκτεῖναι, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἅπαντας Μυτιληναίους ὅσοι ἡβῶσι, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας ἀνδραποδίσαι, ἐπικαλοῦντες τήν τε ἄλλην ἀπόστασιν ὅτι οὐκ ἀρχόμενοι ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἐποιήσαντο, καὶ προσξυνελάβοντο οὐκ ἐλάχιστον τῆς ὁρμῆς αἱ Πελοποννησίων νῆες ἐς Ἰωνίαν ἐκείνοις βοηθοὶ τολμήσασαι παρακινδυνεῦσαι· οὐ γὰρ ἀπὸ βραχείας διανοίας ἐδόκουν τὴν ἀπόστασιν ποιήσασθαι.

πέμπουσιν οὖν τριήρη ὡς Πάχητα ἄγγελον τῶν δεδογμένων, κατὰ τάχος κελεύοντες διαχρήσασθαι Μυτιληναίους.

καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μετάνοιά τις εὐθὺς ἦν αὐτοῖς καὶ ἀναλογισμὸς ὠμὸν τὸ βούλευμα καὶ μέγα ἐγνῶσθαι, πόλιν ὅλην διαφθεῖραι μᾶλλον ἢ οὐ τοὺς αἰτίους.

ὡς δ᾿ ᾔσθοντο τοῦτο τῶν Μυτιληναίων οἱ παρόντες πρέσβεις καὶ οἱ αὐτοῖς τῶν Ἀθηναίων ξυμπράσσοντες, παρεσκεύασαν τοὺς ἐν τέλει ὥστε αὖθις γνώμας προθεῖναι· καὶ ἔπεισαν ῥᾷον, διότι καὶ ἐκείνοις ἔνδηλον ἦν βουλόμενον τὸ πλέον τῶν πολιτῶν αὖθίς τινας σφίσιν ἀποδοῦναι βουλεύσασθαι.

καταστάσης δ᾿ εὐθὺς ἐκκλησίας ἄλλαι τε γνῶμαι ἀφ᾿ ἑκάστων ἐλέγοντο καὶ Κλέων ὁ Κλεαινέτου, ὅσπερ καὶ τὴν προτέραν ἐνενικήκει ὥστε ἀποκτεῖναι, ὢν καὶ ἐς τὰ ἄλλα βιαιότατος τῶν πολιτῶν τῷ τε δήμῳ παρὰ πολὺ ἐν τῷ τότε πιθανώτατος, παρελθὼν αὖθις ἔλεγε τοιάδε.

[37] ᾿Πολλάκις μὲν ἤδη ἔγωγε καὶ ἄλλοτε ἔγνων δημοκρατίαν ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν ἑτέρων ἄρχειν, μάλιστα δ᾿ ἐν τῇ νῦν ὑμετέρᾳ περὶ Μυτιληναίων μεταμελείᾳ.

διὰ γὰρ τὸ καθ᾿ ἡμέραν ἀδεὲς καὶ ἀνεπιβούλευτον πρὸς ἀλλήλους καὶ ἐς τοὺς ξυμμάχους τὸ αὐτὸ ἔχετε, καὶ ὅτι ἂν ἢ λόγῳ πεισθέντες ὑπ᾿ αὐτῶν ἁμάρτητε ἢ οἴκτῳ ἐνδῶτε, οὐκ ἐπικινδύνως ἡγεῖσθε ἐς ὑμᾶς καὶ οὐκ ἐς τὴν τῶν ξυμμάχων χάριν μαλακίζεσθαι, οὐ σκοποῦντες ὅτι τυραννίδα ἔχετε τὴν ἀρχὴν καὶ πρὸς ἐπιβουλεύοντας αὐτοὺς καὶ ἄκοντας ἀρχομένους, οἳ οὐκ ἐξ ὧν ἂν χαρίζησθε βλαπτόμενοι αὐτοὶ ἀκροῶνται ὑμῶν, ἀλλ᾿ ἐξ ὧν ἂν ἰσχύι μᾶλλον ἢ τῇ ἐκείνων εὐνοίᾳ περιγένησθε.

πάντων δὲ δεινότατον εἰ βέβαιον ἡμῖν μηδὲν καθεστήξει ὧν ἂν δόξῃ πέρι, μηδὲ γνωσόμεθα ὅτι χείροσι νόμοις ἀκινήτοις χρωμένη πόλις κρείσσων ἐστὶν ἢ καλῶς ἔχουσιν ἀκύροις, ἀμαθία τε μετὰ σωφροσύνης ὠφελιμώτερον ἢ δεξιότης μετὰ ἀκολασίας, οἵ τε φαυλότεροι τῶν ἀνθρώπων πρὸς τοὺς ξυνετωτέρους ὡς ἐπὶ τὸ πλέον ἄμεινον οἰκοῦσι τὰς πόλεις.

οἱ μὲν γὰρ τῶν τε νόμων σοφώτεροι βούλονται φαίνεσθαι τῶν τε αἰεὶ λεγομένων ἐς τὸ κοινὸν περιγίγνεσθαι, ὡς ἐν ἄλλοις μείζοσιν οὐκ ἂν δηλώσαντες τὴν γνώμην, καὶ ἐκ τοῦ τοιούτου τὰ πολλὰ σφάλλουσι τὰς πόλεις· οἱ δ᾿ ἀπιστοῦντες τῇ ἐξ αὑτῶν ξυνέσει ἀμαθέστεροι μὲν τῶν νόμων ἀξιοῦσιν εἶναι, ἀδυνατώτεροι δὲ τοῦ καλῶς εἰπόντος μέμψασθαι λόγον, κριταὶ δὲ ὄντες ἀπὸ τοῦ ἴσου μᾶλλον ἢ ἀγωνισταὶ ὀρθοῦνται τὰ πλείω.

ὣς οὖν χρὴ καὶ ἡμᾶς ποιοῦντας μὴ δεινότητι καὶ ξυνέσεως ἀγῶνι ἐπαιρομένους παρὰ δόξαν τῷ ὑμετέρῳ πλήθει παραινεῖν.

[38] ᾿Ἐγὼ μὲν οὖν ὁ αὐτός εἰμι τῇ γνώμῃ καὶ θαυμάζω μὲν τῶν προθέντων αὖθις περὶ Μυτιληναίων λέγειν καὶ χρόνου διατριβὴν ἐμποιησάντων, ὅ ἐστι πρὸς τῶν ἠδικηκότων μᾶλλον (ὁ γὰρ παθὼν τῷ δράσαντι ἀμβλυτέρᾳ τῇ ὀργῇ ἐπεξέρχεται, ἀμύνεσθαι δὲ τῷ παθεῖν ὅτι ἐγγυτάτω κείμενον ἀντίπαλον ὂν μάλιστα τὴν τιμωρίαν ἀναλαμβάνει), θαυμάζω δὲ καὶ ὅστις ἔσται ὁ ἀντερῶν καὶ ἀξιώσων ἀποφαίνειν τὰς μὲν Μυτιληναίων ἀδικίας ἡμῖν ὠφελίμους οὔσας, τὰς δ᾿ ἡμετέρας ξυμφορὰς τοῖς ξυμμάχοις βλάβας καθισταμένας.

καὶ δῆλον ὅτι ἢ τῷ λέγειν πιστεύσας τὸ πάνυ δοκοῦν ἀνταποφῆναι ὡς οὐκ ἔγνωσται ἀγωνίσαιτ᾿ ἄν, ἢ κέρδει ἐπαιρόμενος τὸ εὐπρεπὲς τοῦ λόγου ἐκπονήσας παράγειν πειράσεται.

ἡ δὲ πόλις ἐκ τῶν τοιῶνδε ἀγώνων τὰ μὲν ἆθλα ἑτέροις δίδωσιν, αὐτὴ δὲ τοὺς κινδύνους ἀναφέρει.

αἴτιοι δ᾿ ὑμεῖς κακῶς ἀγωνοθετοῦντες, οἵτινες εἰώθατε θεαταὶ μὲν τῶν λόγων γίγνεσθαι, ἀκροαταὶ δὲ τῶν ἔργων, τὰ μὲν μέλλοντα ἔργα ἀπὸ τῶν εὖ εἰπόντων σκοποῦντες ὡς δυνατὰ γίγνεσθαι, τὰ δὲ πεπραγμένα ἤδη, οὐ τὸ δρασθὲν πιστότερον ὄψει λαβόντες ἢ τὸ ἀκουσθέν, ἀπὸ τῶν λόγῳ καλῶς ἐπιτιμησάντων·

καὶ μετὰ καινότητος μὲν λόγου ἀπατᾶσθαι ἄριστοι, μετὰ δεδοκιμασμένου δὲ μὴ ξυνέπεσθαι ἐθέλειν, δοῦλοι ὄντες τῶν αἰεὶ ἀτόπων, ὑπερόπται δὲ τῶν εἰωθότων,

καὶ μάλιστα μὲν αὐτὸς εἰπεῖν ἕκαστος βουλόμενος δύνασθαι, εἰ δὲ μή, ἀνταγωνιζόμενοι τοῖς τοιαῦτα λέγουσι μὴ ὕστεροι ἀκολουθῆσαι δοκεῖν τῇ γνώμῃ, ὀξέως δέ τι λέγοντος προεπαινέσαι, καὶ προαισθέσθαι τε πρόθυμοι εἶναι τὰ λεγόμενα καὶ προνοῆσαι βραδεῖς τὰ ἐξ αὐτῶν ἀποβησόμενα,

ζητοῦντές τε ἄλλο τι ὡς εἰπεῖν ἢ ἐν οἷς ζῶμεν, φρονοῦντες δὲ οὐδὲ περὶ τῶν παρόντων ἱκανῶς· ἁπλῶς τε ἀκοῆς ἡδονῇ ἡσσώμενοι καὶ σοφιστῶν θεαταῖς ἐοικότες καθημένοις μᾶλλον ἢ περὶ πόλεως βουλευομένοις.

[39] Ὧν ἐγὼ πειρώμενος ἀποτρέπειν ὑμᾶς ἀποφαίνω Μυτιληναίους μάλιστα δὴ μίαν πόλιν ἠδικηκότας ὑμᾶς.

ἐγὼ γάρ, οἵτινες μὲν μὴ δυνατοὶ φέρειν τὴν ὑμετέραν ἀρχὴν ἢ οἵτινες ὑπὸ τῶν πολεμίων ἀναγκασθέντες ἀπέστησαν, ξυγγνώμην ἔχω· νῆσον δὲ οἵτινες ἔχοντες μετὰ τειχῶν καὶ κατὰ θάλασσαν μόνον φοβούμενοι τοὺς ἡμετέρους πολεμίους, ἐν ᾧ καὶ αὐτοὶ τριήρων παρασκευῇ οὐκ ἄφαρκτοι ἦσαν πρὸς αὐτούς, αὐτόνομοί τε οἰκοῦντες καὶ τιμώμενοι ἐς τὰ πρῶτα ὑπὸ ἡμῶν τοιαῦτα εἰργάσαντο, τί ἄλλο οὗτοι ἢ ἐπεβούλευσάν τε καὶ ἐπανέστησαν μᾶλλον ἢ ἀπέστησαν (ἀπόστασις μέν γε τῶν βίαιόν τι πασχόντων ἐστίν), ἐζήτησάν τε μετὰ τῶν πολεμιωτάτων ἡμᾶς στάντες διαφθεῖραι; καίτοι δεινότερόν ἐστιν ἢ εἰ καθ᾿ αὑτοὺς δύναμιν κτώμενοι ἀντεπολέμησαν.

παράδειγμα δὲ αὐτοῖς οὔτε αἱ τῶν πέλας ξυμφοραὶ ἐγένοντο, ὅσοι ἀποστάντες ἤδη ἡμῶν ἐχειρώθησαν, οὔτε ἡ παροῦσα εὐδαιμονία παρέσχεν ὄκνον μὴ ἐλθεῖν ἐς τὰ δεινά· γενόμενοι δὲ πρὸς τὸ μέλλον θρασεῖς καὶ ἐλπίσαντες μακρότερα μὲν τῆς δυνάμεως, ἐλάσσω δὲ τῆς βουλήσεως, πόλεμον ἤραντο, ἰσχὺν ἀξιώσαντες τοῦ δικαίου προθεῖναι· ἐν ᾧ γὰρ ᾠήθησαν περιέσεσθαι, ἐπέθεντο ἡμῖν οὐκ ἀδικούμενοι.

εἴωθε δὲ τῶν πόλεων αἷς ἂν μάλιστα καὶ δι᾿ ἐλαχίστου ἀπροσδόκητος εὐπραγία ἔλθῃ, ἐς ὕβριν τρέπειν· τὰ δὲ πολλὰ κατὰ λόγον τοῖς ἀνθρώποις εὐτυχοῦντα ἀσφαλέστερα ἢ παρὰ δόξαν, καὶ κακοπραγίαν ὡς εἰπεῖν ῥᾷον ἀπωθοῦνται ἢ εὐδαιμονίαν διασῴζονται.

χρῆν δὲ Μυτιληναίους καὶ πάλαι μηδὲν διαφερόντως τῶν ἄλλων ὑφ᾿ ἡμῶν τετιμῆσθαι, καὶ οὐκ ἂν ἐς τόδε ἐξύβρισαν· πέφυκε γὰρ καὶ ἄλλως ἄνθρωπος τὸ μὲν θεραπεῦον ὑπερφρονεῖν, τὸ δὲ μὴ ὑπεῖκον θαυμάζειν.

κολασθέντων δὲ καὶ νῦν ἀξίως τῆς ἀδικίας, καὶ μὴ τοῖς μὲν ὀλίγοις ἡ αἰτία προστεθῇ, τὸν δὲ δῆμον ἀπολύσητε. πάντες γὰρ ὑμῖν γε ὁμοίως ἐπέθεντο, οἷς γ᾿ ἐξῆν ὡς ἡμᾶς τραπομένοις νῦν πάλιν ἐν τῇ πόλει εἶναι· ἀλλὰ τὸν μετὰ τῶν ὀλίγων κίνδυνον ἡγησάμενοι βεβαιότερον ξυναπέστησαν.

τῶν τε ξυμμάχων σκέψασθε εἰ τοῖς τε ἀναγκασθεῖσιν ὑπὸ τῶν πολεμίων καὶ τοῖς ἑκοῦσιν ἀποστᾶσι τὰς αὐτὰς ζημίας προσθήσετε, τίνα οἴεσθε ὅντινα οὐ βραχείᾳ προφάσει ἀποστήσεσθαι, ὅταν ἢ κατορθώσαντι ἐλευθέρωσις ᾖ ἢ σφαλέντι μηδὲν παθεῖν ἀνήκεστον;

ἡμῖν δὲ πρὸς ἑκάστην πόλιν ἀποκεκινδυνεύσεται τά τε χρήματα καὶ αἱ ψυχαί, καὶ τυχόντες μὲν πόλιν ἐφθαρμένην παραλαβόντες τῆς ἔπειτα προσόδου, δι᾿ ἣν ἰσχύομεν, τὸ λοιπὸν στερήσεσθε, σφαλέντες δὲ πολεμίους πρὸς τοῖς ὑπάρχουσιν ἕξομεν, καὶ ὃν χρόνον τοῖς νῦν καθεστηκόσι δεῖ ἐχθροῖς ἀνθίστασθαι, τοῖς οἰκείοις ξυμμάχοις πολεμήσομεν.

[40] Ὀὔκουν δεῖ προθεῖναι ἐλπίδα οὔτε λόγῳ πιστὴν οὔτε χρήμασιν ὠνητήν, ὡς ξυγγνώμην ἁμαρτεῖν ἀνθρωπίνως λήψονται. ἄκοντες μὲν γὰρ οὐκ ἔβλαψαν, εἰδότες δὲ ἐπεβούλευσαν· ξύγγνωμον δ᾿ ἐστὶ τὸ ἀκούσιον.

ἐγὼ μὲν οὖν καὶ τότε πρῶτον καὶ νῦν διαμάχομαι μὴ μεταγνῶναι ὑμᾶς τὰ προδεδογμένα, μηδὲ τρισὶ τοῖς ἀξυμφορωτάτοις τῇ ἀρχῇ, οἴκτῳ καὶ ἡδονῇ λόγων καὶ ἐπιεικείᾳ, ἁμαρτάνειν.

ἔλεός τε γὰρ πρὸς τοὺς ὁμοίους δίκαιος ἀντιδίδοσθαι, καὶ μὴ πρὸς τοὺς οὔτ᾿ ἀντοικτιοῦντας ἐξ ἀνάγκης τε καθεστῶτας αἰεὶ πολεμίους· οἵ τε τέρποντες λόγῳ ῥήτορες ἕξουσι καὶ ἐν ἄλλοις ἐλάσσοσιν ἀγῶνα, καὶ μὴ ἐν ᾧ ἡ μὲν πόλις βραχέα ἡσθεῖσα μεγάλα ζημιώσεται, αὐτοὶ δὲ ἐκ τοῦ εὖ εἰπεῖν τὸ παθεῖν εὖ ἀντιλήψονται· καὶ ἡ ἐπιείκεια πρὸς τοὺς μέλλοντας ἐπιτηδείους καὶ τὸ λοιπὸν ἔσεσθαι μᾶλλον δίδοται ἢ πρὸς τοὺς ὁμοίους τε καὶ οὐδὲν ἧσσον πολεμίους ὑπολειπομένους.

ἕν τε ξυνελὼν λέγω· πειθόμενοι μὲν ἐμοὶ τά τε δίκαια ἐς Μυτιληναίους καὶ τὰ ξύμφορα ἅμα ποιήσετε, ἄλλως δὲ γνόντες τοῖς μὲν οὐ χαριεῖσθε, ὑμᾶς δὲ αὐτοὺς μᾶλλον δικαιώσεσθε. εἰ γὰρ οὗτοι ὀρθῶς ἀπέστησαν, ὑμεῖς ἂν οὐ χρεὼν ἄρχοιτε. εἰ δὲ δὴ καὶ οὐ προσῆκον ὅμως ἀξιοῦτε τοῦτο δρᾶν, παρὰ τὸ εἰκός τοι καὶ τούσδε ξυμφόρως δεῖ κολάζεσθαι, ἢ παύεσθαι τῆς ἀρχῆς καὶ ἐκ τοῦ ἀκινδύνου ἀνδραγαθίζεσθαι.

τῇ τε αὐτῇ ζημίᾳ ἀξιώσατε ἀμύνασθαι καὶ μὴ ἀναλγητότεροι οἱ διαφεύγοντες τῶν ἐπιβουλευσάντων φανῆναι, ἐνθυμηθέντες ἃ εἰκὸς ἦν αὐτοὺς ποιῆσαι κρατήσαντας ὑμῶν, ἄλλως τε καὶ προϋπάρξαντας ἀδικίας.

μάλιστα δὲ οἱ μὴ ξὺν προφάσει τινὰ κακῶς ποιοῦντες ἐπεξέρχονται καὶ διολλύναι, τὸν κίνδυνον ὑφορώμενοι τοῦ ὑπολειπομένου ἐχθροῦ· ὁ γὰρ μὴ ξὺν ἀνάγκῃ τι παθὼν χαλεπώτερος διαφυγὼν τοῦ ἀπὸ τῆς ἴσης ἐχθροῦ.

᾿Μὴ οὖν προδόται γένησθε ὑμῶν αὐτῶν, γενόμενοι δ᾿ ὅτι ἐγγύτατα τῇ γνώμῃ τοῦ πάσχειν καὶ ὡς πρὸ παντὸς ἂν ἐτιμήσασθε αὐτοὺς χειρώσασθαι, νῦν ἀνταπόδοτε μὴ μαλακισθέντες πρὸς τὸ παρὸν αὐτίκα μηδὲ τοῦ ἐπικρεμασθέντος ποτὲ δεινοῦ ἀμνημονοῦντες. κολάσατε δὲ ἀξίως τούτους τε καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις παράδειγμα σαφὲς καταστήσατε, ὃς ἂν ἀφιστῆται, θανάτῳ ζημιωσόμενον. τόδε γὰρ ἢν γνῶσιν, ἧσσον τῶν πολεμίων ἀμελήσαντες τοῖς ὑμετέροις αὐτῶν μαχεῖσθε ξυμμάχοις.᾿

[41] Τοιαῦτα μὲν ὁ Κλέων εἶπεν· μετὰ δ᾿ αὐτὸν Διόδοτος ὁ Εὐκράτους, ὅσπερ καὶ ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀντέλεγε μάλιστα μὴ ἀποκτεῖναι Μυτιληναίους, παρελθὼν καὶ τότε ἔλεγε τοιάδε.

[42] Ὀὔτε τοὺς προθέντας τὴν διαγνώμην αὖθις περὶ Μυτιληναίων αἰτιῶμαι, οὔτε τοὺς μεμφομένους μὴ πολλάκις περὶ τῶν μεγίστων βουλεύεσθαι ἐπαινῶ, νομίζω δὲ δύο τὰ ἐναντιώτατα εὐβουλίᾳ εἶναι, τάχος τε καὶ ὀργήν, ὧν τὸ μὲν μετὰ ἀνοίας φιλεῖ γίγνεσθαι, τὸ δὲ μετὰ ἀπαιδευσίας καὶ βραχύτητος γνώμης.

τούς τε λόγους ὅστις διαμάχεται μὴ διδασκάλους τῶν πραγμάτων γίγνεσθαι, ἢ ἀξύνετός ἐστιν ἢ ἰδίᾳ τι αὐτῷ διαφέρει· ἀξύνετος μέν, εἰ ἄλλῳ τινὶ ἡγεῖται περὶ τοῦ μέλλοντος δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ἐμφανοῦς φράσαι, διαφέρει δ᾿ αὐτῷ, εἰ βουλόμενός τι αἰσχρὸν πεῖσαι εὖ μὲν εἰπεῖν οὐκ ἂν ἡγεῖται περὶ τοῦ μὴ καλοῦ δύνασθαι, εὖ δὲ διαβαλὼν ἐκπλῆξαι ἂν τούς τε ἀντεροῦντας καὶ τοὺς ἀκουσομένους.

χαλεπώτατοι δὲ καὶ οἱ ἐπὶ χρήμασι προσκατηγοροῦντες ἐπίδειξίν τινα. εἰ μὲν γὰρ ἀμαθίαν κατῃτιῶντο, ὁ μὴ πείσας ἀξυνετώτερος ἂν δόξας εἶναι ἢ ἀδικώτερος ἀπεχώρει· ἀδικίας δ᾿ ἐπιφερομένης πείσας τε ὕποπτος γίγνεται καὶ μὴ τυχὼν μετὰ ἀξυνεσίας καὶ ἄδικος.

ἥ τε πόλις οὐκ ὠφελεῖται ἐν τῷ τοιῷδε· φόβῳ γὰρ ἀποστερεῖται τῶν ξυμβούλων. καὶ πλεῖστ᾿ ἂν ὀρθοῖτο ἀδυνάτους λέγειν ἔχουσα τοὺς τοιούτους τῶν πολιτῶν· ἐλάχιστα γὰρ ἂν πεισθεῖεν ἁμαρτάνειν.

χρὴ δὲ τὸν μὲν ἀγαθὸν πολίτην μὴ ἐκφοβοῦντα τοὺς ἀντεροῦντας, ἀλλ᾿ ἀπὸ τοῦ ἴσου φαίνεσθαι ἄμεινον λέγοντα, τὴν δὲ σώφρονα πόλιν τῷ τε πλεῖστα εὖ βουλεύοντι μὴ προστιθέναι τιμήν, ἀλλὰ μηδ᾿ ἐλασσοῦν τῆς ὑπαρχούσης, καὶ τὸν μὴ τυχόντα γνώμης οὐχ ὅπως ζημιοῦν ἀλλὰ μηδ᾿ ἀτιμάζειν.

οὕτω γὰρ ὅ τε κατορθῶν ἥκιστα ἂν ἐπὶ τῷ ἔτι μειζόνων ἀξιοῦσθαι παρὰ γνώμην τι καὶ πρὸς χάριν λέγοι, ὅ τε μὴ ἐπιτυχὼν ὀρέγοιτο τῷ αὐτῷ χαριζόμενός τι καὶ αὐτὸς προσάγεσθαι τὸ πλῆθος.

[43] Ὧν ἡμεῖς τἀναντία δρῶμεν, καὶ προσέτι ἤν τις καὶ ὑποπτεύηται κέρδους μὲν ›νεκα τὰ βέλτιστα δὲ ὅμως λέγειν, φθονήσαντες τῆς οὐ βεβαίου δοκήσεως τῶν κερδῶν τὴν φανερὰν ὠφελίαν τῆς πόλεως ἀφαιρούμεθα.

καθέστηκε δὲ τἀγαθὰ ἀπὸ τοῦ εὐθέος λεγόμενα μηδὲν ἀνυποπτότερα εἶναι τῶν κακῶν, ὥστε δεῖν ὁμοίως τόν τε τὰ δεινότατα βουλόμενον πεῖσαι ἀπάτῃ προσάγεσθαι τὸ πλῆθος καὶ τὸν τὰ ἀμείνω λέγοντα ψευσάμενον πιστὸν γενέσθαι.

μόνην τε πόλιν διὰ τὰς περινοίας εὖ ποιῆσαι ἐκ τοῦ προφανοῦς μὴ ἐξαπατήσαντα ἀδύνατον· ὁ γὰρ διδοὺς φανερῶς τι ἀγαθὸν ἀνθυποπτεύεται ἀφανῶς πῃ πλέον ἕξειν.

χρὴ δὲ πρὸς τὰ μέγιστα καὶ ἐν τῷ τοιῷδε ἀξιοῦν τι ἡμᾶς περαιτέρω προνοοῦντας λέγειν ὑμῶν τῶν δι᾿ ὀλίγου σκοπούντων, ἄλλως τε καὶ ὑπεύθυνον τὴν παραίνεσιν ἔχοντας πρὸς ἀνεύθυνον τὴν ὑμετέραν ἀκρόασιν.

εἰ γὰρ ὅ τε πείσας καὶ ὁ ἐπισπόμενος ὁμοίως ἐβλάπτοντο, σωφρονέστερον ἂν ἐκρίνετε· νῦν δὲ πρὸς ὀργὴν ἥντινα τύχητε ἔστιν ὅτε σφαλέντες τὴν τοῦ πείσαντος μίαν γνώμην ζημιοῦτε καὶ οὐ τὰς ὑμετέρας αὐτῶν, εἰ πολλαὶ οὖσαι ξυνεξήμαρτον.

[44] ᾿Ἐγὼ δὲ παρῆλθον οὔτε ἀντερῶν περὶ Μυτιληναίων οὔτε κατηγορήσων. οὐ γὰρ περὶ τῆς ἐκείνων ἀδικίας ἡμῖν ὁ ἀγών, εἰ σωφρονοῦμεν, ἀλλὰ περὶ τῆς ἡμετέρας εὐβουλίας.

ἤν τε γὰρ ἀποφήνω πάνυ ἀδικοῦντας αὐτούς, οὐ διὰ τοῦτο καὶ ἀποκτεῖναι κελεύσω, εἰ μὴ ξυμφέρον, ἤν τε καὶ ἔχοντάς τι ξυγγνώμης εἶεν , εἰ τῇ πόλει μὴ ἀγαθὸν φαίνοιτο.

νομίζω δὲ περὶ τοῦ μέλλοντος ἡμᾶς μᾶλλον βουλεύεσθαι ἢ τοῦ παρόντος. καὶ τοῦτο ὃ μάλιστα Κλέων ἰσχυρίζεται, ἐς τὸ λοιπὸν ξυμφέρον ἔσεσθαι πρὸς τὸ ἧσσον ἀφίστασθαι θάνατον ζημίαν προθεῖσι, καὶ αὐτὸς περὶ τοῦ ἐς τὸ μέλλον καλῶς ἔχοντος ἀντισχυριζόμενος τἀναντία γιγνώσκω.

καὶ οὐκ ἀξιῶ ὑμᾶς τῷ εὐπρεπεῖ τοῦ ἐκείνου λόγου τὸ χρήσιμον τοῦ ἐμοῦ ἀπώσασθαι. δικαιότερος γὰρ ὢν αὐτοῦ ὁ λόγος πρὸς τὴν νῦν ὑμετέραν ὀργὴν ἐς Μυτιληναίους τάχ᾿ ἂν ἐπισπάσαιτο· ἡμεῖς δὲ οὐ δικαζόμεθα πρὸς αὐτούς, ὥστε τῶν δικαίων δεῖν, ἀλλὰ βουλευόμεθα περὶ αὐτῶν, ὅπως χρησίμως ἕξουσιν.

[45] ᾿Ἐν οὖν ταῖς πόλεσι πολλῶν θανάτου ζημίαι πρόκεινται, καὶ οὐκ ἴσων τῷδε, ἀλλ᾿ ἐλασσόνων ἁμαρτημάτων· ὅμως δὲ τῇ ἐλπίδι ἐπαιρόμενοι κινδυνεύουσι, καὶ οὐδείς πω καταγνοὺς ἑαυτοῦ μὴ περιέσεσθαι τῷ ἐπιβουλεύματι ἦλθεν ἐς τὸ δεινόν.

πόλις τε ἀφισταμένη τίς πω ἥσσω τῇ δοκήσει ἔχουσα τὴν παρασκευὴν ἢ οἰκείαν ἢ ἄλλων ξυμμαχίᾳ τούτῳ ἐπεχείρησεν;

πεφύκασί τε ἅπαντες καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ ἁμαρτάνειν, καὶ οὐκ ἔστι νόμος ὅστις ἀπείρξει τούτου, ἐπεὶ διεξεληλύθασί γε διὰ πασῶν τῶν ζημιῶν οἱ ἄνθρωποι προστιθέντες, εἴ πως ἧσσον ἀδικοῖντο ὑπὸ τῶν κακούργων. καὶ εἰκὸς τὸ πάλαι τῶν μεγίστων ἀδικημάτων μαλακωτέρας κεῖσθαι αὐτάς, παραβαινομένων δὲ τῷ χρόνῳ ἐς τὸν θάνατον αἱ πολλαὶ ἀνήκουσιν· καὶ τοῦτο ὅμως παραβαίνεται.

ἢ τοίνυν δεινότερόν τι τούτου δέος εὑρετέον ἐστὶν ἢ τόδε γε οὐδὲν ἐπίσχει, ἀλλ᾿ ἡ μὲν πενία ἀνάγκῃ τὴν τόλμαν παρέχουσα, ἡ δ᾿ ἐξουσία ὕβρει τὴν πλεονεξίαν καὶ φρονήματι, αἱ δ᾿ ἄλλαι ξυντυχίαι ὀργῇ τῶν ἀνθρώπων ὡς ἑκάστη τις κατέχεται ὑπ᾿ ἀνηκέστου τινὸς κρείσσονος ἐξάγουσιν ἐς τοὺς κινδύνους.
ἥ τε ἐλπὶς καὶ ὁ ἔρως ἐπὶ παντί, ὁ μὲν ἡγούμενος, ἡ δ᾿ ἐφεπομένη, καὶ ὁ μὲν τὴν ἐπιβουλὴν ἐκφροντίζων, ἡ δὲ τὴν εὐπορίαν τῆς τύχης ὑποτιθεῖσα, πλεῖστα βλάπτουσι, καὶ ὄντα ἀφανῆ κρείσσω ἐστὶ τῶν ὁρωμένων δεινῶν.

καὶ ἡ τύχη ἐπ᾿ αὐτοῖς οὐδὲν ἔλασσον ξυμβάλλεται ἐς τὸ ἐπαίρειν· ἀδοκήτως γὰρ ἔστιν ὅτε παρισταμένη καὶ ἐκ τῶν ὑποδεεστέρων κινδυνεύειν τινὰ προάγει, καὶ οὐχ ἧσσον τὰς πόλεις, ὅσῳ περὶ τῶν μεγίστων τε, ἐλευθερίας ἢ ἄλλων ἀρχῆς, καὶ μετὰ πάντων ἕκαστος ἀλογίστως ἐπὶ πλέον τι αὑτὸν ἐδόξασεν.

ἁπλῶς τε ἀδύνατον καὶ πολλῆς εὐηθείας, ὅστις οἴεται τῆς ἀνθρωπείας φύσεως ὁρμωμένης προθύμως τι πρᾶξαι ἀποτροπήν τινα ἔχειν ἢ νόμων ἰσχύι ἢ ἄλλῳ τῳ δεινῷ.

[46] Ὀὔκουν χρὴ οὔτε τοῦ θανάτου τῇ ζημίᾳ ὡς ἐχεγγύῳ πιστεύσαντας χεῖρον βουλεύσασθαι οὔτε ἀνέλπιστον καταστῆσαι τοῖς ἀποστᾶσιν ὡς οὐκ ἔσται μεταγνῶναι καὶ ὅτι ἐν βραχυτάτῳ τὴν ἁμαρτίαν καταλῦσαι.
σκέψασθε γὰρ ὅτι νῦν μέν, ἤν τις καὶ ἀποστᾶσα πόλις γνῷ μὴ περιεσομένη, ἔλθοι ἂν ἐς ξύμβασιν δυνατὴ οὖσα ἔτι τὴν δαπάνην ἀποδοῦναι καὶ τὸ λοιπὸν ὑποτελεῖν· ἐκείνως δὲ τίνα οἴεσθε ἥντινα οὐκ ἄμεινον μὲν ἢ νῦν παρασκευάσεσθαι, πολιορκίᾳ δὲ παρατενεῖσθαι ἐς τοὔσχατον, εἰ τὸ αὐτὸ δύναται σχολῇ καὶ ταχὺ ξυμβῆναι;

ἡμῖν τε πῶς οὐ βλάβη δαπανᾶν καθημένοις διὰ τὸ ἀξύμβατον καί, ἢν ἕλωμεν, πόλιν ἐφθαρμένην παραλαβεῖν καὶ τῆς προσόδου τὸ λοιπὸν ἀπ᾿ αὐτῆς στέρεσθαι; ἰσχύομεν δὲ πρὸς τοὺς πολεμίους τῷδε.

ὥστε οὐ δικαστὰς ὄντας δεῖ ἡμᾶς μᾶλλον τῶν ἐξαμαρτανόντων ἀκριβεῖς βλάπτεσθαι ἢ ὁρᾶν ὅπως ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον μετρίως κολάζοντες ταῖς πόλεσιν ἕξομεν ἐς χρημάτων λόγον ἰσχυούσαις χρῆσθαι, καὶ τὴν φυλακὴν μὴ ἀπὸ τῶν νόμων τῆς δεινότητος ἀξιοῦν ποιεῖσθαι, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῶν ἔργων τῆς ἐπιμελείας.

οὗ νῦν τοὐναντίον δρῶντες, ἤν τινα ἐλεύθερον καὶ βίᾳ ἀρχόμενον εἰκότως πρὸς αὐτονομίαν ἀποστάντα χειρωσώμεθα, χαλεπῶς οἰόμεθα χρῆναι τιμωρεῖσθαι.

χρὴ δὲ τοὺς ἐλευθέρους οὐκ ἀφισταμένους σφόδρα κολάζειν, ἀλλὰ πρὶν ἀποστῆναι σφόδρα φυλάσσειν καὶ προκαταλαμβάνειν ὅπως μηδ᾿ ἐς ἐπίνοιαν τούτου ἴωσι, κρατήσαντάς τε ὅτι ἐπ᾿ ἐλάχιστον τὴν αἰτίαν ἐπιφέρειν.

[47] ᾿Ὑμεῖς δὲ σκέψασθε ὅσον ἂν καὶ τοῦτο ἁμαρτάνοιτε Κλέωνι πειθόμενοι.
νῦν μὲν γὰρ ὑμῖν ὁ δῆμος ἐν πάσαις ταῖς πόλεσιν εὔνους ἐστί, καὶ ἢ οὐ ξυναφίσταται τοῖς ὀλίγοις ἤ, ἐὰν βιασθῇ, ὑπάρχει τοῖς ἀποστήσασι πολέμιος εὐθύς, καὶ τῆς ἀντικαθισταμένης πόλεως τὸ πλῆθος ξύμμαχον ἔχοντες ἐς πόλεμον ἐπέρχεσθε.

εἰ δὲ διαφθερεῖτε τὸν δῆμον τὸν Μυτιληναίων, ὃς οὔτε μετέσχε τῆς ἀποστάσεως, ἐπειδή τε ὅπλων ἐκράτησεν, ἑκὼν παρέδωκε τὴν πόλιν, πρῶτον μὲν ἀδικήσετε τοὺς εὐεργέτας κτείνοντες, ἔπειτα καταστήσετε τοῖς δυνατοῖς τῶν ἀνθρώπων ὃ βούλονται μάλιστα· ἀφιστάντες γὰρ τὰς πόλεις τὸν δῆμον εὐθὺς ξύμμαχον ›ξουσι, προδειξάντων ὑμῶν τὴν αὐτὴν ζημίαν τοῖς τε ἀδικοῦσιν ὁμοίως κεῖσθαι καὶ τοῖς μή.

δεῖ δέ, καὶ εἰ ἠδίκησαν, μὴ προσποιεῖσθαι, ὅπως ὃ μόνον ἡμῖν ἔτι ξύμμαχόν ἐστι μὴ πολέμιον γένηται.

καὶ τοῦτο πολλῷ ξυμφορώτερον ἡγοῦμαι ἐς τὴν κάθεξιν τῆς ἀρχῆς, ἑκόντας ἡμᾶς ἀδικηθῆναι ἢ δικαίως οὓς μὴ δεῖ διαφθεῖραι· καὶ τὸ Κλέωνος τὸ αὐτὸ δίκαιον καὶ ξύμφορον τῆς τιμωρίας οὐχ εὑρίσκεται ἐν αὐτῷ δυνατὸν ὂν ἅμα γίγνεσθαι.

[48] ᾿Ὑμεῖς δὲ γνόντες ἀμείνω τάδε εἶναι καὶ μήτε οἴκτῳ πλέον νείμαντες μήτ᾿ ἐπιεικείᾳ, οἷς οὐδὲ ἐγὼ ἐῶ προσάγεσθαι, ἀπ᾿ αὐτῶν δὲ τῶν παραινουμένων πείθεσθέ μοι Μυτιληναίων οὓς μὲν Πάχης ἀπέπεμψεν ὡς ἀδικοῦντας κρῖναι καθ᾿ ἡσυχίαν, τοὺς δ᾿ ἄλλους ἐᾶν οἰκεῖν.

τάδε γὰρ ἔς τε τὸ μέλλον ἀγαθὰ καὶ τοῖς πολεμίοις ἤδη φοβερά· ὅστις γὰρ εὖ βουλεύεται πρὸς τοὺς ἐναντίους κρείσσων ἐστὶν ἢ μετ᾿ ἔργων ἰσχύος ἀνοίᾳ ἐπιών.᾿

[49] Τοιαῦτα δὲ ὁ Διόδοτος εἶπεν. ῥηθεισῶν δὲ τῶν γνωμῶν τούτων μάλιστα ἀντιπάλων πρὸς ἀλλήλας οἱ Ἀθηναῖοι ἦλθον μὲν ἐς ἀγῶνα ὅμως τῆς δόξης καὶ ἐγένοντο ἐν τῇ χειροτονίᾳ ἀγχώμαλοι, ἐκράτησε δὲ ἡ τοῦ Διοδότου.

καὶ τριήρη εὐθὺς ἄλλην ἀπέστελλον κατὰ σπουδήν, ὅπως μὴ φθασάσης τῆς προτέρας εὕρωσι διεφθαρμένην τὴν πόλιν· προεῖχε δὲ ἡμέρᾳ καὶ νυκτὶ μάλιστα.
παρασκευασάντων δὲ τῶν Μυτιληναίων πρέσβεων τῇ νηὶ οἶνον καὶ ἄλφιτα καὶ μεγάλα ὑποσχομένων, εἰ φθάσειαν, ἐγένετο σπουδὴ τοῦ πλοῦ τοιαύτη ὥστε ἤσθιόν τε ἅμα ἐλαύνοντες οἴνῳ καὶ ἐλαίῳ ἄλφιτα πεφυραμένα, καὶ οἱ μὲν ὕπνον ᾑροῦντο κατὰ μέρος, οἱ δὲ ἤλαυνον.

κατὰ τύχην δὲ πνεύματος οὐδενὸς ἐναντιωθέντος καὶ τῆς μὲν προτέρας νεὼς οὐ σπουδῇ πλεούσης ἐπὶ πρᾶγμα ἀλλόκοτον, ταύτης δὲ τοιούτῳ τρόπῳ ἐπειγομένης, ἡ μὲν ἔφθασε τοσοῦτον ὅσον Πάχητα ἀνεγνωκέναι τὸ ψήφισμα καὶ μέλλειν δράσειν τὰ δεδογμένα, ἡ δ᾿ ὑστέρα αὐτῆς ἐπικατάγεται καὶ διεκώλυσε μὴ διαφθεῖραι. παρὰ τοσοῦτον μὲν ἡ Μυτιλήνη ἦλθε κινδύνου.

[50] τοὺς δ᾿ ἄλλους ἄνδρας οὓς ὁ Πάχης ἀπέπεμψεν ὡς αἰτιωτάτους ὄντας τῆς ἀποστάσεως Κλέωνος γνώμῃ διέφθειραν οἱ Ἀθηναῖοι (ἦσαν δὲ ὀλίγῳ πλείους χιλίων), καὶ Μυτιληναίων τείχη καθεῖλον καὶ ναῦς παρέλαβον.

ὕστερον δὲ φόρον μὲν οὐκ ἔταξαν Λεσβίοις, κλήρους δὲ ποιήσαντες τῆς γῆς πλὴν τῆς Μηθυμναίων τρισχιλίους τριακοσίους μὲν τοῖς θεοῖς ἱεροὺς ἐξεῖλον, ἐπὶ δὲ τοὺς ἄλλους σφῶν αὐτῶν κληρούχους τοὺς λαχόντας ἀπέπεμψαν· οἷς ἀργύριον Λέσβιοι ταξάμενοι τοῦ κλήρου ἑκάστου τοῦ ἐνιαυτοῦ δύο μνᾶς φέρειν αὐτοὶ εἰργάζοντο τὴν γῆν.

παρέλαβον δὲ καὶ τὰ ἐν τῇ ἠπείρῳ πολίσματα οἱ Ἀθηναῖοι ὅσων Μυτιληναῖοι ἐκράτουν, καὶ ὑπήκουον ὕστερον Ἀθηναίων. τὰ μὲν κατὰ Λέσβον οὕτως ἐγένετο.

[51] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει μετὰ τὴν Λέσβου ἅλωσιν Ἀθηναῖοι Νικίου τοῦ Νικηράτου στρατηγοῦντος ἐστράτευσαν ἐπὶ Μινῴαν τὴν νῆσον, ἣ κεῖται πρὸ Μεγάρων· ἐχρῶντο δὲ αὐτῇ πύργον ἐνοικοδομήσαντες οἱ Μεγαρῆς φρουρίῳ.

ἐβούλετο δὲ Νικίας τὴν φυλακὴν αὐτόθεν δι᾿ ἐλάσσονος τοῖς Ἀθηναίοις καὶ μὴ ἀπὸ τοῦ Βουδόρου καὶ τῆς Σαλαμῖνος εἶναι, τούς τε Πελοποννησίους, ὅπως μὴ ποιῶνται ἔκπλους αὐτόθεν λανθάνοντες τριήρων τε, οἷον καὶ τὸ πρὶν γενόμενον, καὶ λῃστῶν ἐκπομπαῖς, τοῖς τε Μεγαρεῦσιν ἅμα μηδὲν ἐσπλεῖν.

ἑλὼν οὖν ἀπὸ τῆς Νισαίας πρῶτον δύο πύργω προύχοντε μηχαναῖς ἐκ θαλάσσης καὶ τὸν ἔσπλουν ἐς τὸ μεταξὺ τῆς νήσου ἐλευθερώσας ἀπετείχιζε καὶ τὸ ἐκ τῆς ἠπείρου, ᾗ κατὰ γέφυραν διὰ τενάγους ἐπιβοήθεια ἦν τῇ νήσῳ οὐ πολὺ διεχούσῃ τῆς ἠπείρου.

ὡς δὲ τοῦτο ἐξειργάσαντο ἐν ἡμέραις ὀλίγαις, ὕστερον δὴ καὶ ἐν τῇ νήσῳ τεῖχος ἐγκαταλιπὼν καὶ φρουρὰν ἀνεχώρησε τῷ στρατῷ.

[52] Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου καὶ οἱ Πλαταιῆς οὐκέτι ἔχοντες σῖτον οὐδὲ δυνάμενοι πολιορκεῖσθαι ξυνέβησαν τοῖς Πελοποννησίοις τοιῷδε τρόπῳ.

προσέβαλλον αὐτῶν τῷ τείχει, οἱ δὲ οὐκ ἐδύναντο ἀμύνεσθαι. γνοὺς δὲ ὁ Λακεδαιμόνιος ἄρχων τὴν ἀσθένειαν αὐτῶν βίᾳ μὲν οὐκ ἐβούλετο ἑλεῖν (εἰρημένον γὰρ ἦν αὐτῷ ἐκ Λακεδαίμονος, ὅπως, εἰ σπονδαὶ γίγνοιντό ποτε πρὸς Ἀθηναίους καὶ ξυγχωροῖεν ὅσα πολέμῳ χωρία ἔχουσιν ἑκάτεροι ἀποδίδοσθαι, μὴ ἀνάδοτος εἴη ἡ Πλάταια ὡς αὐτῶν ἑκόντων προσχωρησάντων), προσπέμπει δὲ αὐτοῖς κήρυκα λέγοντα, εἰ βούλονται παραδοῦναι τὴν πόλιν ἑκόντες τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ δικασταῖς ἐκείνοις χρήσασθαι, τούς τε ἀδίκους κολάζειν, παρὰ δίκην δὲ οὐδένα.

τοσαῦτα μὲν ὁ κῆρυξ εἶπεν· οἱ δέ (ἦσαν γὰρ ἤδη ἐν τῷ ἀσθενεστάτῳ) παρέδοσαν τὴν πόλιν. καὶ τοὺς Πλαταιᾶς ἔτρεφον οἱ Πελοποννήσιοι ἡμέρας τινάς, ἐν ὅσῳ οἱ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος δικασταὶ πέντε ἄνδρες ἀφίκοντο.
ἐλθόντων δὲ αὐτῶν κατηγορία μὲν οὐδεμία προυτέθη, ἠρώτων δὲ αὐτοὺς ἐπικαλεσάμενοι τοσοῦτον μόνον, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐν τῷ πολέμῳ τῷ καθεστῶτι ἀγαθόν [τι] εἰργασμένοι εἰσίν.

οἱ δ᾿ ἔλεγον αἰτησάμενοι μακρότερα εἰπεῖν καὶ προτάξαντες σφῶν αὐτῶν Ἀστύμαχόν τε τὸν Ἀσωπολάου καὶ Λάκωνα τὸν Αἰειμνήστου πρόξενον ὄντα Λακεδαιμονίων· καὶ ἐπελθόντες ἔλεγον τοιάδε.

[53] ᾿Τὴν μὲν παράδοσιν τῆς πόλεως, ὦ Λακεδαιμόνιοι, πιστεύσαντες ὑμῖν ἐποιησάμεθα, οὐ τοιάνδε δίκην οἰόμενοι ὑφέξειν, νομιμωτέραν δέ τινα ἔσεσθαι, καὶ ἐν δικασταῖς οὐκ ἂν ἄλλοις δεξάμενοι, ὥσπερ καὶ ἐσμέν, γενέσθαι [ἢ ὑμῖν], ἡγούμενοι τὸ ἴσον μάλιστ᾿ ἂν φέρεσθαι.

νῦν δὲ φοβούμεθα μὴ ἀμφοτέρων ἅμα ἡμαρτήκαμεν· τόν τε γὰρ ἀγῶνα περὶ τῶν δεινοτάτων εἶναι εἰκότως ὑποπτεύομεν καὶ ὑμᾶς μὴ οὐ κοινοὶ ἀποβῆτε, τεκμαιρόμενοι προκατηγορίας τε ἡμῶν οὐ προγεγενημένης ᾗ χρὴ ἀντειπεῖν (ἀλλ᾿ αὐτοὶ λόγον ᾐτησάμεθα) τό τε ἐπερώτημα βραχὺ ὄν, ᾧ τὰ μὲν ἀληθῆ ἀποκρίνασθαι ἐναντία γίγνεται, τὰ δὲ ψευδῆ ἔλεγχον ἔχει.

πανταχόθεν δὲ ἄποροι καθεστῶτες ἀναγκαζόμεθα καὶ ἀσφαλέστερον δοκεῖ εἶναι εἰπόντας τι κινδυνεύειν· καὶ γὰρ ὁ μὴ ῥηθεὶς λόγος τοῖς ὧδ᾿ ἔχουσιν αἰτίαν ἂν παράσχοι ὡς, εἰ ἐλέχθη, σωτήριος ἂν ἦν.

χαλεπῶς δὲ ἔχει ἡμῖν πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ ἡ πειθώ. ἀγνῶτες μὲν γὰρ ὄντες ἀλλήλων ἐπεσενεγκάμενοι μαρτύρια ὧν ἄπειροι ἦτε ὠφελούμεθ᾿ ἄν· νῦν δὲ πρὸς εἰδότας πάντα λελέξεται, καὶ δέδιμεν οὐχὶ μὴ προκαταγνόντες ἡμῶν τὰς ἀρετὰς ἥσσους εἶναι τῶν ὑμετέρων ἔγκλημα αὐτὸ ποιῆτε, ἀλλὰ μὴ ἄλλοις χάριν φέροντες ἐπὶ διεγνωσμένην κρίσιν καθιστώμεθα.

[54] παρεχόμενοι δὲ ὅμως ἃ ἔχομεν δίκαια πρός τε τὰ Θηβαίων διάφορα καὶ ἐς ὑμᾶς καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, τῶν εὖ δεδραμένων ὑπόμνησιν ποιησόμεθα καὶ πείθειν πειρασόμεθα.

᾿Φαμὲν γὰρ πρὸς τὸ ἐρώτημα τὸ βραχύ, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἀγαθὸν πεποιήκαμεν, εἰ μὲν ὡς πολεμίους ἐρωτᾶτε, οὐκ ἀδικεῖσθαι ὑμᾶς μὴ εὖ παθόντας, φίλους δὲ νομίζοντας αὐτοὺς ἁμαρτάνειν μᾶλλον τοὺς ἡμῖν ἐπιστρατεύσαντας.

τὰ δ᾿ ἐν τῇ εἰρήνῃ καὶ πρὸς τὸν Μῆδον ἀγαθοὶ γεγενήμεθα, τὴν μὲν οὐ λύσαντες νῦν πρότεροι, τῷ δὲ ξυνεπιθέμενοι τότε ἐς ἐλευθερίαν τῆς Ἑλλάδος μόνοι Βοιωτῶν.

καὶ γὰρ ἠπειρῶταί τε ὄντες ἐναυμαχήσαμεν ἐπ᾿ Ἀρτεμισίῳ, μάχῃ τε τῇ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ γῇ γενομένῃ παρεγενόμεθα ὑμῖν τε καὶ Παυσανίᾳ· εἴ τέ τι ἄλλο κατ᾿ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐγένετο ἐπικίνδυνον τοῖς Ἕλλησι, πάντων παρὰ δύναμιν μετέσχομεν.

καὶ ὑμῖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἰδίᾳ, ὅτεπερ δὴ μέγιστος φόβος περιέστη τὴν Σπάρτην μετὰ τὸν σεισμὸν τῶν ἐς Ἰθώμην Εἱλώτων ἀποστάντων, τὸ τρίτον μέρος ἡμῶν αὐτῶν ἐξεπέμψαμεν ἐς ἐπικουρίαν· ὧν οὐκ εἰκὸς ἀμνημονεῖν.

[55] ᾿Καὶ τὰ μὲν παλαιὰ καὶ μέγιστα τοιοῦτοι ἠξιώσαμεν εἶναι, πολέμιοι δὲ ἐγενόμεθα ὕστερον. ὑμεῖς δὲ αἴτιοι· δεομένων γὰρ ξυμμαχίας ὅτε Θηβαῖοι ἡμᾶς ἐβιάσαντο, ὑμεῖς ἀπεώσασθε καὶ πρὸς Ἀθηναίους ἐκελεύετε τραπέσθαι ὡς ἐγγὺς ὄντας, ὑμῶν δὲ μακρὰν ἀποικούντων.

ἐν μέντοι τῷ πολέμῳ οὐδὲν ἐκπρεπέστερον ὑπὸ ἡμῶν οὔτε ἐπάθετε οὔτε ἐμελλήσατε.
εἰ δ᾿ ἀποστῆναι Ἀθηναίων οὐκ ἠθελήσαμεν ὑμῶν κελευσάντων, οὐκ ἠδικοῦμεν· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι ἐβοήθουν ἡμῖν ἐναντία Θηβαίοις ὅτε ὑμεῖς ἀπωκνεῖτε, καὶ προδοῦναι αὐτοὺς οὐκέτι ἦν καλόν, ἄλλως τε καὶ οὓς εὖ παθών τις καὶ αὐτὸς δεόμενος προσηγάγετο ξυμμάχους καὶ πολιτείας μετέλαβεν, ἰέναι δὲ ἐς τὰ παραγγελλόμενα εἰκὸς ἦν προθύμως.

ἃ δὲ ἑκάτεροι ἐξηγεῖσθε τοῖς ξυμμάχοις, οὐχ οἱ ἑπόμενοι αἴτιοι εἴ τι μὴ καλῶς ἐδρᾶτο, ἀλλ᾿ οἱ ἄγοντες ἐπὶ τὰ μὴ ὀρθῶς ἔχοντα.

[56] ᾿Θηβαῖοι δὲ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ἡμᾶς ἠδίκησαν, τὸ δὲ τελευταῖον αὐτοὶ ξύνιστε, δι᾿ ὅπερ καὶ τάδε πάσχομεν.

πόλιν γὰρ αὐτοὺς τὴν ἡμετέραν καταλαμβάνοντας ἐν σπονδαῖς καὶ προσέτι ἱερομηνίᾳ ὀρθῶς τε ἐτιμωρησάμεθα κατὰ τὸν πᾶσι νόμον καθεστῶτα, τὸν ἐπιόντα πολέμιον ὅσιον εἶναι ἀμύνεσθαι, καὶ νῦν οὐκ ἂν εἰκότως δι᾿ αὐτοὺς βλαπτοίμεθα.

εἰ γὰρ τῷ αὐτίκα χρησίμῳ ὑμῶν τε καὶ ἐκείνων πολεμίῳ τὸ δίκαιον λήψεσθε, τοῦ μὲν ὀρθοῦ φανεῖσθε οὐκ ἀληθεῖς κριταὶ ὄντες, τὸ δὲ ξυμφέρον μᾶλλον θεραπεύοντες.

καίτοι εἰ νῦν ὑμῖν ὠφέλιμοι δοκοῦσιν εἶναι, πολὺ καὶ ἡμεῖς καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες μᾶλλον τότε ὅτε ἐν μείζονι κινδύνῳ ἦτε. νῦν μὲν γὰρ ἑτέροις ὑμεῖς ἐπέρχεσθε δεινοί, ἐν ἐκείνῳ δὲ τῷ καιρῷ, ὅτε πᾶσι δουλείαν ἐπέφερεν ὁ βάρβαρος, οἵδε μετ᾿ αὐτοῦ ἦσαν.

καὶ δίκαιον ἡμῶν τῆς νῦν ἁμαρτίας, εἰ ἄρα ἡμάρτηταί τι, ἀντιθεῖναι τὴν τότε προθυμίαν· καὶ μείζω τε πρὸς ἐλάσσω εὑρήσετε καὶ ἐν καιροῖς οἷς σπάνιον ἦν τῶν Ἑλλήνων τινὰ ἀρετὴν τῇ Ξέρξου δυνάμει ἀντιτάξασθαι, ἐπῃνοῦντό τε μᾶλλον οἱ μὴ τὰ ξύμφορα πρὸς τὴν ἔφοδον αὑτοῖς ἀσφαλείᾳ πράσσοντες, ἐθέλοντες δὲ τολμᾶν μετὰ κινδύνων τὰ βέλτιστα.

ὧν ἡμεῖς γενόμενοι καὶ τιμηθέντες ἐς τὰ πρῶτα νῦν ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς δέδιμεν μὴ διαφθαρῶμεν, Ἀθηναίους ἑλόμενοι δικαίως μᾶλλον ἢ ὑμᾶς κερδαλέως.

καίτοι χρὴ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ὁμοίως φαίνεσθαι γιγνώσκοντας, καὶ τὸ ξυμφέρον μὴ ἄλλο τι νομίσαι ἢ τῶν ξυμμάχων τοῖς ἀγαθοῖς ὅταν αἰεὶ βέβαιον τὴν χάριν τῆς ἀρετῆς ἔχωσι καὶ τὸ παραυτίκα που ὑμῖν ὠφέλιμον καθιστῆται.

[57] ᾿Προσκέψασθέ τε ὅτι νῦν μὲν παράδειγμα τοῖς πολλοῖς τῶν Ἑλλήνων ἀνδραγαθίας νομίζεσθε· εἰ δὲ περὶ ἡμῶν γνώσεσθε μὴ τὰ εἰκότα (οὐ γὰρ ἀφανῆ κρινεῖτε τὴν δίκην τήνδε, ἐπαινούμενοι δὲ περὶ οὐδ᾿ ἡμῶν μεμπτῶν), ὁρᾶτε ὅπως μὴ οὐκ ἀποδέξωνται ἀνδρῶν ἀγαθῶν πέρι αὐτοὺς ἀμείνους ὄντας ἀπρεπές τι ἐπιγνῶναι, οὐδὲ πρὸς ἱεροῖς τοῖς κοινοῖς σκῦλα ἀπὸ ἡμῶν τῶν εὐεργετῶν τῆς Ἑλλάδος ἀνατεθῆναι.

δεινὸν δὲ δόξει εἶναι Πλάταιαν Λακεδαιμονίους πορθῆσαι, καὶ τοὺς μὲν πατέρας ἀναγράψαι ἐς τὸν τρίποδα τὸν ἐν Δελφοῖς δι᾿ ἀρετὴν τὴν πόλιν, ὑμᾶς δὲ καὶ ἐκ παντὸς τοῦ Ἑλληνικοῦ πανοικεσίᾳ διὰ Θηβαίους ἐξαλεῖψαι.

ἐς τοῦτο γὰρ δὴ ξυμφορᾶς προκεχωρήκαμεν, οἵτινες Μήδων τε κρατησάντων ἀπωλλύμεθα καὶ νῦν ἐν ὑμῖν τοῖς πρὶν φιλτάτοις Θηβαίων ἡσσώμεθα καὶ δύο ἀγῶνας τοὺς μεγίστους ὑπέστημεν, τότε μέν, τὴν πόλιν εἰ μὴ παρέδομεν, λιμῷ διαφθαρῆναι, νῦν δὲ θανάτου δίκῃ κρίνεσθαι.

καὶ περιεώσμεθα ἐκ πάντων Πλαταιῆς οἱ παρὰ δύναμιν πρόθυμοι ἐς τοὺς Ἕλληνας ἐρῆμοι καὶ ἀτιμώρητοι· καὶ οὔτε τῶν τότε ξυμμάχων ὠφελεῖ οὐδείς, ὑμεῖς τε, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἡ μόνη ἐλπίς, δέδιμεν μὴ οὐ βέβαιοι ἦτε.

[58] ᾿Καίτοι ἀξιοῦμέν γε καὶ θεῶν ἕνεκα τῶν ξυμμαχικῶν ποτὲ γενομένων καὶ τῆς ἀρετῆς τῆς ἐς τοὺς Ἕλληνας καμφθῆναι ὑμᾶς καὶ μεταγνῶναι εἴ τι ὑπὸ Θηβαίων ἐπείσθητε, τήν τε δωρεὰν ἀνταπαιτῆσαι αὐτοὺς μὴ κτείνειν οὓς μὴ ὑμῖν πρέπει, σώφρονά τε ἀντὶ αἰσχρᾶς κομίσασθαι χάριν, καὶ μὴ ἡδονὴν δόντας ἄλλοις κακίαν αὐτοὺς ἀντιλαβεῖν·

βραχὺ γὰρ τὸ τὰ ἡμέτερα σώματα διαφθεῖραι, ἐπίπονον δὲ τὴν δύσκλειαν αὐτοῦ ἀφανίσαι. οὐκ ἐχθροὺς γὰρ ἡμᾶς εἰκότως τιμωρήσεσθε, ἀλλ᾿ εὔνους, κατ᾿ ἀνάγκην πολεμήσαντας.

ὥστε καὶ τῶν σωμάτων ἄδειαν ποιοῦντες ὅσια ἂν δικάζοιτε καὶ προνοοῦντες ὅτι ἑκόντας τε ἐλάβετε καὶ χεῖρας προϊσχομένους (ὁ δὲ νόμος τοῖς Ἕλλησι μὴ κτείνειν τούτους), ἔτι δὲ καὶ εὐεργέτας γεγενημένους διὰ παντός.

ἀποβλέψατε γὰρ ἐς πατέρων τῶν ὑμετέρων θήκας, οὓς ἀποθανόντας ὑπὸ Μήδων καὶ ταφέντας ἐν τῇ ἡμετέρᾳ ἐτιμῶμεν κατὰ ἔτος ἕκαστον δημοσίᾳ ἐσθήμασί τε καὶ τοῖς ἄλλοις νομίμοις, ὅσα τε ἡ γῆ ἡμῶν ἀνεδίδου ὡραῖα, πάντων ἀπαρχὰς ἐπιφέροντες, εὖνοι μὲν ἐκ φιλίας χώρας, ξύμμαχοι δὲ ὁμαίχμοις ποτὲ γενομένοις. ὧν ὑμεῖς τοὐναντίον ἂν δράσαιτε μὴ ὀρθῶς γνόντες.

σκέψασθέ τε· Παυσανίας μὲν γὰρ ἔθαπτεν αὐτοὺς νομίζων ἐν γῇ τε φιλίᾳ τιθέναι καὶ παρ᾿ ἀνδράσι τοιούτοις· ὑμεῖς δὲ εἰ κτενεῖτε ἡμᾶς καὶ χώραν τὴν Πλαταιίδα Θηβαΐδα ποιήσετε, τί ἄλλο ἢ ἐν πολεμίᾳ τε καὶ παρὰ τοῖς αὐθένταις πατέρας τοὺς ὑμετέρους καὶ ξυγγενεῖς ἀτίμους γερῶν ὧν νῦν ἴσχουσι καταλείψετε; πρὸς δὲ καὶ γῆν ἐν ᾗ ἠλευθερώθησαν οἱ Ἕλληνες δουλώσετε, ἱερά τε θεῶν οἷς εὐξάμενοι Μήδων ἐκράτησαν ἐρημοῦτε καὶ θυσίας τὰς πατρίους τῶν ἑσσαμένων καὶ κτισάντων ἀφαιρήσεσθε.

[59] Ὀὐ πρὸς τῆς ὑμετέρας δόξης, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τάδε, οὔτε ἐς τὰ κοινὰ τῶν Ἑλλήνων νόμιμα καὶ ἐς τοὺς προγόνους ἁμαρτάνειν οὔτε ἡμᾶς τοὺς εὐεργέτας ἀλλοτρίας ἕνεκα ἔχθρας μὴ αὐτοὺς ἀδικηθέντας διαφθεῖραι, φείσασθαι δὲ καὶ ἐπικλασθῆναι τῇ γνώμῃ οἴκτῳ σώφρονι λαβόντας, μὴ ὧν πεισόμεθα μόνον δεινότητα κατανοοῦντας, ἀλλ᾿ οἷοί τε ἂν ὄντες πάθοιμεν καὶ ὡς ἀστάθμητον τὸ τῆς ξυμφορᾶς ᾧτινί ποτ᾿ ἂν καὶ ἀναξίῳ ξυμπέσοι.

ἡμεῖς τε, ὡς πρέπον ἡμῖν καὶ ὡς ἡ χρεία προάγει, αἰτούμεθα ὑμᾶς, θεοὺς τοὺς ὁμοβωμίους καὶ κοινοὺς τῶν Ἑλλήνων ἐπιβοώμενοι, πεῖσαι τάδε· προφερόμενοι ὅρκους οὓς οἱ πατέρες ὑμῶν ὤμοσαν μὴ ἀμνημονεῖν ἱκέται γιγνόμεθα ὑμῶν τῶν πατρῴων τάφων καὶ ἐπικαλούμεθα τοὺς κεκμηκότας μὴ γενέσθαι ὑπὸ Θηβαίοις μηδὲ τοῖς ἐχθίστοις φίλτατοι ὄντες παραδοθῆναι. ἡμέρας τε ἀναμιμνῄσκομεν ἐκείνης ᾗ τὰ λαμπρότατα μετ᾿ αὐτῶν πράξαντες νῦν ἐν τῇδε τὰ δεινότατα κινδυνεύομεν παθεῖν.

ὅπερ δὲ ἀναγκαῖόν τε καὶ χαλεπώτατον τοῖς ὧδε ἔχουσι, λόγου τελευτᾶν, διότι καὶ τοῦ βίου ὁ κίνδυνος ἐγγὺς μετ᾿ αὐτοῦ, παυόμενοι λέγομεν ἤδη ὅτι οὐ Θηβαίοις παρέδομεν τὴν πόλιν (εἱλόμεθα γὰρ ἂν πρό γε τούτου τῷ αἰσχίστῳ ὀλέθρῳ λιμῷ τελευτῆσαι), ὑμῖν δὲ πιστεύσαντες προσήλθομεν (καὶ δίκαιον, εἰ μὴ πείθομεν, ἐς τὰ αὐτὰ καταστήσαντας τὸν ξυντυχόντα κίνδυνον ἐᾶσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ἑλέσθαι),

ἐπισκήπτομέν τε ἅμα μὴ Πλαταιῆς ὄντες οἱ προθυμότατοι περὶ τοὺς Ἕλληνας γενόμενοι Θηβαίοις τοῖς ἡμῖν ἐχθίστοις ἐκ τῶν ὑμετέρων χειρῶν καὶ τῆς ὑμετέρας πίστεως ἱκέται ὄντες, ὦ Λακεδαιμόνιοι, παραδοθῆναι, γενέσθαι δὲ σωτῆρας ἡμῶν καὶ μὴ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας ἐλευθεροῦντας ἡμᾶς διολέσαι.᾿

[60] Τοιαῦτα μὲν οἱ Πλαταιῆς εἶπον. οἱ δὲ Θηβαῖοι δείσαντες πρὸς τὸν λόγον αὐτῶν μὴ οἱ Λακεδαιμόνιοί τι ἐνδῶσι, παρελθόντες ἔφασαν καὶ αὐτοὶ βούλεσθαι εἰπεῖν, ἐπειδὴ καὶ ἐκείνοις παρὰ γνώμην τὴν αὑτῶν μακρότερος λόγος ἐδόθη τῆς πρὸς τὸ ἐρώτημα ἀποκρίσεως. ὡς δ᾿ ἐκέλευσαν, ἔλεγον τοιάδε.

[61] ᾿Τοὺς μὲν λόγους οὐκ ἂν ᾐτησάμεθα εἰπεῖν, εἰ καὶ αὐτοὶ βραχέως τὸ ἐρωτηθὲν ἀπεκρίναντο καὶ μὴ ἐπὶ ἡμᾶς τραπόμενοι κατηγορίαν ἐποιήσαντο καὶ περὶ αὑτῶν ἔξω τῶν προκειμένων καὶ ἅμα οὐδὲ ᾐτιαμένων πολλὴν τὴν ἀπολογίαν καὶ ἔπαινον ὧν οὐδεὶς ἐμέμψατο. νῦν δὲ πρὸς μὲν τὰ ἀντειπεῖν δεῖ, τῶν δὲ ἔλεγχον ποιήσασθαι, ἵνα μήτε ἡ ἡμετέρα αὐτοὺς κακία ὠφελῇ μήτε ἡ τούτων δόξα, τὸ δ᾿ ἀληθὲς περὶ ἀμφοτέρων ἀκούσαντες κρίνητε.

᾿Ἡμεῖς δὲ αὐτοῖς διάφοροι ἐγενόμεθα πρῶτον ὅτι ἡμῶν κτισάντων Πλάταιαν ὕστερον τῆς ἄλλης Βοιωτίας καὶ ἄλλα χωρία μετ᾿ αὐτῆς, ἃ ξυμμείκτους ἀνθρώπους ἐξελάσαντες ἔσχομεν, οὐκ ἠξίουν οὗτοι, ὥσπερ ἐτάχθη τὸ πρῶτον, ἡγεμονεύεσθαι ὑφ᾿ ἡμῶν, ἔξω δὲ τῶν ἄλλων Βοιωτῶν παραβαίνοντες τὰ πάτρια, ἐπειδὴ προσηναγκάζοντο, προσεχώρησαν πρὸς Ἀθηναίους καὶ μετ᾿ αὐτῶν πολλὰ ἡμᾶς ἔβλαπτον, ἀνθ᾿ ὧν καὶ ἀντέπασχον.

[62] ᾿Ἐπειδὴ δὲ καὶ ὁ βάρβαρος ἦλθεν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, φασὶ μόνοι Βοιωτῶν οὐ μηδίσαι, καὶ τούτῳ μάλιστα αὐτοί τε ἀγάλλονται καὶ ἡμᾶς λοιδοροῦσιν.
ἡμεῖς δὲ μηδίσαι μὲν αὐτοὺς οὔ φαμεν διότι οὐδ᾿ Ἀθηναίους, τῇ μέντοι αὐτῇ ἰδέᾳ ὕστερον ἰόντων Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺς Ἕλληνας μόνους αὖ Βοιωτῶν ἀττικίσαι.

καίτοι σκέψασθε ἐν οἵῳ εἴδει ἑκάτεροι ἡμῶν τοῦτο ἔπραξαν. ἡμῖν μὲν γὰρ ἡ πόλις τότε ἐτύγχανεν οὔτε κατ᾿ ὀλιγαρχίαν ἰσόνομον πολιτεύουσα οὔτε κατὰ δημοκρατίαν· ὅπερ δέ ἐστι νόμοις μὲν καὶ τῷ σωφρονεστάτῳ ἐναντιώτατον, ἐγγυτάτω δὲ τυράννου, δυναστεία ὀλίγων ἀνδρῶν εἶχε τὰ πράγματα.

καὶ οὗτοι ἰδίας δυνάμεις ἐλπίσαντες ἔτι μᾶλλον σχήσειν εἰ τὰ τοῦ Μήδου κρατήσειε, κατέχοντες ἰσχύι τὸ πλῆθος ἐπηγάγοντο αὐτόν· καὶ ἡ ξύμπασα πόλις οὐκ αὐτοκράτωρ οὖσα ἑαυτῆς τοῦτ᾿ ἔπραξεν, οὐδ᾿ ἄξιον αὐτῇ ὀνειδίσαι ὧν μὴ μετὰ νόμων ἥμαρτεν.

ἐπειδὴ γοῦν ὅ τε Μῆδος ἀπῆλθε καὶ τοὺς νόμους ἔλαβε, σκέψασθαι χρή, Ἀθηναίων ὕστερον ἐπιόντων τήν τε ἄλλην Ἑλλάδα καὶ τὴν ἡμετέραν χώραν πειρωμένων ὑφ᾿ αὑτοῖς ποιεῖσθαι καὶ κατὰ στάσιν ἤδη ἐχόντων αὐτῆς τὰ πολλά, εἰ μαχόμενοι ἐν Κορωνείᾳ καὶ νικήσαντες αὐτοὺς ἠλευθερώσαμεν τὴν Βοιωτίαν καὶ τοὺς ἄλλους νῦν προθύμως ξυνελευθεροῦμεν, ἵππους τε παρέχοντες καὶ παρασκευὴν ὅσην οὐκ ἄλλοι τῶν ξυμμάχων.

[63] ᾿Καὶ τὰ μὲν ἐς τὸν μηδισμὸν τοσαῦτα ἀπολογούμεθα· ὡς δὲ ὑμεῖς μᾶλλόν τε ἠδικήκατε τοὺς Ἕλληνας καὶ ἀξιώτεροί ἐστε πάσης ζημίας, πειρασόμεθα ἀποφαίνειν.

ἐγένεσθε ἐπὶ τῇ ἡμετέρᾳ τιμωρίᾳ, ὡς φατέ, Ἀθηναίων ξύμμαχοι καὶ πολῖται. οὐκοῦν χρῆν τὰ πρὸς ἡμᾶς μόνον ὑμᾶς ἐπάγεσθαι αὐτοὺς καὶ μὴ ξυνεπιέναι μετ᾿ αὐτῶν ἄλλοις, ὑπάρχον γε ὑμῖν, εἴ τι καὶ ἄκοντες προσήγεσθε ὑπ᾿ Ἀθηναίων, τῆς τῶν Λακεδαιμονίων τῶνδε ἤδη ἐπὶ τῷ Μήδῳ ξυμμαχίας γεγενημένης, ἣν αὐτοὶ μάλιστα προβάλλεσθε· ἱκανή γε ἦν ἡμᾶς τε ὑμῶν ἀποτρέπειν, καί, τὸ μέγιστον, ἀδεῶς παρέχειν βουλεύεσθαι. ἀλλ᾿ ἑκόντες καὶ οὐ βιαζόμενοι ἔτι εἵλεσθε μᾶλλον τὰ Ἀθηναίων.

καὶ λέγετε ὡς αἰσχρὸν ἦν προδοῦναι τοὺς εὐεργέτας· πολὺ δέ γε αἴσχιον καὶ ἀδικώτερον τοὺς πάντας Ἕλληνας καταπροδοῦναι, οἷς ξυνωμόσατε, ἢ Ἀθηναίους μόνους, τοὺς μὲν καταδουλουμένους τὴν Ἑλλάδα, τοὺς δὲ ἐλευθεροῦντας.

καὶ οὐκ ἴσην αὐτοῖς τὴν χάριν ἀνταπέδοτε οὐδὲ αἰσχύνης ἀπηλλαγμένην· ὑμεῖς μὲν γὰρ ἀδικούμενοι αὐτούς, ὡς φατέ, ἐπηγάγεσθε, τοῖς δὲ ἀδικοῦσιν ἄλλους ξυνεργοὶ κατέστητε. καίτοι τὰς ὁμοίας χάριτας μὴ ἀντιδιδόναι αἰσχρὸν μᾶλλον ἢ τὰς μετὰ δικαιοσύνης μὲν ὀφειληθείσας, ἐς ἀδικίαν δὲ ἀποδιδομένας.

[64] δῆλόν τε ἐποιήσατε οὐδὲ τότε τῶν Ἑλλήνων ἕνεκα μόνοι οὐ μηδίσαντες, ἀλλ᾿ ὅτι οὐδ᾿ Ἀθηναῖοι, ὑμεῖς δὲ τοῖς μὲν ταὐτὰ βουλόμενοι ποιεῖν, τοῖς δὲ τἀναντία.

καὶ νῦν ἀξιοῦτε, ἀφ᾿ ὧν δι᾿ ἑτέρους ἐγένεσθε ἀγαθοί, ἀπὸ τούτων ὠφελεῖσθαι. ἀλλ᾿ οὐκ εἰκός· ὥσπερ δὲ Ἀθηναίους εἵλεσθε, τούτοις ξυναγωνίζεσθε, καὶ μὴ προφέρετε τὴν τότε γενομένην ξυνωμοσίαν ὡς χρὴ ἀπ᾿ αὐτῆς νῦν σῴζεσθαι.

ἀπελίπετε γὰρ αὐτὴν καὶ παραβάντες ξυγκατεδουλοῦσθε μᾶλλον Αἰγινήτας καὶ ἄλλους τινὰς τῶν ξυνομοσάντων ἢ διεκωλύετε, καὶ ταῦτα οὔτε ἄκοντες ἔχοντές τε τοὺς νόμους οὕσπερ μέχρι τοῦ δεῦρο καὶ οὐδενὸς ὑμᾶς βιασαμένου ὥσπερ ἡμᾶς. τὴν τελευταίαν τε πρὶν περιτειχίζεσθαι πρόκλησιν ἐς ἡσυχίαν ἡμῶν, ὥστε μηδετέροις ἀμύνειν, οὐκ ἐδέχεσθε.

τίνες ἂν οὖν ὑμῶν δικαιότερον πᾶσι τοῖς Ἕλλησι μισοῖντο, οἵτινες ἐπὶ τῷ ἐκείνων κακῷ ἀνδραγαθίαν προύθεσθε; καὶ ἃ μέν ποτε χρηστοὶ ἐγένεσθε, ὡς φατέ, οὐ προσήκοντα νῦν ἐπεδείξατε, ἃ δὲ ἡ φύσις αἰεὶ ἐβούλετο, ἐξηλέγχθη ἐς τὸ ἀληθές· μετὰ γὰρ Ἀθηναίων ἄδικον ὁδὸν ἰόντων ἐχωρήσατε.

᾿Τὰ μὲν οὖν ἐς τὸν ἡμέτερόν τε ἀκούσιον μηδισμὸν καὶ τὸν ὑμέτερον ἑκούσιον ἀττικισμὸν τοιαῦτα ἀποφαίνομεν·

[65] ἃ δὲ τελευταῖά φατε ἀδικηθῆναι, παρανόμως γὰρ ἐλθεῖν ἡμᾶς ἐν σπονδαῖς καὶ ἱερομηνίᾳ ἐπὶ τὴν ὑμετέραν πόλιν, οὐ νομίζομεν οὐδ᾿ ἐν τούτοις ὑμῶν μᾶλλον ἁμαρτεῖν.

εἰ μὲν γὰρ ἡμεῖς αὐτοὶ πρός τε τὴν πόλιν ἐλθόντες ἐμαχόμεθα καὶ τὴν γῆν ἐδῃοῦμεν ὡς πολέμιοι, ἀδικοῦμεν· εἰ δὲ ἄνδρες ὑμῶν οἱ πρῶτοι καὶ χρήμασι καὶ γένει, βουλόμενοι τῆς μὲν ἔξω ξυμμαχίας ὑμᾶς παῦσαι, ἐς δὲ τὰ κοινὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια καταστῆσαι, ἐπεκαλέσαντο ἑκόντες, τί ἀδικοῦμεν; οἱ γὰρ ἄγοντες παρανομοῦσι μᾶλλον τῶν ἑπομένων.

ἀλλ᾿ οὔτ᾿ ἐκεῖνοι, ὡς ἡμεῖς κρίνομεν, οὔτε ἡμεῖς· πολῖται δὲ ὄντες ὥσπερ ὑμεῖς καὶ πλείω παραβαλλόμενοι, τὸ ἑαυτῶν τεῖχος ἀνοίξαντες καὶ ἐς τὴν αὑτῶν πόλιν φιλίως, οὐ πολεμίως κομίσαντες ἐβούλοντο τούς τε ὑμῶν χείρους μηκέτι μᾶλλον γενέσθαι τούς τε ἀμείνους τὰ ἄξια ἔχειν, σωφρονισταὶ ὄντες τῆς γνώμης καὶ τῶν σωμάτων τὴν πόλιν οὐκ ἀλλοτριοῦντες ἀλλ᾿ ἐς τὴν ξυγγένειαν οἰκειοῦντες, ἐχθροὺς οὐδενὶ καθιστάντες, ἅπασι δ᾿ ὁμοίως ἐνσπόνδους.

[66] τεκμήριον δὲ ὡς οὐ πολεμίως ἐπράσσομεν· οὔτε γὰρ ἠδικήσαμεν οὐδένα, προείπομέν τε τὸν βουλόμενον κατὰ τὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια πολιτεύειν ἰέναι πρὸς ἡμᾶς.

καὶ ὑμεῖς ἄσμενοι χωρήσαντες καὶ ξύμβασιν ποιησάμενοι τὸ μὲν πρῶτον ἡσυχάζετε, ὕστερον δὲ κατανοήσαντες ἡμᾶς ὀλίγους ὄντας, εἰ ἄρα καὶ ἐδοκοῦμέν τι ἀνεπιεικέστερον πρᾶξαι οὐ μετὰ τοῦ πλήθους ὑμῶν ἐσελθόντες, τὰ μὲν ὁμοῖα οὐκ ἀνταπέδοτε ἡμῖν, μήτε νεωτερίσαι ἔργῳ λόγοις τε πείθειν ὥστε ἐξελθεῖν, ἐπιθέμενοι δὲ παρὰ τὴν ξύμβασιν, οὓς μὲν ἐν χερσὶν ἀπεκτείνατε, οὐχ ὁμοίως ἀλγοῦμεν (κατὰ νόμον γὰρ δή τινα ἔπασχον), οὓς δὲ χεῖρας προϊσχομένους καὶ ζωγρήσαντες ὑποσχόμενοί τε ἡμῖν ὕστερον μὴ κτενεῖν παρανόμως διεφθείρατε, πῶς οὐ δεινὰ εἴργασθε;

καὶ ταῦτα τρεῖς ἀδικίας ἐν ὀλίγῳ πράξαντες, τήν τε λυθεῖσαν ὁμολογίαν καὶ τῶν ἀνδρῶν τὸν ὕστερον θάνατον καὶ τὴν περὶ αὐτῶν ἡμῖν μὴ κτενεῖν ψευσθεῖσαν ὑπόσχεσιν, ἢν τὰ ἐν τοῖς ἀγροῖς ὑμῖν μὴ ἀδικῶμεν, ὅμως φατὲ ἡμᾶς παρανομῆσαι καὶ αὐτοὶ ἀξιοῦτε μὴ ἀντιδοῦναι δίκην. οὔκ, ἤν γε οὗτοι τὰ ὀρθὰ γιγνώσκωσιν· πάντων δὲ αὐτῶν ἕνεκα κολασθήσεσθε.

[67] ᾿Καὶ ταῦτα, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τούτου ἕνεκα ἐπεξήλθομεν καὶ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ ἡμῶν, ἵνα ὑμεῖς μὲν εἰδῆτε δικαίως αὐτῶν καταγνωσόμενοι, ἡμεῖς δὲ ἔτι ὁσιώτερον τετιμωρημένοι.

καὶ μὴ παλαιὰς ἀρετάς, εἴ τις ἄρα καὶ ἐγένετο, ἀκούοντες ἐπικλασθῆτε, ἃς χρὴ τοῖς μὲν ἀδικουμένοις ἐπικούρους εἶναι, τοῖς δὲ αἰσχρόν τι δρῶσι διπλασίας ζημίας, ὅτι οὐκ ἐκ προσηκόντων ἁμαρτάνουσιν. μηδὲ ὀλοφυρμῷ καὶ οἴκτῳ ὠφελείσθων, πατέρων τε τάφους τῶν ὑμετέρων ἐπιβοώμενοι καὶ τὴν σφετέραν ἐρημίαν.

καὶ γὰρ ἡμεῖς ἀνταποφαίνομεν πολλῷ δεινότερα παθοῦσαν τὴν ὑπὸ τούτων ἡλικίαν ἡμῶν διεφθαρμένην, ὧν πατέρες οἱ μὲν πρὸς ὑμᾶς τὴν Βοιωτίαν ἄγοντες ἀπέθανον ἐν Κορωνείᾳ, οἱ δὲ πρεσβῦται λελειμμένοι καὶ οἰκίαι ἐρῆμοι πολλῷ δικαιοτέραν ὑμῶν ἱκετείαν ποιοῦνται τούσδε τιμωρήσασθαι.

οἴκτου τε ἀξιώτεροι τυγχάνειν οἱ ἀπρεπές τι πάσχοντες τῶν ἀνθρώπων, οἱ δὲ δικαίως, ὥσπερ οἵδε, τὰ ἐναντία ἐπίχαρτοι εἶναι.
καὶ τὴν νῦν ἐρημίαν δι᾿ ἑαυτοὺς ἔχουσιν· τοὺς γὰρ ἀμείνους ξυμμάχους ἑκόντες ἀπεώσαντο. παρενόμησάν τε οὐ προπαθόντες ὑφ᾿ ἡμῶν, μίσει δὲ πλέον ἢ δίκῃ κρίναντες καὶ οὐκ ἀνταποδόντες νῦν τὴν ἴσην τιμωρίαν· ἔννομα γὰρ πείσονται καὶ οὐχὶ ἐκ μάχης χεῖρας προϊσχόμενοι, ὥσπερ φασίν, ἀλλ᾿ ἀπὸ ξυμβάσεως ἐς δίκην σφᾶς αὐτοὺς παραδόντες.

ἀμύνατε οὖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ τῷ τῶν Ἑλλήνων νόμῳ ὑπὸ τῶνδε παραβαθέντι, καὶ ἡμῖν ἄνομα παθοῦσιν ἀνταπόδοτε χάριν δικαίαν ὧν πρόθυμοι γεγενήμεθα, καὶ μὴ τοῖς τῶνδε λόγοις περιωσθῶμεν ἐν ὑμῖν, ποιήσατε δὲ τοῖς Ἕλλησι παράδειγμα οὐ λόγων τοὺς ἀγῶνας προθήσοντες ἀλλ᾿ ἔργων, ὧν ἀγαθῶν μὲν ὄντων βραχεῖα ἡ ἀπαγγελία ἀρκεῖ, ἁμαρτανομένων δὲ λόγοι ἔπεσι κοσμηθέντες προκαλύμματα γίγνονται.

ἀλλ᾿ ἢν οἱ ἡγεμόνες, ὥσπερ νῦν ὑμεῖς, κεφαλαιώσαντες πρὸς τοὺς ξύμπαντας διαγνώμας ποιήσησθε, ἧσσόν τις ἐπ᾿ ἀδίκοις ἔργοις λόγους καλοὺς ζητήσει.᾿

[68] Τοιαῦτα δὲ οἱ Θηβαῖοι εἶπον. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι δικασταὶ νομίζοντες τὸ ἐπερώτημα σφίσιν ὀρθῶς ἕξειν, εἴ τι ἐν τῷ πολέμῳ ὑπ᾿ αὐτῶν ἀγαθὸν πεπόνθασι, διότι τόν τε ἄλλον χρόνον ἠξίουν δῆθεν αὐτοὺς κατὰ τὰς παλαιὰς Παυσανίου μετὰ τὸν Μῆδον σπονδὰς ἡσυχάζειν καὶ ὅτε ὕστερον ἃ πρὸ τοῦ περιτειχίζεσθαι προείχοντο αὐτοῖς, κοινοὺς εἶναι κατ᾿ ἐκεῖνα, ὡς οὐκ ἐδέξαντο, ἡγούμενοι τῇ ἑαυτῶν δικαίᾳ βουλήσει ἔκσπονδοι ἤδη ὑπ᾿ αὐτῶν κακῶς πεπονθέναι, αὖθις τὸ αὐτὸ ἕνα ἕκαστον παραγαγόντες καὶ ἐρωτῶντες, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἀγαθὸν ἐν τῷ πολέμῳ δεδρακότες εἰσίν, ὁπότε μὴ φαῖεν, ἀπάγοντες ἀπέκτεινον καὶ ἐξαίρετον ἐποιήσαντο οὐδένα.

διέφθειραν δὲ Πλαταιῶν μὲν αὐτῶν οὐκ ἐλάσσους διακοσίων, Ἀθηναίων δὲ πέντε καὶ εἴκοσιν, οἳ ξυνεπολιορκοῦντο· γυναῖκας δὲ ἠνδραπόδισαν.
τὴν δὲ πόλιν ἐνιαυτὸν μέν τινα [Θηβαῖοι] Μεγαρέων ἀνδράσι κατὰ στάσιν ἐκπεπτωκόσι καὶ ὅσοι τὰ σφέτερα φρονοῦντες Πλαταιῶν περιῆσαν ἔδοσαν ἐνοικεῖν· ὕστερον δὲ καθελόντες αὐτὴν ἐς ἔδαφος πᾶσαν ἐκ τῶν θεμελίων ᾠκοδόμησαν πρὸς τῷ Ἡραίῳ καταγώγιον διακοσίων ποδῶν πανταχῇ, κύκλῳ οἰκήματα ἔχον κάτωθεν καὶ ἄνωθεν, καὶ ὀροφαῖς καὶ θυρώμασι τοῖς τῶν Πλαταιῶν ἐχρήσαντο, καὶ τοῖς ἄλλοις ἃ ἦν ἐν τῷ τείχει ἔπιπλα, χαλκὸς καὶ σίδηρος, κλίνας κατασκευάσαντες ἀνέθεσαν τῇ Ἥρᾳ, καὶ νεὼν ἑκατόμπεδον λίθινον ᾠκοδόμησαν αὐτῇ. τὴν δὲ γῆν δημοσιώσαντες ἀπεμίσθωσαν ἐπὶ δέκα ἔτη, καὶ ἐνέμοντο Θηβαῖοι.

σχεδὸν δέ τι καὶ τὸ ξύμπαν περὶ Πλαταιῶν οἱ Λακεδαιμόνιοι οὕτως ἀποτετραμμένοι ἐγένοντο Θηβαίων ἕνεκα, νομίζοντες ἐς τὸν πόλεμον αὐτοὺς ἄρτι τότε καθιστάμενον ὠφελίμους εἶναι.

καὶ τὰ μὲν κατὰ Πλάταιαν ἔτει τρίτῳ καὶ ἐνενηκοστῷ ἐπειδὴ Ἀθηναίων ξύμμαχοι ἐγένοντο οὕτως ἐτελεύτησεν.

[69] Αἱ δὲ τεσσαράκοντα νῆες τῶν Πελοποννησίων αἱ Λεσβίοις βοηθοὶ ἐλθοῦσαι, ὡς τότε φεύγουσαι διὰ τοῦ πελάγους ἔκ τε τῶν Ἀθηναίων ἐπιδιωχθεῖσαι καὶ πρὸς τῇ Κρήτῃ χειμασθεῖσαι καὶ ἀπ᾿ αὐτῆς σποράδες πρὸς τὴν Πελοπόννησον κατηνέχθησαν, καταλαμβάνουσιν ἐν τῇ Κυλλήνῃ τρεῖς καὶ δέκα τριήρεις Λευκαδίων καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Βρασίδαν τὸν Τέλλιδος ξύμβουλον Ἀλκίδᾳ ἐπεληλυθότα.

ἐβούλοντο γὰρ οἱ Λακεδαιμόνιοι, ὡς τῆς Λέσβου ἡμαρτήκεσαν, πλέον τὸ ναυτικὸν ποιήσαντες ἐς τὴν Κέρκυραν πλεῦσαι στασιάζουσαν, δώδεκα μὲν ναυσὶ μόναις παρόντων Ἀθηναίων περὶ Ναύπακτον, πρὶν δὲ πλέον τι ἐπιβοηθῆσαι ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ναυτικόν, ὅπως προφθάσωσι, καὶ παρεσκευάζοντο ὅ τε Βρασίδας καὶ ὁ Ἀλκίδας πρὸς ταῦτα.

[70] Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον, ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι ἦλθον αὐτοῖς οἱ ἐκ τῶν περὶ Ἐπίδαμνον ναυμαχιῶν ὑπὸ Κορινθίων ἀφεθέντες, τῷ μὲν λόγῳ ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυημένοι, ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι. καὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν.

καὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα, Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ καὶ πρότερον.

καὶ (ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν.

ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας, φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε Διὸς τοῦ τεμένους καὶ τοῦ Ἀλκίνου· ζημία δὲ καθ᾿ ἑκάστην χάρακα ἐπέκειτο στατήρ.

ὀφλόντων δὲ αὐτῶν καὶ πρὸς τὰ ἱερὰ ἱκετῶν καθεζομένων διὰ πλῆθος τῆς ζημίας, ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν, ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι.

οἱ δ᾿ ἐπειδὴ τῷ τε νόμῳ ἐξείργοντο καὶ ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί, μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν, ξυνίσταντό τε καὶ λαβόντες ἐγχειρίδια ἐξαπιναίως ἐς τὴν βουλὴν ἐσελθόντες τόν τε Πειθίαν κτείνουσι καὶ ἄλλους τῶν τε βουλευτῶν καὶ ἰδιωτῶν ἐς ἑξήκοντα· οἱ δέ τινες τῆς αὐτῆς γνώμης τῷ Πειθίᾳ ὀλίγοι ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη κατέφυγον ἔτι παροῦσαν.

[71] δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾿ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾿ Ἀθηναίων, τό τε λοιπὸν μηδετέρους δέχεσθαι ἀλλ᾿ ἢ μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον πολέμιον ἡγεῖσθαι. ὡς δὲ εἶπον, καὶ ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην.

πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται.

[72] ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν.

Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ ἔχοντες τὰ πράγματα ἐλθούσης τριήρους Κορινθίας καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται τῷ δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν.

ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον· οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον.

[73] τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον, τοῖς δ᾿ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.

[74] διαλιπούσης δ᾿ ἡμέρας μάχη αὖθις γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι καὶ πλήθει προύχων· αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κε ράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον.

γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν.
Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.

[75] τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ᾿ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν.

καὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν.

καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς. δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν.

Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο. ὡς δ᾿ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν.

ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ Ἥραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο.

[76] Τῆς δὲ στάσεως ἐν τούτῳ οὔσης τετάρτῃ ἢ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν νῆσον διακομιδὴν αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες, μετὰ τὸν ἐκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν ἔφορμοι οὖσαι, παραγίγνονται τρεῖς καὶ πεντήκοντα· ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀλκίδας, ὅσπερ καὶ πρότερον, καὶ Βρασίδας αὐτῷ ξύμβουλος ἐπέπλει. ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου ἅμα ἕῳ ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ.

[77] οἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι τά τ᾿ ἐν τῇ πόλει καὶ τὸν ἐπίπλουν παρεσκευάζοντό τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους, παραινούντων Ἀθηναίων σφᾶς τε ἐᾶσαι πρῶτον ἐκπλεῦσαι καὶ ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι.

ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις ἦσαν σποράδες αἱ νῆες, δύο μὲν εὐθὺς ηὐτομόλησαν, ἐν ἑτέραις δὲ ἀλλήλοις οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο, ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων.

ἰδόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι τὴν ταραχὴν εἴκοσι μὲν ναυσὶ πρὸς τοὺς Κερκυραίους ἐτάξαντο, ταῖς δὲ λοιπαῖς πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς τῶν Ἀθηναίων, ὧν ἦσαν αἱ δύο Σαλαμινία καὶ Πάραλος.

[78] καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι κακῶς τε καὶ κατ᾿ ὀλίγας προσπίπτοντες ἐταλαιπώρουν τὸ καθ᾿ αὑτούς· οἱ δ᾿ Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν περικύκλωσιν ἁθρόαις μὲν οὐ προσέπιπτον οὐδὲ κατὰ μέσον ταῖς ἐφ᾿ ἑαυτοὺς τεταγμέναις, προσβαλόντες δὲ κατὰ κέρας καταδύουσι μίαν ναῦν. καὶ μετὰ ταῦτα κύκλον ταξαμένων αὐτῶν περιέπλεον καὶ ἐπειρῶντο θορυβεῖν.

γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι, καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις ἐποιοῦντο.

οἱ δ᾿ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε ὑποχωρούντων καὶ πρὸς σφᾶς τεταγμένων τῶν ἐναντίων.
Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν,

[79] καὶ οἱ Κερκυραῖοι δείσαντες μὴ σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἢ τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἀναλάβωσιν ἢ καὶ ἄλλο τι νεωτερίσωσι, τούς τε ἐκ τῆς νήσου πάλιν ἐς τὸ Ἥραιον διεκόμισαν καὶ τὴν πόλιν ἐφύλασσον.

οἱ δ᾿ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι κρατοῦντες τῇ ναυμαχίᾳ, τρεῖς δὲ καὶ δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τὴν ἤπειρον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο.

τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐδὲν μᾶλλον ἐπέπλεον, καίπερ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ ὄντας καὶ Βρασίδου παραινοῦντος, ὡς λέγεται, Ἀλκίδᾳ, ἰσοψήφου δὲ οὐκ ὄντος· ἐπὶ δὲ τὴν Λευκίμμην τὸ ἀκρωτήριον ἀποβάντες ἐπόρθουν τοὺς ἀγρούς.

[80] ὁ δὲ δῆμος τῶν Κερκυραίων ἐν τούτῳ περιδεὴς γενόμενος μὴ ἐπιπλεύσωσιν αἱ νῆες, τοῖς τε ἱκέταις ᾖσαν ἐς λόγους καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅπως σωθήσεται ἡ πόλις, καί τινας αὐτῶν ἔπεισαν ἐς τὰς ναῦς ἐσβῆναι· ἐπλήρωσαν γὰρ ὅμως τριάκοντα προσδεχόμενοι τὸν ἐπίπλουν.

οἱ δὲ Πελοποννήσιοι μέχρι μέσου ἡμέρας δῃώσαντες τὴν γῆν ἀπέπλευσαν, καὶ ὑπὸ νύκτα αὐτοῖς ἐφρυκτωρήθησαν ἑξήκοντα νῆες Ἀθηναίων προσπλέουσαι ἀπὸ Λευκάδος· ἃς οἱ Ἀθηναῖοι πυνθανόμενοι τὴν στάσιν καὶ τὰς μετ᾿ Ἀλκίδου ναῦς ἐπὶ Κέρκυραν μελλούσας πλεῖν ἀπέστειλαν καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους στρατηγόν.

[81] οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾿ οἴκου παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται.

Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον· καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντο, ἐς τὸ Ἥραιόν τε ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων θάνατον.

οἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾿ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο.
ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων·
πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.

[82] Οὕτως ὠμὴ <ἡ> στάσις προυχώρησε, καὶ ἔδοξε μᾶλλον, διότι ἐν τοῖς πρώτη ἐγένετο, ἐπεὶ ὕστερόν γε καὶ πᾶν ὡς εἰπεῖν τὸ Ἑλληνικὸν ἐκινήθη, διαφορῶν οὐσῶν ἑκασταχοῦ τοῖς τε τῶν δήμων προστάταις τοὺς Ἀθηναίους ἐπάγεσθαι καὶ τοῖς ὀλίγοις τοὺς Λακεδαιμονίους. καὶ ἐν μὲν εἰρήνῃ οὐκ ἂν ἐχόντων πρόφασιν οὐδ᾿ ἑτοίμων παρακαλεῖν αὐτούς, πολεμουμένων δὲ καὶ ξυμμαχίας ἅμα ἑκατέροις τῇ τῶν ἐναντίων κακώσει καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἐκ τοῦ αὐτοῦ προσποιήσει ῥᾳδίως αἱ ἐπαγωγαὶ τοῖς νεωτερίζειν τι βουλομένοις ἐπορίζοντο.

καὶ ἐπέπεσε πολλὰ καὶ χαλεπὰ κατὰ στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡσυχαίτερα καὶ τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἂν ἕκασται αἱ μεταβολαὶ τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται. ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ᾿ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ.

ἐστασίαζέ τε οὖν τὰ τῶν πόλεων, καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που πύστει τῶν προγενομένων πολὺ ἐπέφερε τὴν ὑπερβολὴν τοῦ καινοῦσθαι τὰς διανοίας τῶν τ᾿ ἐπιχειρήσεων περιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν ἀτοπίᾳ.

καὶ τὴν εἰωθυῖαν ἀξίωσιν τῶν ὀνομάτων ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δικαιώσει. τόλμα μὲν γὰρ ἀλόγιστος ἀνδρεία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ προμηθὴς δειλία εὐπρεπής, τὸ δὲ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς ἅπαν ξυνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν· τὸ δ᾿ ἐμπλήκτως ὀξὺ ἀνδρὸς μοίρᾳ προσετέθη, ἀσφαλείᾳ δὲ τὸ ἐπιβουλεύσασθαι ἀποτροπῆς πρόφασις εὔλογος.

καὶ ὁ μὲν χαλεπαίνων πιστὸς αἰεί, ὁ δ᾿ ἀντιλέγων αὐτῷ ὕποπτος. ἐπιβουλεύσας δέ τις τυχὼν ξυνετὸς καὶ ὑπονοήσας ἔτι δεινότερος· προβουλεύσας δὲ ὅπως μηδὲν αὐτῶν δεήσει, τῆς τε ἑταιρίας διαλυτὴς καὶ τοὺς ἐναντίους ἐκπεπληγμένος. ἁπλῶς δὲ ὁ φθάσας τὸν μέλλοντα κακόν τι δρᾶν ἐπῃνεῖτο, καὶ ὁ ἐπικελεύσας τὸν μὴ διανοούμενον.

καὶ μὴν καὶ τὸ ξυγγενὲς τοῦ ἑταιρικοῦ ἀλλοτριώτερον ἐγένετο διὰ τὸ ἑτοιμότερον εἶναι ἀπροφασίστως τολμᾶν· οὐ γὰρ μετὰ τῶν κειμένων νόμων ὠφελίας αἱ τοιαῦται ξύνοδοι, ἀλλὰ παρὰ τοὺς καθεστῶτας πλεονεξίᾳ. καὶ τὰς ἐς σφᾶς αὐτοὺς πίστεις οὐ τῷ θείῳ νόμῳ μᾶλλον ἐκρατύνοντο ἢ τῷ κοινῇ τι παρανομῆσαι.

τά τε ἀπὸ τῶν ἐναντίων καλῶς λεγόμενα ἐνεδέχοντο ἔργων φυλακῇ, εἰ προύχοιεν, καὶ οὐ γενναιότητι. ἀντιτιμωρήσασθαί τέ τινα περὶ πλείονος ἦν ἢ αὐτὸν μὴ προπαθεῖν. καὶ ὅρκοι εἴ που ἄρα γένοιντο ξυναλλαγῆς, ἐν τῷ αὐτίκα πρὸς τὸ ἄπορον ἑκατέρῳ διδόμενοι ἴσχυον οὐκ ἐχόντων ἄλλοθεν δύναμιν· ἐν δὲ τῷ παρατυχόντι ὁ φθάσας θαρσῆσαι, εἰ ἴδοι ἄφαρκτον, ἥδιον διὰ τὴν πίστιν ἐτιμωρεῖτο ἢ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς, καὶ τό τε ἀσφαλὲς ἐλογίζετο καὶ ὅτι ἀπάτῃ περιγενόμενος ξυνέσεως ἀγώνισμα προσελάμβανεν. ῥᾷον δ᾿ οἱ πολλοὶ κακοῦργοι ὄντες δεξιοὶ κέκληνται ἢ ἀμαθεῖς ἀγαθοί, καὶ τῷ μὲν αἰσχύνονται, ἐπὶ δὲ τῷ ἀγάλλονται.

πάντων δ᾿ αὐτῶν αἴτιον ἀρχὴ ἡ διὰ πλεονεξίαν καὶ φιλοτιμίαν· ἐκ δ᾿ αὐτῶν καὶ ἐς τὸ φιλονικεῖν καθισταμένων τὸ πρόθυμον. οἱ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσι προστάντες μετὰ ὀνόματος ἑκάτεροι εὐπρεποῦς, πλήθους τε ἰσονομίας πολιτικῆς καὶ ἀριστοκρατίας σώφρονος προτιμήσει, τὰ μὲν κοινὰ λόγῳ θεραπεύοντες ἆθλα ἐποιοῦντο, παντὶ δὲ τρόπῳ ἀγωνιζόμενοι ἀλλήλων περιγίγνεσθαι ἐτόλμησάν τε τὰ δεινότατα ἐπεξῇσάν τε τὰς τιμωρίας ἔτι μείζους, οὐ μέχρι τοῦ δικαίου καὶ τῇ πόλει ξυμφόρου προτιθέντες, ἐς δὲ τὸ ἑκατέροις που αἰεὶ ἡδονὴν ἔχον ὁρίζοντες, καὶ ἢ μετὰ ψήφου ἀδίκου καταγνώσεως ἢ χειρὶ κτώμενοι τὸ κρατεῖν ἑτοῖμοι ἦσαν τὴν αὐτίκα φιλονικίαν ἐκπιμπλάναι. ὥστε εὐσεβείᾳ μὲν οὐδέτεροι ἐνόμιζον, εὐπρεπείᾳ δὲ λόγου οἷς ξυμβαίη ἐπιφθόνως τι διαπράξασθαι, ἄμεινον ἤκουον. τὰ δὲ μέσα τῶν πολιτῶν ὑπ᾿ ἀμφοτέρων ἢ ὅτι οὐ ξυνηγωνίζοντο ἢ φθόνῳ τοῦ περιεῖναι διεφθείροντο.

[83] Οὕτω πᾶσα ἰδέα κατέστη κακοτροπίας διὰ τὰς στάσεις τῷ Ἑλληνικῷ, καὶ τὸ εὔηθες, οὗ τὸ γενναῖον πλεῖστον μετέχει, καταγελασθὲν ἠφανίσθη, τὸ δὲ ἀντιτετάχθαι ἀλλήλοις τῇ γνώμῃ ἀπίστως ἐπὶ πολὺ διήνεγκεν·

οὐ γὰρ ἦν ὁ διαλύσων οὔτε λόγος ἐχυρὸς οὔτε ὅρκος φοβερός, κρείσσους δὲ ὄντες ἅπαντες λογισμῷ ἐς τὸ ἀνέλπιστον τοῦ βεβαίου μὴ παθεῖν μᾶλλον προυσκόπουν ἢ πιστεῦσαι ἐδύναντο.

καὶ οἱ φαυλότεροι γνώμην ὡς τὰ πλείω περιεγίγνοντο· τῷ γὰρ δεδιέναι τό τε αὑτῶν ἐνδεὲς καὶ τὸ τῶν ἐναντίων ξυνετόν, μὴ λόγοις τε ἥσσους ὦσι καὶ ἐκ τοῦ πολυτρόπου αὐτῶν τῆς γνώμης φθάσωσι προεπιβουλευόμενοι, τολμηρῶς πρὸς τὰ ἔργα ἐχώρουν.

οἱ δὲ καταφρονοῦντες κἂν προαισθέσθαι καὶ ἔργῳ οὐδὲν σφᾶς δεῖν λαμβάνειν ἃ γνώμῃ ἔξεστιν, ἄφαρκτοι μᾶλλον διεφθείροντο.

[84] [Ἐν δ᾿ οὖν τῇ Κερκύρᾳ τὰ πολλὰ αὐτῶν προυτολμήθη, καὶ ὁπόσα ὕβρει μὲν ἀρχόμενοι τὸ πλέον ἢ σωφροσύνῃ ὑπὸ τῶν τὴν τιμωρίαν παρασχόντων οἱ ἀνταμυνόμενοι δράσειαν, πενίας δὲ τῆς εἰωθυίας ἀπαλλαξείοντές τινες, μάλιστα δ᾿ ἂν διὰ πάθους, ἐπιθυμοῦντες τὰ τῶν πέλας ἔχειν, παρὰ δίκην γιγνώσκοιεν, οἵ τε μὴ ἐπὶ πλεονεξίᾳ, ἀπὸ ἴσου δὲ μάλιστα ἐπιόντες ἀπαιδευσίᾳ ὀργῆς πλεῖστον ἐκφερόμενοι ὠμῶς καὶ ἀπαραιτήτως ἐπέλθοιεν.

ξυνταραχθέντος τε τοῦ βίου ἐς τὸν καιρὸν τοῦτον τῇ πόλει καὶ τῶν νόμων κρατήσασα ἡ ἀνθρωπεία φύσις, εἰωθυῖα καὶ παρὰ τοὺς νόμους ἀδικεῖν, ἀσμένη ἐδήλωσεν ἀκρατὴς μὲν ὀργῆς οὖσα, κρείσσων δὲ τοῦ δικαίου, πολεμία δὲ τοῦ προύχοντος· οὐ γὰρ ἂν τοῦ τε ὁσίου τὸ τιμωρεῖσθαι προυτίθεσαν τοῦ τε μὴ ἀδικεῖν τὸ κερδαίνειν, ἐν ᾧ μὴ βλάπτουσαν ἰσχὺν εἶχε τὸ φθονεῖν.

ἀξιοῦσί τε τοὺς κοινοὺς περὶ τῶν τοιούτων οἱ ἄνθρωποι νόμους, ἀφ᾿ ὧν ἅπασιν ἐλπὶς ὑπόκειται σφαλεῖσι κἂν αὐτοὺς διασῴζεσθαι, ἐν ἄλλων τιμωρίαις προκαταλύειν καὶ μὴ ὑπολείπεσθαι, εἴ ποτε ἄρα τις κινδυνεύσας τινὸς δεήσεται αὐτῶν.]

[85] Οἱ μὲν οὖν κατὰ τὴν πόλιν Κερκυραῖοι τοιαύταις ὀργαῖς ταῖς πρώταις ἐς ἀλλήλους ἐχρήσαντο, καὶ ὁ Εὐρυμέδων καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν ταῖς ναυσίν·
ὕστερον δὲ οἱ φεύγοντες τῶν Κερκυραίων (διεσώθησαν γὰρ αὐτῶν ἐς πεντακοσίους) τείχη τε λαβόντες, ἃ ἦν ἐν τῇ ἠπείρῳ, ἐκράτουν τῆς πέραν οἰκείας γῆς καὶ ἐξ αὐτῆς ὁρμώμενοι ἐλῄζοντο τοὺς ἐν τῇ νήσῳ καὶ πολλὰ ἔβλαπτον, καὶ λιμὸς ἰσχυρὸς ἐγένετο ἐν τῇ πόλει.

ἐπρεσβεύοντο δὲ καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ Κόρινθον περὶ καθόδου· καὶ ὡς οὐδὲν αὐτοῖς ἐπράσσετο, ὕστερον χρόνῳ πλοῖα καὶ ἐπικούρους παρασκευασάμενοι διέβησαν ἐς τὴν νῆσον ἑξακόσιοι μάλιστα οἱ πάντες, καὶ τὰ πλοῖα ἐμπρήσαντες, ὅπως ἀπόγνοια ᾖ τοῦ ἄλλο τι ἢ κρατεῖν τῆς γῆς, ἀναβάντες ἐς τὸ ὄρος τὴν Ἰστώνην, τεῖχος ἐνοικοδομησάμενοι ἔφθειρον τοὺς ἐν τῇ πόλει καὶ τῆς γῆς ἐκράτουν.

[86] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους τελευτῶντος Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναῦς ἔστειλαν ἐς Σικελίαν καὶ Λάχητα τὸν Μελανώπου στρατηγὸν αὐτῶν καὶ Χαροιάδην τὸν Εὐφιλήτου.
οἱ γὰρ Συρακόσιοι καὶ Λεοντῖνοι ἐς πόλεμον ἀλλήλοις καθέστασαν. ξύμμαχοι δὲ τοῖς μὲν Συρακοσίοις ἦσαν πλὴν Καμαριναίων αἱ ἄλλαι Δωρίδες πόλεις, αἵπερ καὶ πρὸς τὴν τῶν Λακεδαιμονίων τὸ πρῶτον ἀρχομένου τοῦ πολέμου ξυμμαχίαν ἐτάχθησαν, οὐ μέντοι ξυνεπολέμησάν γε, τοῖς δὲ Λεοντίνοις αἱ Χαλκιδικαὶ πόλεις καὶ Καμάρινα· τῆς δὲ Ἰταλίας Λοκροὶ μὲν Συρακοσίων ἦσαν, Ῥηγῖνοι δὲ κατὰ τὸ ξυγγενὲς Λεοντίνων.

ἐς οὖν τὰς Ἀθήνας πέμψαντες οἱ τῶν Λεοντίνων ξύμμαχοι κατά τε παλαιὰν ξυμμαχίαν καὶ ὅτι Ἴωνες ἦσαν πείθουσι τοὺς Ἀθηναίους πέμψαι σφίσι ναῦς· ὑπὸ γὰρ τῶν Συρακοσίων τῆς τε γῆς εἴργοντο καὶ τῆς θαλάσσης.

καὶ ἔπεμψαν οἱ Ἀθηναῖοι τῆς μὲν οἰκειότητος προφάσει, βουλόμενοι δὲ μήτε σῖτον ἐς τὴν Πελοπόννησον ἄγεσθαι αὐτόθεν πρόπειράν τε ποιούμενοι εἰ σφίσι δυνατὰ εἴη τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ πράγματα ὑποχείρια γενέσθαι.

καταστάντες οὖν ἐς Ῥήγιον τῆς Ἰταλίας τὸν πόλεμον ἐποιοῦντο μετὰ τῶν ξυμμάχων. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[87] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἡ νόσος τὸ δεύτερον ἐπέπεσε τοῖς Ἀθηναίοις, ἐκλιποῦσα μὲν οὐδένα χρόνον τὸ παντάπασιν, ἐγένετο δέ τις ὅμως διοκωχή.
παρέμεινε δὲ τὸ μὲν ὕστερον οὐκ ἔλασσον ἐνιαυτοῦ, τὸ δὲ πρότερον καὶ δύο ἔτη, ὥστε Ἀθηναίους γε μὴ εἶναι ὅτι μᾶλλον τούτου ἐπίεσε καὶ ἐκάκωσε τὴν δύναμιν·

τετρακοσίων γὰρ ὁπλιτῶν καὶ τετρακισχιλίων οὐκ ἐλάσσους ἀπέθανον ἐκ τῶν τάξεων καὶ τριακοσίων ἱππέων, τοῦ δὲ ἄλλου ὄχλου ἀνεξεύρετος ἀριθμός.
ἐγένοντο δὲ καὶ οἱ πολλοὶ σεισμοὶ τότε τῆς γῆς, ἔν τε Ἀθήναις καὶ ἐν Εὐβοίᾳ καὶ ἐν Βοιωτοῖς καὶ μάλιστα ἐν Ὀρχομενῷ τῷ Βοιωτίῳ.

[88] Καὶ οἱ μὲν ἐν Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι καὶ Ῥηγῖνοι τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος τριάκοντα ναυσὶ στρατεύουσιν ἐπὶ τὰς Αἰόλου νήσους καλουμένας· θέρους γὰρ δι᾿ ἀνυδρίαν ἀδύνατα ἦν ἐπιστρατεύειν.
νέμονται δὲ Λιπαραῖοι αὐτάς, Κνιδίων ἄποικοι ὄντες. οἰκοῦσι δ᾿ ἐν μιᾷ τῶν νήσων οὐ μεγάλῃ, καλεῖται δὲ Λιπάρα· τὰς δὲ ἄλλας ἐκ ταύτης ὁρμώμενοι γεωργοῦσι, Διδύμην καὶ Στρογγύλην καὶ Ἱεράν.
νομίζουσι δὲ οἱ ἐκείνῃ ἄνθρωποι ἐν τῇ Ἱερᾷ ὡς ὁ Ἥφαιστος χαλκεύει, ὅτι τὴν νύκτα φαίνεται πῦρ ἀναδιδοῦσα πολὺ καὶ τὴν ἡμέραν καπνόν. κεῖνται δὲ αἱ νῆσοι αὗται κατὰ τὴν Σικελῶν καὶ Μεσσηνίων γῆν, ξύμμαχοι δ᾿ ἦσαν Συρακοσίων.

τεμόντες δ᾿ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν γῆν, ὡς οὐ προσεχώρουν, ἀπέπλευσαν ἐς τὸ Ῥήγιον. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ πέμπτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[89] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου θέρους Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι μέχρι μὲν τοῦ Ἰσθμοῦ ἦλθον ὡς ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλοῦντες, Ἄγιδος τοῦ Ἀρχιδάμου ἡγουμένου Λακεδαιμονίων βασιλέως, σεισμῶν δὲ γενομένων πολλῶν ἀπετράποντο πάλιν καὶ οὐκ ἐγένετο ἐσβολή.
καὶ περὶ τούτους τοὺς χρόνους, τῶν σεισμῶν κατεχόντων, τῆς Εὐβοίας ἐν Ὀροβίαις ἡ θάλασσα ἐπανελθοῦσα ἀπὸ τῆς τότε οὔσης γῆς καὶ κυματωθεῖσα ἐπῆλθε τῆς πόλεως μέρος τι, καὶ τὸ μὲν κατέκλυσε, τὸ δ᾿ ὑπενόστησε, καὶ θάλασσα νῦν ἐστὶ πρότερον οὖσα γῆ· καὶ ἀνθρώπους διέφθειρεν ὅσοι μὴ ἐδύναντο φθῆναι πρὸς τὰ μετέωρα ἀναδραμόντες.

καὶ περὶ Ἀταλάντην τὴν ἐπὶ Λοκροῖς τοῖς Ὀπουντίοις νῆσον παραπλησία γίγνεται ἐπίκλυσις, καὶ τοῦ τε φρουρίου τῶν Ἀθηναίων παρεῖλε καὶ δύο νεῶν ἀνειλκυσμένων τὴν ἑτέραν κατέαξεν.

ἐγένετο δὲ καὶ ἐν Πεπαρήθῳ κύματος ἐπαναχώρησίς τις, οὐ μέντοι ἐπέκλυσέ γε· καὶ σεισμὸς τοῦ τείχους τι κατέβαλε καὶ τὸ πρυτανεῖον καὶ ἄλλας οἰκίας ὀλίγας.
αἴτιον δ᾿ ἔγωγε νομίζω τοῦ τοιούτου, ᾗ ἰσχυρότατος ὁ σεισμὸς ἐγένετο, κατὰ τοῦτο ἀποστέλλειν τε τὴν θάλασσαν καὶ ἐξαπίνης πάλιν ἐπισπωμένην βιαιότερον τὴν ἐπίκλυσιν ποιεῖν· ἄνευ δὲ σεισμοῦ οὐκ ἄν μοι δοκεῖ τὸ τοιοῦτο ξυμβῆναι γενέσθαι.

[90] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους ἐπολέμουν μὲν καὶ ἄλλοι, ὡς ἑκάστοις ξυνέβαινεν, ἐν τῇ Σικελίᾳ καὶ αὐτοὶ οἱ Σικελιῶται ἐπ᾿ ἀλλήλους στρατεύοντες καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ξὺν τοῖς σφετέροις ξυμμάχοις· ἃ δὲ λόγου μάλιστα ἄξια ἢ μετὰ τῶν Ἀθηναίων οἱ ξύμμαχοι ἔπραξαν ἢ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους οἱ ἀντιπόλεμοι, τούτων μνησθήσομαι.
Χαροιάδου γὰρ ἤδη τοῦ Ἀθηναίων στρατηγοῦ τεθνηκότος ὑπὸ Συρακοσίων πολέμῳ Λάχης ἅπασαν ἔχων τῶν νεῶν τὴν ἀρχὴν ἐστράτευσε μετὰ τῶν ξυμμάχων ἐπὶ Μυλὰς τὰς Μεσσηνίων. ἔτυχον δὲ δύο φυλαὶ ἐν ταῖς Μυλαῖς τῶν Μεσσηνίων φρουροῦσαι καί τινα καὶ ἐνέδραν πεποιημέναι τοῖς ἀπὸ τῶν νεῶν.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τούς τε ἐκ τῆς ἐνέδρας τρέπουσι καὶ διαφθείρουσι πολλούς, καὶ τῷ ἐρύματι προσβαλόντες ἠνάγκασαν ὁμολογίᾳ τήν τε ἀκρόπολιν παραδοῦναι καὶ ἐπὶ Μεσσήνην ξυστρατεῦσαι.

καὶ μετὰ τοῦτο ἐπελθόντων οἱ Μεσσήνιοι τῶν τε Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων προσεχώρησαν καὶ αὐτοί, ὁμήρους τε δόντες καὶ τὰ ἄλλα πιστὰ παρασχόμενοι.

[91] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους οἱ Ἀθηναῖοι τριάκοντα μὲν ναῦς ἔστειλαν περὶ Πελοπόννησον, ὧν ἐστρατήγει Δημοσθένης τε ὁ Ἀλκισθένους καὶ Προκλῆς ὁ Θεοδώρου, ἑξήκοντα δὲ ἐς Μῆλον καὶ δισχιλίους ὁπλίτας· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Νικίας ὁ Νικηράτου.
τοὺς γὰρ Μηλίους ὄντας νησιώτας καὶ οὐκ ἐθέλοντας ὑπακούειν οὐδὲ ἐς τὸ αὑτῶν ξυμμαχικὸν ἰέναι ἐβούλοντο προσαγαγέσθαι.
ὡς δὲ αὐτοῖς δῃουμένης τῆς γῆς οὐ προσεχώρουν, ἄραντες ἐκ τῆς Μήλου αὐτοὶ μὲν ἔπλευσαν ἐς Ὠρωπὸν τῆς Γραϊκῆς, ὑπὸ νύκτα δὲ σχόντες εὐθὺς ἐπορεύοντο οἱ ὁπλῖται ἀπὸ τῶν νεῶν πεζῇ ἐς Τάναγραν τῆς Βοιωτίας.
οἱ δὲ ἐκ τῆς πόλεως πανδημεὶ Ἀθηναῖοι, Ἱππονίκου τε τοῦ Καλλίου στρατηγοῦντος καὶ Εὐρυμέδοντος τοῦ Θουκλέους, ἀπὸ σημείου ἐς τὸ αὐτὸ κατὰ γῆν ἀπήντων.

καὶ στρατοπεδευσάμενοι ταύτην τὴν ἡμέραν ἐν τῇ Τανάγρᾳ ἐδῄουν καὶ ἐνηυλίσαντο. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς ἐπεξελθόντας τῶν Ταναγραίων καὶ Θηβαίων τινὰς προσβεβοηθηκότας καὶ ὅπλα λαβόντες καὶ τροπαῖον στήσαντες ἀνεχώρησαν, οἱ μὲν ἐς τὴν πόλιν, οἱ δὲ ἐπὶ τὰς ναῦς.
καὶ παραπλεύσας ὁ Νικίας ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ τῆς Λοκρίδος τὰ ἐπιθαλάσσια ἔτεμε καὶ ἀνεχώρησεν ἐπ᾿ οἴκου.

[92] Ὑπὸ δὲ τὸν χρόνον τοῦτον Λακεδαιμόνιοι Ἡράκλειαν τὴν ἐν Τραχινίᾳ ἀποικίαν καθίσταντο ἀπὸ τοιᾶσδε γνώμης.

Μηλιῆς οἱ ξύμπαντες εἰσὶ μὲν τρία μέρη, Παράλιοι Ἰριῆς Τραχίνιοι· τούτων δὲ οἱ Τραχίνιοι πολέμῳ ἐφθαρμένοι ὑπὸ Οἰταίων ὁμόρων ὄντων, τὸ πρῶτον μελλήσαντες Ἀθηναίοις προσθεῖναι σφᾶς αὐτούς, δείσαντες δὲ μὴ οὐ σφίσι πιστοὶ ὦσι, πέμπουσιν ἐς Λακεδαίμονα, ἑλόμενοι πρεσβευτὴν Τεισαμενόν.

ξυνεπρεσβεύοντο δὲ αὐτοῖς καὶ Δωριῆς, ἡ μητρόπολις τῶν Λακεδαιμονίων, τῶν αὐτῶν δεόμενοι· ὑπὸ γὰρ τῶν Οἰταίων καὶ αὐτοὶ ἐφθείροντο.
ἀκούσαντες δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι γνώμην εἶχον τὴν ἀποικίαν ἐκπέμπειν, τοῖς τε Τραχινίοις βουλόμενοι καὶ τοῖς Δωριεῦσι τιμωρεῖν, καὶ ἅμα τοῦ πρὸς Ἀθηναίους πολέμου καλῶς αὐτοῖς ἐδόκει ἡ πόλις καθίστασθαι· ἐπί τε γὰρ τῇ Εὐβοίᾳ ναυτικὸν παρασκευασθῆναι ἄν, ὥστ᾿ ἐκ βραχέος τὴν διάβασιν γίγνεσθαι, τῆς τε ἐπὶ Θρᾴκης παρόδου χρησίμως ἕξειν. τό τε ξύμπαν ὥρμηντο τὸ χωρίον κτίζειν.

πρῶτον μὲν οὖν ἐν Δελφοῖς τὸν θεὸν ἐπήροντο, κελεύοντος δὲ ἐξέπεμψαν τοὺς οἰκήτορας αὑτῶν τε καὶ τῶν περιοίκων, καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τὸν βουλόμενον ἐκέλευον ἕπεσθαι πλὴν Ἰώνων καὶ Ἀχαιῶν καὶ ἔστιν ὧν ἄλλων ἐθνῶν. οἰκισταὶ δὲ τρεῖς Λακεδαιμονίων ἡγήσαντο, Λέων καὶ Ἀλκίδας καὶ Δαμάγων.

καταστάντες δὲ ἐτείχισαν τὴν πόλιν ἐκ καινῆς, ἣ νῦν Ἡράκλεια καλεῖται, ἀπέχουσα Θερμοπυλῶν σταδίους μάλιστα τεσσαράκοντα, τῆς δὲ θαλάσσης εἴκοσι. νεώριά τε παρεσκευάζοντο, καὶ εἶρξαν τὸ κατὰ Θερμοπύλας κατ᾿ αὐτὸ τὸ στενόν, ὅπως εὐφύλακτα αὐτοῖς εἴη.

[93] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τῆς πόλεως ταύτης ξυνοικιζομένης τὸ πρῶτον ἔδεισάν τε καὶ ἐνόμισαν ἐπὶ τῇ Εὐβοίᾳ μάλιστα καθίστασθαι, ὅτι βραχύς ἐστιν ὁ διάπλους πρὸς τὸ Κήναιον τῆς Εὐβοίας. ἔπειτα μέντοι παρὰ δόξαν αὐτοῖς ἀπέβη· οὐ γὰρ ἐγένετο ἀπ᾿ αὐτῆς δεινὸν οὐδέν.

αἴτιον δὲ ἦν οἵ τε Θεσσαλοὶ ἐν δυνάμει ὄντες τῶν ταύτῃ χωρίων, καὶ ὧν ἐπὶ τῇ γῇ ἐκτίζετο, φοβούμενοι μὴ σφίσι μεγάλῃ ἰσχύι παροικῶσιν, ἔφθειρον καὶ διὰ παντὸς ἐπολέμουν ἀνθρώποις νεοκαταστάτοις, ἕως ἐξετρύχωσαν γενομένους τὸ πρῶτον καὶ πάνυ πολλούς (πᾶς γάρ τις Λακεδαιμονίων οἰκιζόντων θαρσαλέως ᾔει, βέβαιον νομίζων τὴν πόλιν)· οὐ μέντοι ἥκιστα οἱ ἄρχοντες αὐτῶν τῶν Λακεδαιμονίων οἱ ἀφικνούμενοι τὰ πράγματά τε ἔφθειρον καὶ ἐς ὀλιγανθρωπίαν κατέστησαν, ἐκφοβήσαντες τοὺς πολλοὺς χαλεπῶς τε καὶ ἔστιν ἃ οὐ καλῶς ἐξηγούμενοι, ὥστε ῥᾷον ἤδη αὐτῶν οἱ πρόσοικοι ἐπεκράτουν.

[94] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους, καὶ περὶ τὸν αὐτὸν χρόνον ὃν ἐν τῇ Μήλῳ οἱ Ἀθηναῖοι κατείχοντο, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν τριάκοντα νεῶν Ἀθηναῖοι περὶ Πελοπόννησον ὄντες πρῶτον ἐν Ἐλλομενῷ τῆς Λευκαδίας φρουρούς τινας λοχήσαντες διέφθειραν, ἔπειτα ὕστερον ἐπὶ Λευκάδα μείζονι στόλῳ ἦλθον, Ἀκαρνᾶσί τε πᾶσιν, οἳ πανδημεὶ πλὴν Οἰνιαδῶν ξυνέσποντο, καὶ Ζακυνθίοις καὶ Κεφαλλῆσι καὶ Κερκυραίων πέντε καὶ δέκα ναυσίν.

καὶ οἱ μὲν Λευκάδιοι τῆς τε ἔξω γῆς δῃουμένης καὶ τῆς ἐντὸς τοῦ ἰσθμοῦ, ἐν ᾗ καὶ ἡ Λευκάς ἐστι καὶ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος, πλήθει βιαζόμενοι ἡσύχαζον· οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες ἠξίουν Δημοσθένη τὸν στρατηγὸν τῶν Ἀθηναίων ἀποτειχίζειν αὐτούς, νομίζοντες ῥᾳδίως γ᾿ ἂν ἐκπολιορκῆσαι καὶ πόλεως αἰεὶ σφίσι πολεμίας ἀπαλλαγῆναι.

Δημοσθένης δ᾿ ἀναπείθεται κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον ὑπὸ Μεσσηνίων ὡς καλὸν αὐτῷ στρατιᾶς τοσαύτης ξυνειλεγμένης Αἰτωλοῖς ἐπιθέσθαι, Ναυπάκτῳ τε πολεμίοις οὖσι καί, ἢν κρατήσῃ αὐτῶν, ῥᾳδίως καὶ τὸ ἄλλο Ἠπειρωτικὸν τὸ ταύτῃ Ἀθηναίοις προσποιήσειν.
τὸ γὰρ ἔθνος μέγα μὲν εἶναι τὸ τῶν Αἰτωλῶν καὶ μάχιμον, οἰκοῦν δὲ κατὰ κώμας ἀτειχίστους, καὶ ταύτας διὰ πολλοῦ, καὶ σκευῇ ψιλῇ χρώμενον οὐ χαλεπὸν ἀπέφαινον, πρὶν ξυμβοηθῆσαι, καταστραφῆναι.

ἐπιχειρεῖν δ᾿ ἐκέλευον πρῶτον μὲν Ἀποδωτοῖς, ἔπειτα δὲ Ὀφιονεῦσι καὶ μετὰ τούτους Εὐρυτᾶσιν, ὅπερ μέγιστον μέρος ἐστὶ τῶν Αἰτωλῶν, ἀγνωστότατοι δὲ γλῶσσαν καὶ ὠμοφάγοι εἰσίν, ὡς λέγονται· τούτων γὰρ ληφθέντων ῥᾳδίως καὶ τἆλλα προσχωρήσειν.

[95] ὁ δὲ τῶν Μεσσηνίων χάριτι πεισθεὶς καὶ μάλιστα νομίσας ἄνευ τῆς τῶν Ἀθηναίων δυνάμεως τοῖς ἠπειρώταις ξυμμάχοις μετὰ τῶν Αἰτωλῶν δύνασθαι ἂν κατὰ γῆν ἐλθεῖν ἐπὶ Βοιωτοὺς διὰ Λοκρῶν τῶν Ὀζολῶν ἐς Κυτίνιον τὸ Δωρικόν, ἐν δεξιᾷ ἔχων τὸν Παρνασσόν, ἕως καταβαίη ἐς Φωκέας, οἳ προθύμως ἐδόκουν κατὰ τὴν Ἀθηναίων αἰεί ποτε φιλίαν ξυστρατεύσειν ἢ κἂν βίᾳ προσαχθῆναι (καὶ Φωκεῦσιν ἤδη ὅμορος ἡ Βοιωτία ἐστίν), ἄρας οὖν ξύμπαντι τῷ στρατεύματι ἀπὸ τῆς Λευκάδος ἀκόντων τῶν Ἀκαρνάνων παρέπλευσεν ἐς Σόλλιον.

κοινώσας δὲ τὴν ἐπίνοιαν τοῖς Ἀκαρνᾶσιν, ὡς οὐ προσεδέξαντο διὰ τῆς Λευκάδος τὴν οὐ περιτείχισιν, αὐτὸς τῇ λοιπῇ στρατιᾷ, Κεφαλλῆσι καὶ Μεσσηνίοις καὶ Ζακυνθίοις καὶ Ἀθηναίων τριακοσίοις τοῖς ἐπιβάταις τῶν σφετέρων νεῶν (αἱ γὰρ πέντε καὶ δέκα τῶν Κερκυραίων ἀπῆλθον νῆες), ἐστράτευσεν ἐπ᾿ Αἰτωλούς.
ὡρμᾶτο δὲ ἐξ Οἰνεῶνος τῆς Λοκρίδος. οἱ δὲ Ὀζόλαι οὗτοι Λοκροὶ ξύμμαχοι ἦσαν, καὶ ἔδει αὐτοὺς πανστρατιᾷ ἀπαντῆσαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὴν μεσόγειαν· ὄντες γὰρ ὅμοροι τοῖς Αἰτωλοῖς καὶ ὁμόσκευοι μεγάλη ὠφελία ἐδόκουν εἶναι ξυστρατεύοντες μάχης τε ἐμπειρίᾳ τῆς ἐκείνων καὶ χωρίων.

[96] αὐλισάμενος δὲ τῷ στρατῷ ἐν τοῦ Διὸς τοῦ Νεμείου τῷ ἱερῷ, ἐν ᾧ Ἡσίοδος ὁ ποιητὴς λέγεται ὑπὸ τῶν ταύτῃ ἀποθανεῖν, χρησθὲν αὐτῷ ἐν Νεμέᾳ τοῦτο παθεῖν, ἅμα τῇ ἕῳ ἄρας ἐπορεύετο ἐς τὴν Αἰτωλίαν.

καὶ αἱρεῖ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ Ποτιδανίαν καὶ τῇ δευτέρᾳ Κροκύλειον καὶ τῇ τρίτῃ Τείχιον, ἔμενέ τε αὐτοῦ καὶ τὴν λείαν ἐς Εὐπάλιον τῆς Λοκρίδος ἀπέπεμψεν· τὴν γὰρ γνώμην εἶχε τὰ ἄλλα καταστρεψάμενος οὕτως ἐπὶ Ὀφιονέας, εἰ μὴ βούλοιντο ξυγχωρεῖν, ἐς Ναύπακτον ἐπαναχωρήσας στρατεῦσαι ὕστερον.
Τοὺς δὲ Αἰτωλοὺς οὐκ ἐλάνθανεν αὕτη ἡ παρασκευὴ οὔτε ὅτε τὸ πρῶτον ἐπεβουλεύετο, ἐπειδή τε ὁ στρατὸς ἐσεβεβλήκει, πολλῇ χειρὶ ἐπεβοήθουν πάντες, ὥστε καὶ οἱ ἔσχατοι Ὀφιονέων οἱ πρὸς τὸν Μηλιακὸν κόλπον καθήκοντες Βωμιῆς καὶ Καλλιῆς ἐβοήθησαν.

[97] τῷ δὲ Δημοσθένει τοιόνδε τι οἱ Μεσσήνιοι παρῄνουν· ὅπερ καὶ τὸ πρῶτον ἀναδιδάσκοντες αὐτὸν τῶν Αἰτωλῶν ὡς εἴη ῥᾳδία ἡ αἵρεσις, ἰέναι ἐκέλευον ὅτι τάχιστα ἐπὶ τὰς κώμας καὶ μὴ μένειν ἕως ἂν ξύμπαντες ἁθροισθέντες ἀντιτάξωνται, τὴν δ᾿ ἐν ποσὶν αἰεὶ πειρᾶσθαι αἱρεῖν.

ὁ δὲ τούτοις τε πεισθεὶς καὶ τῇ τύχῃ ἐλπίσας, ὅτι οὐδὲν αὐτῷ ἠναντιοῦτο, τοὺς Λοκροὺς οὐκ ἀναμείνας οὓς αὐτῷ ἔδει προσβοηθῆσαι (ψιλῶν γὰρ ἀκοντιστῶν ἐνδεὴς ἦν μάλιστα) ἐχώρει ἐπὶ Αἰγιτίου, καὶ κατὰ κράτος αἱρεῖ ἐπιών. ὑπέφευγον γὰρ οἱ ἄνθρωποι καὶ ἐκάθηντο ἐπὶ τῶν λόφων τῶν ὑπὲρ τῆς πόλεως· ἦν γὰρ ἐφ᾿ ὑψηλῶν χωρίων ἀπέχουσα τῆς θαλάσσης ὀγδοήκοντα σταδίους μάλιστα.

οἱ δὲ Αἰτωλοί (βεβοηθηκότες γὰρ ἤδη ἦσαν ἐπὶ τὸ Αἰγίτιον) προσέβαλλον τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις καταθέοντες ἀπὸ τῶν λόφων ἄλλοι ἄλλοθεν καὶ ἐσηκόντιζον, καὶ ὅτε μὲν ἐπίοι τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, ὑπεχώρουν, ἀναχωροῦσι δὲ ἐπέκειντο· καὶ ἦν ἐπὶ πολὺ τοιαύτη ἡ μάχη, διώξεις τε καὶ ὑπαγωγαί, ἐν οἷς ἀμφοτέροις ἥσσους ἦσαν οἱ Ἀθηναῖοι.

[98] μέχρι μὲν οὖν οἱ τοξόται εἶχόν τε τὰ βέλη αὐτοῖς καὶ οἷοί τε ἦσαν χρῆσθαι, οἱ δὲ ἀντεῖχον (τοξευόμενοι γὰρ οἱ Αἰτωλοὶ ἄνθρωποι ψιλοὶ ἀνεστέλλοντο)· ἐπειδὴ δὲ τοῦ τε τοξάρχου ἀποθανόντος οὗτοι διεσκεδάσθησαν καὶ αὐτοὶ ἐκεκμήκεσαν καὶ ἐπὶ πολὺ τῷ αὐτῷ πόνῳ ξυνεχόμενοι, οἵ τε Αἰτωλοὶ ἐνέκειντο καὶ ἐσηκόντιζον, οὕτω δὴ τραπόμενοι ἔφευγον, καὶ ἐσπίπτοντες ἔς τε χαράδρας ἀνεκβάτους καὶ χωρία ὧν οὐκ ἦσαν ἔμπειροι διεφθείροντο· καὶ γὰρ ὁ ἡγεμὼν αὐτοῖς τῶν ὁδῶν Χρόμων ὁ Μεσσήνιος ἐτύγχανε τεθνηκώς.

οἱ δὲ Αἰτωλοὶ ἐσακοντίζοντες πολλοὺς μὲν αὐτοῦ ἐν τῇ τροπῇ κατὰ πόδας αἱροῦντες ἄνθρωποι ποδώκεις καὶ ψιλοὶ διέφθειρον, τοὺς δὲ πλείους τῶν ὁδῶν ἁμαρτάνοντας καὶ ἐς τὴν ὕλην ἐσφερομένους, ὅθεν διέξοδοι οὐκ ἦσαν, πῦρ κομισάμενοι περιεπίμπρασαν· πᾶσά τε ἰδέα κατέστη τῆς φυγῆς καὶ τοῦ ὀλέθρου τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ἀθηναίων, μόλις τε ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ τὸν Οἰνεῶνα τῆς Λοκρίδος, ὅθεν περ καὶ ὡρμήθησαν, οἱ περιγενόμενοι κατέφυγον.

ἀπέθανον δὲ τῶν τε ξυμμάχων πολλοὶ καὶ αὐτῶν Ἀθηναίων ὁπλῖται περὶ εἴκοσι μάλιστα καὶ ἑκατόν. τοσοῦτοι μὲν τὸ πλῆθος καὶ ἡλικία ἡ αὐτὴ οὗτοι βέλτιστοι δὴ ἄνδρες ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἐκ τῆς Ἀθηναίων πόλεως διεφθάρησαν· ἀπέθανε δὲ καὶ ὁ ἕτερος στρατηγὸς Προκλῆς.

τοὺς δὲ νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελόμενοι παρὰ τῶν Αἰτωλῶν καὶ ἀναχωρήσαντες ἐς Ναύπακτον ὕστερον ἐς τὰς Ἀθήνας ταῖς ναυσὶν ἐκομίσθησαν. Δημοσθένης δὲ περὶ Ναύπακτον καὶ τὰ χωρία ταῦτα ὑπελείφθη, τοῖς πεπραγμένοις φοβούμενος τοὺς Ἀθηναίους.

[99] Κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους καὶ οἱ περὶ Σικελίαν Ἀθηναῖοι πλεύσαντες ἐς τὴν Λοκρίδα ἐν ἀποβάσει τέ τινι τοὺς προσβοηθήσαντας Λοκρῶν ἐκράτησαν καὶ περιπόλιον αἱροῦσιν ὃ ἦν ἐπὶ τῷ Ἄληκι ποταμῷ.

[100] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους Αἰτωλοὶ προπέμψαντες πρότερον ἔς τε Κόρινθον καὶ ἐς Λακεδαίμονα πρέσβεις, Τόλοφόν τε τὸν Ὀφιονέα καὶ Βοριάδην τὸν Εὐρυτᾶνα καὶ Τείσανδρον τὸν Ἀποδωτόν, πείθουσιν ὥστε σφίσι πέμψαι στρατιὰν ἐπὶ Ναύπακτον διὰ τὴν τῶν Ἀθηναίων ἐπαγωγήν.

καὶ ἐξέπεμψαν Λακεδαιμόνιοι περὶ τὸ φθινόπωρον τρισχιλίους ὁπλίτας τῶν ξυμμάχων. τούτων ἦσαν πεντακόσιοι ἐξ Ἡρακλείας τῆς ἐν Τραχῖνι πόλεως τότε νεοκτίστου οὔσης· Σπαρτιάτης δ᾿ ἦρχεν Εὐρύλοχος τῆς στρατιᾶς, καὶ ξυνηκολούθουν αὐτῷ Μακάριος καὶ Μενεδάϊος οἱ Σπαρτιᾶται.

[101] ξυλλεγέντος δὲ τοῦ στρατεύματος ἐς Δελφοὺς ἐπεκηρυκεύετο Εὐρύλοχος Λοκροῖς τοῖς Ὀζόλαις· διὰ τούτων γὰρ ἡ ὁδὸς ἦν ἐς Ναύπακτον, καὶ ἅμα τῶν Ἀθηναίων ἐβούλετο ἀποστῆσαι αὐτούς.
ξυνέπρασσον δὲ μάλιστα αὐτῷ τῶν Λοκρῶν Ἀμφισσῆς διὰ τὸ τῶν Φωκέων ἔχθος δεδιότες· καὶ αὐτοὶ πρῶτοι δόντες ὁμήρους καὶ τοὺς ἄλλους ἔπεισαν δοῦναι φοβουμένους τὸν ἐπιόντα στρατόν, πρῶτον μὲν οὖν τοὺς ὁμόρους αὐτοῖς Μυονέας (ταύτῃ γὰρ δυσεσβολώτατος ἡ Λοκρίσ), ἔπειτα Ἰπνέας καὶ Μεσσαπίους καὶ Τριταιέας καὶ Χαλαίους καὶ Τολοφωνίους καὶ Ἡσσίους καὶ Οἰανθέας. οὗτοι καὶ ξυνεστράτευον πάντες. Ὀλπαῖοι δὲ ὁμήρους μὲν ἔδοσαν, ἠκολούθουν δὲ οὔ· καὶ Ὑαῖοι οὐκ ἔδοσαν ὁμήρους πρὶν αὐτῶν εἷλον κώμην Πόλιν ὄνομα ἔχουσαν.

[102] ἐπειδὴ δὲ παρεσκεύαστο πάντα καὶ τοὺς ὁμήρους κατέθετο ἐς Κυτίνιον τὸ Δωρικόν, ἐχώρει τῷ στρατῷ ἐπὶ τὴν Ναύπακτον διὰ τῶν Λοκρῶν, καὶ πορευόμενος Οἰνεῶνα αἱρεῖ αὐτῶν καὶ Εὐπάλιον· οὐ γὰρ προσεχώρησαν.
γενόμενοι δ᾿ ἐν τῇ Ναυπακτίᾳ καὶ οἱ Αἰτωλοὶ ἅμα ἤδη προσβεβοηθηκότες ἐδῄουν τὴν γῆν καὶ τὸ προάστειον ἀτείχιστον ὂν εἷλον· ἐπί τε Μολύκρειον ἐλθόντες τὴν Κορινθίων μὲν ἀποικίαν, Ἀθηναίων δὲ ὑπήκοον, αἱροῦσιν.

Δημοσθένης δὲ ὁ Ἀθηναῖος (ἔτι γὰρ ἐτύγχανεν ὢν μετὰ τὰ ἐκ τῆς Αἰτωλίας περὶ Ναύπακτον) προαισθόμενος τοῦ στρατοῦ καὶ δείσας περὶ αὐτῆς, ἐλθὼν πείθει Ἀκαρνᾶνας, χαλεπῶς διὰ τὴν ἐκ τῆς Λευκάδος ἀναχώρησιν, βοηθῆσαι Ναυπάκτῳ.

καὶ πέμπουσι μετ᾿ αὐτοῦ ἐπὶ τῶν νεῶν χιλίους ὁπλίτας, οἳ ἐσελθόντες περιεποίησαν τὸ χωρίον· δεινὸν γὰρ ἦν μὴ μεγάλου ὄντος τοῦ τείχους, ὀλίγων δὲ τῶν ἀμυνομένων, οὐκ ἀντίσχωσιν.
Εὐρύλοχος δὲ καὶ οἱ μετ᾿ αὐτοῦ ὡς ᾔσθοντο τὴν στρατιὰν ἐσεληλυθυῖαν καὶ ἀδύνατον ὂν τὴν πόλιν βίᾳ ἑλεῖν, ἀνεχώρησαν οὐκ ἐπὶ Πελοποννήσου, ἀλλ᾿ ἐς τὴν Αἰολίδα τὴν νῦν καλουμένην Καλυδῶνα καὶ Πλευρῶνα καὶ ἐς τὰ ταύτῃ χωρία καὶ ἐς Πρόσχιον τῆς Αἰτωλίας.

οἱ γὰρ Ἀμπρακιῶται ἐλθόντες πρὸς αὐτοὺς πείθουσιν ὥστε μετὰ σφῶν Ἄργει τε τῷ Ἀμφιλοχικῷ καὶ Ἀμφιλοχίᾳ τῇ ἄλλῃ ἐπιχειρῆσαι καὶ Ἀκαρνανίᾳ ἅμα, λέγοντες ὅτι, ἢν τούτων κρατήσωσι, πᾶν τὸ ἠπειρωτικὸν Λακεδαιμονίοις ξύμμαχον καθεστήξει.

καὶ ὁ μὲν Εὐρύλοχος πεισθεὶς καὶ τοὺς Αἰτωλοὺς ἀφεὶς ἡσύχαζε τῷ στρατῷ περὶ τοὺς χώρους τούτους, ἕως τοῖς Ἀμπρακιώταις ἐκστρατευσαμένοις περὶ τὸ Ἄργος δέοι βοηθεῖν. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[103] Οἱ δ᾿ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι τοῦ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἐπελθόντες μετὰ τῶν Ἑλλήνων ξυμμάχων καὶ ὅσοι Σικελῶν κατὰ κράτος ἀρχόμενοι ὑπὸ Συρακοσίων καὶ ξύμμαχοι ὄντες ἀποστάντες αὐτοῖς [ἀπὸ Συρακοσίων] ξυνεπολέμουν, ἐπ᾿ Ἴνησσαν τὸ Σικελικὸν πόλισμα, οὗ τὴν ἀκρόπολιν Συρακόσιοι εἶχον, προσέβαλον, καὶ ὡς οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, ἀπῇσαν.
ἐν δὲ τῇ ἀναχωρήσει ὑστέροις Ἀθηναίων τοῖς ξυμμάχοις ἀναχωροῦσιν ἐπιτίθενται οἱ ἐκ τοῦ τειχίσματος Συρακόσιοι, καὶ προσπεσόντες τρέπουσί τε μέρος τι τοῦ στρατοῦ καὶ ἀπέκτειναν οὐκ ὀλίγους.
καὶ μετὰ τοῦτο ἀπὸ τῶν νεῶν ὁ Λάχης καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Λοκρίδα ἀποβάσεις τινὰς ποιησάμενοι κατὰ τὸν Καϊκῖνον ποταμὸν τοὺς προσβοηθοῦντας Λοκρῶν μετὰ Προξένου τοῦ Καπάτωνος ὡς τριακοσίους μάχῃ ἐκράτησαν καὶ ὅπλα λαβόντες ἀπεχώρησαν.

[104] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Δῆλον ἐκάθηραν Ἀθηναῖοι κατὰ χρησμὸν δή τινα. ἐκάθηρε μὲν γὰρ καὶ Πεισίστρατος ὁ τύραννος πρότερον αὐτήν, οὐχ ἅπασαν, ἀλλ᾿ ὅσον ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐφεωρᾶτο τῆς νήσου· τότε δὲ πᾶσα ἐκαθάρθη τοιῷδε τρόπῳ.

θῆκαι ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν Δήλῳ, πάσας ἀνεῖλον, καὶ τὸ λοιπὸν προεῖπον μήτε ἐναποθνῄσκειν ἐν τῇ νήσῳ μήτε ἐντίκτειν, ἀλλ᾿ ἐς τὴν Ῥήνειαν διακομίζεσθαι. ἀπέχει δὲ ἡ Ῥήνεια τῆς Δήλου οὕτως ὀλίγον ὥστε Πολυκράτης ὁ Σαμίων τύραννος ἰσχύσας τινὰ χρόνον ναυτικῷ καὶ τῶν τε ἄλλων νήσων ἄρξας καὶ τὴν Ῥήνειαν ἑλὼν ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δηλίῳ ἁλύσει δήσας πρὸς τὴν Δῆλον. καὶ τὴν πεντετηρίδα τότε πρῶτον μετὰ τὴν κάθαρσιν ἐποίησαν οἱ Ἀθηναῖοι τὰ Δήλια.

ἦν δέ ποτε καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος ἐς τὴν Δῆλον τῶν Ἰώνων τε καὶ περικτιόνων νησιωτῶν· ξύν τε γὰρ γυναιξὶ καὶ παισὶν ἐθεώρουν, ὥσπερ νῦν ἐς τὰ Ἐφέσια Ἴωνες, καὶ ἀγὼν ἐποιεῖτο αὐτόθι καὶ γυμνικὸς καὶ μουσικός, χορούς τε ἀνῆγον αἱ πόλεις.
δηλοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος ὅτι τοιαῦτα ἦν ἐν τοῖς ἔπεσι τοῖσδε, ἅ ἐστιν ἐκ προοιμίου Ἀπόλλωνος·

ἀλλ᾿ ὅτε Δήλῳ, Φοῖβε, μάλιστά γε θυμὸν ἐτέρφθης,
ἔνθα τοι ἑλκεχίτωνες Ἰάονες ἠγερέθονται
σὺν σφοῖσιν τεκέεσσι γυναιξί τε σὴν ἐς ἀγυιάν·
ἔνθα σε πυγμαχίῃ τε καὶ ὀρχηστυῖ καὶ ἀοιδῇ
μνησάμενοι τέρπουσιν, ὅταν καθέσωσιν ἀγῶνα.

ὅτι δὲ καὶ μουσικῆς ἀγὼν ἦν καὶ ἀγωνιούμενοι ἐφοίτων ἐν τοῖσδε αὖ δηλοῖ, ἅ ἐστιν ἐκ τοῦ αὐτοῦ προοιμίου· τὸν γὰρ Δηλιακὸν χορὸν τῶν γυναικῶν ὑμνήσας ἐτελεύτα τοῦ ἐπαίνου ἐς τάδε τὰ ἔπη, ἐν οἷς καὶ ἑαυτοῦ ἐπεμνήσθη·

ἀλλ᾿ ἄγεθ᾿, ἱλήκοι μὲν Ἀπόλλων Ἀρτέμιδι ξύν,
χαίρετε δ᾿ ὑμεῖς πᾶσαι. ἐμεῖο δὲ καὶ μετόπισθε
μνήσασθ᾿, ὁππότε κέν τις ἐπιχθονίων ἀνθρώπων
ἐνθάδ᾿ ἀνείρηται ταλαπείριος ἄλλος ἐπελθών·
᾿ὦ κοῦραι, τίς δ᾿ ὔμμιν ἀνὴρ ἥδιστος ἀοιδῶν
ἐνθάδε πωλεῖται, καὶ τέῳ τέρπεσθε μάλιστα;᾿
ὑμεῖς δ᾿ εὖ μάλα πᾶσαι ὑποκρίνασθαι ἀφήμως·
᾿τυφλὸς ἀνήρ, οἰκεῖ δὲ Χίῳ ἔνι παιπαλοέσσῃ.᾿

τοσαῦτα μὲν Ὅμηρος ἐτεκμηρίωσεν ὅτι ἦν καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος καὶ ἑορτὴ ἐν τῇ Δήλῳ· ὕστερον δὲ τοὺς μὲν χοροὺς οἱ νησιῶται καὶ οἱ Ἀθηναῖοι μεθ᾿ ἱερῶν ἔπεμπον, τὰ δὲ περὶ τοὺς ἀγῶνας καὶ τὰ πλεῖστα κατελύθη ὑπὸ ξυμφορῶν, ὡς εἰκός, πρὶν δὴ οἱ Ἀθηναῖοι τότε τὸν ἀγῶνα ἐποίησαν καὶ ἱπποδρομίας, ὃ πρότερον οὐκ ἦν.

[105] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος Ἀμπρακιῶται, ὥσπερ ὑποσχόμενοι Εὐρυλόχῳ τὴν στρατιὰν κατέσχον, ἐκστρατεύονται ἐπὶ Ἄργος τὸ Ἀμφιλοχικὸν τρισχιλίοις ὁπλίταις, καὶ ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀργείαν καταλαμβάνουσιν Ὄλπας, τεῖχος ἐπὶ λόφου ἰσχυρὸν πρὸς τῇ θαλάσσῃ, ὅ ποτε Ἀκαρνᾶνες τειχισάμενοι κοινῷ δικαστηρίῳ ἐχρῶντο· ἀπέχει δὲ ἀπὸ τῆς Ἀργείων πόλεως ἐπιθαλασσίας οὔσης πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους μάλιστα.

οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες οἱ μὲν ἐς Ἄργος ξυνεβοήθουν, οἱ δὲ τῆς Ἀμφιλοχίας ἐν τούτῳ τῷ χωρίῳ ὃ Κρῆναι καλεῖται, φυλάσσοντες τοὺς μετὰ Εὐρυλόχου Πελοποννησίους μὴ λάθωσι πρὸς τοὺς Ἀμπρακιώτας διελθόντες, ἐστρατοπεδεύσαντο.
πέμπουσι δὲ καὶ ἐπὶ Δημοσθένη τὸν ἐς τὴν Αἰτωλίαν Ἀθηναίων στρατηγήσαντα, ὅπως σφίσιν ἡγεμὼν γίγνηται, καὶ ἐπὶ τὰς εἴκοσι ναῦς Ἀθηναίων αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον οὖσαι, ὧν ἦρχεν Ἀριστοτέλης τε ὁ Τιμοκράτους καὶ Ἱεροφῶν ὁ Ἀντιμνήστου.

ἀπέστειλαν δὲ καὶ ἄγγελον οἱ περὶ τὰς Ὄλπας Ἀμπρακιῶται ἐς τὴν πόλιν κελεύοντες σφίσι βοηθεῖν πανδημεί, δεδιότες μὴ οἱ μετ᾿ Εὐρυλόχου οὐ δύνωνται διελθεῖν τοὺς Ἀκαρνᾶνας καὶ σφίσιν ἢ μονωθεῖσιν ἡ μάχη γένηται ἢ ἀναχωρεῖν βουλομένοις οὐκ ᾖ ἀσφαλές.

[106] Οἱ μὲν οὖν μετ᾿ Εὐρυλόχου Πελοποννήσιοι ὡς ᾔσθοντο τοὺς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώτας ἥκοντας, ἄραντες ἐκ τοῦ Προσχίου ἐβοήθουν κατὰ τάχος, καὶ διαβάντες τὸν Ἀχελῷον ἐχώρουν δι᾿ Ἀκαρνανίας οὔσης ἐρήμου διὰ τὴν ἐς Ἄργος βοήθειαν, ἐν δεξιᾷ μὲν ἔχοντες τὴν Στρατίων πόλιν καὶ τὴν φρουρὰν αὐτῶν, ἐν ἀριστερᾷ δὲ τὴν ἄλλην Ἀκαρνανίαν.

καὶ διελθόντες τὴν Στρατίων γῆν ἐχώρουν διὰ τῆς Φυτίας καὶ αὖθις Μεδεῶνος παρ᾿ ἔσχατα, ἔπειτα διὰ Λιμναίας· καὶ ἐπέβησαν τῆς Ἀγραίων, οὐκέτι Ἀκαρνανίας, φιλίας δὲ σφίσιν.

λαβόμενοι δὲ τοῦ Θυάμου ὄρους, ὅ ἐστιν Ἀγραϊκόν, ἐχώρουν δι᾿ αὐτοῦ καὶ κατέβησαν ἐς τὴν Ἀργείαν νυκτὸς ἤδη, καὶ διεξελθόντες μεταξὺ τῆς τε Ἀργείων πόλεως καὶ τῆς ἐπὶ Κρήναις Ἀκαρνάνων φυλακῆς ἔλαθον καὶ προσέμειξαν τοῖς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώταις.

[107] γενόμενοι δὲ ἁθρόοι ἅμα τῇ ἡμέρᾳ καθίζουσιν ἐπὶ τὴν Μητρόπολιν καλουμένην καὶ στρατόπεδον ἐποιήσαντο. Ἀθηναῖοι δὲ ταῖς εἴκοσι ναυσὶν οὐ πολλῷ ὕστερον παραγίγνονται ἐς τὸν Ἀμπρακικὸν κόλπον βοηθοῦντες τοῖς Ἀργείοις, καὶ Δημοσθένης Μεσσηνίων μὲν ἔχων διακοσίους ὁπλίτας, ἑξήκοντα δὲ τοξότας Ἀθηναίων.
καὶ αἱ μὲν νῆες περὶ τὰς Ὄλπας τὸν λόφον ἐκ θαλάσσης ἐφώρμουν· οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφιλόχων ὀλίγοι (οἱ γὰρ πλείους ὑπὸ Ἀμπρακιωτῶν βίᾳ κατείχοντο) ἐς τὸ Ἄργος ἤδη ξυνεληλυθότες παρεσκευάζοντο ὡς μαχούμενοι τοῖς ἐναντίοις, καὶ ἡγεμόνα τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ αἱροῦνται Δημοσθένη μετὰ τῶν σφετέρων στρατηγῶν.

ὁ δὲ προσαγαγὼν ἐγγὺς τῆς Ὄλπης ἐστρατοπεδεύσατο, χαράδρα δ᾿ αὐτοὺς μεγάλη διεῖργεν. καὶ ἡμέρας μὲν πέντε ἡσύχαζον, τῇ δ᾿ ἕκτῃ ἐτάσσοντο ἀμφότεροι ὡς ἐς μάχην. καὶ (μεῖζον γὰρ ἐγένετο καὶ περιέσχε τὸ τῶν Πελοποννησίων στρατόπεδον) ὁ Δημοσθένης δείσας μὴ κυκλωθῇ λοχίζει ἐς ὁδόν τινα κοίλην καὶ λοχμώδη ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς ξυναμφοτέρους ἐς τετρακοσίους, ὅπως κατὰ τὸ ὑπερέχον τῶν ἐναντίων ἐν τῇ ξυνόδῳ αὐτῇ ἐξαναστάντες οὗτοι κατὰ νώτου γίγνωνται.

ἐπεὶ δὲ παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ᾖσαν ἐς χεῖρας, Δημοσθένης μὲν τὸ δεξιὸν κέρας ἔχων μετὰ Μεσσηνίων καὶ Ἀθηναίων ὀλίγων, τὸ δὲ ἄλλο Ἀκαρνᾶνες ὡς ἕκαστοι τεταγμένοι ἐπεῖχον, καὶ Ἀμφιλόχων οἱ παρόντες ἀκοντισταί, Πελοποννήσιοι δὲ καὶ Ἀμπρακιῶται ἀναμὶξ τεταγμένοι πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ ἐν τῷ εὐωνύμῳ μᾶλλον καὶ οὐ τὸ κέρας ἄκρον ἔχοντες ἁθρόοι ἦσαν, ἀλλ᾿ Εὐρύλοχος ἔσχατον εἶχε τὸ εὐώνυμον καὶ οἱ μετ᾿ αὐτοῦ, κατὰ Μεσσηνίους καὶ Δημοσθένη.

photo reddit.com_u/wildeastmofo

[108] ὡς δ᾿ ἐν χερσὶν ἤδη ὄντες περιέσχον τῷ κέρᾳ οἱ Πελοποννήσιοι καὶ ἐκυκλοῦντο τὸ δεξιὸν τῶν ἐναντίων, οἱ ἐκ τῆς ἐνέδρας Ἀκαρνᾶνες ἐπιγενόμενοι αὐτοῖς κατὰ νώτου προσπίπτουσί τε καὶ τρέπουσιν, ὥστε μήτε ἐς ἀλκὴν ὑπομεῖναι φοβηθέντας τε ἐς φυγὴν καὶ τὸ πλέον τοῦ στρατεύματος καταστῆσαι· ἐπειδὴ γὰρ εἶδον τὸ κατ᾿ Εὐρύλοχον καὶ ὃ κράτιστον ἦν διαφθειρόμενον, πολλῷ μᾶλλον ἐφοβοῦντο. καὶ οἱ Μεσσήνιοι ὄντες ταύτῃ μετὰ τοῦ Δημοσθένους τὸ πολὺ τοῦ ἔργου ἐπεξῆλθον.

οἱ δὲ Ἀμπρακιῶται καὶ οἱ κατὰ τὸ δεξιὸν κέρας ἐνίκων τὸ καθ᾿ ἑαυτοὺς καὶ πρὸς τὸ Ἄργος ἀπεδίωξαν· καὶ γὰρ μαχιμώτατοι τῶν περὶ ἐκεῖνα τὰ χωρία τυγχάνουσιν ὄντες.
ἐπαναχωροῦντες δὲ ὡς ἑώρων τὸ πλέον νενικημένον καὶ οἱ ἄλλοι Ἀκαρνᾶνες σφίσι προσέκειντο, χαλεπῶς διεσῴζοντο ἐς τὰς Ὄλπας, καὶ πολλοὶ ἀπέθανον αὐτῶν, ἀτάκτως καὶ οὐδενὶ κόσμῳ προσπίπτοντες πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ μάλιστα ξυντεταγμένοι παντὸς τοῦ στρατοῦ ἀνεχώρησαν. καὶ ἡ μὲν μάχη ἐτελεύτα ἐς ὀψέ.

[109] Μενεδάϊος δὲ τῇ ὑστεραίᾳ Εὐρυλόχου τεθνεῶτος καὶ Μακαρίου αὐτὸς παρειληφὼς τὴν ἀρχὴν καὶ ἀπορῶν μεγάλης ἥσσης γεγενημένης ὅτῳ τρόπῳ ἢ μένων πολιορκήσεται ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ταῖς Ἀττικαῖς ναυσὶν ἀποκεκλῃμένος ἢ καὶ ἀναχωρῶν διασωθήσεται, προσφέρει λόγον περὶ σπονδῶν καὶ ἀναχωρήσεως Δημοσθένει καὶ τοῖς Ἀκαρνάνων στρατηγοῖς, καὶ περὶ νεκρῶν ἅμα ἀναιρέσεως.

οἱ δὲ νεκροὺς μὲν ἀπέδοσαν καὶ τροπαῖον αὐτοὶ ἔστησαν καὶ τοὺς ἑαυτῶν τριακοσίους μάλιστα ἀποθανόντας ἀνείλοντο, ἀναχώρησιν δὲ ἐκ μὲν τοῦ προφανοῦς οὐκ ἐσπείσαντο ἅπασι, κρύφα δὲ Δημοσθένης μετὰ τῶν ξυστρατήγων Ἀκαρνάνων σπένδονται Μαντινεῦσι καὶ Μενεδαΐῳ καὶ τοῖς ἄλλοις ἄρχουσι τῶν Πελοποννησίων καὶ ὅσοι αὐτῶν ἦσαν ἀξιολογώτατοι ἀποχωρεῖν κατὰ τάχος, βουλόμενος ψιλῶσαι τοὺς Ἀμπρακιώτας τε καὶ τὸν μισθοφόρον ὄχλον [τὸν ξενικόν], μάλιστα δὲ Λακεδαιμονίους καὶ Πελοποννησίους διαβαλεῖν ἐς τοὺς ἐκείνῃ χρῄζων Ἕλληνας ὡς καταπροδόντες τὸ ἑαυτῶν προυργιαίτερον ἐποιήσαντο.
καὶ οἱ μὲν τούς τε νεκροὺς ἀνείλοντο καὶ διὰ τάχους ἔθαπτον, ὥσπερ ὑπῆρχε, καὶ τὴν ἀποχώρησιν κρύφα οἷς ἐδέδοτο ἐπεβούλευον·

[110] τῷ δὲ Δημοσθένει καὶ τοῖς Ἀκαρνᾶσιν ἀγγέλλεται τοὺς Ἀμπρακιώτας τοὺς ἐκ τῆς πόλεως πανδημεὶ κατὰ τὴν πρώτην ἐκ τῶν Ὀλπῶν ἀγγελίαν ἐπιβοηθεῖν διὰ τῶν Ἀμφιλόχων, βουλομένους τοῖς ἐν Ὄλπαις ξυμμεῖξαι, εἰδότας οὐδὲν τῶν γεγενημένων.

καὶ πέμπει εὐθὺς τοῦ στρατοῦ μέρος τι τὰς ὁδοὺς προλοχιοῦντας καὶ τὰ καρτερὰ προκαταληψομένους, καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ ἅμα παρεσκευάζετο βοηθεῖν ἐπ᾿ αὐτούς.

[111] ἐν τούτῳ δ᾿ οἱ Μαντινῆς καὶ οἷς ἔσπειστο πρόφασιν ἐπὶ λαχανισμὸν καὶ φρυγάνων ξυλλογὴν ἐξελθόντες ὑπαπῇσαν κατ᾿ ὀλίγους, ἅμα ξυλλέγοντες ἐφ᾿ ἃ ἐξῆλθον δῆθεν· προκεχωρηκότες δὲ ἤδη ἄπωθεν τῆς Ὄλπης θᾶσσον ἀπεχώρουν.

οἱ δ᾿ Ἀμπρακιῶται καὶ οἱ ἄλλοι, ὅσοι μὲν ἐτύγχανον οὕτως ἁθρόοι ξυνεξελθόντες, ὡς ἔγνωσαν ἀπιόντας, ὥρμησαν καὶ αὐτοὶ καὶ ἔθεον δρόμῳ, ἐπικαταλαβεῖν βουλόμενοι.
οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες τὸ μὲν πρῶτον καὶ πάντας ἐνόμισαν ἀπιέναι ἀσπόνδους ὁμοίως καὶ τοὺς Πελοποννησίους ἐπεδίωκον, καί τινας αὐτῶν τῶν στρατηγῶν κωλύοντας καὶ φάσκοντας ἐσπεῖσθαι αὐτοῖς ἠκόντισέ τις, νομίσας καταπροδίδοσθαι σφᾶς· ἔπειτα μέντοι τοὺς μὲν Μαντινέας καὶ τοὺς Πελοποννησίους ἀφίεσαν, τοὺς δ᾿ Ἀμπρακιώτας ἔκτεινον.

καὶ ἦν πολλὴ ἔρις καὶ ἄγνοια εἴτε Ἀμπρακιώτης τίς ἐστιν εἴτε Πελοποννήσιος. καὶ ἐς διακοσίους μέν τινας αὐτῶν ἀπέκτειναν· οἱ δ᾿ ἄλλοι διέφυγον ἐς τὴν Ἀγραΐδα ὅμορον οὖσαν, καὶ Σαλύνθιος αὐτοὺς ὁ βασιλεὺς τῶν Ἀγραίων φίλος ὢν ὑπεδέξατο.

[112] Οἱ δ᾿ ἐκ τῆς πόλεως Ἀμπρακιῶται ἀφικνοῦνται ἐπ᾿ Ἰδομενήν. ἐστὸν δὲ δύο λόφω ἡ Ἰδομενὴ ὑψηλώ· τούτοιν τὸν μὲν μείζω νυκτὸς ἐπιγενομένης οἱ προαποσταλέντες ὑπὸ τοῦ Δημοσθένους ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου ἔλαθόν τε καὶ ἔφθασαν προκαταλαβόντες (τὸν δ᾿ ἐλάσσω ἔτυχον οἱ Ἀμπρακιῶται προαναβάντες) καὶ ηὐλίσαντο.

ὁ δὲ Δημοσθένης δειπνήσας ἐχώρει καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα ἀπὸ ἑσπέρας εὐθύς, αὐτὸς μὲν τὸ ἥμισυ ἔχων ἐπὶ τῆς ἐσβολῆς, τὸ δ᾿ ἄλλο διὰ τῶν Ἀμφιλοχικῶν ὀρῶν.

καὶ ἅμα ὄρθρῳ ἐπιπίπτει τοῖς Ἀμπρακιώταις ἔτι ἐν ταῖς εὐναῖς καὶ οὐ προῃσθημένοις τὰ γεγενημένα, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον νομίσασι τοὺς ἑαυτῶν εἶναι·

καὶ γὰρ τοὺς Μεσσηνίους πρώτους ἐπίτηδες ὁ Δημοσθένης προύταξε καὶ προσαγορεύειν ἐκέλευε, Δωρίδα τε γλῶσσαν ἱέντας καὶ τοῖς προφύλαξι πίστιν παρεχομένους, ἅμα δὲ καὶ οὐ καθορωμένους τῇ ὄψει νυκτὸς ἔτι οὔσης.

ὡς οὖν ἐπέπεσε τῷ στρατεύματι αὐτῶν, τρέπουσι, καὶ τοὺς μὲν πολλοὺς αὐτοῦ διέφθειραν, οἱ δὲ λοιποὶ κατὰ τὰ ὄρη ἐς φυγὴν ὥρμησαν.
προκατειλημμένων δὲ τῶν ὁδῶν, καὶ ἅμα τῶν μὲν Ἀμφιλόχων ἐμπείρων ὄντων τῆς ἑαυτῶν γῆς καὶ ψιλῶν πρὸς ὁπλίτας, τῶν δὲ ἀπείρων καὶ ἀνεπιστημόνων ὅπῃ τράπωνται, ἐσπίπτοντες ἔς τε χαράδρας καὶ τὰς προλελοχισμένας ἐνέδρας διεφθείροντο.
καὶ ἐς πᾶσαν ἰδέαν χωρήσαντες τῆς φυγῆς ἐτράποντό τινες καὶ ἐς τὴν θάλασσαν οὐ πολὺ ἀπέχουσαν, καὶ ὡς εἶδον τὰς Ἀττικὰς ναῦς παραπλεούσας ἅμα τοῦ ἔργου τῇ ξυντυχίᾳ, προσένευσαν, ἡγησάμενοι ἐν τῷ αὐτίκα φόβῳ κρεῖσσον εἶναι σφίσιν ὑπὸ τῶν ἐν ταῖς ναυσίν, εἰ δεῖ, διαφθαρῆναι ἢ ὑπὸ τῶν βαρβάρων καὶ ἐχθίστων Ἀμφιλόχων.

οἱ μὲν οὖν Ἀμπρακιῶται τοιούτῳ τρόπῳ κακωθέντες ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν ἐσώθησαν ἐς τὴν πόλιν· Ἀκαρνᾶνες δὲ σκυλεύσαντες τοὺς νεκροὺς καὶ τροπαῖα στήσαντες ἀπεχώρησαν ἐς Ἄργος.

[113] καὶ αὐτοῖς τῇ ὑστεραίᾳ ἦλθε κῆρυξ ἀπὸ τῶν ἐς Ἀγραίους καταφυγόντων ἐκ τῆς Ὄλπης Ἀμπρακιωτῶν, ἀναίρεσιν αἰτήσων τῶν νεκρῶν οὓς ἀπέκτειναν ὕστερον τῆς πρώτης μάχης, ὅτε μετὰ τῶν Μαντινέων καὶ τῶν ὑποσπόνδων ξυνεξῇσαν ἄσπονδοι.

ἰδὼν δ᾿ ὁ κῆρυξ τὰ ὅπλα τῶν ἀπὸ τῆς πόλεως Ἀμπρακιωτῶν ἐθαύμαζε τὸ πλῆθος· οὐ γὰρ ᾔδει τὸ πάθος, ἀλλ᾿ ᾤετο τῶν μετὰ σφῶν εἶναι.

καί τις αὐτὸν ἤρετο ὅτι θαυμάζοι καὶ ὁπόσοι αὐτῶν τεθνᾶσιν, οἰόμενος αὖ ὁ ἐρωτῶν εἶναι τὸν κήρυκα ἀπὸ τῶν ἐν Ἰδομεναῖς. ὁ δ᾿ ἔφη διακοσίους μάλιστα. ὑπολαβὼν δ᾿ ὁ ἐρωτῶν εἶπεν

᾿οὔκουν τὰ ὅπλα ταυτὶ φαίνεται, ἀλλὰ πλέον ἢ χιλίων.᾿ αὖθις δὲ εἶπεν ἐκεῖνος ᾿οὐκ ἄρα τῶν μεθ᾿ ἡμῶν μαχομένων ἐστίν.᾿ ὁ δ᾿ ἀπεκρίνατο ᾿εἴπερ γε ὑμεῖς ἐν Ἰδομενῇ χθὲς ἐμάχεσθε.᾿ ᾿ἀλλ᾿ ἡμεῖς γε οὐδενὶ ἐμαχόμεθα χθές, ἀλλὰ πρῴην ἐν τῇ ἀποχωρήσει.᾿ ᾿καὶ μὲν δὴ τούτοις γε ἡμεῖς χθὲς ἀπὸ τῆς πόλεως βοηθήσασι τῆς Ἀμπρακιωτῶν ἐμαχόμεθα.᾿

ὁ δὲ κῆρυξ ὡς ἤκουσε καὶ ἔγνω ὅτι ἡ ἀπὸ τῆς πόλεως βοήθεια διέφθαρται, ἀνοιμώξας καὶ ἐκπλαγεὶς τῷ μεγέθει τῶν παρόντων κακῶν ἀπῆλθεν εὐθὺς ἄπρακτος καὶ οὐκέτι ἀπῄτει τοὺς νεκρούς.

πάθος γὰρ τοῦτο μιᾷ πόλει Ἑλληνίδι ἐν ἴσαις ἡμέραις μέγιστον δὴ τῶν κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε ἐγένετο. καὶ ἀριθμὸν οὐκ ἔγραψα τῶν ἀποθανόντων, διότι ἄπιστον τὸ πλῆθος λέγεται ἀπολέσθαι ὡς πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως. Ἀμπρακίαν μέντοι οἶδα ὅτι, εἰ ἐβουλήθησαν Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφίλοχοι Ἀθηναίοις καὶ Δημοσθένει πειθόμενοι ἐξελεῖν, αὐτοβοεὶ ἂν εἷλον· νῦν δ᾿ ἔδεισαν μὴ οἱ Ἀθηναῖοι ἔχοντες αὐτὴν χαλεπώτεροι σφίσι πάροικοι ὦσιν.

[114] Μετὰ δὲ ταῦτα τρίτον μέρος νείμαντες τῶν σκύλων τοῖς Ἀθηναίοις τὰ ἄλλα κατὰ τὰς πόλεις διείλοντο. καὶ τὰ μὲν τῶν Ἀθηναίων πλέοντα ἑάλω, τὰ δὲ νῦν ἀνακείμενα ἐν τοῖς Ἀττικοῖς ἱεροῖς Δημοσθένει ἐξῃρέθησαν τριακόσιαι πανοπλίαι, καὶ ἄγων αὐτὰς κατέπλευσεν· καὶ ἐγένετο ἅμα αὐτῷ μετὰ τὴν ἐκ τῆς Αἰτωλίας ξυμφορὰν ἀπὸ ταύτης τῆς πράξεως ἀδεεστέρα ἡ κάθοδος.

ἀπῆλθον δὲ καὶ οἱ ἐν ταῖς εἴκοσι ναυσὶν Ἀθηναῖοι ἐς Ναύπακτον. Ἀκαρνᾶνες δὲ καὶ Ἀμφίλοχοι ἀπελθόντων Ἀθηναίων καὶ Δημοσθένους τοῖς ὡς Σαλύνθιον καὶ Ἀγραίους καταφυγοῦσιν Ἀμπρακιώταις καὶ Πελοποννησίοις ἀναχώρησιν ἐσπείσαντο ἐξ Οἰνιαδῶν, οἷπερ καὶ μετανέστησαν παρὰ Σαλυνθίου.

καὶ ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον σπονδὰς καὶ ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο ἑκατὸν ἔτη Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφίλοχοι πρὸς Ἀμπρακιώτας ἐπὶ τοῖσδε, ὥστε μήτε Ἀμπρακιώτας μετὰ Ἀκαρνάνων στρατεύειν ἐπὶ Πελοποννησίους μήτε Ἀκαρνᾶνας μετὰ Ἀμπρακιωτῶν ἐπ᾿ Ἀθηναίους, βοηθεῖν δὲ τῇ ἀλλήλων, καὶ ἀποδοῦναι Ἀμπρακιώτας ὁπόσα ἢ χωρία ἢ ὁμήρους Ἀμφιλόχων ἔχουσι, καὶ ἐπὶ Ἀνακτόριον μὴ βοηθεῖν πολέμιον ὂν Ἀκαρνᾶσιν.

ταῦτα ξυνθέμενοι διέλυσαν τὸν πόλεμον. μετὰ δὲ ταῦτα Κορίνθιοι φυλακὴν ἑαυτῶν ἐς τὴν Ἀμπρακίαν ἀπέστειλαν ἐς τριακοσίους ὁπλίτας καὶ Ξενοκλείδαν τὸν Εὐθυκλέους ἄρχοντα· οἳ κομιζόμενοι χαλεπῶς διὰ τῆς ἠπείρου ἀφίκοντο. τὰ μὲν κατ᾿ Ἀμπρακίαν οὕτως ἐγένετο.

[115] Οἱ δ᾿ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος ἔς τε τὴν Ἱμεραίαν ἀπόβασιν ἐποιήσαντο ἐκ τῶν νεῶν μετὰ τῶν Σικελῶν τῶν ἄνωθεν ἐσβεβληκότων ἐς τὰ ἔσχατα τῆς Ἱμεραίας, καὶ ἐπὶ τὰς Αἰόλου νήσους ἔπλευσαν.
ἀναχωρήσαντες δὲ ἐς Ῥήγιον Πυθόδωρον τὸν Ἰσολόχου Ἀθηναίων στρατηγὸν καταλαμβάνουσιν ἐπὶ τὰς ναῦς διάδοχον ὧν ὁ Λάχης ἦρχεν.
οἱ γὰρ ἐν Σικελίᾳ ξύμμαχοι πλεύσαντες ἔπεισαν τοὺς Ἀθηναίους βοηθεῖν σφίσι πλείοσι ναυσίν· τῆς μὲν γὰρ γῆς αὐτῶν οἱ Συρακόσιοι ἐκράτουν, τῆς δὲ θαλάσσης ὀλίγαις ναυσὶν εἰργόμενοι παρεσκευάζοντο ναυτικὸν ξυναγείροντες ὡς οὐ περιοψόμενοι.

καὶ ἐπλήρουν ναῦς τεσσαράκοντα οἱ Ἀθηναῖοι ὡς ἀποστελοῦντες αὐτοῖς, ἅμα μὲν ἡγούμενοι θᾶσσον τὸν ἐκεῖ πόλεμον καταλυθήσεσθαι, ἅμα δὲ βουλόμενοι μελέτην τοῦ ναυτικοῦ ποιεῖσθαι.
τὸν μὲν οὖν ἕνα τῶν στρατηγῶν ἀπέστειλαν Πυθόδωρον ὀλίγαις ναυσί, Σοφοκλέα δὲ τὸν Σωστρατίδου καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους ἐπὶ τῶν πλειόνων νεῶν ἀποπέμψειν ἔμελλον.
ὁ δὲ Πυθόδωρος ἤδη ἔχων τὴν τοῦ Λάχητος τῶν νεῶν ἀρχὴν ἔπλευσε τελευτῶντος τοῦ χειμῶνος ἐπὶ τὸ Λοκρῶν φρούριον ὃ πρότερον Λάχης εἷλε, καὶ νικηθεὶς μάχῃ ὑπὸ τῶν Λοκρῶν ἀπεχώρησεν.

[116] Ἐρρύη δὲ περὶ αὐτὸ τὸ ἔαρ τοῦτο ὁ ῥύαξ τοῦ πυρὸς ἐκ τῆς Αἴτνης, ὥσπερ καὶ πρότερον, καὶ γῆν τινὰ ἔφθειρε τῶν Καταναίων, οἳ ὑπὸ τῇ Αἴτνῃ τῷ ὄρει οἰκοῦσιν, ὅπερ μέγιστόν ἐστιν ὄρος ἐν τῇ Σικελίᾳ.
λέγεται δὲ πεντηκοστῷ ἔτει ῥυῆναι τοῦτο μετὰ τὸ πρότερον ῥεῦμα, τὸ δὲ ξύμπαν τρὶς γεγενῆσθαι τὸ ῥεῦμα ἀφ᾿ οὗ Σικελία ὑπὸ Ἑλλήνων οἰκεῖται.
ταῦτα μὲν κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦτον ἐγένετο, καὶ ἕκτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

Ιστορίαι Βιβλίο Β [2.1.1 – 2.103.2]

– HOME –

[3.2.1] Αμέσως μετά την εισβολή επαναστάτησε η Λέσβος — εκτός από την Μήθυμνα. Και πριν από τον πόλεμο είχαν θελήσει ν᾽ αποστατήσουν, αλλά οι Λακεδαιμόνιοι είχαν, τότε, απορρίψει τις προτάσεις τους. Αλλά και την φορά αυτή αναγκάστηκαν να ενεργήσουν νωρίτερα απ᾽ ό,τι είχαν υπολογίσει.
[3.2.2] Το σχέδιό τους ήταν να κλείσουν πρώτα τα λιμάνια τους με προσχώσεις, να τελειώσουν τα τείχη τους και το αρμάτωμα του στόλου τους και να τους έρθουν από τον Εύξεινο Πόντο τοξότες και σιτάρι και όσα άλλα εφόδια είχαν στείλει να φέρουν απ᾽ εκεί.
[3.2.3] Αλλά οι Τενέδιοι, που ήσαν εχθροί τους, και οι Μηθυμναίοι, και μερικοί ακόμα από τους Μυτιληναίους που είχαν αντίθετα φρονήματα και ήσαν πρόξενοι των Αθηναίων, ειδοποίησαν την Αθήνα ότι οι Μυτιληναίοι προσπαθούν να υποτάξουν με την βία ολόκληρο το νησί, ότι είναι συνεννοημένοι με τους Λακεδαιμονίους και τους Βοιωτούς, που είναι ομόφυλοί τους, κι ετοιμάζονται βιαστικά να επαναστατήσουν και ότι, αν οι Αθηναίοι δεν ενεργήσουν γρήγορα για να τους προλάβουν, θα χάσουν την Λέσβο.

[3.3.1] Οι Αθηναίοι, όμως, που είχαν υποστεί μεγάλη δοκιμασία από την επιδημία κι από τον πόλεμο που είχε μόλις αρχίσει αλλά είχε φουντώσει, θεωρούσαν ότι ήταν εξαιρετικά σοβαρό ν᾽ αρχίσουν κι άλλον πόλεμο με την Λέσβο που είχε στόλο και δύναμη άθικτα και δεν ήθελαν στην αρχή να πιστέψουν τις πληροφορίες, ελπίζοντας ότι οι καταγγελίες δεν ήσαν σωστές. Αλλά όταν έστειλαν πρέσβεις και δεν μπόρεσαν να πείσουν τους Μυτιληναίους να παραιτηθούν από το σχέδιό τους να υποτάξουν όλο το νησί και να σταματήσουν τις προετοιμασίες τους, φοβήθηκαν και θέλησαν να προλάβουν τις εξελίξεις
[3.3.2] στέλνοντας, ξαφνικά, σαράντα καράβια που έτυχε να είναι έτοιμα, για εκστρατεία γύρω από την Πελοπόννησο. Αρχηγός τους, με άλλους δύο, ήταν ο Κλεϊππίδης του Δεινίου.
[3.3.3] Οι Αθηναίοι, καθώς φαίνεται, είχαν πληροφορηθεί ότι οι Μυτιληναίοι εόρταζαν την εορτή του Απόλλωνος του Μαλόεντος έξω από την πόλη τους, ότι στην εορτή πάνε όλοι οι κάτοικοι και ότι, εάν έκαναν γρήγορα, υπήρχε πιθανότητα να τους αιφνιδιάσουν. Αν πετύχαινε το εγχείρημα, τότε όλα θα ήσαν εντάξει. Αν όχι, τότε θα πρόσταζαν τους Μυτιληναίους να παραδώσουν το στόλο τους και να κατεδαφίσουν τα τείχη τους. Αν απέρριπταν τους όρους αυτούς, τότε θα τους πολεμούσαν.
[3.3.4] Ο στόλος έφυγε, αλλά οι Αθηναίοι κράτησαν τα δέκα Μυτιληναϊκά καράβια που, σύμφωνα με τους όρους της συμμαχίας, ήσαν στον Πειραιά και φυλάκισαν τα πληρώματά τους.
[3.3.5] Κάποιος όμως πέρασε απ᾽ την Αθήνα στην Εύβοια και πήγε πεζός στην Γεραιστό όπου πέτυχε ένα εμπορικό που έφευγε, κι έφτασε σε τρεις μέρες στην Μυτιλήνη όπου πληροφόρησε τους Μυτιληναίους για την εκστρατεία. Έτσι όχι μόνο δεν βγήκαν να πάνε στον Μαλόεντα, αλλά ενίσχυσαν τα τείχη τους όπου ήσαν μισοτελειωμένα, συμπλήρωσαν την απόφραξη των λιμανιών τους κι έβαλαν φρουρές.

[3.4.1] Οι Αθηναίοι έφτασαν μετά από λίγο και, όταν είδαν την κατάσταση, οι στρατηγοί τους διαμήνυσαν στους Μυτιληναίους τα όσα είχαν διαταγή να τους πουν.
[3.4.2] Οι Μυτιληναίοι, απροετοίμαστοι, βρέθηκαν ξαφνικά στην ανάγκη να πολεμήσουν. Έβγαλαν τον στόλο τους σε μικρή απόσταση από το λιμάνι για να ναυμαχήσουν, αλλά τους καταδίωξαν τα αθηναϊκά πολεμικά και τότε άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους στρατηγούς, έχοντας σκοπό ν᾽ απαλλαγούν, αν μπορούσαν από την παρουσία του στόλου, κάνοντας συμφωνία με ήπιους όρους.
[3.4.3] Οι Αθηναίοι στρατηγοί δέχτηκαν κι αυτοί να διαπραγματευθούν από φόβο μήπως δεν έχουν αρκετές δυνάμεις για να πολεμήσουν εναντίον ολόκληρης της Λέσβου.
[3.4.4] Έγινε ανακωχή και οι Μυτιληναίοι έστειλαν στην Αθήνα αντιπροσώπους —μεταξύ τους ήταν κι ένας καταδότης που είχε ειδοποιήσει τους Αθηναίους, αλλά είχε τώρα μετανιώσει— για να πείσουν τους Αθηναίους ν᾽ αποσύρουν τον στόλο τους δίνοντάς τους την υπόσχεση ότι δεν θ᾽ αποστατήσουν.
[3.4.5] Ταυτόχρονα όμως και επειδή δεν ήλπιζαν ότι θα πετύχουν τίποτε στην Αθήνα, έστειλαν πρέσβεις και στην Λακεδαίμονα με πολεμικό που κατόρθωσε να περάσει απαρατήρητο από τον αθηναϊκό στόλο που ναυλοχούσε στην Μαλέα, βορινά από την πόλη της Μυτιλήνης.
[3.4.6] Οι πρέσβεις ταλαιπωρήθηκαν διασχίζοντας το Αιγαίο κι έφτασαν στην Λακεδαίμονα όπου άρχισαν να ενεργούν για να σταλεί βοήθεια.

[3.5.1] Οι πρέσβεις που είχαν πάει στην Αθήνα γύρισαν άπρακτοι και οι Μυτιληναίοι, μ᾽ όλη την υπόλοιπη Λέσβο, εκτός από την Μήθυμνα, άρχισαν τις εχθροπραξίες. Η Μήθυμνα, η Ίμβρος, η Λήμνος και μερικοί άλλοι σύμμαχοι, έστειλαν βοήθεια στους Αθηναίους.
[3.5.2] Οι Μυτιληναίοι έκαναν μιαν έξοδο με όλο τους τον στρατό εναντίον του στρατοπέδου των Αθηναίων. Έγινε μάχη στην οποία μάλλον επικράτησαν οι Μυτιληναίοι, δεν είχαν όμως αυτοπεποίθηση και δεν τόλμησαν να περάσουν τη νύχτα έξω από τα τείχη, αλλά γύρισαν πίσω στην πολιτεία όπου έμειναν άπρακτοι. Δεν ήθελαν να ριψοκινδυνέψουν νέα αναμέτρηση προτού έρθει, αν ερχόταν, βοήθεια από την Πελοπόννησο ή από αλλού. Πραγματικά, έφτασαν ο Σπαρτιάτης Μελέας και ο Θηβαίος Ερμαιώνδας που είχαν σταλεί πριν επαναστατήσει η Μυτιλήνη, αλλά δεν μπόρεσαν να φτάσουν πριν απ᾽ τον αθηναϊκό στόλο. Έφτασαν μετά την μάχη κι αποβιβάστηκαν κρυφά με πολεμικό. Συμβούλεψαν τους Μυτιληναίους να στείλουν με άλλο πολεμικό άλλους πρέσβεις που θα πήγαιναν μαζί τους. Έτσι κι έγινε.

[3.6.1] Οι Αθηναίοι ενθαρρύνθηκαν πολύ απ᾽ την αδράνεια των Μυτιληναίων. Κάλεσαν και άλλους συμμάχους οι οποίοι, βλέποντας ότι οι Λέσβιοι δεν πρόβαλλαν αντίσταση άξια λόγου, έστειλαν πρόθυμα βοήθεια. Μεταστάθμευσαν τον στόλο τους στο νότιο μέρος της Μυτιλήνης, έστησαν δύο οχυρωμένα στρατόπεδα από τις δύο μεριές της πολιτείας και οργάνωσαν τον αποκλεισμό και των δύο λιμανιών.
[3.6.2] Έτσι αποκλείσαν τους Μυτιληναίους από την θάλασσα, αλλά στην στεριά επικρατούσαν εκείνοι με την βοήθεια των άλλων Λεσβίων. Οι Αθηναίοι κρατούσαν μια μικρή περιοχή γύρω από τα στρατόπεδά τους, ενώ την Μαλέα την χρησιμοποιούσαν για λιμάνι και για αγορά. Αυτή ήταν η πολεμική κατάσταση στην Μυτιλήνη.

[3.7.1] Το καλοκαίρι εκείνο και τον ίδιο περίπου καιρό οι Αθηναίοι έστειλαν γύρω από την Πελοπόννησο τριάντα καράβια με στρατηγό τον Ασώπιο του Φορμίωνος. Οι Ακαρνάνες τούς είχαν ζητήσει να τους στείλουν για αρχηγό έναν γιο ή συγγενή του Φορμίωνος.
[3.7.2] Ο στόλος, παραπλέοντας την Λακωνική, λεηλάτησε τις παραλίες
[3.7.3] κι έπειτα ο Ασώπιος έστειλε πίσω τα περισσότερα καράβια και πήγε με δώδεκα πολεμικά στην Ναύπακτο. Μετά κάλεσε τους Ακαρνάνες σε γενική επιστράτευση και άρχισε εκστρατεία εναντίον των Οινιάδων. Μπήκε στον Αχελώο ποταμό με τον στόλο του, ενώ ο στρατός λεηλατούσε τον τόπο.
[3.7.4] Αλλά οι Οινιάδες δεν έστεργαν να υποταχθούν και ο Ασώπιος απόλυσε τον στρατό, πήρε τον στόλο και πήγε στην Λευκάδα όπου έκανε απόβαση στο Νήρικο. Αλλά καθώς γύριζε στα καράβια του, οι κάτοικοι, με την βοήθεια λίγων φρουρών που ήσαν εκεί, τον σκότωσαν τον ίδιο και μερικούς από τους στρατιώτες του.
[3.7.5] Οι Αθηναίοι ζήτησαν εκεχειρία από τους Λευκαδίτες, σήκωσαν τους νεκρούς τους κι έφυγαν.

[3.8.1] Οι πρέσβεις της Μυτιλήνης που είχαν σταλεί με το πρώτο καράβι, πήγαν στην Ολυμπία όπου οι Λακεδαιμόνιοι τους είχαν καλέσει να πάνε για να τους ακούσουν όλοι οι σύμμαχοι. Στους Ολυμπιακούς εκείνους αγώνες νίκησε για δεύτερη φορά ο Ρόδιος Δωριεύς.
[3.8.2] Όταν τέλειωσαν οι γιορτές έγινε συνέλευση και οι πρέσβεις της Μυτιλήνης είπαν, περίπου, τα ακόλουθα:

[3.9.1] «Λακεδαιμόνιοι και Σύμμαχοι. Ξέρομε καλά ποιές είναι, ανάμεσα στους Έλληνες, οι καθιερωμένες συνήθειες. Όταν μια πολιτεία, σε καιρό πολέμου, εγκαταλείψει τους πρώην συμμάχους της, τότε οι νέοι σύμμαχοί της, που την δέχονται, αισθάνονται ικανοποίηση κατά το μέτρο που ωφελούνται απ᾽ αυτήν, αλλά και την περιφρονούν γιατί θεωρούν ότι πρόδωσε τους πρώην φίλους της.
[3.9.2] Και η κρίση αυτή δεν είναι, βέβαια, άδικη, όταν μεταξύ εκείνων που αποστατούν και των συμμάχων τους υπάρχουν αμοιβαία καλά αισθήματα κι εκτίμηση και ισορροπία δυνάμεων και όταν δεν υπάρχει εύλογη αιτία αποστασίας. Αλλά εμείς δεν είχαμε τέτοιες σχέσεις με τους Αθηναίους
[3.9.3] και κανείς ας μην μας περιφρονήσει αν, ενώ μας τιμούσαν σε καιρό ειρήνης, τώρα τους εγκαταλείπομε την ώρα του κινδύνου.

[3.10.1] »Αφού ερχόμαστε να σας ζητήσομε την συμμαχία σας, θα σας μιλήσομε, πρώτα για το δίκαιό μας και για την ακεραιότητά μας, επειδή ξέρομε ότι, ούτε μεταξύ ατόμων ούτε μεταξύ πολιτειών μπορεί να δημιουργηθεί σταθερή φιλία αν δεν βασίζεται στην αμοιβαία εκτίμηση και στην κοινή νοοτροπία. Από την διαφορά στις αντιλήψεις προέρχεται και η διαφορά στην δράση.
[3.10.2] Γίναμε για πρώτη φορά σύμμαχοι των Αθηναίων όταν σεις αποσυρθήκατε από τον μηδικό πόλεμο, ενώ εκείνοι έμειναν στη θέση τους για να τον τελειώσουν.
[3.10.3] Δεν γίναμε, λοιπόν, σύμμαχοι με τους Αθηναίους για να υποδουλώσομε τους Έλληνες στην Αθήνα, αλλά για να απελευθερώσομε όλους τους Έλληνες από τους Μήδους.
[3.10.4] Και όσο ασκούσαν την αρχηγία με ισονομία, τους ακολουθούσαμε πρόθυμα. Όταν όμως καταλάβαμε ότι η έχθρα τους εναντίον των Μήδων χαλαρωνόταν και ότι άρχισαν να επιδιώκουν την υποδούλωση των συμμάχων τους, αρχίσαμε ν᾽ ανησυχούμε.
[3.10.5] Ήταν όμως αδύνατον οι πολυάριθμοι σύμμαχοι να συμφωνούν στην ψήφο τους για ν᾽ αντισταθούν και υποδουλώθηκαν όλοι εκτός από εμάς και τους Χίους. Εμείς, φαινομενικά ανεξάρτητοι και ελεύθεροι, αναγκαστήκαμε να πάρομε μέρος στις εκστρατείες τους,
[3.10.6] αλλά βλέποντας τα όσα γίνονταν δεν τους θεωρούσαμε πια σαν αρχηγούς στους οποίους μπορούσαμε να έχομε εμπιστοσύνη, γιατί ήταν απίθανο οι ίδιοι αυτοί που είχαν υποτάξει εκείνους με τους οποίους είχαν κάνει, όπως και μαζί μας, συμμαχία, να μην επιχειρήσουν να κάνουν το ίδιο με όσους έμεναν ελεύθεροι, αν τους παρουσιαζόταν ευκαιρία.

[3.11.1] »Και αν όλοι οι σύμμαχοι είχαμε εξακολουθήσει να είμαστε ανεξάρτητοι, τότε θα είχαμε κάποια περισσότερη βεβαιότητα ότι οι Αθηναίοι δεν θα μπορούσαν ν᾽ ανατρέψουν τη βάση των σχέσεών μας. Αλλά ενώ είχαν υποτάξει τους περισσότερους συμμάχους, μαζί μας εξακολουθούσαν να έχουν σχέσεις ισότιμες και ήταν φυσικό να τους είναι δύσκολο ν᾽ ανέχονται να είμαστε, εμείς μόνοι, ανεξάρτητοι μέσα στην γενική υποταγή. Άλλωστε, όσο εκείνοι γίνονταν ισχυρότεροι, τόσο αύξανε η απομόνωσή μας.
[3.11.2] Ο αμοιβαίος φόβος είναι η μόνη ασφαλής βάση μιας συμμαχίας γιατί, αν θέλει κανείς να την παραβιάσει, τον συγκρατεί η σκέψη ότι δεν είναι αρκετά ισχυρός ώστε να επιβληθεί.
[3.11.3] Αν μας άφηναν, άλλωστε, αυτόνομους δεν το έκαναν από άλλο λόγο παρά μόνο επειδή πίστευαν ότι μπορούσαν ν᾽ απλώνουν την δύναμή τους περισσότερο με εφόδους ωραίων επιχειρημάτων παρά με στρατιωτικές επιχειρήσεις.
[3.11.4] Εμάς μας χρησιμοποιούσαν σαν παράδειγμα για ν᾽ αποδείχνουν ότι σύμμαχοι που είχαν ίση ψήφο δεν θα είχαν ποτέ πάρει μέρος στις αθηναϊκές εκστρατείες, αν εκείνοι εναντίον των οποίων αποφασιζόταν η εκστρατεία δεν είχαν αδικήσει τους συμμάχους. Με τον τρόπο αυτό χρησιμοποίησαν πρώτα τους δυνατούς συμμάχους εναντίον των αδυνάτων, αφήνοντας τελευταίους τους ισχυρούς, βέβαιοι ότι αυτοί θα είχαν τότε πια βρεθεί σε ασθενή θέση, μετά την γενική υποταγή των άλλων.
[3.11.5] Αν είχαν αρχίσει από μας όταν οι άλλοι σύμμαχοι είχαν ακόμα ο καθένας τη δύναμή του άθικτη και μπορούσαν να βρουν και αλλού βοήθεια, δεν θα είχαν επιβληθεί τόσο εύκολα,
[3.11.6] γιατί το ναυτικό μας τους δημιουργούσε τον φόβο μήπως ενωθεί είτε με το δικό σας, είτε με άλλης πολιτείας και γίνει κίνδυνος γι᾽ αυτούς.
[3.11.7] Πρέπει να πούμε ότι μπορέσαμε να κρατήσομε τη θέση μας επειδή κάναμε συνεχώς πολλές περιποιήσεις και στους Αθηναίους και στους άρχοντές τους.
[3.11.8] Αλλά έχοντας το παράδειγμα των άλλων, δεν νομίζαμε ότι θα μπορούσαμε να διατηρήσομε πολύν καιρό την ανεξαρτησία μας αν δεν ξεσπούσε ο πόλεμος ο σημερινός.

[3.12.1] »Τί είδους φιλία, λοιπόν, τί είδους ελευθερία ήταν αυτή, όταν υποβλέπαμε ο ένας τον άλλον; Εκείνοι, από φόβο, μας κολάκευαν σε καιρό πολέμου κι εμείς κάναμε το ίδιο σε καιρό ειρήνης. Τον δεσμό που μεταξύ άλλων συμμάχων τον δημιουργεί η φιλία, τον δημιουργούσε μεταξύ μας ο φόβος. Μέναμε σύμμαχοι πολύ περισσότερο από φόβο παρά από συμπάθεια. Όποιος από τους δύο θα αισθανόταν ότι μπορούσε ακίνδυνα να παραβιάσει την συμμαχία, εκείνος και θα την καταπατούσε πρώτος.
[3.12.2] Γι᾽ αυτό και σφάλλει κανείς αν νομίζει ότι είχαμε άδικο εμείς να τους προλάβομε επαναστατώντας, προτού εκείνοι μας χτυπήσουν, επιβεβαιώνοντας τις υποψίες μας.
[3.12.3] Αν είχαμε κι εμείς όσες δυνάμεις έχουν εκείνοι, τότε θα μπορούσαμε να περιμένομε να μας επιτεθούν για να τους αντεπιτεθούμε. Αλλ᾽ αφού εκείνοι ήσαν σε θέση ν᾽ αναλάβουν κάθε στιγμή την πρωτοβουλία, έπρεπε εμείς να προλάβομε για να σωθούμε.

[3.13.1] »Αυτές ήσαν, Λακεδαιμόνιοι και σύμμαχοι, οι αιτίες και οι λόγοι της αποστασίας μας. Είναι και αρκετά σαφείς για να πείσουν οποιονδήποτε ότι ενεργήσαμε σωστά, και αρκετά σπουδαίοι για να μας φοβίσουν και να μας αναγκάσουν ν᾽ αναζητήσομε έναν τρόπο ν᾽ ασφαλιστούμε, όπως, άλλωστε, το επιζητούσαμε από πολύν καιρό, όταν ήταν ακόμα ειρήνη, και σας είχαμε στείλει πρεσβεία για ν᾽ αποστατήσομε, αλλά μας σταμάτησε η άρνησή σας. Τώρα, όμως, που μας κάλεσαν οι Βοιωτοί, ανταποκριθήκαμε αμέσως, γιατί πιστέψαμε ότι με την αποστασία μας πετυχαίναμε δυο σκοπούς, δηλαδή και ν᾽ αποσπαστούμε από τη συμμαχία, για να μην βλάπτομε, μαζί με τους Αθηναίους, τους άλλους Έλληνες, αλλά αντίθετα να συμβάλομε στην απελευθέρωσή τους, και ν᾽ αποστατήσομε από τους Αθηναίους, ώστε να τους προλάβομε και να μην μας χτυπήσουν εκείνοι πρώτοι.
[3.13.2] Αλλά επαναστατήσαμε γρηγορότερα από ό,τι υπολογίζαμε και χωρίς να έχομε προετοιμαστεί, και τούτο είναι ένας πρόσθετος λόγος για να μας δεχτείτε στην συμμαχία σας και να μας στείλετε γρήγορα βοήθεια και θα φανεί έτσι ότι ξέρετε πώς να βοηθήστε τους φίλους σας και πώς να βλάψετε, ταυτόχρονα, τους εχθρούς σας.
[3.13.3] Τέτοια ευκαιρία δεν παρουσιάστηκε ποτέ έως τώρα. Οι Αθηναίοι έχουν εξαντληθεί από την επιδημία και τις πολεμικές δαπάνες. Ένα μέρος του στόλου τους μας πολιορκεί εμάς και το άλλο μέρος βρίσκεται στα παράλιά σας.
[3.13.4] Δεν είναι, λοιπόν, πιθανόν να έχουν σε εφεδρεία αρκετά καράβια αν, όσο είναι καλοκαίρι, κάνετε δεύτερη εισβολή στην Αττική με στρατό και στόλο. Τότε ή δεν θα μπορέσουν να σας αντισταθούν ή θ᾽ αναγκαστούν ν᾽ ανακαλέσουν και τις δυο μοίρες του στόλου τους.
[3.13.5] Κανείς σας ας μην νομίσει ότι θα εκθέσει δικά του συμφέροντα για χάρη ξένης χώρας. Η Λέσβος ίσως φαίνεται μακριά σε μερικούς, αλλά αν την βοηθήστε η ωφέλειά σας θα είναι άμεση. Ο πόλεμος δεν θα κριθεί στην Αττική, όπως νομίζουν μερικοί, αλλά στα μέρη εκείνα απ᾽ τα οποία η Αττική αντλεί τους πόρους της.
[3.13.6] Τα εισοδήματά της τα έχει από τους συμμάχους της και θ᾽ αυξηθούν ακόμα πιο πολύ αν μας υποτάξουν, γιατί τότε, όχι μόνο κανείς άλλος σύμμαχός τους δεν θα τολμήσει ν᾽ αποστατήσει, αλλά και οι δικοί μας πόροι θα προστεθούν στους δικούς τους και θα πάθομε πολύ χειρότερα από όσα παθαίνουν εκείνοι που είναι υποτελείς τους.
[3.13.7] Ενώ, αν μας βοηθήσετε αμέσως, θα προσθέσετε στην συμμαχία σας πολιτεία που έχει σπουδαίο ναυτικό, και αυτό κυρίως σας λείπει, και θα νικήσετε ευκολότερα τους Αθηναίους παίρνοντας με το μέρος σας και τους συμμάχους τους που ο καθένας τους θα έρθει μαζί σας με περισσότερη τόλμη. Τέλος θ᾽ αποτινάξετε την κατηγορία που σας βαραίνει ότι δεν βοηθάτε εκείνους που επαναστατούν εναντίον των Αθηναίων. Αν φερθείτε σαν απελευθερωτές, τότε θ᾽ αποκτήσετε ασφαλέστερα την υπεροχή στον πόλεμο.

[3.14.1] »Σεβαστείτε, λοιπόν, τόσο τις ελπίδες που στηρίζουν οι Έλληνες απάνω σας, όσο και τον Ολύμπιο Δία, μέσα στο ιερό του οποίου καθόμαστε τώρα, σχεδόν σας ικέτες. Βοηθήστε τους Μυτιληναίους, συμμαχώντας μαζί τους. Μην μας εγκαταλείψετε την στιγμή που προκινδυνεύομε τη ζωή μας σε αγώνα που θα ωφελήσει όλους, αν πετύχομε. Αν αποτύχομε, όμως, επειδή δεν θα έχετε πεισθεί να μας βοηθήσετε, τότε όλοι οι Έλληνες θα υποστούν τις συνέπειες της αποτυχίας μας.
[3.14.2] Φανείτε άντρες όπως σας θέλουν οι Έλληνες και όπως σας το ζητούν οι φόβοι μας».

[3.15.1] Αυτά, περίπου, είπαν οι Μυτιληναίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι, αφού τους άκουσαν, δέχτηκαν τις προτάσεις τους κι έκαναν συμμαχία μαζί τους. Δόθηκαν διαταγές σ᾽ όλους τους συμμάχους που ήσαν παρόντες, να συγκεντρωθούν γρήγορα στον Ισθμό με τα δύο τρίτα ο καθένας του στρατού του για εισβολή στην Αττική. Πρώτοι έφτασαν στον Ισθμό οι Λακεδαιμόνιοι και άρχισαν να κατασκευάζουν μηχανές για να σύρουν τα καράβια επάνω από τον Ισθμό απ᾽ τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό κόλπο, για να επιτεθούν εναντίον της Αθήνας με στρατό και στόλο.
[3.15.2] Οι Λακεδαιμόνιοι έδειχναν μεγάλη δραστηριότητα, αλλ᾽ οι άλλοι σύμμαχοι αργούσαν να συγκεντρωθούν, γιατί ήταν η εποχή της συγκομιδής και είχαν πολύ λίγη διάθεση για εκστρατεία.

[3.16.1] Οι Αθηναίοι κατάλαβαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάζαν την εκστρατεία αυτή, επειδή νόμιζαν πως είχαν απέναντί τους εξαντλημένο αντίπαλο. Για να τους δείξουν ότι σφάλλουν και ότι μπορούν εύκολα να τους αποκρούσουν χωρίς ν᾽ ανακαλέσουν τις μοίρες τους ούτε από την Λέσβο, ούτε από την Πελοπόννησο, ετοίμασαν εκατό καράβια με πληρώματα Αθηναίους πολίτες (εκτός από ιππείς και πεντακοσιομέδιμνους) και μετοίκους. Πήγαν στον Ισθμό κι έκαναν ναυτική επίδειξη και διάφορες επιδρομές στις ακτές της Πελοποννήσου, σ᾽ όποιο σημείο ήθελαν.
[3.16.2] Οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντας πόσο είχαν σφάλει στους υπολογισμούς τους, κατάλαβαν ότι οι Λέσβιοι τους είχαν πει ψέματα κι έκριναν πως η θέση τους ήταν δύσκολη, αφού και οι σύμμαχοί τους αργούσαν να ᾿ρθουν, και τους έφτανε η είδηση ότι τα τριάντα αθηναϊκά καράβια που παράπλεαν την Πελοπόννησο λεηλατούσαν την γη γύρω στην Σπάρτη. Αποφάσισαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους.
[3.16.3] Αργότερα, όμως, άρχισαν να ετοιμάζουν στόλο για να τον στείλουν στη Λέσβο. Έδωσαν διαταγές στους συμμάχους τους να ετοιμάσουν σαράντα καράβια και διόρισαν ναύαρχο τον Αλκίδα που θα ήταν γενικός αρχηγός της εκστρατείας.
[3.16.4] Αλλά και οι Αθηναίοι αποσύραν εκατό καράβια τους όταν είδαν τους Λακεδαιμονίους να φεύγουν.

[3.17.1] Την εποχή εκείνη που τα εκατό αθηναϊκά καράβια ήσαν σε υπηρεσία, οι Αθηναίοι είχαν τον μεγαλύτερο στόλο εν ενεργεία που είχαν ποτέ. Μόνο στην αρχή του πολέμου είχαν τόσα πολλά και μάλιστα περισσότερα.
[3.17.2] Εκατό καράβια φρουρούσαν την Αττική, την Εύβοια και την Σαλαμίνα. Άλλα εκατό παράπλεαν την Πελοπόννησο και άλλα ήσαν στην Ποτίδαια και σ᾽ άλλα μέρη, ώστε το καλοκαίρι εκείνο η δύναμη του στόλου ήταν διακόσια πενήντα πολεμικά.
[3.17.3] Τα έξοδα αυτά του στόλου και η πολιορκία της Ποτίδαιας ήσαν μεγάλο οικονομικό βάρος.
[3.17.4] Οι οπλίτες που ήσαν στην πολιορκία της Ποτίδαιας έπαιρναν δύο δραχμές την ημέρα — μια δραχμή για τον οπλίτη και μια για τον υπηρέτη του. Οι οπλίτες στην αρχή ήσαν τρεις χιλιάδες και ο αριθμός τους δεν ελαττώθηκε σ᾽ όλη την διάρκεια της πολιορκίας. Προστέθηκαν και άλλοι χίλιοι εξακόσιοι με τον Φορμίωνα, αλλά έφυγαν προτού τελειώσει η πολιορκία. Στο ναυτικό όλοι έπαιρναν τον ίδιο μισθό με τους οπλίτες. Αυτά, λοιπόν, ήσαν τα έξοδα που έγιναν απ᾽ την αρχή του πολέμου και αυτός ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός καραβιών που εξόπλισαν ποτέ οι Αθηναίοι.

[3.18.1] Την εποχή που οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν στον Ισθμό, οι Μυτιληναίοι με μερικούς μισθοφόρους τους, έκαναν εκστρατεία από στεριά εναντίον της Μήθυμνας, με την ελπίδα ότι θα την κυριέψουν με προδοσία. Αλλά, όταν έκαναν επίθεση και είδαν ότι τα πράγματα δεν προχωρούσαν όπως τα περίμεναν, υποχώρησαν και πήγαν στην Άντισσα, την Πύρρα και την Ερεσό. Αφού στερέωσαν την θέση τους σ᾽ αυτές τις πολιτείες και ενίσχυσαν τα τείχη τους, γύρισαν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα στην Λέσβο.
[3.18.2] Αλλά όταν αποσύρθηκαν, οι Μηθύμνιοι έκαναν εκστρατεία εναντίον της Άντισσας. Οι Αντισσαίοι, όμως, και μερικοί μισθοφόροι τους έκαναν έξοδο και τους νίκησαν. Σκοτώθηκαν πολλοί και οι άλλοι έφυγαν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα.
[3.18.3] Όταν οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν ότι οι Μυτιληναίοι κυριαρχούσαν στην ύπαιθρο και ότι οι οπλίτες τους δεν ήσαν αρκετοί για να τους κρατούν σε αποκλεισμό, έστειλαν, όταν άρχιζε το φθινόπωρο, χίλιους Αθηναίους οπλίτες με στρατηγό τον Πάχητα του Επικούρου.
[3.18.4] Οι οπλίτες αυτοί, που για το ταξίδι κωπηλάτησαν οι ίδιοι, μόλις έφτασαν έχτισαν ένα απλό τείχος γύρω από την Μυτιλήνη και την αποκλείσαν. Σε μερικά οχυρά σημεία έχτισαν πρόσθετους μικρούς πύργους.
[3.18.5] Έτσι, η Μυτιλήνη αποκλείστηκε από στεριά και από θάλασσα, ενώ έμπαινε ο χειμώνας.

[3.19.1] Οι Αθηναίοι, έχοντας ανάγκη από χρήματα για την πολιορκία, πλήρωσαν οι ίδιοι έκτακτη εισφορά διακόσια τάλαντα κι έστειλαν δώδεκα καράβια με στρατηγούς τον Λυσικλή και τέσσερις άλλους για να εισπράξουν φόρους από τους συμμάχους.
[3.19.2] Ο Λυσικλής περιόδευε και εισέπραττε φόρους και προχώρησε από την Μυούντα της Καρίας στην κοιλάδα του Μαιάνδρου, μέχρι του Σανδίου λόφου. Αλλά του επιτεθήκαν οι Κάρες και οι Αναιίτες. Στην μάχη σκοτώθηκε ο ίδιος και άλλοι πολλοί στρατιώτες.

[3.20.1] Τον ίδιο χειμώνα οι Πλαταιείς —πάντα πολιορκημένοι από τους Πελοποννησίους και τους Βοιωτούς— άρχισαν να υποφέρουν από την πείνα. Δεν μπορούσαν να περιμένουν καμιά βοήθεια απ᾽ την Αθήνα ούτε έβλεπαν άλλο τρόπο σωτηρίας και σκέφτηκαν, με τους πολιορκημένους Αθηναίους, να κάνουν όλοι μαζί έξοδο και να διασπάσουν την πολιορκία περνώντας επάνω από τα τείχη του εχθρού. Το σχέδιο αυτό τους το υποβάλαν ο Θεαίνετος του Τολμίδου που ήταν μάντης και ο Ευπομπίδης του Δαϊμάχου που ήταν στρατηγός.
[3.20.2] Αργότερα, όμως, οι μισοί από τους πολιορκημένους δείλιασαν, θεωρώντας πολύ μεγάλο τον κίνδυνο και έτσι έμειναν μόνο διακόσιοι είκοσι που θέλησαν να δοκιμάσουν να κάνουν έξοδο με τον ακόλουθο τρόπο.
[3.20.3] Κατασκεύασαν σκάλες που είχαν ύψος όσο και το τείχος του εχθρού. Υπολόγισαν το ύψος απ᾽ τις σειρές τα τούβλα σε μέρος όπου έτυχε το τείχος να μην είναι ασβεστωμένο. Μετρούσαν ταυτόχρονα, πολλοί μαζί, τις σειρές τα τούβλα. Ήταν φυσικό μερικοί να κάνουν λάθος, αλλά και οι περισσότεροι να βρουν το σωστό ύψος, γιατί μετρούσαν τα τούβλα πολλές φορές και από μικρή απόσταση που τους επέτρεπε να βλέπουν καλά το σημείο που ήθελαν.
[3.20.4] Έτσι μέτρησαν το ύψος για τις σκάλες, υπολογίζοντας το πάχος των τούβλων.

[3.21.1] Το τείχος των Πελοποννησίων ήταν χτισμένο με τον εξής τρόπο. Είχε δύο κυκλικά τείχη. Το ένα προς την Πλάταια και το άλλο, το εξωτερικό, για άμυνα αν τύχαινε να έρθει κανείς να κάνει επίθεση απ᾽ την Αθήνα. Η απόσταση ανάμεσα στα δύο τείχη ήταν δεκαέξι πόδια
[3.21.2] και σ᾽ αυτόν τον χώρο είχαν χτίσει σπίτια για τις μονάδες της φρουράς. Ήσαν χτισμένα συνέχεια με τέτοιο τρόπο, ώστε να φαίνεται σαν ένα τείχος παχύ, που είχε πολεμίστρες κι από τις δυο μεριές.
[3.21.3] Κάθε δέκα πολεμίστρες είχαν χτίσει ψηλούς πύργους που είχαν φάρδος ίσο με το φάρδος του τείχους και το έπιαναν από μέσα έως έξω. Έτσι, δεν μπορούσε κανείς να τους παρακάμψει, αλλά οι φύλακες περνούσαν από άνοιγμα που ήταν στη μέση του κάθε πύργου.
[3.21.4] Τις νύχτες, όταν ήταν κρύο και βροχή, οι φρουροί άφηναν τις πολεμίστρες και πήγαιναν στους πύργους που είχαν στέγη και ήσαν σε μικρή απόσταση ο ένας από τον άλλον. Έτσι ήταν χτισμένο το τείχος που έζωνε τους Πλαταιείς.

[3.22.1] Τα ετοίμασαν όλα και περίμεναν μια νύχτα βροχερή με αέρα και χωρίς φεγγάρι κι έκαναν έξοδο με αρχηγούς εκείνους που τους είχαν συμβουλέψει να την επιχειρήσουν. Πρώτα διαβήκαν το χαντάκι που έζωνε την πολιτεία γύρω από το τείχος τους, κι έφτασαν στο εχθρικό τείχος, χωρίς να τους καταλάβουν οι φρουροί που δεν τους είδαν, επειδή ήταν σκοτάδι, ούτε τους άκουσαν γιατί ο αέρας κι η βροχή σκέπαζαν τον κρότο που κάναν.
[3.22.2] Άλλωστε βάδιζαν σε αρκετή απόσταση ο ένας από τον άλλον, ώστε να μην χτυπούν τα όπλα τους μεταξύ τους και προδοθούν απ᾽ τον κρότο. Είχαν μόνο ελαφρύ οπλισμό και φορούσαν παπούτσι μόνο στο αριστερό πόδι για να μην γλιστρούν στη λάσπη.
[3.22.3] Πρώτοι ήσαν εκείνοι που κουβαλούσαν τις σκάλες. Ξέροντας πως οι πολεμίστρες ήσαν αφύλαχτες, έστησαν τις σκάλες σε μέρος ανάμεσα σε δύο πύργους κι ανέβηκαν δώδεκα ψιλοί, οπλισμένοι μ᾽ ελαφρύ θώρακα και κοντοσπάθι. Αρχηγός τους ήταν ο Αμμέας του Κοροίβου, που ανέβηκε πρώτος. Τον ακολούθησαν οι άλλοι που χωρίστηκαν έξι και έξι και προχώρησαν στους δύο πύργους δεξιά κι αριστερά. Μετά ανέβηκαν κι άλλοι ψιλοί με μικρά ακόντια. Για ν᾽ ανεβαίνουν πιο εύκολα είχαν δώσει τις ασπίδες τους σε άλλους που ανέβαιναν πίσω τους και θα τους τις δίναν την στιγμή που θ᾽ αντιμετώπιζαν τον εχθρό.
[3.22.4] Είχαν κιόλας ανέβει αρκετοί, όταν οι φρουροί από τους πύργους τούς κατάλαβαν. Ένας από τους Πλαταιείς, προσπαθώντας να στηριχθεί σε μια πολεμίστρα, ξεκόλλησε ένα κεραμίδι που έπεσε με μεγάλο κρότο.
[3.22.5] Σηκώθηκαν αμέσως φωνές και οι φρουροί έτρεξαν στις θέσεις τους. Ήταν νύχτα σκοτεινή και χειμωνιάτικη και δεν μπορούσαν να καταλάβουν τί συμβαίνει. Την ίδια στιγμή οι Πλαταιείς που είχαν μείνει μέσα στην πόλη έκαναν κι αυτοί επίθεση στο τείχος των Πελοποννησίων, στο αντίθετο ακριβώς μέρος από εκείνο όπου ανέβαιναν οι άλλοι, ώστε ν᾽ αποσπάσουν την προσοχή των πολιορκητών
[3.22.6] που τα είχαν χαμένα κι έμεναν ακίνητοι στη θέση τους, χωρίς να τολμούν να μετακινηθούν από εκεί που ήσαν για να βοηθήσουν σε άλλο μέρος.
[3.22.7] Τριακόσιοι από τους πολιορκητές, που είχαν διαταγή να είναι πάντα έτοιμοι για να τρέξουν να βοηθήσουν όπου θα χρειαζόταν, προχώρησαν έξω από το τείχος προς το σημείο όπου ακούγονταν φωνές. Ταυτόχρονα οι πολιορκητές ύψωσαν φωτεινά σήματα για να μηνύσουν στην Θήβα ότι γινόταν συμπλοκή.
[3.22.8] Αλλά και οι Πλαταιείς που είχαν μείνει μέσα στην πολιτεία ύψωσαν κι αυτοί πολλούς πυρσούς που είχαν ετοιμάσει από πριν γι᾽ αυτόν τον σκοπό, ώστε να μπερδέψουν τα σημάδια κι έτσι η Θήβα, νομίζοντας πως κάτι άλλο συμβαίνει, να μην στείλει αμέσως βοήθεια. Εκείνοι που επιχειρούσαν την έξοδο, θα μπορούσαν έτσι να διαφύγουν και να φτάσουν σε ασφαλισμένο μέρος.

[3.23.1] Στο μεταξύ οι πρώτοι από τους Πλαταιείς που επιχειρούσαν την έξοδο, σκότωσαν τους φύλακες των δύο πύργων και τους κυρίεψαν. Έβαλαν φρουρούς στις διόδους των δύο πύργων, ώστε να μην μπορεί κανείς απ᾽ τους εχθρούς να περάσει. Από εκεί έβαλαν σκάλες κι ανέβασαν πολλούς στρατιώτες στο απάνω μέρος των πύργων από όπου αυτοί αποκρούαν τους εχθρούς χτυπώντας τους κι από κάτω κι από πάνω. Οι άλλοι, οι περισσότεροι, έστησαν πολλές σκάλες κι αφού γκρέμισαν μερικές πολεμίστρες, περνούσαν πάνω από το τείχος, μεταξύ των δύο πύργων.
[3.23.2] Ο κάθε στρατιώτης που περνούσε στεκόταν στην άκρη της τάφρου και τόξευε ή ακόντιζε όσους εχθρούς προσπαθούσαν επάνω στο τείχος να εμποδίσουν τους συντρόφους τους να κατέβουν.
[3.23.3] Όταν όλοι διάβηκαν, εκείνοι που κρατούσαν τους πύργους κατέβηκαν με μεγάλη δυσκολία και προχώρησαν προς την τάφρο. Εκείνη την στιγμή τους έκαναν επίθεση οι τριακόσιοι που κρατούσαν αναμμένες δάδες.
[3.23.4] Οι Πλαταιείς στέκονταν στην άκρη της τάφρου, μέσα στο σκοτάδι, και τους έβλεπαν καλύτερα. Σκοπεύοντας τ᾽ απροστάτευτα μέρη του κορμιού, τους έριχναν βέλη κι ακόντια, ενώ οι ίδιοι δεν διακρίνονταν καλά εξαιτίας των δαυλών. Έφτασαν και οι τελευταίοι Πλαταιείς που κατόρθωσαν με δυσκολία και μετά από σκληρό αγώνα να διαβούν την τάφρο.
[3.23.5] Ο πάγος που είχε σχηματιστεί στην επιφάνεια της τάφρου δεν ήταν αρκετά στερεός για να βαδίσει κανείς επάνω και είχε αρχίσει να λιώνει, όπως γίνεται όταν από βοριάς γυρίσει λεβάντες. Εκείνη τη νύχτα με τον άνεμο που φυσούσε είχε πέσει πολύ χιονόνερο και το νερό, μέσα στην τάφρο, είχε υψωθεί πολύ, τόσο που μόλις περίσσευε το κεφάλι τους καθώς περνούσαν. Αλλ᾽ αν κατόρθωσαν να ξεφύγουν το πέτυχαν χάρη στην πολύ μεγάλη κακοκαιρία.

[3.24.1] Από την τάφρο οι Πλαταιείς όρμησαν όλοι μαζί προς τον δρόμο που οδηγεί στην Θήβα, έχοντας δεξιά τους το ηρώο του Ανδροκράτους. Πήραν τον δρόμο αυτόν ξέροντας πως κανείς δεν θα υποπτευόταν ότι ακολουθούσαν κατεύθυνση που οδηγούσε σε εχθρικό μέρος. Έβλεπαν, ταυτόχρονα, τους Πελοποννησίους που, με δάδες, άρχιζαν την καταδίωξη παίρνοντας τον δρόμο που, απ᾽ τον Κιθαιρώνα και τις Δρυός Κεφαλές, οδηγεί στην Αθήνα.
[3.24.2] Οι Πλαταιείς προχώρησαν έξι έως επτά στάδια προς την Θήβα κι έπειτα άλλαξαν απότομα πορεία και πήραν δρόμο προς τις Ερυθρές και τις Υσιές. Έπιασαν το βουνό κι από κει πήγαν στην Αθήνα, όπου έφτασαν διακόσιοι δώδεκα. Όσοι έκαναν την έξοδο ήσαν λίγο περισσότεροι, αλλά μερικοί γύρισαν στην πόλη προτού διαβούν το τείχος κι ένας τοξότης πιάστηκε αιχμάλωτος στην έξω τάφρο.
[3.24.3] Οι Πελοποννήσιοι σταμάτησαν την καταδίωξη και γύρισαν πίσω, ενώ οι Πλαταιείς που είχαν μείνει στην πόλη, μη ξέροντας τί είχε γίνει και μαθαίνοντας από τους λίγους που γύρισαν πίσω ότι κανείς δεν είχε σωθεί, έστειλαν κήρυκα, όταν ξημέρωσε, και ζήτησαν ανακωχή για να σηκώσουν τους νεκρούς. Αλλά όταν έμαθαν την αλήθεια απόσυραν τον κήρυκά τους. Έτσι, λοιπόν, σώθηκαν όσοι από τους Πλαταιείς διάβηκαν το τείχος.

[3.25.1] Προς το τέλος του ίδιου χειμώνα οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν στην Μυτιλήνη, με πολεμικό, τον Σπαρτιάτη Σάλαιθο. Αποβιβάστηκε στην Πύρρα κι από κει, ακολουθώντας πεζός μια χαράδρα, μπόρεσε να περάσει απαρατήρητος τα πολιορκητικά έργα και να μπει στην Μυτιλήνη όπου είπε στους αρχηγούς ότι ετοιμάζεται εισβολή στην Αττική, ότι θα φτάσουν σύντομα σαράντα καράβια για να τους βοηθήσουν και ότι τον είχαν στείλει τον ίδιο για να τους τ᾽ αναγγείλει και να πάρει όλα τ᾽ αναγκαία μέτρα.
[3.25.2] Οι Μυτιληναίοι πήραν θάρρος και είχαν λιγότερη διάθεση να συμβιβαστούν με τους Αθηναίους. Έτσι τέλειωσε ο χειμώνας αυτός και μαζί ο τέταρτος χρόνος του πολέμου που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[3.26.1] Το επόμενο καλοκαίρι, οι Λακεδαιμόνιοι διάταξαν και ξεκίνησαν για την Μυτιλήνη σαράντα δύο καράβια με αρχηγό τον Αλκίδα που ήταν ναύαρχος, κι έκαναν εισβολή στην Αττική μαζί με τους συμμάχους τους, ώστε οι Αθηναίοι, κινδυνεύοντας σε δυο μέτωπα, να δυσκολευτούν να στείλουν πολεμικά για να χτυπήσουν τον στόλο που πήγαινε στην Μυτιλήνη.
[3.26.2] Αρχηγός της εισβολής ήταν ο Κλεομένης, θείος του ανήλικου βασιλιά Παυσανία, γιου του Πλειστοάνακτος, από τον πατέρα του.
[3.26.3] Λεηλάτησαν όχι μόνο τα όσα είχαν ρημάξει στις προηγούμενες εισβολές και τα όσα είχαν πάλι βλαστήσει, αλλά και τα όσα δεν είχαν ακόμα πειράξει. Η εισβολή αυτή ήταν —εκτός από την δεύτερη— η χειρότερη απ᾽ όλες όσες είχαν υποστεί οι Αθηναίοι
[3.26.4] και τούτο επειδή οι Πελοποννήσιοι, περιμένοντας να τους έρθουν πληροφορίες από την δράση του στόλου τους που —καθώς υπολόγιζαν— έπρεπε να είχε φτάσει στην Λέσβο, διατρέχαν όλη την Αττική και λεηλατούσαν τον τόπο. Αλλά επειδή δεν γινόταν τίποτε από όσα περίμεναν, και τα τρόφιμά τους εξαντλήθηκαν, έφυγαν, και η κάθε μονάδα γύρισε στην πατρίδα της.

[3.27.1] Στο μεταξύ οι Μυτιληναίοι, βλέποντας ότι ο στόλος από την Πελοπόννησο δεν ερχόταν, αλλά αργοπορούσε και ότι τους έλειψαν τα τρόφιμα, αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους για την ακόλουθη αιτία.
[3.27.2] Ο Σάλαιθος, που είχε πάψει κι αυτός να ελπίζει ότι θα έρθει ο στόλος, μοίρασε στον λαό βαρύ οπλισμό —ενώ πριν δεν είχε παρά ελαφριά όπλα— με σκοπό να κάνει έξοδο εναντίον των Αθηναίων.
[3.27.3] Ο λαός όμως, μόλις πήρε τα όπλα, δεν άκουγε πια τους άρχοντες, αλλά μαζευόταν ομάδες-ομάδες και ζητούσαν ν᾽ ανοίξουν οι ολιγαρχικοί τις αποθήκες και να μοιράσουν σ᾽ όλους σιτάρι, αλλιώς θα πήγαιναν —είπαν— να συνεννοηθούν μόνοι τους με τους Αθηναίους για να τους παραδώσουν την πολιτεία.

[3.28.1] Οι ολιγαρχικοί που ήσαν στην εξουσία κατάλαβαν ότι δεν θα μπορέσουν να τους εμποδίσουν και ότι αν δεν διαπραγματευτούν κι εκείνοι την συνθηκολόγηση, η θέση τους θα ήταν πολύ επικίνδυνη. Συνθηκολόγησαν, λοιπόν, στ᾽ όνομα ολόκληρου του λαού, με τον Πάχητα και το στρατό του. Όροι ήσαν, οι Αθηναίοι ν᾽ αποφασίσουν ό,τι θέλουν για την τύχη των Μυτιληναίων οι οποίοι δέχονταν να μπει ο αθηναϊκός στρατός στην πόλη τους, αλλά θα έστελναν πρεσβεία στην Αθήνα για να υπερασπίσει την Μυτιλήνη. Έως ότου γυρίσει η πρεσβεία, ο Πάχης δεν θα είχε το δικαίωμα ούτε να φυλακίσει, ούτε να σκοτώσει, ούτε να υποδουλώσει κανέναν.
[3.28.2] Αλλά παρά τους όρους αυτούς της συνθηκολόγησης, όσοι από τους Μυτιληναίους είχαν συνεργαστεί με τους Λακεδαιμόνιους, ήσαν φοβισμένοι, και όταν μπήκε ο στρατός μέσα στην πόλη, δεν το βάσταξαν κι έτρεξαν να πέσουν ικέτες στους βωμούς. Ο Πάχης τους υποσχέθηκε να μην τους σκοτώσει, τους έπεισε να σηκωθούν απ᾽ εκεί και τους μετέφερε στην Τένεδο έως ότου πάρουν απόφαση οι Αθηναίοι.
[3.28.3] Έστειλε στόλο και στην Άντισσα, όπου έβαλε φρουρά και πήρε όλα τα στρατιωτικά μέτρα που θεωρούσε χρήσιμα.

[3.29.1] Οι Πελοποννήσιοι, με τα σαράντα πελοποννησιακά καράβια, που έπρεπε να βιαστούν να φτάσουν στην Μυτιλήνη, χρονοτρίβησαν όσο έπλεαν γύρω από την Πελοπόννησο, αλλά και μετά προχώρησαν αργά. Έφτασαν στην Δήλο χωρίς να τους καταλάβουν οι Αθηναίοι. Έπιασαν στην Μύκονο και στην Ικαρία, όπου για πρώτη φορά πληροφορήθηκαν ότι η Μυτιλήνη είχε πέσει.
[3.29.2] Θέλοντας, όμως, να έχουν εξακριβωμένες πληροφορίες, πήγαν στο Έμβατον της Ερυθραίας, όπου έφτασαν επτά μέρες μετά που είχε πέσει η Μυτιλήνη. Όταν πια βεβαιώθηκαν, έκαναν συμβούλιο μεταξύ τους. Μίλησε ο Ηλείος Τευτίαπλος και είπε τα ακόλουθα:

[3.30.1] «Αλκίδα, και σεις, συνάδελφοί μου, που είστε αρχηγοί της εκστρατείας αυτής. Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει όπως είμαστε, να πλεύσομε όσο μπορούμε πιο γρήγορα στην Μυτιλήνη, προτού πληροφορηθούν εκεί ότι βρισκόμαστε σ᾽ αυτά τα μέρη.
[3.30.2] Όπως γίνεται συνήθως με στρατό που μόλις κυρίεψε μια πόλη, η προσοχή τους στη φρούρησή της θα είναι πολύ χαλαρή και ιδίως απ᾽ το μέρος της θάλασσας, από όπου μάλιστα δεν περιμένουν ότι μπορεί να τους γίνει επίθεση, και όπου είμαστε αυτή τη στιγμή δυνατοί. Αλλά κι ο στρατός τους φυσικό είναι να βρίσκεται σκορπισμένος σε διάφορα σπίτια, με την ξενοιασιά του νικητή.
[3.30.3] Αν, λοιπόν, τους χτυπήσομε ξαφνικά, νύχτα, ελπίζω ότι, με τη βοήθεια των κατοίκων, αν έχουν μείνει μερικοί πιστοί σε μας, θα μπορέσομε να κυριέψομε την πολιτεία.
[3.30.4] Ας μην διστάσομε μπροστά στον κίνδυνο, γιατί τα απρόοπτα του πολέμου δεν είναι άλλα παρά περιστάσεις σαν κι αυτήν. Ο άξιος στρατηγός είναι εκείνος που ξέρει να φυλάγεται από τέτοιες περιστάσεις, αλλά και να τις εκμεταλλεύεται όταν του τις προσφέρει ο εχθρός».

[3.31.1] Αυτά μόνο είπε, αλλά δεν έπεισε τον Αλκίδα. Μερικοί πολιτικοί εξόριστοι από την Ιωνία και μερικοί Λέσβιοι που ήσαν με τον στόλο, τον συμβούλεψαν, αφού φοβόταν να επιχειρήσει το τόλμημα, να καταλάβει ή μια από τις πόλεις της Ιωνίας ή την Αιολική Κύμη, ώστε να την κάνει ορμητήριο και να προσπαθήσει να προκαλέσει την επανάσταση ολόκληρης της Ιωνίας. Του έλεγαν ότι είχε πολλές ελπίδες να πετύχει, γιατί όλες οι πολιτείες είχαν ευχαριστηθεί μαθαίνοντας τον ερχομό του. Πρόσθεταν ότι θα αφαιρούσαν απ᾽ τους Αθηναίους την μεγαλύτερη πηγή των εισοδημάτων τους και θα τους ανάγκαζαν να ξοδέψουν πολλά χρήματα αν τους υποχρέωναν να στείλουν καράβια για να τους κάνουν αποκλεισμό. Είχαν επίσης την πεποίθηση ότι θα πείσουν τον Πισσούθνη να συμμαχήσει μαζί τους.
[3.31.2] Αλλά ο Αλκίδας ούτε αυτά δέχτηκε. Από την στιγμή που δεν πρόλαβε να βοηθήσει την Μυτιλήνη, το μόνο που σκεπτόταν ήταν να γυρίσει στην Πελοπόννησο το γρηγορότερο.

[3.32.1] Έφυγε από το Έμβατον και έπλεε κοντά στην παραλία. Σταμάτησε στην Μυόννησο των Τηίων κι έσφαξε τους περισσότερους από τους αιχμαλώτους που είχε πιάσει.
[3.32.2] Στην Έφεσο, όπου σταμάτησε, πήγαν και τον βρήκαν αντιπρόσωποι των Σαμίων εκείνων που είχαν εγκατασταθεί στην Αναία και του είπαν, σχετικά, ότι ελευθερώνει με πολύ κακό τρόπο την Ελλάδα σκοτώνοντας ανθρώπους που ούτε είχαν πάρει τα όπλα εναντίον του ούτε ήσαν εχθροί του, αλλά ήσαν αναγκαστικά σύμμαχοι των Αθηναίων. Αν δεν σταματούσε, θα προσεταιριζόταν, ίσως, μερικούς φίλους, αλλά πολλοί περισσότεροι από τους φίλους του θα γίνονταν εχθροί του.
[3.32.3] Ο Αλκίδας πείστηκε και απελευθέρωσε όσους αιχμαλώτους είχε από την Χίο και μερικούς άλλους που είχε πιάσει. Οι άνθρωποι, όταν έβλεπαν τα καράβια, δεν προσπαθούσαν να τ᾽ αποφύγουν, αλλά τα πλησίαζαν, νομίζοντας πως είναι αθηναϊκά, και δεν μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι, ενώ οι Αθηναίοι κυριαρχούν στη θάλασσα, ήταν δυνατό πελοποννησιακός στόλος να φτάσει στην Ιωνία.

[3.33.1] Από την Έφεσο ο Αλκίδας έφυγε βιαστικά —πραγματική φυγή— γιατί ενώ ήταν ακόμα στην Κλάρο τον είχαν δει η Σαλαμινία και η Πάραλος που έτυχε να έρχονται απ᾽ την Αθήνα. Φοβήθηκε μήπως τον καταδιώξει ο αθηναϊκός στόλος και αρμένισε στο ανοιχτό πέλαγος, αποφασισμένος να μην πιάσει πουθενά —εκτός αν αναγκαζόταν— προτού φτάσει στην Πελοπόννησο.
[3.33.2] Οι πληροφορίες για την άφιξη του πελοποννησιακού στόλου έφτασαν στον Πάχη και στους Αθηναίους από την Ερυθραία και ύστερα επιβεβαιώθηκαν από παντού. Οι πολιτείες της Ιωνίας είναι ατείχιστες και τον έπιασε μεγάλος φόβος μήπως οι Πελοποννήσιοι, περιπλέοντας τις ακτές, ακόμα κι αν δεν είχαν σκοπό να μείνουν, κάνουν αποβάσεις και λεηλασίες. Τέλος η Σαλαμινία και η Πάραλος έφτασαν και είπαν ότι είχαν δει τον πελοποννησιακό στόλο στην Κλάρο.
[3.33.3] Τότε ο Πάχης ξεκίνησε αμέσως σε καταδίωξη ώς την Πάτμο, αλλά βλέποντας ότι δεν μπορούσε πια να τον φτάσει, γύρισε πίσω. Θεώρησε ότι, αφού δεν μπόρεσε να τους προλάβει στην ανοιχτή θάλασσα, ήταν προτιμότερο να μην βρει τον εχθρό αποτραβηγμένο σε καμιά στεριά, γιατί στην περίπτωση αυτή οι Αθηναίοι θα είχαν αναγκαστεί ν᾽ αποσπάσουν δυνάμεις για να οργανώσουν αποκλεισμό.

[3.34.1] Επιστρέφοντας στην Μυτιλήνη ο Πάχης σταμάτησε στο Νότιο της Κολοφώνος, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Κολοφώνιοι από τότε που η απάνω πολιτεία τους κυριεύτηκε από τον Ιταμάνη και τον βαρβαρικό στρατό του που τον είχε καλέσει ένα από τα πολιτικά κόμματα. Τούτο είχε συμβεί τον καιρό της δεύτερης εισβολής των Πελοποννησίων στην Αττική.
[3.34.2] Αλλά όσοι είχαν καταφύγει στο Νότιο και είχαν εγκατασταθεί εκεί, πάλι χωρίστηκαν σε δύο παρατάξεις. Η μία ζήτησε από τον Πισσούθνη βαρβάρους και Αρκάδες μισθοφόρους και τους έστησε σε μέρος που χωριζόταν με τείχος απ᾽ την υπόλοιπη πολιτεία. Οι Κολοφώνιοι της απάνω πολιτείας, που ήσαν φίλοι με τους Πέρσες, συνεργάστηκαν μ᾽ αυτούς και κυβερνούσαν την πολιτεία, ενώ οι αντίθετοί τους, που είχαν φύγει κρυφά και ζούσαν εξόριστοι, κάλεσαν τον Πάχη να τους βοηθήσει.
[3.34.3] Ο Πάχης κάλεσε τον Ιππία, αρχηγό των Αρκάδων, που ήταν στο τείχισμα, για να διαπραγματευτεί μαζί του. Του υποσχέθηκε ότι, αν δεν συμφωνήσουν, θα τον αφήσει να γυρίσει στο τείχος σώο και υγιή. Όταν όμως ο Ιππίας βγήκε από το τείχος τον έβαλε υπό επιτήρηση χωρίς, όμως, να τον δέσει κι έκανε αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του τείχους. Η φρουρά δεν το περίμενε και ο Πάχης κυρίεψε το τείχος. Έσφαξε όλους τους Αρκάδες και τους βαρβάρους που ήσαν εκεί. Σύμφωνα με την υπόσχεσή του, οδήγησε τον Ιππία πίσω στο τείχος και, μόλις μπήκε μέσα, τον έπιασε και τον σκότωσε, τοξεύοντάς τον.
[3.34.4] Το Νότιο το παράδωσε στους Κολοφωνίους, εκτός από εκείνους που είχαν μηδίσει. Αργότερα οι Αθηναίοι έστειλαν δικούς τους ανθρώπους για να κατοικήσουν το Νότιο και το κυβέρνησαν σύμφωνα με τους αθηναϊκούς νόμους και συγκέντρωσαν εκεί όλους τους Κολοφωνίους που ήσαν διεσπαρμένοι σε διάφορες πολιτείες.

[3.35.1] Ο Πάχης γύρισε στην Μυτιλήνη και υπόταξε την Πύρρα και την Ερεσό. Έπιασε τον Λακεδαιμόνιο Σάλαιθο που κρυβόταν μέσα στην πόλη και τον έστειλε στην Αθήνα μαζί με τους Μυτιληναίους τους οποίους είχε στείλει στην Τένεδο και όσους άλλους θεωρούσε υπαίτιους για την επανάσταση.
[3.35.2] Έστειλε πίσω στην Αθήνα το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του κι έμεινε στο νησί με το υπόλοιπο. Ρύθμισε, όπως νόμιζε καλύτερα, τα ζητήματα της Μυτιλήνης και της υπόλοιπης Λέσβου.

[3.36.1] Όταν έφτασαν στην Αθήνα ο Σάλαιθος και οι άλλοι, οι Αθηναίοι σκότωσαν αμέσως τον Σάλαιθο παρόλον ότι τους υποσχόταν, μεταξύ άλλων, να πείσει τους Πελοποννησίους να σηκώσουν την πολιορκία της Πλάταιας που διαρκούσε ακόμα.
[3.36.2] Για τους άλλους, έκαναν συγκέντρωση του λαού κι αποφάσισαν, απάνω στο θυμό τους, να σκοτώσουν όχι μόνο όσους είχε στείλει ο Πάχης στην Αθήνα, αλλά και όλους τους Μυτιληναίους που ήσαν ενήλικοι και να πουλήσουν τα γυναικόπαιδα δούλους. Δικαιολογούσαν την απόφασή τους με το ότι οι Μυτιληναίοι είχαν επαναστατήσει παρόλον ότι δεν ήσαν, σαν τους άλλους συμμάχους, υποτακτικοί της Αθήνας, αλλά κυρίως —και τούτο τους παρόξυνε περισσότερο— επειδή είχαν γίνει αιτία να ριψοκινδυνέψει πελοποννησιακός στόλος και να πάει ώς την Ιωνία να τους βοηθήσει. Τούτο ήταν γι᾽ αυτούς απόδειξη ότι το σχέδιο είχε καταστρωθεί από πολύν καιρό.
[3.36.3] Έστειλαν, λοιπόν, καράβι στον Πάχη με εντολή να του ανακοινώσει την απόφασή τους και να του δώσει διαταγή να σκοτώσει όλους τους Μυτιληναίους χωρίς αναβολή.
[3.36.4] Την επομένη, όμως, άρχισαν να μετανιώνουν και ν᾽ αναλογίζονται πόσο σκληρή κι υπερβολική ήταν η απόφασή τους να καταστρέψουν ολόκληρη πολιτεία αντί να τιμωρήσουν μόνο τους ενόχους.
[3.36.5] Όταν οι αντιπρόσωποι των Μυτιληναίων που ήσαν στην Αθήνα ένιωσαν την μεταστροφή αυτή, έπεισαν μαζί με Αθηναίους φίλους τους, τους άρχοντες να συγκαλέσουν Εκκλησία του Λαού για να ξαναγίνει συζήτηση. Τους έπεισαν χωρίς δυσκολία, γιατί κι οι άρχοντες καταλάβαιναν ότι οι περισσότεροι από τους πολίτες ήθελαν να τους δοθεί η ευκαιρία να συζητήσουν πάλι το ζήτημα.
[3.36.6] Έγινε αμέσως Εκκλησία του Λαού και πολλοί ρήτορες μίλησαν. Ο Κλέων του Κλεαινέτου, ο οποίος την προηγουμένη είχε πείσει την Εκκλησία ν᾽ αποφασίσει να σκοτωθούν οι Μυτιληναίοι και είχε, τότε, μεγάλη επιρροή στον λαό, ανέβηκε πάλι στο βήμα και είπε τα ακόλουθα, περίπου:

[3.37.1] «Πολλές φορές, στο παρελθόν, μου δόθηκε η ευκαιρία να σκεφτώ ότι μία δημοκρατία είναι ανίκανη να εξουσιάζει άλλους λαούς, αλλά το σκέπτομαι περισσότερο σήμερα, βλέποντάς σας να μετανοείτε για την απόφαση που πήρατε για τους Μυτιληναίους.
[3.37.2] Επειδή έχετε συνηθίσει στην καθημερινή σας ζωή ούτε να φοβάστε ούτε να επιβουλεύεστε ο ένας τον άλλον, φέρεστε με το ίδιο πνεύμα προς τους συμμάχους σας. Και όταν κάνετε κανένα λάθος και υποχωρήστε είτε επειδή σας έπεισαν εκείνοι είτε από οίκτο, δεν καταλαβαίνετε ότι δείχνετε αδυναμία που είναι επικίνδυνη για σας χωρίς να προκαλεί την ευγνωμοσύνη των συμμάχων σας. Δεν συλλογίζεστε ότι η εξουσία που ασκείτε είναι τυραννίδα που την επιβάλλετε σε ανθρώπους οι οποίοι σας επιβουλεύονται και δεν την θέλουν, σε ανθρώπους που σας υπακούνε, όχι επειδή τους κάνετε χάρες, βλάπτοντας τα συμφέροντά σας, αλλά επειδή η δύναμή σας και όχι η φιλία και η πίστη τους σας εξασφαλίζουν την εξουσία.
[3.37.3] Αλλά το χειρότερο απ᾽ όλα θα ήταν να μην έχομε πια καμιά σταθερότητα στις αποφάσεις μας και να μην καταλάβομε ότι ισχυρότερη είναι η πολιτεία που έχει κακούς νόμους, αλλά τους εφαρμόζει, παρά η πολιτεία που έχει νόμους καλούς και δεν τους εφαρμόζει. Ότι η αμάθεια, συνδυασμένη με σωφροσύνη, είναι πιο ωφέλιμη από την επιτηδειότητα συνδυασμένη με την αστάθεια. Ότι, τέλος, οι ταπεινότεροι άνθρωποι διοικούν καλύτερα τις πολιτείες από τους μορφωμένους.
[3.37.4] Οι τελευταίοι αυτοί θέλουν να φαίνονται σοφότεροι από τους νόμους και να επιβάλλουν την γνώμη τους σε κάθε συζήτηση στην Εκκλησία, γιατί ξέρουν πως δεν θα βρίσκαν άλλη καλύτερη ευκαιρία να επιδείξουν τις γνώσεις τους για τόσο σπουδαία ζητήματα κι έτσι συχνά οδηγούν τις πολιτείες στην καταστροφή. Ενώ οι άλλοι δεν έχουν εμπιστοσύνη στην δική τους κρίση και δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν καλύτερα από τους νόμους. Επειδή δεν έχουν την ικανότητα να επικρίνουν τον λόγο ενός καλού ρήτορα και τον κρίνουν σαν αμερόληπτοι τρίτοι και όχι σαν συναγωνιστές, κρίνουν ορθά τις περισσότερες φορές.
[3.37.5] Αυτό πρέπει κι εμείς να κάνομε τώρα και να μην αφήσομε να μας παρασύρει η ρητορική δεινότητα και ο συναγωνισμός εξυπνάδας και να καταντήσομε, στο τέλος, να σας δώσομε συμβουλές αντίθετες προς τις πεποιθήσεις μας.

[3.38.1] »Όσο για μένα, έχω πάντα την ίδια γνώμη και απορώ μ᾽ εκείνους που άφησαν να ξαναρχίσει η συζήτηση για τους Μυτιληναίους, προκαλώντας έτσι μιαν αργοπορία που ωφελεί μόνο τους φταίχτες. Με την χρονοτριβή περνάει ο θυμός εκείνου που έπαθε, ενώ αν η αντίδραση έρθει ευθύς μετά την άδικη πράξη, τότε εκείνος που έπαθε, επιβάλλει όσο μπορεί αυστηρότερη τιμωρία. Είμαι περίεργος να δω ποιός θα σηκωθεί να μ᾽ αντικρούσει και να προσπαθήσει ν᾽ αποδείξει ότι οι κακές πράξεις των Μυτιληναίων μας ωφελούν και ότι οι δικές μας συμφορές βλάπτουν τους συμμάχους μας.
[3.38.2] Φανερό είναι ότι όποιος μιλήσει θα έχει μεγάλη πεποίθηση στην ρητορική του ικανότητα για να προσπαθήσει ν᾽ αποδείξει ότι δεν πήραμε οριστική απόφαση ενώ την πήραμε ή τότε θα έχει κάποιο υλικό συμφέρον και θα προσπαθήσει μ᾽ έναν επιτήδειο λόγο να σας παραπλανήσει.
[3.38.3] Αλλά μετά τους ρητορικούς αυτούς αγώνες, αν η πολιτεία απονέμει τα έπαθλα σε πρόσωπα, υφίσταται, όμως, η ίδια τους κινδύνους.
[3.38.4] Εσείς είστε η αιτία του κακού, γιατί θεσπίσατε κακούς για το αγώνισμα κανόνες και συνηθίζετε να είστε θεατές των λόγων και ακροατές των πράξεων. Όταν εξετάζετε τα όσα πρέπει να γίνουν, νομίζετε πως μπορούν να γίνουν μόνο και μόνο επειδή σας το αναπτύξαν με ωραία λόγια κι όταν εξετάζετε τα όσα έχουν συμβεί, τα κρίνετε περισσότερο με βάση τα όσα ακούτε από επιτήδειους ρήτορες, παρά με τα όσα είδατε να γίνονται μπροστά στα μάτια σας.
[3.38.5] Είστε οι πρώτοι και καλύτεροι στο να γοητεύεστε με καινούργια σχήματα λόγου και στο ν᾽ αντιδράτε σε δοκιμασμένα επιχειρήματα. Είστε δούλοι κάθε παραδοξολογίας και περιφρονείτε καθετί το συνηθισμένο.
[3.38.6] Ο καθένας από σας θέλει, πάνω απ᾽ όλα, να έχει το χάρισμα του λόγου κι αν δεν το έχετε, τότε αρχίζει αγώνας μεταξύ σας και μεταξύ εκείνων που έχουν το χάρισμα αυτό, γιατί δεν θέλετε να φανεί ότι υστερείτε στο να τους παρακολουθήστε, αλλά ότι από πριν επιδοκιμάζετε ένα εύστοχο επιχείρημα, το οποίο μαντεύετε ότι έρχεται. Όσο καταλαβαίνετε αμέσως ποιά θα είναι η συνέχεια της επιχειρηματολογίας, τόσο καθυστερείτε στο να προβλέπετε τις πραγματικές συνέπειες που θα έχουν τα όσα σας λένε.
[3.38.7] Θα έλεγε κανείς ότι είστε σε αναζήτηση ενός άλλου κόσμου από εκείνον στον οποίον ζούμε και ότι δεν μπορείτε να κρίνετε σύμφωνα με την πραγματικότητα. Σας παρασύρει η ευχαρίστηση που προκαλούν τα ωραία λόγια και μοιάζετε περισσότερο με ανθρώπους που παρακολουθούν μια συζήτηση σοφιστών, παρά με πολίτες που συσκέπτονται για τα ζητήματα της πολιτείας.

[3.39.1] »Από αυτά, λοιπόν, θα προσπαθήσω να σας αποτρέψω, για να υποστηρίξω ότι καμιά άλλη πολιτεία δεν σας έβλαψε όσο οι Μυτιληναίοι.
[3.39.2] Μπορώ να συγχωρήσω εκείνους από τους συμμάχους σας που επαναστάτησαν, είτε επειδή δεν μπορούσαν να υποφέρουν την διοίκησή σας είτε επειδή εξαναγκάστηκαν απ᾽ τους εχθρούς μας. Αλλά για ανθρώπους που, οχυρωμένοι στο νησί τους, δεν είχαν τίποτε να φοβηθούν απ᾽ τους εχθρούς μας παρά μόνο από την θάλασσα —όπου και μόνοι τους είχαν αρκετά καράβια για να προστατεύονται— που ήσαν ανεξάρτητοι και τιμημένοι από μας όπως κανείς άλλος, που μας έκαναν ό,τι μας έκαναν, τί άλλο μπορεί κανείς να πει εκτός από το ότι συνωμότησαν κι αποστάτησαν —δεν λέω επαναστάτησαν, γιατί μόνο όσοι καταπιέζονται επαναστατούν— κι επιχείρησαν να ενωθούν με τους χειρότερους εχθρούς μας για να μας καταστρέψουν; Και τούτο είναι πολύ χειρότερο από το αν μας είχαν πολεμήσει μόνοι για ν᾽ αυξήσουν την δύναμή τους.
[3.39.3] Ούτε τα όσα έπαθαν όσοι επαναστάτησαν εναντίον μας και στερήθηκαν την ελευθερία τους τούς χρησίμεψαν για παράδειγμα ούτε η δική τους ευτυχία τους συγκράτησε απ᾽ το να ριχτούν πρόθυμα σ᾽ επικίνδυνη περιπέτεια. Γεμάτοι από θάρρος για το μέλλον, έχοντας μεγαλύτερες ελπίδες απ᾽ ό,τι τους επιτρέπουν οι δυνάμεις τους, αλλά όχι οι ορέξεις τους, άρχισαν τον πόλεμο τοποθετώντας την βία επάνω από το δίκαιο. Μόλις νόμισαν ότι θα μπορούσαν να νικήσουν, μας χτύπησαν χωρίς να τους έχομε αδικήσει.
[3.39.4] Συχνά συμβαίνει, οι πολιτείες που άξαφνα ευημερούν, να γίνονται υπεροπτικές. Είναι πάντα ασφαλέστερη η ευτυχία που έρχεται με μέτρο στους ανθρώπους, παρά η απροσδόκητη ευημερία, και μπορεί κανείς να πει ότι είναι ευκολότερο στους ανθρώπους ν᾽ αντιστέκονται στις δυστυχίες παρά να προστατεύουν την ευτυχία τους.
[3.39.5] Έπρεπε απ᾽ την αρχή να μην είχαμε τιμήσει τους Μυτιληναίους και να μην είχαμε κάνει καμιά διάκριση ανάμεσα σ᾽ αυτούς και τους άλλους συμμάχους και τότε δεν θα είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο αλαζονείας. Οι άνθρωποι έχουν και άλλο φυσικό. Να περιφρονούν, γενικά, όσους τους περιποιούνται και να εκτιμούν όσους δεν υποχωρούν.
[3.39.6] Ας τιμωρηθούν, λοιπόν, τώρα ανάλογα με το έγκλημά τους. Και μην περιοριστείτε μόνο στους ολιγαρχικούς, αφήνοντας τον λαό ατιμώρητο. Όλοι μαζί, ενωμένοι, επαναστάτησαν εναντίον μας. Αν οι δημοκρατικοί είχαν πάρει το μέρος μας, όπως μπορούσαν, τώρα θα κυβερνούσαν την πολιτεία τους. Θεώρησαν, όμως, ασφαλέστερο να συμμεριστούν τον κίνδυνο με τους ολιγαρχικούς και να επαναστατήσουν μαζί τους.
[3.39.7] Σκεφθείτε όμως καλά και τούτο: Αν επιβάλετε την ίδια τιμωρία στους συμμάχους σας που επαναστάτησαν κάτω από την πίεση των εχθρών μας και σ᾽ εκείνους που επαναστάτησαν μόνοι τους, τότε νομίζετε ότι θα βρεθεί ποτέ κανείς σύμμαχός μας ο οποίος, με την παραμικρή πρόφαση, δεν θα επαναστατήσει, αφού, μάλιστα, θα ξέρει ότι αν επιτύχει, θ᾽ αποκτήσει την ελευθερία του και αν αποτύχει δεν θα πάθει τίποτε το ανεπανόρθωτο;
[3.39.8] Εμείς, όμως, σε κάθε περίπτωση θα ριψοκινδυνεύομε και τις περιουσίες μας και τις ζωές μας. Και όταν θα πετυχαίνομε, θ᾽ ανακτούμε μια κατεστραμμένη πολιτεία και δεν θα έχομε πια απ᾽ αυτήν εισοδήματα που είναι η βάση της δύναμής μας. Όταν αποτυχαίνομε, θα προσθέτομε και άλλους εχθρούς σε όσους έχομε και θα καταναλίσκομε, πολεμώντας τους συμμάχους μας, τον χρόνο που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε πολεμώντας εναντίον των εχθρών μας.

[3.40.1] »Δεν πρέπει, λοιπόν, να τους αφήσομε να ελπίζουν ότι, με ρητορικά σχήματα ή με χρήματα, και με την αιτιολογία ότι τα σφάλματα είναι ανθρώπινα, θα μπορέσουν ν᾽ αποφύγουν την τιμωρία. Δεν μας έβλαψαν χωρίς να το θέλουν! Μας επιβουλεύτηκαν ξέροντας πολύ καλά τί κάνουν. Μόνο το ακούσιο μπορεί να συγχωρηθεί.
[3.40.2] Εγώ εξακολουθώ τον αγώνα που άρχισα στην πρώτη συζήτηση και αγωνίζομαι τώρα για να μην ανακαλέσετε την απόφασή σας, αν δεν θέλετε να ενδώσετε στους τρεις κυριότερους εχθρούς κάθε εξουσίας: τον οίκτο, την γοητεία των ωραίων λόγων και την επιείκεια.
[3.40.3] Σωστό είναι να αισθανόμαστε έλεος για εκείνους που έχουν τα ίδια αισθήματα για μας, και όχι για εκείνους που δεν θα δείξουν ποτέ έλεος για μας επειδή είναι, απ᾽ την ανάγκη των πραγμάτων, πάντα εχθροί μας. Όσο για τους ρήτορες που σας γοητεύουν με την ευφράδειά τους, θα τους δοθούν πολλές άλλες ευκαιρίες σε άλλα, μικρότερης σημασίας ζητήματα, και όχι σε περίσταση σαν τη σημερινή που κινδυνεύει η πολιτεία να πληρώσει ακριβά την σύντομη τέρψη την οποία θα μας έχουν προσφέρει και για την οποία θα δεχτούν συγχαρητήρια. Όσο για την επιείκεια, πρέπει να την δείχνομε σ᾽ εκείνους που στο μέλλον θα είναι φίλοι μας και όχι σ᾽ εκείνους που δεν θ᾽ αλλάξουν απέναντί μας και θα μείνουν πάντα εχθροί μας.
[3.40.4] Για να τα συνοψίσω όλα, σας λέω, με μια λέξη, ότι αν ακολουθήστε την συμβουλή μου, θα πάρετε απόφαση δίκαιη για την τιμωρία των Μυτιληναίων και σωστή για τα συμφέροντά σας. Διαφορετικά, και την δική τους ευγνωμοσύνη δεν θα κερδίσετε και την δική σας πολιτεία θα καταδικάσετε, γιατί αν εκείνοι είχαν δίκιο να επαναστατήσουν, τότε σεις ασκείτε με τρόπο άδικο την εξουσία σας. Αν, όμως, θέλετε να κρατήστε την ηγεμονία σας, έστω και με ανάρμοστες μεθόδους, τότε πρέπει, για το συμφέρον σας, να τους τιμωρήστε, ακόμα κι αν τούτο είναι άδικο. Αλλιώς παραιτηθείτε από την ηγεμονία σας και φροντίστε το καλό σας όνομα, χωρίς να διατρέχετε κινδύνους…
[3.40.5] Πάρτε την απόφαση να τους τιμωρήστε όπως πρέπει και μην φανείτε, σεις που διαφύγατε τον κίνδυνο, λιγότερο άπονοι από εκείνους που τον δημιούργησαν. Σκεφθείτε πώς θα σας είχαν ασφαλώς μεταχειριστεί εκείνοι αν σας είχαν νικήσει, αφού μάλιστα εκείνοι πρώτοι μεταχειρίστηκαν την βία.
[3.40.6] Όσοι, χωρίς αιτία, αρχίζουν εχθροπραξίες, προσπαθούν να καταστρέψουν ολότελα τον αντίπαλό τους και τούτο επειδή φοβούνται τον κίνδυνο που θ᾽ αντιπροσώπευαν γι᾽ αυτούς αν δεν τους αφάνιζαν ώς τον τελευταίο, γιατί εκείνος που, χωρίς αιτία, υφίσταται μια επίθεση, γίνεται χειρότερος εχθρός, αν σωθεί, από εκείνον που ήταν πάντα εχθρός.
[3.40.7] Μην γίνετε, λοιπόν, προδότες του εαυτού σας και θυμηθείτε, όσο μπορείτε καλύτερα, την στιγμή που σας χτύπησαν. Σκεφθείτε ότι τότε θα είχατε δώσει το παν για να μπορέσετε να τους συντρίψετε κι ανταποδώστε τώρα τα ίδια, χωρίς να σκεφθείτε την τωρινή τους δυστυχία και χωρίς να λησμονείτε τον κίνδυνο που σας απείλησε τότε. Πρέπει, όχι μόνο να τους τιμωρήστε σκληρά, αλλά και να γίνουν παράδειγμα για τους άλλους συμμάχους, ώστε να ξέρουν ότι ποινή της αποστασίας θα είναι ο θάνατος. Αν αυτό το νιώσουν καλά, τότε θα βρίσκεστε σπανιότερα στην ανάγκη να παραμελείτε τον πόλεμο εναντίον των εχθρών σας για ν᾽ αγωνίζεστε εναντίον των συμμάχων σας».

[3.41.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Κλέων. Αμέσως ύστερα ανέβηκε στο βήμα ο Διόδοτος του Ευκράτους, που είχε υποστηρίξει ζωηρά την αντίθετη άποψη στην πρώτη Εκκλησία, δηλαδή να μην εκτελεστούν οι Μυτιληναίοι, και είπε τα εξής:

[3.42.1] «Δεν θα κατηγορήσω εκείνους που θέλησαν να συζητηθεί και πάλι το ζήτημα των Μυτιληναίων και δεν θα επαινέσω εκείνους που νομίζουν ότι είναι κακό να επαναλαμβάνεται η συζήτηση, όταν πρόκειται για σπουδαιότατα πράγματα, και νομίζω ότι δύο στοιχεία είναι βλαβερά όταν πρέπει να λάβει κανείς μια ορθή απόφαση: η βιασύνη κι ο θυμός. Η πρώτη έχει, συνήθως, σύντροφο την ανοησία, ο δεύτερος την αμορφωσιά και την στενοκεφαλιά.
[3.42.2] Εκείνος που δεν παραδέχεται ότι οι αγορεύσεις πρέπει να καθοδηγούν τις πράξεις μας είναι ή ανόητος ή ιδιοτελής. Ανόητος αν νομίζει ότι υπάρχει άλλος τρόπος να προσπαθήσει κανείς να φωτίσει τα όσα κρατάει αφανέρωτα το μέλλον. Ιδιοτελής, αν, θέλοντας να παρασύρει τον δήμο σε μια κακή απόφαση, βλέπει πως δεν μπορεί να μιλήσει ωραία για μια κακή υπόθεση και προσπαθεί, μ᾽ επιτήδειες διαβολές, να φοβίσει και όσους αντιφρονούν και το ακροατήριο.
[3.42.3] Χειρότεροι απ᾽ όλους είναι εκείνοι οι οποίοι, μαζί μ᾽ αυτά, κατηγορούν τους αντιπάλους τους ότι είναι πληρωμένοι για να μιλήσουν. Αν τους κατηγορούσαν μόνο για ανοησία, τότε, αν δεν σας έπειθαν, θα τους θεωρούσατε ανόητους, αλλά όχι ανέντιμους. Αν όμως κατηγορηθούν για ιδιοτέλεια, τότε, κι αν ακόμα κατορθώσουν να πείσουν την συνέλευση, είναι ύποπτοι. Αν αποτύχουν, τότε δεν φαίνονται μόνο ανόητοι, αλλά και ανέντιμοι.
[3.42.4] Η πολιτεία βλάπτεται απ᾽ αυτό. Στερείται από τις συμβουλές εκείνων που από φόβο δεν ανεβαίνουν στο βήμα. Θα ήταν μεγάλο το όφελος για την πολιτεία αν οι ρήτορες του είδους αυτού δεν είχαν το χάρισμα του λόγου, γιατί τότε θα τους ήταν πολύ πιο δύσκολο να σας συμπαρασύρουν στα σφάλματά τους.
[3.42.5] Ο καλός πολίτης πρέπει ν᾽ αντικρούει και να νικά τους αντιπάλους του με επιχειρήματα και όχι με εκφοβισμούς. Η καλή πολιτεία δεν πρέπει ούτε ν᾽ απονέμει ιδιαίτερες τιμές σε όσους την συμβουλεύουν σωστά ούτε να τους μειώνει. Κι εκείνους που δεν κατορθώνουν να επιβάλουν την γνώμη τους δεν πρέπει ούτε να τους τιμωρεί ούτε να τους αφαιρεί την εκτίμησή της.
[3.42.6] Με τον τρόπο αυτόν, όποιος έχει επιτυχίες δεν θα βρίσκεται στον πειρασμό να μιλήσει παρά την πεποίθησή του για να κολακέψει τον λαό, με την ελπίδα ότι θα του δοθούν περισσότερες τιμές, κι όποιος δεν έχει επιτυχίες δεν θα προσπαθεί, για τον ίδιο λόγο, να χαρίζεται στο πλήθος για να γίνει λαοφιλής.

[3.43.1] »Εμείς, όμως, όχι μόνο κάνομε ακριβώς τα αντίθετα, αλλά και αν κανείς μάς δίνει σωστές συμβουλές, είναι όμως ύποπτος για δωροδοκία, αποκρούομε την γνώμη του με την απλή αυτή υποψία και στερούμε την πολιτεία από την βέβαιη ωφέλεια που θα είχε αν τον άκουγε.
[3.43.2] Καταντήσαμε στο σημείο οι σωστές συμβουλές, που δίνονται χωρίς περιστροφές, να είναι το ίδιο ύποπτες με τις κακές. Το αποτέλεσμα είναι ότι, όπως εκείνος που θέλει να παρασύρει τον λαό σε καταστροφικές αποφάσεις, πρέπει να τον εξαπατήσει, έτσι κι εκείνος που προσπαθεί να δώσει την καλύτερη συμβουλή πρέπει να μεταχειριστεί το ψέμα για να πείσει τον λαό.
[3.43.3] Από την πολλή μας ευφυΐα η πολιτεία μας είναι η μόνη που δεν μπορεί κανείς να την εξυπηρετήσει μιλώντας απλά, αλλά χρειάζεται να μεταχειριστεί τεχνάσματα. Αν κανείς προσπαθεί, χωρίς τεχνάσματα, να ωφελήσει την πολιτεία, τον υποπτεύεστε ότι επιδιώκει κάποιο κρυφό κέρδος.
[3.43.4] Είναι όμως ανάγκη, σ᾽ εξαιρετικές περιστάσεις, όπως στην σημερινή, ν᾽ απαιτείτε από εμάς τους ρήτορες να δείχνομε μεγαλύτερη οξυδέρκεια από σας που δεν έχετε καιρό να μελετάτε τα ζητήματα. Εμείς, άλλωστε, που σας μιλούμε έχομε ευθύνη, ενώ εσείς μας ακούτε χωρίς ν᾽ αναλαμβάνετε ευθύνη.
[3.43.5] Αν όσοι δίνουν συμβουλές και όσοι τις ακολουθούν κινδύνευαν να τιμωρηθούν το ίδιο, τότε θα εκρίνατε με πολύ περισσότερη σωφροσύνη. Ενώ τώρα, αν τύχει και πάρετε μια σφαλερή απόφαση, σας παρασύρει ο θυμός και τιμωρείτε εκείνον που σας συμβούλεψε και δεν κατακρίνετε τους εαυτούς σας, παρόλον ότι είσαστε πολλοί και σφάλατε το ίδιο.

[3.44.1] »Εγώ όμως δεν ανέβηκα στο βήμα για να αναιρέσω τα όσα άλλοι είπαν εναντίον των Μυτιληναίων, ούτε για να τους κατηγορήσω. Και τούτο επειδή, αν είμαστε σώφρονες, δεν πρέπει ν᾽ ασχοληθούμε με το αν μας αδίκησαν ή όχι, αλλά να πάρομε την συμφερότερη για μας απόφαση.
[3.44.2] Κι αν ακόμα σας αποδείξω ότι μας έκαναν αδικία μεγάλη, δεν θα σας συμβούλευα, γι᾽ αυτό, να τους σκοτώσομε παρά μόνο αν τούτο είναι το συμφέρον μας. Αλλά και αν είχαν κάποια δικαιολογία, πάλι δεν θα σας συμβούλευα να τους συγχωρήσετε αν δεν ήταν το συμφέρον μας.
[3.44.3] Νομίζω ότι πρέπει να σκεφτούμε πολύ περισσότερο το μέλλον παρά το παρόν. Το κύριο επιχείρημα στο οποίο επιμένει ο Κλέων είναι ότι πρέπει να επιβάλετε την ποινή του θανάτου για ν᾽ αποθαρρύνετε στο μέλλον τις αποστασίες. Αλλά επειδή κι εγώ σκέπτομαι ακριβώς την μελλοντική μας ασφάλεια, έχω την αντίθετη γνώμη.
[3.44.4] Και ζητώ από σας να μην παρασυρθείτε απ᾽ την ελκυστική επιχειρηματολογία του περιφρονώντας την απλότητα της δικής μου. Σας κατέχει αυτή τη στιγμή ο θυμός εναντίον των Μυτιληναίων και ίσως σας παρασύρει η αγόρευση του Κλέωνος που σας προτρέπει να πάρτε το δίκιο σας, αλλά εμείς δεν είμαστε δικαστές για να εξετάσομε την άποψη του δικαίου. Συσκεπτόμαστε για να πάρομε για τους Μυτιληναίους μιαν απόφαση που εξυπηρετεί το συμφέρον μας.

[3.45.1] »Στις περισσότερες πολιτείες πολλά εγκλήματα, ελαφρότερα απ᾽ αυτό που κρίνομε, τιμωρούνται με την ποινή του θανάτου. Αλλά οι άνθρωποι αψηφούν τον κίνδυνο της τιμωρίας, γιατί ελπίζουν να την αποφύγουν και κανείς ποτέ δεν αποπειράθηκε να κάνει έγκλημα χωρίς να πιστεύει ότι θ᾽ αποφύγει την τιμωρία.
[3.45.2] Και από τις πολιτείες, ποιά απ᾽ όλες επιχείρησε ποτέ να επαναστατήσει χωρίς να έχει την πεποίθηση ότι οι δυνάμεις που διαθέτει, είτε δικές της είτε συμμαχικές, είναι αρκετές για το εγχείρημα;
[3.45.3] Όλοι οι άνθρωποι και όλες οι πολιτείες έχουν έμφυτη την τάση προς την αδικία και δεν υπάρχει νόμος που να μπορεί να τους συγκρατήσει, αφού οι άνθρωποι δοκίμασαν να επιβάλουν όλων των ειδών τις ποινές με την ελπίδα ότι, επιτείνοντάς τις, θα προστατευτούν καλύτερα από τα εγκλήματα των κακούργων. Ίσως, μάλιστα, τον παλιό καιρό οι ποινές για τα βαρύτερα εγκλήματα να ήσαν πιο ελαφρές, αλλ᾽ επειδή εξακολουθούσαν οι παρανομίες, με τον καιρό όλες οι ποινές καταλήξαν να είναι ο θάνατος. Και παρ᾽ όλα αυτά, τα εγκλήματα εξακολουθούν.
[3.45.4] Πρέπει, λοιπόν, ή να βρούμε μια ποινή τρομερότερη απ᾽ τον θάνατο ή να παραδεχτούμε ότι τίποτε δεν προλαμβάνει το έγκλημα, γιατί πότε η τόλμη της απελπισίας του φτωχού, πότε η υπεροψία και η πλεονεξία του εξουσιαστή, πότε οι άλλες δυστυχίες της ζωής που ανάβουν πάθη τα οποία κυριαρχούν τους ανθρώπους, τους οδηγούν στην παρανομία.
[3.45.5] Πάντοτε, άλλωστε, ο πόθος κι η ελπίδα (ο πρώτος προηγείται, η δεύτερη ακολουθεί, ο πρώτος προσχεδιάζει την κακή πράξη, η δεύτερη υποβάλλει την σκέψη ότι θα βοηθήσει η τύχη) προκαλούν το μεγαλύτερο κακό· κι επειδή είναι αόρατα στοιχεία είναι πιο ισχυρά από τον φανερό κίνδυνο.
[3.45.6] Αλλά και η τύχη μπορεί κι αυτή να παρασύρει σε αλόγιστες πράξεις, γιατί καμιά φορά ευνοεί απροσδόκητα και κάνει τους ανθρώπους να επιχειρούν κάτι ανώτερο από τα μέσα που διαθέτουν. Τούτο συμβαίνει ακόμα πιο πολύ με τις πολιτείες, γιατί εκεί πρόκειται για τα σπουδαιότερα αγαθά ή την ελευθερία ή την κατάκτηση εξουσίας επάνω στους άλλους και, τότε, ο κάθε πολίτης, ενεργώντας ομαδικά με τους συμπολίτες του, υπερτιμάει τις δυνάμεις του.
[3.45.7] Με λίγα λόγια είναι πολύ ανόητος εκείνος που νομίζει ότι είναι δυνατόν, όταν η φύση του ανθρώπου τον σπρώχνει με πάθος σε μια πράξη, να τον συγκρατήσει είτε ο νόμος είτε άλλος κανείς φόβος.

[3.46.1] »Μη νομίζετε, λοιπόν, ότι η ποινή του θανάτου είναι εγγύηση και μην πάρετε μια κακή απόφαση που θ᾽ αφαιρέσει από όσους επαναστατούν κάθε ελπίδα ότι μπορούν, μετανοώντας, να εξαλείψουν το λάθος τους.
[3.46.2] Σκεφθείτε και κάτι άλλο. Πως αν καμιά πολιτεία επαναστατήσει και καταλάβει ότι δεν μπορεί να πετύχει τον σκοπό της, μπορεί να συνθηκολογήσει έχοντας ακόμα την δυνατότητα να πληρώσει πολεμική αποζημίωση και να εξακολουθήσει να πληρώνει τον φόρο υποτελείας. Αλλ᾽ αν αλλάξετε πολιτική, νομίζετε ότι θα βρεθεί άλλη πολιτεία που να μην ετοιμαστεί καλύτερα για να επαναστατήσει και να μην προτιμήσει να υποστεί, ώς τα έσχατα, μια πολιορκία όταν ξέρει ότι αργά ή γρήγορα θα υποστεί την ίδια τύχη;
[3.46.3] Αλλά και για μας μήπως δεν θα είναι ζημία; Θα κάνομε έξοδα για μια μακρόχρονη πολιορκία, αφού θ᾽ αποκλείεται η συνθηκολόγηση, θα κυριεύομε μια πόλη καταστραμμένη και δεν θα έχομε πια έσοδα απ᾽ αυτήν. Η υπεροχή μας επάνω στους εχθρούς μας είναι ακριβώς τα έσοδα αυτά.
[3.46.4] Δεν πρέπει, λοιπόν, να βλάψομε τα συμφέροντά μας κρίνοντας τους ενόχους σαν αυστηροί δικαστές, αλλά να σκεφθούμε πώς, στο μέλλον, θα είμαστε επιεικείς στις τιμωρίες που θα επιβάλλομε για να συγκρατούμε τις πολιτείες με άθικτα τα οικονομικά τους μέσα και πώς θα φροντίζομε την ασφάλειά μας με επιτήδεια πολιτική και όχι με την σκληρότητα των μέτρων που θα παίρνομε.
[3.46.5] Αλλά έχομε αρχίσει να κάνομε το αντίθετο κι αν καμιά πολιτεία που ήταν ελεύθερη, και την υποχρεώσαμε με την βία να δεχτεί την κυριαρχία μας, επαναστατήσει —όπως θα έπρεπε να το περιμένει κανείς— νομίζομε τότε ότι πρέπει να της επιβάλομε βαριά τιμωρία.
[3.46.6] Ενώ πρέπει όχι να τιμωρούμε βαριά όσους επαναστατούν, αλλά πριν επαναστατήσουν να τους επιτηρούμε όσο μπορούμε και να τους προλαμβάνομε, ώστε να μην τους περνάει καν η ιδέα ότι μπορούν να το επιχειρήσουν. Αν όμως επαναστατήσουν πρέπει, όταν τους υποτάξομε, να τιμωρούμε όσο το δυνατόν λιγότερους.

[3.47.1] »Πρέπει, λοιπόν, να σκεφθείτε πόσο και σ᾽ αυτό θα κάνετε σφάλμα αν πειστείτε στα λόγια του Κλέωνος.
[3.47.2] Σήμερα, σ᾽ όλες τις πολιτείες, οι δημοκρατικοί είναι με το μέρος μας και ή δεν συμμετέχουν στις επαναστάσεις των ολιγαρχικών, ή, αν αναγκαστούν, είναι απ᾽ την αρχή εχθρικοί προς τους υποκινητές. Έτσι, όταν ξεκινήστε εναντίον της επαναστατημένης πολιτείας, θα έχετε κιόλας σύμμαχο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της.
[3.47.3] Αν, λοιπόν, εξολοθρέψτε τους δημοκρατικούς της Μυτιλήνης, που όχι μόνο δεν πήραν μέρος στην επανάσταση, αλλά και, όταν οπλίστηκαν, σας παραδώσαν εκούσια την πόλη τους, πρώτ᾽ απ᾽ όλα θα κάνετε έγκλημα εναντίον εκείνων που σας ευεργέτησαν και ύστερα θα χαρίστε στους ολιγαρχικούς εκείνο που επιδιώκουν πάνω απ᾽ όλα. Γιατί παρακινώντας τις πολιτείες σ᾽ επανάσταση, θα έχουν αμέσως συμμάχους τους δημοκρατικούς, αφού σεις θα έχετε φανερώσει σ᾽ όλους ότι η ίδια τιμωρία περιμένει και τους ενόχους και τους αθώους.
[3.47.4] Πρέπει, λοιπόν, και αν ακόμα είναι ένοχοι, να προσποιηθείτε ότι δεν το ξέρετε, ώστε να μην γίνει εχθρικό το μόνο μέρος του πληθυσμού που είναι φιλικό.
[3.47.5] Και νομίζω ότι είναι πολύ πιο συμφέρον για την διατήρηση της ηγεμονίας σας ν᾽ ανέχεστε μερικές αδικίες, παρά να επιβάλλετε μια δίκαιη ποινή σκοτώνοντας εκείνους που δεν έχετε συμφέρον να εξολοθρέψτε. Έτσι, δεν είναι δυνατόν, όπως υποστηρίζει ο Κλέων, η θανατική ποινή για τους Μυτιληναίους να είναι ταυτόχρονα και δίκαιη και συμφέρουσα.

[3.48.1] »Πεισθείτε, λοιπόν, ότι η πρότασή μου είναι η πιο σωστή. Μην παρασυρθείτε ούτε από τον οίκτο, ούτε από την επιείκεια —ούτε εγώ θα ήθελα να παρασυρθείτε από τα αισθήματα αυτά— αλλά ακούστε τις συμβουλές μου. Τους Μυτιληναίους που έστειλε ο Πάχης επειδή τους θεώρησε ενόχους, δικάστε τους με ηρεμία, αλλά τους υπολοίπους αφήστε τους να ζουν στην πατρίδα τους.
[3.48.2] Μια τέτοια απόφαση θα μας ωφελήσει στο μέλλον και θα φοβίσει τους εχθρούς μας από τώρα. Όποιος ακολουθεί μιαν επιτήδεια πολιτική απέναντι του εχθρού του είναι ισχυρότερος από εκείνον που μεταχειρίζεται, άστοχα, την βία για να δράσει εναντίον του».

[3.49.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Διόδοτος. Και αφού υποστηρίχτηκαν οι δύο αυτές απόψεις που ήσαν διαμετρικά αντίθετες, οι Αθηναίοι βρέθηκαν σε αμηχανία τί απόφαση να πάρουν, και στην ψηφοφορία που έγινε με σήκωμα των χεριών, σημειώθηκε σχεδόν ισοψηφία, αλλά νίκησε η γνώμη του Διοδότου.
[3.49.2] Έστειλαν, αμέσως, δεύτερο καράβι για να προλάβει το πρώτο που είχε φύγει ένα ολόκληρο μερόνυχτο πριν, και να μην βρει την Μυτιλήνη καταστραμμένη.
[3.49.3] Οι πρέσβεις των Μυτιληναίων εφοδιάσαν το πλήρωμα με κρασί και με αλεύρι και τους έδωσαν πολλές υποσχέσεις, αν πρόφταιναν. Έκαναν το ταξίδι τόσο γρήγορα, ώστε οι ναύτες χωρίς να σταματούν να κωπηλατούν έτρωγαν ζυμάρι από αλεύρι και κρασί ή λάδι. Έκαναν βάρδιες, ώστε μερικοί να κοιμούνται κι άλλοι να κωπηλατούν.
[3.49.4] Ευτυχώς δεν φύσηξε άνεμος ενάντιος. Έτσι, ενώ το πρώτο καράβι ταξίδευε αργά έχοντας να μεταφέρει μια τρομερή παραγγελία, το δεύτερο έβιαζε την πορεία του. Γι᾽ αυτό και το πρώτο έφτασε με τόση μόνο διαφορά, όση ώρα χρειάστηκε ο Πάχης να διαβάσει το ψήφισμα και να ετοιμαστεί να εκτελέσει την διαταγή. Το δεύτερο καράβι πρόλαβε να φτάσει και να εμποδίσει την καταστροφή. Από τόσο μόνο γλίτωσε η Μυτιλήνη την συμφορά.

[3.50.1] Τους πρωταίτιους της αποστασίας που είχε στείλει ο Πάχης στην Αθήνα, τους σκότωσαν οι Αθηναίοι ακολουθώντας την συμβουλή του Κλέωνος. Ήσαν λίγο περισσότεροι από χίλιους. Κατεδάφισαν τα τείχη της Μυτιλήνης και πήραν το στόλο της.
[3.50.2] Δεν έβαλαν φόρο στην Μυτιλήνη, αλλά διαίρεσαν όλο το νησί —εκτός από την γη των Μηθυμναίων— σε τρεις χιλιάδες κλήρους. Τους τριακόσιους αφιέρωσαν στους θεούς και τους υπόλοιπους τους μοίρασαν σε δικούς τους κληρούχους που διάλεξαν με κλήρο. Αργότερα οι Λέσβιοι ανάλαβαν να πληρώνουν στους κληρούχους αυτούς δύο μνες τον χρόνο για κάθε κλήρο και καλλιέργησαν οι ίδιοι την γη τους.
[3.50.3] Οι Αθηναίοι πήραν και όλες τις μικρές πολιτείες που εξουσίαζαν οι Μυτιληναίοι στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή κι έγιναν κι αυτές υποτακτικές της Αθήνας. Αυτά ήσαν τα γεγονότα της Λέσβου.

[3.51.1] Το ίδιο καλοκαίρι και μετά την υποταγή της Λέσβου, οι Αθηναίοι έκαναν εκστρατεία με στρατηγό τον Νικία του Νικηράτου εναντίον του νησιού Μινώα που βρίσκεται αντίκρυ στα Μέγαρα. Οι Μεγαρείς είχαν χτίσει εκεί έναν πύργο και είχαν βάλει φρουρά.
[3.51.2] Σκοπός του Νικία ήταν να την κάνει βάση αθηναϊκή που θα ήταν πιο κοντά από ό,τι ήταν το ακρωτήριο Βούδορο ή η Σαλαμίνα, ώστε να εμποδίσει τους Πελοποννησίους να βγαίνουν απαρατήρητοι με τα πολεμικά τους —όπως το είχαν κάνει σε προηγούμενη περίσταση— ή να κάνουν ληστρικές επιδρομές. Ταυτόχρονα η βάση αυτή θα εμπόδιζε οποιοδήποτε καράβι να μπαίνει στο λιμάνι των Μεγάρων.
[3.51.3] Έκανε πρώτα επίθεση από θάλασσα στο μέρος αντίκρυ από την Νίσαια και κυρίεψε, με πολιορκητικές μηχανές, δύο προχωρημένους πύργους. Αφού εξασφάλισε το στενό μεταξύ του νησιού και της στεριάς, έχτισε ένα τείχος προς το μέρος από όπου μπορούσαν να στείλουν οι Μεγαρείς ενισχύσεις στο νησί από μια γέφυρα φτιαγμένη στην στενή ρήχη που χωρίζει το νησί απ᾽ τη στεριά.
[3.51.4] Γι᾽ αυτά του χρειάστηκαν λίγες μέρες. Ύστερα έχτισε ένα οχυρό στο νησί όπου έβαλε φρουρά, κι έφυγε με τον στρατό του.

[3.52.1] Το ίδιο καλοκαίρι, την ίδια περίπου εποχή, οι Πλαταιείς, που δεν είχαν πια τρόφιμα και δεν μπορούσαν ν᾽ ανθέξουν στην πολιορκία, παραδόθηκαν στους Πελοποννησίους μετά από τ᾽ ακόλουθα περιστατικά.
[3.52.2] Οι Πελοποννήσιοι έκαναν μιαν επίθεση εναντίον του τείχους και φάνηκε πως δεν μπορούσαν ν᾽ αμυνθούν. Ο αρχηγός των Λακεδαιμονίων κατάλαβε την αδυναμία τους, αλλά δεν θέλησε να κυριέψει την πολιτεία με έφοδο, γιατί του είχαν πει από την Σπάρτη ότι, αν ποτέ γινόταν συνθήκη ειρήνης με τους Αθηναίους σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε ν᾽ αποδοθούν από τα δυο μέρη όλες οι πολιτείες που θα είχαν κυριευτεί με τα όπλα, δεν θα αποδίδαν την Πλάταια, αν οι Πλαταιείς παραδίδονταν εκούσια. Τους έστειλε, λοιπόν, κήρυκα που τους είπε ότι, αν ήθελαν να παραδώσουν την πολιτεία στους Λακεδαιμονίους και αν δέχονταν να δικαστούν απ᾽ αυτούς, τότε θα τιμωρούσαν τους ενόχους, αλλά ότι κανένας δεν θα τιμωρηθεί χωρίς να κριθεί.
[3.52.3] Αυτά είπε ο κήρυκας και οι Πλαταιείς που είχαν φτάσει στο έσχατο σημείο της εξάντλησης, παράδωσαν την πόλη. Οι Λακεδαιμόνιοι τους έθρεψαν μερικές μέρες, ώσπου να φτάσουν από την Σπάρτη οι δικαστές, πέντε τον αριθμό.
[3.52.4] Όταν έφτασαν, δεν διατύπωσαν κανένα κατηγορητήριο, αλλά τους κάλεσαν και τους ρώτησαν τούτο μόνο: αν σ᾽ όλη την διάρκεια του πολέμου είχαν προσφέρει καμιά υπηρεσία στους Λακεδαιμονίους ή στους συμμάχους τους.
[3.52.5] Οι Πλαταιείς αποκρίθηκαν ζητώντας να μιλήσουν εκτενέστερα και όρισαν αντιπροσώπους τους τον Αστύμαχο του Ασωπολάου και τον Λάκωνα του Αειμνήστου, που ήταν πρόξενος των Λακεδαιμονίων. Προχώρησαν και είπαν, περίπου, τα εξής:

[3.53.1] «Λακεδαιμόνιοι. Σας παραδώσαμε την πολιτεία μας γιατί σας είχαμε εμπιστοσύνη. Δεν φανταστήκαμε ότι θα μας υποβάλετε σε τέτοιου είδους δίκη αλλά ότι θα μας δικάζατε κατά τρόπο νομιμότερο. Και δεχτήκαμε να μη δικαστούμε παρά μόνο από σας και όχι από άλλους, γιατί πιστεύαμε στην αμεροληψία σας.
[3.53.2] Τώρα, όμως, φοβόμαστε ότι κάναμε διπλό λάθος. Έχομε κάθε λόγο να υποψιαζόμαστε ότι διατρέχομε, στη δίκη αυτή, τον έσχατο κίνδυνο και ότι σεις δεν θα είστε αμερόληπτοι κριτές. Και το συμπεραίνομε από το ότι δεν διατυπώθηκε καμιά κατηγορία στην οποία να πρέπει ν᾽ απαντήσομε —εμείς, άλλωστε, ζητήσαμε να μιλήσομε— και από το ότι η ερώτηση που μας κάνατε είναι τόσο σύντομη, ώστε αν πούμε την αλήθεια, η απάντησή μας είναι καταδίκη κι αν πούμε ψέματα είναι εύκολο ν᾽ αποδειχτεί.
[3.53.3] Δεν έχομε όμως πια πού να στηριχτούμε κι αναγκαζόμαστε —επειδή τούτο μας φαίνεται ασφαλέστερο— να μιλήσομε χωρίς περιστροφές για ν᾽ αντιμετωπίσομε τον κίνδυνο που διατρέχομε. Γιατί αν, στη θέση που βρισκόμαστε τώρα, σιωπήσομε, τότε ίσως να νομίσομε ότι αν είχαμε μιλήσει θα μπορούσαμε να είχαμε σωθεί.
[3.53.4] Μαζί μ᾽ όλες τις άλλες δυσκολίες υπάρχει και η δυσκολία να σας πείσομε. Αν ήμασταν άγνωστοι που μιλούν σε αγνώστους, θα μπορούσαμε να υπερασπιστούμε παραθέτοντας μαρτυρίες για πράγματα που δεν θα γνωρίζατε. Τώρα, όμως, θα μιλήσομε σε ανθρώπους που, ό,τι κι αν τους πούμε, τους είναι γνωστό. Δεν φοβόμαστε ότι κρίνετε την αρετή μας κατώτερη απ᾽ την δική σας και ότι γι᾽ αυτό θα μας καταδικάσετε, αλλά ότι για να ικανοποιήσετε άλλους, μας κάνετε δίκη που την έκβασή της την έχετε κιόλας αποφασίσει.

[3.54.1] »Παρ᾽ όλα αυτά, θα σας εκθέσομε τους λόγους που δικαιολογούν την στάση μας, τόσο στις διαφορές μας με τους Θηβαίους όσο και απέναντί σας και απέναντι των άλλων Ελλήνων. Θα σας θυμίσομε τις υπηρεσίες που έχομε προσφέρει στα κοινά και θα προσπαθήσομε να σας πείσομε.
[3.54.2] Στην σύντομη ερώτηση που μας βάλατε, αν στον πόλεμο αυτόν ωφελήσαμε σε κάτι τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους, θ᾽ αποκριθούμε, αν μας ρωτάτε σαν εχθρούς, ότι δεν μπορείτε να μας κατηγορήστε επειδή δεν σας ωφελήσαμε. Αν μας ρωτάτε σαν φίλους, τότε εσείς μας βλάψατε, αφού εκστρατεύσατε εναντίον μας.
[3.54.3] Στα Μηδικά και στην περίοδο της ειρήνης που ακολούθησε, η διαγωγή μας ήταν άμεμπτη. Δεν παραβιάσαμε πρώτοι την ειρήνη, και στα Μηδικά, μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς, συμπολεμήσαμε για την ελευθερία των Ελλήνων.
[3.54.4] Αν και είμαστε μεσόγεια πολιτεία, πήραμε μέρος στην ναυμαχία του Αρτεμισίου. Και στην μάχη που έγινε εδώ, στα χώματά μας, σταθήκαμε στο πλευρό σας και βοηθήσαμε τον Παυσανία. Συμμεριστήκαμε όλους τους κινδύνους που, την εποχή εκείνη, απείλησαν τους Έλληνες, μετέχοντας παντού με δυνάμεις δυσανάλογα μεγάλες προς τα μέσα μας.
[3.54.5] Και σας ιδιαίτερα, Λακεδαιμόνιοι, όταν η Σπάρτη βρέθηκε σε μεγάλο κίνδυνο μετά τον σεισμό και την επανάσταση των ειλώτων στην Ιθώμη, σας βοηθήσαμε στέλνοντάς σας το ένα τρίτο του στρατού μας. Αυτά δεν πρέπει να τα ξεχνάτε.

[3.55.1] »Τέτοιοι θελήσαμε να είμαστε στις παλιές και μεγάλες εκείνες περιστάσεις και μόνο αργότερα γινήκαμε εχθροί σας. Αλλά σεις σταθήκατε υπεύθυνοι γι᾽ αυτό. Γιατί τον καιρό που οι Θηβαίοι μάς χτύπησαν και σας ζητήσαμε την συμμαχία σας, μας την αρνηθήκατε, λέγοντας πως ήσαστε μακριά μας και μας δώσατε την συμβουλή να στραφούμε προς τους Αθηναίους που είναι κοντά μας.
[3.55.2] Στον σημερινό πόλεμο ούτε πάθατε ούτε διατρέξατε κανένα κίνδυνο από μας.
[3.55.3] Κι αν δεν θελήσαμε, όταν μας το ζητήσατε, ν᾽ αποσπαστούμε από τους Αθηναίους, δεν κάναμε τίποτε το άδικο, γιατί εκείνοι μας βοήθησαν εναντίον των Θηβαίων όταν σεις αδιαφορούσατε για μας. Θα ήταν άπρεπο να τους προδώσομε, και μάλιστα αφού μας ευεργέτησαν και μας δέχτηκαν —όταν τους το ζητήσαμε— στην συμμαχία τους και μας έδωσαν τα δικαιώματα Αθηναίων πολιτών. Φυσικό, λοιπόν, ήταν να συμμορφωθούμε πρόθυμα στις παραγγελίες τους.
[3.55.4] Όταν, είτε σεις είτε οι Αθηναίοι παρασύρετε τους συμμάχους σας σε πράξεις που δεν είναι σωστές, τότε δεν φταίνε εκείνοι που εκτελούν τις οδηγίες, αλλά εκείνοι που τις δίνουν.

[3.56.1] »Όσο για τους Θηβαίους, αυτοί μας προξένησαν και άλλα πολλά κακά και ξέρετε, μόνοι σας, τούτο το τελευταίο που είναι το αίτιο της τωρινής μας συμφοράς.
[3.56.2] Δοκίμασαν να κυριέψουν την πόλη μας σε καιρό ειρήνης και μάλιστα σε μέρα που ήταν ιερή. Είχαμε, λοιπόν, δίκαιο να τους τιμωρήσομε σύμφωνα με τον κανόνα, που είναι απ᾽ όλους παραδεκτός, ότι είναι σωστό ν᾽ αποκρούει κανείς εκείνον που του επιτίθεται. Δεν είναι δίκαιο να πάθομε εμείς, σήμερα, εξαιτίας τους.
[3.56.3] Αν βασίσετε την κρίση σας επάνω στο τί είναι ωφέλιμο για σας και στο μίσος που μας έχουν οι Θηβαίοι, τότε θα γίνει φανερό ότι δεν κρίνετε σύμφωνα με το δίκαιο, αλλά σύμφωνα με το συμφέρον σας.
[3.56.4] Αν σήμερα η συμμαχία των Θηβαίων σάς είναι χρήσιμη, εμείς και οι άλλοι Έλληνες σας φανήκαμε πολύ χρησιμότεροι όταν διατρέχατε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Τώρα σεις κάνετε πόλεμο εναντίον άλλων και είστε τρομεροί εχθροί, ενώ τον καιρό που οι βάρβαροι υποδούλωναν τους πάντες, οι Θηβαίοι είχαν συμμαχήσει μαζί τους.
[3.56.5] Δίκαιο είναι ν᾽ αντιπαραβάλετε το σημερινό μας σφάλμα, αν σφάλμα υπάρχει, με την αυτοθυσία που δείξαμε τότε και θα δείτε ότι το σφάλμα είναι μικρό σε σύγκριση με την αυτοθυσία, και μάλιστα σ᾽ εποχή που ελάχιστοι ήσαν οι Έλληνες οι οποίοι όρθωναν την ανδρεία τους για ν᾽ αντιμετωπίσουν την δύναμη του Ξέρξη. Κι όλους τους επαίνους τούς έπαιρναν εκείνοι που αρνιόνταν να συμβιβαστούν με τον εχθρό για ν᾽ ασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, και προτιμούσαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο για χάρη ιερότατου σκοπού.
[3.56.6] Ήμαστε κι εμείς μεταξύ τους και τιμηθήκαμε με πρωτεία και τώρα κρέμεται απάνω μας η καταστροφή, επειδή ακολουθήσαμε την ίδια διαγωγή. Διαλέξαμε δηλαδή εκείνο που μας επέβαλλε το δίκαιο. Να μείνομε πιστοί στους Αθηναίους, και όχι εκείνο που ήταν το συμφέρον μας, να έρθομε μαζί σας.
[3.56.7] Αλλά πρέπει να κρίνετε με τα ίδια μέτρα όμοιες πράξεις και να θεωρείτε ότι το συμφέρον σας δεν βρίσκεται πουθενά αλλού, παρά στο να επιδιώκετε να συνδυάζετε το άμεσο συμφέρον σας με την ευγνωμοσύνη προς τους συμμάχους σας, για τις όσες ευεργεσίες σάς έκαναν.

[3.57.1] »Σκεφθείτε ότι τώρα είστε, για τους περισσότερους Έλληνες, παράδειγμα αντρίκιας αρετής. Αν, όμως, η απόφασή σας για μας είναι άδικη, η κρίση σας αυτή δεν θα περάσει απαρατήρητη, γιατί και η δική σας φήμη είναι μεγάλη και η δική μας δεν είναι ευκαταφρόνητη. Προσέξτε μήπως σας αποδοκιμάσει η κοινή γνώμη, εσάς που πολύ σας επαινούν, αν μας καταδικάσετε άδικα, εμάς τους γενναίους, κι αν αφιερώστε στους κοινούς ναούς των Ελλήνων τα λάφυρα που θα ᾿χετε πάρει από μας, τους ευεργέτες της Ελλάδος.
[3.57.2] Θα φαινόταν φοβερό αν οι Λακεδαιμόνιοι καταστρέφαν την Πλάταια και αν, ενώ οι πατέρες σας ανάγραψαν τ᾽ όνομά μας στον τρίποδα των Δελφών για την εξαιρετική μας ανδρεία, σεις τώρα μας εξαλείφατε από το πρόσωπο της Ελλάδος για να ευχαριστήστε τους Θηβαίους.
[3.57.3] Σε τέτοιο σημείο καταντήσαμε! Εμείς που καταστραφήκαμε όταν ήρθε ο Μήδος, τώρα κινδυνεύομε, για χάρη των Θηβαίων, να καταστραφούμε από σας, τους καλύτερους, άλλοτε, φίλους μας. Αντιμετωπίσαμε δύο μεγάλους κινδύνους. Να πεθάνομε από την πείνα αν δεν σας παραδίναμε την πόλη και τώρα ν᾽ αντικρίζομε τον θάνατο απ᾽ τη δική σας κρίση.
[3.57.4] Εμάς τους Πλαταιείς, που πάντα βοηθήσαμε τους Έλληνες με περισσότερες απ᾽ ό,τι μπορούσαμε δυνάμεις, όλοι μας εγκατέλειψαν κι είμαστε έρημοι κι αβοήθητοι. Κανείς από τους συμμάχους μας δεν μας παραστέκεται, και φοβόμαστε, Λακεδαιμόνιοι, ότι ούτε σε σας, την μόνη μας ελπίδα, μπορούμε να στηριχτούμε.

[3.58.1] »Σας εξορκίζομε στους θεούς που προστάτεψαν τότε την συμμαχία μας, σας εξορκίζομε στην αφοσίωση που δείξαμε στα κοινά των Ελλήνων. Λυγίστε κι αλλάξτε απόφαση, αν σας έχουν κιόλας πείσει οι Θηβαίοι. Ζητήστε πίσω το δώρο που τους κάνατε για να μην θανατώστε εκείνους που δεν έχετε το δικαίωμα σεις να σκοτώστε. Έτσι θ᾽ αποκτήστε την δική μας ευγνωμοσύνη αντί της δικής τους που θα σας ντρόπιαζε και δεν θ᾽ αποκτήστε κακή φήμη μόνο και μόνο για να φανείτε ευχάριστοι σ᾽ άλλους.
[3.58.2] Σας είναι εύκολο, σε λίγη ώρα, να μας σκοτώσετε όλους, αλλά θα σας χρειαστεί πολύς καιρός για ν᾽ αποπλύνετε την κακή σας φήμη μετά από μια τόσο απάνθρωπη πράξη. Δεν είμαστε εχθροί σας ώστε να έχετε το δικαίωμα να μας τιμωρήσετε, αλλά φίλοι που βρέθηκαν στην ανάγκη να σας πολεμήσουν.
[3.58.3] Αν δεν μας καταδικάσετε η κρίση σας θα είναι σύμφωνη με τα όσια. Θυμηθείτε ότι παραδοθήκαμε εκούσια σε σας, σαν ικέτες —και ο νόμος των Ελλήνων απαγορεύει να θανατώνονται οι ικέτες— και ότι σας προσφέραμε, πάντα, στο παρελθόν, μεγάλες υπηρεσίες.
[3.58.4] Γυρίστε να δείτε τους τάφους των προγόνων σας που σκοτώθηκαν από τους Μήδους και είναι θαμμένοι στη γη μας. Τους τιμούσαμε, κάθε χρόνο, με δημόσια τελετή, προσφέροντάς τους ενδύματα και όσα άλλα συνηθίζονται και τους πρώτους καρπούς απ᾽ ό,τι έδινε η γη μας, σαν φίλοι από πόλη φιλική, σαν σύμμαχοι προς παλιούς συμπολεμιστές. Αν πάρετε άδικη απόφαση, θα κάνετε ακριβώς τ᾽ αντίθετα απ᾽ αυτά.
[3.58.5] Σκεφθείτε ότι ο Παυσανίας τούς έθαψε εδώ, γιατί θεωρούσε την χώρα μας φιλική κι εμάς φίλους. Σεις, αν μας σκοτώστε και δώστε την χώρα μας στους Θηβαίους, τί άλλο θα κάνετε παρά να εγκαταλείψτε τους προγόνους σας και συγγενείς σας σε γη εχθρική και να τους παραδώστε σ᾽ εκείνους που τους σκότωσαν, στερώντας τους απ᾽ τις τιμές που τώρα έχουν. Αλλά θα υποδουλώσετε την γη όπου οι Έλληνες νίκησαν στον αγώνα για την ελευθερία τους, και τους ναούς των θεών των οποίων ζήτησαν την βοήθεια για να νικήσουν τους Μήδους θα τους αφήστε έρημους και θα τους στερήστε από τις θυσίες εκείνων που τους έκτισαν.

[3.59.1] »Αλλά αυτά, Λακεδαιμόνιοι, είναι ανάξια της μεγάλης σας φήμης. Αυτά είναι και αντίθετα στα νόμιμα των Ελλήνων και περιφρονητικά προς τους προγόνους σας, αν θανατώστε εμάς τους ευεργέτες σας, για να ικανοποιήστε το μίσος άλλων, χωρίς να έχετε πάθει, σεις, τίποτε. Χαρίστε μας τη ζωή και κρίνετέ μας με συνετή επιείκεια και μην είστε άκαμπτοι. Σκεφθείτε όχι μόνο την τρομερή μοίρα που μας περιμένει εμάς, αλλά και ποιοί είμαστε εμείς που πρόκειται να την υποστούμε. Ξέρετε πόσο απρόβλεπτη είναι η μοίρα και ότι κανείς, ακόμα κι ο αθώος, δεν μπορεί να την αποφύγει.
[3.59.2] Εμείς, λοιπόν, καθώς μας το επιβάλλει η ανάγκη και καθώς ταιριάζει στη θέση μας, παρακαλούμε τους κοινούς θεούς των Ελλήνων, που τους τιμούν όλοι στους ίδιους βωμούς, να μας ακούσουν και σας εξορκίζομε να μας ακούστε κι εσείς. Κάνομε επίκληση στους όρκους που έκαναν οι πατέρες σας. Μην τους λησμονείτε! Πέφτομε ικέτες στους τάφους των πατέρων σας για να μην παραδώστε στους Θηβαίους, που ήσαν οι χειρότεροι εχθροί τους, εμάς που είμαστε οι καλύτεροι φίλοι τους. Σας θυμίζομε την ημέρα εκείνη που λάβαμε κι εμείς μέρος στα λαμπρά τους κατορθώματα, εμείς που τώρα κινδυνεύομε την έσχατη συμφορά.
[3.59.3] Πρέπει τώρα να τελειώσομε, αν και τούτο είναι πάρα πολύ δύσκολο για ανθρώπους που βρίσκονται στη θέση μας, γιατί με το τέλος του λόγου μας πλησιάζει και ο κίνδυνος να τελειώσει η ζωή μας. Τελειώνοντας, σας δηλώνομε ότι δεν παραδώσαμε την πολιτεία μας στους Θηβαίους (θα είχαμε προτιμήσει να πεθάνομε απ᾽ τον εξευτελιστικότερο θάνατο, από πείνα), αλλ᾽ ότι ήρθαμε σε σας έχοντας εμπιστοσύνη και είναι δίκαιο, αν δεν σας έχομε πείσει, να μας αφήστε να γυρίσομε στην πόλη και να διαλέξομε, εμείς οι ίδιοι, τον τρόπο που θα πεθάνομε.
[3.59.4] Σας εξορκίζομε, Λακεδαιμόνιοι, να μην μας παραδώστε σεις με τα ίδια σας τα χέρια, εμάς τους Πλαταιείς που με τόση προθυμία βοηθήσαμε πάντα τους Έλληνες και είμαστε τώρα ικέτες σας, στους χειρότερους εχθρούς μας, τους Θηβαίους. Γίνετε σωτήρες μας και μην μας αφανίστε, σεις που αγωνίζεστε για την ελευθερία των Ελλήνων».

[3.60.1] Αυτά είπαν, περίπου, οι Πλαταιείς, και οι Θηβαίοι από φόβο μήπως με τον λόγο αυτό κλονιστούν οι Λακεδαιμόνιοι, ζήτησαν κι αυτοί να μιλήσουν αφού, παρά την συμβουλή τους, οι Λακεδαιμόνιοι είχαν επιτρέψει στους Πλαταιείς ν᾽ απαντήσουν με μακρό λόγο στην ερώτηση που τους είχαν κάνει. Οι Λακεδαιμόνιοι τους έδωσαν την άδεια να μιλήσουν και είπαν, περίπου, τα ακόλουθα:

[3.61.1] «Δεν θα είχαμε ζητήσει τον λόγο, αν αυτοί εδώ είχαν δώσει σύντομη απάντηση στο ερώτημα, αν δεν μας είχαν κατηγορήσει και αν δεν είχαν μακρηγορήσει για τον εαυτό τους και για πράγματα άσχετα και, μάλιστα, απολογούμενοι για κατηγορίες που κανείς δεν διατύπωσε εναντίον τους και επαινώντας τον εαυτό τους για πράγματα για τα οποία κανείς δεν τους έψεξε. Τώρα όμως είμαστε υποχρεωμένοι ν᾽ απαντήσομε στις κατηγορίες τους και ν᾽ αμφισβητήσομε την δική τους διαγωγή ώστε να μην ωφεληθούν ούτε από την δική μας κακή φήμη ούτε από την δική τους δόξα. Έτσι θα κρίνετε εσείς, αφού ακούστε την αλήθεια και για τα δύο αυτά σημεία.
[3.61.2] Η μεταξύ μας έχθρα άρχισε από τότε που εμείς χτίσαμε την Πλάταια και άλλες πολιτείες της Βοιωτίας, σε περιοχές που κατακτήσαμε και από όπου διώξαμε τον ανάμεικτο πληθυσμό τους. Αυτοί εδώ, παρά τις αρχικές συμφωνίες, δεν δέχτηκαν ν᾽ αναγνωρίσουν την ηγεμονία μας και, μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς, παραβαίνοντας τα πάτρια, μόλις δοκιμάσαμε να τους επιβληθούμε, έγιναν σύμμαχοι με τους Αθηναίους, και μαζί τους μας έβλαπταν, αλλά τους κάναμε κι εμείς αντίποινα.

[3.62.1] »Όταν ο βάρβαρος ήρθε να χτυπήσει την Ελλάδα, λένε ότι μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς δεν πήγαν με το μέρος των Περσών και γι᾽ αυτό κυρίως καυχιόνται και μας κατηγορούν.
[3.62.2] Αλλά εμείς θα σας βεβαιώσομε ότι δεν μήδισαν μόνο και μόνο επειδή και οι Αθηναίοι δεν πήραν το μέρος των Περσών και ότι, αργότερα, πιστοί στην πολιτική τους αυτή, μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς συνεργάστηκαν με τους Αθηναίους, όταν αυτοί άρχισαν να κατακτούν την Ελλάδα.
[3.62.3] Σκεφθείτε, τώρα, ποιά ήταν η κατάσταση στην οποία βρεθήκαμε τότε κι εμείς κι εκείνοι. Η πολιτεία μας, τότε, δεν ήταν ούτε νόμιμη ολιγαρχία ούτε δημοκρατία, αλλά το καθεστώς μας ήταν το άκρο αντίθετο από την ευνομία και το πιο συγγενικό προς την τυραννία. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων δυνάστευε την πολιτεία
[3.62.4] και αυτοί είχαν την ελπίδα ότι θα στεριώσουν ακόμα περισσότερο την εξουσία τους, αν οι Μήδοι νικήσουν. Συγκράτησαν με την βία τον λαό και κάλεσαν τους Μήδους να έρθουν στην πολιτεία. Κι ο λαός, που δεν ήταν κύριος της τύχης του, αναγκάστηκε να το δεχτεί. Δεν είναι, λοιπόν, σωστό να του καταλογίζεται το σφάλμα μιας παράνομης εξουσίας.
[3.62.5] Αλλά όταν οι Μήδοι έφυγαν και μπόρεσε η πολιτεία μας ν᾽ αποκτήσει νόμιμο πολίτευμα, όταν οι Αθηναίοι άρχισαν να επεκτείνουν την ηγεμονία τους σ᾽ όλη την Ελλάδα και στην δική μας περιοχή και, χάρη στις εσωτερικές μας διαφορές, κατόρθωσαν να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της, θυμηθείτε ότι τότε πολεμήσαμε στην Κορώνεια και τους νικήσαμε, ελευθερώνοντας όλη την Βοιωτία και σκεφθείτε ακόμα ότι τώρα είμαστε συναγωνιστές σας για ν᾽ απελευθερώσομε τους Έλληνες και προσφέρομε ιππικό και άφθονα εφόδια, πολύ περισσότερα από κάθε άλλον σύμμαχο.

[3.63.1] Όσο, λοιπόν, για την κατηγορία ότι μηδίσαμε, τόσα μόνο θα πούμε. »Θα προσπαθήσομε, όμως, τώρα ν᾽ αποδείξομε ότι σεις, Πλαταιείς, έχετε παρανομήσει εναντίον των Ελλήνων πολύ περισσότερο απ᾽ ό,τι εμείς και ότι σας αξίζει η αυστηρότερη ποινή.
[3.63.2] Όπως είπατε, συμμαχήσατε με τους Αθηναίους και γινήκατε Αθηναίοι πολίτες για να προστατευτείτε από μας. Αλλά τότε, θα έπρεπε να ζητάτε την βοήθειά τους μόνο εναντίον μας και να μην τους βοηθάτε στις επιχειρήσεις τους εναντίον άλλων Ελλήνων. Αν ήθελαν οι Αθηναίοι να σας αναγκάζουν να τους ακολουθείτε, μπορούσατε να τους αρνηθείτε αφού είχατε κάνει κιόλας με τους Λακεδαιμονίους την συμμαχία εναντίον των Μήδων, την οποία επικαλείστε με τόση επιμονή. Η συμμαχία αυτή ήταν υπεραρκετή κι εμάς να εμποδίζει απ᾽ το να σας βλάπτομε, και σας να προστατεύει και τούτο είναι το σημαντικότερο — ώστε να παίρνετε τις αποφάσεις σας ελεύθεροι από κάθε φόβο. Αλλά όχι! Προτιμήσατε να συμμαχήστε με τους Αθηναίους, επειδή έτσι το θελήσατε και όταν πια δεν διατρέχατε κίνδυνο από κανέναν.
[3.63.3] Κι έχετε τώρα το θράσος, σεις, να έρχεστε να μας λέτε ότι θα ήταν φοβερό να προδώστε τους ευεργέτες σας! Αλλά πολύ φοβερότερο και χειρότερο ήταν να προδώστε όλους τους άλλους Έλληνες με τους οποίους είχατε κάνει σπονδές, παρά να προδώστε μόνο τους Αθηναίους οι οποίοι προσπαθούσαν να υποδουλώσουν την Ελλάδα, ενώ όλοι οι άλλοι Έλληνες αγωνίζονταν να την ελευθερώσουν.
[3.63.4] Και η χάρη που ανταποδώσατε στους Αθηναίους ήταν έξω από κάθε μέτρο συγκρινόμενη μ᾽ εκείνην που τους χρωστούσατε και σας ντρόπιασε. Γιατί σεις, όπως λέτε, ζητήσατε την βοήθειά τους όταν σας αδικούσαν άλλοι, αλλά γινήκατε συνένοχοί τους όταν εκείνοι άρχισαν ν᾽ αδικούν τους άλλους Έλληνες. Είναι μικρότερη ντροπή να μην ανταποδώσει κανείς μια χάρη απ᾽ την οποία ωφελήθηκε παρά να την ανταποδώσει με τρόπο που οδηγεί σε μιαν άδικη πράξη.

[3.64.1] »Αλλά φανερώσατε ότι αν, τότε, μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς δεν μηδίσατε, δεν το κάνατε για να υπερασπιστείτε τα κοινά συμφέροντα των Ελλήνων, παρά για ν᾽ ακολουθήστε τους Αθηναίους, κάνοντας τα αντίθετα από όσα έκαναν οι άλλοι Βοιωτοί.
[3.64.2] Και τώρα έχετε την αξίωση να ωφεληθείτε για κάτι που κάνατε για να ευχαριστήστε άλλους. Αλλά τούτο είναι απαράδεκτο. Έχετε διαλέξει τους Αθηναίους. Εξακολουθήστε, λοιπόν, τον αγώνα στο πλευρό τους και πάψτε να επικαλείστε τους όρκους που κάνατε τότε για να σωθείτε τώρα.
[3.64.3] Πρώτοι σεις τους καταπατήσατε και παραβιάσατε την συμμαχία βοηθώντας τους Αθηναίους να υποδουλώσουν τους Αιγινήτες και άλλους από τους συμμάχους, αντί να προσπαθήστε να το εμποδίστε. Και όλα αυτά δεν τα κάνατε παρά την θέλησή σας, αφού το πολίτευμα που είχε η πολιτεία σας έως σήμερα ίσχυε από τότε και κανείς δεν μπορούσε να σας καταναγκάσει ν᾽ ακολουθήσετε μια πολιτική, όπως τούτο έγινε μ᾽ εμάς. Αλλά, και την τελευταία πρόταση που σας κάναμε, προτού περιτειχίσομε την πολιτεία σας, να μείνετε ουδέτεροι, την απορρίψατε κι αυτήν.
[3.64.4] Ποιοί, λοιπόν, απ᾽ όλους τους Έλληνες θα ήταν δικαιότερα μισητοί παρά εσείς που παινεύεστε για τα κατορθώματα που κάνατε εναντίον τους; Με την σημερινή σας διαγωγή φανερώσατε ότι τα όσα κατορθώματα κάνατε άλλοτε, δεν ήσαν πράξεις αυθόρμητες. Φανερώσατε τις επιδιώξεις στις οποίες από πάντα σας σπρώχνει η πραγματική σας φύση. Όταν οι Αθηναίοι πήραν τον δρόμο της αδικίας, συμπορευτήκατε μαζί τους.
[3.64.5] Αυτά έχομε να πούμε για τον δικό μας ακούσιο μηδισμό και για τον δικό σας εκούσιο αττικισμό.

[3.65.1] »Ας έρθομε τώρα στα όσα λέτε ότι πάθατε από μας τελευταία, ότι δηλαδή σας επιτεθήκαμε σε καιρό ειρήνης και μάλιστα μέρα γιορτής. Ούτε και σ᾽ αυτό πιστεύομε ότι σφάλαμε περισσότερο από σας.
[3.65.2] Αν είχαμε έρθει απρόκλητοι εναντίον σας, σαν εχθροί, με σκοπό να σας πολεμήσομε και να καταστρέψομε την γη σας, τότε είμαστε ένοχοι. Αλλ᾽ αν οι πρώτοι από τους πολίτες σας, απ᾽ τις καλύτερες και πλουσιότερες οικογένειες, ήρθαν να μας ζητήσουν βοήθεια για ν᾽ αποκηρύξετε την συμμαχία σας με τους ξένους και να δεχθείτε πάλι τους πατροπαράδοτους κοινούς βοιωτικούς θεσμούς, πώς μπορείτε και λέτε ότι είμαστε ένοχοι; Εκείνοι που παρακινούν σε μια αδικία έχουν μεγαλύτερη ευθύνη από εκείνους που τους ακολουθούν.
[3.65.3] Αλλά, κατά την γνώμη μας, ούτε εκείνοι, ούτε εμείς κάναμε τίποτε το άδικο. Ήσαν πολίτες της Πλάταιας σαν και σας και μάλιστα θα έχαναν πολύ περισσότερα από σας. Κι όμως μας άνοιξαν την πύλη και μας οδήγησαν μέσα στην πόλη σαν φίλους και όχι σαν εχθρούς και σκοπός τους ήταν να εμποδίσουν τα μεταξύ σας κακά στοιχεία ν᾽ αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη επιρροή και να βοηθήσουν τους καλούς πολίτες να πάρουν την θέση που τους ταίριαζε, ώστε ν᾽ ανορθώσουν την δημόσια ζωή χωρίς να στερήσουν την πολιτεία απ᾽ τους πολίτες της, αλλά να τους επαναφέρουν στους κόλπους της βοιωτικής οικογένειας και τούτο δεν θα σας είχε φέρει σε αντίθεση με κανέναν και θα είχατε ειρήνη με όλους.

[3.66.1] »Απόδειξη ότι δεν ενεργήσαμε εχθρικά είναι ότι δεν κακοποιήσαμε κανέναν και ότι βγάλαμε προκήρυξη ότι όσοι ήθελαν ν᾽ αποδεχτούν τους θεσμούς που κυβερνούν όλους τους Βοιωτούς, δεν είχαν παρά να έρθουν με το μέρος μας.
[3.66.2] Και σεις, στην αρχή, δεχτήκατε πρόθυμα την πρότασή μας, εκάνατε συμφωνία μαζί μας και καθίσατε ήσυχα. Αλλά όταν καταλάβατε ότι ήμαστε λίγοι, δεν μας συμπεριφερθήκατε με τον ίδιο τρόπο. Δηλαδή και αν ακόμα, κατά την γνώμη σας, είχαμε κάνει ανάρμοστη πράξη μπαίνοντας στην πολιτεία σας χωρίς την συγκατάθεση του λαού, αντί να μην επιχειρήστε τίποτε εναντίον μας και να μας πείσετε μ᾽ επιχειρήματα ν᾽ αποτραβηχτούμε, μας χτυπήσατε, παραβιάζοντας την συμφωνία. Δεν θλιβόμαστε τόσο για όσους σκοτώσατε επάνω στην συμπλοκή (γιατί αυτό ήταν φυσικό να συμβεί), αλλά δεν ήταν φρικτή η πράξη που κάνατε σφάζοντας, παρά κάθε νόμο, εκείνους που πιάσατε αιχμαλώτους; Είχαν πέσει ικέτες μπροστά σας και μας είχατε υποσχεθεί να μην τους σκοτώστε!
[3.66.3] Μέσα σε λίγες ώρες κάνατε τρεις άδικες πράξεις. Καταπατήσατε την συμφωνία, σκοτώσατε τους αιχμαλώτους και αθετήσατε την υπόσχεση που μας είχατε δώσει να μην τους πειράξετε αν δεν πειράζαμε εμείς τα χωράφια σας. Και λέτε ότι εμείς παρανομήσαμε κι έχετε την αξίωση να μην δώστε λόγο για τις δικές σας πράξεις. Όχι βέβαια! Αν οι δικαστές, εδώ, πάρουν την σωστή απόφαση, θα τιμωρηθείτε για τα όσα κάνατε.

[3.67.1] »Όλα αυτά, Λακεδαιμόνιοι, τα αναπτύξαμε με λεπτομέρειες και για το δικό μας και για το δικό σας συμφέρον. Για να ξέρετε ότι δίκαια θα τους καταδικάστε και ότι εμείς ζητούμε δίκαιη εκδίκηση.
[3.67.2] Μην τους λυπηθείτε ακούγοντας τα παλιά τους κατορθώματα —αν ποτέ έκαναν κατορθώματα!— Αυτά πρέπει να ωφελούν μόνο εκείνους που υποφέρουν, ενώ πρέπει να προκαλούν την διπλή τιμωρία εκείνων που εγκληματούν γιατί είναι αντίθετα προς την φύση τους. Ας μην τους βοηθήσουν ούτε οι θρήνοι τους ούτε ο οίκτος σας ούτε οι επικλήσεις στους τάφους των πατέρων σας ούτε οι οδυρμοί τους για την εγκατάλειψη στην οποία βρίσκονται.
[3.67.3] Σ᾽ αυτά μπορούμε ν᾽ απαντήσομε ότι έπαθαν πολύ μεγαλύτερη συμφορά οι νέοι στρατιώτες μας που τους κατάσφαξαν αυτοί. Οι πατέρες των νέων αυτών, άλλοι σκοτώθηκαν στην Κορώνεια εξασφαλίζοντάς σας την συμμαχία της Βοιωτίας, κι άλλοι, γέροι, και χωρίς γιους, έχουν μείνει έρημοι και έχουν περισσότερους τίτλους να σας ζητούν να τιμωρήστε αυτούς εδώ.
[3.67.4] Λύπη πρέπει να αισθάνεται κανείς για εκείνους που τιμωρούνται άδικα, αλλά όταν τιμωρούνται δίκαια, όπως αυτοί εδώ, πρέπει να αισθάνεται κανείς ικανοποίηση.
[3.67.5] Όσο για την σημερινή τους εγκατάλειψη, αυτοί και μόνο φταίνε, γιατί απομάκρυναν μόνοι τους τους καλύτερους συμμάχους τους. Παρανόμησαν εναντίον μας χωρίς να τους έχομε πειράξει, κινημένοι από μίσος και όχι από αίσθημα δικαιοσύνης. Και τώρα ακόμα δεν θα πληρώσουν όπως θα έπρεπε τις αδικίες τους, γιατί θα τιμωρηθούν νόμιμα, αφού δεν παραδόθηκαν, όπως ισχυρίζονται, νικημένοι σε πεδίο μάχης και ζητώντας χάρη, αλλά παραδόθηκαν μετά από ρητή συμφωνία για να δικαστούν.
[3.67.6] Υπερασπιστείτε, λοιπόν, Λακεδαιμόνιοι, τους θεσμούς των Ελλήνων που τους παραβιάσαν αυτοί εδώ. Αποδώστε μας δικαιοσύνη σε μας που πάθαμε τόσα απ᾽ αυτούς, σε μας που προσφέρομε με τόση προθυμία την βοήθειά μας στον πόλεμο. Μην τους αφήστε με τα λόγια τους να σας αποξενώσουν από μας, αλλά ενεργήστε ώστε ν᾽ αποδείξτε στους Έλληνες ότι βασίζετε την κρίση σας όχι στους λόγους, αλλά στα έργα και ότι αν τα έργα είναι καλά δεν χρειάζεται μεγάλη ρητορική ανάπτυξή τους, αν είναι όμως κακά, τότε χρειάζονται τα πολλά λόγια για να κρύψουν την αλήθεια με αισθηματισμούς.
[3.67.7] Αν αρχηγοί, όπως είσαστε σεις τώρα, προσέξετε μόνο την ουσία των πραγμάτων και πάρετε την σωστή απόφαση, τότε θα πάψει ο καθένας να ελπίζει ότι θα μπορεί με ωραίους λόγους να καλύπτει κακές πράξεις!»

[3.68.1] Αυτά, περίπου, είπαν οι Θηβαίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι δικαστές θεώρησαν πως ήταν σωστό και δίκαιο ν᾽ αρκεστούν στο ερώτημά τους, αν δηλαδή στον πόλεμο αυτό οι Πλαταιείς τούς είχαν ωφελήσει σε τίποτε. Σκέφτηκαν ότι, παλαιότερα, πολλές φορές τους είχαν ζητήσει (σύμφωνα με τις συνθήκες απ᾽ τον καιρό του Παυσανία στα μηδικά) να μείνουν έξω απ᾽ την σύρραξη και αργότερα, προτού περιτειχίσουν την πολιτεία, τους είχαν προτείνει να μείνουν ουδέτεροι, αλλά δεν το είχαν δεχτεί και καταλήξαν στο ότι μπορούσαν να θεωρήσουν πως δεν δεσμεύονται πια απ᾽ τις σπονδές εκείνες επειδή τις είχαν παραβιάσει βλάπτοντας την Σπάρτη. Τους έφεραν έναν-έναν μπροστά τους και τους ρώτησαν πάλι, αν, στον πόλεμο αυτό είχαν ωφελήσει σε τίποτε τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους και όταν απαντούσαν αρνητικά τους έστελναν στην εκτέλεση. Δεν έκαναν καμιά εξαίρεση.
[3.68.2] Σκότωσαν περισσότερους από διακόσιους Πλαταιείς, είκοσι πέντε Αθηναίους που ήσαν κι αυτοί μέσα στην Πλάταια και τις γυναίκες τις πήραν δούλες.
[3.68.3] Την πολιτεία την έδωσαν για ένα χρόνο σε μερικούς Μεγαρείς που είχαν εξοριστεί μετά από εσωτερική επανάσταση και σε μερικούς Πλαταιείς φίλους τους. Αργότερα όμως ξεθεμέλιωσαν την πόλη και με το υλικό έχτισαν ένα ξενώνα, κοντά στον ναό της Ήρας. Ήταν τετράγωνος με πλευρά διακόσια πόδια και είχε γύρω γύρω δωμάτια σε δύο πατώματα. Χρησιμοποίησαν και την ξυλεία απ᾽ τις στέγες και τα κουφώματα των σπιτιών της Πλάταιας. Με τα άλλα χάλκινα και σιδερένια υλικά κατασκεύασαν κρεβάτια και τ᾽ αφιέρωσαν στην Ήρα. Της έχτισαν κι έναν ναό εκατόμπεδο από πέτρα. Τις γαίες της πολιτείας τις δήμευσαν και τις μίσθωσαν στους Θηβαίους για δέκα χρόνια.
[3.68.4] Αν οι Λακεδαιμόνιοι φάνηκαν τόσο σκληροί απέναντι της Πλάταιας, το έκαναν κυρίως —αν όχι μόνο— επειδή ήθελαν να ευχαριστήσουν τους Θηβαίους, τους οποίους θεωρούσαν πολύ χρήσιμους συμμάχους στον πόλεμο που βρισκόταν, τότε, στην πρώτη του φάση.
[3.68.5] Αυτό ήταν το τέλος της Πλάταιας, ενενήντα τρία χρόνια από τότε που είχε γίνει σύμμαχος των Αθηναίων.

[3.69.1] Τα σαράντα καράβια που οι Πελοποννήσιοι είχαν στείλει να βοηθήσουν την Λέσβο, τα καταδίωξαν οι Αθηναίοι καθώς ταξίδευαν στο ανοιχτό πέλαγος και ύστερα τα έπιασε τρικυμία που τα έριξε στα νερά της Κρήτης. Από εκεί έφτασαν, σκόρπια, στην Πελοπόννησο, όπου βρήκαν, στην Κυλλήνη, δεκατρία λευκαδίτικα και αμπρακιώτικα καράβια με τον Βρασίδα του Τέλλιδος που είχε φτάσει εκεί, σύμβουλος του Αλκίδα.
[3.69.2] Μετά την αποτυχία τους στην Λέσβο, οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να ενισχύσουν τον στόλο τους και να πάνε στην Κέρκυρα, όπου είχε αρχίσει εμφύλιος σπαραγμός. Οι Αθηναίοι δεν είχαν παρά μόνο δώδεκα καράβια στην Ναύπακτο και οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να προφτάσουν προτού στείλει ο εχθρός ενισχύσεις. Ο Βρασίδας και ο Αλκίδας άρχισαν να ετοιμάζονται για την επιχείρηση αυτή.

[3.70.1] Οι ταραχές, στην Κέρκυρα, είχαν αρχίσει από τότε που είχαν γυρίσει οι Κερκυραίοι που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Κορινθίους στις ναυτικές επιχειρήσεις γύρω απ᾽ την Επίδαμνο. Τυπικά τους είχαν απελευθερώσει επειδή οι πρόξενοι είχαν δώσει εγγυήσεις οκτακόσια τάλαντα, στην πραγματικότητα, όμως, επειδή τους είχαν πείσει οι Κορίνθιοι να επιχειρήσουν να κάνουν την Κέρκυρα σύμμαχο της Κορίνθου. Άρχισαν αυτοί να ενεργούν πλησιάζοντας τους πολίτες και προσπαθώντας να τους πείσουν ότι έπρεπε η Κέρκυρα ν᾽ αποσπαστεί από την αθηναϊκή συμμαχία.
[3.70.2] Έφτασαν τότε ένα αθηναϊκό κι ένα κορινθιακό καράβι με πρέσβεις το καθένα. Έγινε δημοσίᾳ συζήτηση και, μετά από ψηφοφορία, οι Κερκυραίοι αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι των Αθηναίων σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης, αλλά να διατηρούν, όπως και πριν, φιλικές σχέσεις με τους Πελοποννησίους.
[3.70.3] Αρχηγός των δημοκρατικών ήταν τότε ο Πειθίας, πρόξενος των Αθηναίων. Οι πρώην αιχμάλωτοι, φίλοι των Κορινθίων, του έκαναν μήνυση με την κατηγορία ότι θέλει να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους.
[3.70.4] Ο Πειθίας αθωώθηκε κι έκανε μήνυση εναντίον πέντε απ᾽ τους πλουσιότερους αντιπάλους του με την κατηγορία ότι για να στηρίζουν τα κλήματά τους, έκοβαν βέργες από τους ιερούς περιβόλους του Διός και του Αλκίνου. Κατά τον νόμο, για κάθε βέργα το πρόστιμο ήταν ένας στατήρας.
[3.70.5] Οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν κι έτρεξαν και κάθισαν ικέτες στους ναούς, ζητώντας να πληρώσουν με δόσεις το πρόστιμο, επειδή το ποσό ήταν πολύ μεγάλο. Ο Πειθίας, που ήταν μέλος της Βουλής, την έπεισε να εφαρμόσει τον νόμο.
[3.70.6] Οι πέντε που είχαν καταδικαστεί, δεν είχαν πια κανένα νόμιμο μέσο και όταν πληροφορήθηκαν ότι ο Πειθίας είχε σκοπό, όσο ήταν βουλευτής, να πείσει τους συμπολίτες του να κάνουν επιθετική και αμυντική συμμαχία με τους Αθηναίους, οπλίστηκαν με κοντοσπάθια, όρμησαν ξαφνικά μέσα στην Βουλή και σκότωσαν τον Πειθία και άλλους εξήντα βουλευτές και ιδιώτες. Λίγοι από τους οπαδούς του Πειθία κατόρθωσαν να καταφύγουν στο αθηναϊκό καράβι που ήταν ακόμα στο λιμάνι.

[3.71.1] Μετά απ᾽ αυτό οι συνωμότες συγκάλεσαν τον λαό της Κέρκυρας και είπαν ότι τα όσα έγιναν ήσαν για το συμφέρον του νησιού και ότι τώρα πια λίγος ήταν ο φόβος να υποδουλωθούν από τους Αθηναίους. Στο μέλλον θα ήσαν ουδέτεροι και δεν θα δέχονταν κανέναν από τους εμπολέμους. Δεν θα επιτρέπαν παρά μόνο σ᾽ ένα καράβι κάθε φορά να έρχεται και θα θεωρούσαν την παρουσία περισσότερων καραβιών σαν εχθρική πράξη. Αυτά πρότειναν κι ανάγκασαν τον λαό να τα δεχτεί.
[3.71.2] Έστειλαν αμέσως πρέσβεις στην Αθήνα για να εξηγήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τα όσα είχαν συμβεί και για να πείσουν όσους Κερκυραίους είχαν καταφύγει εκεί, να μην κινηθούν εχθρικά και τούτο επειδή φοβόνταν αντεπανάσταση.

[3.72.1] Αλλά όταν έφτασαν στην Αθήνα οι απεσταλμένοι, οι Αθηναίοι, θεωρώντας τους επαναστάτες, τους πήραν και αυτούς, και όσους άλλους πρόσφυγες είχαν πείσει, και τους πήγαν στην Αίγινα.
[3.72.2] Στο μεταξύ έφτασε στην Κέρκυρα καράβι κορινθιακό με Λακεδαιμονίους πρέσβεις και οι ολιγαρχικοί που ήσαν στην εξουσία έκαναν επίθεση εναντίον των δημοκρατικών και τους νίκησαν στην συμπλοκή που έγινε.
[3.72.3] Όταν όμως νύχτωσε οι δημοκρατικοί καταφύγαν στην ακρόπολη και στ᾽ άλλα υψώματα της πολιτείας όπου συγκεντρώθηκαν και οχυρώθηκαν. Κρατούσαν και το Υλλαϊκό λιμάνι. Οι ολιγαρχικοί έπιασαν την αγορά (γύρω από την οποία κατοικούσαν οι περισσότεροι), και το γειτονικό λιμάνι που βλέπει προς την απέναντι στεριά.

[3.73.1] Την επομένη έγιναν μερικές μικροσυγκρούσεις κι έστειλαν και οι δύο παρατάξεις αντιπροσώπους στην ύπαιθρο για να προσεταιριστούν τους δούλους με υπόσχεση την ελευθερία. Οι περισσότεροι από τους δούλους πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, ενώ οκτακόσιοι μισθοφόροι ήρθαν απ᾽ την αντικρινή στεριά να ενισχύσουν τους ολιγαρχικούς.

[3.74.1] Πέρασε μία μέρα και μετά έγινε νέα μάχη, στην οποία νίκησαν οι δημοκρατικοί, επειδή είχαν θέσεις οχυρές και αριθμητική υπεροχή. Και οι γυναίκες ακόμα τους βοήθησαν με πολλή τόλμη ρίχνοντας κεραμίδια από τις στέγες των σπιτιών κι αντέχοντας στην ταραχή της μάχης με θάρρος που δεν είναι φυσικό για το φύλο τους.
[3.74.2] Η μάχη κρίθηκε κατά το δειλινό και τότε οι ολιγαρχικοί φοβήθηκαν μήπως οι δημοκρατικοί επάνω στην ορμή τους κάνουν έφοδο, πιάσουν το λιμάνι και τους σκοτώσουν όλους. Για να τους εμποδίσουν έβαλαν φωτιά στα σπίτια τους και στα κοινόχρηστα κτίρια. Δεν λογάριασαν ούτε την δική τους ούτε τις ξένες περιουσίες. Έτσι κάηκαν πολλά εμπορεύματα κι αν είχε φυσήξει άνεμος θα είχε καεί ολόκληρη η πολιτεία.
[3.74.3] Σταμάτησε η μάχη και οι δύο παρατάξεις έμειναν σ᾽ επιφυλακή όλη τη νύχτα. Μετά την νίκη των δημοκρατικών, το κορινθιακό καράβι έφυγε κρυφά απ᾽ το λιμάνι και οι περισσότεροι από τους μισθοφόρους έφυγαν κι αυτοί κρυφά στην απέναντι ακτή.

[3.75.1] Την επομένη έφτασε από την Ναύπακτο ο Αθηναίος στρατηγός Νικόστρατος του Διειτρέφους, με δώδεκα καράβια και πεντακόσιους Μεσσηνίους οπλίτες. Διαπραγματεύτηκε με τις δύο παρατάξεις και τις έπεισε να συμφιλιωθούν. Συμφωνήθηκε να δικάσουν τους δέκα πρωταιτίους —που είχαν άλλωστε φύγει αμέσως απ᾽ την πόλη— και να μην πειράξουν κανέναν άλλον. Θα έκαναν σπονδές μεταξύ τους και συμμαχία με τους Αθηναίους.
[3.75.2] Αφού τα πέτυχε όλα αυτά, ο Νικόστρατος ετοιμαζόταν να φύγει, αλλά οι αρχηγοί των δημοκρατικών τον έπεισαν να τους αφήσει πέντε καράβια του, ώστε ν᾽ αποθαρρυνθούν οι αντίπαλοί τους να κάνουν κίνημα. Σ᾽ αντάλλαγμα θα του έδιναν πέντε κερκυραϊκά καράβια με δικά τους πληρώματα.
[3.75.3] Ο Νικόστρατος συμφώνησε και τότε οι δημοκρατικοί άρχισαν να στρατολογούν τους αντιπάλους τους για πληρώματα. Αλλά αυτοί φοβήθηκαν μήπως τους στείλουν στην Αθήνα και κάθισαν ικέτες στο ιερό των Διοσκούρων.
[3.75.4] Ο Νικόστρατος θέλησε να τους καθησυχάσει και να τους πείσει να σηκωθούν απ᾽ εκεί, αλλά δεν το κατάφερε και τότε οι δημοκρατικοί, με πρόφαση ότι η άρνησή τους αυτή να φύγουν με τον στόλο, φανέρωνε ότι είχαν κακούς σκοπούς, πήγαν στα σπίτια τους, τους πήραν τα όπλα και θα είχαν σκοτώσει μερικούς που έτυχε να βρουν στα σπίτια, αν ο Νικόστρατος δεν τους είχε εμποδίσει.
[3.75.5] Βλέποντας τί γινόταν, οι άλλοι κατέφυγαν στον ναό της Ήρας, ικέτες. Δεν ήσαν λιγότεροι από τετρακόσιους. Οι δημοκρατικοί φοβήθηκαν μήπως οι τετρακόσιοι αυτοί κινηθούν, τους έπεισαν να σηκωθούν από κει και τους μεταφέραν στο νησί αντίκρυ στο Ηραίο, όπου τους έστειλαν και τρόφιμα.

[3.76.1] Στο σημείο αυτό βρίσκονταν τα πράγματα όταν, την τέταρτη ή πέμπτη μέρα μετά την μεταφορά των τετρακοσίων στο νησί, έφτασαν από την Κυλλήνη, όπου είχαν αγκυροβολήσει μετά την επιστροφή τους από την Ιωνία, πενήντα τρία πελοποννησιακά καράβια. Αρχηγός τους ήταν, όπως και πριν, ο Αλκίδας, αλλά μαζί του —σύμβουλός του— ήταν κι ο Βρασίδας. Αγκυροβόλησαν στα Σύβοτα, λιμάνι στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή και, με την αυγή, ξεκίνησαν για την Κέρκυρα.

[3.77.1] Οι Κερκυραίοι, ταραγμένοι και φοβισμένοι με την κατάσταση που επικρατούσε στην πολιτεία και με την άφιξη του εχθρικού στόλου, άρχισαν να ετοιμάζουν βιαστικά εξήντα καράβια. Μόλις ήταν έτοιμο το καθένα, το έστελναν εναντίον του εχθρού παρόλον ότι οι Αθηναίοι τους συμβούλευαν να βγουν πρώτοι αυτοί στο πέλαγος και ύστερα ν᾽ ακολουθήσουν, συγκεντρωμένα, τα κερκυραϊκά καράβια.
[3.77.2] Καθώς ζύγωναν τον εχθρικό στόλο σκόρπια τα καράβια, δύο αυτομόλησαν αμέσως, ενώ σε άλλα, τα πληρώματα άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους. Όλα αυτά γίνονταν με πολλήν αταξία.
[3.77.3] Οι Πελοποννήσιοι, βλέποντας την ταραχή, παράταξαν είκοσι καράβια εναντίον των Κερκυραίων και όλα τα άλλα εναντίον των δώδεκα αθηναϊκών. Δυο απ᾽ αυτά ήσαν η Σαλαμινία και η Πάραλος.

[3.78.1] Οι Κερκυραίοι, επιτιθέμενοι άτεχνα και λίγοι λίγοι, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Οι Αθηναίοι, από φόβο μην περικυκλωθούν, επειδή τα εχθρικά καράβια ήσαν πολύ περισσότερα, δεν έκαναν επίθεση σ᾽ ολόκληρο τον στόλο, ούτε στο κέντρο της εχθρικής παράταξης, αλλά χτύπησαν μια από τις πτέρυγες και βούλιαξαν ένα καράβι. Τότε οι Πελοποννήσιοι σχημάτισαν κυκλική παράταξη και οι Αθηναίοι άρχισαν να πλέουν γύρω τους προσπαθώντας να τους προκαλέσουν σύγχυση.
[3.78.2] Όταν το είδαν οι Πελοποννήσιοι που είχαν παραταχθεί εναντίον των Κερκυραίων, φοβήθηκαν μήπως ξαναγίνει εκείνο που είχαν πάθει στην Ναύπακτο, και πήγαν γρήγορα να βοηθήσουν. Όταν ενώθηκαν τα καράβια, άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων
[3.78.3] που υποχώρησαν με την πρύμνη. Θέλοντας να δώσουν τον καιρό στους Κερκυραίους να μπουν στο λιμάνι πριν απ᾽ αυτούς, υποχωρούσαν αργά αργά μπροστά σ᾽ ολόκληρο τον παραταγμένο εχθρικό στόλο.
[3.78.4] Έτσι εξελίχθηκε η ναυμαχία αυτή που τέλειωσε με την δύση του ηλίου.

[3.79.1] Οι Κερκυραίοι φοβήθηκαν μήπως ο εχθρός, με το θάρρος της επιτυχίας του, κάνει επίθεση εναντίον της πολιτείας ή πάει στο νησί να περισώσει τους ολιγαρχικούς που ήσαν εκεί ή επιχειρήσει τίποτε άλλο. Γι᾽ αυτό πήραν τους ολιγαρχικούς από το νησί και τους πήγαν πάλι στο Ηραίο και όρισαν επιφυλακή σ᾽ όλη την πολιτεία.
[3.79.2] Αλλά οι Πελοποννήσιοι δεν τόλμησαν να χτυπήσουν την Κέρκυρα, παρόλον ότι είχαν νικήσει στην ναυμαχία. Πήραν τα δεκατρία κερκυραϊκά καράβια που είχαν αιχμαλωτίσει και γύρισαν στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή, στο μέρος από όπου είχαν ξεκινήσει.
[3.79.3] Και την επομένη δεν έκαναν επίθεση εναντίον της πολιτείας, παρόλον ότι οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε μεγάλη ταραχή και είχαν μεγάλο φόβο και παρόλον ότι, όπως λένε, ο Βρασίδας προσπάθησε επίμονα να πείσει τον Αλκίδα, που είχε την αποφασιστική γνώμη. Πήγαν, όμως, στο ακρωτήριο Λευκίμμη, όπου έκαναν απόβαση και ρήμαξαν τα χωράφια.

[3.80.1] Στο μεταξύ οι δημοκρατικοί της Κερκύρας, που είχαν πάντα τον φόβο μην τους επιτεθεί ο πελοποννησιακός στόλος, άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους ικέτες και τους άλλους ολιγαρχικούς, για να βρεθεί τρόπος να σωθεί η πολιτεία. Έπεισαν μερικούς να μπουν πληρώματα στα καράβια και κατόρθωσαν να επανδρώσουν τριάντα.
[3.80.2] Οι Πελοποννήσιοι, όμως, αφού έως το μεσημέρι, ρήμαξαν την γη έφυγαν. Όταν έπεσε η νύχτα πληροφορήθηκαν με φωτεινά σήματα ότι στόλος από εξήντα αθηναϊκά καράβια ερχόταν απ᾽ την Λευκάδα. Τα έστειλαν οι Αθηναίοι με αρχηγό τον Ευρυμέδοντα του Θουκλέους, όταν πληροφορήθηκαν τις ταραχές της Κερκύρας και όταν έμαθαν ότι ο στόλος του Αλκίδα επρόκειτο να πάει στο νησί.

[3.81.1] Οι Πελοποννήσιοι έφυγαν γρήγορα, νύχτα, αρμενίζοντας κοντά στην ακτή, και γύρισαν στις βάσεις τους. Έσυραν τα καράβια τους επάνω απ᾽ τον ισθμό της Λευκάδας για να μην κάνουν τον γύρο του νησιού και τους δουν οι Αθηναίοι. Έτσι ξέφυγαν.
[3.81.2] Όταν οι Κερκυραίοι πληροφορήθηκαν ότι πλησιάζει αθηναϊκός στόλος και ότι τα εχθρικά καράβια είχαν φύγει, έμπασαν κρυφά μέσα στην πολιτεία τους Μεσσηνίους που έως τότε είχαν μείνει έξω από τα τείχη. Έδωσαν διαταγή στον στόλο που είχαν ετοιμάσει, να πάει στο Υλλαϊκό λιμάνι και, ενώ τα καράβια αρμενίζαν προς τα εκεί, οι δημοκρατικοί άρχισαν να σφάζουν όσους βρήκαν από τους αντιπάλους τους. Έσφαξαν και όσους είχαν μπει στα καράβια, αφού τους έπεισαν ν᾽ αποβιβαστούν. Πήγαν και στον ναό της Ήρας κι έπεισαν πενήντα ολιγαρχικούς να βγουν για να δικαστούν κανονικά και τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο.
[3.81.3] Οι περισσότεροι, όμως, από τους ικέτες, βλέποντας τα όσα γίνονταν, άρχισαν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον μέσα στον ιερό περίβολο. Μερικοί κρεμάστηκαν από τα δέντρα και άλλοι αυτοκτόνησαν με άλλους τρόπους.
[3.81.4] Επτά ολόκληρες μέρες, όσες έμεινε ο Ευρυμέδων με τα καράβια του, οι Κερκυραίοι εξακολούθησαν να σκοτώνουν όσους συμπολίτες τους θεωρούσαν εχθρούς. Τους κατηγορούσαν ότι θέλησαν να καταλύσουν την δημοκρατία, αλλά πολλοί σκοτώθηκαν από προσωπικά μίση και άλλοι, που είχαν δανείσει χρήματα, σκοτώθηκαν από τους οφειλέτες τους.
[3.81.5] Ο θάνατος πήρε χίλιες μορφές και, ό,τι φρικαλέο γίνεται σ᾽ αυτές τις περιστάσεις, έγινε στην Κέρκυρα, κι ακόμα χειρότερα. Πατέρας σκότωνε το παιδί του, άρπαζαν ικέτες απ᾽ τους ναούς και τους σκότωναν εκεί μπροστά, και άλλους τους έχτισαν μέσα στο ιερό του Διονύσου και τους άφησαν να πεθάνουν εκεί.

[3.82.1] Σ᾽ αυτές τις ακρότητες έφτασε ο εμφύλιος πόλεμος και προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, γιατί ήταν ο πρώτος που έγινε. Αργότερα μπορεί κανείς να πει ότι ολόκληρος ο ελληνισμός συνταράχτηκε, γιατί παντού σημειώθηκαν εμφύλιοι σπαραγμοί. Οι δημοκρατικοί καλούσαν τους Αθηναίους να τους βοηθήσουν και οι ολιγαρχικοί τους Λακεδαιμονίους. Όσο διαρκούσε η ειρήνη δεν είχαν ούτε πρόφαση, αλλά ούτε την διάθεση να τους καλέσουν για βοήθεια. Με τον πόλεμο, όμως, καθεμιά από τις αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις μπορούσε εύκολα να βρει ευκαιρία να προκαλέσει εξωτερική επέμβαση για να καταστρέψει τους αντιπάλους της και να ενισχυθεί η ίδια για ν᾽ ανατρέψει το πολίτευμα.
[3.82.2] Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν μεγάλες κι αμέτρητες συμφορές στις πολιτείες, συμφορές που γίνονται και θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου, συμφορές που μπορεί να είναι βαρύτερες ή ελαφρότερες κι έχουν διαφορετική μορφή ανάλογα με τις περιστάσεις. Σε καιρό ειρήνης και όταν ευημερεί ο κόσμος και οι πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλ᾽ όταν έρθει ο πόλεμος που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί.
[3.82.3] Ο εμφύλιος πόλεμος, λοιπόν, μεταδόθηκε από πολιτεία σε πολιτεία. Κι όσες πολιτείες έμειναν τελευταίες, έχοντας μάθει τί είχε γίνει αλλού, προσπαθούσαν να υπερβάλουν σ᾽ επινοητικότητα, σε ύπουλα μέσα και σε ανήκουστες εκδικήσεις.
[3.82.4] Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και την σημασία των λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα της ανανδρίας. Η παραφορά θεωρήθηκε ανδρική αρετή, ενώ η τάση να εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήματος θεωρήθηκε πρόφαση για υπεκφυγή.
[3.82.5] Όποιος ήταν έξαλλος γινόταν ακουστός, ενώ όποιος έφερνε αντιρρήσεις γινόταν ύποπτος. Όποιον επινοούσε κανένα τέχνασμα και πετύχαινε, τον θεωρούσαν σπουδαίο, κι όποιον υποψιαζόταν σύγκαιρα και φανέρωνε τα σχέδια του αντιπάλου, τον θεωρούσαν ακόμα πιο σπουδαίο. Ενώ όποιος ήταν αρκετά προνοητικός, ώστε να μην χρειαστούν τέτοια μέσα, θεωρούσαν ότι διαλύει το κόμμα και ότι είναι τρομοκρατημένος από την αντίπαλη παράταξη. Με μια λέξη, όποιος πρόφταινε να κάνει κακό πριν από άλλον, ήταν άξιος επαίνου, καθώς κι εκείνος που παρακινούσε στο κακό όποιον δεν είχε σκεφτεί να το κάνει.
[3.82.6] Αλλά και η συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμός από την κομματική αλληλεγγύη, γιατί οι ομοϊδεάτες ήσαν έτοιμοι να επιχειρήσουν οτιδήποτε, χωρίς δισταγμό, και τούτο επειδή τα κόμματα δεν σχηματίστηκαν για να επιδιώξουν κοινή ωφέλεια με νόμιμα μέσα, αλλά, αντίθετα, για να ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους παρανομώντας. Και η μεταξύ τους αλληλεγγύη βασιζόταν περισσότερο στην συνενοχή τους παρά στους όρκους τους στους θεούς.
[3.82.7] Τις εύλογες προτάσεις των αντιπάλων τις δέχονταν με υστεροβουλία και όχι με ειλικρίνεια για να φυλαχτούν από ένα κακό αν οι άλλοι ήσαν πιο δυνατοί. Και προτιμούσαν να εκδικηθούν για κάποιο κακό αντί να προσπαθήσουν να μην το πάθουν. Όταν έκαναν όρκους για κάποια συμφιλίωση, τους κρατούσαν τόσο μόνο όσο δεν είχαν την δύναμη να τους καταπατήσουν, μη έχοντας να περιμένουν βοήθεια από αλλού. Αλλά μόλις παρουσιαζόταν ευκαιρία, εκείνοι που πρώτοι είχαν ξαναβρεί το θάρρος τους, αν έβλεπαν ότι οι αντίπαλοί τους ήσαν αφύλαχτοι, τους χτυπούσαν κι ένιωθαν μεγαλύτερη χαρά να τους βλάψουν εξαπατώντας τους, παρά χτυπώντας τους ανοιχτά. Θεωρούσαν ότι ο τρόπος αυτός όχι μόνο είναι, πιο ασφαλής αλλά και βραβείο σε αγώνα δόλου. Γενικά είναι ευκολότερο να φαίνονται επιδέξιοι οι κακούργοι, παρά να θεωρούνται τίμιοι όσοι δεν είναι δόλιοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να κάνουν το κακό και να θεωρούνται έξυπνοι, παρά να είναι καλοί και να τους λένε κουτούς.
[3.82.8] Αιτία όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα την πλεονεξία και την φιλοδοξία που έσπρωχναν τις φατρίες ν᾽ αγωνίζονται με λύσσα. Οι αρχηγοί των κομμάτων, στις διάφορες πολιτείες, πρόβαλλαν ωραία συνθήματα. Ισότητα των πολιτών από την μια μεριά, σωφροσύνη της αριστοκρατικής διοίκησης από την άλλη. Προσποιούνταν έτσι ότι υπηρετούν την πολιτεία, ενώ πραγματικά ήθελαν να ικανοποιήσουν προσωπικά συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους τους. Τούτο τους οδηγούσε να κάνουν τα φοβερότερα πράματα επιδιώκοντας να εκδικηθούν τους αντιπάλους τους, όχι ώς το σημείο που επιτρέπει η δικαιοσύνη ή το συμφέρον της πολιτείας, αλλά κάνοντας τις αγριότερες πράξεις, με μοναδικό κριτήριο την ικανοποίηση του κόμματός τους. Καταδίκαζαν άνομα τους αντιπάλους τους ή άρπαζαν βίαια την εξουσία, έτοιμοι να κορέσουν το μίσος τους. Καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό κι εκτιμούσε περισσότερο όσους κατόρθωναν να κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήσαν μετριοπαθείς θανατώνονταν από την μια ή την άλλη παράταξη, είτε επειδή είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι θα μπορούσαν να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους τον φθόνο.

[3.83.1] Έτσι οι εμφύλιοι σπαραγμοί έγιναν αιτία ν᾽ απλωθεί σ᾽ όλο τον ελληνικό κόσμο κάθε μορφή κακίας και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής, κατάντησε να είναι καταγέλαστο κι εξαφανίστηκε. Ο ανταγωνισμός δημιούργησε απόλυτη δυσπιστία
[3.83.2] και δεν υπήρχε τρόπος που να μπορεί να την διαλύσει, ούτε εγγυήσεις ούτε όρκοι φοβεροί. Όλοι, όταν επικρατούσαν, ξέροντας ότι δεν υπήρχε ελπίδα να κρατηθούν μόνιμα στην εξουσία, προτιμούσαν, αντί να δώσουν πίστη στους αντιπάλους τους, να πάρουν τα μέτρα τους για να μην πάθουν οι ίδιοι.
[3.83.3] Τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι. Φοβόνταν την δική τους ανεπάρκεια και την ικανότητα των αντιπάλων τους κι έτσι, για να μην νικηθούν στην συζήτηση και για να μην πέσουν θύματα των όσων οι άλλοι θα επινοούσαν, δεν είχαν κανένα δισταγμό να προχωρήσουν σε βίαιες πράξεις.
[3.83.4] Όσοι, πάλι, περιφρονούσαν τους αντιπάλους τους, νόμιζαν ότι μπορούσαν σύγκαιρα να καταλάβουν τα σχέδιά τους. Θεωρούσαν ότι δεν ήταν ανάγκη να μεταχειριστούν βία για τα όσα μπορούσαν, καθώς νόμιζαν, να πετύχουν με τις ραδιουργίες τους. Έτσι, τις περισσότερες φορές, δεν φυλάγονταν και οι αντίπαλοί τους τούς αφάνιζαν.

[3.84.1] Στην Κέρκυρα, λοιπόν, έγιναν, για πρώτη φορά, τα φοβερά αυτά πράγματα στα οποία μπορούν να οδηγηθούν άνθρωποι που ζουν κάτω από καθεστώς τυραννικό όταν τους δοθεί η ευκαιρία να εκδικηθούν τους άρχοντές τους. Άλλοι, κινήθηκαν για ν᾽ απαλλαγούν από την φτώχεια τους επιδιώκοντας να πάρουν τις περιουσίες των άλλων. Άλλοι χτυπούσαν άγρια και αλύπητα ανθρώπους της ίδιας τάξης, όχι από πλεονεξία, αλλά από το τυφλό πάθος του πρωτόγονου ανθρώπου.
[3.84.2] Ολόκληρη η ζωή της πολιτείας αναστατώθηκε και η ανθρώπινη φύση, η οποία —κι όταν ακόμα υπάρχει ευνομία— έχει την τάση να παρανομεί, ξεχείλισε, κι ανατρέποντας τους νόμους, έδειξε με ικανοποίηση, όλη της την ασυγκράτητη έχθρα εναντίον κάθε εξουσίας. Αν προτίμησαν την άνομη εκδίκηση από την δικαιοσύνη, αν προτίμησαν την πλεονεξία από την ευνομία, τούτο συνέβηκε επειδή ο φθόνος είχε διαβρώσει την ψυχή τους.
[3.84.3] Για να εκδικηθούν τους εχθρούς τους οι άνθρωποι, σε τέτοιες περιστάσεις, αγνοούν τους κανόνες επάνω στους οποίους στηρίζονται οι κοινωνίες, κανόνες όμως επάνω στους οποίους μπορούν να στηριχτούν για να σωθούν αν βρεθούν στην ανάγκη. Αλλά αδιαφορούν ξεχνώντας ότι, αν καταλύσουν όλους τους κανόνες, τότε κι οι ίδιοι θα στερηθούν από την προστασία τους αν έρθει στιγμή που θα την έχουν ανάγκη.

[3.85.1] Ενώ, λοιπόν, γίνονταν τέτοια τρομερά πράγματα στην Κέρκυρα, στις πρώτες εκείνες εμφύλιες ταραχές, ο Ευρυμέδων έφυγε με τον αθηναϊκό στόλο.
[3.85.2] Αμέσως μετά οι φυγάδες ολιγαρχικοί (είχαν σωθεί πεντακόσιοι), κυρίεψαν μερικά φρούρια από εκείνα που ήσαν στην ηπειρωτική ακτή και είχαν στον έλεγχό τους την περιοχή που ανήκε στην Κέρκυρα σ᾽ εκείνα τα μέρη. Με ορμητήρια τα φρούρια αυτά, έκαναν επιδρομές στο νησί και προκαλούσαν μεγάλες ζημίες, τόσες ώστε έπεσε μεγάλη πείνα στην πολιτεία.
[3.85.3] Έστειλαν πρέσβεις στην Λακεδαίμονα και στην Κόρινθο ζητώντας βοήθεια για να γυρίσουν στην Κέρκυρα. Οι ενέργειές τους δεν είχαν αποτέλεσμα και τότε άρχισαν ν᾽ αρματώνουν καράβια και να στρατολογούν μισθοφόρους. Αποβιβάστηκαν στην Κέρκυρα, εξακόσιοι περίπου, κι έκαψαν τα καράβια τους για να μην έχουν πια άλλη ελπίδα παρά να επικρατήσουν στην ύπαιθρο. Ανέβηκαν στο βουνό Ιστώνη, όπου οχυρώθηκαν. Από εκεί έκαναν φονικές επιδρομές εναντίον εκείνων που ήσαν στην πολιτεία και έτσι κυριαρχούσαν σ᾽ όλη την ύπαιθρο.

[3.86.1] Καθώς τελείωνε αυτό το καλοκαίρι, οι Αθηναίοι έστειλαν είκοσι καράβια στην Σικελία. Στρατηγοί ήσαν ο Λάχης του Μελανώπου και ο Χαροιάδης του Ευφιλήτου.
[3.86.2] Είχε αρχίσει πόλεμος μεταξύ Συρακουσίων και Λεοντίνων. Οι Συρακούσιοι είχαν συμμάχους όλες τις άλλες δωρικές πολιτείες (εκτός από την Καμάρινα) οι οποίες, απ᾽ την αρχή του πολέμου είχαν κάνει συμμαχία με τους Λακεδαιμονίους χωρίς, όμως, να λάβουν μέρος στις εχθροπραξίες. Σύμμαχοι των Λεοντίνων ήσαν η Καμάρινα και οι χαλκιδικές πολιτείες. Από τις πολιτείες της Ιταλίας, οι Λοκροί ήσαν σύμμαχοι των Συρακουσίων, ενώ οι Ρηγίνοι, ομογενείς των Λεοντίνων, ήσαν με το μέρος τους.
[3.86.3] Οι Λεοντίνοι και οι σύμμαχοί τους είχαν στείλει πρεσβεία στην Αθήνα και, θυμίζοντας στους Αθηναίους ότι είχαν παλιά συμμαχία και ότι ήσαν Ίωνες, τους έπεισαν να στείλουν ναυτική δύναμη, επειδή οι Συρακούσιοι είχαν αποκλείσει τους Λεοντίνους και από στεριά και από θάλασσα.
[3.86.4] Οι Αθηναίοι έστειλαν τα καράβια δηλώνοντας φανερά ότι το έκαναν επειδή είχαν κοινή καταγωγή με τους Λεοντίνους, αλλά στην πραγματικότητα επειδή ήθελαν να εμποδίζουν τον ανεφοδιασμό της Πελοποννήσου με σιτάρι από την Σικελία. Ήθελαν, επίσης, να αντιληφθούν, με την δοκιμή αυτή, αν θα μπορούσαν να επιβάλουν την κυριαρχία τους στην Σικελία.
[3.86.5] Εγκαταστάθηκαν, λοιπόν, στο Ρήγιο της Ιταλίας και άρχισαν να πολεμούν βοηθώντας τους συμμάχους τους. Έτσι τέλειωσε το καλοκαίρι.

[3.87.1] Τον επόμενο χειμώνα η επιδημία ξανάρθε για δεύτερη φορά στην Αθήνα. Δεν είχε ποτέ εξαφανιστεί εντελώς, αλλά είχε σημειώσει ύφεση.
[3.87.2] Την δεύτερη φορά κράτησε ένα χρόνο, ενώ την πρώτη φορά είχε κρατήσει δύο χρόνια. Τίποτε δεν κλόνισε περισσότερο το ηθικό των Αθηναίων και δεν μείωσε την στρατιωτική τους δύναμη όσο η επιδημία.
[3.87.3] Τουλάχιστον τέσσερις χιλιάδες τετρακόσιοι οπλίτες και τριακόσιοι ιππείς πέθαναν απ᾽ την αρρώστια. Απ᾽ τον πολύ λαό ήταν αδύνατο να εξακριβωθεί πόσοι πέθαναν.
[3.87.4] Την ίδια εποχή έγιναν πολλοί σεισμοί στην Αθήνα, στην Εύβοια και στην Βοιωτία και ιδιαίτερα στον βοιωτικό Ορχομενό.

[3.88.1] Τον ίδιο χειμώνα, οι Αθηναίοι που ήσαν στην Σικελία, πήγαν μαζί με τους Ρηγίνους στα νησιά τα ονομαζόμενα του Αιόλου. Απόβαση δεν μπορεί να γίνει εκεί το καλοκαίρι, γιατί δεν έχουν νερό.
[3.88.2] Τα νησιά τα κατοικούν οι Λιπαραίοι, άποικοι της Κνίδου. Κατοικούν σ᾽ ένα από τα νησιά, όχι πολύ μεγάλο, που ονομάζεται Λιπάρα. Από εκεί πηγαίνουν στα άλλα, την Διδύμη, την Στρογγύλη και την Ιερά, και τα καλλιεργούν.
[3.88.3] Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι ο Ήφαιστος έχει το εργαστήρι του στην Ιερά, γιατί την νύχτα βγαίνουν από εκεί φλόγες μεγάλες και την ημέρα βγαίνει καπνός. Τα νησιά βρίσκονται στ᾽ ανοιχτά της ακτής των Σικελών και των Μεσσηνίων που ήσαν σύμμαχοι των Συρακουσών.
[3.88.4] Οι Αθηναίοι ρήμαξαν τα χωράφια τους, κι όταν είδαν ότι παρ᾽ όλ᾽ αυτά οι νησιώτες δεν προσχωρούσαν, γύρισαν στο Ρήγιο. Έτσι τέλειωσε ο χειμώνας και μαζί ο πέμπτος χρόνος του πολέμου που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[3.89.1] Το επόμενο καλοκαίρι οι Πελοποννήσιοι, με αρχηγό τον Άγι του Αρχιδάμου, βασιλέα των Λακεδαιμονίων, προχώρησαν ώς τον Ισθμό με σκοπό να κάνουν εισβολή στην Αττική. Αλλά επειδή έγιναν πολλοί σεισμοί γύρισαν πίσω και δεν πραγματοποιήθηκε η εισβολή.
[3.89.2] Εκείνες τις μέρες που γινόνταν οι σεισμοί, η θάλασσα τραβήχτηκε από την ακτή της Οροβίας στην Εύβοια και ύστερα σηκώθηκε σε μεγάλο κύμα που χύθηκε επάνω στην πολιτεία και την σκέπασε. Υποχώρησε μετά, αλλά όχι απ᾽ όλη την περιοχή. Έτσι έγινε θάλασσα μέρος που πριν ήταν στεριά. Όσοι κάτοικοι δεν πρόφτασαν να τρέξουν στα ψηλώματα πνίγηκαν.
[3.89.3] Το ίδιο έγινε και στο νησί Αταλάντη που βρίσκεται κοντά στις ακτές των Οπουντίων Λοκρών. Το κύμα κατάστρεψε ένα μέρος του φρουρίου των Αθηναίων και τσάκισε ένα από τα δύο καράβια που τα είχαν σύρει στην στεριά.
[3.89.4] Και στην Πεπάρηθο υποχώρησε η θάλασσα, αλλά δεν έγινε παλιρροιακό κύμα. Έγινε όμως σεισμός που κατάστρεψε ένα μέρος του τείχους, το πρυτανείο και λίγα σπίτια.
[3.89.5] Αιτία του φαινομένου αυτού είναι, καθώς εγώ νομίζω, ο σεισμός. Εκεί όπου είναι πιο δυνατός διώχνει τα νερά απ᾽ την στεριά και τα ξαναφέρνει πίσω σαν μεγάλο ορμητικό κύμα. Δεν νομίζω ότι χωρίς σεισμό μπορεί να συμβεί ένα τέτοιο πράγμα.

[3.90.1] Το ίδιο καλοκαίρι έγιναν διάφορες μάχες στην Σικελία μεταξύ των πολιτειών της Σικελίας που ήσαν εμπόλεμες. Έλαβαν μέρος και οι Αθηναίοι με τους συμμάχους τους. Θα ιστορήσω μόνο τις άξιες λόγου επιχειρήσεις, εκείνες που έκαναν οι Αθηναίοι με τους συμμάχους τους ή οι εχθροί τους εναντίον των Αθηναίων.
[3.90.2] Ο Αθηναίος στρατηγός Χαροιάδης είχε σκοτωθεί σε μάχη με τους Συρακουσίους κι έτσι ο Λάχης ήταν μόνος αρχηγός του στόλου. Εξεστράτευσε με τους συμμάχους του εναντίον του φρουρίου των Μυλών που ανήκει στους Μεσσηνίους. Ο τόπος έτυχε να φρουρείται από δύο μονάδες Μεσσηνίων που είχαν στήσει και ενέδρες στους Αθηναίους οι οποίοι θα έκαναν απόβαση.
[3.90.3] Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους νίκησαν όσους ήσαν στις ενέδρες και σκότωσαν πολλούς. Ύστερα έκαναν επίθεση εναντίον του φρουρίου και ανάγκασαν την φρουρά να τους παραδώσει την Ακρόπολη και να εκστρατεύσει μαζί τους εναντίον της Μεσσήνης
[3.90.4] η οποία, όταν είδε ότι οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους είχαν πλησιάσει, προσχώρησε δίνοντας ομήρους και άλλες εγγυήσεις.

[3.91.1] Το ίδιο καλοκαίρι οι Αθηναίοι έστειλαν γύρω από την Πελοπόννησο τριάντα καράβια με στρατηγούς τον Δημοσθένη του Αλκισθένους και τον Προκλή του Θεοδώρου. Έστειλαν άλλα εξήντα καράβια, με δύο χιλιάδες οπλίτες, στην Μήλο, με στρατηγό τον Νικία του Νικηράτου.
[3.91.2] Οι Μήλιοι, παρόλον ότι ήσαν νησιώτες, δεν έστεργαν να υποταχθούν στους Αθηναίους ούτε να μπουν στην συμμαχία τους κι οι Αθηναίοι είχαν αποφασίσει να τους επιβληθούν.
[3.91.3] Ρήμαξαν την γη τους, αλλά οι Μήλιοι δεν υποκύψαν. Τότε ο στόλος έφυγε και πήγε στον Ωρωπό της Γραϊκής, όπου έφτασε νύχτα. Οι οπλίτες αποβιβάστηκαν και προχώρησαν αμέσως πεζή προς την Τανάγρα της Βοιωτίας.
[3.91.4] Ταυτόχρονα ειδοποιήθηκε με σήματα και ξεκίνησε από την Αθήνα, πεζή, ολόκληρη η διαθέσιμη στρατιωτική δύναμη με αρχηγούς τον Ιππόνικο του Καλλίου και τον Ευρυμέδοντα του Θουκλέους και ενώθηκε με τους άλλους.
[3.91.5] Την ίδια μέρα έστησαν στρατόπεδο στην γη της Τανάγρας, την ρήμαξαν και διανυκτέρευσαν εκεί. Την επομένη οι Ταναγραίοι έκαναν έξοδο με μερικούς Θηβαίους που είχαν έρθει να τους βοηθήσουν. Οι Αθηναίοι τους νίκησαν, πήραν τα όπλα των νεκρών, έστησαν τρόπαιο κι έφυγαν. Γύρισαν στην Αθήνα και οι άλλοι στα καράβια.
[3.91.6] Ο Νικίας, παραπλέοντας τις ακτές με τα εξήντα καράβια ρήμαξε τα παραθαλάσσια της Λοκρίδος και γύρισε στην Αθήνα.

[3.92.1] Την ίδια, περίπου, εποχή οι Λακεδαιμόνιοι ίδρυσαν αποικία στην Ηράκλεια της Τραχινίας κάνοντας τις εξής σκέψεις.
[3.92.2] Οι Μαλιείς διακρίνονται σε Παράλιους, Ιριείς και Τραχινίους. Από αυτούς οι Τραχίνιοι είχαν πάθει συμφορές απ᾽ τον πόλεμο που τους έκαναν οι γείτονές τους Οιταίοι και είχαν σκεφθεί, στην αρχή, να ζητήσουν την προστασία των Αθηναίων, αλλά δεν τους εμπιστεύτηκαν κι έστειλαν πρέσβεις στην Σπάρτη. Όρισαν πρέσβη τους τον Τεισαμενό.
[3.92.3] Μαζί έστειλαν πρέσβεις και οι Δωριείς. Η Δωρίδα είναι μητρόπολη των Λακεδαιμονίων. Ζητούσαν κι αυτοί προστασία, γιατί πάθαιναν και αυτοί συμφορές από τους Οιταίους.
[3.92.4] Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού τους άκουσαν, σκέφθηκαν να στείλουν και να ιδρύσουν αποικία για να προστατεύουν τους Τραχινίους και τους Δωριείς, αλλά και επειδή θεωρούσαν πως η αποικία αυτή, σε κατάλληλη θέση, θα τους ήταν χρήσιμη στον πόλεμο εναντίον των Αθηναίων. Θα μπορούσαν, εκεί, ν᾽ αρματώσουν στόλο που θα βρισκόταν σε μικρή απόσταση από την Εύβοια, όπου θα μπορούσε να κάνει επιδρομές. Θα ήταν χρήσιμη η βάση αυτή και για τον έλεγχο της οδού προς την Θράκη. Έδειξαν, γενικά, μεγάλη προθυμία για το σχέδιο αυτό.
[3.92.5] Πρώτ᾽ απ᾽ όλα, λοιπόν, έστειλαν αντιπροσωπεία στους Δελφούς και ρώτησαν τον θεό. Σύμφωνα με την παραγγελία του έστειλαν αποίκους και Σπαρτιάτες και περιοίκους και όσους από τους άλλους Έλληνες ήθελαν, εκτός από Ίωνες και Αχαιούς και μερικές άλλες φυλές. Αρχηγοί της αποικίας ήσαν τρεις Λακεδαιμόνιοι. Ο Λέων, ο Αλκίδας και ο Δαμάγων.
[3.92.6] Εγκαταστάθηκαν εκεί κι έχτισαν καινούργιο τείχος. Η πολιτεία, που σήμερα ονομάζεται Ηράκλεια, απέχει από τις Θερμοπύλες περισσότερο από σαράντα στάδια κι από την θάλασσα είκοσι. Άρχισαν να ετοιμάζουν και ναυπηγείο κι έχτισαν τείχος κοντά στο στενό των Θερμοπυλών, ώστε να μπορούν να φρουρούν πιο εύκολα την πολιτεία.

[3.93.1] Η ίδρυση της πολιτείας αυτής καταθορύβησε στην αρχή τους Αθηναίους, γιατί νόμιζαν ότι κύριος σκοπός της ήταν ν᾽ απειλεί την Εύβοια, επειδή η απόσταση μεταξύ της Ηράκλειας και του ακρωτηρίου Κήναιο της Εύβοιας είναι μικρή. Αργότερα, όμως, ο φόβος τους δεν επαληθεύτηκε. Η πολιτεία αυτή δεν τους έβλαψε σε τίποτε,
[3.93.2] και τούτο για τους εξής λόγους. Οι Θεσσαλοί που εξουσίαζαν εκείνα τα μέρη —στα σύνορά τους χτίστηκε η πολιτεία— φοβήθηκαν μήπως η Ηράκλεια γίνει πολιτεία μεγάλη και ισχυρή, έκαναν επιθέσεις και προκαλούσαν ζημίες στους κατοίκους που είχαν μόλις εγκατασταθεί, έως τη στιγμή που εξαφάνισαν σχεδόν την αποικία η οποία στην αρχή είχε πολυάριθμο πληθυσμό, επειδή πολλοί πήγαιναν πρόθυμα να εγκατασταθούν εκεί, πιστεύοντας ότι η πολιτεία ήταν ασφαλής αφού την είχαν ιδρύσει οι Λακεδαιμόνιοι. Αλλά υπεύθυνοι για την αποτυχία αυτή και την μείωση του πληθυσμού στάθηκαν, κυρίως, οι Λακεδαιμόνιοι άρχοντες της πολιτείας, που έφταναν εκεί και αποθάρρυναν, με την πιεστική και άδικη διοίκησή τους, τους κατοίκους οι οποίοι εγκατέλειπαν την πόλη. Έτσι οι γειτονικοί λαοί κατόρθωσαν, ευκολότερα, να επικρατήσουν.

[3.94.1] Το ίδιο καλοκαίρι και τον ίδιο περίπου καιρό που οι Αθηναίοι ήσαν στην Μήλο, ο άλλος στρατός τους που ήταν στα τριάντα καράβια τα οποία παράπλεαν την Πελοπόννησο, πήγε πρώτα στον Ελλομενό της Λευκάδας όπου έστησε ενέδρα και σκότωσε την φρουρά. Έπειτα πήγαν στην Λευκάδα με μεγαλύτερες δυνάμεις. Όλοι οι Ακαρνάνες, εκτός από τους Οινιάδες, τους ακολούθησαν με όλο τους τον στρατό καθώς και μερικοί Ζακυνθινοί και Κεφαλλήνες και δεκαπέντε κερκυραϊκά καράβια.
[3.94.2] Οι Λευκάδιοι έβλεπαν να καταστρέφεται η γη τους και πέρα και μέσα από τον ισθμό όπου βρίσκεται η πολιτεία τους και το ιερό του Απόλλωνος, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε, εξαιτίας της μεγάλης αριθμητικής υπεροχής του εχθρού. Οι Ακαρνάνες πίεζαν τον Αθηναίο στρατηγό Δημοσθένη ν᾽ αποκλείσει την Λευκάδα απομονώνοντάς την με τείχος, γιατί νόμιζαν πως θα ήταν εύκολο να την κυριέψουν και ν᾽ απαλλαγούν από μία πολιτεία που τους ήταν από πάντα εχθρική.
[3.94.3] Αλλά στο μεταξύ οι Μεσσήνιοι έπεισαν τον Δημοσθένη ότι θα ήταν καλή ευκαιρία, αφού είχε τόσο στρατό στις διαταγές του, να χτυπήσει τους Αιτωλούς, που ήσαν εχθροί της Ναυπάκτου. Αν τους νικούσε, τότε, εύκολα θα μπορούσε να υποτάξει την υπόλοιπη ηπειρωτική αυτή περιοχή.
[3.94.4] Οι Μεσσήνιοι έλεγαν ότι οι Αιτωλοί είναι, βέβαια, πολυάριθμοι και καλοί πολεμιστές, αλλά ότι κατοικούν σε ατείχιστα χωριά που απέχουν πολύ το ένα από το άλλο. Για τον λόγο αυτόν κι επειδή έχουν ελαφρύ οπλισμό, θα ήταν εύκολο να τους νικήσουν προτού μπορέσουν να οργανωθούν σε κοινή άμυνα.
[3.94.5] Τον συμβούλευαν να χτυπήσει πρώτα τους Αποδωτούς, έπειτα τους Οφιονείς και έπειτα τους Ευρυτάνες, οι οποίοι αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των Αιτωλών. Μιλούν γλώσσα πολύ δυσνόητη και, καθώς λέγεται, τρώνε το κρέας ωμό. Αν τους νικούσαν αυτούς, οι άλλοι Αιτωλοί θα προσχωρούσαν χωρίς δυσκολία.

[3.95.1] Ο Δημοσθένης δέχτηκε το σχέδιο όχι μόνο για να κάνει χάρη στους Μεσσηνίους, αλλά κι επειδή πίστευε ότι, και χωρίς τις αθηναϊκές μονάδες θα μπορούσε, με τους συμμάχους του και με τους Αιτωλούς που θα ενώνονταν μαζί του, να βαδίσει από στεριά εναντίον της Βοιωτίας, περνώντας απ᾽ τους Οζόλες Λοκρούς για να φτάσει στο Δωρικό Κυτίνιο, έχοντας δεξιά του τον Παρνασσό. Από εκεί θα κατέβαινε στη χώρα των Φωκέων οι οποίοι, το θεωρούσε βέβαιο, θα εκστρατεύαν πρόθυμα μαζί του, αφού ήσαν από παλιά φίλοι των Αθηναίων. Θα μπορούσε όμως και να τους εξαναγκάσει κι από κει πια η Φωκίς είναι στα σύνορα της Βοιωτίας. Έφυγε, λοιπόν, από την Λευκάδα με όλες τις δυνάμεις του, παρά τις αντιρρήσεις των Ακαρνάνων και ταξίδεψε κοντά στην ακτή έως το Σόλλιον.
[3.95.2] Ανακοίνωσε το σχέδιό του στους Ακαρνάνες που δεν το δέχτηκαν, επειδή δεν είχε περιτειχιστεί η Λευκάδα και τότε ο Δημοσθένης, με τον υπόλοιπο στρατό του, τους Κεφαλλήνες, τους Μεσσηνίους, τους Ζακυνθινούς και τριακόσιους Αθηναίους πεζοναύτες του αθηναϊκού στόλου (τα δεκαπέντε κερκυραϊκά καράβια είχαν φύγει) ξεκίνησε εναντίον των Αιτωλών,
[3.95.3] έχοντας βάση τον Οινεώνα της Λοκρίδος. Αυτοί οι Οζόλες ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων και το σχέδιο ήταν να πάνε, με όλον τον στρατό τους, να ενωθούν με τους Αθηναίους στο εσωτερικό. Ο Δημοσθένης θεωρούσε ότι επειδή οι Λοκροί είναι γείτονες των Αιτωλών κι έχουν τον ίδιο οπλισμό, θα ήσαν εξαιρετικά χρήσιμοι, γιατί και τις πολεμικές μεθόδους των Αιτωλών ήξεραν και τα μέρη εκείνα γνώριζαν καλά.

[3.96.1] Διανυκτέρευσε με τον στρατό του στον περίβολο του ναού του Διός Νεμείου όπου, καθώς λέγεται, σκότωσαν οι κάτοικοι τον ποιητή Ησίοδο, ενώ του είχε δοθεί χρησμός ότι θα πεθάνει στην Νεμέα. Με την αυγή ο Δημοσθένης ξεκίνησε για την Αιτωλία.
[3.96.2] Την πρώτη μέρα πήρε την Ποτιδανία, την δεύτερη το Κροκύλειον και την τρίτη το Τείχιο όπου σταμάτησε κι έστειλε τα λάφυρα που είχε πάρει στο Ευπάλιον της Λοκρίδος. Είχε σκοπό πρώτα να υποτάξει την υπόλοιπη περιοχή και μετά να γυρίσει στην Ναύπακτο κι αν οι Οφιονείς δεν προσχωρούσαν, τότε να στραφεί εναντίον τους.
[3.96.3] Αλλά όλη η ετοιμασία αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη απ᾽ τους Αιτωλούς, ούτε καν στην αρχή όταν σχεδιαζόταν, κι έτσι, μόλις ο στρατός έκανε εισβολή, όλοι οι Αιτωλοί έτρεξαν να συγκεντρωθούν για να τον αποκρούσουν, ακόμα και οι πιο μακρινοί Οφιονείς που κατοικούν στον Μαλιακό κόλπο — Βωμιείς και Καλλιείς.

[3.97.1] Οι Μεσσήνιοι, όμως, επιμέναν για να εφαρμόσει ο Δημοσθένης το αρχικό σχέδιο, λέγοντάς του ότι ήταν εύκολο να υποτάξει τους Αιτωλούς και τον βιάζαν να χτυπήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τα χωριά χωρίς να περιμένει να συγκεντρωθούν οι Αιτωλοί εναντίον του, αλλά να κυριεύει ένα ένα τα χωριά καθώς θα προχωρούσε.
[3.97.2] Ο Δημοσθένης, που δεν είχε συναντήσει αντίσταση, πείστηκε στα λόγια τους και στηρίχτηκε στην καλή του τύχη. Χωρίς, λοιπόν, να περιμένει τους Λοκρούς που θα έρχονταν να τον βοηθήσουν (είχε μεγάλη ανάγκη από ελαφριά οπλισμένους και από ακοντιστές), προχώρησε εναντίον του Αιγιτίου και το πήρε με την πρώτη έφοδο, γιατί οι κάτοικοι είχαν φύγει κρυφά και είχαν πιάσει τα γύρω από την πόλη υψώματα. Το Αιγίτιο είναι χτισμένο σε ορεινή περιοχή και απέχει από την θάλασσα περισσότερο από ογδόντα στάδια.
[3.97.3] Οι Αιτωλοί, που είχαν τρέξει να βοηθήσουν το Αιγίτιο, άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους, κατεβαίνοντας με ορμή από τους γύρω λόφους απ᾽ όλες τις μεριές κι έριχναν τα ακόντιά τους. Κάθε φορά που οι Αθηναίοι προχωρούσαν, εκείνοι υποχωρούσαν, και κάθε φορά που υποχωρούσαν οι Αθηναίοι εκείνοι προχωρούσαν. Αυτή η μάχη, που ήταν καταδίωξη και υποχώρηση, κράτησε πολύ και οι Αθηναίοι υστερούσαν και στα δύο.

[3.98.1] Όσο οι τοξότες τους είχαν βέλη και μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν, οι Αθηναίοι άντεχαν τοξεύοντας τους Αιτωλούς, που ήσαν ελαφριά οπλισμένοι, και τους αναχαίτιζαν. Αλλά όταν οι τοξότες έχασαν τον αρχηγό τους που σκοτώθηκε, σκόρπισαν. Και ο υπόλοιπος στρατός ήταν εξαντλημένος απ᾽ τον πολύωρο αγώνα και τους συνεχείς ελιγμούς, ενώ οι Αιτωλοί τούς έκαναν επιθέσεις και τους έριχναν ακόντια. Και τότε άρχισε η φυγή. Οι Αθηναίοι έπεφταν σε χαράδρες που δεν είχαν διέξοδο και σε μέρη που δεν ήξεραν και σκοτώθηκαν πολλοί. Ο οδηγός τους, ο Χρόμων ο Μεσσήνιος, είχε σκοτωθεί.
[3.98.2] Οι Αιτωλοί, ταχείς και ελαφριά οπλισμένοι, τους κυνηγούσαν από κοντά, τους έριχναν ακόντια και σκότωσαν πολλούς. Οι περισσότεροι Αθηναίοι έχασαν τον δρόμο τους και μπήκαν στο δάσος από όπου δεν μπόρεσαν να βγουν. Τότε οι Αιτωλοί έφεραν φωτιά και την έβαλαν απ᾽ όλες τις μεριές,
[3.98.3] και οι Αθηναίοι έπαθαν κάθε λογής καταστροφή και θάνατο. Όσοι μπόρεσαν να σωθούν ξέφυγαν προς την θάλασσα και στον Οινεώνα της Λοκρίδος απ᾽ όπου είχαν ξεκινήσει.
[3.98.4] Απ᾽ τους συμμάχους σκοτώθηκαν πολλοί κι απ᾽ τους Αθηναίους οπλίτες σκοτώθηκαν εκατόν είκοσι περίπου. Τόσος ήταν ο αριθμός τους, κι ήσαν διαλεχτοί, της πρώτης ηλικίας, οι καλύτεροι στρατιώτες τους οποίους έχασε η Αθήνα στον πόλεμο αυτόν. Σκοτώθηκε κι ένας από τους δύο στρατηγούς, ο Προκλής.
[3.98.5] Οι Αθηναίοι έκαναν εκεχειρία με τους Αιτωλούς για να σηκώσουν τους νεκρούς τους και γύρισαν στην Ναύπακτο. Από εκεί επέστρεψαν με τον στόλο στην Αθήνα. Αλλά ο Δημοσθένης φοβόταν τους Αθηναίους εξαιτίας των όσων είχαν συμβεί κι έμεινε στην περιοχή της Ναυπάκτου.

[3.99.1] Τον ίδιο περίπου καιρό, οι Αθηναίοι που ήσαν στην Σικελία πήγαν με τον στόλο τους στην Λοκρίδα κι έκαναν απόβαση. Νίκησαν τους Λοκρούς που είχαν τρέξει να τους αποκρούσουν και κυρίεψαν ένα φρούριο στις όχθες του ποταμού Άληκα.

[3.100.1] Το ίδιο καλοκαίρι οι Αιτωλοί οι οποίοι, πριν από την αθηναϊκή επίθεση, είχαν στείλει στην Κόρινθο και στην Λακεδαίμονα πρέσβεις, τον Τόλοφο τον Οφιονέα, τον Βοριάδη τον Ευρυτάνα και τον Τείσανδρο τον Αποδωτό, έπεισαν τους Πελοποννησίους να τους στείλουν στρατό για να τιμωρήσουν την Ναύπακτο που είχε προκαλέσει την εισβολή των Αθηναίων. [3.100.2] Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν, κατά το φθινόπωρο, τρεις χιλιάδες συμμαχικούς οπλίτες. Πεντακόσιοι ήσαν απ᾽ την Ηράκλεια, την νέα πόλη που είχαν, τότε, χτίσει στην Τραχινία. Αρχηγός της εκστρατείας ήταν ο Σπαρτιάτης Ευρύλοχος, που είχε βοηθούς τους Σπαρτιάτες Μακάριο και Μενεδάιο.

[3.101.1] Όταν ο στρατός συγκεντρώθηκε στους Δελφούς, ο Ευρύλοχος έστειλε κήρυκα στους Οζόλες Λοκρούς, επειδή ο δρόμος για την Ναύπακτο περνούσε απ᾽ το έδαφός τους κι επειδή ήθελε να τους αποσπάσει από τους Αθηναίους.
[3.101.2] Προθυμότεροι να τον βοηθήσουν φάνηκαν οι Αμφισσείς, από φόβο της έχθρας που τους είχαν οι Φωκείς. Πρώτοι αυτοί έδωσαν ομήρους κι έπεισαν και άλλους Λοκρούς, οι οποίοι φοβόνταν τον στρατό που θα περνούσε, να δώσουν κι εκείνοι ομήρους. Έπεισαν πρώτους τους γείτονές τους Μυονείς (το έδαφός τους είναι το δυσκολότερο πέρασμα προς την Λοκρίδα) κι έπειτα τους Ιπνείς, τους Μεσσαπίους, τους Τριταιέους, τους Χαλαίους, τους Τολοφωνίους, τους Ησσίους και τους Οιανθείς. Όλοι αυτοί πήραν μέρος στην εκστρατεία. Οι Ολπαίοι έδωσαν ομήρους, αλλά δεν ακολούθησαν την εκστρατεία. Οι Υαίοι δεν έδωσαν ομήρους παρά μόνον όταν οι Λακεδαιμόνιοι κυρίεψαν ένα χωριό τους που ονομάζεται Πόλις.

[3.102.1] Αφού τα ετοίμασε όλ᾽ αυτά κι έστειλε τους ομήρους στο Δωρικό Κυτίνιο, ο Ευρύλοχος προχώρησε μέσ᾽ από το έδαφος των Λοκρών για να χτυπήσει την Ναύπακτο. Στην πορεία του κυρίεψε τον Οινεώνα και το Ευπάλιον των Λοκρών. Οι δύο αυτές πολιτείες δεν είχαν δεχτεί να προσχωρήσουν.
[3.102.2] Όταν έφτασαν στην Ναυπακτία, όπου είχαν πάει να τον βοηθήσουν, οι Αιτωλοί άρχισαν να καταστρέφουν την γη και ο Ευρύλοχος κυρίεψε το ατείχιστο προάστιο. Μετά πήγε στο Μολύκρειο που ήταν αποικία των Κορινθίων, αλλά σύμμαχος των Αθηναίων, και το κυρίεψε.
[3.102.3] Ο Αθηναίος Δημοσθένης, που μετά την Αιτωλική εκστρατεία βρισκόταν ακόμα στην Ναυπακτία, είχε καταλάβει ποιός ήταν ο σκοπός του Ευρυλόχου και ανησύχησε για την πολιτεία. Πήγε στους Ακαρνάνες και τους έπεισε —αν και με πολλή δυσκολία, επειδή είχε εγκαταλείψει την επιχείρηση της Λευκάδος— να βοηθήσουν την Ναύπακτο.
[3.102.4] Έστειλαν χίλιους οπλίτες τους που μεταφέρθηκαν με καράβια, μπήκαν στην Ναύπακτο και την έσωσαν. Το τείχος της πολιτείας ήταν μακρύ και οι υπερασπιστές του λίγοι κι ήταν φόβος να μην μπορέσουν να το κρατήσουν.
[3.102.5] Ο Ευρύλοχος και οι βοηθοί του, όταν έμαθαν ότι η δύναμη αυτή ήταν μέσα στην πολιτεία και κατάλαβαν ότι δεν ήταν δυνατόν να την κυριέψουν με έφοδο, έφυγαν, δεν πήγαν όμως στην Πελοπόννησο, αλλά στην Αιολίδα, που ονομάζεται σήμερα Καλυδών, και την Πλευρώνα και στην περιοχή τους καθώς και στο Πρόσχιο της Αιτωλίας.
[3.102.6] Πήγαν εκεί επειδή οι Αμπρακιώτες τους έπεισαν να κάνουν μαζί εκστρατεία εναντίον του Άργους του Αμφιλοχικού και της Αμφιλοχίας και να στραφούν, μετά, εναντίον της υπόλοιπης Ακαρνανίας. Τους έλεγαν ότι, αν κυριέψουν τα μέρη αυτά, όλες οι άλλες ηπειρωτικές περιοχές θα γίνονταν σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων.
[3.102.7] Ο Ευρύλοχος πείστηκε, και αφού απόλυσε τον Αιτωλικό στρατό, έμεινε σ᾽ εκείνα τα μέρη χωρίς να κάνει επιχειρήσεις, έως την στιγμή που οι Αμπρακιώτες θα έκαναν επίθεση εναντίον του Άργους και θα έπρεπε να τους βοηθήσει. Και το καλοκαίρι τελείωσε.

[3.103.1] Τον επόμενο χειμώνα, οι Αθηναίοι που ήσαν στην Σικελία ξεκίνησαν με τους Έλληνες συμμάχους τους και με Σικελούς οι οποίοι, πριν, ήσαν υπήκοοι των Συρακουσών και σύμμαχοί τους, αλλά είχαν επαναστατήσει και συμπολεμούσαν με τους Αθηναίους, και χτύπησαν την Ίνησσα, πολιτεία σικελική. Φρουρά Συρακουσίων κρατούσε την ακρόπολή της. Δεν μπόρεσαν, όμως, να την κυριέψουν κι έφυγαν.
[3.103.2] Αλλά, ενώ υποχωρούσαν τελευταίοι οι σύμμαχοι των Αθηναίων, τους έκαναν επίθεση οι Συρακούσιοι της φρουράς και τους νίκησαν και σκότωσαν πολλούς.
[3.103.3] Μετά απ᾽ αυτά ο Λάχης, με τους Αθηναίους, έκανε μερικές αποβάσεις στην Λοκρίδα, κοντά στον Καϊκίνο ποταμό, και νίκησαν σε μάχη τριακόσιους Λοκρούς που, με αρχηγό τον Πρόξενο του Καπάτωνος, είχαν παραταχθεί εναντίον τους. Πήραν τα όπλα των εχθρών κι έφυγαν.

[3.104.1] Τον ίδιο χειμώνα, οι Αθηναίοι, υπακούοντας σε κάποιο χρησμό, έκαναν κάθαρση της Δήλου. Κάθαρση είχε κάνει ο τύραννος Πεισίστρατος, όχι όμως ολόκληρης της Δήλου, αλλά μόνο σε όση απόσταση φτάνει το μάτι απ᾽ τον Ναό. Οι Αθηναίοι έκαναν κάθαρση σ᾽ όλο το νησί με τον εξής τρόπο.
[3.104.2] Σήκωσαν όλους τους τάφους όσων είχαν πεθάνει στην Δήλο κι έβγαλαν διαταγή να μην πεθαίνει και να μην γεννιέται πια κανείς στο νησί, αλλά να μεταφέρεται στην Ρήνεια που απέχει από την Δήλο τόσο λίγο, ώστε ο Σάμιος τύραννος Πολυκράτης που, μιαν εποχή είχε την κυριαρχία στην θάλασσα και είχε κυριέψει και άλλα νησιά και την Ρήνεια, την αφιέρωσε στον Δήλιο Απόλλωνα, δένοντάς την με αλυσίδες στην Δήλο. Μετά την κάθαρση οι Αθηναίοι, για πρώτη φορά, καθιέρωσαν την εορτή που ονομάζεται Δήλια και εορτάζεται κάθε πέντε χρόνια.
[3.104.3] Και στα παλαιότερα χρόνια γινόταν μεγάλο πανηγύρι, όπου μαζεύονταν Ίωνες και κάτοικοι των γύρω νησιών. Πήγαιναν με τα γυναικόπαιδά τους, όπως πάνε τώρα οι Ίωνες στα Εφέσια, και γίνονταν αγώνες γυμνικοί και μουσικοί και οι πολιτείες έστελναν χορωδίες.
[3.104.4] Ότι έτσι γινόταν τότε, το μαρτυρεί φανερά ο Όμηρος στους ακόλουθους στίχους του ύμνου στον Απόλλωνα:

Κάποτε, πάλι, Φοίβε, ευχαριστιέται η καρδιά σου
σαν μαζεύονται στην Δήλο οι μακροχίτωνες Ίωνες
με τις γυναίκες, τα παιδιά τους, στην ιερή οδό
κι εκεί με το πάλεμα, τους χορούς, τα τραγούδια
σε υμνούν και σε τέρπουν αρχίζοντας αγώνες.

[3.104.5] Ότι γίνονταν και μουσικοί αγώνες και πήγαιναν πολλοί να συναγωνιστούν, το λέει πάλι ο Όμηρος στον ίδιο ύμνο όπου, αφού υμνήσει τον δηλιακό γυναικείο χορό, τελειώνει τον έπαινό του με τους ακόλουθους στίχους, στους οποίους αναφέρει και τον εαυτό του:
Εμπρός! Ας μας είν᾽ ευνοϊκοί ο Απόλλων και η Άρτεμις.
Γεια και χαρά σας, όλες! Να με θυμάστε αργότερα
όταν ποτέ, βασανισμένος άνθρωπος τούτης της γης,
έρθει εδώ και σας ρωτήσει:
Κόρες! Ποιός απ᾽ όλους τους τραγουδιστές απ᾽ όσους έρχονται στα μέρη αυτά σας φαίνεται ο πιο γλυκός και μεγαλύτερη σας χάρισε χαρά· Αποκριθείτε σεις με μια φωνή:
Ο τυφλός που κατοικεί στην Χιό, το πετρονήσι!

[3.104.6] Αυτές είναι οι μαρτυρίες που μας δίνει ο Όμηρος ότι και παλαιότερα γίνονταν μεγάλες εορτές και πανηγύρι στην Δήλο. Αργότερα οι νησιώτες και οι Αθηναίοι εξακολούθησαν να στέλνουν χορωδίες με σφαχτάρια, αλλά οι αγώνες και οι περισσότερες τελετές καταργήθηκαν επειδή, καθώς φαίνεται, έπεσαν συμφορές, έως την εποχή που οι Αθηναίοι αποκαταστήσαν τους αγώνες και οργάνωσαν και ιπποδρομίες που δεν γίνονταν πρωτύτερα.

426 π.Χ. μάχη των Ολπών κ’ επίθεση στην Ιδομενή

[3.105.1] Τον ίδιο χειμώνα οι Αμπρακιώτες, όπως το είχαν υποσχεθεί στον Ευρύλοχο για να τον πείσουν να μείνει εκεί με τον στρατό του, εκστρατεύσαν εναντίον του Άργους του Αμφιλοχικού με τρεις χιλιάδες οπλίτες. Έκαναν εισβολή στην Αργεία περιοχή και κυρίεψαν το φρούριο Όλπες που είναι οχυρό, χτισμένο σε παραθαλάσσιο λόφο. Το είχαν χτίσει παλαιότερα οι Ακαρνάνες και το χρησιμοποιούσαν για κοινό ομοσπονδιακό δικαστήριο. Απέχει περίπου είκοσι πέντε στάδια από την πόλη του Άργους που είναι παραθαλάσσια.
[3.105.2] Από τους Ακαρνάνες, άλλοι πήγαν να βοηθήσουν το Άργος και άλλοι έστησαν στρατόπεδο σε μια τοποθεσία της Αμφιλοχίας που ονομάζεται Κρήνες, για να παρακολουθούν τους Πελοποννησίους του Ευρυλόχου μην περάσουν κρυφά κι ενωθούν με τους Αμπρακιώτες.
[3.105.3] Έστειλαν μήνυμα στον Δημοσθένη, στρατηγό των Αθηναίων στην αιτωλική εκστρατεία, και τον παρακάλεσαν ν᾽ αναλάβει αρχηγός τους. Ειδοποίησαν και τα είκοσι αθηναϊκά καράβια που έτυχε να περιπλέουν στα πελοποννησιακά παράλια με αρχηγούς τον Αριστοτέλη του Τιμοκράτους και τον Ιεροφώντα του Αντιμνήστου.
[3.105.4] Οι Αμπρακιώτες που ήσαν στις Όλπες, έστειλαν κι εκείνοι μήνυμα στην πολιτεία τους ζητώντας τους να έρθουν να τους βοηθήσουν με όλες τις δυνάμεις τους. Φοβόνταν μήπως ο Ευρύλοχος δεν μπορέσει να περάσει ανάμεσα από τους Ακαρνάνες. Σε τέτοια περίπτωση, θα ήσαν αναγκασμένοι, είτε να δώσουν μάχη μόνοι τους είτε να επιχειρήσουν επικίνδυνη υποχώρηση.

[3.106.1] Όταν ο Ευρύλοχος και οι Πελοποννήσιοι έμαθαν ότι οι Αμπρακιώτες είχαν φτάσει στην τοποθεσία Όλπες, βιάστηκαν να φύγουν από το Πρόσχιον για να πάνε να τους βοηθήσουν. Πέρασαν τον Αχελώο και προχώρησαν στην Ακαρνανία (ήταν αφρούρητη γιατί όλες οι δυνάμεις είχαν πάει να βοηθήσουν το Άργος) έχοντας δεξιά την πολιτεία των Στρατίων με την φρουρά της και αριστερά την υπόλοιπη Ακαρνανία.
[3.106.2] Πέρασαν από το έδαφος των Στρατίων, μετά από την Φυτία, έπειτα πέρασαν κοντά από την Μεδεώνα και από την Λιμναία. Έφτασαν στην φιλική χώρα των Αγραίων, που δεν είναι πια Ακαρνανία.
[3.106.3] Έφτασαν και πέρασαν το αγραϊκό βουνό Θύαμος και, βαδίζοντας νύχτα πια, κατέβηκαν στο έδαφος των Αργείων και πέρασαν απαρατήρητοι μεταξύ του Άργους και της Κρήνης, όπου οι Ακαρνάνες είχαν την φρουρά τους και ενώθηκαν με τους Αμπρακιώτες που ήσαν στις Όλπες.

[3.107.1] Αφού, λοιπόν, ενώθηκαν, όταν ξημέρωσε πήραν θέσεις γύρω από την τοποθεσία Μητρόπολη κι έστησαν στρατόπεδο. Λίγο αργότερα, τα είκοσι αθηναϊκά καράβια που έρχονταν να βοηθήσουν το Άργος, έφτασαν στον Αμπρακικό κόλπο. Έφτασε και ο Δημοσθένης με διακόσιους Μεσσηνίους οπλίτες και εξήντα Αθηναίους τοξότες.
[3.107.2] Τα καράβια αγκυροβόλησαν αντίκρυ στις Όλπες, αποκλείοντας το οχυρό από θάλασσα. Οι Ακαρνάνες και λίγοι μόνο Αμφιλόχιοι (γιατί τους περισσότερους τους είχαν καθηλώσει οι Αμπρακιώτες) αφού συγκεντρώθηκαν στο Άργος, ετοιμάζονταν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον εχθρό κι ανακήρυξαν γενικό αρχηγό του συμμαχικού στρατού τον Δημοσθένη που θα συνεργαζόταν με τους δικούς τους στρατηγούς.
[3.107.3] Ο Δημοσθένης πλησίασε στις Όλπες κι έστησε στρατόπεδο σε σημείο όπου μια απότομη χαράδρα χώριζε τις δύο παρατάξεις. Πέντε μέρες δεν επιχείρησαν τίποτε και την έκτη παρατάχτηκαν και οι δύο στρατοί για μάχη. Ο στρατός των Πελοποννησίων ήταν πολυαριθμότερος και κάλυπτε μεγαλύτερο μέτωπο και ο Δημοσθένης, από φόβο μην κυκλωθεί, έστησε ενέδρα σ᾽ ένα χαμηλό πέρασμα, γεμάτο θάμνους, όπου έβαλε οπλίτες και ψιλούς —τετρακόσιους περίπου— με διαταγή, όταν αρχίσει η μάχη, να ορμήσουν απ᾽ τον κρυψώνα τους και να χτυπήσουν τον εχθρό από πίσω, στο σημείο όπου υπερφαλάγγιζε την παράταξη.
[3.107.4] Όταν οι δύο ετοιμάστηκαν, άρχισε η συμπλοκή. Ο Δημοσθένης ήταν στην δεξιά πτέρυγα με τους Μεσσηνίους και λίγους Αθηναίους. Στην υπόλοιπη παράταξη ήσαν οι Ακαρνάνες με τους αρχηγούς τους και όσοι Αμφιλόχιοι ακοντιστές ήσαν εκεί. Οι Πελοποννήσιοι είχαν παραταχτεί ανακατεμένοι με τους Αμπρακιώτες, εκτός από τους Μαντινείς, οι οποίοι ήσαν, όλοι μαζί, στην αριστερή πτέρυγα, αλλά όχι στην άκρη της όπου βρισκόταν ο Ευρύλοχος με τους δικούς του. Αντίκριζε τους Μεσσηνίους και τον Δημοσθένη.

photo wikiwand.com/el/Mάχη_των_Ολπών

[3.108.1] Καθώς άρχισε η μάχη και το αριστερό των Πελοποννησίων κύκλωνε το δεξιό των αντιπάλων, οι Ακαρνάνες, που ενεδρεύαν, πετάχτηκαν απ᾽ τον κρυψώνα τους, τους χτύπησαν από πίσω και τους έτρεψαν σε φυγή. Ούτε προσπάθησαν ν᾽ αντισταθούν και ο πανικός τους παράσυρε και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού ο οποίος, άμα είδε ότι το τμήμα του Ευρυλόχου, που ήταν το καλύτερο, πάθαινε συμφορά, φοβήθηκε ακόμα περισσότερο. Η μεγαλύτερη συμβολή στην επιτυχία αυτήν ήταν των Μεσσηνίων που βρίσκονταν στο σημείο εκείνο με τον Δημοσθένη.
[3.108.2] Οι Αμπρακιώτες και όσοι ήσαν στην δεξιά πτέρυγα, νίκησαν και καταδίωξαν τους αντιπάλους τους προς το Άργος. Οι Αμπρακιώτες είναι οι καλύτεροι πολεμιστές της περιοχής.
[3.108.3] Αλλά όταν γύρισαν από την καταδίωξη, είδαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του στρατού τους είχε νικηθεί. Άρχισαν να πιέζονται από τους Ακαρνάνες και υποχώρησαν με μεγάλη δυσκολία προς τις Όλπες. Σκοτώθηκαν πολλοί γιατί, εκτός από τους Μαντινείς, υποχωρούσαν άτακτα και χωρίς καμιά πειθαρχία. Οι Μαντινείς υποχώρησαν με πολύ περισσότερη τάξη απ᾽ όλο τον άλλο στρατό. Έτσι τέλειωσε η μάχη προς το βράδυ.

[3.109.1] Την επομένη, ο Μενεδάιος, που μόνος πια ήταν αρχηγός, επειδή και ο Ευρύλοχος και ο Μακάριος είχαν σκοτωθεί, βρέθηκε σε μεγάλη αμηχανία, τί να κάνει μετά από τόσο μεγάλη ήττα. Βλέποντας ότι δεν θα μπορούσε ούτε ν᾽ ανθέξει σε πολιορκία από γη και θάλασσα —αφού τα αττικά καράβια ήσαν εκεί— ούτε να σωθεί προσπαθώντας να ξεφύγει, ζήτησε ανακωχή από τον Δημοσθένη και τους Ακαρνάνες στρατηγούς, για να αποσυρθεί και να θάψει τους νεκρούς του.
[3.109.2] Ο Δημοσθένης και οι Ακαρνάνες έδωσαν τους νεκρούς, έστησαν τρόπαιο, σήκωσαν τους τριακόσιους δικούς τους, αλλά χωρίς να δεχτούν, φανερά, ν᾽ αφήσουν όλον τον εχθρικό στρατό ν᾽ αποσυρθεί, έκαναν κρυφή συμφωνία με τους Μαντινείς, τον Μενεδάιο και τους άλλους εξέχοντες Πελοποννησίους, να τους αφήσουν να φύγουν το ταχύτερο. Ο Δημοσθένης ήθελε ν᾽ απομονώσει τους Αμπρακιώτες και τους μισθοφόρους που ήσαν μαζί τους αλλά και, κυρίως, να εκθέσει τους Λακεδαιμονίους και τους Πελοποννησίους στα μάτια των κατοίκων της περιοχής, δείχνοντάς τους ότι τους καταπρόδωσαν προτιμώντας το δικό τους συμφέρον.
[3.109.3] Οι Πελοποννήσιοι σήκωσαν τους νεκρούς τους και τους έθαψαν όπως και όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, και όσοι είχαν την άδεια να φύγουν άρχισαν να ετοιμάζονται κρυφά.

[3.110.1] Αλλά στο μεταξύ ο Δημοσθένης και οι Ακαρνάνες έμαθαν ότι οι Αμπρακιώτες, έχοντας υπόψη το πρώτο μήνυμα που τους είχε έρθει από τις Όλπες και χωρίς να ξέρουν τίποτε από τα όσα είχαν συμβεί, είχαν ξεκινήσει με όλο τους τον στρατό από την πολιτεία τους και προχωρούσαν μέσα από την χώρα των Αμφιλόχων για να ενωθούν με εκείνους που ήσαν στις Όλπες και να τους βοηθήσουν.
[3.110.2] Ο Δημοσθένης έστειλε ένα μέρος του στρατού του με οδηγίες να στήσουν ενέδρες στα περάσματα και να πιάσουν τις οχυρές θέσεις. Ταυτόχρονα ετοίμαζε τον στρατό για να βαδίσει ο ίδιος εναντίον τους.

[3.111.1] Στο μεταξύ οι Μαντινείς και όσοι άλλοι είχαν την άδεια να φύγουν, βγήκαν από τις Όλπες με πρόφαση να μαζέψουν λάχανα και φρύγανα, και άρχισαν λίγοι λίγοι, ν᾽ απομακρύνονται σιγά σιγά μαζεύοντας τάχα εκείνα για τα οποία είχαν βγει. Όταν προχώρησαν σε αρκετή απόσταση από την Όλπη άρχισαν να βαδίζουν πιο γρήγορα.
[3.111.2] Αλλά οι Αμπρακιώτες και οι άλλοι, όσοι είχαν συγκεντρωθεί στις Όλπες, όταν είδαν πως οι άλλοι έφευγαν, όρμησαν κι εκείνοι τρέχοντας για να τους προλάβουν.
[3.111.3] Στην αρχή οι Ακαρνάνες νόμισαν πως όλοι φεύγουν χωρίς συμφωνία και άρχισαν να καταδιώκουν τους Πελοποννησίους και τους άλλους. Όταν, μάλιστα, μερικοί από τους στρατηγούς τους προσπάθησαν να τους σταματήσουν, φωνάζοντάς τους ότι είχαν γίνει συμφωνίες με τους Πελοποννησίους, ένας στρατιώτης τούς έριξε ένα ακόντιο νομίζοντας πως είχαν προδώσει. Ύστερα, όμως, άφηναν τους Μαντινείς και τους Πελοποννησίους και σκότωναν τους Αμπρακιώτες.
[3.111.4] Δημιουργήθηκε μεγάλη σύγχυση και ζωηρές αμφισβητήσεις για το ποιός είναι Αμπρακιώτης και ποιός Πελοποννήσιος και σκότωσαν περίπου διακόσιους. Οι άλλοι έφυγαν στην γειτονική Αγραΐδα, όπου τους δέχτηκε ο φίλος τους Σαλύνθιος, βασιλιάς των Αγραίων.

[3.112.1] Οι Αμπρακιώτες που είχαν ξεκινήσει από την πολιτεία τους, έφτασαν στην Ιδομενή. Έτσι ονομάζεται μια τοποθεσία με δύο ψηλούς λόφους. Τον ψηλότερο τον είχε καταλάβει, όταν νύχτωσε, ο στρατός τον οποίον είχε στείλει ο Δημοσθένης. Πρόφτασαν ν᾽ ανεβούν εκεί απαρατήρητοι. Στον χαμηλότερο πρόφτασαν ν᾽ ανεβούν οι Αμπρακιώτες και πέρασαν την νύχτα εκεί.
[3.112.2] Προς το βράδυ και μετά το δείπνο, ξεκίνησε ο Δημοσθένης με το υπόλοιπο στράτευμα. Ο ίδιος, έχοντας τον μισό στρατό, προχώρησε κατευθείαν προς την τοποθεσία και ο υπόλοιπος στρατός πέρασε απ᾽ τα βουνά της Αμφιλοχίας.
[3.112.3] Μόλις χάραξε, έπεσε ξαφνικά πάνω στους Αμπρακιώτες που ήσαν ακόμα στα στρώματά τους και δεν είχαν καταλάβει τί είχε γίνει. Και όχι μόνο αυτό, αλλά νόμισαν πως δικοί τους ήσαν αυτοί που έρχονταν
[3.112.4] και τούτο επειδή ο Δημοσθένης είχε, από σκοπού, βάλει τους Μεσσηνίους στην εμπροσθοφυλακή και τους έδωσε διαταγή να μιλήσουν στις προφυλακές του εχθρού σε δωρικό ιδίωμα κι έτσι να μην προκαλέσουν υποψίες στους σκοπούς οι οποίοι, άλλωστε, δεν θα μπορούσαν να τους διακρίνουν, αφού ήταν νύχτα.
[3.112.5] Έτσι, με την πρώτη επίθεσή του τους έτρεψε σε φυγή. Τους περισσότερους τους σκότωσε επιτόπου, ενώ οι άλλοι σκόρπισαν προς τα βουνά.
[3.112.6] Αλλά τα περάσματα ήσαν πιασμένα και οι Αμφιλόχιοι ήξεραν καλά τα μέρη τους και πλεονεκτούσαν, επειδή είχαν ελαφρύ οπλισμό, ενώ οι Αμπρακιώτες ήσαν βαριά οπλισμένοι, δεν γνώριζαν τα μέρη και δεν ήξεραν προς τα πού να πάνε. Έπεφταν σε χαράδρες ή σε ενέδρες και βρίσκαν τον θάνατο.
[3.112.7] Δοκιμάζοντας να ξεφύγουν με κάθε τρόπο, μερικοί στράφηκαν προς την θάλασσα που δεν ήταν μακριά. Όταν είδαν τ᾽ αθηναϊκά καράβια που παραπλέαν κοντά στην ακτή, την ώρα ακριβώς που γινόταν η καταδίωξη, έπεσαν και κολύμπησαν προς τα εκεί, γιατί προτιμούσαν μες στον πανικό της στιγμής εκείνης να βρουν τον θάνατο απ᾽ τα πληρώματα των καραβιών, παρά απ᾽ τους βαρβάρους Αμφιλοχίους, τους χειρότερους εχθρούς τους.
[3.112.8] Τέτοια ήταν η καταστροφή των Αμπρακιωτών, κι ελάχιστοι, απ᾽ τους πολλούς που ήσαν κατόρθωσαν να σωθούν γυρίζοντας πίσω στην πόλη τους. Οι Ακαρνάνες σκύλεψαν τους νεκρούς, έστησαν τρόπαια και γύρισαν στο Άργος.

[3.113.1] Την επομένη πήγε στο Άργος κήρυκας των Αμπρακιωτών οι οποίοι απ᾽ την Όλπη είχαν καταφύγει στους Αγραίους, και ζήτησε ανακωχή για να σηκώσουν τους νεκρούς, όσους είχαν σκοτωθεί μετά την πρώτη μάχη, όταν, χωρίς συμφωνία, είχαν προσπαθήσει να φύγουν μαζί με τους Μαντινείς και τους άλλους που τους προστάτευε η μυστική συμφωνία.
[3.113.2] Ήταν μεγάλη η κατάπληξη του κήρυκα όταν είδε το πλήθος τα αμπρακικά όπλα εκείνων που είχαν ξεκινήσει απ᾽ την πολιτεία τους. Δεν ήξερε την καταστροφή της Ιδομενής και νόμιζε πως ήσαν όπλα απ᾽ την μάχη της Όλπης.
[3.113.3] Κάποιος, νομίζοντας πως ο κήρυκας έρχεται από μέρους εκείνων που είχαν πάθει την καταστροφή της Ιδομενής, τον ρώτησε γιατί ήταν τόσο έκπληκτος και πόσοι νόμιζε ότι σκοτώθηκαν. Ο κήρυκας αποκρίθηκε πως υπολόγιζε τους νεκρούς σε διακόσιους το πολύ. Τότε εκείνος που τον είχε ρωτήσει αποκρίθηκε:
[3.113.4] «Μά τα όπλα αυτά δεν δείχνουν διακόσιους, αλλά χίλιους και περισσότερους». Ο κήρυκας είπε πάλι: «Τότε δεν είναι εκείνων που πολέμησαν μαζί μας». Τότε ο άλλος αποκρίθηκε: «Θα είναι, αν πολεμήσατε εσείς, χτες, στην Ιδομενή». «Δεν πολεμήσαμε με κανέναν χτες, αλλά προχτές, στην υποχώρηση». «Εμείς, όμως, πολεμήσαμε με τους Αμπρακιώτες που είχαν ξεκινήσει απ᾽ την πόλη για να σας βοηθήσουν».
[3.113.5] Όταν τ᾽ άκουσε ο κήρυκας και κατάλαβε ότι όσοι είχαν ξεκινήσει από την πολιτεία να τους βοηθήσουν, είχαν σκοτωθεί, έβγαλε φωνή απελπισίας και, καταταραγμένος από την έκταση της συμφοράς, έφυγε αμέσως, άπρακτος, χωρίς να ζητήσει την απόδοση των νεκρών.
[3.113.6] Στον πόλεμο αυτόν καμιά άλλη πολιτεία δεν έπαθε, σε τόσο λίγες μέρες, τόσο μεγάλη συμφορά. Δεν αναφέρω τον αριθμό των σκοτωμένων γιατί δεν είναι πιστευτό το τί λέγεται, αν το συγκρίνει κανείς με τον πληθυσμό της πολιτείας. Ξέρω, όμως, ότι, αν οι Ακαρνάνες και οι Αμφιλόχιοι είχαν ακούσει τον Δημοσθένη και τους Αθηναίους και είχαν επιχειρήσει να πάρουν την Αμπρακία, θα την κυρίευαν με την πρώτη έφοδο. Αλλά φοβήθηκαν ότι αν την εξουσίαζαν οι Αθηναίοι θα ήσαν πολύ πιο επικίνδυνοι γείτονες παρά οι Αμπρακιώτες.

[3.114.1] Μετά απ᾽ αυτά, αφού έδωσαν στους Αθηναίους το ένα τρίτο από τα λάφυρα, μοίρασαν τα άλλα μεταξύ τους οι διάφορες πολιτείες. Τα λάφυρά τους οι Αθηναίοι τα φόρτωσαν σε καράβι αλλά τους τα κυρίεψε ο εχθρός στην επιστροφή. Τις τριακόσιες πανοπλίες που βρίσκονται, σήμερα, στα ιερά της Αττικής τις ξεχώρισαν για τον Δημοσθένη που τις πήρε μαζί του γυρίζοντας στον Πειραιά. Μετά από τέτοια επιτυχία η επιστροφή του ήταν πιο εύκολη παρά μετά την συμφορά της Αιτωλίας.
[3.114.2] Τα είκοσι αθηναϊκά καράβια γύρισαν στην Ναύπακτο. Όταν έφυγαν οι Αθηναίοι και ο Δημοσθένης, οι Ακαρνάνες, και οι Αμφιλόχιοι έκαναν ανακωχή με τους Αμπρακιώτες και τους Πελοποννησίους που είχαν καταφύγει στον Σαλύνθιο και στους Αγραίους και τους άφησαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους από τους Οινιάδες, όπου τους είχε μεταφέρει ο Σαλύνθιος.
[3.114.3] Αργότερα οι Ακαρνάνες και οι Αμφιλόχιοι έκαναν εκατόχρονη ειρήνη με τους Αμπρακιώτες. Οι όροι της ειρήνης ήσαν οι ακόλουθοι. Ούτε οι Αμπρακιώτες είχαν υποχρέωση να βοηθούν τους Ακαρνάνες στις εκστρατείες τους εναντίον των Πελοποννησίων, ούτε οι Ακαρνάνες να βοηθούν τους Αμπρακιώτες στις εκστρατείες τους εναντίον των Αθηναίων. Θα βοηθούσαν ο ένας τον άλλον για να υπερασπίζονται την χώρα τους. Οι Αμπρακιώτες επιστρέψαν όσους ομήρους και όσα μέρη της Αμφιλοχίας είχαν και ανάλαβαν την υποχρέωση να μην βοηθούν το Ανακτόριο που ήταν εχθρός των Ακαρνάνων.
[3.114.4] Αφού τα συμφώνησαν αυτά, τέλειωσε ο πόλεμος μεταξύ τους. Αργότερα, όμως, οι Κορίνθιοι έστειλαν δική τους φρουρά στην Αμπρακία, τριακόσιους οπλίτες, με αρχηγό τον Ξενοκλείδα του Ευθυκλέους. Έφτασαν εκεί από στεριά με μεγάλες δυσκολίες. Αυτά για την Αμπρακία.

[3.115.1] Τον ίδιο χειμώνα, οι Αθηναίοι που ήσαν στην Σικελία έκαναν απόβαση στο έδαφος της Ιμέρας. Τους βοήθησαν οι Σικελοί που έκαναν εισβολή από στεριά στα σύνορα της Σικελίας. Έκαναν επίθεση και εναντίον των νησιών του Αιόλου.
[3.115.2] Όταν γύρισαν στο Ρήγιο, βρήκαν τον Πυθόδωρο του Ισολόχου, που είχε διαδεχτεί τον Λάχη στην αρχηγία του στόλου
[3.115.3] και τούτο γιατί οι Σικελιώτες, σύμμαχοι των Αθηναίων, είχαν πάει στην Αθήνα και είχαν πείσει τους Αθηναίους να στείλουν περισσότερες δυνάμεις, επειδή οι Συρακούσιοι που κυριαρχούσαν στην στεριά, αλλά δεν είχαν ελευθερία κινήσεων στη θάλασσα εξαιτίας της παρουσίας μιας ναυτικής μοίρας, δεν ανέχονταν αυτή την κατάσταση κι ετοιμάζονταν ν᾽ αρματώσουν στόλο.
[3.115.4] Οι Αθηναίοι ετοίμασαν σαράντα καράβια να τους τα στείλουν με σκοπό και τον πόλεμο να τελειώσουν πιο γρήγορα εκεί, και να γυμνάσουν τα πληρώματά τους.
[3.115.5] Έστειλαν, λοιπόν, τον ένα από τους στρατηγούς, τον Πυθόδωρο, με λίγα καράβια και επρόκειτο να στείλουν τον Σοφοκλή του Σωστρατίδου και τον Ευρυμέδοντα του Θουκλέους με το μεγαλύτερο μέρος του στόλου.
[3.115.6] Ο Πυθόδωρος, αφού είχε κιόλας παραλάβει την αρχηγία από τον Λάχη, όταν τέλειωνε ο χειμώνας ξεκίνησε εναντίον του φρουρίου των Λοκρών το οποίο άλλοτε είχε κυριέψει ο Λάχης. Νικήθηκε, όμως, από τους Λοκρούς και αποσύρθηκε.

[3.116.1] Στην αρχή εκείνης της άνοιξης, ξεχύθηκε από την Αίτνα ρυάκι φλογισμένο, καθώς είχε συμβεί και άλλοτε, και κατάστρεψε ένα μέρος της γης των Καταναίων που κατοικούν στις πλαγιές του βουνού. Είναι το ψηλότερο της Σικελίας.
[3.116.2] Λένε ότι είχε να γίνει τέτοιο πράγμα πενήντα χρόνια και ότι, από τότε που η Σικελία κατοικήθηκε από Έλληνες, είχε συμβεί, τρεις φορές.
[3.116.3] Αυτά έγιναν τον χειμώνα εκείνον και έκλεισε ο έκτος χρόνος του πολέμου που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

-back to top-

Ιστορίαι Βιβλίο Δ [4.1.1 – 4.135.2]