diaforos

Μεσσήνη Ἀθηναίων. ἔπραξαν δὲ τοῦτο μάλιστα οἱ μὲν Συρακόσιοι ὁρῶντες προσβολὴν ἔχον τὸ χωρίον τῆς Σικελίας καὶ φοβούμενοι τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἐξ αὐτοῦ ὁρμώμενοί ποτε σφίσι μείζονι παρασκευῇ ἐπέλθωσιν, οἱ δὲ Λοκροὶ κατὰ ἔχθος τὸ Ῥηγίνων, βουλόμενοι ἀμφοτέρωθεν αὐτοὺς κατα-

πολεμεῖν. καὶ ἐσεβεβλήκεσαν ἅμα ἐς τὴν Ῥηγίνων οἱ Λοκροὶ πανστρατιᾷ, ἵνα μὴ ἐπιβοηθῶσι τοῖς Μεσσηνίοις, ἅμα δὲ καὶ ξυνεπαγόντων Ῥηγίνων φυγάδων, οἳ ἦσαν παρ’ αὐτοῖς· τὸ γὰρ Ῥήγιον ἐπὶ πολὺν χρόνον ἐστασίαζε καὶ ἀδύνατα ἦν ἐν τῷ παρόντι τοὺς Λοκροὺς ἀμύνεσθαι, ᾗ καὶ

μᾶλλον ἐπετίθεντο. δῃώσαντες δὲ οἱ μὲν Λοκροὶ τῷ πεζῷ ἀπεχώρησαν, αἱ δὲ νῆες Μεσσήνην ἐφρούρουν· καὶ ἄλλαι αἱ πληρούμεναι ἔμελλον αὐτόσε ἐγκαθορμισάμεναι τὸν πόλεμον ἐντεῦθεν ποιήσεσθαι.

[2] Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ ἦρος, πρὶν τὸν σῖτον ἐν ἀκμῇ εἶναι, Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐσέβαλον ἐς τὴν Ἀττικήν (ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς), καὶ ἐγκαθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν.

Ἀθηναῖοι δὲ τάς τε τεσσαράκοντα ναῦς ἐς Σικελίαν ἀπέστειλαν, ὥσπερ παρεσκευάζοντο, καὶ στρατηγοὺς τοὺς ὑπολοίπους Εὐρυμέδοντα καὶ Σοφοκλέα· Πυθόδωρος γὰρ ὁ τρίτος αὐτῶν ἤδη
προαφῖκτο ἐς Σικελίαν. εἶπον δὲ τούτοις καὶ Κερκυραίων ἅμα παραπλέοντας τῶν ἐν τῇ πόλει ἐπιμεληθῆναι, οἳ ἐλῃστεύοντο ὑπὸ τῶν ἐν τῷ ὄρει φυγάδων· καὶ Πελοποννησίων αὐτόσε νῆες ἑξήκοντα παρεπεπλεύκεσαν τοῖς ἐν τῷ ὄρει τιμωροὶ καὶ λιμοῦ ὄντος μεγάλου ἐν τῇ πόλει νομίζοντες

κατασχήσειν ῥᾳδίως τὰ πράγματα. Δημοσθένει δὲ ὄντι ἰδιώτῃ μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τὴν ἐξ Ἀκαρνανίας αὐτῷ δεηθέντι εἶπον χρῆσθαι ταῖς ναυσὶ ταύταις, ἢν βούληται, περὶ τὴν Πελοπόννησον.

[3] Καὶ ὡς ἐγένοντο πλέοντες κατὰ τὴν Λακωνικὴν καὶ ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσὶ τῶν Πελο- ποννησίων, ὁ μὲν Εὐρυμέδων καὶ Σοφοκλῆς ἠπείγοντο ἐς τὴν Κέρκυραν, ὁ δὲ Δημοσθένης ἐς τὴν Πύλον πρῶτον ἐκέλευε σχόντας αὐτοὺς καὶ πράξαντας ἃ δεῖ τὸν πλοῦν ποιεῖσθαι· ἀντιλεγόντων δὲ κατὰ τύχην χειμὼν ἐπιγενόμενος κατήνεγκε τὰς ναῦς ἐς τὴν Πύλον.

καὶ ὁ Δημοσθένης εὐθὺς ἠξίου τειχίζεσθαι τὸ χωρίον (ἐπὶ τοῦτο γὰρ ξυνεκ- πλεῦσαι), καὶ ἀπέφαινε πολλὴν εὐπορίαν ξύλων τε καὶ λίθων, καὶ φύσει καρτερὸν ὂν καὶ ἐρῆμον αὐτό τε καὶ ἐπὶ πολὺ τῆς χώρας· ἀπέχει γὰρ σταδίους μάλιστα ἡ Πύλος τῆς Σπάρτης τετρακοσίους καὶ ἔστιν ἐν τῇ Μεσσηνίᾳ ποτὲ οὔσῃ γῇ, καλοῦσι δὲ αὐτὴν οἱ Λακεδαιμόνιοι Κορυφάσιον.

οἱ δὲ πολλὰς ἔφασαν εἶναι ἄκρας ἐρήμους τῆς Πελοποννήσου, ἢν βούληται καταλαμβάνων τὴν πόλιν δαπανᾶν. τῷ δὲ διάφορόν τι ἐδόκει εἶναι τοῦτο τὸ χωρίον ἑτέρου μᾶλλον, λιμένος τε προσόντος καὶ τοὺς Μεσσηνίους οἰκείους ὄντας αὐτῷ τὸ ἀρχαῖον καὶ ὁμοφώνους τοῖς Λακεδαιμονίοις πλεῖστ’ ἂν βλάπτειν ἐξ αὐτοῦ ὁρμωμένους, καὶ βεβαίους ἅμα τοῦ

[4] χωρίου φύλακας ἔσεσθαι. ὡς δὲ οὐκ ἔπειθεν οὔτε τοὺς στρατηγοὺς οὔτε τοὺς στρατιώτας, ὕστερον καὶ τοῖς ταξιάρχοις κοινώσας, ἡσύχαζεν ὑπὸ ἀπλοίας, μέχρι αὐτοῖς τοῖς στρατιώταις σχολάζουσιν ὁρμὴ ἐνέπεσε περιστᾶσιν ἐκτειχίσαι τὸ χωρίον.

καὶ ἐγχειρήσαντες εἰργάζοντο, σιδήρια μὲν λιθουργὰ οὐκ ἔχοντες, λογάδην δὲ φέροντες λίθους, καὶ ξυνετίθεσαν ὡς ἕκαστόν τι ξυμβαίνοι· καὶ τὸν πηλόν, εἴ που δέοι χρῆσθαι, ἀγγείων ἀπορίᾳ ἐπὶ τοῦ νώτου ἔφερον, ἐγκεκυφότες τε, ὡς μάλιστα μέλλοι ἐπιμένειν, καὶ τὼ χεῖρε ἐς τοὐπίσω ξυμπλέκοντες, ὅπως μὴ ἀποπίπτοι.

παντί τε τρόπῳ ἠπείγοντο φθῆναι τοὺς Λακεδαιμονίους τὰ ἐπιμαχώ- τατα ἐξεργασάμενοι πρὶν ἐπιβοηθῆσαι· τὸ γὰρ πλέον τοῦ

[5] χωρίου αὐτὸ καρτερὸν ὑπῆρχε καὶ οὐδὲν ἔδει τείχους. οἱ δὲ ἑορτήν τινα ἔτυχον ἄγοντες καὶ ἅμα πυνθανόμενοι ἐν ὀλιγωρίᾳ ἐποιοῦντο, ὡς, ὅταν ἐξέλθωσιν, ἢ οὐχ ὑπομε- νοῦντας σφᾶς ἢ ῥᾳδίως ληψόμενοι βίᾳ· καί τι καὶ αὐτοὺς ὁ στρατὸς ἔτι ἐν ταῖς Ἀθήναις ὢν ἐπέσχεν.

τειχίσαντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τοῦ χωρίου τὰ πρὸς ἤπειρον καὶ ἃ μάλιστα ἔδει ἐν ἡμέραις ἓξ τὸν μὲν Δημοσθένη μετὰ νεῶν πέντε αὐτοῦ φύλακα καταλείπουσι, ταῖς δὲ πλείοσι ναυσὶ τὸν ἐς τὴν Κέρκυραν πλοῦν καὶ Σικελίαν ἠπείγοντο.

[6] Οἱ δ’ ἐν τῇ Ἀττικῇ ὄντες Πελοποννήσιοι ὡς ἐπύθοντο τῆς Πύλου κατειλημμένης, ἀνεχώρουν κατὰ τάχος ἐπ’ οἴκου, νομίζοντες μὲν οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἆγις ὁ βασιλεὺς οἰκεῖον σφίσι τὸ περὶ τὴν Πύλον· ἅμα δὲ πρῲ ἐσβαλόντες καὶ τοῦ σίτου ἔτι χλωροῦ ὄντος ἐσπάνιζον τροφῆς τοῖς πολλοῖς, χειμών τε ἐπιγενόμενος μείζων παρὰ τὴν καθεστηκυῖαν ὥραν ἐπίεσε τὸ στράτευμα.
ὥστε πολλαχόθεν ξυνέβη ἀναχωρῆσαί τε θᾶσσον αὐτοὺς καὶ βραχυτάτην γενέσθαι τὴν ἐσβολὴν ταύτην· ἡμέρας γὰρ πέντε καὶ δέκα ἔμειναν ἐν τῇ Ἀττικῇ.

[7] Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον Σιμωνίδης Ἀθηναίων στρατηγὸς Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Θρᾴκης Μενδαίων ἀποικίαν, πολεμίαν δὲ οὖσαν, ξυλλέξας Ἀθηναίους τε ὀλίγους ἐκ τῶν φρουρίων καὶ τῶν ἐκείνῃ ξυμμάχων πλῆθος προδιδομένην κατέλαβεν. καὶ παραχρῆμα ἐπιβοηθησάντων Χαλκιδέων καὶ Βοττιαίων ἐξεκρούσθη τε καὶ ἀπέβαλε πολλοὺς τῶν στρατιωτῶν.

[8] Ἀναχωρησάντων δὲ τῶν ἐκ τῆς Ἀττικῆς Πελοποννησίων οἱ Σπαρτιᾶται αὐτοὶ μὲν καὶ οἱ ἐγγύτατα τῶν περιοίκων εὐθὺς ἐβοήθουν ἐπὶ τὴν Πύλον, τῶν δὲ ἄλλων Λακεδαιμονίων βραδυτέρα ἐγίγνετο ἡ ἔφοδος, ἄρτι ἀφιγμένων ἀφ’ ἑτέρας στρατείας.
περιήγγελλον δὲ καὶ κατὰ τὴν Πελοπόννησον βοηθεῖν ὅτι τάχιστα ἐπὶ Πύλον καὶ ἐπὶ τὰς ἐν τῇ Κερκύρᾳ ναῦς σφῶν τὰς ἑξήκοντα ἔπεμψαν, αἳ ὑπερενεχθεῖσαι τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν καὶ λαθοῦσαι τὰς ἐν Ζακύνθῳ Ἀττικὰς ναῦς ἀφικνοῦνται ἐπὶ Πύλον· παρῆν δὲ ἤδη καὶ ὁ πεζὸς στρατός.

Δημοσθένης δὲ προσπλεόντων ἔτι τῶν Πελοποννησίων ὑπεκπέμπει φθάσας δύο ναῦς ἀγγεῖλαι Εὐρυμέδοντι καὶ τοῖς ἐν ταῖς ναυσὶν ἐν Ζακύνθῳ Ἀθηναίοις παρεῖναι ὡς τοῦ χωρίου κινδυνεύοντος.

καὶ αἱ μὲν νῆες κατὰ τάχος ἔπλεον κατὰ τὰ ἐπεσταλμένα ὑπὸ Δημοσθένους· οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι παρεσκευάζοντο ὡς τῷ τειχίσματι προσ- βαλοῦντες κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν, ἐλπίζοντες ῥᾳδίως αἱρήσειν οἰκοδόμημα διὰ ταχέων εἰργασμένον καὶ

ἀνθρώπων ὀλίγων ἐνόντων. προσδεχόμενοι δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τῆς Ζακύνθου τῶν Ἀττικῶν νεῶν βοήθειαν ἐν νῷ εἶχον, ἢν ἄρα μὴ πρότερον ἕλωσι, καὶ τοὺς ἔσπλους τοῦ λιμένος ἐμφάρξαι, ὅπως μὴ ᾖ τοῖς Ἀθηναίοις ἐφορμίσασθαι ἐς

αὐτόν. ἡ γὰρ νῆσος ἡ Σφακτηρία καλουμένη τόν τε λιμένα παρατείνουσα καὶ ἐγγὺς ἐπικειμένη ἐχυρὸν ποιεῖ καὶ τοὺς ἔσπλους στενούς, τῇ μὲν δυοῖν νεοῖν διάπλουν κατὰ τὸ τείχισμα τῶν Ἀθηναίων καὶ τὴν Πύλον, τῇ δὲ πρὸς τὴν ἄλλην ἤπειρον ὀκτὼ ἢ ἐννέα· ὑλώδης τε καὶ ἀτριβὴς πᾶσα ὑπ’ ἐρημίας ἦν καὶ μέγεθος περὶ πέντε καὶ δέκα σταδίους

μάλιστα. τοὺς μὲν οὖν ἔσπλους ταῖς ναυσὶν ἀντιπρῴροις βύζην κλῄσειν ἔμελλον· τὴν δὲ νῆσον ταύτην φοβούμενοι μὴ ἐξ αὐτῆς τὸν πόλεμον σφίσι ποιῶνται, ὁπλίτας διεβίβασαν ἐς αὐτὴν καὶ παρὰ τὴν ἤπειρον ἄλλους ἔταξαν.

οὕτω γὰρ τοῖς Ἀθηναίοις τήν τε νῆσον πολεμίαν ἔσεσθαι τήν τε ἤπειρον, ἀπόβασιν οὐκ ἔχουσαν (τὰ γὰρ αὐτῆς τῆς Πύλου ἔξω τοῦ ἔσπλου πρὸς τὸ πέλαγος ἀλίμενα ὄντα οὐχ ἕξειν ὅθεν ὁρμώμενοι ὠφελήσουσι τοὺς αὑτῶν) σφεῖς δὲ ἄνευ τε ναυμαχίας καὶ κινδύνου ἐκπολιορκήσειν τὸ χωρίον κατὰ τὸ εἰκός, σίτου τε οὐκ ἐνόντος καὶ δι’ ὀλίγης παρασκευῆς κατειλημμένον.

ὡς δ’ ἐδόκει αὐτοῖς ταῦτα, καὶ διεβίβαζον ἐς τὴν νῆσον τοὺς ὁπλίτας ἀποκληρώσαντες ἀπὸ πάντων τῶν λόχων. καὶ διέβησαν μὲν καὶ ἄλλοι πρότερον κατὰ διαδοχήν, οἱ δὲ τελευταῖοι καὶ ἐγκαταληφθέντες εἴκοσι καὶ τετρακόσιοι ἦσαν καὶ Εἵλωτες οἱ περὶ αὐτούς· ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἐπιτάδας ὁ Μολόβρου.

[9] Δημοσθένης δὲ ὁρῶν τοὺς Λακεδαιμονίους μέλλοντας προσβάλλειν ναυσί τε ἅμα καὶ πεζῷ παρεσκευάζετο καὶ αὐτός, καὶ τὰς τριήρεις αἳ περιῆσαν αὐτῷ ἀπὸ τῶν καταλειφθεισῶν ἀνασπάσας ὑπὸ τὸ τείχισμα προσεσταύρωσε, καὶ τοὺς ναύτας ἐξ αὐτῶν ὥπλισεν ἀσπίσι [τε] φαύλαις καὶ οἰσυΐναις ταῖς πολλαῖς· οὐ γὰρ ἦν ὅπλα ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ πορίσασθαι, ἀλλὰ καὶ ταῦτα ἐκ λῃστρικῆς Μεσσηνίων τριακοντόρου καὶ κέλητος ἔλαβον, οἳ ἔτυχον παραγενόμενοι. ὁπλῖταί τε τῶν Μεσσηνίων τούτων ὡς τεσσαράκοντα ἐγένοντο, οἷς

ἐχρῆτο μετὰ τῶν ἄλλων. τοὺς μὲν οὖν πολλοὺς τῶν τε ἀόπλων καὶ ὡπλισμένων ἐπὶ τὰ τετειχισμένα μάλιστα καὶ ἐχυρὰ τοῦ χωρίου πρὸς τὴν ἤπειρον ἔταξε, προειπὼν ἀμύ- νασθαι τὸν πεζόν, ἢν προσβάλῃ· αὐτὸς δὲ ἀπολεξάμενος ἐκ πάντων ἑξήκοντα ὁπλίτας καὶ τοξότας ὀλίγους ἐχώρει ἔξω τοῦ τείχους ἐπὶ τὴν θάλασσαν, ᾗ μάλιστα ἐκείνους προσεδέχετο πειράσειν ἀποβαίνειν, ἐς χωρία μὲν χαλεπὰ καὶ πετρώδη πρὸς τὸ πέλαγος τετραμμένα, σφίσι δὲ τοῦ τείχους ταύτῃ ἀσθενεστάτου ὄντος ἐσβιάσασθαι αὐτοὺς ἡγεῖτο προ-

θυμήσεσθαι· οὔτε γὰρ αὐτοὶ ἐλπίζοντές ποτε ναυσὶ κρατήσεσθαι οὐκ ἰσχυρὸν ἐτείχιζον, ἐκείνοις τε βιαζομένοις τὴν

ἀπόβασιν ἁλώσιμον τὸ χωρίον γίγνεσθαι. κατὰ τοῦτο οὖν πρὸς αὐτὴν τὴν θάλασσαν χωρήσας ἔταξε τοὺς ὁπλίτας ὡς εἴρξων, ἢν δύνηται, καὶ παρεκελεύσατο τοιάδε.

[10] ‘Ἄνδρες οἱ ξυναράμενοι τοῦδε τοῦ κινδύνου, μηδεὶς ὑμῶν ἐν τῇ τοιᾷδε ἀνάγκῃ ξυνετὸς βουλέσθω δοκεῖν εἶναι, ἐκλογιζόμενος ἅπαν τὸ περιεστὸς ἡμᾶς δεινόν, μᾶλλον ἢ ἀπερισκέπτως εὔελπις ὁμόσε χωρῆσαι τοῖς ἐναντίοις καὶ ἐκ τούτων ἂν περιγενόμενος. ὅσα γὰρ ἐς ἀνάγκην ἀφῖκται ὥσπερ τάδε, λογισμὸν ἥκιστα ἐνδεχόμενα κινδύνου τοῦ

ταχίστου προσδεῖται. ἐγὼ δὲ καὶ τὰ πλείω ὁρῶ πρὸς ἡμῶν ὄντα, ἢν ἐθέλωμέν τε μεῖναι καὶ μὴ τῷ πλήθει αὐτῶν καταπλαγέντες τὰ ὑπάρχοντα ἡμῖν κρείσσω καταπροδοῦναι.

τοῦ τε γὰρ χωρίου τὸ δυσέμβατον ἡμέτερον νομίζω, ὃ μενόντων μὲν ἡμῶν ξύμμαχον γίγνεται, ὑποχωρήσασι δὲ καίπερ χαλε- πὸν ὂν εὔπορον ἔσται μηδενὸς κωλύοντος, καὶ τὸν πολέμιον δεινότερον ἕξομεν μὴ ῥᾳδίας αὐτῷ πάλιν οὔσης τῆς ἀναχωρή- σεως, ἢν καὶ ὑφ’ ἡμῶν βιάζηται (ἐπὶ γὰρ ταῖς ναυσὶ ῥᾷστοί

εἰσιν ἀμύνεσθαι, ἀποβάντες δὲ ἐν τῷ ἴσῳ ἤδη), τό τε πλῆθος αὐτῶν οὐκ ἄγαν δεῖ φοβεῖσθαι· κατ’ ὀλίγον γὰρ μαχεῖται καίπερ πολὺ ὂν ἀπορίᾳ τῆς προσορμίσεως, καὶ οὐκ ἐν γῇ στρατός ἐστιν ἐκ τοῦ ὁμοίου μείζων, ἀλλ’ ἀπὸ νεῶν, αἷς πολλὰ τὰ καίρια δεῖ ἐν τῇ θαλάσσῃ ξυμβῆναι.

ὥστε τὰς τούτων ἀπορίας ἀντιπάλους ἡγοῦμαι τῷ ἡμετέρῳ πλήθει, καὶ ἅμα ἀξιῶ ὑμᾶς, Ἀθηναίους ὄντας καὶ ἐπισταμένους ἐμπειρίᾳ τὴν ναυτικὴν ἐπ’ ἄλλους ἀπόβασιν ὅτι, εἴ τις ὑπομένοι καὶ μὴ φόβῳ ῥοθίου καὶ νεῶν δεινότητος κατάπλου ὑποχωροίη, οὐκ ἄν ποτε βιάζοιτο, καὶ αὐτοὺς νῦν μεῖναί τε καὶ ἀμυνομένους παρ’ αὐτὴν τὴν ῥαχίαν σῴζειν ἡμᾶς τε αὐτοὺς καὶ τὸ χωρίον.’

[11] Τοσαῦτα τοῦ Δημοσθένους παρακελευσαμένου οἱ Ἀθηναῖοι ἐθάρσησάν τε μᾶλλον καὶ ἐπικαταβάντες ἐτάξαντο παρ’ αὐτὴν τὴν θάλασσαν.
οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἄραντες τῷ τε κατὰ γῆν στρατῷ προσέβαλλον τῷ τειχίσματι καὶ ταῖς ναυσὶν ἅμα οὔσαις τεσσαράκοντα καὶ τρισί, ναύαρχος δὲ αὐτῶν ἐπέπλει Θρασυμηλίδας ὁ Κρατησικλέους Σπαρτιάτης. προσέβαλλε δὲ ᾗπερ ὁ Δημοσθένης προσεδέχετο.
καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ἠμύνοντο· οἱ δὲ κατ’ ὀλίγας ναῦς διελόμενοι, διότι οὐκ ἦν πλέοσι προσσχεῖν, καὶ ἀναπαύοντες ἐν τῷ μέρει τοὺς ἐπίπλους ἐποιοῦντο, προθυμίᾳ τε πάσῃ χρώμενοι καὶ παρακελευσμῷ, εἴ πως ὠσάμενοι ἕλοιεν τὸ τείχισμα.

πάντων δὲ φανερώτατος Βρασίδας ἐγένετο. τριηραρχῶν γὰρ καὶ ὁρῶν τοῦ χωρίου χαλεποῦ ὄντος τοὺς τριηράρχους καὶ κυβερνήτας, εἴ που καὶ δοκοίη δυνατὸν εἶναι σχεῖν, ἀποκνοῦντας καὶ φυλασσομένους τῶν νεῶν μὴ ξυντρίψωσιν, ἐβόα λέγων ὡς οὐκ εἰκὸς εἴη ξύλων φειδομένους τοὺς πολεμίους ἐν τῇ χώρᾳ περιιδεῖν τεῖχος πεποιημένους, ἀλλὰ τάς τε σφετέρας ναῦς βιαζομένους τὴν ἀπόβασιν καταγνύναι ἐκέλευε, καὶ τοὺς ξυμμάχους μὴ ἀπο- κνῆσαι ἀντὶ μεγάλων εὐεργεσιῶν τὰς ναῦς τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐν τῷ παρόντι ἐπιδοῦναι, ὀκείλαντας δὲ καὶ παντὶ τρόπῳ

[12] ἀποβάντας τῶν τε ἀνδρῶν καὶ τοῦ χωρίου κρατῆσαι. καὶ ὁ μὲν τούς τε ἄλλους τοιαῦτα ἐπέσπερχε καὶ τὸν ἑαυτοῦ κυβερνήτην ἀναγκάσας ὀκεῖλαι τὴν ναῦν ἐχώρει ἐπὶ τὴν ἀποβάθραν· καὶ πειρώμενος ἀποβαίνειν ἀνεκόπη ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων, καὶ τραυματισθεὶς πολλὰ ἐλιποψύχησέ τε καὶ πεσόντος αὐτοῦ ἐς τὴν παρεξειρεσίαν ἡ ἀσπὶς περιερρύη ἐς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐξενεχθείσης αὐτῆς ἐς τὴν γῆν οἱ Ἀθηναῖοι ἀνελόμενοι ὕστερον πρὸς τὸ τροπαῖον ἐχρήσαντο ὃ ἔστησαν τῆς προσβολῆς ταύτης.

οἱ δ’ ἄλλοι προυθυμοῦντο μέν, ἀδύνατοι δ’ ἦσαν ἀποβῆναι τῶν τε χωρίων χαλεπότητι καὶ τῶν Ἀθηναίων μενόντων καὶ οὐδὲν ὑποχωρούντων.

ἐς τοῦτό τε περιέστη ἡ τύχη ὥστε Ἀθηναίους μὲν ἐκ γῆς τε καὶ ταύτης Λακωνικῆς ἀμύνεσθαι ἐκείνους ἐπιπλέοντας, Λακεδαιμονίους δὲ ἐκ νεῶν τε καὶ ἐς τὴν ἑαυτῶν πολεμίαν οὖσαν ἐπ’ Ἀθηναίους ἀποβαίνειν· ἐπὶ πολὺ γὰρ ἐποίει τῆς δόξης ἐν τῷ τότε τοῖς μὲν ἠπειρώταις μάλιστα εἶναι καὶ τὰ πεζὰ κρατίστοις, τοῖς δὲ θαλασσίοις τε καὶ ταῖς ναυσὶ πλεῖστον προύχειν.

[13] Ταύτην μὲν οὖν τὴν ἡμέραν καὶ τῆς ὑστεραίας μέρος τι προσβολὰς ποιησάμενοι ἐπέπαυντο· καὶ τῇ τρίτῃ ἐπὶ ξύλα ἐς μηχανὰς παρέπεμψαν τῶν νεῶν τινὰς ἐς Ἀσίνην, ἐλπί- ζοντες τὸ κατὰ τὸν λιμένα τεῖχος ὕψος μὲν ἔχειν, ἀποβάσεως δὲ μάλιστα οὔσης ἑλεῖν <ἂν> μηχαναῖς.

ἐν τούτῳ δὲ αἱ ἐκ τῆς Ζακύνθου νῆες τῶν Ἀθηναίων παραγίγνονται τεσσαράκοντα· προσεβοήθησαν γὰρ τῶν τε φρουρίδων τινὲς αὐτοῖς τῶν ἐκ Ναυπάκτου καὶ Χῖαι τέσσαρες.

ὡς δὲ εἶδον τήν τε ἤπειρον ὁπλιτῶν περίπλεων τήν τε νῆσον, ἔν τε τῷ λιμένι οὔσας τὰς ναῦς καὶ οὐκ ἐκπλεούσας, ἀπορήσαντες ὅπῃ καθορμίσωνται, τότε μὲν ἐς Πρωτὴν τὴν νῆσον, ἣ οὐ πολὺ ἀπέχει ἐρῆμος οὖσα, ἔπλευσαν καὶ ηὐλίσαντο, τῇ δ’ ὑστεραίᾳ παρασκευασάμενοι ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ἀνήγοντο, ἢν μὲν ἀντεκπλεῖν ἐθέλωσι σφίσιν ἐς τὴν εὐρυχωρίαν, εἰ δὲ μή, ὡς αὐτοὶ ἐπεσπλευσούμενοι.

καὶ οἱ μὲν οὔτε ἀντανήγοντο οὔτε ἃ διενοήθησαν, φάρξαι τοὺς ἔσπλους, ἔτυχον ποιήσαντες, ἡσυχάζοντες δ’ ἐν τῇ γῇ τάς τε ναῦς ἐπλήρουν καὶ παρεσκευάζοντο, ἢν ἐσπλέῃ τις, ὡς ἐν

[14] τῷ λιμένι ὄντι οὐ σμικρῷ ναυμαχήσοντες. οἱ δ’ Ἀθηναῖοι γνόντες καθ’ ἑκάτερον τὸν ἔσπλουν ὥρμησαν ἐπ’ αὐτούς, καὶ τὰς μὲν πλείους καὶ μετεώρους ἤδη τῶν νεῶν καὶ ἀντι- πρῴρους προσπεσόντες ἐς φυγὴν κατέστησαν, καὶ ἐπι- διώκοντες ὡς διὰ βραχέος ἔτρωσαν μὲν πολλάς, πέντε δὲ ἔλαβον, καὶ μίαν τούτων αὐτοῖς ἀνδράσιν· ταῖς δὲ λοιπαῖς ἐν τῇ γῇ καταπεφευγυίαις ἐνέβαλλον. αἱ δὲ καὶ πληρούμεναι ἔτι πρὶν ἀνάγεσθαι ἐκόπτοντο· καί τινας καὶ ἀναδούμενοι κενὰς εἷλκον τῶν ἀνδρῶν ἐς φυγὴν ὡρμημένων.

ἃ ὁρῶντες οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ περιαλγοῦντες τῷ πάθει, ὅτιπερ αὐτῶν οἱ ἄνδρες ἀπελαμβάνοντο ἐν τῇ νήσῳ, παρεβοήθουν, καὶ ἐπεσβαίνοντες ἐς τὴν θάλασσαν ξὺν τοῖς ὅπλοις ἀνθεῖλκον ἐπιλαμβανόμενοι τῶν νεῶν· καὶ ἐν τούτῳ κεκωλῦσθαι ἐδόκει ἕκαστος ᾧ μή τινι καὶ αὐτὸς ἔργῳ παρῆν.

ἐγένετό τε ὁ θόρυβος μέγας καὶ ἀντηλλαγμένου τοῦ ἑκατέρων τρόπου περὶ τὰς ναῦς· οἵ τε γὰρ Λακεδαιμόνιοι ὑπὸ προθυμίας καὶ ἐκπλήξεως ὡς εἰπεῖν ἄλλο οὐδὲν ἢ ἐκ γῆς ἐναυμάχουν, οἵ τε Ἀθηναῖοι κρατοῦντες καὶ βουλόμενοι τῇ παρούσῃ τύχῃ ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἐπεξελθεῖν ἀπὸ νεῶν ἐπεζομάχουν.

πολύν τε πόνον παρασχόντες ἀλλήλοις καὶ τραυματίσαντες διεκρίθησαν, καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰς κενὰς ναῦς πλὴν τῶν τὸ πρῶτον ληφθεισῶν διέσωσαν.

καταστάντες δὲ ἑκάτεροι ἐς τὸ στρατόπεδον οἱ μὲν τροπαῖόν τε ἔστησαν καὶ νεκροὺς ἀπέδοσαν καὶ ναυαγίων ἐκράτησαν, καὶ τὴν νῆσον εὐθὺς περιέπλεον καὶ ἐν φυλακῇ εἶχον ὡς τῶν ἀνδρῶν ἀπειλημμένων· οἱ δ’ ἐν τῇ ἠπείρῳ Πελοποννήσιοι καὶ ἀπὸ πάντων ἤδη βεβοηθηκότες ἔμενον κατὰ χώραν ἐπὶ τῇ Πύλῳ.

[15] Ἐς δὲ τὴν Σπάρτην ὡς ἠγγέλθη τὰ γεγενημένα περὶ Πύλον, ἔδοξεν αὐτοῖς ὡς ἐπὶ ξυμφορᾷ μεγάλῃ τὰ τέλη κατα- βάντας ἐς τὸ στρατόπεδον βουλεύειν παραχρῆμα ὁρῶντας ὅτι ἂν δοκῇ.

καὶ ὡς εἶδον ἀδύνατον ὂν τιμωρεῖν τοῖς ἀνδράσι καὶ κινδυνεύειν οὐκ ἐβούλοντο ἢ ὑπὸ λιμοῦ τι παθεῖν αὐτοὺς ἢ ὑπὸ πλήθους βιασθέντας κρατηθῆναι, ἔδοξεν αὐτοῖς πρὸς τοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἀθηναίων, ἢν ἐθέλωσι, σπονδὰς ποιησαμένους τὰ περὶ Πύλον ἀποστεῖλαι ἐς τὰς Ἀθήνας πρέσβεις περὶ ξυμβάσεως καὶ τοὺς ἄνδρας

[16] ὡς τάχιστα πειρᾶσθαι κομίσασθαι. δεξαμένων δὲ τῶν στρα τηγῶν τὸν λόγον ἐγίγνοντο σπονδαὶ τοιαίδε, Λακεδαιμονίους μὲν τὰς ναῦς ἐν αἷς ἐναυμάχησαν καὶ τὰς ἐν τῇ Λακωνικῇ πάσας, ὅσαι ἦσαν μακραί, παραδοῦναι κομίσαντας ἐς Πύλον Ἀθηναίοις, καὶ ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν τῷ τειχίσματι μήτε κατὰ γῆν μήτε κατὰ θάλασσαν, Ἀθηναίους δὲ τοῖς ἐν τῇ νήσῳ ἀνδράσι σῖτον ἐᾶν τοὺς ἐν τῇ ἠπείρῳ Λακεδαιμονίους ἐκπέμπειν τακτὸν καὶ μεμαγμένον, δύο χοίνικας ἑκάστῳ Ἀττικὰς ἀλφίτων καὶ δύο κοτύλας οἴνου καὶ κρέας, θεράποντι δὲ τού- των ἡμίσεα· ταῦτα δὲ ὁρώντων τῶν Ἀθηναίων ἐσπέμπειν καὶ πλοῖον μηδὲν ἐσπλεῖν λάθρᾳ· φυλάσσειν δὲ καὶ τὴν νῆσον Ἀθηναίους μηδὲν ἧσσον, ὅσα μὴ ἀποβαίνοντας, καὶ ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν τῷ Πελοποννησίων στρατῷ μήτε κατὰ γῆν μήτε κατὰ θάλασσαν.

ὅτι δ’ ἂν τούτων παραβαίνωσιν ἑκάτεροι καὶ ὁτιοῦν, τότε λελύσθαι τὰς σπονδάς. ἐσπεῖσθαι δὲ αὐτὰς μέχρι οὗ ἐπανέλθωσιν οἱ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν Λακεδαιμονίων πρέσβεις· ἀποστεῖλαι δὲ αὐτοὺς τριήρει Ἀθηναίους καὶ πάλιν κομίσαι. ἐλθόντων δὲ τάς τε σπονδὰς λελύσθαι ταύτας καὶ τὰς ναῦς ἀποδοῦναι Ἀθηναίους ὁμοίας οἵασπερ ἂν παραλάβωσιν.

αἱ μὲν σπονδαὶ ἐπὶ τούτοις ἐγένοντο, καὶ αἱ νῆες παρεδόθησαν οὖσαι περὶ ἑξήκοντα, καὶ οἱ πρέ- σβεις ἀπεστάλησαν. ἀφικόμενοι δὲ ἐς τὰς Ἀθήνας ἔλεξαν τοιάδε.

[17] ‘Ἔπεμψαν ἡμᾶς Λακεδαιμόνιοι, ὦ Ἀθηναῖοι, περὶ τῶν ἐν τῇ νήσῳ ἀνδρῶν πράξοντας ὅτι ἂν ὑμῖν τε ὠφέλιμον ὂν τὸ αὐτὸ πείθωμεν καὶ ἡμῖν ἐς τὴν ξυμφορὰν ὡς ἐκ τῶν παρόντων κόσμον μάλιστα μέλλῃ οἴσειν.

τοὺς δὲ λόγους μακροτέρους οὐ παρὰ τὸ εἰωθὸς μηκυνοῦμεν, ἀλλ’ ἐπιχώριον ὂν ἡμῖν οὗ μὲν βραχεῖς ἀρκῶσι μὴ πολλοῖς χρῆσθαι, πλέοσι δὲ ἐν ᾧ ἂν καιρὸς ᾖ διδάσκοντάς τι τῶν προύργου λόγοις τὸ δέον πράσσειν.
λάβετε δὲ αὐτοὺς μὴ πολεμίως μηδ’ ὡς ἀξύνετοι διδασκόμενοι, ὑπόμνησιν δὲ τοῦ καλῶς βουλεύσασθαι πρὸς εἰδότας ἡγησάμενοι.

’Ὑμῖν γὰρ εὐτυχίαν τὴν παροῦσαν ἔξεστι καλῶς θέσθαι, ἔχουσι μὲν ὧν κρατεῖτε, προσλαβοῦσι δὲ τιμὴν καὶ δόξαν, καὶ μὴ παθεῖν ὅπερ οἱ ἀήθως τι ἀγαθὸν λαμβάνοντες τῶν ἀνθρώπων· αἰεὶ γὰρ τοῦ πλέονος ἐλπίδι ὀρέγονται διὰ τὸ καὶ τὰ παρόντα ἀδοκήτως εὐτυχῆσαι.

οἷς δὲ πλεῖσται μεταβολαὶ ἐπ’ ἀμφότερα ξυμβεβήκασι, δίκαιοί εἰσι καὶ ἀπιστότατοι εἶναι ταῖς εὐπραγίαις· ὃ τῇ τε ὑμετέρᾳ πόλει δι’ ἐμπειρίαν καὶ ἡμῖν μάλιστ’ ἂν ἐκ τοῦ εἰκότος προσείη.

[18] γνῶτε δὲ καὶ ἐς τὰς ἡμετέρας νῦν ξυμφορὰς ἀπιδόντες, οἵτινες ἀξίωμα μέγιστον τῶν Ἑλλήνων ἔχοντες ἥκομεν παρ’ ὑμᾶς, πρότερον αὐτοὶ κυριώτεροι νομίζοντες εἶναι δοῦναι ἐφ’ ἃ νῦν ἀφιγμένοι ὑμᾶς αἰτούμεθα.

καίτοι οὔτε δυνάμεως ἐνδείᾳ ἐπάθομεν αὐτὸ οὔτε μείζονος προσγενομένης ὑβρίσαντες, ἀπὸ δὲ τῶν αἰεὶ ὑπαρχόντων γνώμῃ σφαλέντες, ἐν ᾧ πᾶσι τὸ αὐτὸ ὁμοίως ὑπάρχει.

ὥστε οὐκ εἰκὸς ὑμᾶς διὰ τὴν παροῦσαν νῦν ῥώμην πόλεώς τε καὶ τῶν προσγεγενημένων καὶ τὸ τῆς τύχης οἴεσθαι αἰεὶ μεθ’ ὑμῶν ἔσεσθαι.

σωφρόνων δὲ ἀνδρῶν οἵτινες τἀγαθὰ ἐς ἀμφίβολον ἀσφαλῶς ἔθεντο (καὶ ταῖς ξυμφοραῖς οἱ αὐτοὶ εὐξυνετώτερον ἂν προσφέροιντο), τόν τε πόλεμον νομίσωσι μὴ καθ’ ὅσον ἄν τις αὐτοῦ μέρος βούληται μεταχειρίζειν, τούτῳ ξυνεῖναι, ἀλλ’ ὡς ἂν αἱ τύχαι αὐτῶν ἡγήσωνται· καὶ ἐλάχιστ’ ἂν οἱ τοιοῦτοι πταίοντες διὰ τὸ μὴ τῷ ὀρθουμένῳ αὐτοῦ πιστεύον- τες ἐπαίρεσθαι ἐν τῷ εὐτυχεῖν ἂν μάλιστα καταλύοιντο.

ὃ νῦν ὑμῖν, ὦ Ἀθηναῖοι, καλῶς ἔχει πρὸς ἡμᾶς πρᾶξαι, καὶ μή ποτε ὕστερον, ἢν ἄρα μὴ πειθόμενοι σφαλῆτε, ἃ πολλὰ ἐνδέχεται, νομισθῆναι τύχῃ καὶ τὰ νῦν προχωρήσαντα κρατῆσαι, ἐξὸν ἀκίνδυνον δόκησιν ἰσχύος καὶ ξυνέσεως ἐς τὸ ἔπειτα καταλιπεῖν.

[19] ‘Λακεδαιμόνιοι δὲ ὑμᾶς προκαλοῦνται ἐς σπονδὰς καὶ διάλυσιν πολέμου, διδόντες μὲν εἰρήνην καὶ ξυμμαχίαν καὶ ἄλλην φιλίαν πολλὴν καὶ οἰκειότητα ἐς ἀλλήλους ὑπάρχειν, ἀνταιτοῦντες δὲ τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἄνδρας, καὶ ἄμεινον ἡγούμενοι ἀμφοτέροις μὴ διακινδυνεύεσθαι, εἴτε βίᾳ διαφύγοιεν παρατυχούσης τινὸς σωτηρίας εἴτε καὶ ἐκπολιορκηθέντες μᾶλλον ἂν χειρωθεῖεν.

νομίζομέν τε τὰς μεγάλας ἔχθρας μάλιστ’ ἂν διαλύεσθαι βεβαίως, οὐκ ἢν ἀνταμυνόμενός τις καὶ ἐπικρατήσας τὰ πλείω τοῦ πολέμου κατ’ ἀνάγκην ὅρκοις ἐγκαταλαμβάνων μὴ ἀπὸ τοῦ ἴσου ξυμβῇ, ἀλλ’ ἢν παρὸν τὸ αὐτὸ δρᾶσαι πρὸς τὸ ἐπιεικὲς καὶ ἀρετῇ αὐτὸν νικήσας παρὰ ἃ προσεδέχετο μετρίως ξυναλλαγῇ.

ὀφείλων γὰρ ἤδη ὁ ἐναντίος μὴ ἀνταμύνεσθαι ὡς βιασθείς, ἀλλ’ ἀνταποδοῦναι ἀρετήν, ἑτοιμότερός ἐστιν αἰσχύνῃ ἐμμένειν οἷς ξυνέθετο.

καὶ μᾶλλον πρὸς τοὺς μειζόνως ἐχθροὺς τοῦτο δρῶσιν οἱ ἄνθρωποι ἢ πρὸς τοὺς τὰ μέτρια διενεχθέντας· πεφύκασί τε τοῖς μὲν ἑκουσίως ἐνδοῦσιν ἀνθησσᾶσθαι μεθ’ ἡδονῆς, πρὸς δὲ τὰ ὑπεραυχοῦντα καὶ παρὰ γνώμην διακινδυνεύειν.

[20] ’Ἡμῖν δὲ καλῶς, εἴπερ ποτέ, ἔχει ἀμφοτέροις ἡ ξυναλλαγή, πρίν τι ἀνήκεστον διὰ μέσου γενόμενον ἡμᾶς καταλαβεῖν, ἐν ᾧ ἀνάγκη ἀίδιον ὑμῖν ἔχθραν πρὸς τῇ κοινῇ καὶ ἰδίαν ἔχειν, ὑμᾶς δὲ στερηθῆναι ὧν νῦν προκαλούμεθα.

ἔτι δ’ ὄντων ἀκρίτων καὶ ὑμῖν μὲν δόξης καὶ ἡμετέρας φιλίας προσγιγνομένης, ἡμῖν δὲ πρὸ αἰσχροῦ τινὸς ξυμφορᾶς μετρίως κατατιθεμένης διαλλαγῶμεν, καὶ αὐτοί τε ἀντὶ πολέμου εἰρήνην ἑλώμεθα καὶ τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν ἀνάπαυσιν κακῶν ποιήσωμεν· οἳ καὶ ἐν τούτῳ ὑμᾶς αἰτιωτέρους ἡγήσονται. πολεμοῦνται μὲν γὰρ ἀσαφῶς ὁποτέρων ἀρξάντων· κατα- λύσεως δὲ γενομένης, ἧς νῦν ὑμεῖς τὸ πλέον κύριοί ἐστε, τὴν χάριν ὑμῖν προσθήσουσιν.

ἤν τε γνῶτε, Λακεδαιμονίοις ἔξεστιν ὑμῖν φίλους γενέσθαι βεβαίως, αὐτῶν τε προκαλεσαμένων χαρισαμένοις τε μᾶλλον ἢ βιασαμένοις.

καὶ ἐν τούτῳ τὰ ἐνόντα ἀγαθὰ σκοπεῖτε ὅσα εἰκὸς εἶναι· ἡμῶν γὰρ καὶ ὑμῶν ταὐτὰ λεγόντων τό γε ἄλλο Ἑλληνικὸν ἴστε ὅτι ὑποδεέστερον ὂν τὰ μέγιστα τιμήσει.‘

[21] Οἱ μὲν οὖν Λακεδαιμόνιοι τοσαῦτα εἶπον, νομίζοντες τοὺς Ἀθηναίους ἐν τῷ πρὶν χρόνῳ σπονδῶν μὲν ἐπιθυμεῖν, σφῶν δὲ ἐναντιουμένων κωλύεσθαι, διδομένης δὲ εἰρήνης ἀσμένους δέξεσθαί τε καὶ τοὺς ἄνδρας ἀποδώσειν.

οἱ δὲ τὰς μὲν σπονδάς, ἔχοντες τοὺς ἄνδρας ἐν τῇ νήσῳ, ἤδη σφίσιν ἐνόμιζον ἑτοίμους εἶναι, ὁπόταν βούλωνται ποιεῖσθαι πρὸς αὐτούς, τοῦ δὲ πλέονος ὠρέγοντο.

μάλιστα δὲ αὐτοὺς ἐνῆγε Κλέων ὁ Κλεαινέτου, ἀνὴρ δημαγωγὸς κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ὢν καὶ τῷ πλήθει πιθανώτατος· καὶ ἔπεισεν ἀποκρίνασθαι ὡς χρὴ τὰ μὲν ὅπλα καὶ σφᾶς αὐτοὺς τοὺς ἐν τῇ νήσῳ παραδόντας πρῶτον κομισθῆναι Ἀθήναζε, ἐλθόντων δὲ ἀποδόντας Λακεδαιμονίους Νίσαιαν καὶ Πηγὰς καὶ Τροιζῆνα καὶ Ἀχαΐαν, ἃ οὐ πολέμῳ ἔλαβον, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς προτέρας ξυμβάσεως Ἀθηναίων ξυγχωρησάντων κατὰ ξυμφορὰς καὶ ἐν τῷ τότε δεομένων τι μᾶλλον σπονδῶν, κομίσασθαι τοὺς ἄνδρας καὶ σπονδὰς ποιήσασθαι ὁπόσον ἂν

[22] δοκῇ χρόνον ἀμφοτέροις. οἱ δὲ πρὸς μὲν τὴν ἀπόκρισιν οὐδὲν ἀντεῖπον, ξυνέδρους δὲ σφίσιν ἐκέλευον ἑλέσθαι οἵτινες λέγοντες καὶ ἀκούοντες περὶ ἑκάστου ξυμβήσονται κατὰ ἡσυχίαν ὅτι ἂν πείθωσιν ἀλλήλους.
Κλέων δὲ ἐνταῦθα δὴ πολὺς ἐνέκειτο, λέγων γιγνώσκειν μὲν καὶ πρότερον οὐδὲν ἐν νῷ ἔχοντας δίκαιον αὐτούς, σαφὲς δ’ εἶναι καὶ νῦν, οἵτινες τῷ μὲν πλήθει οὐδὲν ἐθέλουσιν εἰπεῖν, ὀλίγοις δὲ ἀνδράσι ξύνεδροι βούλονται γίγνεσθαι· ἀλλὰ εἴ τι ὑγιὲς διανοοῦνται, λέγειν ἐκέλευσεν ἅπασιν.

ὁρῶντες δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι οὔτε σφίσιν οἷόν τε ὂν ἐν πλήθει εἰπεῖν, εἴ τι καὶ ὑπὸ τῆς ξυμφορᾶς ἐδόκει αὐτοῖς ξυγχωρεῖν, μὴ ἐς τοὺς ξυμμάχους διαβληθῶσιν εἰπόντες καὶ οὐ τυχόντες, οὔτε τοὺς Ἀθηναίους ἐπὶ μετρίοις ποιήσοντας ἃ προυκαλοῦντο,

[23] ἀνεχώρησαν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἄπρακτοι. ἀφικομένων δὲ αὐτῶν διελέλυντο εὐθὺς αἱ σπονδαὶ αἱ περὶ Πύλον, καὶ τὰς ναῦς οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀπῄτουν, καθάπερ ξυνέκειτο· οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐγκλήματα ἔχοντες ἐπιδρομήν τε τῷ τειχίσματι παράσπονδον καὶ ἄλλα οὐκ ἀξιόλογα δοκοῦντα εἶναι οὐκ ἀπεδίδοσαν, ἰσχυριζόμενοι ὅτι δὴ εἴρητο, ἐὰν καὶ ὁτιοῦν παραβαθῇ, λελύσθαι τὰς σπονδάς. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀντέλεγόν τε καὶ ἀδίκημα ἐπικαλέσαντες τὸ τῶν νεῶν ἀπελθόντες ἐς πόλεμον καθίσταντο.

καὶ τὰ περὶ Πύλον ὑπ’ ἀμφοτέρων κατὰ κράτος ἐπολεμεῖτο, Ἀθηναῖοι μὲν δυοῖν νεοῖν ἐναντίαιν αἰεὶ τὴν νῆσον περιπλέοντες τῆς ἡμέρας (τῆς δὲ νυκτὸς καὶ ἅπασαι περιώρμουν, πλὴν τὰ πρὸς τὸ πέλαγος, ὁπότε ἄνεμος εἴη· καὶ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν αὐτοῖς εἴκοσι νῆες ἀφίκοντο ἐς τὴν φυλακήν, ὥστε αἱ πᾶσαι ἑβδομήκοντα ἐγένοντο), Πελοποννήσιοι δὲ ἔν τε τῇ ἠπείρῳ στρατοπεδευόμενοι καὶ προσβολὰς ποιούμενοι τῷ τείχει, σκοποῦντες καιρὸν εἴ τις παραπέσοι ὥστε τοὺς ἄνδρας σῶσαι.

[24] Ἐν τούτῳ δὲ οἱ ἐν τῇ Σικελίᾳ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι πρὸς ταῖς ἐν Μεσσήνῃ φρουρούσαις ναυσὶ τὸ ἄλλο ναυτικὸν ὃ παρεσκευάζοντο προσκομίσαντες τὸν πόλεμον ἐποιοῦντο ἐκ τῆς Μεσσήνης
(καὶ μάλιστα ἐνῆγον οἱ Λοκροὶ τῶν Ῥηγίνων κατὰ ἔχθραν, καὶ αὐτοὶ δὲ ἐσεβεβλήκεσαν πανδημεὶ ἐς τὴν γῆν αὐτῶν),

καὶ ναυμαχίας ἀποπειρᾶσθαι ἐβούλοντο, ὁρῶντες τοῖς Ἀθηναίοις τὰς μὲν παρούσας ὀλίγας ναῦς, ταῖς δὲ πλέοσι καὶ μελλούσαις ἥξειν πυνθανόμενοι τὴν νῆσον πολιορκεῖσθαι.

εἰ γὰρ κρατήσειαν τῷ ναυτικῷ, τὸ Ῥήγιον ἤλπιζον πεζῇ τε καὶ ναυσὶν ἐφορμοῦντες ῥᾳδίως χειρώσεσθαι, καὶ ἤδη σφῶν ἰσχυρὰ τὰ πράγματα γίγνεσθαι· ξύνεγγυς γὰρ κειμένου τοῦ τε Ῥηγίου ἀκρωτηρίου τῆς Ἰταλίας τῆς τε Μεσσήνης τῆς Σικελίας, τοῖς Ἀθηναίοις [τε] οὐκ ἂν εἶναι ἐφορμεῖν καὶ τοῦ πορθμοῦ κρατεῖν.

ἔστι δὲ ὁ πορθμὸς ἡ μεταξὺ Ῥηγίου θάλασσα καὶ Μεσσήνης, ᾗπερ βραχύτατον Σικελία τῆς ἠπείρου ἀπέχει· καὶ ἔστιν ἡ Χάρυβδις κληθεῖσα τοῦτο, ᾗ Ὀδυσσεὺς λέγεται διαπλεῦσαι. διὰ στενότητα δὲ καὶ ἐκ μεγάλων πελαγῶν, τοῦ τε Τυρσηνικοῦ καὶ τοῦ Σικελικοῦ, ἐσπίπτουσα ἡ θάλασσα ἐς αὐτὸ καὶ ῥοώδης οὖσα εἰκότως

[25] χαλεπὴ ἐνομίσθη. ἐν τούτῳ οὖν τῷ μεταξὺ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ναυσὶν ὀλίγῳ πλέοσιν ἢ τριάκοντα ἠναγκάσθησαν ὀψὲ τῆς ἡμέρας ναυμαχῆσαι περὶ πλοίου διαπλέοντος, ἀντεπαναγόμενοι πρός τε Ἀθηναίων ναῦς ἑκκαίδεκα καὶ Ῥηγίνας ὀκτώ.

καὶ νικηθέντες ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων διὰ τάχους ἀπέπλευσαν ὡς ἕκαστοι ἔτυχον ἐς τὰ οἰκεῖα στρατόπεδα, τό τε ἐν τῇ Μεσσήνῃ καὶ ἐν τῷ Ῥηγίῳ, μίαν ναῦν ἀπολέσαντες· καὶ νὺξ ἐπεγένετο τῷ ἔργῳ.
μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Λοκροὶ ἀπῆλθον ἐκ τῆς Ῥηγίνων, ἐπὶ δὲ τὴν Πελωρίδα τῆς Μεσσήνης ξυλλεγεῖσαι αἱ τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων νῆες ὥρμουν καὶ ὁ πεζὸς αὐτοῖς παρῆν.

προσπλεύσαντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Ῥηγῖνοι ὁρῶντες τὰς ναῦς κενὰς ἐνέβαλον, καὶ χειρὶ σιδηρᾷ ἐπιβληθείσῃ μίαν ναῦν αὐτοὶ ἀπώλεσαν τῶν ἀνδρῶν ἀποκολυμβησάντων.

καὶ μετὰ τοῦτο τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ κάλω ἐς τὴν Μεσσήνην, αὖθις προσβαλόντες οἱ Ἀθηναῖοι, ἀποσιμωσάντων ἐκείνων καὶ προεμβαλόντων, ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν.

καὶ ἐν τῷ παράπλῳ καὶ τῇ ναυμαχίᾳ τοιουτοτρόπῳ γενομένῃ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες οἱ Συρακόσιοι παρεκομίσθησαν ἐς τὸν ἐν τῇ Μεσσήνῃ λιμένα.
Καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι, Καμαρίνης ἀγγελθείσης προδίδοσθαι Συρακοσίοις ὑπ’ Ἀρχίου καὶ τῶν μετ’ αὐτοῦ, ἔπλευσαν ἐκεῖσε· Μεσσήνιοι δ’ ἐν τούτῳ πανδημεὶ κατὰ γῆν καὶ ταῖς ναυσὶν ἅμα ἐστράτευσαν ἐπὶ Νάξον τὴν Χαλκιδικὴν ὅμορον οὖσαν.

καὶ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ τειχήρεις ποιήσαντες τοὺς Ναξίους ἐδῄουν τὴν γῆν, τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ταῖς μὲν ναυσὶ περιπλεύσαντες κατὰ τὸν Ἀκεσίνην ποταμὸν τὴν γῆν ἐδῄουν, τῷ δὲ πεζῷ πρὸς τὴν πόλιν ἐσέβαλλον.

ἐν τούτῳ δὲ οἱ Σικελοὶ ὑπὲρ τῶν ἄκρων πολλοὶ κατέβαινον βοηθοῦντες ἐπὶ τοὺς Μεσσηνίους. καὶ οἱ Νάξιοι ὡς εἶδον, θαρσήσαντες καὶ παρακελευόμενοι ἐν ἑαυτοῖς ὡς οἱ Λεοντῖνοι σφίσι καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ξύμμαχοι ἐς τιμωρίαν ἐπέρχονται, ἐκδραμόντες ἄφνω ἐκ τῆς πόλεως προσπίπτουσι τοῖς Μεσσηνίοις, καὶ τρέψαντες ἀπέκτεινάν τε ὑπὲρ χιλίους καὶ οἱ λοιποὶ χαλεπῶς ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου· καὶ γὰρ οἱ βάρβαροι ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐπιπεσόντες τοὺς πλείστους διέφθειραν.

καὶ αἱ νῆες σχοῦσαι ἐς τὴν Μεσσήνην ὕστερον ἐπ’ οἴκου ἕκασται διεκρίθησαν. Λεοντῖνοι δὲ εὐθὺς καὶ οἱ ξύμμαχοι μετὰ Ἀθηναίων ἐς τὴν Μεσσήνην ὡς κεκακωμένην ἐστράτευον, καὶ προσβάλλοντες οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κατὰ τὸν λιμένα ταῖς ναυσὶν ἐπείρων, ὁ δὲ πεζὸς πρὸς τὴν πόλιν.

ἐπεκδρομὴν δὲ ποιησάμενοι οἱ Μεσσήνιοι καὶ Λοκρῶν τινὲς μετὰ τοῦ Δημοτέλους, οἳ μετὰ τὸ πάθος ἐγκατελείφθησαν φρουροί, ἐξαπιναίως προσπεσόντες τρέπουσι τοῦ στρατεύματος τῶν Λεοντίνων τὸ πολὺ καὶ ἀπέκτειναν πολλούς. ἰδόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ἀποβάντες ἀπὸ τῶν νεῶν ἐβοήθουν, καὶ κατεδίωξαν τοὺς Μεσσηνίους πάλιν ἐς τὴν πόλιν, τεταραγμένοις ἐπιγενόμενοι· καὶ τροπαῖον στήσαντες ἀνεχώρησαν ἐς τὸ Ῥήγιον.

μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἕλληνες ἄνευ τῶν Ἀθηναίων κατὰ γῆν ἐστράτευον ἐπ’ ἀλλήλους.

[26] Ἐν δὲ τῇ Πύλῳ ἔτι ἐπολιόρκουν τοὺς ἐν τῇ νήσῳ Λακεδαιμονίους οἱ Ἀθηναῖοι, καὶ τὸ ἐν τῇ ἠπείρῳ στρατόπεδον τῶν Πελοποννησίων κατὰ χώραν ἔμενεν.
ἐπίπονος δ’ ἦν τοῖς Ἀθηναίοις ἡ φυλακὴ σίτου τε ἀπορίᾳ καὶ ὕδατος· οὐ γὰρ ἦν κρήνη ὅτι μὴ μία ἐν αὐτῇ τῇ ἀκροπόλει τῆς Πύλου καὶ αὕτη οὐ μεγάλη, ἀλλὰ διαμώμενοι τὸν κάχληκα οἱ πλεῖστοι ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ ἔπινον οἷον εἰκὸς ὕδωρ.

στενοχωρία τε ἐν ὀλίγῳ στρατοπεδευομένοις ἐγίγνετο, καὶ τῶν νεῶν οὐκ ἐχουσῶν ὅρμον αἱ μὲν σῖτον ἐν τῇ γῇ ᾑροῦντο κατὰ μέρος, αἱ δὲ μετέωροι ὥρμουν.

ἀθυμίαν τε πλείστην ὁ χρόνος παρεῖχε παρὰ λόγον ἐπιγιγνόμενος, οὓς ᾤοντο ἡμερῶν ὀλίγων ἐκπολιορκήσειν ἐν νήσῳ τε ἐρήμῃ καὶ ὕδατι ἁλμυρῷ χρωμένους.

αἴτιον δὲ ἦν οἱ Λακεδαιμόνιοι προειπόντες ἐς τὴν νῆσον ἐσάγειν σῖτόν τε τὸν βουλόμενον ἀληλεμένον καὶ οἶνον καὶ τυρὸν καὶ εἴ τι ἄλλο βρῶμα, οἷ’ ἂν ἐς πολιορκίαν ξυμφέρῃ, τάξαντες ἀργυρίου πολλοῦ καὶ τῶν Εἱλώτων τῷ ἐσαγαγόντι ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι.
καὶ ἐσῆγον ἄλλοι τε παρακινδυνεύοντες καὶ μάλιστα οἱ Εἵλωτες, ἀπαίροντες ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ὁπόθεν τύχοιεν καὶ καταπλέοντες ἔτι νυκτὸς ἐς τὰ πρὸς τὸ πέλαγος τῆς νήσου.
μάλιστα δὲ ἐτήρουν ἀνέμῳ καταφέρεσθαι· ῥᾷον γὰρ τὴν φυλακὴν τῶν τριήρων ἐλάνθανον, ὁπότε πνεῦμα ἐκ πόντου εἴη· ἄπορον γὰρ ἐγίγνετο περιορμεῖν, τοῖς δὲ ἀφειδὴς ὁ κατάπλους καθειστήκει· ἐπώκελλον γὰρ τὰ πλοῖα τετιμημένα χρημάτων, καὶ οἱ ὁπλῖται περὶ τὰς κατάρσεις τῆς νήσου ἐφύλασσον. ὅσοι δὲ γαλήνῃ κινδυνεύσειαν, ἡλίσκοντο.

ἐσένεον δὲ καὶ κατὰ τὸν λιμένα κολυμβηταὶ ὕφυδροι, καλῳδίῳ ἐν ἀσκοῖς ἐφέλκοντες μήκωνα μεμελιτωμένην καὶ λίνου σπέρμα κεκομμένον· ὧν τὸ πρῶτον λανθανόντων φυλακαὶ ὕστερον ἐγένοντο.

παντί τε τρόπῳ ἑκάτεροι ἐτεχνῶντο οἱ μὲν ἐσπέμπειν τὰ σιτία, οἱ δὲ μὴ λανθάνειν σφᾶς.

[27] Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις πυνθανόμενοι περὶ τῆς στρατιᾶς ὅτι ταλαιπωρεῖται καὶ σῖτος τοῖς ἐν τῇ νήσῳ ὅτι ἐσπλεῖ, ἠπόρουν καὶ ἐδεδοίκεσαν μὴ σφῶν χειμὼν τὴν φυλακὴν ἐπιλάβοι, ὁρῶντες τῶν τε ἐπιτηδείων τὴν περὶ τὴν Πελοπόννησον κομιδὴν ἀδύνατον ἐσομένην, ἅμα ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ καὶ οὐδ’ ἐν θέρει οἷοί τε ὄντες ἱκανὰ περιπέμπειν, τόν τε ἔφορμον χωρίων ἀλιμένων ὄντων οὐκ ἐσόμενον, ἀλλ’ ἢ σφῶν ἀνέντων τὴν φυλακὴν περιγενήσεσθαι τοὺς ἄνδρας ἢ τοῖς πλοίοις ἃ τὸν σῖτον αὐτοῖς ἦγε χειμῶνα τηρήσαντας ἐκπλεύσεσθαι.

πάντων τε ἐφοβοῦντο μάλιστα τοὺς Λακε- δαιμονίους, ὅτι ἔχοντάς τι ἰσχυρὸν αὐτοὺς ἐνόμιζον οὐκέτι σφίσιν ἐπικηρυκεύεσθαι· καὶ μετεμέλοντο τὰς σπονδὰς οὐ δεξάμενοι.

Κλέων δὲ γνοὺς αὐτῶν τὴν ἐς αὑτὸν ὑποψίαν περὶ τῆς κωλύμης τῆς ξυμβάσεως οὐ τἀληθῆ ἔφη λέγειν τοὺς ἐξαγγέλλοντας. παραινούντων δὲ τῶν ἀφιγμένων, εἰ μὴ σφίσι πιστεύουσι, κατασκόπους τινὰς πέμψαι, ᾑρέθη κατάσκοπος αὐτὸς μετὰ Θεαγένους ὑπὸ Ἀθηναίων.

καὶ γνοὺς ὅτι ἀναγκασθήσεται ἢ ταὐτὰ λέγειν οἷς διέβαλλεν ἢ τἀναντία εἰπὼν ψευδὴς φανήσεσθαι, παρῄνει τοῖς Ἀθηναίοις, ὁρῶν αὐτοὺς καὶ ὡρμημένους τι τὸ πλέον τῇ γνώμῃ στρατεύειν, ὡς χρὴ κατασκόπους μὲν μὴ πέμπειν μηδὲ διαμέλλειν καιρὸν παριέντας, εἰ δὲ δοκεῖ αὐτοῖς ἀληθῆ εἶναι τὰ ἀγγελλόμενα, πλεῖν ἐπὶ τοὺς ἄνδρας.

καὶ ἐς Νικίαν τὸν Νικηράτου στρατηγὸν ὄντα ἀπεσήμαινεν, ἐχθρὸς ὢν καὶ ἐπιτιμῶν, ῥᾴδιον εἶναι παρασκευῇ, εἰ ἄνδρες εἶεν οἱ στρατηγοί, πλεύσαντας λαβεῖν τοὺς ἐν τῇ νήσῳ, καὶ αὐτός γ’ ἄν, εἰ ἦρχε, ποιῆσαι τοῦτο.

[28] ὁ δὲ Νικίας τῶν τε Ἀθηναίων τι ὑποθορυβησάντων ἐς τὸν Κλέωνα, ὅτι οὐ καὶ νῦν πλεῖ, εἰ ῥᾴδιόν γε αὐτῷ φαίνεται, καὶ ἅμα ὁρῶν αὐτὸν ἐπιτιμῶντα, ἐκέλευεν ἥντινα βούλεται δύναμιν λαβόντα τὸ ἐπὶ σφᾶς εἶναι ἐπιχειρεῖν.

ὁ δὲ τὸ μὲν πρῶτον οἰόμενος αὐτὸν λόγῳ μόνον ἀφιέναι ἑτοῖμος ἦν, γνοὺς δὲ τῷ ὄντι παραδωσείοντα ἀνεχώρει καὶ οὐκ ἔφη αὐτὸς ἀλλ’ ἐκεῖνον στρατηγεῖν, δεδιὼς ἤδη καὶ οὐκ ἂν οἰόμενός οἱ αὐτὸν τολμῆσαι ὑποχωρῆσαι.

αὖθις δὲ ὁ Νικίας ἐκέλευε καὶ ἐξίστατο τῆς ἐπὶ Πύλῳ ἀρχῆς καὶ μάρτυρας τοὺς Ἀθηναίους ἐποιεῖτο. οἱ δέ, οἷον ὄχλος φιλεῖ ποιεῖν, ὅσῳ μᾶλλον ὁ Κλέων ὑπέφευγε τὸν πλοῦν καὶ ἐξανεχώρει τὰ εἰρημένα, τόσῳ ἐπεκελεύοντο τῷ Νικίᾳ παραδιδόναι τὴν ἀρχὴν καὶ ἐκείνῳ ἐπεβόων πλεῖν.

ὥστε οὐκ ἔχων ὅπως τῶν εἰρημένων ἔτι ἐξαπαλλαγῇ, ὑφίσταται τὸν πλοῦν, καὶ παρελθὼν οὔτε φοβεῖσθαι ἔφη Λακεδαιμονίους πλεύσεσθαί τε λαβὼν ἐκ μὲν τῆς πόλεως οὐδένα, Λημνίους δὲ καὶ Ἰμβρίους τοὺς παρόντας καὶ πελταστὰς οἳ ἦσαν ἔκ τε Αἴνου βεβοηθηκότες καὶ ἄλλοθεν τοξότας τετρακοσίους· ταῦτα δὲ ἔχων ἔφη πρὸς τοῖς ἐν Πύλῳ στρατιώταις ἐντὸς ἡμερῶν εἴκοσιν ἢ ἄξειν Λακεδαιμονίους ζῶντας ἢ αὐτοῦ ἀποκτενεῖν.

τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ἐνέπεσε μέν τι καὶ γέλωτος τῇ κουφολογίᾳ αὐτοῦ, ἀσμένοις δ’ ὅμως ἐγίγνετο τοῖς σώφροσι τῶν ἀνθρώπων, λογιζομένοις δυοῖν ἀγαθοῖν τοῦ ἑτέρου τεύξεσθαι, ἢ Κλέωνος ἀπαλλαγήσεσθαι, ὃ μᾶλλον ἤλπιζον, ἢ σφαλεῖσι γνώμης Λακεδαιμονίους σφίσι χειρώσεσθαι.

[29] Καὶ πάντα διαπραξάμενος ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ ψηφισαμένων Ἀθηναίων αὐτῷ τὸν πλοῦν, τῶν τε ἐν Πύλῳ στρατηγῶν ἕνα προσελόμενος Δημοσθένη, τὴν ἀναγωγὴν διὰ τάχους ἐποιεῖτο.

τὸν δὲ Δημοσθένη προσέλαβε πυνθανόμενος τὴν ἀπόβασιν αὐτὸν ἐς τὴν νῆσον διανοεῖσθαι. οἱ γὰρ στρατιῶται κακοπαθοῦντες τοῦ χωρίου τῇ ἀπορίᾳ καὶ μᾶλλον πολιορκούμενοι ἢ πολιορκοῦντες ὥρμηντο διακινδυνεῦσαι. καὶ αὐτῷ ἔτι ῥώμην καὶ ἡ νῆσος ἐμπρησθεῖσα παρέσχεν.

πρότερον μὲν γὰρ οὔσης αὐτῆς ὑλώδους ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ ἀτριβοῦς διὰ τὴν αἰεὶ ἐρημίαν ἐφοβεῖτο καὶ πρὸς τῶν πολεμίων τοῦτο ἐνόμιζε μᾶλλον εἶναι· πολλῷ γὰρ ἂν στρατοπέδῳ ἀποβάντι ἐξ ἀφανοῦς χωρίου προσβάλλοντας αὐτοὺς βλάπτειν. σφίσι μὲν γὰρ τὰς ἐκείνων ἁμαρτίας καὶ παρασκευὴν ὑπὸ τῆς ὕλης οὐκ ἂν ὁμοίως δῆλα εἶναι, τοῦ δὲ αὑτῶν στρατοπέδου καταφανῆ ἂν εἶναι πάντα τὰ ἁμαρτήματα, ὥστε προσπίπτειν ἂν αὐτοὺς ἀπροσδοκήτως ᾗ βούλοιντο· ἐπ’ ἐκείνοις γὰρ εἶναι ἂν τὴν ἐπιχείρησιν.

εἰ δ’ αὖ ἐς δασὺ χωρίον βιάζοιτο ὁμόσε ἰέναι, τοὺς ἐλάσσους, ἐμπείρους δὲ τῆς χώρας, κρείσσους ἐνόμιζε τῶν πλεόνων ἀπείρων· λανθάνειν τε ἂν τὸ ἑαυτῶν στρατόπεδον πολὺ ὂν διαφθειρόμενον, οὐκ οὔσης τῆς προσόψεως ᾗ χρῆν ἀλλήλοις ἐπιβοηθεῖν.

[30] ἀπὸ δὲ τοῦ Αἰτωλικοῦ πάθους, ὃ διὰ τὴν ὕλην μέρος τι ἐγένετο, οὐχ ἥκιστα αὐτὸν ταῦτα ἐσῄει.

τῶν δὲ στρατιωτῶν ἀναγκασθέντων διὰ τὴν στενοχωρίαν τῆς νήσου τοῖς ἐσχάτοις προσίσχοντας ἀριστοποιεῖσθαι διὰ προφυλακῆς καὶ ἐμπρήσαντός τινος κατὰ μικρὸν τῆς ὕλης ἄκοντος καὶ ἀπὸ τούτου πνεύματος ἐπιγενομένου τὸ πολὺ αὐτῆς ἔλαθε κατακαυθέν. οὕτω δὴ τούς τε Λακεδαιμονίους μᾶλλον κατιδὼν πλείους ὄντας, ὑπονοῶν πρότερον ἐλάσσοσι τὸν σῖτον αὐτοῦ ἐσπέμπειν, τήν τε νῆσον εὐαποβατωτέραν οὖσαν, τότε ὡς ἐπ’ ἀξιόχρεων τοὺς Ἀθηναίους μᾶλλον σπουδὴν ποιεῖσθαι τὴν ἐπιχείρησιν παρεσκευάζετο, στρατιάν τε μεταπέμπων ἐκ τῶν ἐγγὺς ξυμμάχων καὶ τὰ ἄλλα ἑτοιμάζων.

Κλέων δὲ ἐκείνῳ τε προπέμψας ἄγγελον ὡς ἥξων καὶ ἔχων στρατιὰν ἣν ᾐτήσατο, ἀφικνεῖται ἐς Πύλον. καὶ ἅμα γενόμενοι πέμπουσι πρῶτον ἐς τὸ ἐν τῇ ἠπείρῳ στρατόπεδον κήρυκα, προκαλούμενοι, εἰ βούλοιντο, ἄνευ κινδύνου τοὺς ἐν τῇ νήσῳ ἄνδρας σφίσι τά τε ὅπλα καὶ σφᾶς αὐτοὺς κελεύειν παραδοῦναι, ἐφ’ ᾧ φυλακῇ τῇ μετρίᾳ τηρήσονται, ἕως ἄν τι

[31] περὶ τοῦ πλέονος ξυμβαθῇ. οὐ προσδεξαμένων δὲ αὐτῶν μίαν μὲν ἡμέραν ἐπέσχον, τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἀνηγάγοντο μὲν νυκτὸς ἐπ’ ὀλίγας ναῦς τοὺς ὁπλίτας πάντας ἐπιβιβάσαντες, πρὸ δὲ τῆς ἕω ὀλίγον ἀπέβαινον τῆς νήσου ἑκατέρωθεν, ἔκ τε τοῦ πελάγους καὶ πρὸς τοῦ λιμένος, ὀκτακόσιοι μάλιστα ὄντες ὁπλῖται, καὶ ἐχώρουν δρόμῳ ἐπὶ τὸ πρῶτον φυλακτήριον τῆς νήσου.

ὧδε γὰρ διετετάχατο· ἐν ταύτῃ μὲν τῇ πρώτῃ φυλακῇ ὡς τριάκοντα ἦσαν ὁπλῖται, μέσον δὲ καὶ ὁμαλώτατόν τε καὶ περὶ τὸ ὕδωρ οἱ πλεῖστοι αὐτῶν καὶ Ἐπιτάδας ὁ ἄρχων εἶχε, μέρος δέ τι οὐ πολὺ αὐτὸ τὸ ἔσχατον ἐφύλασσε τῆς νήσου τὸ πρὸς τὴν Πύλον, ὃ ἦν ἔκ τε θαλάσσης ἀπόκρημνον καὶ ἐκ τῆς γῆς ἥκιστα ἐπίμαχον· καὶ γάρ τι καὶ ἔρυμα αὐτόθι ἦν παλαιὸν λίθων λογάδην πεποιημένον, ὃ ἐνόμιζον σφίσιν ὠφέλιμον ἂν εἶναι, εἰ καταλαμβάνοι ἀναχώρησις βιαιοτέρα. οὕτω μὲν τεταγμένοι ἦσαν.

[32] Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν πρώτους φύλακας, οἷς ἐπέδραμον, εὐθὺς διαφθείρουσιν ἔν τε ταῖς εὐναῖς ἔτι καὶ ἀναλαμβάνοντας τὰ ὅπλα, λαθόντες τὴν ἀπόβασιν, οἰομένων αὐτῶν τὰς ναῦς κατὰ τὸ ἔθος ἐς ἔφορμον τῆς νυκτὸς πλεῖν.

ἅμα δὲ ἕῳ γιγνομένῃ καὶ ὁ ἄλλος στρατὸς ἀπέβαινεν, ἐκ μὲν νεῶν ἑβδομήκοντα καὶ ὀλίγῳ πλεόνων πάντες πλὴν θαλαμιῶν, ὡς ἕκαστοι ἐσκευασμένοι, τοξόται δὲ ὀκτακόσιοι καὶ πελτασταὶ οὐκ ἐλάσσους τούτων, Μεσσηνίων τε οἱ βεβοηθηκότες καὶ οἱ ἄλλοι ὅσοι περὶ Πύλον κατεῖχον πάντες πλὴν τῶν ἐπὶ τοῦ τείχους φυλάκων.

Δημοσθένους δὲ τάξαντος διέστησαν κατὰ διακοσίους τε καὶ πλείους, ἔστι δ’ ᾗ ἐλάσσους, τῶν χωρίων τὰ μετεωρότατα λαβόντες, ὅπως ὅτι πλείστη ἀπορία ᾖ τοῖς πολεμίοις πανταχόθεν κεκυκλωμένοις καὶ μὴ ἔχωσι πρὸς ὅτι ἀντιτάξωνται, ἀλλ’ ἀμφίβολοι γίγνωνται τῷ πλήθει, εἰ μὲν τοῖς πρόσθεν ἐπίοιεν, ὑπὸ τῶν κατόπιν βαλλόμενοι, εἰ δὲ τοῖς πλαγίοις, ὑπὸ τῶν ἑκατέρωθεν παρατεταγμένων.

κατὰ νώτου τε αἰεὶ ἔμελλον αὐτοῖς, ᾗ χωρήσειαν, οἱ πολέμιοι ἔσεσθαι ψιλοὶ καὶ οἱ ἀπορώτατοι, τοξεύμασι καὶ ἀκοντίοις καὶ λίθοις καὶ σφενδόναις ἐκ πολλοῦ ἔχοντες ἀλκήν, οἷς μηδὲ ἐπελθεῖν οἷόν τε ἦν· φεύγοντές τε γὰρ ἐκράτουν καὶ ἀναχωροῦσιν ἐπέκειντο. Τοιαύτῃ μὲν γνώμῃ ὁ Δημοσθένης τό τε πρῶτον τὴν ἀπόβασιν ἐπενόει καὶ ἐν τῷ ἔργῳ ἔταξεν·

[33] οἱ δὲ περὶ τὸν Ἐπιτάδαν καὶ ὅπερ ἦν πλεῖστον τῶν ἐν τῇ νήσῳ, ὡς εἶδον τό τε πρῶτον φυλακτήριον διεφθαρμένον καὶ στρατὸν σφίσιν ἐπιόντα, ξυνετάξαντο καὶ τοῖς ὁπλίταις τῶν Ἀθηναίων ἐπῇσαν, βουλόμενοι ἐς χεῖρας ἐλθεῖν· ἐξ ἐναντίας γὰρ οὗτοι καθειστήκεσαν, ἐκ πλαγίου δὲ οἱ ψιλοὶ καὶ κατὰ νώτου.

τοῖς μὲν οὖν ὁπλίταις οὐκ ἐδυνήθησαν προσμεῖξαι οὐδὲ τῇ σφετέρᾳ ἐμπειρίᾳ χρήσασθαι· οἱ γὰρ ψιλοὶ ἑκατέρωθεν βάλλοντες εἶργον, καὶ ἅμα ἐκεῖνοι οὐκ ἀντεπῇσαν, ἀλλ’ ἡσύχαζον· τοὺς δὲ ψιλούς, ᾗ μάλιστα αὐτοῖς ἐπιθέοντες προσκέοιντο, ἔτρεπον, καὶ οἳ ὑποστρέφοντες ἠμύνοντο, ἄνθρω- ποι κούφως τε ἐσκευασμένοι καὶ προλαμβάνοντες ῥᾳδίως τῆς φυγῆς χωρίων τε χαλεπότητι καὶ ὑπὸ τῆς πρὶν ἐρημίας τραχέων ὄντων, ἐν οἷς οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ἐδύναντο διώκειν ὅπλα ἔχοντες.

[34] χρόνον μὲν οὖν τινὰ ὀλίγον οὕτω πρὸς ἀλλήλους ἠκροβολίσαντο· τῶν δὲ Λακεδαιμονίων οὐκέτι ὀξέως ἐπεκθεῖν ᾗ προσπίπτοιεν δυναμένων, γνόντες αὐτοὺς οἱ ψιλοὶ βραδυτέρους ἤδη ὄντας τῷ ἀμύνασθαι, καὶ αὐτοὶ τῇ τε ὄψει τοῦ θαρσεῖν τὸ πλεῖστον εἰληφότες πολλαπλάσιοι φαινόμενοι καὶ ξυνειθισμένοι μᾶλλον μηκέτι δεινοὺς αὐτοὺς ὁμοίως σφίσι φαίνεσθαι, ὅτι οὐκ εὐθὺς ἄξια τῆς προσδοκίας ἐπεπόνθεσαν, ὥσπερ ὅτε πρῶτον ἀπέβαινον τῇ γνώμῃ δεδουλωμένοι ὡς ἐπὶ Λακεδαιμονίους, καταφρονήσαντες καὶ ἐμβοήσαντες ἁθρόοι ὥρμησαν ἐπ’ αὐτοὺς καὶ ἔβαλλον λίθοις τε καὶ τοξεύμασι καὶ ἀκοντίοις, ὡς ἕκαστός τι πρόχειρον εἶχεν.

γενομένης δὲ τῆς βοῆς ἅμα τῇ ἐπιδρομῇ ἔκπληξίς τε ἐνέπεσεν ἀνθρώποις ἀήθεσι τοιαύτης μάχης καὶ ὁ κονιορτὸς τῆς ὕλης νεωστὶ κεκαυμένης ἐχώρει πολὺς ἄνω, ἄπορόν τε ἦν ἰδεῖν τὸ πρὸ αὑτοῦ ὑπὸ τῶν τοξευμάτων καὶ λίθων ἀπὸ πολλῶν ἀνθρώπων μετὰ τοῦ κονιορτοῦ ἅμα φερομένων.

τό τε ἔργον ἐνταῦθα χαλεπὸν τοῖς Λακεδαιμονίοις καθίστατο· οὔτε γὰρ οἱ πῖλοι ἔστεγον τὰ τοξεύματα, δοράτιά τε ἐναπεκέκλαστο βαλλομένων, εἶχόν τε οὐδὲν σφίσιν αὐτοῖς χρήσασθαι ἀποκεκλῃμένοι μὲν τῇ ὄψει τοῦ προορᾶν, ὑπὸ δὲ τῆς μείζονος βοῆς τῶν πολεμίων τὰ ἐν αὐτοῖς παραγγελλόμενα οὐκ ἐσακούοντες, κινδύνου τε πανταχόθεν περιεστῶτος καὶ οὐκ ἔχοντες ἐλπίδα καθ’ ὅτι

[35] χρὴ ἀμυνομένους σωθῆναι. τέλος δὲ τραυματιζομένων ἤδη πολλῶν διὰ τὸ αἰεὶ ἐν τῷ αὐτῷ ἀναστρέφεσθαι, ξυγκλῄσαντες ἐχώρησαν ἐς τὸ ἔσχατον ἔρυμα τῆς νήσου, ὃ οὐ πολὺ ἀπεῖχε, καὶ τοὺς ἑαυτῶν φύλακας.
ὡς δὲ ἐνέδοσαν, ἐνταῦθα ἤδη πολλῷ ἔτι πλέονι βοῇ τεθαρσηκότες οἱ ψιλοὶ ἐπέκειντο, καὶ τῶν Λακεδαιμονίων ὅσοι μὲν ὑποχωροῦντες ἐγκατελαμβάνοντο, ἀπέθνῃσκον, οἱ δὲ πολλοὶ διαφυγόντες ἐς τὸ ἔρυμα μετὰ τῶν ταύτῃ φυλάκων ἐτάξαντο παρὰ πᾶν ὡς ἀμυνούμενοι ᾗπερ ἦν ἐπίμαχον.

καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπισπόμενοι περίοδον μὲν αὐτῶν καὶ κύκλωσιν χωρίου ἰσχύι οὐκ εἶχον, προσιόντες δὲ ἐξ ἐναντίας ὤσασθαι ἐπειρῶντο.
καὶ χρόνον μὲν πολὺν καὶ τῆς ἡμέρας τὸ πλεῖστον ταλαιπωρούμενοι ἀμφότεροι ὑπό τε τῆς μάχης καὶ δίψης καὶ ἡλίου ἀντεῖχον, πειρώμενοι οἱ μὲν ἐξελάσασθαι ἐκ τοῦ μετεώρου, οἱ δὲ μὴ ἐνδοῦναι· ῥᾷον δ’ οἱ Λακεδαιμόνιοι ἠμύνοντο ἢ ἐν τῷ πρίν, οὐκ οὔσης σφῶν τῆς κυκλώσεως ἐς τὰ πλάγια.

[36] Ἐπειδὴ δὲ ἀπέραντον ἦν, προσελθὼν ὁ τῶν Μεσσηνίων στρατηγὸς Κλέωνι καὶ Δημοσθένει ἄλλως ἔφη πονεῖν σφᾶς· εἰ δὲ βούλονται ἑαυτῷ δοῦναι τῶν τοξοτῶν μέρος τι καὶ τῶν ψιλῶν περιιέναι κατὰ νώτου αὐτοῖς ὁδῷ ᾗ ἂν αὐτὸς εὕρῃ, δοκεῖν βιάσεσθαι τὴν ἔφοδον.

λαβὼν δὲ ἃ ᾐτήσατο, ἐκ τοῦ ἀφανοῦς ὁρμήσας ὥστε μὴ ἰδεῖν ἐκείνους, κατὰ τὸ αἰεὶ παρεῖκον τοῦ κρημνώδους τῆς νήσου προσβαίνων, καὶ ᾗ οἱ Λακεδαιμόνιοι χωρίου ἰσχύι πιστεύσαντες οὐκ ἐφύλασσον, χαλεπῶς τε καὶ μόλις περιελθὼν ἔλαθε, καὶ ἐπὶ τοῦ μετεώρου ἐξαπίνης ἀναφανεὶς κατὰ νώτου αὐτῶν τοὺς μὲν τῷ ἀδοκήτῳ ἐξέπληξε, τοὺς δὲ ἃ προσεδέχοντο ἰδόντας πολλῷ μᾶλλον ἐπέρρωσεν.

καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι βαλλόμενοί τε ἀμφοτέρωθεν ἤδη καὶ γιγνόμενοι ἐν τῷ αὐτῷ ξυμπτώματι, ὡς μικρὸν μεγάλῳ εἰκάσαι, τῷ ἐν Θερμοπύλαις, ἐκεῖνοί τε γὰρ τῇ ἀτραπῷ περιελθόντων τῶν Περσῶν διεφθάρησαν, οὗτοί τε ἀμφίβολοι ἤδη ὄντες οὐκέτι ἀντεῖχον, ἀλλὰ πολλοῖς τε ὀλίγοι μαχόμενοι καὶ ἀσθενείᾳ σωμάτων διὰ τὴν σιτοδείαν ὑπεχώρουν, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκράτουν ἤδη τῶν ἐφόδων.

[37] Γνοὺς δὲ ὁ Κλέων καὶ ὁ Δημοσθένης [ὅτι], εἰ καὶ ὁποσονοῦν μᾶλλον ἐνδώσουσι, διαφθαρησομένους αὐτοὺς ὑπὸ τῆς σφετέρας στρατιᾶς, ἔπαυσαν τὴν μάχην καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀπεῖρξαν, βουλόμενοι ἀγαγεῖν αὐτοὺς Ἀθηναίοις ζῶντας, εἴ πως τοῦ κηρύγματος ἀκούσαντες ἐπικλασθεῖεν τῇ γνώμῃ τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ ἡσσηθεῖεν τοῦ παρόντος δεινοῦ.
ἐκήρυξάν τε, εἰ βούλονται, τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ σφᾶς αὐτοὺς Ἀθηναίοις ὥστε βουλεῦσαι ὅτι ἂν ἐκείνοις δοκῇ.

[38] οἱ δὲ ἀκούσαντες παρῆκαν τὰς ἀσπίδας οἱ πλεῖστοι καὶ τὰς χεῖρας ἀνέσεισαν, δηλοῦντες προσίεσθαι τὰ κεκηρυγμένα. μετὰ δὲ ταῦτα γενομένης τῆς ἀνοκωχῆς ξυνῆλθον ἐς λόγους ὅ τε Κλέων καὶ ὁ Δημοσθένης καὶ ἐκείνων Στύφων ὁ Φάρακος, τῶν πρότερον ἀρχόντων τοῦ μὲν πρώτου τεθνηκότος Ἐπιτάδου, τοῦ δὲ μετ’ αὐτὸν Ἱππαγρέτου ἐφῃρημένου ἐν τοῖς νεκροῖς ἔτι ζῶντος κειμένου ὡς τεθνεῶτος, αὐτὸς τρίτος ἐφῃρημένος ἄρχειν κατὰ νόμον, εἴ τι ἐκεῖνοι πάσχοιεν.

ἔλεγε δὲ ὁ Στύφων καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ ὅτι βούλονται διακηρυκεύσασθαι πρὸς τοὺς ἐν τῇ ἠπείρῳ Λακεδαιμονίους ὅτι χρὴ σφᾶς ποιεῖν.

καὶ ἐκείνων μὲν οὐδένα ἀφέντων, αὐτῶν δὲ τῶν Ἀθηναίων καλούντων ἐκ τῆς ἠπείρου κήρυκας καὶ γενο- μένων ἐπερωτήσεων δὶς ἢ τρίς, ὁ τελευταῖος διαπλεύσας αὐτοῖς ἀπὸ τῶν ἐκ τῆς ἠπείρου Λακεδαιμονίων ἀνὴρ ἀπήγ- γειλεν ὅτι [οἱ] ’Λακεδαιμόνιοι κελεύουσιν ὑμᾶς αὐτοὺς περὶ ὑμῶν αὐτῶν βουλεύεσθαι μηδὲν αἰσχρὸν ποιοῦντας‘· οἱ δὲ καθ’ ἑαυτοὺς βουλευσάμενοι τὰ ὅπλα παρέδοσαν καὶ σφᾶς αὐτούς.

καὶ ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν καὶ τὴν ἐπιοῦσαν νύκτα ἐν φυλακῇ εἶχον αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι· τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τροπαῖον στήσαντες ἐν τῇ νήσῳ τἆλλα διεσκευάζοντο ὡς ἐς πλοῦν, καὶ τοὺς ἄνδρας τοῖς τριηράρχοις διεδίδοσαν ἐς φυλακήν, οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι κήρυκα πέμψαντες τοὺς νεκροὺς διεκομίσαντο.
ἀπέθανον δ’ ἐν τῇ νήσῳ καὶ ζῶντες ἐλήφθησαν τοσοίδε· εἴκοσι μὲν ὁπλῖται διέβησαν καὶ τετρακόσιοι οἱ πάντες· τούτων ζῶντες ἐκομίσθησαν ὀκτὼ ἀποδέοντες τριακόσιοι, οἱ δὲ ἄλλοι ἀπέθανον. καὶ Σπαρτιᾶται τούτων ἦσαν τῶν ζώντων περὶ εἴκοσι καὶ ἑκατόν. Ἀθηναίων δὲ οὐ πολλοὶ διεφθάρησαν· ἡ γὰρ μάχη οὐ σταδαία ἦν.

[39] Χρόνος δὲ ὁ ξύμπας ἐγένετο ὅσον οἱ ἄνδρες [οἱ] ἐν τῇ νήσῳ ἐπολιορκήθησαν, ἀπὸ τῆς ναυμαχίας μέχρι τῆς ἐν τῇ νήσῳ μάχης, ἑβδομήκοντα ἡμέραι καὶ δύο.
τούτων περὶ εἴκοσιν ἡμέρας, ἐν αἷς οἱ πρέσβεις περὶ τῶν σπονδῶν ἀπῇσαν, ἐσιτοδοτοῦντο, τὰς δὲ ἄλλας τοῖς ἐσπλέουσι λάθρᾳ διετρέφοντο. καὶ ἦν σῖτός τις ἐν τῇ νήσῳ καὶ ἄλλα βρώματα ἐγκατελήφθη· ὁ γὰρ ἄρχων Ἐπιτάδας ἐνδεεστέρως ἑκάστῳ παρεῖχεν ἢ πρὸς τὴν ἐξουσίαν.

οἱ μὲν δὴ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἀνεχώρησαν τῷ στρατῷ ἐκ τῆς Πύλου ἑκάτεροι ἐπ’ οἴκου, καὶ τοῦ Κλέωνος καίπερ μανιώδης οὖσα ἡ ὑπόσχεσις ἀπέβη· ἐντὸς γὰρ εἴκοσιν ἡμερῶν ἤγαγε τοὺς ἄνδρας, ὥσπερ ὑπέστη.

[40] παρὰ γνώμην τε δὴ μάλιστα τῶν κατὰ τὸν πόλεμον τοῦτο τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο· τοὺς γὰρ Λακεδαιμονίους οὔτε λιμῷ οὔτ’ ἀνάγκῃ οὐδεμιᾷ ἠξίουν τὰ ὅπλα παραδοῦναι, ἀλλὰ ἔχοντας καὶ μαχομένους ὡς ἐδύναντο ἀποθνῄσκειν.

ἀπιστοῦντές τε μὴ εἶναι τοὺς παραδόντας τοῖς τεθνεῶσιν ὁμοίους, καί τινος ἐρομένου ποτὲ ὕστερον τῶν Ἀθηναίων ξυμμάχων δι’ ἀχθηδόνα ἕνα τῶν ἐκ τῆς νήσου αἰχμαλώτων εἰ οἱ τεθνεῶτες αὐτῶν καλοὶ κἀγαθοί, ἀπεκρί- νατο αὐτῷ πολλοῦ ἂν ἄξιον εἶναι τὸν ἄτρακτον, λέγων τὸν οἰστόν, εἰ τοὺς ἀγαθοὺς διεγίγνωσκε, δήλωσιν ποιούμενος ὅτι ὁ ἐντυγχάνων τοῖς τε λίθοις καὶ τοξεύμασι διεφθείρετο.

[41] Κομισθέντων δὲ τῶν ἀνδρῶν οἱ Ἀθηναῖοι ἐβούλευσαν δεσμοῖς μὲν αὐτοὺς φυλάσσειν μέχρι οὗ τι ξυμβῶσιν, ἢν δ’ οἱ Πελοποννήσιοι πρὸ τούτου ἐς τὴν γῆν ἐσβάλωσιν, ἐξαγαγόντες ἀποκτεῖναι.

τῆς δὲ Πύλου φυλακὴν κατεστήσαντο, καὶ οἱ ἐκ τῆς Ναυπάκτου Μεσσήνιοι ὡς ἐς πατρίδα ταύτην (ἔστι γὰρ ἡ Πύλος τῆς Μεσσηνίδος ποτὲ οὔσης γῆς) πέμψαντες σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐπιτηδειοτάτους ἐλῄζοντό τε τὴν Λακωνικὴν καὶ πλεῖστα ἔβλαπτον ὁμόφωνοι ὄντες.

οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀμαθεῖς ὄντες ἐν τῷ πρὶν χρόνῳ λῃστείας καὶ τοῦ τοιούτου πολέμου, τῶν τε Εἱλώτων αὐτομολούντων καὶ φοβούμενοι μὴ καὶ ἐπὶ μακρότερον σφίσι τι νεωτερισθῇ τῶν κατὰ τὴν χώραν, οὐ ῥᾳδίως ἔφερον, ἀλλὰ καίπερ οὐ βουλόμενοι ἔνδηλοι εἶναι τοῖς Ἀθηναίοις ἐπρεσβεύοντο παρ’ αὐτοὺς καὶ ἐπειρῶντο τήν τε Πύλον καὶ τοὺς ἄνδρας κομίζεσθαι.

οἱ δὲ μειζόνων τε ὠρέγοντο καὶ πολλάκις φοιτώντων αὐτοὺς ἀπράκτους ἀπέπεμπον. ταῦτα μὲν τὰ περὶ Πύλον γενόμενα.

[42] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους μετὰ ταῦτα εὐθὺς Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Κορινθίαν ἐστράτευσαν ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ δισχιλίοις ὁπλίταις ἑαυτῶν καὶ ἐν ἱππαγωγοῖς ναυσὶ διακοσίοις ἱππεῦσιν· ἠκολούθουν δὲ καὶ τῶν ξυμμάχων Μιλήσιοι καὶ Ἄνδριοι καὶ Καρύστιοι, ἐστρατήγει δὲ Νικίας ὁ Νικηράτου τρίτος αὐτός.
πλέοντες δὲ ἅμα ἕῳ ἔσχον μεταξὺ Χερσονήσου τε καὶ Ῥείτου ἐς τὸν αἰγιαλὸν τοῦ χωρίου ὑπὲρ οὗ ὁ Σολύγειος λόφος ἐστίν, ἐφ’ ὃν Δωριῆς τὸ πάλαι ἱδρυθέντες τοῖς ἐν τῇ πόλει Κοριν- θίοις ἐπολέμουν οὖσιν Αἰολεῦσιν· καὶ κώμη νῦν ἐπ’ αὐτοῦ Σολύγεια καλουμένη ἐστίν. ἀπὸ δὲ τοῦ αἰγιαλοῦ τούτου ἔνθα αἱ νῆες κατέσχον ἡ μὲν κώμη αὕτη δώδεκα σταδίους ἀπέχει, ἡ δὲ Κορινθίων πόλις ἑξήκοντα, ὁ δὲ Ἰσθμὸς εἴκοσι.

Κορίνθιοι δὲ προπυθόμενοι ἐξ Ἄργους ὅτι ἡ στρατιὰ ἥξει τῶν Ἀθηναίων, ἐκ πλείονος ἐβοήθησαν ἐς Ἰσθμὸν πάντες πλὴν τῶν ἔξω Ἰσθμοῦ· καὶ ἐν Ἀμπρακίᾳ καὶ ἐν Λευκάδι ἀπῆσαν αὐτῶν πεντακόσιοι φρουροί· οἱ δ’ ἄλλοι πανδημεὶ ἐπετήρουν τοὺς Ἀθηναίους οἷ κατασχήσουσιν.

ὡς δὲ αὐτοὺς ἔλαθον νυκτὸς καταπλεύσαντες καὶ τὰ σημεῖα αὐτοῖς ἤρθη, καταλιπόντες τοὺς ἡμίσεις αὐτῶν ἐν Κεγχρειᾷ, ἢν ἄρα οἱ Ἀθηναῖοι ἐπὶ τὸν Κρομμυῶνα ἴωσιν, ἐβοήθουν κατὰ τάχος.

[43] καὶ Βάττος μὲν ὁ ἕτερος τῶν στρατηγῶν (δύο γὰρ ἦσαν ἐν τῇ μάχῃ οἱ παρόντες) λαβὼν λόχον ἦλθεν ἐπὶ τὴν Σολύγειαν κώμην φυλάξων ἀτείχιστον οὖσαν, Λυκόφρων δὲ τοῖς ἄλλοις ξυνέβαλεν.

καὶ πρῶτα μὲν τῷ δεξιῷ κέρᾳ τῶν Ἀθηναίων εὐθὺς ἀποβεβηκότι πρὸ τῆς Χερσονήσου οἱ Κορίνθιοι ἐπ- έκειντο, ἔπειτα δὲ καὶ τῷ ἄλλῳ στρατεύματι. καὶ ἦν ἡ μάχη καρτερὰ καὶ ἐν χερσὶ πᾶσα.
καὶ τὸ μὲν δεξιὸν κέρας τῶν Ἀθηναίων καὶ Καρυστίων (οὗτοι γὰρ παρατεταγμένοι ἦσαν ἔσχατοι) ἐδέξαντό τε τοὺς Κορινθίους καὶ ἐώσαντο μόλις· οἱ δὲ ὑποχωρήσαντες πρὸς αἱμασιάν (ἦν γὰρ τὸ χωρίον πρόσαντες πᾶν) βάλλοντες τοῖς λίθοις καθύπερθεν ὄντες καὶ παιανίσαντες ἐπῇσαν αὖθις, δεξαμένων δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐν χερσὶν ἦν πάλιν ἡ μάχη.

λόχος δέ τις τῶν Κορινθίων ἐπιβοηθήσας τῷ εὐωνύμῳ κέρᾳ ἑαυτῶν ἔτρεψε τῶν Ἀθηναίων τὸ δεξιὸν κέρας καὶ ἐπεδίωξεν ἐς τὴν θάλασσαν· πάλιν δὲ ἀπὸ τῶν νεῶν ἀνέστρεψαν οἵ τε Ἀθηναῖοι καὶ οἱ Καρύστιοι.

τὸ δὲ ἄλλο στρατόπεδον ἀμφοτέρωθεν ἐμάχετο ξυνεχῶς, μάλιστα δὲ τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Κορινθίων, ἐφ’ ᾧ ὁ Λυκόφρων ὢν κατὰ τὸ εὐώνυμον τῶν Ἀθηναίων ἠμύνετο· ἤλπιζον γὰρ αὐτοὺς ἐπὶ τὴν Σολύγειαν κώμην πειράσειν.

[44] χρόνον μὲν οὖν πολὺν ἀντεῖχον οὐκ ἐνδιδόντες ἀλλήλοις· ἔπειτα (ἦσαν γὰρ τοῖς Ἀθηναίοις οἱ ἱππῆς ὠφέλιμοι ξυμμαχόμενοι, τῶν ἑτέρων οὐκ ἐχόντων ἵππους) ἐτράποντο οἱ Κορίνθιοι καὶ ὑπεχώρησαν πρὸς τὸν λόφον καὶ ἔθεντο τὰ ὅπλα καὶ οὐκέτι κατέβαινον, ἀλλ’ ἡσύχαζον.

ἐν δὲ τῇ τροπῇ ταύτῃ κατὰ τὸ δεξιὸν κέρας οἱ πλεῖστοί τε αὐτῶν ἀπέθανον καὶ Λυκόφρων ὁ στρατηγός. ἡ δὲ ἄλλη στρατιὰ τούτῳ τῷ τρόπῳ οὐ κατὰ δίωξιν πολλὴν οὐδὲ ταχείας φυγῆς γενομένης, ἐπεὶ ἐβιάσθη, ἐπαναχωρήσασα πρὸς τὰ μετέωρα ἱδρύθη.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι, ὡς οὐκέτι αὐτοῖς ἐπῇσαν ἐς μάχην, τούς τε νεκροὺς ἐσκύλευον καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀνῃροῦντο, τροπαῖόν τε εὐθέως ἔστησαν.
τοῖς δ’ ἡμίσεσι τῶν Κορινθίων, οἳ ἐν τῇ Κεγχρειᾷ ἐκάθηντο φύλακες μὴ ἐπὶ τὸν Κρομμυῶνα πλεύσωσι, τούτοις οὐ κατάδηλος ἡ μάχη ἦν ὑπὸ τοῦ ὄρους τοῦ Ὀνείου· κονιορτὸν δὲ ὡς εἶδον καὶ [ὡς] ἔγνωσαν, ἐβοήθουν εὐθύς. ἐβοήθησαν δὲ καὶ οἱ ἐκ τῆς πόλεως πρεσβύτεροι τῶν Κορινθίων αἰσθόμενοι τὸ γεγενημένον.

ἰδόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι ξύμπαντας αὐτοὺς ἐπιόντας καὶ νομίσαντες τῶν ἐγγὺς ἀστυγειτόνων Πελο ποννησίων βοήθειαν ἐπιέναι, ἀνεχώρουν κατὰ τάχος ἐπὶ τὰς ναῦς, ἔχοντες τὰ σκυλεύματα καὶ τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺς πλὴν δυοῖν, οὓς ἐγκατέλιπον οὐ δυνάμενοι εὑρεῖν.
καὶ ἀναβάντες ἐπὶ τὰς ναῦς ἐπεραιώθησαν ἐς τὰς ἐπικειμένας νήσους, ἐκ δ’ αὐτῶν ἐπικηρυκευσάμενοι τοὺς νεκροὺς οὓς ἐγκατέλιπον ὑποσπόνδους ἀνείλοντο. ἀπέθανον δὲ Κορινθίων μὲν ἐν τῇ μάχῃ δώδεκα καὶ διακόσιοι, Ἀθηναίων δὲ ὀλίγῳ ἐλάσσους πεντήκοντα.

[45] Ἄραντες δὲ ἐκ τῶν νήσων οἱ Ἀθηναῖοι ἔπλευσαν αὐθημερὸν ἐς Κρομμυῶνα τῆς Κορινθίας· ἀπέχει δὲ τῆς πόλεως εἴκοσι καὶ ἑκατὸν σταδίους. καὶ καθορμισάμενοι τήν τε γῆν ἐδῄωσαν καὶ τὴν νύκτα ηὐλίσαντο.
τῇ δ’ ὑστεραίᾳ παραπλεύσαντες ἐς τὴν Ἐπιδαυρίαν πρῶτον καὶ ἀπόβασίν τινα ποιησάμενοι ἀφίκοντο ἐς Μέθανα τὴν μεταξὺ Ἐπιδαύρου καὶ Τροιζῆνος, καὶ ἀπολαβόντες τὸν τῆς χερσονήσου ἰσθμὸν ἐτείχισαν, [ἐν ᾧ ἡ Μεθώνη ἐστί,] καὶ φρούριον καταστησάμενοι ἐλῄστευον τὸν ἔπειτα χρόνον τήν τε Τροιζηνίαν γῆν καὶ Ἁλιάδα καὶ Ἐπιδαυρίαν. ταῖς δὲ ναυσίν, ἐπειδὴ ἐξετείχισαν τὸ χωρίον, ἀπέπλευσαν ἐπ’ οἴκου.

[46] Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον, καθ’ ὃν ταῦτα ἐγίγνετο, καὶ Εὐρυμέδων καὶ Σοφοκλῆς, ἐπειδὴ ἐκ τῆς Πύλου ἀπῆραν ἐς τὴν Σικελίαν ναυσὶν Ἀθηναίων, ἀφικόμενοι ἐς Κέρκυραν ἐστράτευσαν μετὰ τῶν ἐκ τῆς πόλεως ἐπὶ τοὺς ἐν τῷ ὄρει τῆς Ἰστώνης Κερκυραίων καθιδρυμένους, οἳ τότε μετὰ τὴν στάσιν διαβάντες ἐκράτουν τε τῆς γῆς καὶ πολλὰ ἔβλαπτον.

προσβαλόντες δὲ τὸ μὲν τείχισμα εἷλον, οἱ δὲ ἄνδρες καταπεφευγότες ἁθρόοι πρὸς μετέωρόν τι ξυνέβησαν ὥστε τοὺς μὲν ἐπικούρους παραδοῦναι, περὶ δὲ σφῶν τὰ ὅπλα παραδόντων τὸν Ἀθηναίων δῆμον διαγνῶναι.

καὶ αὐτοὺς ἐς τὴν νῆσον οἱ στρατηγοὶ τὴν Πτυχίαν ἐς φυλακὴν διεκόμισαν ὑποσπόνδους, μέχρι οὗ Ἀθήναζε πεμφθῶσιν, ὥστ’, ἐάν τις ἁλῷ ἀποδιδράσκων, ἅπασι λελύσθαι τὰς σπονδάς.

οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται τῶν Κερκυραίων, δεδιότες μὴ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς ἐλθόντας οὐκ ἀποκτείνωσι, μηχανῶνται τοιόνδε τι·
τῶν ἐν τῇ νήσῳ πείθουσί τινας ὀλίγους, ὑποπέμψαντες φίλους καὶ διδάξαντες ὡς κατ’ εὔνοιαν δὴ λέγειν ὅτι κράτιστον αὐτοῖς εἴη ὡς τάχιστα ἀποδρᾶναι, πλοῖον δέ τι αὐτοὶ ἑτοιμάσειν· μέλλειν γὰρ δὴ τοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἀθηναίων παραδώσειν αὐτοὺς τῷ δήμῳ τῶν Κερκυραίων.

[47] ὡς δὲ ἔπεισαν, καὶ μηχανησαμένων τὸ πλοῖον ἐκπλέοντες ἐλήφθησαν, ἐλέλυντό τε αἱ σπονδαὶ καὶ τοῖς Κερκυραίοις παρεδίδοντο οἱ πάντες.
ξυνελάβοντο δὲ τοῦ τοιούτου οὐχ ἥκιστα, ὥστε ἀκριβῆ τὴν πρόφασιν γενέσθαι καὶ τοὺς τεχνησαμένους ἀδεέστερον ἐγχειρῆσαι, οἱ στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων κατάδηλοι ὄντες τοὺς ἄνδρας μὴ ἂν βούλεσθαι ὑπ’ ἄλλων κομισθέντας, διότι αὐτοὶ ἐς Σικελίαν ἔπλεον, τὴν τιμὴν τοῖς ἄγουσι προσποιῆσαι.

παραλαβόντες δὲ αὐτοὺς οἱ Κερκυραῖοι ἐς οἴκημα μέγα κατεῖρξαν, καὶ ὕστερον ἐξάγοντες κατὰ εἴκοσιν ἄνδρας διῆγον διὰ δυοῖν στοίχοιν ὁπλιτῶν ἑκατέρωθεν παρατεταγμένων, δεδεμένους τε πρὸς ἀλλήλους καὶ παιομένους καὶ κεντουμένους ὑπὸ τῶν παρατεταγμένων, εἴ πού τίς τινα ἴδοι ἐχθρὸν ἑαυτοῦ· μαστιγοφόροι τε παριόντες ἐπετάχυνον τῆς ὁδοῦ τοὺς σχολαίτερον προϊόντας.

[48] καὶ ἐς μὲν ἄνδρας ἑξήκοντα ἔλαθον τοὺς ἐν τῷ οἰκήματι τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐξαγαγόντες καὶ διαφθείραντες (ᾤοντο γὰρ αὐτοὺς μεταστήσοντάς ποι ἄλλοσε ἄγειν)· ὡς δὲ ᾔσθοντο καί τις αὐτοῖς ἐδήλωσε, τούς τε Ἀθηναίους ἐπεκαλοῦντο καὶ ἐκέλευον σφᾶς, εἰ βούλονται, αὐτοὺς διαφθείρειν, ἔκ τε τοῦ οἰκήματος οὐκέτι ἤθελον ἐξιέναι, οὐδ’ ἐσιέναι ἔφασαν κατὰ δύναμιν περιόψεσθαι οὐδένα.

οἱ δὲ Κερκυραῖοι κατὰ μὲν τὰς θύρας οὐδ’ αὐτοὶ διενοοῦντο βιάζεσθαι, ἀναβάντες δὲ ἐπὶ τὸ τέγος τοῦ οἰκήματος καὶ διελόντες τὴν ὀροφὴν ἔβαλλον τῷ κεράμῳ καὶ ἐτόξευον κάτω.

οἱ δὲ ἐφυλάσσοντό τε ὡς ἐδύναντο καὶ ἅμα οἱ πολλοὶ σφᾶς αὐτοὺς διέφθειρον, οἰστούς τε οὓς ἀφίεσαν ἐκεῖνοι ἐς τὰς σφαγὰς καθιέντες καὶ ἐκ κλινῶν τινῶν αἳ ἔτυχον αὐτοῖς ἐνοῦσαι τοῖς σπάρτοις καὶ ἐκ τῶν ἱματίων παραιρήματα ποιοῦντες ἀπαγχόμενοι, παντί <τε> τρόπῳ τὸ πολὺ τῆς νυκτός (ἐπεγένετο γὰρ νὺξ τῷ παθήματι) ἀναλοῦντες σφᾶς αὐτοὺς καὶ βαλλόμενοι ὑπὸ τῶν ἄνω διεφθάρησαν.

καὶ αὐτοὺς οἱ Κερκυραῖοι, ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο, φορμηδὸν ἐπὶ ἁμάξας ἐπιβαλόντες ἀπήγαγον ἔξω τῆς πόλεως. τὰς δὲ γυναῖκας, ὅσαι ἐν τῷ τειχίσματι ἑάλωσαν, ἠνδραποδίσαντο.

τοιούτῳ μὲν τρόπῳ οἱ ἐκ τοῦ ὄρους Κερκυραῖοι ὑπὸ τοῦ δήμου διεφθάρησαν, καὶ ἡ στάσις πολλὴ γενομένη ἐτελεύτησεν ἐς τοῦτο, ὅσα γε κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε· οὐ γὰρ ἔτι ἦν ὑπόλοιπον τῶν ἑτέρων ὅτι καὶ ἀξιόλογον.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Σικελίαν, ἵναπερ τὸ πρῶτον ὥρμηντο, ἀποπλεύσαντες μετὰ τῶν ἐκεῖ ξυμμάχων ἐπολέμουν.

[49] Καὶ οἱ ἐν τῇ Ναυπάκτῳ Ἀθηναῖοι καὶ Ἀκαρνᾶνες ἅμα τελευτῶντος τοῦ θέρους στρατευσάμενοι Ἀνακτόριον Κο- ρινθίων πόλιν, ἣ κεῖται ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, ἔλαβον προδοσίᾳ· καὶ ἐκπέμψαντες [Κορινθίους] αὐτοὶ Ἀκαρνᾶνες οἰκήτορας ἀπὸ πάντων ἔσχον τὸ χωρίον. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[50] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Ἀριστείδης ὁ Ἀρχίππου, εἷς τῶν ἀργυρολόγων νεῶν Ἀθηναίων στρατηγός, αἳ ἐξε- πέμφθησαν πρὸς τοὺς ξυμμάχους, Ἀρταφέρνην ἄνδρα Πέρσην παρὰ βασιλέως πορευόμενον ἐς Λακεδαίμονα ξυλλαμβάνει ἐν Ἠιόνι τῇ ἐπὶ Στρυμόνι.

καὶ αὐτοῦ κομισθέντος οἱ Ἀθηναῖοι τὰς μὲν ἐπιστολὰς μεταγραψάμενοι ἐκ τῶν Ἀσσυρίων γραμμάτων ἀνέγνωσαν, ἐν αἷς πολλῶν ἄλλων γεγραμμένων κεφάλαιον ἦν πρὸς Λακεδαιμονίους, οὐ γιγνώσκειν ὅτι βούλονται· πολλῶν γὰρ ἐλθόντων πρέσβεων οὐδένα ταὐτὰ λέγειν· εἰ οὖν τι βούλονται σαφὲς λέγειν, πέμψαι μετὰ τοῦ Πέρσου ἄνδρας ὡς αὐτόν.

τὸν δὲ Ἀρταφέρνην ὕστερον οἱ Ἀθηναῖοι ἀποστέλλουσι τριήρει ἐς Ἔφεσον καὶ πρέσβεις ἅμα· οἳ πυθόμενοι αὐτόθι βασιλέα Ἀρταξέρξην τὸν Ξέρξου νεωστὶ τεθνηκότα (κατὰ γὰρ τοῦτον τὸν χρόνον ἐτελεύτησεν) ἐπ’ οἴκου ἀνεχώρησαν.

[51] Τοῦ δ’ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Χῖοι τὸ τεῖχος περιεῖλον τὸ καινὸν κελευσάντων Ἀθηναίων καὶ ὑποπτευσάντων ἐς αὐτούς τι νεωτεριεῖν, ποιησάμενοι μέντοι πρὸς Ἀθηναίους πίστεις καὶ βεβαιότητα ἐκ τῶν δυνατῶν μηδὲν περὶ σφᾶς νεώτερον βουλεύσειν. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ ἕβδομον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[52] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς τοῦ τε ἡλίου ἐκλιπές τι ἐγένετο περὶ νουμηνίαν καὶ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἱσταμένου ἔσεισεν.
καὶ οἱ Μυτιληναίων φυγάδες καὶ τῶν ἄλλων Λεσβίων, ὁρμώμενοι οἱ πολλοὶ ἐκ τῆς ἠπείρου καὶ μισθω- σάμενοι ἔκ τε Πελοποννήσου ἐπικουρικὸν καὶ αὐτόθεν ξυναγείραντες, αἱροῦσι Ῥοίτειον, καὶ λαβόντες δισχιλίους στατῆρας Φωκαΐτας ἀπέδοσαν πάλιν οὐδὲν ἀδικήσαντες·

καὶ μετὰ τοῦτο ἐπὶ Ἄντανδρον στρατεύσαντες προδοσίας γενομένης λαμβάνουσι τὴν πόλιν. καὶ ἦν αὐτῶν ἡ διάνοια τάς τε ἄλλας πόλεις τὰς Ἀκταίας καλουμένας, ἃς πρότερον Μυτιληναίων νεμομένων Ἀθηναῖοι εἶχον, ἐλευθεροῦν, καὶ πάντων μάλιστα τὴν Ἄντανδρον· καὶ κρατυνάμενοι αὐτὴν (ναῦς τε γὰρ εὐπορία ἦν ποιεῖσθαι, αὐτόθεν ξύλων ὑπαρχόντων καὶ τῆς Ἴδης ἐπικειμένης, καὶ τῇ ἄλλῃ σκευῇ) ῥᾳδίως ἀπ’ αὐτῆς ὁρμώμενοι τήν τε Λέσβον ἐγγὺς οὖσαν κακώσειν καὶ τὰ ἐν τῇ ἠπείρῳ Αἰολικὰ πολίσματα χειρώσεσθαι. καὶ οἱ μὲν ταῦτα παρασκευάζεσθαι ἔμελλον.

[53] Ἀθηναῖοι δὲ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει ἑξήκοντα ναυσὶ καὶ δισχιλίοις ὁπλίταις ἱππεῦσί τε ὀλίγοις καὶ τῶν ξυμμάχων Μιλησίους καὶ ἄλλους τινὰς ἀγαγόντες ἐστράτευσαν ἐπὶ Κύθηρα· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Νικίας ὁ Νικηράτου καὶ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους καὶ Αὐτοκλῆς ὁ Τολμαίου.
τὰ δὲ Κύθηρα νῆσός ἐστιν, ἐπίκειται δὲ τῇ Λακωνικῇ κατὰ Μαλέαν· Λακεδαιμόνιοι δ’ εἰσὶ τῶν περιοίκων, καὶ κυθηρο- δίκης ἀρχὴ ἐκ τῆς Σπάρτης διέβαινεν αὐτόσε κατὰ ἔτος, ὁπλιτῶν τε φρουρὰν διέπεμπον αἰεὶ καὶ πολλὴν ἐπιμέλειαν ἐποιοῦντο.

ἦν γὰρ αὐτοῖς τῶν τε ἀπ’ Αἰγύπτου καὶ Λιβύης ὁλκάδων προσβολή, καὶ λῃσταὶ ἅμα τὴν Λακωνικὴν ἧσσον ἐλύπουν ἐκ θαλάσσης, ᾗπερ μόνον οἷόν τε ἦν κακουργεῖσθαι· πᾶσα γὰρ ἀνέχει πρὸς τὸ Σικελικὸν καὶ Κρητικὸν πέλαγος.

[54] κατασχόντες οὖν οἱ Ἀθηναῖοι τῷ στρατῷ, δέκα μὲν ναυσὶ καὶ δισχιλίοις Μιλησίων ὁπλίταις τὴν ἐπὶ θαλάσσῃ πόλιν Σκάνδειαν καλουμένην αἱροῦσι, τῷ δὲ ἄλλῳ στρατεύματι ἀποβάντες τῆς νήσου ἐς τὰ πρὸς Μαλέαν τετραμμένα ἐχώ- ρουν ἐπὶ τὴν [ἐπὶ θαλάσσῃ] πόλιν τῶν Κυθηρίων, καὶ ηὗρον εὐθὺς αὐτοὺς ἐστρατοπεδευμένους ἅπαντας.
καὶ μάχης γενομένης ὀλίγον μέν τινα χρόνον ὑπέστησαν οἱ Κυθήριοι, ἔπειτα τραπόμενοι κατέφυγον ἐς τὴν ἄνω πόλιν, καὶ ὕστερον ξυνέ- βησαν πρὸς Νικίαν καὶ τοὺς ξυνάρχοντας Ἀθηναίοις ἐπιτρέψαι περὶ σφῶν αὐτῶν πλὴν θανάτου.

ἦσαν δέ τινες καὶ γενόμενοι τῷ Νικίᾳ λόγοι πρότερον πρός τινας τῶν Κυθηρίων, δι’ ὃ καὶ θᾶσσον καὶ ἐπιτηδειότερον τό τε παραυτίκα καὶ τὸ ἔπειτα τὰ τῆς ὁμολογίας ἐπράχθη αὐτοῖς· ἀνέστησαν γὰρ <ἂν> οἱ Ἀθηναῖοι Κυθηρίους, Λακεδαιμονίους τε ὄντας καὶ ἐπὶ τῇ Λακωνικῇ τῆς νήσου οὕτως ἐπικειμένης.

μετὰ δὲ τὴν ξύμβασιν οἱ Ἀθηναῖοι τήν τε Σκάνδειαν τὸ ἐπὶ τῷ λιμένι πόλισμα παραλαβόντες καὶ τῶν Κυθήρων φυλακὴν ποιησάμενοι ἔπλευσαν ἔς τε Ἀσίνην καὶ Ἕλος καὶ τὰ πλεῖστα τῶν περὶ θάλασσαν, καὶ ἀποβάσεις ποιούμενοι καὶ ἐναυλιζόμενοι τῶν χωρίων οὗ καιρὸς εἴη ἐδῄουν τὴν γῆν ἡμέρας μάλιστα ἑπτά.

[55] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἰδόντες μὲν τοὺς Ἀθηναίους τὰ Κύθηρα ἔχοντας, προσδεχόμενοι δὲ καὶ ἐς τὴν γῆν σφῶν ἀποβάσεις τοιαύτας ποιήσεσθαι, ἁθρόᾳ μὲν οὐδαμοῦ τῇ δυνάμει ἀντετάξαντο, κατὰ δὲ τὴν χώραν φρουρὰς διέ- πεμψαν, ὁπλιτῶν πλῆθος, ὡς ἑκασταχόσε ἔδει, καὶ τὰ ἄλλα ἐν φυλακῇ πολλῇ ἦσαν, φοβούμενοι μὴ σφίσι νεώτερόν τι γένηται τῶν περὶ τὴν κατάστασιν, γεγενημένου μὲν τοῦ ἐν τῇ νήσῳ πάθους ἀνελπίστου καὶ μεγάλου, Πύλου δὲ ἐχομένης καὶ Κυθήρων καὶ πανταχόθεν σφᾶς περιεστῶτος πολέμου ταχέος καὶ ἀπροφυλάκτου,

ὥστε παρὰ τὸ εἰωθὸς ἱππέας τετρακοσίους κατεστήσαντο καὶ τοξότας, ἔς τε τὰ πολεμικά, εἴπερ ποτέ, μάλιστα δὴ ὀκνηρότεροι ἐγένοντο, ξυνεστῶτες παρὰ τὴν ὑπάρχουσαν σφῶν ἰδέαν τῆς παρασκευῆς ναυτικῷ ἀγῶνι, καὶ τούτῳ πρὸς Ἀθηναίους, οἷς τὸ μὴ ἐπιχειρούμενον αἰεὶ ἐλλιπὲς ἦν τῆς δοκήσεώς τι πράξειν·

καὶ ἅμα τὰ τῆς τύχης πολλὰ καὶ ἐν ὀλίγῳ ξυμβάντα παρὰ λόγον αὐτοῖς ἔκπληξιν μεγίστην παρεῖχε, καὶ ἐδέδισαν μή ποτε αὖθις ξυμφορά τις αὐτοῖς περιτύχῃ οἵα καὶ ἐν τῇ νήσῳ.

ἀτολμότεροι δὲ δι’ αὐτὸ ἐς τὰς μάχας ἦσαν, καὶ πᾶν ὅτι κινήσειαν ᾤοντο ἁμαρτήσεσθαι διὰ τὸ τὴν γνώμην ἀνεχέγγυον γεγενῆσθαι ἐκ τῆς πρὶν ἀηθείας τοῦ κακοπραγεῖν.

[56] τοῖς δὲ Ἀθηναίοις τότε τὴν παραθαλάσσιον δῃοῦσι τὰ μὲν πολλὰ ἡσύχασαν, ὡς καθ’ ἑκάστην φρουρὰν γίγνοιτό τις ἀπόβασις, πλήθει τε ἐλάσσους ἕκαστοι ἡγούμενοι εἶναι καὶ ἐν τῷ τοιούτῳ· μία δὲ φρουρά, ἥπερ καὶ ἠμύνατο περὶ Κοτύρταν καὶ Ἀφροδιτίαν, τὸν μὲν ὄχλον τῶν ψιλῶν ἐσκεδασμένον ἐφόβησεν ἐπιδρομῇ, τῶν δὲ ὁπλιτῶν δεξαμένων ὑπεχώρησε πάλιν, καὶ ἄνδρες τέ τινες ἀπέθανον αὐτῶν ὀλίγοι καὶ ὅπλα ἐλήφθη, τροπαῖόν τε στήσαντες οἱ Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν ἐς Κύθηρα.

ἐκ δὲ αὐτῶν περιέπλευσαν ἐς Ἐπίδαυρον τὴν Λιμηράν, καὶ δῃώσαντες μέρος τι τῆς γῆς ἀφικνοῦνται ἐπὶ Θυρέαν, ἥ ἐστι μὲν τῆς Κυνουρίας γῆς καλουμένης, μεθορία δὲ τῆς Ἀργείας καὶ Λακωνικῆς· νεμόμενοι δὲ αὐτὴν ἔδοσαν Λακεδαιμόνιοι Αἰγινήταις ἐκπεσοῦσιν ἐνοικεῖν διά τε τὰς ὑπὸ τὸν σεισμὸν σφίσι γενομένας καὶ τῶν Εἱλώτων τὴν ἐπανάστασιν εὐεργεσίας καὶ ὅτι Ἀθηναίων ὑπακούοντες ὅμως πρὸς τὴν ἐκείνων γνώμην αἰεὶ ἕστασαν.

[57] Προσπλεόντων οὖν ἔτι τῶν Ἀθηναίων οἱ Αἰγινῆται τὸ μὲν ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ ὃ ἔτυχον οἰκοδομοῦντες τεῖχος ἐκλείπουσιν, ἐς δὲ τὴν ἄνω πόλιν, ἐν ᾗ ᾤκουν, ἀπεχώρησαν, ἀπέχουσαν σταδίους μάλιστα δέκα τῆς θαλάσσης.
καὶ αὐτοῖς τῶν Λακεδαιμονίων φρουρὰ μία τῶν περὶ τὴν χώραν, ἥπερ καὶ ξυνετείχιζε, ξυνεσελθεῖν μὲν ἐς τὸ τεῖχος οὐκ ἠθέλησαν δεομένων τῶν Αἰγινητῶν, ἀλλ’ αὐτοῖς κίνδυνος ἐφαίνετο ἐς τὸ τεῖχος κατακλῄεσθαι· ἀναχωρήσαντες δὲ ἐπὶ τὰ μετέωρα, ὡς οὐκ ἐνόμιζον ἀξιόμαχοι εἶναι, ἡσύχαζον.

ἐν τούτῳ δὲ οἱ Ἀθηναῖοι κατασχόντες καὶ χωρήσαντες εὐθὺς πάσῃ τῇ στρατιᾷ αἱροῦσι τὴν Θυρέαν. καὶ τήν τε πόλιν κατέκαυσαν καὶ τὰ ἐνόντα ἐξεπόρθησαν, τούς τε Αἰγινήτας, ὅσοι μὴ ἐν χερσὶ διεφθάρησαν, ἄγοντες ἀφίκοντο ἐς τὰς Ἀθήνας καὶ τὸν ἄρχοντα ὃς παρ’ αὐτοῖς ἦν τῶν Λακεδαιμονίων, Τάνταλον τὸν Πατροκλέους· ἐζωγρήθη γὰρ τετρωμένος.
ἦγον δέ τινας καὶ ἐκ τῶν Κυθήρων ἄνδρας ὀλίγους, οὓς ἐδόκει ἀσφαλείας ἕνεκα μεταστῆσαι. καὶ τούτους μὲν οἱ Ἀθηναῖοι ἐβουλεύσαντο καταθέσθαι ἐς τὰς νήσους, καὶ τοὺς ἄλλους Κυθηρίους οἰκοῦντας τὴν ἑαυτῶν φόρον τέσσαρα τάλαντα φέρειν, Αἰγινήτας δὲ ἀποκτεῖναι πάντας ὅσοι ἑάλωσαν διὰ τὴν προτέραν αἰεί ποτε ἔχθραν, Τάνταλον δὲ παρὰ τοὺς ἄλλους τοὺς ἐν τῇ νήσῳ Λακεδαιμονίους καταδῆσαι.

[58] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους ἐν Σικελίᾳ Καμαριναίοις καὶ Γελῴοις ἐκεχειρία γίγνεται πρῶτον πρὸς ἀλλήλους· εἶτα καὶ οἱ ἄλλοι Σικελιῶται ξυνελθόντες ἐς Γέλαν, ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων πρέσβεις, ἐς λόγους κατέστησαν ἀλλήλοις, εἴ πως ξυναλλαγεῖεν. καὶ ἄλλαι τε πολλαὶ γνῶμαι ἐλέγοντο ἐπ’ ἀμφότερα, διαφερομένων καὶ ἀξιούντων, ὡς ἕκαστοί τι ἐλασσοῦσθαι ἐνόμιζον, καὶ Ἑρμοκράτης ὁ Ἕρμωνος Συρακόσιος, ὅσπερ καὶ ἔπεισε μάλιστα αὐτούς, ἐς τὸ κοινὸν τοιούτους δὴ λόγους εἶπεν.

[59] ’Οὔτε πόλεως ὢν ἐλαχίστης, ὦ Σικελιῶται, τοὺς λόγους ποιήσομαι οὔτε πονουμένης μάλιστα τῷ πολέμῳ, ἐς κοινὸν δὲ τὴν δοκοῦσάν μοι βελτίστην γνώμην εἶναι ἀποφαινόμενος τῇ Σικελίᾳ πάσῃ.

καὶ περὶ μὲν τοῦ πολεμεῖν ὡς χαλεπὸν τί ἄν τις πᾶν τὸ ἐνὸν ἐκλέγων ἐν εἰδόσι μακρηγοροίη; οὐδεὶς γὰρ οὔτε ἀμαθίᾳ ἀναγκάζεται αὐτὸ δρᾶν, οὔτε φόβῳ, ἢν οἴηταί τι πλέον σχήσειν, ἀποτρέπεται. ξυμβαίνει δὲ τοῖς μὲν τὰ κέρδη μείζω φαίνεσθαι τῶν δεινῶν, οἱ δὲ τοὺς κινδύνους ἐθέλουσιν ὑφίστασθαι πρὸ τοῦ αὐτίκα τι ἐλασσοῦσθαι·

αὐτὰ δὲ ταῦτα εἰ μὴ ἐν καιρῷ τύχοιεν ἑκάτεροι πράσσοντες, αἱ παραινέσεις τῶν ξυναλλαγῶν ὠφέλιμοι.

ὃ καὶ ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι πειθομένοις πλείστου ἂν ἄξιον γένοιτο· τὰ γὰρ ἴδια ἕκαστοι εὖ βουλευόμενοι δὴ θέσθαι τό τε πρῶτον ἐπολεμήσαμεν καὶ νῦν πρὸς ἀλλήλους δι’ ἀντιλογιῶν πειρώμεθα καταλλαγῆναι καί, ἢν ἄρα μὴ προ- χωρήσῃ ἴσον ἑκάστῳ ἔχοντι ἀπελθεῖν, πάλιν πολεμήσομεν.

[60] ‘Καίτοι γνῶναι χρὴ ὅτι οὐ περὶ τῶν ἰδίων μόνον, εἰ σωφρονοῦμεν, ἡ ξύνοδος ἔσται, ἀλλ’ εἰ ἐπιβουλευομένην τὴν πᾶσαν Σικελίαν, ὡς ἐγὼ κρίνω, ὑπ’ Ἀθηναίων δυνησόμεθα ἔτι διασῶσαι· καὶ διαλλακτὰς πολὺ τῶν ἐμῶν λόγων ἀναγ- καιοτέρους περὶ τῶνδε Ἀθηναίους νομίσαι, οἳ δύναμιν ἔχοντες μεγίστην τῶν Ἑλλήνων τάς τε ἁμαρτίας ἡμῶν τηροῦσιν ὀλίγαις ναυσὶ παρόντες, καὶ ὀνόματι ἐννόμῳ ξυμμαχίας τὸ φύσει πολέμιον εὐπρεπῶς ἐς τὸ ξυμφέρον καθίστανται.

πόλεμον γὰρ αἰρομένων ἡμῶν καὶ ἐπαγομένων αὐτούς, ἄνδρας οἳ καὶ τοῖς μὴ ἐπικαλουμένοις αὐτοὶ ἐπιστρατεύουσι, κακῶς τε ἡμᾶς αὐτοὺς ποιούντων τέλεσι τοῖς οἰκείοις, καὶ τῆς ἀρχῆς ἅμα προκοπτόντων ἐκείνοις, εἰκός, ὅταν γνῶσιν ἡμᾶς τετρυχωμένους, καὶ πλέονί ποτε στόλῳ ἐλθόντας αὐτοὺς τάδε πάντα πειράσασθαι ὑπὸ σφᾶς ποιεῖσθαι.

[61] ’Καίτοι τῇ ἑαυτῶν ἑκάστους, εἰ σωφρονοῦμεν, χρὴ τὰ μὴ προσήκοντα ἐπικτωμένους μᾶλλον ἢ τὰ ἑτοῖμα βλάπτοντας ξυμμάχους τε ἐπάγεσθαι καὶ τοὺς κινδύνους προσλαμβάνειν, νομίσαι τε στάσιν μάλιστα φθείρειν τὰς πόλεις καὶ τὴν Σικελίαν, ἧς γε οἱ ἔνοικοι ξύμπαντες μὲν ἐπιβουλευόμεθα, κατὰ πόλεις δὲ διέσταμεν.

ἃ χρὴ γνόντας καὶ ἰδιώτην ἰδιώτῃ καταλλαγῆναι καὶ πόλιν πόλει, καὶ πειρᾶσθαι κοινῇ σῴζειν τὴν πᾶσαν Σικελίαν, παρεστάναι δὲ μηδενὶ ὡς οἱ μὲν Δωριῆς ἡμῶν πολέμιοι τοῖς Ἀθηναίοις, τὸ δὲ Χαλκιδικὸν τῇ Ἰάδι ξυγγενείᾳ ἀσφαλές.

οὐ γὰρ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι δίχα πέφυκε, τοῦ ἑτέρου ἔχθει ἐπίασιν, ἀλλὰ τῶν ἐν τῇ Σικελίᾳ ἀγαθῶν ἐφιέμενοι, ἃ κοινῇ κεκτήμεθα.

ἐδήλωσαν δὲ νῦν ἐν τῇ τοῦ Χαλκιδικοῦ γένους παρακλήσει· τοῖς γὰρ οὐδεπώποτε σφίσι κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν προσβοηθήσασιν αὐτοὶ τὸ δίκαιον μᾶλλον τῆς ξυνθήκης προθύμως παρέσχοντο.

καὶ τοὺς μὲν Ἀθηναίους ταῦτα πλεονεκτεῖν τε καὶ προνοεῖσθαι πολλὴ ξυγγνώμη, καὶ οὐ τοῖς ἄρχειν βουλομένοις μέμφομαι, ἀλλὰ τοῖς ὑπακούειν ἑτοιμοτέροις οὖσιν· πέφυκε γὰρ τὸ ἀνθρώπειον διὰ παντὸς ἄρχειν μὲν τοῦ εἴκοντος, φυλάσσεσθαι δὲ τὸ ἐπιόν.

ὅσοι δὲ γιγνώσκοντες αὐτὰ μὴ ὀρθῶς προσκοποῦμεν, μηδὲ τοῦτό τις πρεσβύτατον ἥκει κρίνας, τὸ κοινῶς φοβερὸν ἅπαντας εὖ θέσθαι, ἁμαρτάνομεν.

τάχιστα δ’ ἂν ἀπαλλαγὴ αὐτοῦ γένοιτο, εἰ πρὸς ἀλλήλους ξυμβαῖμεν· οὐ γὰρ ἀπὸ τῆς αὑτῶν ὁρμῶνται Ἀθηναῖοι, ἀλλ’ ἐκ τῆς τῶν ἐπικαλεσαμένων. καὶ οὕτως οὐ πόλεμος πολέμῳ, εἰρήνῃ δὲ διαφοραὶ ἀπραγμόνως παύονται, οἵ τ’ ἐπίκλητοι εὐπρεπῶς ἄδικοι ἐλθόντες εὐλόγως ἄπρακτοι ἀπίασιν.

[62] ‘Καὶ τὸ μὲν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους τοσοῦτον ἀγαθὸν εὖ βουλευομένοις εὑρίσκεται·
τὴν δὲ ὑπὸ πάντων ὁμολογουμένην ἄριστον εἶναι εἰρήνην πῶς οὐ χρὴ καὶ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς ποιήσα- σθαι; ἢ δοκεῖτε, εἴ τῴ τι ἔστιν ἀγαθὸν ἢ εἴ τῳ τὰ ἐναντία, οὐχ ἡσυχίαν μᾶλλον ἢ πόλεμον τὸ μὲν παῦσαι ἂν ἑκατέρῳ, τὸ δὲ ξυνδιασῶσαι, καὶ τὰς τιμὰς καὶ λαμπρότητας ἀκινδυνο- τέρας ἔχειν τὴν εἰρήνην, ἄλλα τε ὅσα ἐν μήκει λόγων ἄν τις διέλθοι, ὥσπερ περὶ τοῦ πολεμεῖν; ἃ χρὴ σκεψαμένους μὴ τοὺς ἐμοὺς λόγους ὑπεριδεῖν, τὴν δὲ αὑτοῦ τινὰ σωτηρίαν μᾶλλον ἀπ’ αὐτῶν προϊδεῖν.

καὶ εἴ τις βεβαίως τι ἢ τῷ δικαίῳ ἢ βίᾳ πράξειν οἴεται, τῷ παρ’ ἐλπίδα μὴ χαλεπῶς σφαλλέσθω, γνοὺς ὅτι πλείους ἤδη καὶ τιμωρίαις μετιόντες τοὺς ἀδικοῦντας καὶ ἐλπίσαντες ἕτεροι δυνάμει τινὶ πλεο- νεκτήσειν, οἱ μὲν οὐχ ὅσον οὐκ ἠμύναντο, ἀλλ’ οὐδ’ ἐσώθησαν, τοὺς δ’ ἀντὶ τοῦ πλέον ἔχειν προσκαταλιπεῖν τὰ αὑτῶν ξυνέβη.

τιμωρία γὰρ οὐκ εὐτυχεῖ δικαίως, ὅτι καὶ ἀδικεῖται· οὐδὲ ἰσχὺς βέβαιον, διότι καὶ εὔελπι. τὸ δὲ ἀστάθμητον τοῦ μέλλοντος ὡς ἐπὶ πλεῖστον κρατεῖ, πάντων τε σφαλερώτατον ὂν ὅμως καὶ χρησιμώτατον φαίνεται· ἐξ ἴσου γὰρ δεδιότες προμηθίᾳ μᾶλλον ἐπ’ ἀλλήλους ἐρχόμεθα.

[63] ’Καὶ νῦν τοῦ ἀφανοῦς τε τούτου διὰ τὸ ἀτέκμαρτον δέος καὶ διὰ τὸ ἤδη † φοβεροὺς παρόντας Ἀθηναίους, κατ’ ἀμφότερα ἐκπλαγέντες, καὶ τὸ ἐλλιπὲς τῆς γνώμης, ὧν ἕκαστός τι ᾠήθημεν πράξειν, ταῖς κωλύμαις ταύταις ἱκανῶς νομίσαντες εἰρχθῆναι, τοὺς ἐφεστῶτας πολεμίους ἐκ τῆς χώρας ἀπο- πέμπωμεν, καὶ αὐτοὶ μάλιστα μὲν ἐς ἀίδιον ξυμβῶμεν, εἰ δὲ μή, χρόνον ὡς πλεῖστον σπεισάμενοι τὰς ἰδίας διαφορὰς ἐς αὖθις ἀναβαλώμεθα.

τὸ ξύμπαν τε δὴ γνῶμεν πειθόμενοι μὲν ἐμοὶ πόλιν ἕξοντες ἕκαστος ἐλευθέραν, ἀφ’ ἧς αὐτοκράτορες ὄντες τὸν εὖ καὶ κακῶς δρῶντα ἐξ ἴσου ἀρετῇ ἀμυνούμεθα· ἢν δ’ ἀπιστήσαντες ἄλλοις ὑπακούσωμεν, οὐ περὶ τοῦ τιμωρή- σασθαί τινα, ἀλλὰ καὶ ἄγαν εἰ τύχοιμεν, φίλοι μὲν ἂν τοῖς ἐχθίστοις, διάφοροι δὲ οἷς οὐ χρὴ κατ’ ἀνάγκην γιγνοίμεθα.

[64] ‘Καὶ ἐγὼ μέν, ἅπερ καὶ ἀρχόμενος εἶπον, πόλιν τε μεγίστην παρεχόμενος καὶ ἐπιών τῳ μᾶλλον ἢ ἀμυνούμενος ἀξιῶ προ- ιδόμενος αὐτῶν ξυγχωρεῖν, καὶ μὴ τοὺς ἐναντίους οὕτω κακῶς δρᾶν ὥστε αὐτὸς τὰ πλείω βλάπτεσθαι, μηδὲ μωρίᾳ φιλονικῶν ἡγεῖσθαι τῆς τε οἰκείας γνώμης ὁμοίως αὐτοκράτωρ εἶναι καὶ ἧς οὐκ ἄρχω τύχης, ἀλλ’ ὅσον εἰκὸς ἡσσᾶσθαι.

καὶ τοὺς ἄλλους δικαιῶ ταὐτό μοι ποιῆσαι, ὑφ’ ὑμῶν αὐτῶν καὶ μὴ ὑπὸ τῶν πολεμίων τοῦτο παθεῖν.

οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν οἰκείους οἰκείων ἡσσᾶσθαι, ἢ Δωριᾶ τινὰ Δωριῶς ἢ Χαλκιδέα τῶν ξυγγενῶν, τὸ δὲ ξύμπαν γείτονας ὄντας καὶ ξυνοίκους μιᾶς χώρας καὶ περιρρύτου καὶ ὄνομα ἓν κεκλημένους Σικελιώτας· οἳ πολεμήσομέν τε, οἶμαι, ὅταν ξυμβῇ, καὶ ξυγχωρησόμεθά γε πάλιν καθ’ ἡμᾶς αὐτοὺς λόγοις κοινοῖς χρώμενοι·

τοὺς δὲ ἀλλοφύλους ἐπελθόντας ἁθρόοι αἰεί, ἢν σωφρονῶμεν, ἀμυνούμεθα, εἴπερ καὶ καθ’ ἑκάστους βλαπτόμενοι ξύμπαντες κινδυνεύομεν· ξυμμάχους δὲ οὐδέποτε τὸ λοιπὸν ἐπαξόμεθα οὐδὲ διαλλακτάς.

τάδε γὰρ ποιοῦντες ἔν τε τῷ παρόντι δυοῖν ἀγαθοῖν οὐ στερήσομεν τὴν Σικελίαν, Ἀθηναίων τε ἀπαλλαγῆναι καὶ οἰκείου πολέμου, καὶ ἐς τὸ ἔπειτα καθ’ ἡμᾶς αὐτοὺς ἐλευθέραν νεμούμεθα καὶ ὑπὸ ἄλλων ἧσσον ἐπιβουλευομένην.’

[65] Τοιαῦτα τοῦ Ἑρμοκράτους εἰπόντος πειθόμενοι οἱ Σικελιῶται αὐτοὶ μὲν κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ξυνηνέχθησαν γνώμῃ ὥστε ἀπαλλάσσεσθαι τοῦ πολέμου ἔχοντες ἃ ἕκαστοι ἔχουσι, τοῖς δὲ Καμαριναίοις Μοργαντίνην εἶναι ἀργύριον τακτὸν τοῖς Συρακοσίοις ἀποδοῦσιν·

οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων ξύμμαχοι παρακαλέσαντες αὐτῶν τοὺς ἐν τέλει ὄντας εἶπον ὅτι ξυμβή- σονται καὶ αἱ σπονδαὶ ἔσονται κἀκείνοις κοιναί. ἐπαινε- σάντων δὲ αὐτῶν ἐποιοῦντο τὴν ὁμολογίαν, καὶ αἱ νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀπέπλευσαν μετὰ ταῦτα ἐκ Σικελίας.
ἐλθόντας δὲ τοὺς στρατηγοὺς οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν φυγῇ ἐζημίωσαν, Πυθόδωρον καὶ Σοφοκλέα, τὸν δὲ τρίτον Εὐρυμέδοντα χρήματα ἐπράξαντο, ὡς ἐξὸν αὐτοῖς τὰ ἐν Σικελίᾳ καταστρέψασθαι δώροις πεισθέντες ἀποχωρήσειαν.

οὕτω τῇ [τε] παρούσῃ εὐτυχίᾳ χρώμενοι ἠξίουν σφίσι μηδὲν ἐναντιοῦσθαι, ἀλλὰ καὶ τὰ δυνατὰ ἐν ἴσῳ καὶ τὰ ἀπορώτερα μεγάλῃ τε ὁμοίως καὶ ἐνδεεστέρᾳ παρασκευῇ κατεργάζεσθαι. αἰτία δ’ ἦν ἡ παρὰ λόγον τῶν πλεόνων εὐπραγία αὐτοῖς ὑποτιθεῖσα ἰσχὺν τῆς ἐλπίδος.

[66] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους Μεγαρῆς οἱ ἐν τῇ πόλει πιεζόμενοι ὑπό τε Ἀθηναίων τῷ πολέμῳ, αἰεὶ κατὰ ἔτος ἕκαστον δὶς ἐσβαλλόντων πανστρατιᾷ ἐς τὴν χώραν, καὶ ὑπὸ τῶν σφε- τέρων φυγάδων τῶν ἐκ Πηγῶν, οἳ στασιασάντων ἐκπεσόντες ὑπὸ τοῦ πλήθους χαλεποὶ ἦσαν λῃστεύοντες, ἐποιοῦντο λόγους ἐν ἀλλήλοις ὡς χρὴ δεξαμένους τοὺς φεύγοντας μὴ ἀμφοτέρωθεν τὴν πόλιν φθείρειν.

οἱ δὲ φίλοι τῶν ἔξω τὸν θροῦν αἰσθόμενοι φανερῶς μᾶλλον ἢ πρότερον καὶ αὐτοὶ ἠξίουν τούτου τοῦ λόγου ἔχεσθαι.

γνόντες δὲ οἱ τοῦ δήμου προστάται οὐ δυνατὸν τὸν δῆμον ἐσόμενον ὑπὸ τῶν κακῶν μετὰ σφῶν καρτερεῖν, ποιοῦνται λόγους δείσαντες πρὸς τοὺς τῶν Ἀθη- ναίων στρατηγούς, Ἱπποκράτη τε τὸν Ἀρίφρονος καὶ Δημο- σθένη τὸν Ἀλκισθένους, βουλόμενοι ἐνδοῦναι τὴν πόλιν καὶ νομίζοντες ἐλάσσω σφίσι τὸν κίνδυνον ἢ τοὺς ἐκπεσόντας ὑπὸ σφῶν κατελθεῖν. ξυνέβησάν τε πρῶτα μὲν τὰ μακρὰ τείχη ἑλεῖν Ἀθηναίους (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτὼ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν Νίσαιαν τὸν λιμένα αὐτῶν), ὅπως μὴ ἐπιβοηθήσωσιν ἐκ τῆς Νισαίας οἱ Πελοποννήσιοι, ἐν ᾗ αὐτοὶ μόνοι ἐφρούρουν βεβαιότητος ἕνεκα τῶν Μεγάρων, ἔπειτα δὲ καὶ τὴν ἄνω πόλιν πειρᾶσθαι ἐνδοῦναι· ῥᾷον δ’ ἤδη ἔμελλον προσχωρήσειν τούτου γεγενημένου.

[67] Οἱ οὖν Ἀθηναῖοι, ἐπειδὴ ἀπό τε τῶν ἔργων καὶ τῶν λόγων παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ὑπὸ νύκτα πλεύσαντες ἐς Μινῴαν τὴν Μεγαρέων νῆσον ὁπλίταις ἑξακοσίοις, ὧν Ἱπποκράτης ἦρχεν, ἐν ὀρύγματι ἐκαθέζοντο, ὅθεν ἐπλίνθευον τὰ τείχη καὶ ἀπεῖχεν οὐ πολύ·

οἱ δὲ μετὰ τοῦ Κημοσθένους τοῦ ἑτέρου στρατηγοῦ Πλαταιῆς τε ψιλοὶ καὶ ἕτεροι περίπολοι ἐνήδρευσαν ἐς τὸ Ἐνυάλιον, ὅ ἐστιν ἔλασσον ἄπωθεν. καὶ ᾔσθετο οὐδεὶς εἰ μὴ οἱ ἄνδρες οἷς ἐπιμελὲς ἦν εἰδέναι τὴν νύκτα ταύτην.

καὶ ἐπειδὴ ἕως ἔμελλε γίγνεσθαι, οἱ προ- διδόντες τῶν Μεγαρέων οὗτοι τοιόνδε ἐποίησαν. ἀκάτιον ἀμφηρικὸν ὡς λῃσταί, ἐκ πολλοῦ τεθεραπευκότες τὴν ἄνοιξιν τῶν πυλῶν, εἰώθεσαν ἐπὶ ἁμάξῃ, πείθοντες τὸν ἄρχοντα, διὰ τῆς τάφρου κατακομίζειν τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ ἐκπλεῖν· καὶ πρὶν ἡμέραν εἶναι πάλιν αὐτὸ τῇ ἁμάξῃ κομίσαντες ἐς τὸ τεῖχος κατὰ τὰς πύλας ἐσῆγον, ὅπως τοῖς ἐκ τῆς Μινῴας Ἀθηναίοις ἀφανὴς δὴ εἴη ἡ φυλακή, μὴ ὄντος ἐν τῷ λιμένι πλοίου φανεροῦ μηδενός.

καὶ τότε πρὸς ταῖς πύλαις ἤδη ἦν ἡ ἅμαξα, καὶ ἀνοιχθεισῶν κατὰ τὸ εἰωθὸς ὡς τῷ ἀκατίῳ οἱ Ἀθηναῖοι (ἐγίγνετο γὰρ ἀπὸ ξυνθήματος τὸ τοιοῦτον) ἰδόντες ἔθεον δρόμῳ ἐκ τῆς ἐνέδρας, βουλόμενοι φθάσαι πρὶν ξυγκλῃσθῆναι πάλιν τὰς πύλας καὶ ἕως ἔτι ἡ ἅμαξα ἐν αὐταῖς ἦν, κώλυμα οὖσα προσθεῖναι· καὶ αὐτοῖς ἅμα καὶ οἱ ξυμπράσσοντες Μεγαρῆς τοὺς κατὰ τὰς πύλας φύλακας κτείνουσιν.

καὶ πρῶτον μὲν οἱ περὶ τὸν Δημοσθένη Πλαταιῆς τε καὶ περίπολοι ἐσέδραμον οὗ νῦν τὸ τροπαῖόν ἐστι, καὶ εὐθὺς ἐντὸς τῶν πυλῶν (ᾔσθοντο γὰρ οἱ ἐγγύτατα Πελοποννήσιοι) μαχόμενοι τοὺς προσβοηθοῦντας οἱ Πλαταιῆς ἐκράτησαν καὶ τοῖς τῶν Ἀθηναίων ὁπλίταις ἐπιφερο-

[68] μένοις βεβαίους τὰς πύλας παρέσχον· ἔπειτα δὲ καὶ τῶν Ἀθηναίων ἤδη ὁ αἰεὶ ἐντὸς γιγνόμενος ἐχώρει ἐπὶ τὸ τεῖχος.
καὶ οἱ Πελοποννήσιοι φρουροὶ τὸ μὲν πρῶτον ἀντίσχοντες ἠμύνοντο ὀλίγοι, καὶ ἀπέθανόν τινες αὐτῶν, οἱ δὲ πλείους ἐς φυγὴν κατέστησαν, φοβηθέντες ἐν νυκτί τε πολεμίων προσπεπτωκότων καὶ τῶν προδιδόντων Μεγαρέων ἀντιμαχομένων, νομίσαντες τοὺς ἅπαντας σφᾶς Μεγαρέας προδεδωκέναι.
ξυνέπεσε γὰρ καὶ τὸν τῶν Ἀθηναίων κήρυκα ἀφ’ ἑαυτοῦ γνώμης κηρύξαι τὸν βουλόμενον ἰέναι Μεγαρέων μετὰ Ἀθηναίων θησόμενον τὰ ὅπλα. οἱ δ’ ὡς ἤκουσαν, οὐκέτι ἀνέμενον, ἀλλὰ τῷ ὄντι νομίσαντες κοινῇ πολεμεῖσθαι κατέφυγον ἐς τὴν Νίσαιαν.
ἅμα δὲ ἕῳ ἑαλωκότων ἤδη τῶν τειχῶν καὶ τῶν ἐν τῇ πόλει Μεγαρέων θορυβουμένων οἱ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πράξαντες καὶ ἄλλο μετ’ αὐτῶν πλῆθος, ὃ ξυνῄδει, ἔφασαν χρῆναι ἀνοίγειν τὰς πύλας καὶ ἐπεξιέναι ἐς μάχην.

ξυνέκειτο δὲ αὐτοῖς τῶν πυλῶν ἀνοιχθεισῶν ἐσπίπτειν τοὺς Ἀθηναίους, αὐτοὶ δὲ διάδηλοι ἔμελλον ἔσεσθαι (λίπα γὰρ ἀλείψεσθαι), ὅπως μὴ ἀδικῶνται. ἀσφάλεια δὲ αὐτοῖς μᾶλλον ἐγίγνετο τῆς ἀνοίξεως· καὶ γὰρ οἱ ἀπὸ τῆς Ἐλευσῖνος κατὰ τὸ ξυγκείμενον τετρακισχίλιοι ὁπλῖται τῶν Ἀθηναίων καὶ ἱππῆς ἑξακόσιοι [οἱ] τὴν νύκτα πορευόμενοι παρῆσαν.

ἀληλιμμένων δὲ αὐτῶν καὶ ὄντων ἤδη περὶ τὰς πύλας καταγορεύει τις ξυνειδὼς τοῖς ἑτέροις τὸ ἐπιβούλευμα. καὶ οἳ ξυστραφέντες ἁθρόοι ἦλθον καὶ οὐκ ἔφασαν χρῆναι οὔτε ἐπεξιέναι (οὐδὲ γὰρ πρότερόν πω τοῦτο ἰσχύοντες μᾶλλον τολμῆσαι) οὔτε ἐς κίνδυνον φανερὸν τὴν πόλιν καταγαγεῖν· εἴ τε μὴ πείσεταί τις, αὐτοῦ τὴν μάχην ἔσεσθαι. ἐδήλουν δὲ οὐδὲν ὅτι ἴσασι τὰ πρασσόμενα, ἀλλὰ ὡς τὰ βέλτιστα βουλεύοντες ἰσχυρίζοντο, καὶ ἅμα περὶ τὰς πύλας παρέμενον φυλάσσοντες, ὥστε οὐκ ἐγένετο τοῖς ἐπιβουλεύουσι πρᾶξαι ὃ ἔμελλον.

[69] γνόντες δὲ οἱ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ὅτι ἐναντίωμά τι ἐγένετο καὶ τὴν πόλιν βίᾳ οὐχ οἷοί τε ἔσονται λαβεῖν, τὴν Νίσαιαν εὐθὺς περιετείχιζον, νομίζοντες, εἰ πρὶν ἐπιβοηθῆσαί τινας ἐξέλοιεν, θᾶσσον ἂν καὶ τὰ Μέγαρα προσχωρῆσαι

(παρεγένετο δὲ σίδηρός τε ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ταχὺ καὶ λιθουργοὶ καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια)· ἀρξά- μενοι δ’ ἀπὸ τοῦ τείχους ὃ εἶχον καὶ διοικοδομήσαντες τὸ πρὸς Μεγαρέας, ἀπ’ ἐκείνου ἑκατέρωθεν ἐς θάλασσαν τῆς Νισαίας τάφρον τε καὶ τείχη διελομένη ἡ στρατιά, ἔκ τε τοῦ προαστείου λίθοις καὶ πλίνθοις χρώμενοι, καὶ κόπτοντες τὰ δένδρα καὶ ὕλην ἀπεσταύρουν εἴ πῃ δέοιτό τι· καὶ αἱ οἰκίαι τοῦ προαστείου ἐπάλξεις λαμβάνουσαι αὐταὶ ὑπῆρχον ἔρυμα. καὶ ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν ὅλην εἰργάζοντο·

τῇ δὲ ὑστεραίᾳ περὶ δείλην τὸ τεῖχος ὅσον οὐκ ἀπετετέλεστο, καὶ οἱ ἐν τῇ Νισαίᾳ δείσαντες, σίτου τε ἀπορίᾳ (ἐφ’ ἡμέραν γὰρ ἐκ τῆς ἄνω πόλεως ἐχρῶντο) καὶ τοὺς Πελοποννησίους οὐ νομίζοντες ταχὺ ἐπιβοηθήσειν, τούς τε Μεγαρέας πολεμίους ἡγούμενοι, ξυνέ- βησαν τοῖς Ἀθηναίοις ῥητοῦ μὲν ἕκαστον ἀργυρίου ἀπολυθῆναι ὅπλα παραδόντας, τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις, τῷ τε ἄρχοντι καὶ εἴ τις ἄλλος ἐνῆν, χρῆσθαι Ἀθηναίους ὅτι ἂν βούλωνται.

ἐπὶ τούτοις ὁμολογήσαντες ἐξῆλθον, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ μακρὰ τείχη ἀπορρήξαντες ἀπὸ τῆς τῶν Μεγαρέων πόλεως καὶ τὴν Νίσαιαν παραλαβόντες τἆλλα παρεσκευάζοντο.

[70] Βρασίδας δὲ ὁ Τέλλιδος Λακεδαιμόνιος κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον ἐτύγχανε περὶ Σικυῶνα καὶ Κόρινθον ὤν, ἐπὶ Θρᾴκης στρατείαν παρασκευαζόμενος. καὶ ὡς ᾔσθετο τῶν τειχῶν τὴν ἅλωσιν, δείσας περί τε τοῖς ἐν τῇ Νισαίᾳ Πελοποννησίοις καὶ μὴ τὰ Μέγαρα ληφθῇ, πέμπει ἔς τε τοὺς Βοιωτοὺς κελεύων κατὰ τάχος στρατιᾷ ἀπαντῆσαι ἐπὶ Τριποδίσκον (ἔστι δὲ κώμη τῆς Μεγαρίδος ὄνομα τοῦτο ἔχουσα ὑπὸ τῷ ὄρει τῇ Γερανείᾳ), καὶ αὐτὸς ἔχων ἦλθεν ἑπτακοσίους μὲν καὶ δισχιλίους Κορινθίων ὁπλίτας, Φλειασίων δὲ τετρα- κοσίους, Σικυωνίων δὲ ἑξακοσίους, καὶ τοὺς μεθ’ αὑτοῦ ὅσοι ἤδη ξυνειλεγμένοι ἦσαν, οἰόμενος τὴν Νίσαιαν ἔτι καταλήψεσθαι ἀνάλωτον.

ὡς δὲ ἐπύθετο (ἔτυχε γὰρ νυκτὸς ἐπὶ τὸν Τριποδίσκον ἐξελθών), ἀπολέξας τριακοσίους τοῦ στρατοῦ, πρὶν ἔκπυστος γενέσθαι, προσῆλθε τῇ τῶν Μεγαρέων πόλει λαθὼν τοὺς Ἀθηναίους ὄντας περὶ τὴν θάλασσαν, βουλό- μενος μὲν τῷ λόγῳ καὶ ἅμα, εἰ δύναιτο, ἔργῳ τῆς Νισαίας πειρᾶσαι, τὸ δὲ μέγιστον, τὴν τῶν Μεγαρέων πόλιν ἐσελθὼν βεβαιώσασθαι. καὶ ἠξίου δέξασθαι σφᾶς, λέγων ἐν ἐλπίδι εἶναι ἀναλαβεῖν Νίσαιαν.

[71] αἱ δὲ τῶν Μεγαρέων στάσεις φοβούμεναι, οἱ μὲν μὴ τοὺς φεύγοντας σφίσιν ἐσαγαγὼν αὐτοὺς ἐκβάλῃ, οἱ δὲ μὴ αὐτὸ τοῦτο ὁ δῆμος δείσας ἐπίθηται σφίσι καὶ ἡ πόλις ἐν μάχῃ καθ’ αὑτὴν οὖσα ἐγγὺς ἐφε- δρευόντων Ἀθηναίων ἀπόληται, οὐκ ἐδέξαντο, ἀλλ’ ἀμφοτέροις ἐδόκει ἡσυχάσασι τὸ μέλλον περιιδεῖν.

ἤλπιζον γὰρ καὶ μάχην ἑκάτεροι ἔσεσθαι τῶν τε Ἀθηναίων καὶ τῶν προσβοηθησάντων, καὶ οὕτω σφίσιν ἀσφαλεστέρως ἔχειν, οἷς τις εἴη εὔνους, κρατήσασι προσχωρῆσαι· ὁ δὲ Βρασίδας ὡς οὐκ ἔπειθεν, ἀνεχώρησε πάλιν ἐς τὸ ἄλλο στράτευμα.

[72] Ἅμα δὲ τῇ ἕῳ οἱ Βοιωτοὶ παρῆσαν, διανενοημένοι μὲν καὶ πρὶν Βρασίδαν πέμψαι βοηθεῖν ἐπὶ τὰ Μέγαρα, ὡς οὐκ ἀλλοτρίου ὄντος τοῦ κινδύνου, καὶ ἤδη ὄντες πανστρατιᾷ Πλαταιᾶσιν· ἐπειδὴ δὲ καὶ ἦλθεν ὁ ἄγγελος, πολλῷ μᾶλλον ἐρρώσθησαν, καὶ ἀποστείλαντες διακοσίους καὶ δισχιλίους ὁπλίτας καὶ ἱππέας ἑξακοσίους τοῖς πλέοσιν ἀπῆλθον πάλιν.

παρόντος δὲ ἤδη ξύμπαντος τοῦ στρατεύματος, ὁπλιτῶν οὐκ ἔλασσον ἑξακισχιλίων, καὶ τῶν Ἀθηναίων τῶν μὲν ὁπλιτῶν περί τε τὴν Νίσαιαν ὄντων καὶ τὴν θάλασσαν ἐν τάξει, τῶν δὲ ψιλῶν ἀνὰ τὸ πεδίον ἐσκεδασμένων, οἱ ἱππῆς οἱ τῶν Βοιωτῶν ἀπροσδοκήτοις ἐπιπεσόντες τοῖς ψιλοῖς ἔτρεψαν ἐπὶ τὴν θάλασσαν (ἐν γὰρ τῷ πρὸ τοῦ οὐδεμία βοήθειά πω τοῖς Μεγαρεῦσιν οὐδαμόθεν ἐπῆλθεν)·

ἀντεπεξελάσαντες δὲ καὶ οἱ τῶν Ἀθηναίων ἐς χεῖρας ᾖσαν, καὶ ἐγένετο ἱππομαχία ἐπὶ πολύ, ἐν ᾗ ἀξιοῦσιν ἑκάτεροι οὐχ ἥσσους γενέσθαι.
τὸν μὲν γὰρ ἵππαρχον τῶν Βοιωτῶν καὶ ἄλλους τινὰς οὐ πολλοὺς πρὸς αὐτὴν τὴν Νίσαιαν προσελάσαντας οἱ Ἀθηναῖοι [καὶ] ἀποκτείναντες ἐσκύλευσαν, καὶ τῶν τε νεκρῶν τούτων κρατήσαντες ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν καὶ τροπαῖον ἔστησαν· οὐ μέντοι ἔν γε τῷ παντὶ ἔργῳ βεβαίως οὐδέτεροι τελευτήσαντες ἀπεκρίθησαν, ἀλλ’ οἱ μὲν Βοιωτοὶ πρὸς τοὺς ἑαυτῶν, οἱ δὲ ἐπὶ τὴν Νίσαιαν.

[73] Μετὰ δὲ τοῦτο Βρασίδας καὶ τὸ στράτευμα ἐχώρουν ἐγγυτέρω τῆς θαλάσσης καὶ τῆς τῶν Μεγαρέων πόλεως, καὶ καταλαβόντες χωρίον ἐπιτήδειον παραταξάμενοι ἡσύχαζον, οἰόμενοι σφίσιν ἐπιέναι τοὺς Ἀθηναίους καὶ τοὺς Μεγαρέας ἐπιστάμενοι περιορωμένους ὁποτέρων ἡ νίκη ἔσται.
καλῶς δὲ ἐνόμιζον σφίσιν ἀμφότερα ἔχειν, ἅμα μὲν τὸ μὴ ἐπιχειρεῖν προτέρους μηδὲ μάχης καὶ κινδύνου ἑκόντας ἄρξαι, ἐπειδή γε ἐν φανερῷ ἔδειξαν ἑτοῖμοι ὄντες ἀμύνεσθαι, καὶ αὐτοῖς ὥσπερ ἀκονιτὶ τὴν νίκην δικαίως ἂν τίθεσθαι, ἐν τῷ αὐτῷ δὲ καὶ πρὸς τοὺς Μεγαρέας ὀρθῶς ξυμβαίνειν·

εἰ μὲν γὰρ μὴ ὤφθησαν ἐλθόντες, οὐκ ἂν ἐν τύχῃ γίγνεσθαι σφίσιν, ἀλλὰ σαφῶς ἂν ὥσπερ ἡσσηθέντων στερηθῆναι εὐθὺς τῆς πόλεως· νῦν δὲ κἂν τυχεῖν αὐτοὺς Ἀθηναίους μὴ βουληθέντας ἀγωνίζεσθαι, ὥστε ἀμαχητὶ ἂν περιγενέσθαι αὐτοῖς ὧν ἕνεκα ἦλθον. ὅπερ καὶ ἐγένετο.
οἱ γὰρ Μεγαρῆς, ὡς οἱ Ἀθηναῖοι ἐτάξαντο μὲν παρὰ τὰ μακρὰ τείχη ἐξελθόντες, ἡσύχαζον δὲ καὶ αὐτοὶ μὴ ἐπιόντων, λογιζόμενοι καὶ οἱ ἐκείνων στρατηγοὶ μὴ ἀντίπαλον εἶναι σφίσι τὸν κίνδυνον, ἐπειδὴ καὶ τὰ πλείω αὐτοῖς προυκεχωρήκει, ἄρξασι μάχης πρὸς πλέονας αὐτῶν ἢ λαβεῖν νικήσαντας Μέγαρα ἢ σφαλέντας τῷ βελτίστῳ τοῦ ὁπλιτικοῦ βλαφθῆναι, τοῖς δὲ ξυμπάσης τῆς δυνάμεως καὶ τῶν παρόντων μέρος ἕκαστον κινδυνεύειν εἰκότως ἐθέλειν τολμᾶν, χρόνον δὲ ἐπισχόντες καὶ ὡς οὐδὲν ἀφ’ ἑκατέρων ἐπεχειρεῖτο, ἀπῆλθον πρότερον οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Νίσαιαν καὶ αὖθις οἱ Πελοποννήσιοι ὅθενπερ ὡρμήθησαν. οὕτω δὴ τῷ μὲν Βρασίδᾳ αὐτῷ καὶ τοῖς ἀπὸ τῶν πόλεων ἄρχουσιν οἱ τῶν φευγόντων φίλοι Μεγαρῆς, ὡς ἐπικρατήσαντι καὶ τῶν Ἀθηναίων οὐκέτι ἐθελησάντων μάχεσθαι, θαρσοῦντες μᾶλλον ἀνοίγουσί τε τὰς πύλας καὶ δεξάμενοι καταπεπληγμένων ἤδη τῶν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πραξάντων ἐς λόγους ἔρχονται.

[74] καὶ ὕστερον ὁ μὲν διαλυθέντων τῶν ξυμμάχων κατὰ πόλεις ἐπανελθὼν καὶ αὐτὸς ἐς τὴν Κόρινθον τὴν ἐπὶ Θρᾴκης στρατείαν παρεσκεύαζεν, ἵναπερ καὶ τὸ πρῶτον ὥρμητο·

οἱ δὲ ἐν τῇ πόλει Μεγαρῆς, ἀποχωρησάντων καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐπ’ οἴκου, ὅσοι μὲν τῶν πραγμάτων πρὸς τοὺς Ἀθηναίους μάλιστα μετέσχον, εἰδότες ὅτι ὤφθησαν εὐθὺς ὑπεξῆλθον, οἱ δὲ ἄλλοι κοινολογησάμενοι τοῖς τῶν φευγόντων φίλοις κατάγουσι τοὺς ἐκ Πηγῶν, ὁρκώσαντες πίστεσι μεγάλαις μηδὲν μνησικακήσειν, βουλεύσειν δὲ τῇ πόλει τὰ ἄριστα.

οἱ δὲ ἐπειδὴ ἐν ταῖς ἀρχαῖς ἐγένοντο καὶ ἐξέτασιν ὅπλων ἐποιήσαντο, διαστήσαντες τοὺς λόχους ἐξελέξαντο τῶν τε ἐχθρῶν καὶ οἳ ἐδόκουν μάλιστα ξυμπρᾶξαι τὰ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἄνδρας ὡς ἑκατόν, καὶ τούτων πέρι ἀναγκάσαντες τὸν δῆμον ψῆφον φανερὰν διενεγκεῖν, ὡς κατεγνώσθησαν, ἔκτειναν, καὶ ἐς ὀλιγαρχίαν τὰ μάλιστα κατέστησαν τὴν πόλιν.

καὶ πλεῖστον δὴ χρόνον αὕτη ὑπ’ ἐλαχίστων γενομένη ἐκ στάσεως μετάστασις ξυνέμεινεν.

[75] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους τῆς Ἀντάνδρου ὑπὸ τῶν Μυτιληναίων, ὥσπερ διενοοῦντο, μελλούσης κατασκευάζεσθαι, οἱ τῶν ἀργυρολόγων νεῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ Δημόδοκος καὶ Ἀριστείδης, ὄντες περὶ Ἑλλήσποντον (ὁ γὰρ τρίτος αὐτῶν Λάμαχος δέκα ναυσὶν ἐς τὸν Πόντον ἐσεπεπλεύκει) ὡς ᾐσθάνοντο τὴν παρασκευὴν τοῦ χωρίου καὶ ἐδόκει αὐτοῖς δεινὸν εἶναι μὴ ὥσπερ τὰ Ἄναια ἐπὶ τῇ Σάμῳ γένηται, ἔνθα οἱ φεύγοντες τῶν Σαμίων καταστάντες τούς τε Πελοποννησίους ὠφέλουν ἐς τὰ ναυτικὰ κυβερνήτας πέμποντες καὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει Σαμίους ἐς ταραχὴν καθίστασαν καὶ τοὺς ἐξιόντας ἐδέχοντο· οὕτω δὴ ξυναγείραντες ἀπὸ τῶν ξυμμάχων στρατιὰν καὶ πλεύσαντες, μάχῃ τε νικήσαντες τοὺς ἐκ τῆς Ἀντάνδρου ἐπεξελθόντας, ἀναλαμβάνουσι τὸ χωρίον πάλιν.

καὶ οὐ πολὺ ὕστερον ἐς τὸν Πόντον ἐσπλεύσας Λάμαχος, ἐν τῇ Ἡρακλεώτιδι ὁρμίσας ἐς τὸν Κάλητα ποταμὸν ἀπόλλυσι τὰς ναῦς ὕδατος ἄνωθεν γενομένου καὶ κατελθόντος αἰφνιδίου τοῦ ῥεύματος· αὐτὸς δὲ καὶ ἡ στρατιὰ πεζῇ διὰ Βιθυνῶν Θρᾳκῶν, οἵ εἰσι πέραν ἐν τῇ Ἀσίᾳ, ἀφικνεῖται ἐς Καλχηδόνα τὴν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Πόντου Μεγαρέων ἀποικίαν.

[76] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει καὶ Δημοσθένης Ἀθηναίων στρατηγὸς τεσσαράκοντα ναυσὶν ἀφικνεῖται ἐς Ναύπακτον, εὐθὺς μετὰ τὴν ἐκ τῆς Μεγαρίδος ἀναχώρησιν.
τῷ γὰρ Ἱπποκράτει καὶ ἐκείνῳ τὰ Βοιώτια πράγματα ἀπό τινων ἀνδρῶν ἐν ταῖς πόλεσιν ἐπράσσετο, βουλομένων μεταστῆσαι τὸν κόσμον καὶ ἐς δημοκρατίαν ὥσπερ οἱ Ἀθηναῖοι τρέψαι· καὶ Πτοιοδώρου μάλιστ’ ἀνδρὸς φυγάδος ἐκ Θηβῶν ἐσηγουμένου τάδε αὐτοῖς παρεσκευάσθη.

Σίφας μὲν ἔμελλόν τινες προδώσειν (αἱ δὲ Σῖφαί εἰσι τῆς Θεσπικῆς γῆς ἐν τῷ Κρισαίῳ κόλπῳ ἐπιθαλασσίδιοι)· Χαιρώνειαν δέ, ἣ ἐς Ὀρχομενὸν τὸν Μινύειον πρότερον καλούμενον, νῦν δὲ Βοιώτιον, ξυντελεῖ, ἄλλοι ἐξ Ὀρχομενοῦ ἐνεδίδοσαν, καὶ οἱ Ὀρχομενίων φυγάδες ξυνέπρασσον τὰ μάλιστα καὶ ἄνδρας ἐμισθοῦντο ἐκ Πελοποννήσου (ἔστι δὲ ἡ Χαιρώνεια ἔσχατον τῆς Βοιωτίας πρὸς τῇ Φανοτίδι τῆς Φωκίδος), καὶ Φωκέων μετεῖχόν τινες.

τοὺς δὲ Ἀθηναίους ἔδει Δήλιον καταλαβεῖν τὸ ἐν τῇ Ταναγραίᾳ πρὸς Εὔβοιαν τετραμμένον Ἀπόλλωνος ἱερόν, ἅμα δὲ ταῦτα ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ γίγνεσθαι, ὅπως μὴ ξυμβοηθήσωσιν ἐπὶ τὸ Δήλιον οἱ Βοιωτοὶ ἁθρόοι, ἀλλ’ ἐπὶ τὰ σφέτερα αὐτῶν ἕκαστοι κινούμενα.

καὶ εἰ κατορθοῖτο ἡ πεῖρα καὶ τὸ Δήλιον τειχισθείη, ῥᾳδίως ἤλπιζον, εἰ καὶ μὴ παραυτίκα νεωτερίζοιτό τι τῶν κατὰ τὰς πολιτείας τοῖς Βοιωτοῖς, ἐχομένων τούτων τῶν χωρίων καὶ λῃστευομένης τῆς γῆς καὶ οὔσης ἑκάστοις διὰ βραχέος ἀποστροφῆς, οὐ μενεῖν κατὰ χώραν τὰ πράγματα, ἀλλὰ χρόνῳ τῶν Ἀθηναίων μὲν προσιόντων τοῖς ἀφεστηκόσι, τοῖς δὲ οὐκ οὔσης ἁθρόας τῆς δυνάμεως, καταστήσειν αὐτὰ ἐς τὸ ἐπιτήδειον.

[77] Ἡ μὲν οὖν ἐπιβουλὴ τοιαύτη παρεσκευάζετο, ὁ δὲ Ἱπποκράτης αὐτὸς μὲν ἐκ τῆς πόλεως δύναμιν ἔχων, ὁπότε καιρὸς εἴη, ἔμελλε στρατεύειν ἐς τοὺς Βοιωτούς, τὸν δὲ Δημοσθένη προαπέστειλε ταῖς τεσσαράκοντα ναυσὶν ἐς τὴν Ναύπακτον, ὅπως ἐξ ἐκείνων τῶν χωρίων στρατὸν ξυλλέξας Ἀκαρνάνων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων πλέοι ἐπὶ τὰς Σίφας ὡς προδοθησομένας· ἡμέρα δ’ αὐτοῖς εἴρητο ᾗ ἔδει ἅμα ταῦτα πράσσειν.

καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης ἀφικόμενος, Οἰνιάδας δὲ ὑπό τε Ἀκαρνάνων πάντων κατηναγκασμένους καταλαβὼν ἐς τὴν Ἀθηναίων ξυμμαχίαν καὶ αὐτὸς ἀναστή- σας τὸ ξυμμαχικὸν τὸ ἐκείνῃ πᾶν, ἐπὶ Σαλύνθιον καὶ Ἀγραίους στρατεύσας πρῶτον καὶ προσποιησάμενος τἆλλα ἡτοιμάζετο ὡς ἐπὶ τὰς Σίφας, ὅταν δέῃ, ἀπαντησόμενος.

[78] Βρασίδας δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦ θέρους πορευόμενος ἑπτακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἐπειδὴ ἐγένετο ἐν Ἡρακλείᾳ τῇ ἐν Τραχῖνι καί, προπέμψαντος αὐτοῦ ἄγγελον ἐς Φάρσαλον παρὰ τοὺς ἐπιτηδείους, ἀξιοῦντος διάγειν ἑαυτὸν καὶ τὴν στρατιάν, ἦλθον ἐς Μελίτειαν τῆς Ἀχαΐας Πάναιρός τε καὶ Δῶρος καὶ Ἱππολοχίδας καὶ Τορύλαος καὶ Στρόφακος πρόξενος ὢν Χαλκιδέων, τότε δὴ ἐπορεύετο.

ἦγον δὲ καὶ ἄλλοι Θεσσαλῶν αὐτὸν καὶ ἐκ Λαρίσης Νικονίδας Περδίκκᾳ ἐπιτήδειος ὤν. τὴν γὰρ Θεσσαλίαν ἄλλως τε οὐκ εὔπορον ἦν διιέναι ἄνευ ἀγωγοῦ καὶ μετὰ ὅπλων γε δή, καὶ τοῖς πᾶσί γε ὁμοίως Ἕλλησιν ὕποπτον καθειστήκει τὴν τῶν πέλας μὴ πείσαντας διιέναι· τοῖς τε Ἀθηναίοις αἰεί ποτε τὸ πλῆθος τῶν Θεσσαλῶν εὔνουν ὑπῆρχεν.

ὥστε εἰ μὴ δυναστείᾳ μᾶλλον ἢ ἰσονομίᾳ ἐχρῶντο τὸ ἐγχώριον οἱ Θεσσαλοί, οὐκ ἄν ποτε προῆλθεν, ἐπεὶ καὶ τότε πορευομένῳ αὐτῷ ἀπαντήσαντες ἄλλοι τῶν τἀναντία τούτοις βουλομένων ἐπὶ τῷ Ἐνιπεῖ ποταμῷ ἐκώλυον καὶ ἀδικεῖν ἔφασαν ἄνευ τοῦ πάντων κοινοῦ πορευόμενον.

οἱ δὲ ἄγοντες οὔτε ἀκόντων ἔφασαν διάξειν, αἰφνίδιόν τε παραγενόμενον ξένοι ὄντες κομίζειν. ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Βρασίδας τῇ Θεσσαλῶν γῇ καὶ αὐτοῖς φίλος ὢν ἰέναι καὶ Ἀθηναίοις πολεμίοις οὖσι καὶ οὐκ ἐκείνοις ὅπλα ἐπιφέρειν, Θεσσαλοῖς τε οὐκ εἰδέναι καὶ Λακεδαιμονίοις ἔχθραν οὖσαν ὥστε τῇ ἀλλήλων γῇ μὴ χρῆσθαι, νῦν τε ἀκόντων ἐκείνων οὐκ ἂν προελθεῖν (οὐδὲ γὰρ ἂν δύνασθαι), οὐ μέντοι ἀξιοῦν γε εἴργεσθαι.

καὶ οἱ μὲν ἀκούσαντες ταῦτα ἀπῆλθον, ὁ δὲ κελευόντων τῶν ἀγωγῶν, πρίν τι πλέον ξυστῆναι τὸ κωλῦσον, ἐχώρει οὐδὲν ἐπισχὼν δρόμῳ. καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ, ᾗ ἐκ τῆς Μελιτείας ἀφώρμησεν, ἐς Φάρσαλόν τε ἐτέλεσε καὶ ἐστρατοπεδεύσατο ἐπὶ τῷ Ἀπιδανῷ ποταμῷ, ἐκεῖθεν δὲ ἐς Φάκιον, καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐς Περραιβίαν.

ἀπὸ δὲ τούτου ἤδη οἱ μὲν τῶν Θεσσαλῶν ἀγωγοὶ πάλιν ἀπῆλθον, οἱ δὲ Περραιβοὶ αὐτόν, ὑπήκοοι ὄντες Θεσσαλῶν, κατέστησαν ἐς Δῖον τῆς Περδίκκου ἀρχῆς, ὃ ὑπὸ τῷ Ὀλύμπῳ Μακεδονίας πρὸς Θεσσαλοὺς πόλισμα κεῖται.

[79] τούτῳ τῷ τρόπῳ Βρασίδας Θεσσαλίαν φθάσας διέδραμε πρίν τινα κωλύειν παρασκευάσασθαι, καὶ ἀφίκετο ὡς Περδίκκαν καὶ ἐς τὴν Χαλκιδικήν.

ἐκ γὰρ τῆς Πελοποννήσου, ὡς τὰ τῶν Ἀθηναίων ηὐτύχει, δείσαντες οἵ τε ἐπὶ Θρᾴκης ἀφεστῶτες Ἀθηναίων καὶ Περ- δίκκας ἐξήγαγον τὸν στρατόν, οἱ μὲν Χαλκιδῆς νομίζοντες ἐπὶ σφᾶς πρῶτον ὁρμήσειν τοὺς Ἀθηναίους (καὶ ἅμα αἱ πλησιόχωροι πόλεις αὐτῶν αἱ οὐκ ἀφεστηκυῖαι ξυνεπῆγον κρύφα), Περδίκκας δὲ πολέμιος μὲν οὐκ ὢν ἐκ τοῦ φανεροῦ, φοβούμενος δὲ καὶ αὐτὸς τὰ παλαιὰ διάφορα τῶν Ἀθηναίων καὶ μάλιστα βουλόμενος Ἀρραβαῖον τὸν Λυγκηστῶν βασιλέα παραστήσασθαι.

Ξυνέβη δὲ αὐτοῖς, ὥστε ῥᾷον ἐκ τῆς Πελοποννήσου στρατὸν ἐξαγαγεῖν, ἡ τῶν Λακεδαιμονίων ἐν τῷ παρόντι κακοπραγία.

[80] τῶν γὰρ Ἀθηναίων ἐγκειμένων τῇ Πελοποννήσῳ καὶ οὐχ ἥκιστα τῇ ἐκείνων γῇ ἤλπιζον ἀποτρέψειν αὐτοὺς μάλιστα, εἰ ἀντιπαραλυποῖεν πέμψαντες ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους αὐτῶν στρατιάν, ἄλλως τε καὶ ἑτοίμων ὄντων τρέφειν τε καὶ ἐπὶ ἀποστάσει σφᾶς ἐπικαλουμένων.

καὶ ἅμα τῶν Εἱλώτων βουλομένοις ἦν ἐπὶ προφάσει ἐκπέμψαι, μή τι πρὸς τὰ παρόντα τῆς Πύλου ἐχομένης νεωτερίσωσιν·

ἐπεὶ καὶ τόδε ἔπραξαν φοβούμενοι αὐτῶν τὴν σκαιότητα καὶ τὸ πλῆθος (αἰεὶ γὰρ τὰ πολλὰ Λακεδαιμονίοις πρὸς τοὺς Εἵλωτας τῆς φυλακῆς πέρι μάλιστα καθειστήκει)· προεῖπον αὐτῶν ὅσοι ἀξιοῦσιν ἐν τοῖς πολέμοις γεγενῆσθαι σφίσιν ἄριστοι, κρίνεσθαι, ὡς ἐλευθερώσοντες, πεῖραν ποιούμενοι καὶ ἡγού- μενοι τούτους σφίσιν ὑπὸ φρονήματος, οἵπερ καὶ ἠξίωσαν πρῶτος ἕκαστος ἐλευθεροῦσθαι, μάλιστα ἂν καὶ ἐπιθέσθαι.

καὶ προκρίναντες ἐς δισχιλίους, οἱ μὲν ἐστεφανώσαντό τε καὶ τὰ ἱερὰ περιῆλθον ὡς ἠλευθερωμένοι, οἱ δὲ οὐ πολλῷ ὕστερον ἠφάνισάν τε αὐτοὺς καὶ οὐδεὶς ᾔσθετο ὅτῳ τρόπῳ ἕκαστος διεφθάρη.

καὶ τότε προθύμως τῷ Βρασίδᾳ αὐτῶν ξυνέπεμψαν ἑπτακοσίους ὁπλίτας, τοὺς δ’ ἄλλους ἐκ τῆς Πελοποννήσου μισθῷ πείσας ἐξήγαγεν.

[81] αὐτόν τε Βρασίδαν βουλόμενον μάλιστα Λακεδαιμόνιοι ἀπέστειλαν (προυθυμήθησαν δὲ καὶ οἱ Χαλκιδῆς), ἄνδρα ἔν τε τῇ Σπάρτῃ δοκοῦντα δραστήριον εἶναι ἐς τὰ πάντα καὶ ἐπειδὴ ἐξῆλθε πλείστου ἄξιον Λακεδαιμονίοις γενόμενον.

τό τε γὰρ παραυτίκα ἑαυτὸν παρασχὼν δίκαιον καὶ μέτριον ἐς τὰς πόλεις ἀπέστησε τὰ πολλά, τὰ δὲ προδοσίᾳ εἷλε τῶν χωρίων, ὥστε τοῖς Λακεδαι- μονίοις γίγνεσθαι ξυμβαίνειν τε βουλομένοις, ὅπερ ἐποίησαν, ἀνταπόδοσιν καὶ ἀποδοχὴν χωρίων καὶ τοῦ πολέμου ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου λώφησιν· ἔς τε τὸν χρόνῳ ὕστερον μετὰ τὰ ἐκ Σικελίας πόλεμον ἡ τότε Βρασίδου ἀρετὴ καὶ ξύνεσις, τῶν μὲν πείρᾳ αἰσθομένων, τῶν δὲ ἀκοῇ νομισάντων, μάλιστα ἐπιθυμίαν ἐνεποίει τοῖς Ἀθηναίων ξυμμάχοις ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους.

πρῶτος γὰρ ἐξελθὼν καὶ δόξας εἶναι κατὰ πάντα ἀγαθὸς ἐλπίδα ἐγκατέλιπε βέβαιον ὡς καὶ οἱ ἄλλοι τοιοῦτοί εἰσιν.

[82] Τότε δ’ οὖν ἀφικομένου αὐτοῦ ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης οἱ Ἀθηναῖοι πυθόμενοι τόν τε Περδίκκαν πολέμιον ποιοῦνται, νομίσαντες αἴτιον εἶναι τῆς παρόδου, καὶ τῶν ταύτῃ ξυμμάχων φυλακὴν πλέονα κατεστήσαντο.

[83] Περδίκκας δὲ Βρασίδαν καὶ τὴν στρατιὰν εὐθὺς λαβὼν μετὰ τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως στρατεύει ἐπὶ Ἀρραβαῖον τὸν Βρομεροῦ Λυγκηστῶν Μακεδόνων βασιλέα ὅμορον ὄντα, διαφορᾶς τε αὐτῷ οὔσης καὶ βουλόμενος καταστρέψασθαι.

ἐπεὶ δὲ ἐγένετο τῷ στρατῷ μετὰ τοῦ Βρασίδου ἐπὶ τῇ ἐσβολῇ τῆς Λύγκου, Βρασίδας λόγοις ἔφη βούλεσθαι πρῶτον ἐλθὼν πρὸ πολέμου Ἀρραβαῖον ξύμμαχον Λακεδαιμονίων, ἢν δύνηται, ποιῆσαι.

καὶ γάρ τι καὶ Ἀρραβαῖος ἐπεκηρυκεύετο, ἑτοῖμος ὢν Βρασίδᾳ μέσῳ δικαστῇ ἐπιτρέπειν· καὶ οἱ Χαλκιδέων πρέσβεις ξυμπαρόντες ἐδίδασκον αὐτὸν μὴ ὑπεξελεῖν τῷ Περδίκκᾳ τὰ δεινά, ἵνα προθυμοτέρῳ ἔχοιεν καὶ ἐς τὰ ἑαυτῶν χρῆσθαι.

ἅμα δέ τι καὶ εἰρήκεσαν τοιοῦτον οἱ παρὰ τοῦ Περδίκκου ἐν τῇ Λακεδαίμονι, ὡς πολλὰ αὐτοῖς τῶν περὶ αὑτὸν χωρίων ξύμμαχα ποιήσοι, ὥστε ἐκ τοῦ τοιούτου κοινῇ μᾶλλον ὁ Βρασίδας τὰ τοῦ Ἀρραβαίου ἠξίου πράσσειν.

Περδίκκας δὲ οὔτε δικαστὴν ἔφη Βρασίδαν τῶν σφετέρων διαφορῶν ἀγαγεῖν, μᾶλλον δὲ καθαιρέτην ὧν ἂν αὐτὸς ἀποφαίνῃ πολεμίων, ἀδικήσειν τε εἰ αὐτοῦ τρέφοντος τὸ ἥμισυ τοῦ στρατοῦ ξυνέσται Ἀρραβαίῳ.

ὁ δὲ ἄκοντος καὶ ἐκ διαφορᾶς ξυγγίγνεται, καὶ πεισθεὶς τοῖς λόγοις ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν χώραν. Περδίκκας δὲ μετὰ τοῦτο τρίτον μέρος ἀνθ’ ἡμίσεος τῆς τροφῆς ἐδίδου, νομίζων ἀδικεῖσθαι.

[84] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει εὐθὺς ὁ Βρασίδας ἔχων καὶ Χαλκιδέας ἐπὶ Ἄκανθον τὴν Ἀνδρίων ἀποικίαν ὀλίγον πρὸ τρυγήτου ἐστράτευσεν.
οἱ δὲ περὶ τοῦ δέχεσθαι αὐτὸν κατ’ ἀλλήλους ἐστασίαζον, οἵ τε μετὰ τῶν Χαλκιδέων ξυνεπάγοντες καὶ ὁ δῆμος. ὅμως δὲ διὰ τοῦ καρποῦ τὸ δέος ἔτι ἔξω ὄντος πεισθὲν τὸ πλῆθος ὑπὸ τοῦ Βρασίδου δέξασθαί τε αὐτὸν μόνον καὶ ἀκούσαντας βουλεύσασθαι, δέχεται· καὶ καταστὰς ἐπὶ τὸ πλῆθος (ἦν δὲ οὐδὲ ἀδύνατος, ὡς Λακεδαιμόνιος, εἰπεῖν) ἔλεγε τοιάδε.

[85] ‘Ἡ μὲν ἔκπεμψίς μου καὶ τῆς στρατιᾶς ὑπὸ Λακεδαιμονίων, ὦ Ἀκάνθιοι, γεγένηται τὴν αἰτίαν ἐπαληθεύουσα ἣν ἀρχόμενοι τοῦ πολέμου προείπομεν, Ἀθηναίοις ἐλευθεροῦντες τὴν Ἑλλάδα πολεμήσειν·
εἰ δὲ χρόνῳ ἐπήλθομεν, σφαλέντες τῆς ἀπὸ τοῦ ἐκεῖ πολέμου δόξης, ᾗ διὰ τάχους αὐτοὶ ἄνευ τοῦ ὑμετέρου κινδύνου ἠλπίσαμεν Ἀθηναίους καθαιρήσειν, μηδεὶς μεμφθῇ· νῦν γάρ, ὅτε παρέσχεν, ἀφιγμένοι καὶ μετὰ ὑμῶν πειρασόμεθα κατεργάζεσθαι αὐτούς.

θαυμάζω δὲ τῇ τε ἀποκλῄσει μου τῶν πυλῶν, καὶ εἰ μὴ ἀσμένοις ὑμῖν ἀφῖγμαι.
ἡμεῖς μὲν γὰρ οἱ Λακεδαιμόνιοι οἰόμενοί τε παρὰ ξυμμάχους, καὶ πρὶν ἔργῳ ἀφικέσθαι, τῇ γοῦν γνώμῃ ἥξειν καὶ βουλομένοις ἔσεσθαι, κίνδυνόν [τε] τοσόνδε ἀνερρίψαμεν διὰ τῆς ἀλλοτρίας πολλῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἰόντες καὶ πᾶν τὸ πρόθυμον παρεχόμενοι·

ὑμεῖς δὲ εἴ τι ἄλλο ἐν νῷ ἔχετε ἢ εἰ ἐναντιώσεσθε τῇ τε ὑμετέρᾳ αὐτῶν ἐλευθερίᾳ καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, δεινὸν ἂν εἴη.
καὶ γὰρ οὐ μόνον ὅτι αὐτοὶ ἀνθίστασθε, ἀλλὰ καὶ οἷς ἂν ἐπίω, ἧσσόν τις ἐμοὶ πρόσεισι, δυσχερὲς ποιούμενοι εἰ ἐπὶ οὓς πρῶτον ἦλθον ὑμᾶς, καὶ πόλιν ἀξιόχρεων παρεχομένους καὶ ξύνεσιν δοκοῦν- τας ἔχειν, μὴ ἐδέξασθε· καὶ τὴν αἰτίαν οὐχ ἕξω πιστὴν ἀποδεικνύναι, ἀλλ’ ἢ ἄδικον τὴν ἐλευθερίαν ἐπιφέρειν ἢ ἀσθενὴς καὶ ἀδύνατος τιμωρῆσαι τὰ πρὸς Ἀθηναίους, ἢν ἐπίωσιν, ἀφῖχθαι.

καίτοι στρατιᾷ γε τῇδ’ ἣν νῦν [ἐγὼ] ἔχω ἐπὶ Νίσαιαν ἐμοῦ βοηθήσαντος οὐκ ἠθέλησαν Ἀθηναῖοι πλέονες ὄντες προσμεῖξαι, ὥστε οὐκ εἰκὸς νηίτῃ γε αὐτοὺς τῷ ἐν Νισαίᾳ στρατῷ ἴσον πλῆθος ἐφ’ ὑμᾶς ἀποστεῖλαι.

[86] αὐτός τε οὐκ ἐπὶ κακῷ, ἐπ’ ἐλευθερώσει δὲ τῶν Ἑλλήνων παρελήλυθα, ὅρκοις τε Λακεδαιμονίων καταλαβὼν τὰ τέλη τοῖς μεγίστοις ἦ μὴν οὓς ἂν ἔγωγε προσαγάγωμαι ξυμμάχους ἔσεσθαι αὐτονόμους, καὶ ἅμα οὐχ ἵνα ξυμμάχους ὑμᾶς ἔχωμεν ἢ βίᾳ ἢ ἀπάτῃ προσλαβόντες, ἀλλὰ τοὐναντίον ὑμῖν δεδουλωμένοις ὑπὸ Ἀθηναίων ξυμμαχήσοντες.

οὔκουν ἀξιῶ οὔτ’ αὐτὸς ὑποπτεύεσθαι, πίστεις γε διδοὺς τὰς μεγίστας, οὐδὲ τιμωρὸς ἀδύνατος νομισθῆναι, προσχωρεῖν τε ὑμᾶς θαρσήσαντας.

καὶ εἴ τις ἰδίᾳ τινὰ δεδιὼς ἄρα, μὴ ἐγώ τισι προσθῶ τὴν πόλιν, ἀπρόθυμός ἐστι, πάντων μάλιστα πιστευσάτω.

οὐ γὰρ ξυστασιάσων ἥκω, οὐδὲ ἂν σαφῆ τὴν ἐλευθερίαν νομίζω ἐπιφέρειν, εἰ τὸ πάτριον παρεὶς τὸ πλέον τοῖς ὀλίγοις ἢ τὸ ἔλασσον τοῖς πᾶσι δουλώσαιμι.

χαλεπωτέρα γὰρ ἂν τῆς ἀλλοφύλου ἀρχῆς εἴη, καὶ ἡμῖν τοῖς Λακεδαιμονίοις οὐκ ἂν ἀντὶ πόνων χάρις καθίσταιτο, ἀντὶ δὲ τιμῆς καὶ δόξης αἰτία μᾶλλον· οἷς τε τοὺς Ἀθηναίους ἐγκλήμασι καταπολεμοῦμεν, αὐτοὶ ἂν φαινοίμεθα ἐχθίονα ἢ ὁ μὴ ὑποδείξας ἀρετὴν κατακτώμενοι.

ἀπάτῃ γὰρ εὐπρεπεῖ αἴσχιον τοῖς γε ἐν ἀξιώματι πλεονεκτῆσαι ἢ βίᾳ ἐμφανεῖ· τὸ μὲν γὰρ ἰσχύος δικαιώσει, ἣν ἡ τύχη ἔδωκεν, ἐπέρχεται, τὸ δὲ γνώμης ἀδίκου ἐπιβουλῇ.

[87] οὕτω πολλὴν περιωπὴν τῶν ἡμῖν ἐς τὰ μέγιστα διαφόρων ποιούμεθα, καὶ οὐκ ἂν μείζω πρὸς τοῖς ὅρκοις βεβαίωσιν λάβοιτε ἢ οἷς τὰ ἔργα ἐκ τῶν λόγων ἀναθρούμενα δόκησιν ἀναγκαίαν παρέχεται ὡς καὶ ξυμφέρει ὁμοίως ὡς εἶπον.

’Εἰ δ’ ἐμοῦ ταῦτα προϊσχομένου ἀδύνατοι μὲν φήσετε εἶναι, εὖνοι δ’ ὄντες ἀξιώσετε μὴ κακούμενοι διωθεῖσθαι καὶ τὴν ἐλευθερίαν μὴ ἀκίνδυνον ὑμῖν φαίνεσθαι, δίκαιόν τε εἶναι, οἷς καὶ δυνατὸν δέχεσθαι αὐτήν, τούτοις καὶ ἐπι- φέρειν, ἄκοντα δὲ μηδένα προσαναγκάζειν, μάρτυρας μὲν θεοὺς καὶ ἥρως τοὺς ἐγχωρίους ποιήσομαι ὡς ἐπ’ ἀγαθῷ ἥκων οὐ πείθω, γῆν δὲ τὴν ὑμετέραν δῃῶν πειράσομαι βιάζεσθαι,

καὶ οὐκ ἀδικεῖν ἔτι νομιῶ, προσεῖναι δέ τί μοι καὶ κατὰ δύο ἀνάγκας τὸ εὔλογον, τῶν μὲν Λακεδαιμονίων, ὅπως μὴ τῷ ὑμετέρῳ εὔνῳ, εἰ μὴ προσαχθήσεσθε, τοῖς ἀπὸ ὑμῶν χρήμασι φερομένοις παρ’ Ἀθηναίους βλάπτωνται, οἱ δὲ Ἕλληνες ἵνα μὴ κωλύωνται ὑφ’ ὑμῶν δουλείας ἀπαλλαγῆναι.

οὐ γὰρ δὴ εἰκότως γ’ ἂν τάδε πράσσοιμεν, οὐδὲ ὀφείλομεν οἱ Λακεδαιμόνιοι μὴ κοινοῦ τινὸς ἀγαθοῦ αἰτίᾳ τοὺς μὴ βουλομένους ἐλευθεροῦν·

οὐδ’ αὖ ἀρχῆς ἐφιέμεθα, παῦσαι δὲ μᾶλλον ἑτέρους σπεύδοντες τοὺς πλείους ἂν ἀδικοῖμεν, εἰ ξύμπασιν αὐτονομίαν ἐπιφέροντες ὑμᾶς τοὺς ἐναντιουμένους περιίδοιμεν.

πρὸς ταῦτα βουλεύεσθε εὖ, καὶ ἀγωνίσασθε τοῖς τε Ἕλλησιν ἄρξαι πρῶτοι ἐλευθερίας καὶ ἀίδιον δόξαν καταθέσθαι, καὶ αὐτοὶ τά τε ἴδια μὴ βλαφθῆναι καὶ ξυμπάσῃ τῇ πόλει τὸ κάλλιστον ὄνομα περιθεῖναι.‘

[88] Ὁ μὲν Βρασίδας τοσαῦτα εἶπεν. οἱ δὲ Ἀκάνθιοι, πολλῶν λεχθέντων πρότερον ἐπ’ ἀμφότερα, κρύφα διαψηφισάμενοι, διά τε τὸ ἐπαγωγὰ εἰπεῖν τὸν Βρασίδαν καὶ περὶ τοῦ καρποῦ φόβῳ ἔγνωσαν οἱ πλείους ἀφίστασθαι Ἀθηναίων, καὶ πιστώ- σαντες αὐτὸν τοῖς ὅρκοις οὓς τὰ τέλη τῶν Λακεδαιμονίων ὀμόσαντα αὐτὸν ἐξέπεμψαν, ἦ μὴν ἔσεσθαι ξυμμάχους αὐτο- νόμους οὓς ἂν προσαγάγηται, οὕτω δέχονται τὸν στρατόν.

καὶ οὐ πολὺ ὕστερον καὶ Στάγιρος Ἀνδρίων ἀποικία ξυναπέστη. ταῦτα μὲν οὖν ἐν τῷ θέρει τούτῳ ἐγένετο.

[89] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος εὐθὺς ἀρχομένου, ὡς τῷ Ἱπποκράτει καὶ Δημοσθένει στρατηγοῖς οὖσιν Ἀθηναίων τὰ ἐν τοῖς Βοιωτοῖς ἐνεδίδοτο καὶ ἔδει τὸν μὲν Δημοσθένη ταῖς ναυσὶν ἐς τὰς Σίφας ἀπαντῆσαι, τὸν δ’ ἐπὶ τὸ Δήλιον, γενομένης διαμαρτίας τῶν ἡμερῶν ἐς ἃς ἔδει ἀμφοτέρους στρατεύειν, ὁ μὲν Δημοσθένης πρότερον πλεύσας πρὸς τὰς Σίφας καὶ ἔχων ἐν ταῖς ναυσὶν Ἀκαρνᾶνας καὶ τῶν ἐκεῖ πολλοὺς ξυμμάχων, ἄπρακτος γίγνεται μηνυθέντος τοῦ ἐπι- βουλεύματος ὑπὸ Νικομάχου ἀνδρὸς Φωκέως ἐκ Φανοτέως, ὃς Λακεδαιμονίοις εἶπεν,

ἐκεῖνοι δὲ Βοιωτοῖς· καὶ βοηθείας γενομένης πάντων Βοιωτῶν (οὐ γάρ πω Ἱπποκράτης παρελύπει ἐν τῇ γῇ ὤν) προκαταλαμβάνονται αἵ τε Σῖφαι καὶ ἡ Χαιρώνεια. ὡς δὲ ᾔσθοντο οἱ πράσσοντες τὸ ἁμάρτημα,

[90] οὐδὲν ἐκίνησαν τῶν ἐν ταῖς πόλεσιν. ὁ δὲ Ἱπποκράτης ἀναστήσας Ἀθηναίους πανδημεί, αὐτοὺς καὶ τοὺς μετοίκους καὶ ξένων ὅσοι παρῆσαν ὕστερος ἀφικνεῖται ἐπὶ τὸ Δήλιον, ἤδη τῶν Βοιωτῶν ἀνακεχωρηκότων ἀπὸ τῶν Σιφῶν· καὶ καθίσας τὸν στρατὸν Δήλιον ἐτείχιζε τοιῷδε τρόπῳ [τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος].
τάφρον μὲν κύκλῳ περὶ τὸ ἱερὸν καὶ τὸν νεὼν ἔσκαπτον, ἐκ δὲ τοῦ ὀρύγματος ἀνέβαλλον ἀντὶ τείχους τὸν χοῦν, καὶ σταυροὺς παρακαταπηγνύντες, ἄμπελον κόπτοντες τὴν περὶ τὸ ἱερὸν ἐσέβαλλον καὶ λίθους ἅμα καὶ πλίνθον ἐκ τῶν οἰκοπέδων τῶν ἐγγὺς καθαιροῦντες, καὶ παντὶ τρόπῳ ἐμετεώριζον τὸ ἔρυμα. πύργους τε ξυλίνους κατέστησαν ᾗ καιρὸς ἦν καὶ τοῦ ἱεροῦ οἰκοδόμημα οὐδὲν ὑπῆρχεν· ἥπερ γὰρ ἦν στοὰ κατεπεπτώκει.

ἡμέρᾳ δὲ ἀρξάμενοι τρίτῃ ὡς οἴκοθεν ὥρμησαν ταύτην τε εἰργάζοντο καὶ τὴν τετάρτην καὶ τῆς πέμπτης μέχρι ἀρίστου.

ἔπειτα, ὡς τὰ πλεῖστα ἀπετετέλεστο, τὸ μὲν στρατόπεδον προαπεχώρησεν ἀπὸ τοῦ Δηλίου οἷον δέκα σταδίους ὡς ἐπ’ οἴκου πορευόμενον, καὶ οἱ μὲν ψιλοὶ οἱ πλεῖστοι εὐθὺς ἐχώρουν, οἱ δ’ ὁπλῖται θέμενοι τὰ ὅπλα ἡσύχαζον· Ἱπποκράτης δὲ ὑπομένων ἔτι καθίστατο φυλακάς τε καὶ τὰ περὶ τὸ προτεί- χισμα, ὅσα ἦν ὑπόλοιπα, ὡς χρῆν ἐπιτελέσαι.

[91] Οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ξυνελέγοντο ἐς τὴν Τάναγραν· καὶ ἐπειδὴ ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων παρῆσαν καὶ ᾐσθάνοντο τοὺς Ἀθηναίους προχωροῦντας ἐπ’ οἴκου, τῶν ἄλλων βοιωταρχῶν, οἵ εἰσιν ἕνδεκα, οὐ ξυνεπαινούντων μάχεσθαι, ἐπειδὴ οὐκ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ ἔτι εἰσί (μάλιστα γὰρ ἐν μεθορίοις τῆς Ὠρωπίας οἱ Ἀθηναῖοι ἦσαν, ὅτε ἔθεντο τὰ ὅπλα), Παγώνδας ὁ Αἰολάδου βοιωταρχῶν ἐκ Θηβῶν μετ’ Ἀριανθίδου τοῦ Λυσιμαχίδου καὶ ἡγεμονίας οὔσης αὐτοῦ βουλόμενος τὴν μάχην ποιῆσαι καὶ νομίζων ἄμεινον εἶναι κινδυνεῦσαι, προσκαλῶν ἑκάστους κατὰ λόχους, ὅπως μὴ ἁθρόοι ἐκλίποιεν τὰ ὅπλα, ἔπειθε τοὺς Βοιωτοὺς ἰέναι ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους καὶ τὸν ἀγῶνα ποιεῖσθαι, λέγων τοιάδε.

[92] ’Χρῆν μέν, ὦ ἄνδρες Βοιωτοί, μηδ’ ἐς ἐπίνοιάν τινα ἡμῶν ἐλθεῖν τῶν ἀρχόντων ὡς οὐκ εἰκὸς Ἀθηναίοις, ἢν ἄρα μὴ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ ἔτι καταλάβωμεν αὐτούς, διὰ μάχης ἐλθεῖν. τὴν γὰρ Βοιωτίαν ἐκ τῆς ὁμόρου ἐλθόντες τεῖχος ἐνοικοδομησάμενοι μέλλουσι φθείρειν, καὶ εἰσὶ δήπου πολέμιοι ἐν ᾧ τε ἂν χωρίῳ καταληφθῶσι καὶ ὅθεν ἐπελθόντες πολέμια ἔδρασαν.

νυνὶ δ’ εἴ τῳ καὶ ἀσφαλέστερον ἔδοξεν εἶναι, μεταγνώτω. οὐ γὰρ τὸ προμηθές, οἷς ἂν ἄλλος ἐπίῃ, περὶ τῆς σφετέρας ὁμοίως ἐνδέχεται λογισμὸν καὶ ὅστις τὰ μὲν ἑαυτοῦ ἔχει, τοῦ πλέονος δὲ ὀρεγόμενος ἑκών τινι ἐπέρχεται.

πάτριόν τε ὑμῖν στρατὸν ἀλλόφυλον ἐπελθόντα καὶ ἐν τῇ οἰκείᾳ καὶ ἐν τῇ τῶν πέλας ὁμοίως ἀμύνεσθαι. Ἀθηναίους δὲ καὶ προσέτι ὁμόρους ὄντας πολλῷ μάλιστα δεῖ.

πρός τε γὰρ τοὺς ἀστυγείτονας πᾶσι τὸ ἀντίπαλον καὶ ἐλεύθερον καθίσταται, καὶ πρὸς τούτους γε δή, οἳ καὶ μὴ τοὺς ἐγγύς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄπωθεν πειρῶνται δουλοῦσθαι, πῶς οὐ χρὴ καὶ ἐπὶ τὸ ἔσχατον ἀγῶνος ἐλθεῖν (παράδειγμα δὲ ἔχομεν τούς τε ἀντιπέρας Εὐβοέας καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος τὸ πολὺ ὡς αὐτοῖς διάκειται), καὶ γνῶναι ὅτι τοῖς μὲν ἄλλοις οἱ πλησιόχωροι περὶ γῆς ὅρων τὰς μάχας ποιοῦνται, ἡμῖν δὲ ἐς πᾶσαν, ἢν νικηθῶμεν, εἷς ὅρος οὐκ ἀντίλεκτος παγήσεται; ἐσελθόντες γὰρ βίᾳ τὰ ἡμέτερα ἕξουσιν.

τοσούτῳ ἐπικινδυνοτέραν ἑτέρων τὴν παροίκησιν τῶνδε ἔχομεν. εἰώθασί τε οἱ ἰσχύος που θράσει τοῖς πέλας, ὥσπερ Ἀθηναῖοι νῦν, ἐπιόντες τὸν μὲν ἡσυχάζοντα καὶ ἐν τῇ ἑαυτοῦ μόνον ἀμυνόμενον ἀδεέστερον ἐπιστρατεύειν, τὸν δὲ ἔξω ὅρων προαπαντῶντα καί, ἢν καιρὸς ᾖ, πολέμου ἄρχοντα ἧσσον ἑτοίμως κατέχειν.

πεῖραν δὲ ἔχομεν ἡμεῖς αὐτοῦ ἐς τούσδε· νικήσαντες γὰρ ἐν Κορωνείᾳ αὐτούς, ὅτε τὴν γῆν ἡμῶν στασιαζόντων κατέσχον, πολλὴν ἄδειαν τῇ Βοιωτίᾳ μέχρι τοῦδε κατεστήσαμεν.

ὧν χρὴ μνησθέντας ἡμᾶς τούς τε πρεσβυτέρους ὁμοιωθῆναι τοῖς πρὶν ἔργοις, τούς τε νεωτέ- ρους πατέρων τῶν τότε ἀγαθῶν γενομένων παῖδας πειρᾶσθαι μὴ αἰσχῦναι τὰς προσηκούσας ἀρετάς, πιστεύσαντας δὲ τῷ θεῷ πρὸς ἡμῶν ἔσεσθαι, οὗ τὸ ἱερὸν ἀνόμως τειχίσαντες νέμονται, καὶ τοῖς ἱεροῖς ἃ ἡμῖν θυσαμένοις καλὰ φαίνεται, ὁμόσε χωρῆσαι τοῖσδε καὶ δεῖξαι ὅτι ὧν μὲν ἐφίενται πρὸς τοὺς μὴ ἀμυνομένους ἐπιόντες κτάσθων, οἷς δὲ γενναῖον τήν τε αὑτῶν αἰεὶ ἐλευθεροῦν μάχῃ καὶ τὴν ἄλλων μὴ δουλοῦσθαι ἀδίκως, ἀνανταγώνιστοι ἀπ’ αὐτῶν οὐκ ἀπίασιν.‘

[93] Τοιαῦτα ὁ Παγώνδας τοῖς Βοιωτοῖς παραινέσας ἔπεισεν ἰέναι ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους. καὶ κατὰ τάχος ἀναστήσας ἦγε τὸν στρατόν (ἤδη γὰρ καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν), καὶ ἐπειδὴ προσέμειξεν ἐγγὺς τοῦ στρατεύματος αὐτῶν, ἐς χωρίον καθίσας ὅθεν λόφου ὄντος μεταξὺ οὐκ ἐθεώρουν ἀλλήλους, ἔτασσέ τε καὶ παρεσκευάζετο ὡς ἐς μάχην.

τῷ δὲ Ἱπποκράτει ὄντι περὶ τὸ Δήλιον ὡς αὐτῷ ἠγγέλθη ὅτι Βοιωτοὶ ἐπέρχονται, πέμπει ἐς τὸ στράτευμα κελεύων ἐς τάξιν καθί- στασθαι, καὶ αὐτὸς οὐ πολλῷ ὕστερον ἐπῆλθε, καταλιπὼν ὡς τριακοσίους ἱππέας περὶ τὸ Δήλιον, ὅπως φύλακές τε ἅμα εἶεν, εἴ τις ἐπίοι αὐτῷ, καὶ τοῖς Βοιωτοῖς καιρὸν φυλάξαντες ἐπιγένοιντο ἐν τῇ μάχῃ.
Βοιωτοὶ δὲ πρὸς τούτους ἀντικατέστησαν τοὺς ἀμυνουμένους, καὶ ἐπειδὴ καλῶς αὐτοῖς εἶχεν, ὑπερεφάνησαν τοῦ λόφου καὶ ἔθεντο τὰ ὅπλα τεταγμένοι ὥσπερ ἔμελλον, ὁπλῖται ἑπτακισχίλιοι μάλιστα καὶ ψιλοὶ ὑπὲρ μυρίους, ἱππῆς δὲ χίλιοι καὶ πελτασταὶ πεντακόσιοι.

εἶχον δὲ δεξιὸν μὲν κέρας Θηβαῖοι καὶ οἱ ξύμμοροι αὐτοῖς· μέσοι δὲ Ἁλιάρτιοι καὶ Κορωναῖοι καὶ Κωπαιῆς καὶ οἱ ἄλλοι οἱ περὶ τὴν λίμνην· τὸ δὲ εὐώνυμον εἶχον Θεσπιῆς καὶ Ταναγραῖοι καὶ Ὀρχομένιοι. ἐπὶ δὲ τῷ κέρᾳ ἑκατέρῳ οἱ ἱππῆς καὶ ψιλοὶ ἦσαν. ἐπ’ ἀσπίδας δὲ πέντε μὲν καὶ εἴκοσι Θηβαῖοι ἐτάξαντο, οἱ δὲ ἄλλοι ὡς ἕκαστοι ἔτυχον.

αὕτη μὲν Βοιωτῶν παρασκευὴ

[94] καὶ διάκοσμος ἦν· Ἀθηναῖοι δὲ οἱ μὲν ὁπλῖται ἐπὶ ὀκτὼ πᾶν τὸ στρατόπεδον ἐτάξαντο ὄντες πλήθει ἰσοπαλεῖς τοῖς ἐναντίοις, ἱππῆς δὲ ἐφ’ ἑκατέρῳ τῷ κέρᾳ. ψιλοὶ δὲ ἐκ παρασκευῆς μὲν ὡπλισμένοι οὔτε τότε παρῆσαν οὔτε ἐ- γένοντο τῇ πόλει· οἵπερ δὲ ξυνεσέβαλον ὄντες πολλαπλάσιοι τῶν ἐναντίων, ἄοπλοί τε πολλοὶ ἠκολούθησαν, ἅτε παν- στρατιᾶς ξένων τῶν παρόντων καὶ ἀστῶν γενομένης, καὶ ὡς τὸ πρῶτον ὥρμησαν ἐπ’ οἴκου, οὐ παρεγένοντο ὅτι μὴ ὀλίγοι.

καθεστώτων δὲ ἐς τὴν τάξιν καὶ ἤδη μελλόντων ξυνιέναι, Ἱπποκράτης ὁ στρατηγὸς ἐπιπαριὼν τὸ στρατόπεδον τῶν Ἀθηναίων παρεκελεύετό τε καὶ ἔλεγε τοιάδε.

[95] ’Ὦ Ἀθηναῖοι, δι’ ὀλίγου μὲν ἡ παραίνεσις γίγνεται, τὸ ἴσον δὲ πρός γε τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας δύναται καὶ ὑπόμνησιν μᾶλλον ἔχει ἢ ἐπικέλευσιν.
παραστῇ δὲ μηδενὶ ὑμῶν ὡς ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ οὐ προσῆκον τοσόνδε κίνδυνον ἀναρριπτοῦμεν. ἐν γὰρ τῇ τούτων ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ὁ ἀγὼν ἔσται· καὶ ἢν νικήσωμεν, οὐ μή ποτε ὑμῖν Πελοποννήσιοι ἐς τὴν χώραν ἄνευ τῆς τῶνδε ἵππου ἐσβάλωσιν, ἐν δὲ μιᾷ μάχῃ τήνδε τε προσκτᾶσθε καὶ ἐκείνην μᾶλλον ἐλευθεροῦτε.

χωρήσατε οὖν ἀξίως ἐς αὐτοὺς τῆς τε πόλεως, ἣν ἕκαστος πατρίδα ἔχων πρώτην ἐν τοῖς Ἕλλησιν ἀγάλλεται, καὶ τῶν πατέρων, οἳ τούσδε μάχῃ κρατοῦντες μετὰ Μυρωνίδου ἐν Οἰνοφύτοις τὴν Βοιωτίαν ποτὲ ἔσχον.‘

[96] Τοιαῦτα τοῦ Ἱπποκράτους παρακελευομένου καὶ μέχρι μὲν μέσου τοῦ στρατοπέδου ἐπελθόντος, τὸ δὲ πλέον οὐκέτι φθάσαντος, οἱ Βοιωτοί, παρακελευσαμένου καὶ σφίσιν ὡς διὰ ταχέων καὶ ἐνταῦθα Παγώνδου, παιανίσαντες ἐπῇσαν ἀπὸ τοῦ λόφου. ἀντεπῇσαν δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ προσέμειξαν δρόμῳ.

καὶ ἑκατέρων τῶν στρατοπέδων τὰ ἔσχατα οὐκ ἦλθεν ἐς χεῖρας, ἀλλὰ τὸ αὐτὸ ἔπαθεν· ῥύακες γὰρ ἐκώλυσαν. τὸ δὲ ἄλλο καρτερᾷ μάχῃ καὶ ὠθισμῷ ἀσπίδων ξυνειστήκει.

καὶ τὸ μὲν εὐώνυμον τῶν Βοιωτῶν καὶ μέχρι μέσου ἡσσᾶτο ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων, καὶ ἐπίεσαν τούς τε ἄλλους ταύτῃ καὶ οὐχ ἥκιστα τοὺς Θεσπιᾶς. ὑποχωρησάντων γὰρ αὐτοῖς τῶν παρατεταγμένων, καὶ κυκλωθέντων ἐν ὀλίγῳ, οἵπερ διεφθάρησαν Θεσπιῶν, ἐν χερσὶν ἀμυνόμενοι κατεκόπησαν· καί τινες καὶ τῶν Ἀθηναίων διὰ τὴν κύκλωσιν ταραχθέντες ἠγνόησάν τε καὶ ἀπέκτειναν ἀλλήλους.

τὸ μὲν οὖν ταύτῃ ἡσσᾶτο τῶν Βοιωτῶν καὶ πρὸς τὸ μαχόμενον κατέφυγε, τὸ δὲ δεξιόν, ᾗ οἱ Θηβαῖοι ἦσαν, ἐκράτει τῶν Ἀθηναίων, καὶ ὠσάμενοι κατὰ βραχὺ τὸ πρῶτον ἐπηκολούθουν.

καὶ ξυνέβη, Παγώνδου περιπέμψαντος δύο τέλη τῶν ἱππέων ἐκ τοῦ ἀφανοῦς περὶ τὸν λόφον, ὡς ἐπόνει τὸ εὐώνυμον αὐτῶν, καὶ ὑπερφανέντων αἰφνιδίως, τὸ νικῶν τῶν Ἀθηναίων κέρας, νομίσαν ἄλλο στράτευμα ἐπιέναι, ἐς φόβον καταστῆναι·

καὶ ἀμφοτέρωθεν ἤδη, ὑπό τε τοῦ τοιούτου καὶ ὑπὸ τῶν Θηβαίων ἐφεπομένων καὶ παραρρηγνύντων, φυγὴ καθειστήκει παντὸς τοῦ στρατοῦ τῶν Ἀθηναίων.

καὶ οἱ μὲν πρὸς τὸ Δήλιόν τε καὶ τὴν θάλασσαν ὥρμησαν, οἱ δὲ ἐπὶ τοῦ Ὠρωποῦ, ἄλλοι δὲ πρὸς Πάρνηθα τὸ ὄρος, οἱ δὲ ὡς ἕκαστοί τινα εἶχον ἐλπίδα σωτηρίας.
Βοιωτοὶ δὲ ἐφεπόμενοι ἔκτεινον, καὶ μάλιστα οἱ ἱππῆς οἵ τε αὐτῶν καὶ οἱ Λοκροὶ βεβοηθηκότες ἄρτι τῆς τροπῆς γιγνομένης· νυκτὸς δὲ ἐπιλαβούσης τὸ ἔργον ῥᾷον τὸ πλῆθος τῶν φευγόντων διεσώθη.

καὶ τῇ ὑστεραίᾳ οἵ τε ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ καὶ οἱ ἐκ τοῦ Δηλίου φυλακὴν ἐγκαταλιπόντες (εἶχον γὰρ αὐτὸ ὅμως ἔτι) ἀπεκομίσθησαν κατὰ θάλασσαν ἐπ’ οἴκου.

[97] καὶ οἱ Βοιωτοὶ τροπαῖον στήσαντες καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀνελόμενοι νεκροὺς τούς τε τῶν πολεμίων σκυλεύσαντες καὶ φυλακὴν καταλιπόντες ἀνεχώρησαν ἐς τὴν Τάναγραν, καὶ τῷ Δηλίῳ ἐπεβούλευον ὡς προσβαλοῦντες.

Ἐκ δὲ τῶν Ἀθηναίων κῆρυξ πορευόμενος ἐπὶ τοὺς νεκροὺς ἀπαντᾷ κήρυκι Βοιωτῷ, ὃς αὐτὸν ἀποστρέψας καὶ εἰπὼν ὅτι οὐδὲν πράξει πρὶν ἂν αὐτὸς ἀναχωρήσῃ πάλιν, καταστὰς ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους ἔλεγε τὰ παρὰ τῶν Βοιωτῶν, ὅτι οὐ δικαίως δράσειαν παραβαίνοντες τὰ νόμιμα τῶν Ἑλλήνων·

πᾶσι γὰρ εἶναι καθεστηκὸς ἰόντας ἐπὶ τὴν ἀλλήλων ἱερῶν τῶν ἐνόντων ἀπέχεσθαι, Ἀθηναίους δὲ Δήλιον τειχίσαντας ἐνοικεῖν, καὶ ὅσα ἄνθρωποι ἐν βεβήλῳ δρῶσι πάντα γίγνεσθαι αὐτόθι, ὕδωρ τε ὃ ἦν ἄψαυστον σφίσι πλὴν πρὸς τὰ ἱερὰ χέρνιβι χρῆσθαι, ἀνασπάσαντας ὑδρεύεσθαι·

ὥστε ὑπέρ τε τοῦ θεοῦ καὶ ἑαυτῶν Βοιωτούς, ἐπικαλουμένους τοὺς ὁμωχέτας δαίμονας καὶ τὸν Ἀπόλλω, προαγορεύειν αὐτοὺς ἐκ τοῦ ἱεροῦ ἀπιόντας ἀποφέρεσθαι τὰ σφέτερα αὐτῶν.

[98] τοσαῦτα τοῦ κήρυκος εἰπόντος οἱ Ἀθηναῖοι πέμψαντες παρὰ τοὺς Βοιωτοὺς ἑαυτῶν κήρυκα τοῦ μὲν ἱεροῦ οὔτε ἀδικῆσαι ἔφασαν οὐδὲν οὔτε τοῦ λοιποῦ ἑκόντες βλάψειν· οὐδὲ γὰρ τὴν ἀρχὴν ἐσελθεῖν ἐπὶ τούτῳ, ἀλλ’ ἵνα ἐξ αὐτοῦ τοὺς ἀδικοῦντας μᾶλλον σφᾶς ἀμύνωνται.

τὸν δὲ νόμον τοῖς Ἕλλησιν εἶναι, ὧν ἂν ᾖ τὸ κράτος τῆς γῆς ἑκάστης ἤν τε πλέονος ἤν τε βραχυτέρας, τούτων καὶ τὰ ἱερὰ αἰεὶ γίγνεσθαι, τρόποις θεραπευόμενα οἷς ἂν πρὸς τοῖς εἰωθόσι καὶ δύνωνται.

καὶ γὰρ Βοιωτοὺς καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν ἄλλων, ὅσοι ἐξαναστήσαντές τινα βίᾳ νέμονται γῆν, ἀλλοτρίοις ἱεροῖς τὸ πρῶτον ἐπελθόντας οἰκεῖα νῦν κεκτῆσθαι.
καὶ αὐτοί, εἰ μὲν ἐπὶ πλέον δυνηθῆναι τῆς ἐκείνων κρατῆσαι, τοῦτ’ ἂν ἔχειν· νῦν δὲ ἐν ᾧ μέρει εἰσίν, ἑκόντες εἶναι ὡς ἐκ σφετέρου οὐκ ἀπιέναι.

ὕδωρ τε ἐν τῇ ἀνάγκῃ κινῆσαι, ἣν οὐκ αὐτοὶ ὕβρει προσθέσθαι, ἀλλ’ ἐκείνους προτέρους ἐπὶ τὴν σφετέραν ἐλθόντας ἀμυνόμενοι βιάζεσθαι χρῆσθαι.

πᾶν δ’ εἰκὸς εἶναι τὸ πολέμῳ καὶ δεινῷ τινὶ κατειργόμενον ξύγγνωμόν τι γίγνεσθαι καὶ πρὸς τοῦ θεοῦ. καὶ γὰρ τῶν ἀκουσίων ἁμαρτημάτων καταφυγὴν εἶναι τοὺς βωμούς, παρανομίαν τε ἐπὶ τοῖς μὴ ἀνάγκῃ κακοῖς ὀνομασθῆναι καὶ οὐκ ἐπὶ τοῖς ἀπὸ τῶν ξυμφορῶν τι τολμήσασιν.

τούς τε νεκροὺς πολὺ μειζόνως ἐκείνους ἀντὶ ἱερῶν ἀξιοῦντας ἀποδιδόναι ἀσεβεῖν ἢ τοὺς μὴ ἐθέλοντας ἱεροῖς τὰ πρέποντα κομίζεσθαι.

σαφῶς τε ἐκέλευον σφίσιν εἰπεῖν μὴ ἀπιοῦσιν ἐκ τῆς Βοιωτῶν γῆς (οὐ γὰρ ἐν τῇ ἐκείνων ἔτι εἶναι, ἐν ᾗ δὲ δορὶ ἐκτήσαντο), ἀλλὰ κατὰ τὰ πάτρια τοὺς νεκροὺς σπένδουσιν ἀναιρεῖσθαι.

[99] οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἀπεκρίναντο, εἰ μὲν ἐν τῇ Βοιωτίᾳ εἰσίν, ἀπιόντας ἐκ τῆς ἑαυτῶν ἀποφέρεσθαι τὰ σφέτερα, εἰ δὲ ἐν τῇ ἐκείνων, αὐτοὺς γιγνώσκειν τὸ ποιητέον, νομίζοντες, τὴν μὲν Ὠρωπίαν, ἐν ᾗ τοὺς νεκροὺς ἐν μεθορίοις τῆς μάχης γενομένης κεῖσθαι ξυνέβη, Ἀθηναίων κατὰ τὸ ὑπήκοον εἶναι, καὶ οὐκ ἂν αὐτοὺς βίᾳ σφῶν κρατῆσαι αὐτῶν· οὐδ’ αὖ ἐσπένδοντο δῆθεν ὑπὲρ τῆς ἐκείνων· τὸ δὲ ’ἐκ τῆς ἑαυτῶν‘ εὐπρεπὲς εἶναι ἀποκρίνασθαι ’ἀπιόντας καὶ ἀπολαβεῖν ἃ ἀπαιτοῦσιν.‘ ὁ δὲ κῆρυξ τῶν Ἀθηναίων ἀκούσας ἀπῆλθεν ἄπρακτος.

[100] Καὶ οἱ Βοιωτοὶ εὐθὺς μεταπεμψάμενοι ἔκ τε τοῦ Μηλιῶς κόλπου ἀκοντιστὰς καὶ σφενδονήτας, καὶ βεβοηθηκότων αὐ- τοῖς μετὰ τὴν μάχην Κορινθίων τε δισχιλίων ὁπλιτῶν καὶ τῶν ἐκ Νισαίας ἐξεληλυθότων Πελοποννησίων φρουρῶν καὶ Μεγαρέων ἅμα, ἐστράτευσαν ἐπὶ τὸ Δήλιον καὶ προσέβαλον τῷ τειχίσματι, ἄλλῳ τε τρόπῳ πειράσαντες καὶ μηχανὴν προσήγαγον, ἥπερ εἷλεν αὐτό, τοιάνδε.

κεραίαν μεγάλην δίχα πρίσαντες ἐκοίλαναν ἅπασαν καὶ ξυνήρμοσαν πάλιν ἀκριβῶς ὥσπερ αὐλόν, καὶ ἐπ’ ἄκραν λέβητά τε ἤρτησαν ἁλύσεσι καὶ ἀκροφύσιον ἀπὸ τῆς κεραίας σιδηροῦν ἐς αὐτὸν νεῦον καθεῖτο, καὶ ἐσεσιδήρωτο ἐπὶ μέγα καὶ τοῦ ἄλλου ξύλου.

προσῆγον δὲ ἐκ πολλοῦ ἁμάξαις τῷ τείχει, ᾗ μάλιστα τῇ ἀμπέλῳ καὶ τοῖς ξύλοις ᾠκοδόμητο· καὶ ὁπότε εἴη ἐγγύς, φύσας μεγάλας ἐσθέντες ἐς τὸ πρὸς ἑαυτῶν ἄκρον τῆς κεραίας ἐφύσων.

ἡ δὲ πνοὴ ἰοῦσα στεγανῶς ἐς τὸν λέβητα, ἔχοντα ἄνθρακάς τε ἡμμένους καὶ θεῖον καὶ πίσσαν, φλόγα ἐποίει μεγάλην καὶ ἧψε τοῦ τείχους, ὥστε μηδένα ἔτι ἐπ’ αὐτοῦ μεῖναι, ἀλλὰ ἀπολιπόντας ἐς φυγὴν καταστῆναι καὶ τὸ τείχισμα τούτῳ τῷ τρόπῳ ἁλῶναι.
τῶν δὲ φρουρῶν οἱ μὲν ἀπέθανον, διακόσιοι δὲ ἐλήφθησαν· τῶν δὲ ἄλλων τὸ πλῆθος ἐς τὰς ναῦς ἐσβὰν ἀπεκομίσθη ἐπ’ οἴκου.

[101] τοῦ δὲ Δηλίου ἑπτακαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ ληφθέντος μετὰ τὴν μάχην καὶ τοῦ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων κήρυκος οὐδὲν ἐπισταμένου τῶν γεγενημένων ἐλθόντος οὐ πολὺ ὕστερον αὖθις περὶ τῶν νεκρῶν, ἀπέδοσαν οἱ Βοιωτοὶ καὶ οὐκέτι ταὐτὰ ἀπεκρίναντο.

ἀπέθανον δὲ Βοιωτῶν μὲν ἐν τῇ μάχῃ ὀλίγῳ ἐλάσσους πεντακοσίων, Ἀθηναίων δὲ ὀλίγῳ ἐλάσσους χιλίων καὶ Ἱπποκράτης ὁ στρατηγός, ψιλῶν δὲ καὶ σκευοφόρων πολὺς ἀριθμός.
Μετὰ δὲ τὴν μάχην ταύτην καὶ ὁ Δημοσθένης ὀλίγῳ ὕστερον, ὡς αὐτῷ τότε πλεύσαντι τὰ περὶ τὰς Σίφας τῆς προδοσίας πέρι οὐ προυχώρησεν, ἔχων τὸν στρατὸν ἐπὶ τῶν νεῶν τῶν τε Ἀκαρνάνων καὶ Ἀγραίων καὶ Ἀθηναίων τετρακοσίους ὁπλίτας, ἀπόβασιν ἐποιήσατο ἐς τὴν Σικυωνίαν.
καὶ πρὶν πάσας τὰς ναῦς καταπλεῦσαι βοηθήσαντες οἱ Σικυώνιοι τοὺς ἀποβεβηκότας ἔτρεψαν καὶ κατεδίωξαν ἐς τὰς ναῦς, καὶ τοὺς μὲν ἀπέκτειναν, τοὺς δὲ ζῶντας ἔλαβον. τροπαῖον δὲ στήσαντες τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν.

Ἀπέθανε δὲ καὶ Σιτάλκης Ὀδρυσῶν βασιλεὺς ὑπὸ τὰς αὐτὰς ἡμέρας τοῖς ἐπὶ Δηλίῳ, στρατεύσας ἐπὶ Τριβαλλοὺς καὶ νικηθεὶς μάχῃ. Σεύθης δὲ ὁ Σπαραδόκου ἀδελφιδοῦς ὢν αὐτοῦ ἐβασίλευσεν Ὀδρυσῶν τε καὶ τῆς ἄλλης Θρᾴκης ἧσπερ καὶ ἐκεῖνος.

[102] Τοῦ δ’ αὐτοῦ χειμῶνος Βρασίδας ἔχων τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης ξυμμάχους ἐστράτευσεν ἐς Ἀμφίπολιν τὴν ἐπὶ Στρυμόνι ποταμῷ Ἀθηναίων ἀποικίαν.
τὸ δὲ χωρίον τοῦτο ἐφ’ οὗ νῦν ἡ πόλις ἐστὶν ἐπείρασε μὲν πρότερον καὶ Ἀρισταγόρας ὁ Μιλήσιος φεύγων βασιλέα Δαρεῖον κατοικίσαι, ἀλλὰ ὑπὸ Ἠδώνων ἐξεκρούσθη, ἔπειτα δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἔτεσι δύο καὶ τριάκοντα ὕστερον, ἐποίκους μυρίους σφῶν τε αὐτῶν καὶ τῶν ἄλλων τὸν βουλόμενον πέμψαντες, οἳ διεφθάρησαν ἐν Δραβήσκῳ ὑπὸ Θρᾳκῶν.

καὶ αὖθις ἑνὸς δέοντι τριακοστῷ ἔτει ἐλθόντες οἱ Ἀθηναῖοι, Ἅγνωνος τοῦ Νικίου οἰκιστοῦ ἐκπεμφθέντος, Ἠδῶνας ἐξελάσαντες ἔκτισαν τὸ χωρίον τοῦτο, ὅπερ πρότερον Ἐννέα ὁδοὶ ἐκαλοῦντο. ὡρμῶντο δὲ ἐκ τῆς Ἠιόνος, ἣν αὐτοὶ εἶχον ἐμπόριον ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ ποταμοῦ ἐπιθαλάσσιον, πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους ἀπέχον ἀπὸ τῆς νῦν πόλεως, ἣν Ἀμφίπολιν Ἅγνων ὠνόμασεν, ὅτι ἐπ’ ἀμφότερα περιρρέοντος τοῦ Στρυμόνος [διὰ τὸ περιέχειν αὐτὴν] τείχει μακρῷ ἀπολαβὼν ἐκ ποταμοῦ ἐς ποταμὸν περιφανῆ ἐς θάλασσάν τε καὶ τὴν ἤπειρον ᾤκισεν.

[103] Ἐπὶ ταύτην οὖν ὁ Βρασίδας ἄρας ἐξ Ἀρνῶν τῆς Χαλκιδικῆς ἐπορεύετο τῷ στρατῷ. καὶ ἀφικόμενος περὶ δείλην ἐπὶ τὸν Αὐλῶνα καὶ Βορμίσκον, ᾗ ἡ Βόλβη λίμνη ἐξίησιν ἐς θάλασσαν, καὶ δειπνοποιησάμενος ἐχώρει τὴν νύκτα.

χειμὼν δὲ ἦν καὶ ὑπένειφεν· ᾗ καὶ μᾶλλον ὥρμησε, βουλόμενος λαθεῖν τοὺς ἐν τῇ Ἀμφιπόλει πλὴν τῶν προδιδόντων.
ἦσαν γὰρ Ἀργιλίων τε ἐν αὐτῇ οἰκήτορες (εἰσὶ δὲ οἱ Ἀργίλιοι Ἀνδρίων ἄποικοι) καὶ ἄλλοι οἳ ξυνέπρασσον ταῦτα, οἱ μὲν Περδίκκᾳ πειθόμενοι, οἱ δὲ Χαλκιδεῦσιν.

μάλιστα δὲ οἱ Ἀργίλιοι, ἐγγύς τε προσοικοῦντες καὶ αἰεί ποτε τοῖς Ἀθηναίοις ὄντες ὕποπτοι καὶ ἐπιβουλεύοντες τῷ χωρίῳ, ἐπειδὴ παρέτυχεν ὁ καιρὸς καὶ Βρασίδας ἦλθεν, ἔπραξάν τε ἐκ πλέονος πρὸς τοὺς ἐμπολιτεύοντας σφῶν ἐκεῖ ὅπως ἐνδοθήσεται ἡ πόλις, καὶ τότε δεξάμενοι αὐτὸν τῇ πόλει καὶ ἀποστάντες τῶν Ἀθηναίων ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ κατέστησαν τὸν στρατὸν πρὸ ἕω ἐπὶ τὴν γέφυραν τοῦ ποταμοῦ.

ἀπέχει δὲ τὸ πόλισμα πλέον τῆς διαβάσεως, καὶ οὐ καθεῖτο τείχη ὥσπερ νῦν, φυλακὴ δέ τις βραχεῖα καθειστήκει· ἣν βιασάμενος ῥᾳδίως ὁ Βρασίδας, ἅμα μὲν τῆς προδοσίας οὔσης, ἅμα δὲ καὶ χειμῶνος ὄντος καὶ ἀπροσδοκήτοις προσπεσών, διέβη τὴν γέφυραν, καὶ τὰ ἔξω τῶν Ἀμφιπολιτῶν οἰκούντων κατὰ πᾶν τὸ χωρίον εὐθὺς εἶχεν.

[104] τῆς δὲ διαβάσεως αὐτοῦ ἄφνω τοῖς ἐν τῇ πόλει γεγενημένης, καὶ τῶν ἔξω πολλῶν μὲν ἁλισκομένων, τῶν δὲ καὶ καταφευγόντων ἐς τὸ τεῖχος, οἱ Ἀμφιπολῖται ἐς θόρυβον μέγαν κατέστησαν, ἄλλως τε καὶ ἀλλήλοις ὕποπτοι ὄντες.

καὶ λέγεται Βρασίδαν, εἰ ἠθέλησε μὴ ἐφ’ ἁρπαγὴν τῷ στρατῷ τραπέσθαι, ἀλλ’ εὐθὺς χωρῆσαι πρὸς τὴν πόλιν, δοκεῖν ἂν ἑλεῖν.
νῦν δὲ ὁ μὲν ἱδρύσας τὸν στρατόν, ἐπεὶ τὰ ἔξω ἐπέδραμε καὶ οὐδὲν αὐτῷ ἀπὸ τῶν ἔνδον ὡς προσεδέχετο ἀπέβαινεν, ἡσύχαζεν·

οἱ δὲ ἐναντίοι τοῖς προδιδοῦσι, κρατοῦντες τῷ πλήθει ὥστε μὴ αὐτίκα τὰς πύλας ἀνοίγεσθαι, πέμπουσι μετὰ Εὐκλέους τοῦ στρατηγοῦ, ὃς ἐκ τῶν Ἀθηνῶν παρῆν αὐτοῖς φύλαξ τοῦ χωρίου, ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου, ὃς τάδε ξυνέγραψεν, ὄντα περὶ Θάσον (ἔστι δὲ ἡ νῆσος Παρίων ἀποικία, ἀπέχουσα τῆς Ἀμφιπόλεως ἡμίσεος ἡμέρας μάλιστα πλοῦν), κελεύοντες σφίσι βοηθεῖν.

καὶ ὁ μὲν ἀκούσας κατὰ τάχος ἑπτὰ ναυσὶν αἳ ἔτυχον παροῦσαι ἔπλει, καὶ ἐβούλετο φθάσαι μάλιστα μὲν οὖν τὴν Ἀμφίπολιν, πρίν τι ἐνδοῦναι, εἰ δὲ μή, τὴν Ἠιόνα προκαταλαβών.

[105] Ἐν τούτῳ δὲ ὁ Βρασίδας δεδιὼς καὶ τὴν ἀπὸ τῆς Θάσου τῶν νεῶν βοήθειαν καὶ πυνθανόμενος τὸν Θουκυδίδην κτῆσίν τε ἔχειν τῶν χρυσείων μετάλλων ἐργασίας ἐν τῇ περὶ ταῦτα Θρᾴκῃ καὶ ἀπ’ αὐτοῦ δύνασθαι ἐν τοῖς πρώτοις τῶν ἠπειρωτῶν, ἠπείγετο προκατασχεῖν, εἰ δύναιτο, τὴν πόλιν, μὴ ἀφικνου- μένου αὐτοῦ τὸ πλῆθος τῶν Ἀμφιπολιτῶν, ἐλπίσαν ἐκ θα- λάσσης ξυμμαχικὸν καὶ ἀπὸ τῆς Θρᾴκης ἀγείραντα αὐτὸν περιποιήσειν σφᾶς, οὐκέτι προσχωροίη.

καὶ τὴν ξύμβασιν μετρίαν ἐποιεῖτο, κήρυγμα τόδε ἀνειπών, Ἀμφιπολιτῶν καὶ Ἀθηναίων τῶν ἐνόντων τὸν μὲν βουλόμενον ἐπὶ τοῖς ἑαυτοῦ τῆς ἴσης καὶ ὁμοίας μετέχοντα μένειν, τὸν δὲ μὴ ἐθέλοντα ἀπιέναι τὰ ἑαυτοῦ ἐκφερόμενον πέντε ἡμερῶν.

[106] οἱ δὲ πολλοὶ ἀκούσαντες ἀλλοιότεροι ἐγένοντο τὰς γνώμας, ἄλλως τε καὶ βραχὺ μὲν Ἀθηναίων ἐμπολιτεῦον, τὸ δὲ πλέον ξύμμεικτον, καὶ τῶν ἔξω ληφθέντων συχνοῖς οἰκεῖοι ἔνδον ἦσαν· καὶ τὸ κήρυγμα πρὸς τὸν φόβον δίκαιον εἶναι ὑπελάμβανον, οἱ μὲν Ἀθηναῖοι διὰ τὸ ἄσμενοι ἂν ἐξελθεῖν, ἡγούμενοι οὐκ ἐν ὁμοίῳ σφίσι τὰ δεινὰ εἶναι καὶ ἅμα οὐ προσδεχόμενοι βοήθειαν ἐν τάχει, ὁ δὲ ἄλλος ὅμιλος πόλεώς τε ἐν τῷ ἴσῳ οὐ στερισκόμενοι καὶ κινδύνου παρὰ δόξαν ἀφιέμενοι.

ὥστε τῶν πρασσόντων τῷ Βρασίδᾳ ἤδη καὶ ἐκ τοῦ φανεροῦ διαδικαιούντων αὐτά, ἐπειδὴ καὶ τὸ πλῆθος ἑώρων τετραμμένον καὶ τοῦ παρόντος Ἀθηναίων στρατηγοῦ οὐκέτι ἀκροώμενον, ἐγένετο ἡ ὁμολογία καὶ προσεδέξαντο ἐφ’ οἷς ἐκήρυξεν.

καὶ οἱ μὲν τὴν πόλιν τοιούτῳ τρόπῳ παρέδοσαν, ὁ δὲ Θουκυδίδης καὶ αἱ νῆες ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ ὀψὲ κατέπλεον ἐς τὴν Ἠιόνα.
καὶ τὴν μὲν Ἀμφίπολιν Βρασίδας ἄρτι εἶχε, τὴν δὲ Ἠιόνα παρὰ νύκτα ἐγένετο λαβεῖν· εἰ γὰρ μὴ ἐβοήθησαν αἱ νῆες διὰ τάχους, ἅμα ἕῳ ἂν εἴχετο.

[107] Μετὰ δὲ τοῦτο ὁ μὲν τὰ ἐν τῇ Ἠιόνι καθίστατο, ὅπως καὶ τὸ αὐτίκα, ἢν ἐπίῃ ὁ Βρασίδας, καὶ τὸ ἔπειτα ἀσφαλῶς ἕξει, δεξάμενος τοὺς ἐθελήσαντας ἐπιχωρῆσαι ἄνωθεν κατὰ τὰς σπονδάς·

ὁ δὲ πρὸς μὲν τὴν Ἠιόνα κατά τε τὸν ποταμὸν πολλοῖς πλοίοις ἄφνω καταπλεύσας, εἴ πως τὴν προύχουσαν ἄκραν ἀπὸ τοῦ τείχους λαβὼν κρατοίη τοῦ ἔσπλου, καὶ κατὰ γῆν ἀποπειράσας ἅμα, ἀμφοτέρωθεν ἀπεκρούσθη, τὰ δὲ περὶ τὴν Ἀμφίπολιν ἐξηρτύετο.

καὶ Μύρκινός τε αὐτῷ προσεχώρησεν Ἠδωνικὴ πόλις, Πιττακοῦ τοῦ Ἠδώνων βασιλέως ἀποθανόντος ὑπὸ τῶν Γοάξιος παίδων καὶ Βραυροῦς τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, καὶ Γαληψὸς οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ Οἰσύμη· εἰσὶ δὲ αὗται Θασίων ἀποικίαι. παρὼν δὲ καὶ Περδίκκας εὐθὺς μετὰ τὴν ἅλωσιν ξυγκαθίστη ταῦτα.

[108] Ἐχομένης δὲ τῆς Ἀμφιπόλεως οἱ Ἀθηναῖοι ἐς μέγα δέος κατέστησαν, ἄλλως τε καὶ ὅτι ἡ πόλις αὐτοῖς ἦν ὠφέλιμος ξύλων τε ναυπηγησίμων πομπῇ καὶ χρημάτων προσόδῳ, καὶ ὅτι μέχρι μὲν τοῦ Στρυμόνος ἦν πάροδος Θεσσαλῶν διαγόντων ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους σφῶν τοῖς Λακεδαιμονίοις, τῆς δὲ γε- φύρας μὴ κρατούντων, ἄνωθεν μὲν μεγάλης οὔσης ἐπὶ πολὺ λίμνης τοῦ ποταμοῦ, τὰ δὲ πρὸς Ἠιόνα τριήρεσι τηρουμένων, οὐκ ἂν δύνασθαι προελθεῖν· τότε δὲ ῥᾴδια ἤδη [ἐνόμιζεν] γεγενῆσθαι. καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐφοβοῦντο μὴ ἀποστῶσιν.

ὁ γὰρ Βρασίδας ἔν τε τοῖς ἄλλοις μέτριον ἑαυτὸν παρεῖχε, καὶ ἐν τοῖς λόγοις πανταχοῦ ἐδήλου ὡς ἐλευθερώσων τὴν Ἑλλάδα ἐκπεμφθείη.
καὶ αἱ πόλεις πυνθανόμεναι αἱ τῶν Ἀθηναίων ὑπήκοοι τῆς τε Ἀμφιπόλεως τὴν ἅλωσιν καὶ ἃ παρέχεται, τήν τε ἐκείνου πραότητα, μάλιστα δὴ ἐπήρθησαν ἐς τὸ νεωτερίζειν, καὶ ἐπεκηρυκεύοντο πρὸς αὐτὸν κρύφα, ἐπιπαριέναι τε κελεύοντες καὶ βουλόμενοι αὐτοὶ ἕκαστοι πρῶτοι ἀποστῆναι.

καὶ γὰρ καὶ ἄδεια ἐφαίνετο αὐτοῖς, ἐψευσμένοις μὲν τῆς Ἀθηναίων δυνάμεως ἐπὶ τοσοῦτον ὅση ὕστερον διεφάνη, τὸ δὲ πλέον βουλήσει κρίνοντες ἀσαφεῖ ἢ προνοίᾳ ἀσφαλεῖ, εἰωθότες οἱ ἄνθρωποι οὗ μὲν ἐπιθυμοῦσιν ἐλπίδι ἀπερισκέπτῳ διδόναι, ὃ δὲ μὴ προσίενται λογισμῷ αὐτοκράτορι διωθεῖσθαι.

ἅμα δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐν τοῖς Βοιωτοῖς νεωστὶ πεπληγμένων καὶ τοῦ Βρασίδου ἐφολκὰ καὶ οὐ τὰ ὄντα λέγοντος, ὡς αὐτῷ ἐπὶ Νίσαιαν τῇ ἑαυτοῦ μόνῃ στρατιᾷ οὐκ ἠθέλησαν οἱ Ἀθηναῖοι ξυμβαλεῖν, ἐθάρσουν καὶ ἐπίστευον μηδένα ἂν ἐπὶ σφᾶς βοηθῆσαι.

τὸ δὲ μέγιστον, διὰ τὸ ἡδονὴν ἔχον ἐν τῷ αὐτίκα καὶ ὅτι τὸ πρῶτον Λακεδαιμονίων ὀργώντων ἔμελλον πειράσεσθαι, κινδυνεύειν παντὶ τρόπῳ ἑτοῖμοι ἦσαν. ὧν αἰσθανόμενοι οἱ μὲν Ἀθηναῖοι φυλακάς, ὡς ἐξ ὀλίγου καὶ ἐν χειμῶνι, διέπεμπον ἐς τὰς πόλεις, ὁ δὲ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ἐφιέμενος στρατιάν τε προσαποστέλλειν ἐκέλευε καὶ αὐτὸς ἐν τῷ Στρυμόνι ναυπηγίαν τριήρων παρεσκευάζετο.

οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι τὰ μὲν καὶ φθόνῳ ἀπὸ τῶν πρώτων ἀνδρῶν οὐχ ὑπηρέτησαν αὐτῷ, τὰ δὲ καὶ βουλόμενοι μᾶλλον τούς τε ἄνδρας τοὺς ἐκ τῆς νήσου κομίσασθαι καὶ τὸν πόλεμον καταλῦσαι.

[109] Τοῦ δ’ αὐτοῦ χειμῶνος Μεγαρῆς τε τὰ μακρὰ τείχη, ἃ σφῶν οἱ Ἀθηναῖοι εἶχον, κατέσκαψαν ἑλόντες ἐς ἔδαφος, καὶ Βρασίδας μετὰ τὴν Ἀμφιπόλεως ἅλωσιν ἔχων τοὺς ξυμμάχους στρατεύει ἐπὶ τὴν Ἀκτὴν καλουμένην.

ἔστι δὲ ἀπὸ τοῦ βασιλέως διορύγματος ἔσω προύχουσα, καὶ ὁ Ἄθως αὐτῆς ὄρος ὑψηλὸν τελευτᾷ ἐς τὸ Αἰγαῖον πέλαγος.

πόλεις δὲ ἔχει Σάνην μὲν Ἀνδρίων ἀποικίαν παρ’ αὐτὴν τὴν διώρυχα, ἐς τὸ πρὸς Εὔβοιαν πέλαγος τετραμμένην, τὰς δὲ ἄλλας Θυσσὸν καὶ Κλεωνὰς καὶ Ἀκροθῴους καὶ Ὀλόφυξον καὶ Δῖον·
αἳ οἰκοῦνται ξυμμείκτοις ἔθνεσι βαρβάρων διγλώσσων, καί τι καὶ Χαλκιδικὸν ἔνι βραχύ, τὸ δὲ πλεῖστον Πελασγικόν, τῶν καὶ Λῆμνόν ποτε καὶ Ἀθήνας Τυρσηνῶν οἰκησάντων, καὶ Βισαλτικὸν καὶ Κρηστωνικὸν καὶ Ἠδῶνες· κατὰ δὲ μικρὰ πολίσματα οἰκοῦσιν.

καὶ οἱ μὲν πλείους προσεχώρησαν τῷ Βρασίδᾳ, Σάνη δὲ καὶ Δῖον ἀντέστη, καὶ αὐτῶν τὴν χώραν ἐμμείνας τῷ στρατῷ ἐδῄου.

[110] ὡς δ’ οὐκ ἐσήκουον, εὐθὺς στρατεύει ἐπὶ Τορώνην τὴν Χαλκιδικήν, κατεχομένην ὑπὸ Ἀθηναίων· καὶ αὐτὸν ἄνδρες ὀλίγοι ἐπήγοντο, ἑτοῖμοι ὄντες τὴν πόλιν παραδοῦναι. καὶ ἀφικόμενος νυκτὸς ἔτι καὶ περὶ ὄρθρον τῷ στρατῷ ἐκαθέζετο πρὸς τὸ Διοσκόρειον, ὃ ἀπέχει τῆς πόλεως τρεῖς μάλιστα σταδίους.

τὴν μὲν οὖν ἄλλην πόλιν τῶν Τορωναίων καὶ τοὺς Ἀθηναίους τοὺς ἐμφρουροῦντας ἔλαθεν· οἱ δὲ πράσσοντες αὐτῷ εἰδότες ὅτι ἥξοι, καὶ προελθόντες τινὲς αὐτῶν λάθρᾳ ὀλίγοι, ἐτήρουν τὴν πρόσοδον, καὶ ὡς ᾔσθοντο παρόντα, ἐσκομίζουσι παρ’ αὑτοὺς ἐγχειρίδια ἔχοντας ἄνδρας ψιλοὺς ἑπτά (τοσοῦτοι γὰρ μόνοι ἀνδρῶν εἴκοσι τὸ πρῶτον ταχθέντων οὐ κατέδεισαν ἐσελθεῖν· ἦρχε δὲ αὐτῶν Λυσίστρατος Ὀλύνθιος), οἳ διαδύντες διὰ τοῦ πρὸς τὸ πέλαγος τείχους καὶ λαθόντες τούς τε ἐπὶ τοῦ ἀνωτάτω φυλακτηρίου φρουρούς, οὔσης τῆς πόλεως πρὸς λόφον, ἀναβάντες διέφθειραν καὶ τὴν κατὰ Καναστραῖον πυλίδα διῄρουν.

[111] ὁ δὲ Βρασίδας τῷ μὲν ἄλλῳ στρατῷ ἡσύχαζεν ὀλίγον προελθών, ἑκατὸν δὲ πελταστὰς προπέμπει, ὅπως, ὁπότε πύλαι τινὲς ἀνοιχθεῖεν καὶ τὸ σημεῖον ἀρθείη ὃ ξυνέκειτο, πρῶτοι ἐσδράμοιεν.
καὶ οἱ μὲν χρόνου ἐγγιγνομένου καὶ θαυμάζοντες κατὰ μικρὸν ἔτυχον ἐγγὺς τῆς πόλεως προσελθόντες· οἱ δὲ τῶν Τορωναίων ἔνδοθεν παρασκευάζοντες μετὰ τῶν ἐσεληλυθότων, ὡς αὐτοῖς ἥ τε πυλὶς διῄρητο καὶ αἱ κατὰ τὴν ἀγορὰν πύλαι τοῦ μοχλοῦ διακοπέντος ἀνεῴγοντο, πρῶτον μὲν κατὰ τὴν πυλίδα τινὰς περιαγαγόντες ἐσεκόμισαν, ὅπως κατὰ νώτου καὶ ἀμφοτέρωθεν τοὺς ἐν τῇ πόλει οὐδὲν εἰδότας ἐξαπίνης φοβήσειαν, ἔπειτα τὸ σημεῖόν τε τοῦ πυρός, ὡς εἴρητο, ἀνέσχον, καὶ διὰ τῶν κατὰ τὴν ἀγορὰν πυλῶν τοὺς λοιποὺς ἤδη τῶν πελταστῶν ἐσεδέχοντο.

[112] καὶ ὁ Βρασίδας ἰδὼν τὸ ξύνθημα ἔθει δρόμῳ, ἀναστήσας τὸν στρατὸν ἐμβοήσαντάς τε ἁθρόον καὶ ἔκπληξιν πολλὴν τοῖς ἐν τῇ πόλει παρασχόντας.
καὶ οἱ μὲν κατὰ τὰς πύλας εὐθὺς ἐσέπιπτον, οἱ δὲ κατὰ δοκοὺς τετραγώνους, αἳ ἔτυχον τῷ τείχει πεπτωκότι καὶ οἰκοδομουμένῳ πρὸς λίθων ἀνολκὴν προσκείμεναι.

Βρασίδας μὲν οὖν καὶ τὸ πλῆθος εὐθὺς ἄνω καὶ ἐπὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως ἐτράπετο, βουλόμενος κατ’ ἄκρας καὶ βεβαίως ἑλεῖν αὐτήν· ὁ δὲ ἄλλος ὅμιλος κατὰ πάντα ὁμοίως ἐσκεδάννυντο.

[113] Τῶν δὲ Τορωναίων γιγνομένης τῆς ἁλώσεως τὸ μὲν πολὺ οὐδὲν εἰδὸς ἐθορυβεῖτο, οἱ δὲ πράσσοντες καὶ οἷς ταῦτα ἤρεσκε μετὰ τῶν ἐσελθόντων εὐθὺς ἦσαν.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι (ἔτυχον γὰρ ἐν τῇ ἀγορᾷ ὁπλῖται καθεύδοντες ὡς πεντήκοντα) ἐπειδὴ ᾔσθοντο, οἱ μέν τινες ὀλίγοι διαφθείρονται ἐν χερσὶν αὐτῶν, τῶν δὲ λοιπῶν οἱ μὲν πεζῇ, οἱ δὲ ἐς τὰς ναῦς, αἳ ἐφρούρουν δύο, καταφυγόντες διασῴζονται ἐς τὴν Λήκυθον τὸ φρούριον, ὃ εἶχον αὐτοὶ καταλαβόντες, ἄκρον τῆς πόλεως ἐς τὴν θάλασσαν ἀπειλημμένον ἐν στενῷ ἰσθμῷ.
κατέφυγον δὲ καὶ τῶν Τορωναίων ἐς αὐτοὺς ὅσοι ἦσαν σφίσιν ἐπιτήδειοι.

[114] γεγενημένης δὲ ἡμέρας ἤδη καὶ βεβαίως τῆς πόλεως ἐχομένης ὁ Βρασίδας τοῖς μὲν μετὰ τῶν Ἀθηναίων Τορωναίοις καταπεφευγόσι κήρυγμα ἐποιήσατο τὸν βουλό- μενον ἐπὶ τὰ ἑαυτοῦ ἐξελθόντα ἀδεῶς πολιτεύειν, τοῖς δὲ Ἀθηναίοις κήρυκα προσπέμψας ἐξιέναι ἐκέλευεν ἐκ τῆς Ληκύθου ὑποσπόνδους καὶ τὰ ἑαυτῶν ἔχοντας ὡς οὔσης Χαλκιδέων.

οἱ δὲ ἐκλείψειν μὲν οὐκ ἔφασαν, σπείσασθαι δὲ σφίσιν ἐκέλευον ἡμέραν τοὺς νεκροὺς ἀνελέσθαι. ὁ δὲ ἐσπείσατο δύο. ἐν ταύταις δὲ αὐτός τε τὰς ἐγγὺς οἰκίας ἐκρατύνατο καὶ Ἀθηναῖοι τὰ σφέτερα.

καὶ ξύλλογον τῶν Τορωναίων ποιήσας ἔλεξε τοῖς ἐν τῇ Ἀκάνθῳ παραπλήσια, ὅτι οὐ δίκαιον εἴη οὔτε τοὺς πράξαντας πρὸς αὐτὸν τὴν λῆψιν τῆς πόλεως χείρους οὐδὲ προδότας ἡγεῖσθαι (οὐ γὰρ ἐπὶ δουλείᾳ οὐδὲ χρήμασι πεισθέντας δρᾶσαι τοῦτο, ἀλλ’ ἐπὶ ἀγαθῷ καὶ ἐλευθερίᾳ τῆς πόλεως) οὔτε τοὺς μὴ μετασχόντας οἴεσθαι μὴ τῶν αὐτῶν τεύξεσθαι· ἀφῖχθαι γὰρ οὐ διαφθερῶν οὔτε πόλιν οὔτε ἰδιώτην οὐδένα.

τὸ δὲ κήρυγμα ποιήσασθαι τούτου ἕνεκα τοῖς παρ’ Ἀθηναίους καταπεφευγόσιν, ὡς ἡγούμενος οὐδὲν χείρους τῇ ἐκείνων φιλία· οὐδ’ ἂν σφῶν πειρασαμένους αὐτοὺς [τῶν Λακεδαιμονίων] δοκεῖν ἧσσον, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον, ὅσῳ δικαιότερα πράσσουσιν, εὔνους ἂν σφίσι γενέσθαι, ἀπειρίᾳ δὲ νῦν πεφοβῆσθαι.

τούς τε πάντας παρασκευάζεσθαι ἐκέλευεν ὡς βεβαίους τε ἐσο- μένους ξυμμάχους καὶ τὸ ἀπὸ τοῦδε ἤδη ὅτι ἂν ἁμαρτάνωσιν αἰτίαν ἕξοντας· τὰ δὲ πρότερα οὐ σφεῖς ἀδικεῖσθαι, ἀλλ’ ἐκείνους μᾶλλον ὑπ’ ἄλλων κρεισσόνων, καὶ ξυγγνώμην εἶναι εἴ τι ἠναντιοῦντο.

[115] καὶ ὁ μὲν τοιαῦτα εἰπὼν καὶ παραθαρσύνας διελθουσῶν τῶν σπονδῶν τὰς προσβολὰς ἐποιεῖτο τῇ Ληκύθῳ· οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἠμύνοντό τε ἐκ φαύλου τειχίσματος καὶ ἀπ’ οἰκιῶν ἐπάλξεις ἐχουσῶν,

καὶ μίαν μὲν ἡμέραν ἀπεκρούσαντο· τῇ δ’ ὑστεραίᾳ μηχανῆς μελλούσης προσάξεσθαι αὐτοῖς ἀπὸ τῶν ἐναντίων, ἀφ’ ἧς πῦρ ἐνήσειν διενοοῦντο ἐς τὰ ξύλινα παραφράγματα, καὶ προσιόντος ἤδη τοῦ στρατεύματος, ᾗ ᾤοντο μάλιστα αὐτοὺς προσκομιεῖν τὴν μηχανὴν καὶ ἦν ἐπιμαχώτατον, πύργον ξύλινον ἐπ’ οἴκημα ἀντέστησαν, καὶ ὕδατος ἀμφορέας πολλοὺς καὶ πίθους ἀνεφόρησαν καὶ λίθους μεγάλους, ἄνθρωποί τε πολλοὶ ἀνέβησαν.

τὸ δὲ οἴκημα λαβὸν μεῖζον ἄχθος ἐξαπίνης κατερράγη καὶ ψόφου πολλοῦ γενομένου τοὺς μὲν ἐγγὺς καὶ ὁρῶντας τῶν Ἀθηναίων ἐλύπησε μᾶλλον ἢ ἐφόβησεν, οἱ δὲ ἄπωθεν, καὶ μάλιστα οἱ διὰ πλείστου, νομίσαντες ταύτῃ ἑαλωκέναι ἤδη τὸ χωρίον, φυγῇ ἐς τὴν θάλασσαν καὶ τὰς ναῦς ὥρμησαν.

[116] καὶ ὁ Βρασίδας ὡς ᾔσθετο αὐτοὺς ἀπολείποντάς τε τὰς ἐπάλξεις καὶ τὸ γιγνόμενον ὁρῶν, ἐπιφερόμενος τῷ στρατῷ εὐθὺς τὸ τείχισμα λαμβάνει, καὶ ὅσους ἐγκατέλαβε διέφθειρεν.
καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τοῖς τε πλοίοις καὶ ταῖς ναυσὶ τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐκλιπόντες τὸ χωρίον ἐς Παλλήνην διεκομίσθησαν· ὁ δὲ Βρασίδας (ἔστι γὰρ ἐν τῇ Ληκύθῳ Ἀθηνᾶς ἱερόν, καὶ ἔτυχε κηρύξας, ὅτε ἔμελλε προσβαλεῖν, τῷ ἐπιβάντι πρώτῳ τοῦ τείχους τριάκοντα μνᾶς ἀργυρίου δώσειν) νομίσας ἄλλῳ τινὶ τρόπῳ ἢ ἀνθρωπείῳ τὴν ἅλωσιν γενέσθαι, τάς τε τριάκοντα μνᾶς τῇ θεῷ ἀπέδωκεν ἐς τὸ ἱερὸν καὶ τὴν Λήκυθον καθελὼν καὶ ἀνασκευάσας τέμενος ἀνῆκεν ἅπαν.

καὶ ὁ μὲν τὸ λοιπὸν τοῦ χειμῶνος ἅ τε εἶχε τῶν χωρίων καθίστατο καὶ τοῖς ἄλλοις ἐπεβούλευεν· καὶ τοῦ χειμῶνος διελθόντος ὄγδοον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ.

[117] Λακεδαιμόνιοι δὲ καὶ Ἀθηναῖοι ἅμα ἦρι τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς ἐκεχειρίαν ἐποιήσαντο ἐνιαύσιον, νομίσαντες Ἀθηναῖοι μὲν οὐκ ἂν ἔτι τὸν Βρασίδαν σφῶν προσαπο- στῆσαι οὐδὲν πρὶν παρασκευάσαιντο καθ’ ἡσυχίαν, καὶ ἅμα, εἰ καλῶς σφίσιν ἔχοι, καὶ ξυμβῆναι τὰ πλείω, Λακεδαιμόνιοι δὲ ταῦτα τοὺς Ἀθηναίους ἡγούμενοι ἅπερ ἐδέδισαν φοβεῖσθαι, καὶ γενομένης ἀνοκωχῆς κακῶν καὶ ταλαιπωρίας μᾶλλον ἐπιθυμήσειν αὐτοὺς πειρασαμένους ξυναλλαγῆναί τε καὶ τοὺς ἄνδρας σφίσιν ἀποδόντας σπονδὰς ποιήσασθαι καὶ ἐς τὸν πλείω χρόνον.

τοὺς γὰρ δὴ ἄνδρας περὶ πλέονος ἐποιοῦντο κομίσασθαι, ὡς ἔτι Βρασίδας ηὐτύχει· καὶ ἔμελλον ἐπὶ μεῖζον χωρήσαντος αὐτοῦ καὶ ἀντίπαλα καταστήσαντος τῶν μὲν στέρεσθαι, τοῖς δ’ ἐκ τοῦ ἴσου ἀμυνόμενοι κινδυνεύσειν καὶ κρατήσειν.

γίγνεται οὖν ἐκεχειρία αὐτοῖς τε καὶ τοῖς ξυμμάχοις ἥδε.

[118] ’Περὶ μὲν τοῦ ἱεροῦ καὶ τοῦ μαντείου τοῦ Ἀπόλλωνος τοῦ Πυθίου δοκεῖ ἡμῖν χρῆσθαι τὸν βουλόμενον ἀδόλως καὶ ἀδεῶς κατὰ τοὺς πατρίους νόμους.

τοῖς μὲν Λακεδαιμονίοις ταῦτα δοκεῖ καὶ τοῖς ξυμμάχοις τοῖς παροῦσιν· Βοιωτοὺς δὲ καὶ Φωκέας πείσειν φασὶν ἐς δύναμιν προσκηρυκευόμενοι.

περὶ δὲ τῶν χρημάτων τῶν τοῦ θεοῦ ἐπιμέλεσθαι ὅπως τοὺς ἀδικοῦντας ἐξευρήσομεν, ὀρθῶς καὶ δικαίως τοῖς πατρίοις νόμοις χρώμενοι καὶ ὑμεῖς καὶ ἡμεῖς καὶ τῶν ἄλλων οἱ βουλόμενοι, τοῖς πατρίοις νόμοις χρώμενοι πάντες.

περὶ μὲν οὖν τούτων ἔδοξε Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις κατὰ ταῦτα· τάδε δὲ ἔδοξε Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις ἐὰν σπονδὰς ποιῶνται οἱ Ἀθηναῖοι, ἐπὶ τῆς αὐτῶν μένειν ἑκατέρους ἔχοντας ἅπερ νῦν ἔχομεν, τοὺς μὲν ἐν τῷ Κορυφασίῳ ἐντὸς τῆς Βουφράδος καὶ τοῦ Τομέως μένοντας, τοὺς δὲ ἐν Κυθήροις μὴ ἐπιμισγομένους ἐς τὴν ξυμμαχίαν, μήτε ἡμᾶς πρὸς αὐτοὺς μήτε αὐτοὺς πρὸς ἡμᾶς, τοὺς δ’ ἐν Νισαίᾳ καὶ Μινῴᾳ μὴ ὑπερβαίνοντας τὴν ὁδὸν τὴν ἀπὸ τῶν πυλῶν τῶν παρὰ τοῦ Νίσου ἐπὶ τὸ Ποσειδώνιον, ἀπὸ δὲ τοῦ Ποσειδωνίου εὐθὺς ἐπὶ τὴν γέφυραν τὴν ἐς Μινῴαν (μηδὲ Μεγαρέας καὶ τοὺς ξυμμάχους ὑπερ- βαίνειν τὴν ὁδὸν ταύτην) καὶ τὴν νῆσον, ἥνπερ ἔλαβον οἱ Ἀθηναῖοι, ἔχοντας, μηδὲ ἐπιμισγομένους μηδετέρους μηδε- τέρωσε, καὶ τὰ ἐν Τροιζῆνι, ὅσαπερ νῦν ἔχουσι, καθ’ ἃ ξυνέθεντο πρὸς Ἀθηναίους·

καὶ τῇ θαλάσσῃ χρωμένους, ὅσα ἂν κατὰ τὴν ἑαυτῶν καὶ κατὰ τὴν ξυμμαχίαν, Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους πλεῖν μὴ μακρᾷ νηί, ἄλλῳ δὲ κωπήρει πλοίῳ, ἐς πεντακόσια τάλαντα ἄγοντι μέτρα.

κήρυκι δὲ καὶ πρεσβείᾳ καὶ ἀκολούθοις, ὁπόσοις ἂν δοκῇ, περὶ καταλύσεως τοῦ πολέμου καὶ δικῶν ἐς Πελοπόννησον καὶ Ἀθήναζε σπονδὰς εἶναι ἰοῦσι καὶ ἀπιοῦσι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν.

τοὺς δὲ αὐτομόλους μὴ δέχεσθαι ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, μήτε ἐλεύθερον μήτε δοῦλον, μήτε ὑμᾶς μήτε ἡμᾶς.
δίκας τε διδόναι ὑμᾶς τε ἡμῖν καὶ ἡμᾶς ὑμῖν κατὰ τὰ πάτρια, τὰ ἀμφίλογα δίκῃ διαλύοντας ἄνευ πολέμου.

τοῖς μὲν Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις ταῦτα δοκεῖ· εἰ δέ τι ὑμῖν εἴτε κάλλιον εἴτε δικαιότερον τούτων δοκεῖ εἶναι, ἰόντες ἐς Λακεδαίμονα διδάσκετε· οὐδενὸς γὰρ ἀποστήσονται, ὅσα ἂν δίκαια λέγητε, οὔτε οἱ Λακεδαιμόνιοι οὔτε οἱ ξύμμαχοι.

οἱ δὲ ἰόντες τέλος ἔχοντες ἰόντων, ᾗπερ καὶ ὑμεῖς ἡμᾶς κελεύετε. αἱ δὲ σπονδαὶ ἐνιαυτὸν ἔσονται.

Ἔδοξεν τῷ δήμῳ. Ἀκαμαντὶς ἐπρυτάνευε, Φαίνιππος ἐγραμμάτευε, Νικιάδης ἐπεστάτει. Λάχης εἶπε, τύχῃ ἀγαθῇ τῇ Ἀθηναίων, ποιεῖσθαι τὴν ἐκεχειρίαν καθ’ ἃ ξυγχωροῦσι Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν καὶ ὡμολόγησαν ἐν τῷ δήμῳ·

τὴν [δ’] ἐκεχειρίαν εἶναι ἐνιαυτόν, ἄρχειν δὲ τήνδε τὴν ἡμέραν, τετράδα ἐπὶ δέκα τοῦ Ἐλαφηβολιῶνος μηνός.
ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ ἰόντας ὡς ἀλλήλους πρέσβεις καὶ κήρυκας ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, καθ’ ὅτι ἔσται ἡ κατάλυσις τοῦ πολέμου.
ἐκκλησίαν δὲ ποιήσαντας τοὺς στρατηγοὺς καὶ τοὺς πρυτάνεις πρῶτον περὶ τῆς εἰρήνης … βου- λεύσασθαι Ἀθηναίους καθ’ ὅτι ἂν ἐσίῃ ἡ πρεσβεία περὶ τῆς καταλύσεως τοῦ πολέμου. σπείσασθαι δὲ αὐτίκα μάλα τὰς πρεσβείας ἐν τῷ δήμῳ τὰς παρούσας ἦ μὴν ἐμμενεῖν ἐν ταῖς σπονδαῖς τὸν ἐνιαυτόν.

[119] ’Ταῦτα ξυνέθεντο Λακεδαιμόνιοι [καὶ ὤμοσαν] καὶ οἱ ξύμμαχοι Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις μηνὸς ἐν Λακεδαίμονι Γεραστίου δωδεκάτῃ.
ξυνετίθεντο δὲ καὶ ἐσπένδοντο Λακεδαιμονίων μὲν οἵδε· Ταῦρος Ἐχετιμίδα, Ἀθήναιος Περικλείδα, Φιλοχαρίδας Ἐρυξιλαΐδα· Κορινθίων δὲ Αἰνέας Ὠκύτου, Εὐφαμίδας Ἀριστωνύμου· Σικυωνίων δὲ Δαμότιμος Ναυκράτους, Ὀνάσιμος Μεγακλέους· Μεγαρέων δὲ Νίκασος Κεκάλου, Μενεκράτης Ἀμφιδώρου· Ἐπιδαυρίων δὲ Ἀμφίας Εὐπαιΐδα· Ἀθηναίων δὲ οἱ στρατηγοὶ Νικόστρατος Διειτρέφους, Νικίας Νικηράτου, Αὐτοκλῆς Τολμαίου‘.

Ἡ μὲν δὴ ἐκεχειρία αὕτη ἐγένετο, καὶ ξυνῇσαν ἐν αὐτῇ περὶ τῶν μειζόνων σπονδῶν διὰ παντὸς ἐς λόγους.

[120] Περὶ δὲ τὰς ἡμέρας ταύτας αἷς ἐπήρχοντο Σκιώνη ἐν τῇ Παλλήνῃ πόλις ἀπέστη ἀπ’ Ἀθηναίων πρὸς Βρασίδαν. φασὶ δὲ οἱ Σκιωναῖοι Πελληνῆς μὲν εἶναι ἐκ Πελοποννήσου, πλέοντας δ’ ἀπὸ Τροίας σφῶν τοὺς πρώτους κατενεχθῆναι ἐς τὸ χωρίον τοῦτο τῷ χειμῶνι ᾧ ἐχρήσαντο Ἀχαιοί, καὶ αὐτοῦ οἰκῆσαι.

ἀποστᾶσι δ’ αὐτοῖς ὁ Βρασίδας διέπλευσε νυκτὸς ἐς τὴν Σκιώνην, τριήρει μὲν φιλίᾳ προπλεούσῃ, αὐτὸς δὲ ἐν κελητίῳ ἄπωθεν ἐφεπόμενος, ὅπως, εἰ μέν τινι τοῦ κέλητος μείζονι πλοίῳ περιτυγχάνοι, ἡ τριήρης ἀμύνοι αὐτῷ, ἀντιπάλου δὲ ἄλλης τριήρους ἐπιγενομένης οὐ πρὸς τὸ ἔλασσον νομίζων τρέψεσθαι, ἀλλ’ ἐπὶ τὴν ναῦν, καὶ ἐν τούτῳ αὑτὸν διασώσειν.

περαιωθεὶς δὲ καὶ ξύλλογον ποιήσας τῶν Σκιωναίων ἔλεγεν ἅ τε ἐν τῇ Ἀκάνθῳ καὶ Τορώνῃ, καὶ προσέτι φάσκων ἀξιωτάτους αὐτοὺς εἶναι ἐπαίνου, οἵτινες τῆς Παλλήνης ἐν τῷ ἰσθμῷ ἀπειλημμένης ὑπὸ Ἀθηναίων Ποτείδαιαν ἐχόντων καὶ ὄντες οὐδὲν ἄλλο ἢ νησιῶται αὐτεπάγγελτοι ἐχώρησαν πρὸς τὴν ἐλευθερίαν καὶ οὐκ ἀνέμειναν ἀτολμίᾳ ἀνάγκην σφίσι προσγενέσθαι περὶ τοῦ φανερῶς οἰκείου ἀγαθοῦ· σημεῖόν τ’ εἶναι τοῦ καὶ ἄλλο τι ἂν αὐτοὺς τῶν μεγίστων ἀνδρείως ὑπομεῖναι· εἴ τε θήσεται κατὰ νοῦν τὰ πράγματα, πιστοτάτους τε τῇ ἀληθείᾳ ἡγήσεσθαι αὐτοὺς Λακεδαιμονίων φίλους καὶ τἆλλα τιμήσειν.

[121] καὶ οἱ μὲν Σκιωναῖοι ἐπήρθησάν τε τοῖς λόγοις καὶ θαρσήσαντες πάντες ὁμοίως, καὶ οἷς πρότερον μὴ ἤρεσκε τὰ πρασσόμενα, τόν τε πόλεμον διενοοῦντο προθύμως οἴσειν καὶ τὸν Βρασίδαν τά τ’ ἄλλα καλῶς ἐδέξαντο καὶ δημοσίᾳ μὲν χρυσῷ στεφάνῳ ἀνέδησαν ὡς ἐλευθεροῦντα τὴν Ἑλλάδα, ἰδίᾳ δὲ ἐταινίουν τε καὶ προσήρχοντο ὥσπερ ἀθλητῇ.

ὁ δὲ τό τε παραυτίκα φυλακήν τινα αὐτοῖς ἐγκαταλιπὼν διέβη πάλιν καὶ ὕστερον οὐ πολλῷ στρατιὰν πλείω ἐπεραίωσε, βουλόμενος μετ’ αὐτῶν τῆς τε Μένδης καὶ τῆς Ποτειδαίας ἀποπειρᾶσαι, ἡγούμενος καὶ τοὺς Ἀθηναίους βοηθῆσαι ἂν ὡς ἐς νῆσον καὶ βουλό- μενος φθάσαι· καί τι αὐτῷ καὶ ἐπράσσετο ἐς τὰς πόλεις ταύτας προδοσίας πέρι.

[122] Καὶ ὁ μὲν ἔμελλεν ἐγχειρήσειν ταῖς πόλεσι ταύταις, ἐν τούτῳ δὲ τριήρει οἱ τὴν ἐκεχειρίαν περιαγγέλλοντες ἀφικνοῦνται παρ’ αὐτόν, Ἀθηναίων μὲν Ἀριστώνυμος, Λακεδαιμονίων δὲ Ἀθήναιος.

καὶ ἡ μὲν στρατιὰ πάλιν διέβη ἐς Τορώνην, οἱ δὲ τῷ Βρασίδᾳ ἀνήγγελλον τὴν ξυνθήκην, καὶ ἐδέξαντο πάντες οἱ ἐπὶ Θρᾴκης ξύμμαχοι Λακεδαιμονίων τὰ πεπραγμένα.

Ἀριστώνυμος δὲ τοῖς μὲν ἄλλοις κατῄνει, Σκιωναίους δὲ αἰσθόμενος ἐκ λογισμοῦ τῶν ἡμερῶν ὅτι ὕστερον ἀφεστήκοιεν, οὐκ ἔφη ἐνσπόνδους ἔσεσθαι. Βρασίδας δὲ ἀντέλεγε πολλά, ὡς πρότερον, καὶ οὐκ ἀφίει τὴν πόλιν.

ὡς δ’ ἀπήγγελλεν ἐς τὰς Ἀθήνας ὁ Ἀριστώνυμος περὶ αὐτῶν, οἱ Ἀθηναῖοι εὐθὺς ἑτοῖμοι ἦσαν στρατεύειν ἐπὶ τὴν Σκιώνην. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις πέμψαντες παραβήσεσθαι ἔφασαν αὐτοὺς τὰς σπονδάς, καὶ τῆς πόλεως ἀντεποιοῦντο Βρασίδᾳ πιστεύοντες, δίκῃ τε ἑτοῖμοι ἦσαν περὶ αὐτῆς κρίνεσθαι.

οἱ δὲ δίκῃ μὲν οὐκ ἤθελον κινδυνεύειν, στρατεύειν δὲ ὡς τάχιστα, ὀργὴν ποιούμενοι εἰ καὶ οἱ ἐν ταῖς νήσοις ἤδη ὄντες ἀξιοῦσι σφῶν ἀφίστασθαι, τῇ κατὰ γῆν Λακεδαιμονίων ἰσχύι ἀνωφελεῖ πιστεύοντες.

εἶχε δὲ καὶ ἡ ἀλήθεια περὶ τῆς ἀποστάσεως μᾶλλον ᾗ οἱ Ἀθηναῖοι ἐδικαίουν· δύο γὰρ ἡμέραις ὕστερον ἀπέστησαν οἱ Σκιωναῖοι. ψήφισμά τ’ εὐθὺς ἐποιήσαντο, Κλέωνος γνώμῃ πεισθέντες, Σκιωναίους ἐξελεῖν τε καὶ ἀποκτεῖναι. καὶ τἆλλα ἡσυχάζοντες ἐς τοῦτο παρεσκευάζοντο.

[123] Ἐν τούτῳ δὲ Μένδη ἀφίσταται αὐτῶν, πόλις ἐν τῇ Παλλήνῃ, Ἐρετριῶν ἀποικία. καὶ αὐτοὺς ἐδέξατο ὁ Βρασίδας, οὐ νομίζων ἀδικεῖν, ὅτι ἐν τῇ ἐκεχειρίᾳ φανερῶς προσεχώρησαν· ἔστι γὰρ ἃ καὶ αὐτὸς ἐνεκάλει τοῖς Ἀθηναίοις παραβαίνειν τὰς σπονδάς.

δι’ ὃ καὶ οἱ Μενδαῖοι μᾶλλον ἐτόλμησαν, τήν τε τοῦ Βρασίδου γνώμην ὁρῶντες ἑτοίμην, τεκμαιρόμενοι καὶ ἀπὸ τῆς Σκιώνης ὅτι οὐ προυδίδου, καὶ ἅμα τῶν πρασσόντων σφίσιν ὀλίγων τε ὄντων καὶ ὡς τότε ἐμέλλησαν οὐκέτι ἀνέντων, ἀλλὰ περὶ σφίσιν αὐτοῖς φοβουμένων τὸ κατάδηλον καὶ καταβιασαμένων παρὰ γνώμην τοὺς πολλούς.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι εὐθὺς πυθόμενοι, πολλῷ ἔτι μᾶλλον ὀργισθέντες παρεσκευάζοντο ἐπ’ ἀμφοτέρας τὰς πόλεις.

καὶ Βρασίδας προσδεχόμενος τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν ὑπεκκομίζει ἐς Ὄλυνθον τὴν Χαλκιδικὴν παῖδας καὶ γυναῖκας τῶν Σκιωναίων καὶ Μενδαίων, καὶ τῶν Πελοποννησίων αὐτοῖς πεντακοσίους ὁπλίτας διέπεμψε καὶ πελταστὰς τριακοσίους Χαλκιδέων, ἄρχοντά τε τῶν ἁπάντων Πολυδαμίδαν. καὶ οἱ μὲν τὰ περὶ σφᾶς αὐτούς, ὡς ἐν τάχει παρεσομένων τῶν Ἀθηναίων, κοινῇ ηὐτρεπίζοντο.

[124] Βρασίδας δὲ καὶ Περδίκκας ἐν τούτῳ στρατεύουσιν ἅμα ἐπὶ Ἀρραβαῖον τὸ δεύτερον ἐς Λύγκον. καὶ ἦγον ὁ μὲν ὧν ἐκράτει Μακεδόνων τὴν δύναμιν καὶ τῶν ἐνοικούντων Ἑλλήνων ὁπλίτας, ὁ δὲ πρὸς τοῖς αὐτοῦ περιλοίποις τῶν Πελοποννησίων Χαλκιδέας καὶ Ἀκανθίους καὶ τῶν ἄλλων κατὰ δύναμιν ἑκάστων. ξύμπαν δὲ τὸ ὁπλιτικὸν τῶν Ἑλλήνων τρισχίλιοι μάλιστα, ἱππῆς δ’ οἱ πάντες ἠκολούθουν Μακεδόνων ξὺν Χαλκιδεῦσιν ὀλίγου ἐς χιλίους, καὶ ἄλλος ὅμιλος τῶν βαρβάρων πολύς.

ἐσβαλόντες δὲ ἐς τὴν Ἀρραβαίου καὶ εὑρόντες ἀντεστρατοπεδευμένους αὑτοῖς τοὺς Λυγκηστὰς ἀντεκαθέζοντο καὶ αὐτοί.
καὶ ἐχόντων τῶν μὲν πεζῶν λόφον ἑκατέρωθεν, πεδίου δὲ τοῦ μέσου ὄντος, οἱ ἱππῆς ἐς αὐτὸ καταδραμόντες ἱππομάχησαν πρῶτα ἀμφοτέρων, ἔπειτα δὲ καὶ ὁ Βρασίδας καὶ ὁ Περδίκκας, προελθόντων προτέρων ἀπὸ τοῦ λόφου μετὰ τῶν ἱππέων τῶν Λυγκηστῶν ὁπλιτῶν καὶ ἑτοίμων ὄντων μάχεσθαι, ἀντεπαγαγόντες καὶ αὐτοὶ ξυνέβαλον καὶ ἔτρεψαν τοὺς Λυγκηστάς, καὶ πολλοὺς μὲν διέφθειραν, οἱ δὲ λοιποὶ διαφυγόντες πρὸς τὰ μετέωρα ἡσύχαζον.
μετὰ δὲ τοῦτο τροπαῖον στήσαντες δύο μὲν ἢ τρεῖς ἡμέρας ἐπέσχον, τοὺς Ἰλλυριοὺς μένοντες, οἳ ἔτυχον τῷ Περδίκκᾳ μισθοῦ μέλλοντες ἥξειν· ἔπειτα ὁ Περδίκκας ἐβούλετο προϊέναι ἐπὶ τὰς τοῦ Ἀρραβαίου κώμας καὶ μὴ καθῆσθαι, Βρασίδας δὲ τῆς τε Μένδης περιορώμενος, μὴ τῶν Ἀθηναίων πρότερον ἐπιπλευσάντων τι πάθῃ, καὶ ἅμα τῶν Ἰλλυριῶν οὐ παρόντων, οὐ πρόθυμος ἦν, ἀλλὰ ἀναχωρεῖν

[125] μᾶλλον. καὶ ἐν τούτῳ διαφερομένων αὐτῶν ἠγγέλθη ὅτι οἱ Ἰλλυριοὶ μετ’ Ἀρραβαίου προδόντες Περδίκκαν γεγένηνται· ὥστε ἤδη ἀμφοτέροις μὲν δοκοῦν ἀναχωρεῖν διὰ τὸ δέος αὐτῶν ὄντων ἀνθρώπων μαχίμων, κυρωθὲν δὲ οὐδὲν ἐκ τῆς διαφορᾶς ὁπηνίκα χρὴ ὁρμᾶσθαι, νυκτός τε ἐπιγενομένης, οἱ μὲν Μακεδόνες καὶ τὸ πλῆθος τῶν βαρβάρων εὐθὺς φοβη- θέντες, ὅπερ φιλεῖ μεγάλα στρατόπεδα ἀσαφῶς ἐκπλήγνυ- σθαι, καὶ νομίσαντες πολλαπλασίους μὲν ἢ ἦλθον ἐπιέναι, ὅσον δὲ οὔπω παρεῖναι, καταστάντες ἐς αἰφνίδιον φυγὴν ἐχώρουν ἐπ’ οἴκου, καὶ τὸν Περδίκκαν τὸ πρῶτον οὐκ αἰσθανόμενον, ὡς ἔγνω, ἠνάγκασαν πρὶν τὸν Βρασίδαν ἰδεῖν (ἄπωθεν γὰρ πολὺ ἀλλήλων ἐστρατοπεδεύοντο) προαπελθεῖν.

Βρασίδας δὲ ἅμα τῇ ἕῳ ὡς εἶδε τοὺς Μακεδόνας προκεχωρηκότας τούς τε Ἰλλυριοὺς καὶ τὸν Ἀρραβαῖον μέλλοντας ἐπιέναι, ξυναγαγὼν καὶ αὐτὸς ἐς τετράγωνον τάξιν τοὺς ὁπλίτας καὶ τὸν ψιλὸν ὅμιλον ἐς μέσον λαβὼν διενοεῖτο ἀναχωρεῖν.
ἐκδρόμους δέ, εἴ πῃ προσβάλλοιεν αὐτοῖς, ἔταξε τοὺς νεωτάτους, καὶ αὐτὸς λογάδας ἔχων τριακοσίους τελευταῖος γνώμην εἶχεν ὑποχωρῶν τοῖς τῶν ἐναντίων πρώτοις προσκεισομένοις ἀνθιστάμενος ἀμύνεσθαι.

καὶ πρὶν τοὺς πολεμίους ἐγγὺς εἶναι, ὡς διὰ ταχέων παρεκελεύσατο τοῖς στρατιώταις τοιάδε.

[126] ’Εἰ μὲν μὴ ὑπώπτευον, ἄνδρες Πελοποννήσιοι, ὑμᾶς τῷ τε μεμονῶσθαι καὶ ὅτι βάρβαροι οἱ ἐπιόντες καὶ πολλοὶ ἔκπληξιν ἔχειν, οὐκ ἂν ὁμοίως διδαχὴν ἅμα τῇ παρακελεύσει ἐποιούμην· νῦν δὲ πρὸς μὲν τὴν ἀπόλειψιν τῶν ἡμετέρων καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων βραχεῖ ὑπομνήματι καὶ παραινέσει τὰ μέγιστα πειράσομαι πείθειν.

ἀγαθοῖς γὰρ εἶναι ὑμῖν προσήκει τὰ πολέμια οὐ διὰ ξυμμάχων παρουσίαν ἑκάστοτε, ἀλλὰ δι’ οἰκείαν ἀρετήν, καὶ μηδὲν πλῆθος πεφοβῆσθαι ἑτέρων, οἵ γε μηδὲ ἀπὸ πολιτειῶν τοιούτων ἥκετε, ἐν αἷς οὐ πολλοὶ ὀλίγων ἄρχουσιν, ἀλλὰ πλεόνων μᾶλλον ἐλάσσους, οὐκ ἄλλῳ τινὶ κτησάμενοι τὴν δυναστείαν ἢ τῷ μαχόμενοι κρατεῖν.

βαρβάρους δὲ οὓς νῦν ἀπειρίᾳ δέδιτε μαθεῖν χρή, ἐξ ὧν τε προηγώνισθε τοῖς Μακεδόσιν αὐτῶν καὶ ἀφ’ ὧν ἐγὼ εἰκάζω τε καὶ ἄλλων ἀκοῇ ἐπίσταμαι, οὐ δεινοὺς ἐσομένους.

καὶ γὰρ ὅσα μὲν τῷ ὄντι ἀσθενῆ ὄντα τῶν πολεμίων δόκησιν ἔχει ἰσχύος, διδαχὴ ἀληθὴς προσγενομένη περὶ αὐτῶν ἐθάρσυνε μᾶλλον τοὺς ἀμυνομένους· οἷς δὲ βεβαίως τι πρόσεστιν ἀγαθόν, μὴ προειδώς τις ἂν αὐτοῖς τολμηρότερον προσφέροιτο.

οὗτοι δὲ τὴν μέλλησιν μὲν ἔχουσι τοῖς ἀπείροις φοβεράν· καὶ γὰρ πλήθει ὄψεως δεινοὶ καὶ βοῆς μεγέθει ἀφόρητοι, ἥ τε διὰ κενῆς ἐπανάσεισις τῶν ὅπλων ἔχει τινὰ δήλωσιν ἀπειλῆς. προσ- μεῖξαι δὲ τοῖς ὑπομένουσιν αὐτὰ οὐχ ὁμοῖοι· οὔτε γὰρ τάξιν ἔχοντες αἰσχυνθεῖεν ἂν λιπεῖν τινὰ χώραν βιαζόμενοι ἥ τε φυγὴ καὶ ἡ ἔφοδος αὐτῶν ἴσην ἔχουσα δόξαν τοῦ καλοῦ ἀνεξέλεγκτον καὶ τὸ ἀνδρεῖον ἔχει (αὐτοκράτωρ δὲ μάχη μάλιστ’ ἂν καὶ πρόφασιν τοῦ σῴζεσθαί τινι πρεπόντως πορίσειε), τοῦ τε ἐς χεῖρας ἐλθεῖν πιστότερον τὸ ἐκφοβῆσαι ὑμᾶς ἀκινδύνως ἡγοῦνται· ἐκείνῳ γὰρ ἂν πρὸ τούτου ἐχρῶντο.

σαφῶς τε πᾶν τὸ προϋπάρχον δεινὸν ἀπ’ αὐτῶν ὁρᾶτε ἔργῳ μὲν βραχὺ ὄν, ὄψει δὲ καὶ ἀκοῇ κατα- σπέρχον. ὃ ὑπομείναντες ἐπιφερόμενον καί, ὅταν καιρὸς ᾖ, κόσμῳ καὶ τάξει αὖθις ὑπαγαγόντες, ἔς τε τὸ ἀσφαλὲς θᾶσσον ἀφίζεσθε καὶ γνώσεσθε τὸ λοιπὸν ὅτι οἱ τοιοῦτοι ὄχλοι τοῖς μὲν τὴν πρώτην ἔφοδον δεξαμένοις ἄπωθεν ἀπειλαῖς τὸ ἀνδρεῖον μελλήσει ἐπικομποῦσιν, οἳ δ’ ἂν εἴξωσιν αὐτοῖς, κατὰ πόδας τὸ εὔψυχον ἐν τῷ ἀσφαλεῖ ὀξεῖς ἐνδείκνυνται.‘

[127] Τοιαῦτα ὁ Βρασίδας παραινέσας ὑπῆγε τὸ στράτευμα. οἱ δὲ βάρβαροι ἰδόντες πολλῇ βοῇ καὶ θορύβῳ προσέκειντο, νομίσαντες φεύγειν τε αὐτὸν καὶ καταλαβόντες διαφθερεῖν.

καὶ ὡς αὐτοῖς αἵ τε ἐκδρομαὶ ὅπῃ προσπίπτοιεν ἀπήντων καὶ αὐτὸς ἔχων τοὺς λογάδας ἐπικειμένους ὑφίστατο, τῇ τε πρώτῃ ὁρμῇ παρὰ γνώμην ἀντέστησαν καὶ τὸ λοιπὸν ἐπι- φερομένους μὲν δεχόμενοι ἠμύνοντο, ἡσυχαζόντων δὲ αὐτοὶ ὑπεχώρουν, τότε δὴ τῶν μετὰ τοῦ Βρασίδου Ἑλλήνων ἐν τῇ εὐρυχωρίᾳ οἱ πολλοὶ τῶν βαρβάρων ἀπέσχοντο, μέρος δέ τι καταλιπόντες αὐτοῖς ἐπακολουθοῦν προσβάλλειν, οἱ λοιποὶ χωρήσαντες δρόμῳ ἐπί τε τοὺς φεύγοντας τῶν Μακεδόνων οἷς ἐντύχοιεν ἔκτεινον καὶ τὴν ἐσβολήν, ἥ ἐστι μεταξὺ δυοῖν λόφοιν στενὴ ἐς τὴν Ἀρραβαίου, φθάσαντες προκατέλαβον, εἰδότες οὐκ οὖσαν ἄλλην τῷ Βρασίδᾳ ἀναχώρησιν. καὶ προσιόντος αὐτοῦ ἐς αὐτὸ ἤδη τὸ ἄπορον τῆς ὁδοῦ κυκλοῦνται ὡς ἀποληψόμενοι.

[128] ὁ δὲ γνοὺς προεῖπε τοῖς μεθ’ αὑτοῦ τριακοσίοις, ὃν ᾤετο μᾶλλον ἂν ἑλεῖν τῶν λόφων, χωρή- σαντας πρὸς αὐτὸν δρόμῳ, ὡς τάχιστα ἕκαστος δύναται, ἄνευ τάξεως, πειρᾶσαι ἀπ’ αὐτοῦ ἐκκροῦσαι τοὺς ἤδη ἐπόντας βαρβάρους, πρὶν καὶ τὴν πλέονα κύκλωσιν σφῶν αὐτόσε προσμεῖξαι.

καὶ οἱ μὲν προσπεσόντες ἐκράτησάν τε τῶν ἐπὶ τοῦ λόφου, καὶ ἡ πλείων ἤδη στρατιὰ τῶν Ἑλλήνων ῥᾷον πρὸς αὐτὸν ἐπορεύοντο· οἱ γὰρ βάρβαροι καὶ ἐφοβήθησαν, τῆς τροπῆς αὐτοῖς ἐνταῦθα γενομένης σφῶν ἀπὸ τοῦ μετεώρου, καὶ ἐς τὸ πλέον οὐκέτ’ ἐπηκολούθουν, νομίζοντες καὶ ἐν μεθορίοις εἶναι αὐτοὺς ἤδη καὶ διαπεφευγέναι.

Βρασίδας δὲ ὡς ἀντελάβετο τῶν μετεώρων, κατὰ ἀσφάλειαν μᾶλλον ἰὼν αὐθημερὸν ἀφικνεῖται ἐς Ἄρνισαν πρῶτον τῆς Περδίκκου ἀρχῆς.
καὶ αὐτοὶ ὀργιζόμενοι οἱ στρατιῶται τῇ προαναχωρήσει τῶν Μακεδόνων, ὅσοις ἐνέτυχον κατὰ τὴν ὁδὸν ζεύγεσιν αὐτῶν βοεικοῖς ἢ εἴ τινι σκεύει ἐκπεπτωκότι, οἷα ἐν νυκτερινῇ καὶ φοβερᾷ ἀναχωρήσει εἰκὸς ἦν ξυμβῆναι, τὰ μὲν ὑπολύοντες κατέκοπτον, τῶν δὲ οἰκείωσιν ἐποιοῦντο.

ἀπὸ τούτου τε πρῶτον Περδίκκας Βρασίδαν τε πολέμιον ἐνόμισε καὶ ἐς τὸ λοιπὸν Πελοποννησίων τῇ μὲν γνώμῃ δι’ Ἀθηναίους οὐ ξύνηθες μῖσος εἶχε, τῶν δὲ ἀναγκαίων ξυμφόρων διαναστὰς ἔπρασσεν ὅτῳ τρόπῳ τάχιστα τοῖς μὲν ξυμβήσεται, τῶν δὲ ἀπαλλάξεται.

[129] Βρασίδας δὲ ἀναχωρήσας ἐκ Μακεδονίας ἐς Τορώνην καταλαμβάνει Ἀθηναίους Μένδην ἤδη ἔχοντας, καὶ αὐτοῦ ἡσυχάζων ἐς μὲν τὴν Παλλήνην ἀδύνατος ἤδη ἐνόμιζεν εἶναι διαβὰς τιμωρεῖν, τὴν δὲ Τορώνην ἐν φυλακῇ εἶχεν.

ὑπὸ γὰρ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῖς ἐν τῇ Λύγκῳ ἐξέπλευσαν ἐπί τε τὴν Μένδην καὶ τὴν Σκιώνην οἱ Ἀθηναῖοι, ὥσπερ παρεσκευάζοντο, ναυσὶ μὲν πεντήκοντα, ὧν ἦσαν δέκα Χῖαι, ὁπλίταις δὲ χιλίοις ἑαυτῶν καὶ τοξόταις ἑξακοσίοις καὶ Θρᾳξὶ μισθωτοῖς χιλίοις καὶ ἄλλοις τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων πελτασταῖς· ἐστρατήγει δὲ Νικίας ὁ Νικηράτου καὶ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους.

ἄραντες δὲ ἐκ Ποτειδαίας ταῖς ναυσὶ καὶ σχόντες κατὰ τὸ Ποσειδώνιον ἐχώρουν ἐς τοὺς Μενδαίους. οἱ δὲ αὐτοί τε καὶ Σκιωναίων τριακόσιοι βεβοηθηκότες Πελοποννησίων τε οἱ ἐπίκουροι, ξύμπαντες [δὲ] ἑπτακόσιοι ὁπλῖται, καὶ Πολυδαμίδας ὁ ἄρχων αὐτῶν, ἔτυχον ἐξεστρατοπεδευμένοι ἔξω τῆς πόλεως ἐπὶ λόφου καρτεροῦ.

καὶ αὐτοῖς Νικίας μὲν Μεθωναίους τε ἔχων εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ψιλοὺς καὶ λογάδας τῶν Ἀθηναίων ὁπλιτῶν ἑξήκοντα καὶ τοὺς τοξότας ἅπαντας κατὰ ἀτραπόν τινα τοῦ λόφου πειρώμενος προσβῆναι καὶ τραυματιζόμενος ὑπ’ αὐτῶν οὐκ ἐδυνήθη βιάσασθαι· Νικόστρατος δὲ ἄλλῃ ἐφόδῳ ἐκ πλέονος παντὶ τῷ ἄλλῳ στρατοπέδῳ ἐπιὼν τῷ λόφῳ ὄντι δυσπροσβάτῳ καὶ πάνυ ἐθορυβήθη, καὶ ἐς ὀλίγον ἀφίκετο πᾶν τὸ στράτευμα τῶν Ἀθηναίων νικηθῆναι.

καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ, ὡς οὐκ ἐνέδοσαν οἱ Μενδαῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, οἱ Ἀθηναῖοι ἀναχωρήσαντες ἐστρατοπεδεύσαντο, καὶ οἱ Μενδαῖοι νυκτὸς ἐπελθούσης ἐς τὴν πόλιν ἀπῆλθον.

[130] τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι περιπλεύσαντες ἐς τὸ πρὸς Σκιώνης τό τε προάστειον εἷλον καὶ τὴν ἡμέραν ἅπασαν ἐδῄουν τὴν γῆν οὐδενὸς ἐπεξιόντος (ἦν γάρ τι καὶ στασιασμοῦ ἐν τῇ πόλει), οἱ δὲ τριακόσιοι τῶν Σκιωναίων τῆς ἐπιούσης νυκτὸς ἀπεχώρησαν ἐπ’ οἴκου.

καὶ τῇ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικίας μὲν τῷ ἡμίσει τοῦ στρατοῦ προϊὼν ἅμα ἐς τὰ μεθόρια τῶν Σκιωναίων τὴν γῆν ἐδῄου, Νικόστρατος δὲ τοῖς λοιποῖς κατὰ τὰς ἄνω πύλας, ᾗ ἐπὶ Ποτειδαίας ἔρχονται, προσεκάθητο τῇ πόλει.

ὁ δὲ Πολυδαμίδας (ἔτυχε γὰρ ταύτῃ τοῖς Μενδαίοις καὶ ἐπικούροις ἐντὸς τοῦ τείχους τὰ ὅπλα κείμενα) διατάσσει τε ὡς ἐς μάχην καὶ παρῄνει τοῖς Μενδαίοις ἐπεξιέναι.

καί τινος αὐτῷ τῶν ἀπὸ τοῦ δήμου ἀντειπόντος κατὰ τὸ στασιωτικὸν ὅτι οὐκ ἐπέξεισιν οὐδὲ δέοιτο πολεμεῖν, καὶ ὡς ἀντεῖπεν ἐπισπασθέντος τε τῇ χειρὶ ὑπ’ αὐτοῦ καὶ θορυβηθέντος, ὁ δῆμος εὐθὺς ἀναλαβὼν τὰ ὅπλα περιοργὴς ἐχώρει ἐπί τε Πελοποννησίους καὶ τοὺς τὰ ἐναντία σφίσι μετ’ αὐτῶν πράξαντας.

καὶ προσπεσόντες τρέπουσιν ἅμα μὲν μάχῃ αἰφνιδίῳ, ἅμα δὲ τοῖς Ἀθηναίοις τῶν πυλῶν ἀνοιγομένων φοβηθέντων· ᾠήθησαν γὰρ ἀπὸ προειρημένου τινὸς αὐτοῖς τὴν ἐπιχείρησιν γενέσθαι.

καὶ οἱ μὲν ἐς τὴν ἀκρόπολιν, ὅσοι μὴ αὐτίκα διεφθάρησαν, κατέφυγον, ἥνπερ καὶ τὸ πρότερον αὐτοὶ εἶχον· οἱ δὲ Ἀθηναῖοι (ἤδη γὰρ καὶ ὁ Νικίας ἐπαναστρέψας πρὸς τῇ πόλει ἦν) ἐσπεσόντες ἐς τὴν Μένδην πόλιν, ἅτε οὐκ ἀπὸ ξυμβάσεως ἀνοιχθεῖσαν, ἁπάσῃ τῇ στρατιᾷ ὡς κατὰ κράτος ἑλόντες διήρπασαν, καὶ μόλις οἱ στρατηγοὶ κατέσχον ὥστε μὴ καὶ τοὺς ἀνθρώπους διαφθείρεσθαι.

καὶ τοὺς μὲν Μενδαίους μετὰ ταῦτα πολιτεύειν ἐκέλευον ὥσπερ εἰώθεσαν, αὐτοὺς κρίναντας ἐν σφίσιν αὐτοῖς εἴ τινας ἡγοῦνται αἰτίους εἶναι τῆς ἀποστάσεως· τοὺς δ’ ἐν τῇ ἀκροπόλει ἀπετείχισαν ἑκατέρωθεν τείχει ἐς θάλασσαν καὶ φυλακὴν ἐπικαθίσταντο. ἐπειδὴ δὲ τὰ περὶ τὴν Μένδην κατέσχον, ἐπὶ τὴν Σκιώνην

[131] ἐχώρουν. οἱ δὲ ἀντεπεξελθόντες αὐτοὶ καὶ Πελοποννήσιοι ἱδρύθησαν ἐπὶ λόφου καρτεροῦ πρὸ τῆς πόλεως, ὃν εἰ μὴ ἕλοιεν οἱ ἐναντίοι, οὐκ ἐγίγνετο σφῶν περιτείχισις.
προσβαλόντες δ’ αὐτῷ κατὰ κράτος οἱ Ἀθηναῖοι καὶ μάχῃ ἐκκρούσαντες τοὺς ἐπόντας ἐστρατοπεδεύσαντό τε καὶ ἐς τὸν περιτειχισμὸν τροπαῖον στήσαντες παρεσκευάζοντο.

καὶ αὐτῶν οὐ πολὺ ὕστερον ἤδη ἐν ἔργῳ ὄντων οἱ ἐκ τῆς ἀκρο- πόλεως ἐν τῇ Μένδῃ πολιορκούμενοι ἐπίκουροι βιασάμενοι παρὰ θάλασσαν τὴν φυλακὴν νυκτὸς ἀφικνοῦνται, καὶ δια- φυγόντες οἱ πλεῖστοι τὸ ἐπὶ τῇ Σκιώνῃ στρατόπεδον ἐσῆλθον ἐς αὐτήν.

[132] Περιτειχιζομένης δὲ τῆς Σκιώνης Περδίκκας τοῖς τῶν Ἀθηναίων στρατηγοῖς ἐπικηρυκευσάμενος ὁμολογίαν ποιεῖται πρὸς τοὺς Ἀθηναίους διὰ τὴν τοῦ Βρασίδου ἔχθραν περὶ τῆς ἐκ τῆς Λύγκου ἀναχωρήσεως, εὐθὺς τότε ἀρξάμενος πράσσειν.

καὶ (ἐτύγχανε γὰρ τότε Ἰσχαγόρας ὁ Λακεδαιμόνιος στρατιὰν μέλλων πεζῇ πορεύσειν ὡς Βρασίδαν) ὁ [δὲ] Περδίκκας, ἅμα μὲν κελεύοντος τοῦ Νικίου, ἐπειδὴ ξυνε- βεβήκει, ἔνδηλόν τι ποιεῖν τοῖς Ἀθηναίοις βεβαιότητος πέρι, ἅμα δ’ αὐτὸς οὐκέτι βουλόμενος Πελοποννησίους ἐς τὴν αὑτοῦ ἀφικνεῖσθαι, παρασκευάσας τοὺς ἐν Θεσσαλίᾳ ξένους, χρώμενος αἰεὶ τοῖς πρώτοις, διεκώλυσε τὸ στράτευμα καὶ τὴν παρασκευήν, ὥστε μηδὲ πειρᾶσθαι Θεσσαλῶν.

Ἰσχαγόρας μέντοι καὶ Ἀμεινίας καὶ Ἀριστεὺς αὐτοί τε ὡς Βρασίδαν ἀφίκοντο, ἐπιδεῖν πεμψάντων Λακεδαιμονίων τὰ πράγματα, καὶ τῶν ἡβώντων αὐτῶν παρανόμως ἄνδρας ἐξῆγον ἐκ Σπάρτης, ὥστε τῶν πόλεων ἄρχοντας καθιστάναι καὶ μὴ τοῖς ἐντυχοῦσιν ἐπιτρέπειν. καὶ Κλεαρίδαν μὲν τὸν Κλεωνύμου καθίστησιν ἐν Ἀμφιπόλει, Πασιτελίδαν δὲ τὸν Ἡγησάνδρου ἐν Τορώνῃ.

[133] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει Θηβαῖοι Θεσπιῶν τεῖχος περιεῖλον ἐπικαλέσαντες ἀττικισμόν, βουλόμενοι μὲν καὶ αἰεί, παρεσχηκὸς δὲ ῥᾷον ἐπειδὴ καὶ ἐν τῇ πρὸς Ἀθηναίους μάχῃ ὅτι ἦν αὐτῶν ἄνθος ἀπωλώλει.

καὶ ὁ νεὼς τῆς Ἥρας τοῦ αὐτοῦ θέρους ἐν Ἄργει κατεκαύθη, Χρυσίδος τῆς ἱερείας λύχνον τινὰ θείσης ἡμμένον πρὸς τὰ στέμματα καὶ ἐπικαταδαρθούσης, ὥστε ἔλαθεν ἁφθέντα πάντα καὶ καταφλεχθέντα.
καὶ ἡ Χρυσὶς μὲν εὐθὺς τῆς νυκτὸς δείσασα τοὺς Ἀργείους ἐς Φλειοῦντα φεύγει· οἱ δὲ ἄλλην ἱέρειαν ἐκ τοῦ νόμου τοῦ προκειμένου κατεστήσαντο Φαεινίδα ὄνομα. ἔτη δὲ ἡ Χρυσὶς τοῦ πολέμου τοῦδε ἐπέλαβεν ὀκτὼ καὶ ἔνατον ἐκ μέσου, ὅτε ἐπεφεύγει. καὶ ἡ Σκιώνη τοῦ θέρους ἤδη τελευτῶντος περιετετείχιστό τε παντελῶς, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπ’ αὐτῇ φυλακὴν καταλιπόντες ἀνεχώρησαν τῷ ἄλλῳ στρατῷ.

[134] Ἐν δὲ τῷ ἐπιόντι χειμῶνι τὰ μὲν Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων ἡσύχαζε διὰ τὴν ἐκεχειρίαν, Μαντινῆς δὲ καὶ Τεγεᾶται καὶ οἱ ξύμμαχοι ἑκατέρων ξυνέβαλον ἐν Λαοδοκείῳ τῆς Ὀρεσθίδος, καὶ νίκη ἀμφιδήριτος ἐγένετο· κέρας γὰρ ἑκάτεροι τρέψαντες τὸ καθ’ αὑτοὺς τροπαῖά τε ἀμφότεροι ἔστησαν καὶ σκῦλα ἐς Δελφοὺς ἀπέπεμψαν.

διαφθαρέντων μέντοι πολλῶν ἑκατέροις καὶ ἀγχωμάλου τῆς μάχης γενομένης καὶ ἀφελομένης νυκτὸς τὸ ἔργον οἱ Τεγεᾶται μὲν ἐπηυλίσαντό τε καὶ εὐθὺς ἔστησαν τροπαῖον, Μαντινῆς δὲ ἀπεχώρησάν τε ἐς Βουκολιῶνα καὶ ὕστερον ἀντέστησαν.

[135] Ἀπεπείρασε δὲ τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ ὁ Βρασίδας τελευτῶντος καὶ πρὸς ἔαρ ἤδη Ποτειδαίας. προσελθὼν γὰρ νυκτὸς καὶ κλίμακα προσθεὶς μέχρι μὲν τούτου ἔλαθεν· τοῦ γὰρ κώδωνος παρενεχθέντος οὕτως ἐς τὸ διάκενον, πρὶν ἐπανελθεῖν τὸν παραδιδόντα αὐτόν, ἡ πρόσθεσις ἐγένετο· ἔπειτα μέντοι εὐθὺς αἰσθομένων, πρὶν προσβῆναι, ἀπήγαγε πάλιν κατὰ τάχος τὴν στρατιὰν καὶ οὐκ ἀνέμεινεν ἡμέραν γενέσθαι.

καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ ἔνατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

Ιστορίαι Βιβλίο Γ [3.1.1 – 3.116.3]

– HOME –

[4.2.1] Την ίδια, περίπου, εποχή της άνοιξης, προτού αρχίσει να ωριμάζει το σιτάρι, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί τους έκαναν εισβολή στην Αττική. Αρχηγός τους ήταν ο Άγις του Αρχιδάμου, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων. Έστησαν στρατόπεδο και άρχισαν να καταστρέφουν την γη.
[4.2.2] Οι Αθηναίοι έστειλαν στην Σικελία τα σαράντα καράβια που είχαν ετοιμάσει και τους δύο άλλους στρατηγούς, τον Ευρυμέδοντα και τον Σοφοκλή. Ο τρίτος, ο Πυθόδωρος, είχε κιόλας φτάσει στην Σικελία.
[4.2.3] Έδωσαν διαταγή στους δύο στρατηγούς, όταν θα παραπλέουν την Κέρκυρα, να βοηθήσουν τους Κερκυραίους που ήσαν μέσα στην πολιτεία, γιατί τους δημιουργούσαν δυσκολίες οι φυγάδες που κρατούσαν τα βουνά. Οι Πελοποννήσιοι είχαν κιόλας στείλει εξήντα καράβια για να βοηθήσουν τους φυγάδες. Μεγάλη πείνα βασάνιζε την πολιτεία και οι Πελοποννήσιοι νόμιζαν ότι εύκολα θα επιβληθούν.
[4.2.4] Ο Δημοσθένης, ο οποίος, μετά την επιστροφή του από την Ακαρνανία, δεν είχε κανένα αξίωμα, ζήτησε κι έλαβε την άδεια να χρησιμοποιήσει τα σαράντα καράβια όπως θα νόμιζε καλύτερα, όσο θα παραπλέαν την Πελοπόννησο.

[4.3.1] Όταν παραπλέαν τις ακτές της Λακωνικής κι έμαθαν ότι τα πελοποννησιακά καράβια ήσαν κιόλας στην Κέρκυρα, ο Σοφοκλής και ο Ευρυμέδων ήθελαν να φτάσουν εκεί όσο μπορούσαν γρηγορότερα, ενώ ο Δημοσθένης επέμενε να σταματήσουν πρώτα στην Πύλο και, αφού την οχυρώσουν, να εξακολουθήσουν τον δρόμο τους. Αλλά ενώ οι δύο εξακολουθούσαν να έχουν αντιρρήσεις, έτυχε να σηκωθεί μεγάλη τρικυμία που ανάγκασε τον στόλο να καταφύγει στην Πύλο.
[4.3.2] Ο Δημοσθένης ζήτησε αμέσως, επιτακτικά, να οχυρώσουν το μέρος. Είπε πως γι᾽ αυτό το σκοπό είχε συνοδεύσει τον στόλο και τους έδειχνε ότι υπήρχαν σε αφθονία ξύλα και πέτρες και ότι το μέρος ήταν φυσικά οχυρό και ακατοίκητο, καθώς και η περιοχή, σε μεγάλη ακτίνα. Η Πύλος απέχει τετρακόσια, περίπου, στάδια από την Σπάρτη και βρίσκεται στο έδαφος της άλλοτε Μεσσηνίας. Οι Λακεδαιμόνιοι την ονομάζουν Κορυφάσιον.
[4.3.3] Του αποκρίθηκαν ότι υπάρχουν πολλά έρημα ακρωτήρια στην Πελοπόννησο που θα μπορούσε να οχυρώσει ο Δημοσθένης αν ήθελε να δημιουργεί έξοδα για την Αθήνα. Αλλά εκείνος πίστευε ότι το μέρος αυτό ήταν πολύ καταλληλότερο από κάθε άλλο. Είχε λιμάνι και οι Μεσσήνιοι, άλλοτε κάτοικοι της περιοχής, που μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους Λακεδαιμονίους, θα μπορούσαν, με ορμητήριο την Πύλο, να τους προξενούν μεγάλες ζημίες στο έδαφός τους και να είναι οι ασφαλέστεροι φρουροί της τοποθεσίας.

[4.4.1] Δεν μπόρεσε, όμως, να πείσει ούτε τους στρατηγούς ούτε τους ταξίαρχους και τους στρατιώτες στους οποίους αυτοί εξήγησαν το σχέδιό του και έτσι το εκστρατευτικό σώμα έμενε αργό (επειδή ο καιρός δεν άφηνε τα καράβια να βγουν) έως ότου οι ίδιοι οι στρατιώτες βαρέθηκαν να μένουν με σταυρωμένα τα χέρια και τους ήρθε η διάθεση να μοιραστούν σε ομάδες και να οχυρώσουν την τοποθεσία.
[4.4.2] Έπιασαν δουλειά και επειδή δεν είχαν σιδερένια εργαλεία για να λαξεύουν τις πέτρες, τις διάλεγαν μια μια και τις αρμολογούσαν καθώς τύχαινε να ταιριάζει το σχήμα τους. Όπου ήταν ανάγκη να χρησιμοποιούν λάσπη, επειδή δεν είχαν σκάφες, την κουβαλούσαν στην πλάτη τους, σκύβοντας βαθιά για να μπορούν να φορτώνονται πολύ και σταυρώνοντας πισώπλατα τα χέρια τους για να μην χύνεται η λάσπη.
[4.4.3] Βιάστηκαν με κάθε τρόπο να προλάβουν να οχυρώσουν τα πιο επικίνδυνα σημεία, προτού έρθουν και τους επιτεθούν οι Λακεδαιμόνιοι. Το μεγαλύτερο μέρος της τοποθεσίας ήταν απόκρημνο και δεν ήταν ανάγκη να τειχιστεί.

[4.5.1] Οι Λακεδαιμόνιοι έτυχε να έχουν κάποια θρησκευτική γιορτή και όταν έμαθαν την είδηση δεν ανησύχησαν, πιστεύοντας ότι άμα εκστρατεύσουν, είτε οι Αθηναίοι δεν θ᾽ αντισταθούν διόλου και θ᾽ αποσυρθούν, είτε οι ίδιοι θα κυριέψουν εύκολα την τοποθεσία. Αλλά τους καθυστέρησε και το ότι ο στρατός τους ήταν ακόμα στην Αττική.
[4.5.2] Οι Αθηναίοι, σ᾽ έξι μέρες μέσα, οχύρωσαν το μέρος προς την στεριά και τα σημεία εκείνα που ήταν απαραίτητο να ενισχυθούν. Άφησαν εκεί τον Δημοσθένη με πέντε καράβια —φρουρά του οχυρού— και με τον υπόλοιπο στόλο συνέχισαν βιαστικά τον δρόμο τους προς την Κέρκυρα και την Σικελία.

[4.6.1] Οι Πελοποννήσιοι που ήσαν στην Αττική, μόλις έμαθαν την κατάληψη της Πύλου, γύρισαν βιαστικά πίσω. Ο Άγις και οι Λακεδαιμόνιοι θεωρούσαν πως το πράγμα ήταν γι᾽ αυτούς ζωτικό. Εκτός απ᾽ αυτό είχαν κάνει την εισβολή πολύ νωρίς την άνοιξη και το σιτάρι ήταν ακόμα χλωρό. Σπάνιζαν τα τρόφιμα για τον στρατό κι έπεσε και μεγάλη κακοκαιρία, παρά την εποχή, και ο στρατός ταλαιπωρήθηκε πολύ.
[4.6.2] Ήσαν, λοιπόν, πολλοί οι λόγοι για τους οποίους έφυγαν βιαστικά κι έτσι η εισβολή αυτή ήταν η συντομότερη απ᾽ όλες. Έμειναν μόνο δεκαπέντε μέρες στην Αττική.

[4.7.1] Την ίδια εποχή, ο Αθηναίος στρατηγός Σιμωνίδης, αφού συγκέντρωσε μερικούς Αθηναίους και αρκετούς από τους συμμάχους της περιοχής της Χαλκιδικής, κυρίεψε, με προδοσία των κατοίκων, την Ηιόνα της Θράκης, αποικία των Μενδαίων, η οποία ήταν εχθρός της Αθήνας. Αλλά οι Χαλκιδείς και οι Βοττιαίοι έτρεξαν και βοήθησαν την Ηιόνα, τον έδιωξαν από την πολιτεία και του σκότωσαν πολλούς στρατιώτες.

Πρώτη σύγκρουση της Πύλου. Αίτημα Λακεδαιμόνιων για ανακωχή. Πρέσβεις στην Αθήνα.

[4.8.1] Όταν οι Πελοποννήσιοι έφυγαν από την Αττική, οι Σπαρτιάτες και οι πιο κοντινοί από τους περιοίκους πήγαν αμέσως στην Πύλο, ενώ οι υπόλοιποι Λακεδαιμόνιοι ξεκίνησαν αργότερα, επειδή είχαν μόλις γυρίσει από άλλη εκστρατεία.
[4.8.2] Έστειλαν και μηνύματα σ᾽ όλη την άλλη Πελοπόννησο ζητώντας να σταλούν αμέσως ενισχύσεις εναντίον της Πύλου και μήνυσαν στα εξήντα τους καράβια που ήσαν στην Κέρκυρα να γυρίσουν πίσω. Τα καράβια αυτά τα κύλησαν επάνω απ᾽ τον ισθμό της Λευκάδας για να μην τους καταλάβει ο αθηναϊκός στόλος που ήταν στην Ζάκυνθο, κι έτσι μπόρεσαν να περάσουν στην Πύλο όπου είχε κιόλας φτάσει και ο στρατός.
[4.8.3] Αλλά ενώ ο πελοποννησιακός στόλος έπλεε ακόμα προς την Πύλο, ο Δημοσθένης πρόλαβε να στείλει, κρυφά, δυο καράβια στον Ευρυμέδοντα και τους Αθηναίους που ήσαν με τον στόλο στην Ζάκυνθο, για να τους ειδοποιήσει να έρθουν να ενισχύσουν την Πύλο που κινδύνευε.
[4.8.4] Ο στόλος έπλευσε όσο μπορούσε πιο γρήγορα καθώς το είχε ζητήσει ο Δημοσθένης. Στο μεταξύ οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάζονταν να επιτεθούν εναντίον της Πύλου, από στεριά και θάλασσα, ελπίζοντας πως θα κυρίευαν εύκολα μέρος που είχε οχυρωθεί πρόχειρα σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα και είχε τόσο λίγους υπερασπιστές.
[4.8.5] Ήξεραν, όμως, ότι θα ερχόταν να βοηθήσει ο αθηναϊκός στόλος απ᾽ την Ζάκυνθο και, για την περίπτωση που δεν θα είχαν κατορθώσει να κυριέψουν πρωτύτερα την Πύλο, σκέφτηκαν να φράξουν τα δύο στόμια του λιμανιού, ώστε να μην μπορέσουν οι Αθηναίοι να το χρησιμοποιήσουν.
[4.8.6] Σε μικρή απόσταση απ᾽ την ακτή, το νησί που λέγεται Σφακτηρία εκτείνεται στην είσοδο του κόλπου και τον προστατεύει σαν φυσικό οχυρό, επειδή τα δύο στόμιά του είναι πολύ στενά. Από το ένα, προς την μεριά του οχυρού των Αθηναίων και την Πύλο, μπορούν να περάσουν δύο μόνο καράβια κατά μέτωπο. Από το άλλο, προς το μέρος της στεριάς, μπορούν να περάσουν οκτώ ή εννέα. Το νησί είναι σκεπασμένο από πυκνό δάσος, είναι έρημο και απάτητο —δεν είναι κατοικημένο— κι έχει μάκρος δεκαπέντε στάδια, περίπου.
[4.8.7] Είχαν, λοιπόν, σκοπό να κλείσουν τα στόμια του λιμανιού δένοντας μαζί καράβια με τις πρώρες προς τ᾽ ανοιχτά. Επειδή είχαν τον φόβο μήπως οι Αθηναίοι χρησιμοποιήσουν το νησί για ορμητήριο, έστειλαν οπλίτες στην Σφακτηρία κι έβαλαν στρατό στην αντικρινή στεριά.
[4.8.8] Λογάριαζαν έτσι ότι και το νησί θα ήταν απρόσιτο για τους Αθηναίους, αλλά και η στεριά επειδή δεν υπήρχε μέρος κατάλληλο για απόβαση, αφού οι ακτές της Πύλου προς το πέλαγος είναι αλίμενες. Οι Αθηναίοι δεν θα είχαν πού να σταθούν για να βοηθήσουν τους δικούς τους, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι χωρίς να ναυμαχήσουν και να ριψοκινδυνέψουν, θα μπορούσαν να κυριέψουν το οχυρό που δεν είχε τρόφιμα και είχε ετοιμαστεί πρόχειρα.
[4.8.9] Αφού καταστρώσαν το σχέδιό τους, έστειλαν στην Σφακτηρία οπλίτες, κληρώνοντάς τους απ᾽ όλες τις μονάδες. Τις πρώτες μέρες πέρασαν και άλλοι στο νησί κι αντικαθιστούσαν την φρουρά. Οι τελευταίοι που βρέθηκαν αποκλεισμένοι εκεί ήσαν τετρακόσιοι είκοσι και οι είλωτες υπηρέτες τους. Αρχηγός τους ήταν ο Επιτάδας του Μολόβρου.

[4.9.1] Ο Δημοσθένης, βλέποντας ότι οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάζονται να επιτεθούν από στεριά κι από θάλασσα, ετοιμάστηκε κι αυτός. Έσυρε έως κάτω απ᾽ τ᾽ οχυρό τα καράβια που του είχαν μείνει και τα περιχαράκωσε με πασσάλους. Τους ναύτες των καραβιών τούς όπλισε με πρόχειρες ασπίδες φτιαγμένες από πλεχτή λυγαριά. Στον έρημο εκείνο τόπο δεν είχαν τρόπο να προμηθευτούν όπλα, και τα λίγα αυτά τα έφεραν ένα πειρατικό τριαντάκωπο κι ένα μικρό καράβι, και τα δυο μεσσηνιακά, που έτυχε να πάνε εκεί. Οι Μεσσήνιοι ήσαν έως σαράντα οπλίτες και ο Δημοσθένης τους χρησιμοποίησε μαζί με τους άλλους.
[4.9.2] Τους περισσότερους στρατιώτες του, οπλίτες ή όχι, τους τοποθέτησε στα περιτειχισμένα και στα οχυρά σημεία, προς το μέρος της στεριάς, με διαταγή ν᾽ αποκρούσουν το πεζικό του εχθρού, αν κάνει επίθεση. Ο ίδιος διάλεξε εξήντα οπλίτες, από όσους είχε, και μερικούς τοξότες, βγήκε έξω από το οχυρό προς το μέρος της θάλασσας, στο σημείο όπου θεωρούσε πιθανότερο ότι οι Λακεδαιμόνιοι θα προσπαθούσαν να κάνουν απόβαση. Το μέρος ήταν δύσβατο κι όλο βράχια κι έβλεπε προς τ᾽ ανοιχτά, αλλά σ᾽ εκείνο το σημείο το τείχος ήταν πολύ αδύνατο και γι᾽ αυτό ο Δημοσθένης πίστευε ότι εκεί θα προτιμούσε ο εχθρός να κάνει την επίθεσή του.
[4.9.3] Λογαριάζοντας ότι δεν ήταν δυνατόν στον εχθρό να τους επιτεθεί από θάλασσα, δεν είχαν οχυρώσει καλά το μέρος, κι έβλεπαν τώρα ότι, αν ο εχθρός κατόρθωνε να κάνει απόβαση εκεί, τότε θα μπορούσε εύκολα να κυριέψει την τοποθεσία.
[4.9.4] Στο σημείο, λοιπόν, εκείνο έταξε τους οπλίτες του όσο μπορούσε πιο κοντά στη θάλασσα, για να εμποδίσει την απόβαση, αν μπορούσε, και τους μίλησε για να τους ενθαρρύνει:

[4.10.1] «Στρατιώτες, σεις που αποφασίσατε ν᾽ αντικρούσετε μαζί μου τον κίνδυνο. Στην κρίσιμη αυτή περίσταση, ας μην θελήσει κανείς σας να σκεφτεί ψύχραιμα, υπολογίζοντας τον κίνδυνο που μας κυκλώνει. Αντίθετα, πρέπει να σας κινεί ένας ελπιδοφόρος, αλόγιστος παλμός κι έτσι ν᾽ αντιμετωπίσετε τον εχθρό με την βεβαιότητα ότι θα βγείτε νικητές κι απ᾽ αυτήν την δοκιμασία. Όταν βρεθεί κανείς σε αναπότρεπτη ανάγκη, όπως τώρα εμείς, είναι περιττή κάθε σκέψη και το μόνο που απομένει είναι να ριχτεί αμέσως στον αγώνα.
[4.10.2] Αλλά εγώ, τουλάχιστον, νομίζω ότι αν κρατήσομε τις θέσεις μας, έχομε με το μέρος μας τα περισσότερα πλεονεκτήματα, και δεν πρέπει να τα στερηθούμε, τρομάζοντας από το μεγάλο πλήθος των εχθρών.
[4.10.3] Το δύσβατο του τόπου είναι πλεονέκτημα δικό μας και θα το εκμεταλλευτούμε αν τον υπερασπιστούμε, ενώ αν υποχωρήσομε, τότε, παρόλον ότι είναι δύσκολος τόπος θα τον πατήσουν εύκολα οι εχθροί, αν δεν βρουν καμιάν αντίσταση, και τότε, αν τους πιέζομε πολύ, θα γίνουν ακόμα πιο φοβεροί, γιατί η υποχώρησή τους θα είναι δύσκολη. Όσο είναι ακόμα επάνω στα καράβια τους θα είναι εύκολο να τους αποκρούομε, αλλ᾽ αν αποβιβαστούν θα είναι σε ίση με μας θέση.
[4.10.4] Δεν πρέπει να σας τρομάζει το πλήθος των εχθρών, γιατί όσοι και να είναι, δεν θα μπορούν σε κάθε έφοδό τους να χρησιμοποιούν παρά λίγους μόνο στρατιώτες, επειδή το μέρος είναι δύσκολο. Δεν θ᾽ αντιμετωπίσομε στρατό μεγαλύτερο από μας που θα πολεμάει στην στεριά κάτω από ίσες συνθήκες. Θα πολεμήσουν από τα καράβια και, στη θάλασσα, πολλά ευνοϊκά στοιχεία πρέπει να τους συντρέξουν.
[4.10.5] Γι᾽ αυτό νομίζω πως ο μικρός μας αριθμός, ισοφαρίζει τις δυσκολίες τους. Είσαστε Αθηναίοι και ξέρετε, από πείρα, τί σημαίνει ναυτική απόβαση σε ακτή που την υπερασπίζεται εχθρός. Ξέρετε ότι, αν ο αντίπαλος δεν φοβηθεί το πάφλασμα των κουπιών και το φοβερό θέαμα των καραβιών που ορμούν και κρατήσει τις θέσεις του, είναι αδύνατον να κάνει κανείς απόβαση. Απαιτώ, λοιπόν, από σας να κρατήστε τις θέσεις σας σ᾽ αυτήν την ακρογιαλιά και να τους αποκρούστε. Θα σώσετε και την ζωή σας και το φρούριο».

[4.11.1] Με τα λόγια αυτά του Δημοσθένη οι Αθηναίοι αναθάρρησαν πολύ, κατέβηκαν στην παραλία και παρατάχτηκαν κοντά στην θάλασσα.
[4.11.2] Οι Λακεδαιμόνιοι ξεκίνησαν να χτυπήσουν το οχυρό ταυτόχρονα και από στεριά με τον στρατό, και από θάλασσα με τον στόλο τους, σαράντα τρία καράβια. Ναύαρχος ήταν ο Σπαρτιάτης Θρασυμηλίδας του Κρατησικλέους. Έκανε την επίθεσή του στο μέρος όπου τον περίμενε ο Δημοσθένης.
[4.11.3] Οι Αθηναίοι υπερασπίζαν τις θέσεις τους και προς την στεριά και προς την θάλασσα. Οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή τα καράβια τους δεν μπορούσαν να προχωρήσουν πολλά μαζί, τα χώρισαν σε μικρές μοίρες που έκαναν εφόδους η μια μετά την άλλη με μεγάλη ορμή και μ᾽ ενθαρρυντικές κραυγές, για ν᾽ απωθήσουν τους Αθηναίους και να κυριέψουν την τοποθεσία.
[4.11.4] Περισσότερο απ᾽ όλους διακρίθηκε ο Bρασίδας. Ήταν τριήραρχος κι έβλεπε ότι, επειδή το μέρος ήταν δύσκολο, οι άλλοι τριήραρχοι κι οι κυβερνήτες, από φόβο μη τσακίσουν τα καράβια τους, διστάζαν να προσεγγίσουν ακόμα και στα σημεία όπου τούτο φαινόταν κάπως εύκολο. Τους φώναζε πως ήταν ντροπή να σκέπτονται τα σανιδόξυλα, όταν έβλεπαν τον εχθρό να έχει χτίσει οχυρό στο πάτριο έδαφος και τους παρακινούσε να τσακίσουν τα καράβια τους για να κάνουν απόβαση. Φώναζε στους συμμάχους να μην διστάσουν να θυσιάσουν στην περίσταση αυτή τα καράβια τους για τους Λακεδαιμονίους —που τους χρωστούσαν τόσες ευεργεσίες— ρίχνοντάς τα έξω στην στεριά για να κάνουν απόβαση, να νικήσουν τον εχθρό και να κυριέψουν το φρούριο.

[4.12.1] Αυτά φώναζε στους άλλους και ανάγκασε τον δικό του κυβερνήτη να ρίξει το καράβι του έξω στη στεριά. Προχώρησε στην σανίδα για την απόβαση και προσπαθούσε ν᾽ αποβιβαστεί. Ενώ όμως προσπαθούσε να κατέβει, τον ανακόψαν οι Αθηναίοι, τραυματίστηκε σε πολλά μέρη και λιποθύμησε. Καθώς έπεφτε προς το μέρος της κουπαστής στην πρώρα, του ξέφυγε η ασπίδα του η οποία έπεσε στη θάλασσα που την ξέβρασε στην παραλία. Την πήραν οι Αθηναίοι και την χρησιμοποίησαν στο τρόπαιο που έστησαν αφού αποκρούσαν την απόβαση.
[4.12.2] Οι άλλοι, παρά τις προσπάθειές τους, δεν μπόρεσαν ν᾽ αποβιβαστούν, τόσο επειδή το μέρος ήταν πολύ δύσκολο όσο κι επειδή οι Αθηναίοι κρατούσαν σταθερά τις θέσεις τους και δεν υποχωρούσαν.
[4.12.3] Η τύχη έφερε τα πράγματα κατά τέτοιον τρόπο, ώστε οι Αθηναίοι να υπερασπίζουν στεριά, και μάλιστα σε λακωνικό έδαφος, εναντίον μιας απόβασης από θάλασσα και οι Λακεδαιμόνιοι να προσπαθούν, με καράβια, ν᾽ αποβιβαστούν σε δικό τους έδαφος που κρατούσαν Αθηναίοι. Τον καιρό εκείνο οι Λακεδαιμόνιοι φημίζονταν για την δύναμή τους στην στεριά και τον ανίκητο στρατό τους, ενώ οι Αθηναίοι είχαν την απόλυτη υπεροχή στη θάλασσα και στο ναυτικό.

[4.13.1] Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού έκαναν επιθέσεις ολόκληρη εκείνη την ημέρα κι ένα μέρος της επομένης, σταμάτησαν τις εχθροπραξίες. Την τρίτη μέρα έστειλαν μερικά καράβια στην Ασίνη για να φέρουν ξύλα, ώστε να κατασκευάσουν πολιορκητικές μηχανές, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν μ᾽ αυτές να κυριέψουν το τείχος προς το μέρος του λιμανιού. Το τείχος, εκεί, ήταν ψηλό, αλλά και η απόβαση σ᾽ εκείνο το σημείο ήταν εύκολη.
[4.13.2] Στο μεταξύ, όμως, έφτασαν από την Ζάκυνθο οι Αθηναίοι με πενήντα καράβια, γιατί στο διάστημα αυτό είχαν ενισχυθεί με μερικά καράβια από την φρουρά της Ναυπάκτου και με τέσσερα Χιακά.
[4.13.3] Όταν είδαν ότι όλες οι ακτές και η Σφακτηρία ήσαν γεμάτες στρατό και ότι ο εχθρικός στόλος ήταν μέσα στο λιμάνι χωρίς σκοπό να βγει να ναυμαχήσει, δεν ήξεραν πού να προσορμιστούν και πήγαν στο ερημονήσι Πρώτη, που δεν απέχει πολύ, όπου άραξαν. Την επομένη ετοιμάστηκαν και ανοίχτηκαν για ναυμαχία, με σκοπό ν᾽ αντιμετωπίσουν τον εχθρό αν έβγαινε στ᾽ ανοιχτά, αλλιώς θα έμπαιναν εκείνοι στο λιμάνι να τους επιτεθούν.
[4.13.4] Οι Λακεδαιμόνιοι ούτε βγήκαν στ᾽ ανοιχτά ούτε είχαν φράξει, όπως το είχαν σκοπό, τα στόμια του λιμανιού. Ο στρατός τους, στην στεριά, έμενε αργός, ενώ τα πληρώματα μπήκαν στα καράβια κι ετοιμάζονταν για ναυμαχία αν έμπαινε ο εχθρός στο λιμάνι που είναι ευρύχωρο.

[4.14.1] Οι Αθηναίοι, όταν είδαν την κατάσταση, έκαναν επίθεση κι από τα δύο στόμια του λιμανιού κι έτρεψαν σε φυγή τα περισσότερα από τα εχθρικά καράβια που είχαν σηκώσει άγκυρα κι είχαν παραταχτεί εναντίον τους. Τα καταδιώξαν στη μικρή απόσταση που τα χώριζε απ᾽ τη στεριά, σε πολλά προξένησαν ζημίες κι αιχμαλώτισαν πέντε, ένα μάλιστα με το πλήρωμά του. Στα άλλα, που είχαν καταφύγει στην παραλία, τους έκαναν επίθεση με το έμβολο. Τσάκισαν και μερικά καράβια που δεν είχαν προλάβει να ξεκινήσουν κι επιβίβαζαν ακόμα τα πληρώματά τους. Άλλα, που τα είχαν εγκαταλείψει τα πληρώματά τους, τα έδεσαν κι άρχισαν να τα ρυμουλκούν αδειανά.
[4.14.2] Βλέποντας την καταστροφή που πάθαιναν και με την ιδέα ότι θ᾽ αποκλειστούν οι οπλίτες τους στην Σφακτηρία, οι Λακεδαιμόνιοι συνταράχτηκαν κι έτρεξαν να βοηθήσουν. Έμπαιναν με τα όπλα τους στην θάλασσα, άδραχναν τα καράβια τους και προσπαθούσαν να τα τραβήξουν πίσω στη στεριά. Και την ώρα εκείνη νόμιζε ο καθένας τους ότι όπου δεν βρισκόταν ο ίδιος, δεν θα γινόταν το σωστό.
[4.14.3] Η βοή ήταν φοβερή και γύρω απ᾽ τα καράβια οι δυο εχθρικές παρατάξεις πολεμούσαν χρησιμοποιώντας η μια τις μεθόδους της άλλης. Οι Λακεδαιμόνιοι, μες στην ορμή τους και την αγωνία τους, δεν έκαναν άλλο παρά ένα είδος ναυμαχίας απ᾽ την στεριά, ενώ οι Αθηναίοι που νικούσαν και ήθελαν να εκμεταλλευτούν όσο μπορούσαν την επιτυχία τους, πεζομαχούσαν από τα καταστρώματα των πλοίων.
[4.14.4] Αφού ταλαιπώρησαν πολύ ο ένας τον άλλον και αφού τραυματίστηκαν πολλοί, επιτέλους χωρίστηκαν. Οι Λακεδαιμόνιοι κατόρθωσαν να σώσουν τ᾽ αδειανά καράβια τους εκτός από εκείνα τα πέντε που είχαν αιχμαλωτιστεί στην αρχή.
[4.14.5] Και οι δύο αντίπαλοι γύρισαν στα στρατόπεδά τους. Οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο, απόδωσαν στους Λακεδαιμονίους τους νεκρούς, μάζεψαν τα ναυάγια κι άρχισαν αμέσως να πλέουν γύρω από την Σφακτηρία και να επιτηρούν το νησί, όπου οι στρατιώτες του εχθρού ήσαν πια αποκλεισμένοι. Οι Πελοποννήσιοι, με τις ενισχύσεις που τους είχαν έρθει από παντού, έμεναν στρατοπεδευμένοι γύρω από την Πύλο.

[4.15.1] Όταν έγιναν γνωστά στην Σπάρτη τα όσα είχαν συμβεί, θεωρήθηκαν συμφορά μεγάλη και αποφασίστηκε να κατεβούν οι άρχοντες στο στρατόπεδο να δουν την κατάσταση και να πάρουν αμέσως την απόφαση που θα έκριναν καλύτερη.
[4.15.2] Όταν είδαν πως ήταν αδύνατον να βοηθήσουν τους οπλίτες της Σφακτηρίας και δεν ήθελαν να ριψοκινδυνέψουν να τους αφήσουν είτε να πεθάνουν από πείνα είτε ν᾽ αναγκαστούν να παραδοθούν στον πολυπληθέστερο εχθρό, σκέφτηκαν να προτείνουν στους στρατηγούς των Αθηναίων, αν θα ήθελαν, να κάνουν τοπική ανακωχή στην Πύλο για να στείλουν πρέσβεις στην Αθήνα να προτείνουν ειρήνη και να επιτύχουν το γρηγορότερο να ελευθερωθούν οι οπλίτες τους.

[4.16.1] Οι Αθηναίοι στρατηγοί δέχτηκαν την πρόταση κι έγινε ανακωχή με τους ακόλουθους όρους. Οι Λακεδαιμόνιοι έπρεπε να παραδώσουν στους Αθηναίους όλα τα καράβια τα οποία είχαν πάρει μέρος στην ναυμαχία, καθώς και όλα τα άλλα πολεμικά που βρίσκονταν στην Λακωνική και τα οποία έπρεπε να φέρουν στην Πύλο. Δεν θα έκαναν επίθεση εναντίον του φρουρίου, ούτε από στεριά ούτε από θάλασσα. Οι Αθηναίοι θα άφηναν τους Λακεδαιμονίους να στέλνουν στους οπλίτες της Σφακτηρίας ορισμένη ποσότητα αλεύρι ζυμωμένο. Για κάθε οπλίτη δύο αττικούς χοίνικες κριθάρι, δύο κοτύλες κρασί και κρέας. Για κάθε υπηρέτη θα έστελναν τα μισά. Ο ανεφοδιασμός θα γινόταν με την επίβλεψη των Αθηναίων και κανένα καράβι δεν θα πήγαινε στο νησί κρυφά. Οι Αθηναίοι θα εξακολουθούσαν να επιτηρούν την Σφακτηρία όπως και πριν, αλλά δεν θα επιχειρούσαν να κάνουν απόβαση και δεν θα έκαναν επίθεση εναντίον του πελοποννησιακού στρατοπέδου ούτε από στεριά ούτε από θάλασσα.
[4.16.2] Εάν ένα από τα δύο μέρη παράβαινε έστω και τον παραμικρό όρο, τότε θα έπαυε η ανακωχή η οποία θα διαρκούσε έως ότου επιστρέψουν οι Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις από την Αθήνα όπου θα τους πήγαινε και από όπου θα τους έφερνε αθηναϊκό πολεμικό. Μετά την επιστροφή τους η ανακωχή θα έληγε οπωσδήποτε και οι Αθηναίοι θα επιστρέφαν τα πλοία στην κατάσταση στην οποία τα είχαν παραλάβει.
[4.16.3] Αυτοί ήσαν οι όροι της ανακωχής. Τα καράβια, εξήντα περίπου, παραδόθηκαν στους Αθηναίους και οι Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις έφυγαν. Έφτασαν στην Αθήνα όπου παρουσιάστηκαν και είπαν, περίπου, τα εξής:

[4.17.1] «Αθηναίοι. Μας έστειλαν οι Λακεδαιμόνιοι να κάνομε διαπραγματεύσεις για τους οπλίτες μας της Σφακτηρίας. Θα σας προτείνομε όρους που νομίζομε ότι θα είναι συμφέροντες για σας και θα μας επιτρέψουν εμάς να διαφυλάξομε την αξιοπρέπειά μας, όσο τούτο μπορεί να γίνει, μετά την συμφορά που πάθαμε.
[4.17.2] Θα μιλήσομε αρκετά, χωρίς να παραβιάσομε το έθιμό μας, γιατί στον τόπο μας λέμε λίγα εκεί που δεν χρειάζονται πολλά, άλλα λέμε περισσότερα όταν παρουσιαστεί ανάγκη να εξηγήσομε κάτι σπουδαίο και να επιτύχομε εκείνο που πρέπει.
[4.17.3] Μην μας ακούστε μ᾽ εχθρική διάθεση και μην νομίστε ότι θέλομε να σας κάνομε μάθημα σαν να ήσασταν άφρονες αλλά θεωρήστε τα λόγια μας σαν υπόμνηση για σύνεση προς ανθρώπους που ξέρουν καλά τί είναι φρόνηση.
[4.17.4] Μπορείτε, τώρα, να εκμεταλλευτείτε εύστοχα την σημερινή σας επιτυχία και όχι μόνο να διαφυλάξετε τα όσα έχετε, αλλά και ν᾽ αποκτήστε δόξα και τιμή αποφεύγοντας να πάθετε τα όσα παθαίνουν οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι έχουν μια ξαφνική επιτυχία. Οι ελπίδες τους δεν έχουν κανένα όριο εξαιτίας της απροσδόκητης επιτυχίας τους.
[4.17.5] Ενώ όσοι δοκίμασαν πολλές μεταβολές της τύχης, είναι δικαιολογημένα πιο επιφυλακτικοί όταν έχουν επιτυχίες. Και αυτό είναι φυσικό να σας το δίδαξε η πείρα κι ακόμα περισσότερο μας το δίδαξε εμάς.

Προτάσεις Λακεδαιμόνιων για ειρήνη. Οι Αθηναίοι δεν αρκούνται στα ανταλλάγματα. Ο Κλέων του Κλεαινέτου θέτει αιτήματα που οι πρέσβεις δεν μπορούν να διαπραγματευτούν.

[4.18.1] »Κοιτάξτε, για να το καταλάβετε, την σημερινή μας συμφορά. Εμείς που έχομε το μεγαλύτερο κύρος μεταξύ των Ελλήνων, ερχόμαστε να παρουσιαστούμε μπροστά σας για να σας ζητήσομε κάτι που ώς τώρα νομίζαμε ότι ήταν στο δικό μας μόνο χέρι να προσφέρομε.
[4.18.2] Και όμως, δεν πάθαμε την συμφορά αυτήν ούτε από καμιά κάμψη της δύναμής μας ούτε απ᾽ την αλαζονεία που θα μπορούσε να μας εμπνεύσει η απόκτηση ακόμα μεγαλύτερης δύναμης. Έχομε την ίδια δύναμη που είχαμε πάντα, αλλά σφάλαμε στους υπολογισμούς μας και τούτο μπορεί να συμβεί στον καθένα.
[4.18.3] Και σεις, τώρα που η δύναμη της πολιτείας σας είναι στην ακμή της κι ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο αυτήν την στιγμή, δεν πρέπει γι᾽ αυτό να νομίζετε πως θα έχετε πάντα την τύχη μαζί σας.
[4.18.4] Φρόνιμοι είναι όσοι προστατεύουν τις επιτυχίες τους από το αμφίβολο της τύχης — αλλά και στις συμφορές οι ίδιοι αυτοί είναι πιο συνετοί από τους άλλους. Φρόνιμοι είναι εκείνοι που ξέρουν ότι ο πόλεμος δεν περιορίζεται στα όρια που εκείνοι θέλουν να του επιβάλουν, αλλ᾽ ότι η τύχη οδηγεί την πορεία του. Αυτοί σπάνια κάνουν λάθη γιατί δεν αισθάνονται καμιά έπαρση μετά από οποιαδήποτε επιτυχία τους και είναι πρόθυμοι να βάλουν τέρμα στον πόλεμο όταν έχουν την υπεροχή.
[4.18.5] Αυτό έχετε συμφέρον να κάνετε απέναντί μας, σήμερα, Αθηναίοι, χωρίς να περιμένετε, γιατί αν δεν μας ακούσετε και όπως είναι πιθανό πάθετε και σεις αργότερα καμιά συμφορά, θα θεωρηθεί ότι η σημερινή επιτυχία σας ήταν τυχαία, ενώ μπορείτε, τώρα, χωρίς να διατρέξετε κανέναν κίνδυνο, ν᾽ αφήσετε, για τις επερχόμενες γενεές, μια βέβαιη φήμη της δύναμης και της σύνεσής σας.

[4.19.1] »Οι Λακεδαιμόνιοι σας προτείνουν διαπραγματεύσεις για σπονδές ειρήνης και σας προσφέρουν συμμαχία και επιθυμούν να έχουν μαζί σας στενούς δεσμούς φιλίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Σας ζητούν για αντάλλαγμα τους άνδρες της Σφακτηρίας. Θεωρούν ότι είναι προτιμότερο, και για την Σπάρτη και για την Αθήνα, να μην εξελιχθούν τα πράγματα έτσι ώστε είτε να διαφύγουν διά της βίας οι στρατιώτες, αν τους παρουσιαστεί κατάλληλη ευκαιρία, είτε ν᾽ αναγκαστούν, από την πείνα, να παραδοθούν.
[4.19.2] Πιστεύομε πως οι μεγάλες έχθρες μπορούν να τερματιστούν πιο οριστικά, όχι όταν ο ένας από τους δύο αναζητεί την εκδίκηση και, όταν νικήσει τον εχθρό του, τον αναγκάσει να δεχτεί όρους ειρήνης βαρείς, αλλά όταν, αφού νικήσει τον αντίπαλό του κι ενώ μπορεί να επιβληθεί, τον νικάει και με την μεγαλοψυχία του, του φέρεται μ᾽ επιείκεια και του προσφέρει όρους απροσδόκητα μετριοπαθείς.
[4.19.3] Τότε ο αντίπαλος δεν αισθάνεται ότι υπέκυψε στην βία και ότι πρέπει να εκδικηθεί, αλλά ότι πρέπει ν᾽ ανταποδώσει την γενναιοφροσύνη και είναι, έτσι, προθυμότερος —από ντροπή— να τηρήσει πιστά τα όσα συμφώνησε.
[4.19.4] Οι άνθρωποι έχουν περισσότερο την τάση να φέρονται με τον τρόπο αυτόν προς τους μεγαλύτερους εχθρούς τους παρά προς εκείνους με τους οποίους έχουν μικρής σημασίας διαφορές. Είναι, άλλωστε, στην φύση των ανθρώπων να υποχωρούν πρόθυμα απέναντι σ᾽ εκείνους που είναι ενδοτικοί ενώ, αντίθετα, είναι πρόθυμοι να εξακολουθήσουν, με πείσμα, έστω κι έναν παράλογο αγώνα εναντίον εκείνων που είναι ανένδοτοι.

[4.20.1] »Τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη περίσταση, έχομε συμφέρον και οι δύο να συμφιλιωθούμε προτού συμβεί καμιά ανεπανόρθωτη συμφορά που θα πρόσθετε στην πολιτική μας αντίθεση κι ένα άσβεστο πια προσωπικό μίσος που θα σας οδηγούσε στο να στερηθείτε τα όσα σήμερα σας προσφέρομε.
[4.20.2] Ας συμβιβαστούμε όσο ο αγώνας δεν έχει ακόμα κριθεί, ενώ εσείς μπορείτε ν᾽ αποκτήσετε και δόξα και την φιλία μας, κι εμείς να επιτύχομε έναν ευπρεπή συμβιβασμό που θα τερμάτιζε τα παθήματά μας προτού εξευτελιστούμε. Ας προτιμήσομε, λοιπόν, την ειρήνη απ᾽ τον πόλεμο και ας αφήσομε τους άλλους Έλληνες να ησυχάσουν από τις συμφορές. Θα θεωρήσουν ότι σε σας, κυρίως, το χρωστούνε. Βρίσκονται σε πόλεμο χωρίς να ξέρουν καθαρά ποιός απ᾽ τους δυο μας τον άρχισε. Αν σταματήσει τώρα ο πόλεμος (και αυτό κυρίως από σας εξαρτάται), προς εσάς θα στραφεί η ευγνωμοσύνη.
[4.20.3] Αν το αποφασίσετε, τότε θα είναι εξασφαλισμένη για σας η φιλία των Λακεδαιμονίων, αφού οι ίδιοι θα σας την έχουν προσφέρει και θα έχουν το συναίσθημα ότι τους χαριστήκατε και όχι ότι τους επιβληθήκατε.
[4.20.4] Σκεφθείτε τα σπουδαία πλεονεκτήματα που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν και για μας και για σας. Αν εμείς και σεις συμφωνήσομε, ο υπόλοιπος ελληνικός κόσμος, του οποίου οι δυνάμεις είναι πολύ πιο μικρές από τις δικές μας, θα μας σέβεται εξαιρετικά και τους δύο».

[4.21.1] Οι Λακεδαιμόνιοι είπαν τόσα, επειδή νόμιζαν ότι οι Αθηναίοι, οι οποίοι πρωτύτερα είχαν επιζητήσει ειρήνη και δεν είχαν κατορθώσει να την επιτύχουν γιατί είχε αρνηθεί η Σπάρτη, θα δέχονταν τώρα με μεγάλη προθυμία την ειρήνη που τους πρόσφεραν και θα έδιναν πίσω τους στρατιώτες.
[4.21.2] Οι Αθηναίοι, όμως, θεωρούσαν ότι όσο κρατούν τους στρατιώτες αποκλεισμένους στο νησί, θα μπορούν να επιβάλουν ειρήνη όποτε θελήσουν και γι᾽ αυτό προτιμούσαν να εκμεταλλευτούν την περίσταση όσο το δυνατόν πιο πολύ.
[4.21.3] Περισσότερο από κάθε άλλον τούς εξώθησε σ᾽ αυτό ο Κλέων του Κλεαινέτου που, στα χρόνια εκείνα, είχε μεγάλη δύναμη στον λαό κι επηρέαζε τον κόσμο. Έπεισε τους Αθηναίους να δώσουν την ακόλουθη απόκριση. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα να παραδοθούν με τα όπλα τους οι οπλίτες της Σφακτηρίας και να μεταφερθούν στην Αθήνα. Αφού φτάσουν, τότε οι Λακεδαιμόνιοι ν᾽ αποδώσουν την Νίκαια, τις Πηγές, την Τροιζήνα και την Αχαΐα. Τα μέρη αυτά δεν τα είχαν κατακτήσει με τον πόλεμο, άλλα τους τα είχαν παραχωρήσει με προγενέστερη συνθήκη οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν πάθει τότε συμφορές και είχαν ανάγκη ειρήνης πολύ περισσότερο απ᾽ ό,τι τώρα. Τότε μόνο θα παραδίναν τους οπλίτες της Σφακτηρίας και θα έκαναν σπονδές για όσο καιρό θα συμφωνούσαν.

[4.22.1] Οι Λακεδαιμόνιοι δεν διατύπωσαν αντίρρηση σ᾽ αυτά, αλλά πρότειναν στους Αθηναίους να διορίσουν αντιπροσώπους, οι οποίοι να διαπραγματευτούν το καθένα από τα ζητήματα αυτά και να φτάσουν ήρεμα σε συμφωνία.
[4.22.2] Αλλά ο Κλέων εναντιώθηκε βίαια στην πρόταση αυτή και είπε ότι απ᾽ την αρχή ήξερε πως οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν κανέναν ειλικρινή σκοπό, αλλά ότι τώρα το πράγμα ήταν φανερό αφού οι πρέσβεις τους αρνιόνταν να μιλήσουν στον λαό, αλλά θέλουν να συζητήσουν με λίγους αντιπροσώπους. Αν πραγματικά είχαν ειλικρινείς σκοπούς, τους καλούσε να μιλήσουν μπροστά στον λαό.
[4.22.3] Οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι εξαιτίας της συμφοράς τους είχαν ενδοτική διάθεση, έβλεπαν ότι ούτε οι ίδιοι μπορούσαν να μιλήσουν δημοσίᾳ για να μην εκτεθούν στους συμμάχους τους αν οι προτάσεις τους δεν γίνονταν δεκτές, ούτε τους Αθηναίους να πείσουν να δεχτούν όρους επιεικείς, κι έφυγαν άπρακτοι απ᾽ την Αθήνα.

Λήξη της ανακωχής και έναρξη συγκρούσεων στην Πύλο αλλά και στο Ρήγιον όπου οι Συρακούσιοι επιχειρούν να καταλάβουν τον πορθμό από τους Αθηναίους που έχουν να αντμετωπίσουν και πιθανή αποστασία στη Καμαρίνα της Σικελίας. Συγκρούσεις στη Μεσσήνη (Σικελίας) κ στη Νάξο (Σικελίας).

[4.23.1] Με την επιστροφή τους έληξε αμέσως η ανακωχή της Πύλου και, κατά την συμφωνία, οι Λακεδαιμόνιοι ζήτησαν πίσω τα καράβια τους. Αλλά οι Αθηναίοι τους κατηγόρησαν ότι είχαν κάνει αιφνιδιασμό εναντίον του οχυρού και για άλλες ανάξιες λόγου ενέργειες, παρά τους όρους της ανακωχής. Αρνήθηκαν να τους αποδώσουν τα καράβια και ισχυρίστηκαν ότι, κατά την συμφωνία, η παραμικρή παραβίαση της ανακωχής σήμαινε την ακύρωση των όρων της. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν δέχτηκαν τους ισχυρισμούς, διαμαρτυρήθηκαν για την παράνομη κατακράτηση του στόλου τους κι ετοιμάστηκαν για πόλεμο.
[4.23.2] Άρχισαν εχθροπραξίες γύρω από την Πύλο και οι δύο αντίπαλοι πολεμούσαν μ᾽ όλη τους τη δύναμη. Οι Αθηναίοι περιπολούσαν αδιάκοπα όλη την ημέρα με δύο καράβια που έπλεαν το ένα σε αντίθετη κατεύθυνση από το άλλο και την νύχτα όλος ο στόλος φρουρούσε το νησί, εκτός από το μέρος που βλέπει στ᾽ ανοιχτά, όταν σηκωνόταν άνεμος. Είχαν έρθει από την Αθήνα είκοσι καράβια, ενίσχυση για τον αποκλεισμό, κι έτσι ο στόλος αριθμούσε εβδομήντα μονάδες. Οι Πελοποννήσιοι ήσαν στρατοπεδευμένοι στην στεριά κι έκαναν επιθέσεις εναντίον του οχυρού, παραμονεύοντας μην τύχει ευκαιρία να σώσουν τους αποκλεισμένους οπλίτες.

[4.24.1] Τον ίδιο καιρό, στην Σικελία, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους μετακίνησαν στην Μεσσήνη (την οποία φρουρούσαν καράβια τους) και τον υπόλοιπο στόλο τους και την έκαναν βάση για τις επιχειρήσεις τους.
[4.24.2] Τους παρακινούσαν στις επιχειρήσεις αυτές κυρίως οι Λοκροί, από μίσος εναντίον του Ρηγίου. Είχαν κάνει εισβολή στο έδαφός του με όλες τους τις δυνάμεις.
[4.24.3] Οι Συρακούσιοι είχαν σκοπό να προκαλέσουν ναυμαχία, επειδή έβλεπαν ότι οι Αθηναίοι είχαν εκεί λίγα καράβια και είχαν πληροφορηθεί ότι η κύρια δύναμη του στόλου που έπρεπε να έρθει ήταν καθηλωμένη στον αποκλεισμό της Σφακτηρίας.
[4.24.4] Είχαν την ελπίδα ότι, αν νικούσαν τους Αθηναίους σε ναυμαχία, θα μπορούσαν, με επίθεση από στεριά και θάλασσα, να κυριέψουν εύκολα το Ρήγιον. Η θέση τους τότε θα ήταν πολύ ισχυρή, αφού η απόσταση από το Ρήγιον —άκρο της Ιταλίας— έως την Μεσσήνη —άκρο της Σικελίας— είναι τόσο μικρή, ώστε οι Αθηναίοι δεν θα μπορούσαν πια να έχουν βάση επιχειρήσεων το Ρήγιον ούτε να ελέγχουν τον πορθμό.
[4.24.5] Ο πορθμός αυτός μεταξύ Ρηγίου και Μεσσήνης είναι το σημείο όπου η Σικελία απέχει λιγότερο από την ηπειρωτική ακτή. Από τον πορθμό αυτόν, που ονομάζεται Χάρυβδις, λέγεται ότι πέρασε ο Οδυσσέας. Το μέρος είναι στενό και η θάλασσα που σμίγει εκεί από δυο μεγάλα πελάγη, το Τυρρηνικό και το Σικελικό, δημιουργεί δυνατά ρεύματα και είναι φυσικό να το θεωρούν άγριο.

photo reddit.com_u/wildeastmofo

[4.25.1] Σ᾽ αυτό, λοιπόν, το στενό αναγκάστηκαν, ένα βράδυ, να ναυμαχήσουν οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους με περισσότερα από τριάντα καράβια για να βοηθήσουν ένα εμπορικό τους που προσπαθούσε να περάσει τον πορθμό. Αντιμετώπισαν δεκαέξι αθηναϊκά καράβια και οκτώ του Ρηγίου.
[4.25.2] Νικήθηκαν από τους Αθηναίους, έχασαν ένα καράβι και γύρισαν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα στα στρατόπεδά τους, το ένα στην Μεσσήνη και το άλλο στην ακτή του Ρηγίου. Ενώ γινόταν η ναυμαχία, είχε πέσει η νύχτα.
[4.25.3] Μετά από το πάθημα αυτό, οι Λοκροί έφυγαν από το έδαφος των Ρηγίνων και τα καράβια των Συρακουσίων και των συμμάχων τους συγκεντρώθηκαν και πήγαν ν᾽ αράξουν στην Πελωρίδα της Μεσσήνης, όπου πήγε κι ο στρατός τους.
[4.25.4] Οι Αθηναίοι και οι Ρηγίνοι πλησίασαν κατά κει, είδαν ότι τα καράβια ήσαν αδειανά και έκαναν επίθεση. Έχασαν, όμως, κι αυτοί ένα καράβι τους που πιάστηκε από σιδερένια αρπάγη. Το πλήρωμά του σώθηκε κολυμπώντας.
[4.25.5] Μετά απ᾽ αυτό, οι Συρακούσιοι μπήκαν στα καράβια τους κι ενώ προχωρούσαν πολύ κοντά στην παραλία με τα καράβια που τα τραβούσαν απ᾽ την στεριά με σκοινιά, οι Αθηναίοι έκαναν πάλι επίθεση κι έχασαν και δεύτερο καράβι, γιατί οι Συρακούσιοι πρόλαβαν κι έκαναν αιφνιδιαστικό ελιγμό προς τ᾽ ανοιχτά και τους χτύπησαν με το έμβολο.
[4.25.6] Και στην ναυμαχία και στην μετακίνησή τους κοντά στην παραλία, υπερτέρησαν οι Συρακούσιοι κι έτσι μπόρεσαν να φτάσουν στη Μεσσήνη.
[4.25.7] Οι Αθηναίοι πήγαν μετά στην Καμάρινα, επειδή πληροφορήθηκαν ότι ο Αρχίας και οι οπαδοί του είχαν σκοπό να προδώσουν και να παραδώσουν την πολιτεία στους Συρακουσίους. Ταυτόχρονα οι Μεσσήνιοι εκστρατεύσαν μ᾽ όλον τους τον στρατό και το συμμαχικό ναυτικό εναντίον της γειτονικής Νάξου της Χαλκιδικής.
[4.25.8] Την πρώτη μέρα ανάγκασαν τους Ναξίους να κλειστούν στα τείχη τους και ρήμαξαν την ύπαιθρο. Την επομένη ο στόλος τους πήγε στις εκβολές του ποταμού Ακεσίνη και ρήμαξαν κι εκεί την γη, ενώ ο στρατός τους έκανε επίθεση εναντίον της πολιτείας.
[4.25.9] Αλλά, στο μεταξύ, οι Σικελοί κατέβηκαν από τα γύρω βουνά τους για να χτυπήσουν τους Μεσσήνιους. Οι Νάξιοι αναθάρρησαν όταν τους είδαν και, φωνάζοντας μεταξύ τους ότι ήσαν οι Λεοντίνοι και οι άλλοι Έλληνες που έρχονταν να τους βοηθήσουν, έκαναν αιφνιδιαστική έξοδο κι έπεσαν επάνω στους Μεσσηνίους. Τους νίκησαν και σκότωσαν περισσότερους από χίλιους. Οι υπόλοιποι μπόρεσαν να διαφύγουν στην Μεσσήνη με πολλή δυσκολία, γιατί στον δρόμο τούς χτύπησαν οι βάρβαροι και σκότωσαν τους περισσότερους.
[4.25.10] Ο στόλος γύρισε στην Μεσσήνη, διαλύθηκε και τα καράβια πήγαν στις βάσεις τους. Οι Λεοντίνοι και οι σύμμαχοί τους, μαζί με τους Αθηναίους, κίνησαν αμέσως εναντίον της Μεσσήνης που την νόμιζαν εξαντλημένη. Έκαναν επίθεση, οι Αθηναίοι με τον στόλο τους στο λιμάνι και με το πεζικό στην πολιτεία.
[4.25.11] Οι Μεσσήνιοι, όμως, και μερικοί Λοκροί οι οποίοι, μετά την καταστροφή που έπαθαν στην Νάξο, είχαν μείνει εκεί με αρχηγό τον Δημοτέλη, έκαναν αιφνιδιαστική έξοδο εναντίον των Λεοντίνων, τους νίκησαν και σκότωσαν πολλούς. Οι Αθηναίοι, βλέποντας τί γινόταν, κατέβηκαν απ᾽ τα καράβια τους, έκαναν επίθεση εναντίον των Μεσσηνίων που δεν είχαν κρατήσει την τάξη τους και τους ανάγκασαν να κλειστούν πάλι στα τείχη τους. Οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο και γύρισαν στο Ρήγιο.
[4.25.12] Μετά απ᾽ αυτά οι Έλληνες της Σικελίας εξακολούθησαν τις μεταξύ τους εχθροπραξίες, χωρίς όμως να συμμετέχουν οι Αθηναίοι.

[4.26.1] Στην Πύλο οι Αθηναίοι είχαν πάντα αποκλεισμένους τους Λακεδαιμονίους της Σφακτηρίας, ενώ οι Πελοποννήσιοι έμεναν στο στρατόπεδό τους.
[4.26.2] Ο αποκλεισμός ήταν δύσκολος για τους Αθηναίους επειδή τους έλειπε η τροφή και το νερό. Δεν υπήρχε παρά μόνο μια πηγή, μικρή κι αυτή, στην ακρόπολη της Πύλου. Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες έσκαβαν μικρούς λάκκους στα χαλίκια της παραλίας κι έπιναν ό,τι νερό βρίσκαν.
[4.26.3] Το στρατόπεδό τους ήταν μικρό και ο στρατός τους στοιβαγμένος, ενώ τα καράβια δεν είχαν πού ν᾽ αράξουν. Τα πληρώματα κατέβαιναν με την σειρά στην στεριά για να φάνε, ενώ τ᾽ άλλα καράβια έμεναν στ᾽ ανοιχτά.
[4.26.4] Εκείνο όμως που τους αποθάρρυνε περισσότερο ήταν ότι ο αποκλεισμός διαρκούσε πολύ περισσότερο απ᾽ ό,τι περίμεναν, γιατί νόμιζαν ότι σε λίγες μέρες μέσα, θ᾽ ανάγκαζαν τους εχθρούς να παραδοθούν αφού ήσαν σε νησί έρημο κι έπιναν αρμυρό νερό.
[4.26.5] Ο λόγος ήταν ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν προκηρύξει ότι θα έπαιρνε μεγάλη αμοιβή όποιος κατόρθωνε να μεταφέρει στο νησί αλεύρι, κρασί, τυρί κι οτιδήποτε άλλο τρόφιμο χρήσιμο για τους αποκλεισμένους. Είχαν υποσχεθεί την ελευθερία σε κάθε είλωτα που θα μετέφερε τρόφιμα.
[4.26.6] Πολλοί το ριψοκινδύνευαν, και κυρίως οι είλωτες. Ξεκινούσαν από όποιο σημείο τύχαινε της πελοποννησιακής ακτής και, λίγο πριν ξημερώσει, πήγαιναν στο νησί, στην πλευρά που βλέπει στ᾽ ανοιχτά.
[4.26.7] Τις περισσότερες φορές περίμεναν να σηκωθεί άνεμος για να ξεκινήσουν και τούτο επειδή τότε μπορούσαν να ξεφύγουν πιο εύκολα από την επιτήρηση των καραβιών, όταν φυσούσε άνεμος από το πέλαγος και εμπόδιζε τον στόλο να φρουρεί γύρω γύρω το νησί. Πήγαιναν στο νησί αψηφώντας την ζημιά που θα πάθαιναν τα πλεούμενά τους —προτού ξεκινήσουν συμφωνούσαν για την αποζημίωση— κι έριχναν έξω τις βάρκες τους στις ακτές του νησιού, στα σημεία όπου μπορούσαν να ξεφορτώσουν, όπου τους περίμεναν οπλίτες για να τους προστατεύουν. Όσοι προσπάθησαν να περάσουν με γαλήνη, πιάστηκαν αιχμάλωτοι.
[4.26.8] Από το λιμάνι πήγαιναν στο νησί δύτες κολυμπώντας κάτω από το νερό, σέρνοντας πίσω τους, δεμένα με σκοινί, ασκιά γεμάτα σπόρο παπαρούνας ανακατεμένο με μέλι ή κοπανισμένο λιναρόσπορο. Στην αρχή οι δύτες περνούσαν απαρατήρητοι, αλλά αργότερα οι Αθηναίοι πήραν τα μέτρα τους.
[4.26.9] Και οι δύο αντίπαλοι επινοούσαν κάθε είδους τέχνασμα, οι Σπαρτιάτες για να στείλουν τρόφιμα στο νησί, οι Αθηναίοι για να μην αφήνουν να τους ξεφύγει τίποτε.

[4.27.1] Όταν πληροφορήθηκαν, στην Αθήνα, ότι το εκστρατευτικό σώμα ταλαιπωρείται και ότι πάνε τρόφιμα στο νησί, άρχισαν ν᾽ ανησυχούν και φοβήθηκαν μην τους προλάβει ο χειμώνας ενώ ακόμα θα πολιορκούν την Σφακτηρία. Έβλεπαν ότι θα ήταν αδύνατον να στείλουν ανεφοδιασμό περιπλέοντας την Πελοπόννησο. Έλειπαν τα πάντα από την Πύλο. Ακόμα και το καλοκαίρι δεν μπορούσαν να στέλνουν όσον ανεφοδιασμό χρειαζόταν. Δεν θα τους ήταν δυνατόν να διατηρήσουν αποτελεσματικό αποκλεισμό, αφού το μέρος ήταν αλίμενο, και, είτε θα σήκωναν την πολιορκία —και τότε θα ήταν θρίαμβος για τους αποκλεισμένους— είτε οι οπλίτες της Σφακτηρίας θα διαφεύγαν με τα πλεούμενα που τους πήγαιναν τα τρόφιμα, παραφυλάγοντας καμιά θαλασσοταραχή.
[4.27.2] Εκείνο, όμως, που ανησυχούσε περισσότερο τους Αθηναίους ήταν το ότι οι Λακεδαιμόνιοι θα είχαν τώρα την πεποίθηση ότι θα επιτύχουν και δεν έκαναν πια καμιά πρόταση για ειρήνη και μετανοούσαν επειδή δεν είχαν δεχτεί τις προτάσεις τους.
[4.27.3] Ο Κλέων κατάλαβε ότι η δυσαρέσκεια στρεφόταν εναντίον του επειδή είχε εμποδίσει την συνεννόηση και ισχυρίστηκε ότι αυτοί που έφερναν τις ειδήσεις από την Πύλο δεν λένε αλήθεια. Όταν οι αποσταλμένοι αποκρίθηκαν ότι, αν δεν τους πιστεύουν, τότε πρέπει να στείλουν ειδικούς αποσταλμένους επιτόπου, οι Αθηναίοι όρισαν τον ίδιο τον Κλέωνα και τον Θεαγένη.
[4.27.4] Ο Κλέων κατάλαβε ότι θ᾽ αναγκαζόταν είτε να επιβεβαιώσει τα όσα έλεγαν εκείνοι τους οποίους είχε κατηγορήσει, είτε να βγει ψεύτης, λέγοντας τα αντίθετα. Έβλεπε ότι οι Αθηναίοι ήσαν πρόθυμοι να ενισχύσουν τον αποκλεισμό, στέλνοντας κι άλλες δυνάμεις, και τους είπε ότι δεν έπρεπε, για να μην χαθεί καιρός, να στείλουν αντιπροσώπους αλλά ότι, αφού πίστευαν ότι οι πληροφορίες είναι σωστές, έπρεπε να κάνουν επίθεση με τον στόλο εναντίον της Σφακτηρίας.
[4.27.5] Δείχνοντας τον μισητό αντίπαλό του, τον Νικία του Νικηράτου που ήταν στρατηγός, κατηγόρησε τους στρατηγούς λέγοντας ότι, αν ήσαν άνδρες, έπρεπε να πάνε με την κατάλληλη προετοιμασία στην Σφακτηρία κι εύκολα θα αιχμαλώτιζαν τους Σπαρτιάτες. Αυτό θα έκανε ο ίδιος, είπε, αν ήταν στρατηγός.

[4.28.1] Οι Αθηναίοι άρχισαν τότε να θορυβούν εναντίον του Κλέωνος και τον ρωτούσαν γιατί δεν εκστρατεύει ο ίδιος, αφού βρίσκει το εγχείρημα τόσο εύκολο, και τότε ο Νικίας, τον οποίο είχε κατηγορήσει, του είπε ότι, όσο εξαρτάται από τους στρατηγούς, είναι πρόθυμοι να του δώσουν όσες δυνάμεις θέλει, και ν᾽ αναλάβει την επιχείρηση.
[4.28.2] Ο Κλέων νόμισε, στην αρχή, ότι ο Νικίας δεν μιλούσε σοβαρά και είπε πως το δεχόταν, αλλά όταν κατάλαβε ότι ο αντίπαλός του ήταν έτοιμος να του παραδώσει την αρχηγία, προσπάθησε να υποχωρήσει, λέγοντας ότι δεν ήταν αυτός στρατηγός αλλά ο Νικίας. Είχε αρχίσει ν᾽ ανησυχεί γιατί δεν είχε ποτέ φανταστεί ότι ο Νικίας θα του παραχωρούσε την θέση του.
[4.28.3] Αλλά ο Νικίας επέμεινε και, παίρνοντας τους Αθηναίους μάρτυρες, είπε πως παραιτείται απ᾽ την στρατηγία για την επιχείρηση της Πύλου. Και τότε, όπως συνηθίζει να κάνει ο όχλος, όσο προσπαθούσε ο Κλέων να αποφύγει την στρατηγία, ανακαλώντας τα όσα είχε πει, τόσο παρακινούσαν τον Νικία να του παραδώσει το αξίωμά του και φώναζαν του Κλέωνος να φύγει στην εκστρατεία.
[4.28.4] Έτσι, μη έχοντας τρόπο να ξεφύγει από τα όσα ο ίδιος είχε πει, δέχτηκε να φύγει. Ανέβηκε στο βήμα και είπε ότι δεν τον φοβίζουν οι Λακεδαιμόνιοι και ότι θα φύγει χωρίς να πάρει ούτε έναν Αθηναίο στρατιώτη, αλλά μόνο τους οπλίτες από την Ίμβρο και την Λήμνο που ήσαν στην Αθήνα, τους πελταστές που είχαν έρθει ενίσχυση από τον Αίνο και τετρακόσιους τοξότες από άλλα μέρη. Με τις δυνάμεις αυτές, είπε, και με τον στρατό που βρισκόταν στην Πύλο, μέσα σε είκοσι μέρες ή θα έφερνε πίσω ζωντανούς τους Λακεδαιμονίους ή θα τους σκότωνε επιτόπου.
[4.28.5] Τα φαντασμένα αυτά λόγια προκάλεσαν και μερικά γέλια. Οι φρονιμότεροι, όμως, ήσαν ικανοποιημένοι ότι ένα από τα δύο θα γινόταν οπωσδήποτε. Ή θα γλίτωναν από τον Κλέωνα —και αυτό θεωρούσαν πιθανότερο— ή αν διαψεύδονταν οι προβλέψεις τους, τότε θα αιχμαλώτιζαν τους Λακεδαιμονίους.

[4.29.1] Ο Κλέων, αφού πήρε από την Εκκλησία τα όσα ζητούσε και ψηφίστηκε στρατηγός της εκστρατείας, ετοιμάστηκε κι έφυγε όσο μπορούσε πιο γρήγορα. Από τους στρατηγούς που ήσαν στην Πύλο διάλεξε συστρατηγό του τον Δημοσθένη.
[4.29.2] Τον προτίμησε, επειδή είχε πληροφορηθεί ότι κι αυτός είχε σκοπό να κάνει απόβαση στο νησί. Οι στρατιώτες υπόφεραν πολύ από τις ελλείψεις, ζούσαν περισσότερο σαν πολιορκημένοι παρά σαν πολιορκητές και γι᾽ αυτό ήσαν ανυπόμονοι να δώσουν μάχη. Ο Δημοσθένης ενισχύθηκε στην άποψή του αυτή κι από το ότι έγινε πυρκαγιά στην Σφακτηρία.
[4.29.3] Προτού συμβεί αυτό, ο Δημοσθένης φοβόταν την απόβαση, γιατί το μεγαλύτερο μέρος του νησιού ήταν πυκνοδασωμένο και δεν είχε μονοπάτια, επειδή από πάντα ήταν ακατοίκητο. Θεωρούσε ότι αυτό ευνοούσε τον εχθρό επειδή, αν οι Αθηναίοι έκαναν απόβαση με πολυάριθμο στρατό, τότε οι Λακεδαιμόνιοι θα μπορούσαν να κάνουν εφόδους από κρυφές ενέδρες, προξενώντας μεγάλες απώλειες στον στρατό. Το δάσος θα έκρυβε την διάταξη και τις λανθασμένες κινήσεις του εχθρού, ενώ τα δικά του λάθη θα τα έβλεπε ο εχθρός κι έτσι θα μπορούσε να χτυπήσει όπου θα ήθελε, αιφνιδιαστικά, αφού εκείνος θα είχε την πρωτοβουλία.
[4.29.4] Αν πάλι βρισκόταν στην ανάγκη να κάνει επίθεση μέσα στο δάσος, σκεπτόταν ότι οι λίγοι που ήσαν μέσα στο δάσος, αλλά ήξεραν καλά το μέρος, θα είχαν την υπεροχή επάνω στους πολλούς που δεν το ήξεραν. Ο στρατός του, που θα ήταν πολύ περισσότερος, θα λιανιζόταν χωρίς να καταλάβει τί γινόταν, γιατί δεν θα μπορούσαν να βλέπουν πού χρειάζεται να τρέξουν για να βοηθήσουν.

[4.30.1] Τις σκέψεις αυτές τις έκανε ο Δημοσθένης επειδή στην Αιτωλία η κυριότερη αιτία της συμφοράς που είχε πάθει ήταν ότι είχε πολεμήσει σε δάσος.
[4.30.2] Εξαιτίας της στενοχώριας του τόπου, οι στρατιώτες αναγκάζονταν να κατεβαίνουν στις ακρογιαλιές της Σφακτηρίας για να τρώνε το φαΐ τους βάζοντας φρουρούς για προστασία. Κάποιος, άθελά του, έβαλε φωτιά σ᾽ ένα μικρό μέρος του δάσους. Σηκώθηκε άνεμος και κάηκε το μεγαλύτερο μέρος του δάσους. Τότε ο Δημοσθένης μπόρεσε να δει ότι οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν πολύ περισσότεροι από ό,τι νόμιζε, γιατί είχε υποψιαστεί, από τα τρόφιμα που τους έστελναν, ότι ήσαν λιγότεροι. Κατάλαβε, επίσης, ότι θα ήταν ευκολότερη η απόβαση στο νησί και ότι άξιζε να βιαστούν οι Αθηναίοι να κάνουν μεγάλη προσπάθεια για τόσο σπουδαίο σκοπό. Άρχισε να προετοιμάζει την επιχείρηση, ζήτησε ενισχύσεις από τους γειτονικούς συμμάχους κι έπαιρνε όλα τ᾽ αναγκαία μέτρα.
[4.30.3] Ο Κλέων, που του είχε στείλει αγγελιαφόρο για να τον ειδοποιήσει ότι έρχεται με τον στρατό που είχε ζητήσει, έφτασε στο μεταξύ στην Πύλο. Μόλις συναντήθηκαν οι δύο, έστειλαν, πρώτ᾽ απ᾽ όλα, κήρυκα στο πελοποννησιακό στρατόπεδο της στεριάς προτείνοντας, για να μην γίνει αιματοχυσία, να δώσουν διαταγή οι Σπαρτιάτες στους οπλίτες της Σφακτηρίας να παραδοθούν με τα όπλα τους. Οι Αθηναίοι θα μεταχειρίζονταν καλά τους αιχμαλώτους έως ότου γίνει γενικότερη συμφωνία.

[4.31.1] Οι Λακεδαιμόνιοι δεν δέχτηκαν την πρόταση και οι Αθηναίοι άφησαν να περάσει μια μέρα και την νύχτα της επομένης επιβίβασαν όλους τους οπλίτες σε λίγα καράβια και, λίγο πριν απ᾽ την αυγή, έκαναν απόβαση στο νησί κι από τις δύο μεριές, δηλαδή και από το μέρος του λιμανιού και από τ᾽ ανοιχτά. Αποβιβάστηκαν περισσότεροι από οκτακόσιους οπλίτες που προχώρησαν τρέχοντας εναντίον του πρώτου φυλακίου.
[4.31.2] Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν την ακόλουθη διάταξη. Στο πρώτο αυτό φυλάκιο ήσαν τριάντα περίπου οπλίτες. Στο κέντρο του νησιού, κοντά στο πηγάδι, στο ομαλότερο μέρος, ήταν το κύριο σώμα με τον αρχηγό τους, τον Επιτάδα. Την άκρη του νησιού που βλέπει προς την Πύλο, την κρατούσε μικρή φρουρά, επειδή απ᾽ την μεριά της θάλασσας ήταν απόκρημνο το μέρος κι από την στεριά σχεδόν απόρθητο. Υπήρχε εκεί ένα παλιό οχυρό χτισμένο με απελέκητες πέτρες. Οι Λακεδαιμόνιοι λογάριαζαν ότι θα τους ήταν χρήσιμο αν τους ανάγκαζαν οι εχθροί να υποχωρήσουν. Αυτή ήταν η διάταξή τους.

[4.32.1] Οι Αθηναίοι σκότωσαν, αμέσως, όλους εκείνους που φύλαγαν το πρώτο φυλάκιο όπου έκαναν την έφοδό τους. Τους πρόλαβαν ενώ ήταν ακόμα στα στρώματά τους και προσπαθούσαν να πάρουν τα όπλα τους. Δεν είχαν καταλάβει ότι είχε γίνει απόβαση, νομίζοντας ότι τα καράβια είχαν βγει για την συνηθισμένη νυχτερινή περιπολία.
[4.32.2] Με την αυγή άρχισε να αποβιβάζεται και ο υπόλοιπος στρατός, δηλαδή τα πληρώματα από εβδομήντα και περισσότερα καράβια —στα οποία δεν έμειναν παρά οι κωπηλάτες της τελευταίας σειράς— με τον οπλισμό τους, οκτακόσιοι τοξότες και άλλοι τόσοι πελταστές, Μεσσήνιοι, που είχαν έρθει να βοηθήσουν, και όσος στρατός ήταν στην Πύλο εκτός από την φρουρά του οχυρού.
[4.32.3] Σύμφωνα με τη διαταγή του Δημοσθένη ο στρατός μοιράστηκε σε τμήματα από διακόσιους, περίπου, που πήγαν και πιάσαν τα ψηλότερα σημεία του νησιού, ώστε ο εχθρός να βρεθεί σε απελπιστική θέση. Κυκλωμένος πια, δεν θα ήξερε από πού να προφυλαχτεί αφού θα τον χτυπούσαν από παντού με πολλές δυνάμεις. Αν έκανε επίθεση εναντίον εκείνων που ήσαν εμπρός του, θα τον χτυπούσαν εκείνοι που ήσαν πίσω του, αν στρεφόταν εναντίον εκείνων που ήσαν στην μια πλευρά του θα τον χτυπούσαν εκείνοι που ήσαν στην αντίθετη.
[4.32.4] Όπως και αν σκόπευε να κινηθεί ο εχθρός θα είχε πάντα στα νώτα του τις μονάδες με τις οποίες δεν θα μπορούσε να επιχειρήσει συμπλοκή, δηλαδή τους ψιλούς που, οπλισμένοι με τόξα, ακόντια, πέτρες και σφεντόνες, θα τον χτυπούσαν από μακριά με πολλή αποτελεσματικότητα. Ο εχθρός δεν θα μπορούσε να κάνει αγώνα σώμα με σώμα μ᾽ αυτούς γιατί, αν τους έκανε επίθεση, ήσαν ταχύτεροι στην υποχώρηση κι αν υποχωρούσε εκείνοι θα του έκαναν πάλι επίθεση. Αυτό το σχέδιο είχε καταστρώσει ο Δημοσθένης για την απόβαση και τώρα το εκτελούσε.

[4.33.1] Όταν οι στρατιώτες του Επιτάδα, που αποτελούσαν την κύρια δύναμη, είδαν ότι η προφυλακή τους είχε εξολοθρευτεί και ότι προχωρούσε στρατός εναντίον τους, παρατάχτηκαν για μάχη και προχώρησαν εναντίον των Αθηναίων οπλιτών για να συγκρουστούν μαζί τους. Οι Αθηναίοι οπλίτες είχαν παραταχτεί εναντίον τους, ενώ οι ψιλοί ήσαν στα πλάγια και πίσω από τον εχθρό
[4.33.2] που δεν μπόρεσε ούτε καν να φτάσει ώς την παράταξη των Αθηναίων, ώστε να εκμεταλλευτεί την πολεμική του τέχνη. Τον εμπόδιζαν οι ψιλοί που τον χτυπούσαν από τις δυο μεριές, ενώ οι Αθηναίοι οπλίτες, αντί να κάνουν αντεπίθεση, έμεναν ακίνητοι. Όταν οι ψιλοί ζύγωναν πολύ, οι Σπαρτιάτες τους έτρεπαν σε φυγή, αλλά εκείνοι, υποχωρώντας, εξακολουθούσαν να πολεμούν και προλάβαιναν να ξεφύγουν, τόσο επειδή ήσαν ελαφριά οπλισμένοι όσο κι επειδή το έδαφος ήταν δύσκολο και γεμάτο κακοτοπιές, αφού το μέρος δεν είχε ποτέ κατοικηθεί. Οι Λακεδαιμόνιοι, βαριά οπλισμένοι, δεν μπορούσαν να τους καταδιώξουν.

[4.34.1] Οι ακροβολισμοί αυτοί κράτησαν αρκετά, ώς την στιγμή που οι Λακεδαιμόνιοι δεν μπορούσαν πια να κάνουν επιθέσεις με την ίδια ορμή στα σημεία όπου τους χτυπούσαν. Οι ψιλοί κατάλαβαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι άρχισαν να κουράζονται και να κινούνται πιο αργά. Τους ενθάρρυνε πολύ το ότι είχαν συντριπτική υπεροχή απέναντι στον εχθρό, κι ένιωσαν ότι ο αντίπαλός τους δεν ήταν τόσο φοβερός όσο νόμιζαν, αφού οι απώλειές τους δεν ήσαν τόσο σοβαρές όσο τις είχαν φοβηθεί όταν έκαναν την απόβαση και είχαν πεσμένο το ηθικό με τη σκέψη ότι θ᾽ αναμετρηθούν με Λακεδαιμονίους. Έτσι, μ᾽ ένα αίσθημα περιφρόνησης, όρμησαν όλοι μαζί με φωνές εναντίον τους, ρίχνοντας πέτρες, βέλη και ακόντια και ό,τι άλλο πρόχειρο είχε ο καθένας.
[4.34.2] Η βοή αυτή, μαζί με την επίθεση, κατατρόμαξε τους Λακεδαιμονίους που δεν ήσαν συνηθισμένοι σε τέτοιου είδους μάχη. Σύννεφο σηκώθηκε ο κουρνιαχτός από την στάχτη του πρόσφατα καμένου δάσους και, με τα βέλη και τις πέτρες που έπεφταν πλήθος μέσα απ᾽ αυτό το σύννεφο, ήταν αδύνατο να δει κανείς μπροστά του.
[4.34.3] Και τότε η θέση των Λακεδαιμονίων έγινε εξαιρετικά δύσκολη, γιατί οι ελαφριοί θώρακές τους από χοντροσκούτι, δεν τους προστάτευαν από τα βέλη και τ᾽ ακόντια που τους έριχναν έσπαζαν και οι μύτες τους έμεναν καρφωμένες στις πανοπλίες τους. Δεν ήξεραν πια τί να κάνουν. Δεν μπορούσαν να δουν μπροστά τους και η μεγάλη βοή του εχθρού δεν τους άφηνε ν᾽ ακούνε τις διαταγές. Κυκλωμένοι από παντού, δεν είχαν πια καμιάν ελπίδα ότι με κάποιον ελιγμό θα μπορούσαν να σωθούν.

[4.35.1] Τέλος, όταν τραυματίστηκαν πολλοί, επειδή στριφογύριζαν στο ίδιο στενό μέρος, πύκνωσαν τις τάξεις τους και άρχισαν να υποχωρούν προς την άκρη του νησιού, στο οχυρό που δεν ήταν μακριά, όπου ήσαν οι δικοί τους φρουροί.
[4.35.2] Όταν άρχισαν να υποχωρούν, τότε οι ψιλοί, με ακόμα πιο άγριες φωνές και μεγαλύτερη ορμή, τους χτυπούσαν και σκότωσαν όσους απομονωμένους προλάβαιναν. Οι περισσότεροι, όμως, πρόφτασαν να καταφύγουν στο οχυρό, όπου παρατάχτηκαν μαζί με την φρουρά για να υπερασπίσουν όλα τα σημεία απ᾽ όπου οι εχθροί θα μπορούσαν να τους χτυπήσουν.
[4.35.3] Οι Αθηναίοι τους ακολούθησαν, αλλά δεν είχαν τον τρόπο να περικυκλώσουν το μέρος και προσπάθησαν να τους εκτοπίσουν από κει με επιθέσεις κατά μέτωπο.
[4.35.4] Πολλήν ώρα, δηλαδή ολόκληρη σχεδόν τη μέρα, η μάχη, η δίψα και ο ήλιος καταταλαιπώρησαν τους δύο αντιπάλους που πολεμούσαν. Οι Αθηναίοι προσπαθούσαν να εκτοπίσουν τους Λακεδαιμονίους από το ύψωμα, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι προσπαθούσαν να κρατήσουν την θέση τους. Ήσαν, τώρα, σε θέση να προστατεύονται καλύτερα, γιατί ο εχθρός δεν μπορούσε να τους περικυκλώσει.

[4.36.1] Καθώς φαινόταν ότι τίποτε το αποφασιστικό δεν μπορούσε να γίνει, ο αρχηγός των Μεσσηνίων πήγε στον Κλέωνα και τον Δημοσθένη και τους είπε ότι μάταια κοπιάζουν, αλλά ότι, αν ήθελαν να του δώσουν ένα τμήμα από τους τοξότες και τους ψιλούς, θα επιχειρούσε να κυκλώσει την τοποθεσία, ακολουθώντας κάποια διάβαση που θα έβρισκε ο ίδιος. Έτσι θεωρούσε ότι θα μπορούσε να εκβιάσει την κατάσταση.
[4.36.2] Αφού πήρε όσους ζήτησε, ξεκίνησε από μέρος από όπου δεν μπορούσαν να τον δουν οι Λακεδαιμόνιοι. Βαδίζοντας συνεχώς από γκρεμούς σ᾽ όποιο σημείο μπορούσε να πατήσει και σε μέρη που ήσαν τόσο απότομα ώστε οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν βάλει φρουρά, μόλις κατόρθωσε, με πολλή δυσκολία, να εμφανιστεί άξαφνα, χωρίς να τον αντιληφθούν, στα νώτα των Λακεδαιμονίων που τρόμαξαν με τον αιφνιδιασμό, ενώ οι Αθηναίοι που τους περίμεναν πήραν αμέσως θάρρος.
[4.36.3] Οι Λακεδαιμόνιοι άρχισαν να βάλλονται κι από τις δυο μεριές και, για να συγκριθούν μικρά με μεγάλα γεγονότα, βρέθηκαν στην ίδια θέση που είχαν βρεθεί στις Θερμοπύλες. Τότε σκοτώθηκαν όλοι, όταν οι Πέρσες τους κύκλωσαν από κρυφό μονοπάτι. Τώρα, έχοντας ν᾽ αντιμετωπίσουν διπλή επίθεση, δεν μπορούσαν πια ν᾽ αντέξουν. Λίγοι πολεμώντας εναντίον πολλών, πεινασμένοι και εξαντλημένοι, άρχισαν να υποχωρούν, ενώ οι Αθηναίοι κυρίεψαν τις προσπελάσεις.

[4.37.1] Ο Κλέων και ο Δημοσθένης κατάλαβαν ότι, αν οι Λακεδαιμόνιοι υποχωρούσαν ακόμα, ο αθηναϊκός στρατός θα τους σκότωνε. Επειδή ήθελαν να τους πάνε πίσω στην Αθήνα ζωντανούς, έδωσαν διαταγή να σταματήσει η μάχη και συγκράτησαν τον στρατό ελπίζοντας ότι, αν έστελναν κήρυκα στους Σπαρτιάτες, θα έσπαζε το ηθικό τους, αφού θα έβλεπαν την απελπιστική τους θέση.
[4.37.2] Τους έστειλαν, λοιπόν, κήρυκα και τους πρότειναν να παραδοθούν με τα όπλα τους στην διάκριση των Αθηναίων.

[4.38.1] Όταν οι Λακεδαιμόνιοι άκουσαν την πρόταση, άφησαν οι περισσότεροι τις ασπίδες τους και σήκωσαν τα χέρια για να δείξουν ότι δέχονται τους όρους. Έγινε ανακωχή και συναντήθηκαν ο Κλέων και ο Δημοσθένης με τον Στύφωνα του Φάρακος. Από τους προκατόχους του στην αρχηγία ο Επιτάδας είχε σκοτωθεί και ο Ιππαγρέτης κειτόταν ανάμεσα στους νεκρούς, ζωντανός ακόμα, αλλά τον νόμιζαν πεθαμένο. Σύμφωνα με τον κανονισμό, ο Στύφων ήταν ο τρίτος στην σειρά της αρχηγίας, αν οι δύο πρώτοι πάθαιναν κάτι.
[4.38.2] Ο Στύφων και οι αξιωματικοί του είπαν στον Κλέωνα και τον Δημοσθένη ότι ήθελαν να στείλουν αντιπρόσωπό τους στους Λακεδαιμονίους της στεριάς και να τους ζητήσουν οδηγίες τί να κάνουν.
[4.38.3] Οι Αθηναίοι, όμως, δεν επιτρέψαν να πάει κανείς, άλλα έστειλαν οι ίδιοι μήνυμα στους Λακεδαιμονίους να στείλουν κήρυκες που πήγαν και ήρθαν δυο τρεις φορές. Ο τελευταίος που, από την στεριά, πέρασε στην Σφακτηρία έφερε το μήνυμα «Οι Λακεδαιμόνιοι σας παραγγέλλουν να πάρετε σεις οι ίδιοι μιαν απόφαση χωρίς, όμως, να κάνετε τίποτε το ατιμωτικό». Τότε έκαναν σύσκεψη αναμεταξύ τους και παραδόθηκαν με τα όπλα τους.
[4.38.4] Οι Αθηναίοι φρούρησαν τους αιχμαλώτους όλη την ημέρα κι όλη την νύχτα και, την επομένη, αφού έστησαν τρόπαιο στο νησί, ετοιμάστηκαν να φύγουν και μοίρασαν τους αιχμαλώτους στους τριηράρχους για να τους έχουν στη φύλαξή τους. Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν κήρυκα και σήκωσαν τους νεκρούς τους.
[4.38.5] Ο αριθμός των σκοτωμένων και των αιχμαλώτων είναι ο εξής. Πέρασαν συνολικά στην Σφακτηρία τετρακόσιοι είκοσι οπλίτες. Από αυτούς αιχμαλωτίστηκαν διακόσιοι ενενήντα δύο. Οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν. Από τους αιχμαλώτους, εκατόν είκοσι ήσαν Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι έχασαν λίγους γιατί δεν είχε γίνει μάχη σώμα προς σώμα.

[4.39.1] Ο αποκλεισμός της Σφακτηρίας από την ημέρα που είχε γίνει η ναυμαχία έως την ημέρα της μάχης που έγινε στο νησί, είχε διαρκέσει εβδομήντα δύο μέρες.
[4.39.2] Τις είκοσι μέρες που οι Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις είχαν λείψει στην Αθήνα για να προσφέρουν ειρήνη, οι πολιορκημένοι ανεφοδιάζονταν κανονικά. Τις υπόλοιπες τρέφονταν από τα όσα έφταναν λαθραία στο νησί. Μετά την παράδοση βρέθηκε στο νησί λίγο σιτάρι και άλλα τρόφιμα, γιατί ο Επιτάδας μοίραζε στους στρατιώτες του μικρότερες μερίδες απ᾽ ό,τι θα μπορούσε.
[4.39.3] Οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι αποσύραν τον στρατό τους από την Πύλο και γύρισαν στις πολιτείες τους και η υπόσχεση του Κλέωνος, παρόλον ότι ήταν εξωφρενική, εκπληρώθηκε. Όπως το είχε υποσχεθεί, σε είκοσι μέρες μέσα έφερε στην Αθήνα τους αιχμαλώτους.

[4.40.1] Κανένα γεγονός, στον πόλεμο αυτόν, δεν προκάλεσε τόση κατάπληξη στους Έλληνες όσο αυτό, και τούτο επειδή πίστευαν ότι ούτε από πείνα ούτε από άλλη στέρηση θα παράδιναν ποτέ τα όπλα τους οι Λακεδαιμόνιοι, άλλα ότι θα πολεμούσαν όσο άντεχαν και θα πέθαιναν κρατώντας τα στο χέρι.
[4.40.2] Δεν πίστευαν ότι εκείνοι που παραδόθηκαν είχαν την ίδια αξία μ᾽ εκείνους που σκοτώθηκαν και αργότερα, όταν ένας σύμμαχος των Αθηναίων, για να προσβάλει έναν από τους αιχμαλώτους τον ρώτησε αν όλοι όσοι είχαν σκοτωθεί ήσαν οι ωραίοι και άξιοι, εκείνος αποκρίθηκε ότι η άτρακτος —εννοούσε το βέλος— θα ήταν όπλο εξαιρετικής αξίας αν μπορούσε να διακρίνει τους γενναίους. Ήθελε να πει μ᾽ αυτό ότι οι πέτρες και τα βέλη σκότωναν, αδιάκριτα και τυχαία, όσους βρίσκαν.

[4.41.1] Όταν έφτασαν οι αιχμάλωτοι, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να τους βάλουν στην φυλακή, έως ότου έρθουν σε κάποια συμφωνία με τους Λακεδαιμονίους, και αν οι Πελοποννήσιοι κάνουν εισβολή, τότε να βγάλουν τους αιχμαλώτους από την φυλακή και να τους σκοτώσουν.
[4.41.2] Έβαλαν φρουρά στην Πύλο και οι Μεσσήνιοι της Ναυπάκτου, που θεωρούσαν ότι ήταν πατρίδα τους (η Πύλος βρίσκεται στο έδαφος της άλλοτε Μεσσηνίας), έστειλαν τους καλύτερους στρατιώτες τους και ρήμαξαν την λακωνική γη, κάνοντας μεγάλες ζημίες επειδή τους ευνοούσε το ότι μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους κατοίκους.
[4.41.3] Οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι έως τότε δεν είχαν υποφέρει από επιδρομές και τέτοιου είδους πόλεμο κι έβλεπαν ότι πολλοί είλωτες αυτομολούσαν, φοβήθηκαν γενικότερη αναστάτωση της χώρας και ήσαν πολύ ανήσυχοι. Παρόλον ότι ήθελαν ν᾽ αποκρύψουν την ανησυχία τους από τους Αθηναίους, τους έστειλαν πρεσβείες και προσπαθούσαν να τους πείσουν να τους αποδώσουν και τους αιχμαλώτους και την Πύλο.
[4.41.4] Αλλά οι Αθηναίοι ήθελαν να επεκτείνουν τα πλεονεκτήματά τους όσο το δυνατόν περισσότερο κι έδιωχναν άπρακτες τις αλλεπάλληλες πρεσβείες των Σπαρτιατών. Αυτά είναι τα γεγονότα της Πύλου.

[4.42.1] Το ίδιο καλοκαίρι οι Αθηναίοι έκαναν εκστρατεία στην Κορινθία. Είχαν ογδόντα καράβια, δύο χιλιάδες οπλίτες Αθηναίους και διακόσιους ιππείς σε ιππαγωγά καράβια. Από τους συμμάχους πήγαν Μιλήσιοι, Άνδριοι και Καρύστιοι. Στρατηγός, με δύο άλλους, ήταν ο Νικίας του Νικηράτου.
[4.42.2] Με την αυγή ο στόλος έφτασε στην παραλία, μεταξύ Χερσονήσου και Ρείτου και του σημείου όπου υψώνεται ο λόφος Σολύγειος. Στον λόφο αυτόν είχαν άλλοτε εγκατασταθεί οι Δωριείς που, από κει, πολεμούσαν τους κατοίκους της Κορίνθου, οι οποίοι ήσαν, τότε, Αιολείς. Υπάρχει ακόμα στον λόφο ένα χωριό που ονομάζεται Σολύγεια. Το μέρος αυτό απέχει δώδεκα, περίπου, στάδια από την παραλία όπου άραξαν τα καράβια, εξήντα στάδια από την Κόρινθο και είκοσι στάδια από τον Ισθμό.
[4.42.3] Οι Κορίνθιοι είχαν πάρει πληροφορίες από το Άργος ότι θα γινόταν εισβολή των Αθηναίων και είχαν προλάβει να συγκεντρωθούν όλοι στον Ισθμό, εκτός από εκείνους που κατοικούν έξω από τον Ισθμό. Έλειπαν και πεντακόσιοι στρατιώτες τους που ήσαν φρουρά στην Αμπρακία και στην Λευκάδα. Ολόκληρος ο υπόλοιπος στρατός επαγρυπνούσε πού θ᾽ αράξουν οι Αθηναίοι,
[4.42.4] οι οποίοι όμως έφτασαν νύχτα ακόμα, απαρατήρητοι. Οι Κορίνθιοι το πληροφορήθηκαν από φωτεινά σημάδια, άφησαν τον μισό τους στρατό στις Κεχρεές για την περίπτωση που οι Αθηναίοι θα χτυπούσαν τον Κρομμυώνα κι έτρεξαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τους Αθηναίους.

[4.43.1] Ο ένας από τους στρατηγούς της Κορίνθου (στην μάχη αυτή ήσαν δύο) ο Βάττος, πήρε ένα λόχο και πήγε στη Σολύγεια για να την υπερασπίσει, επειδή ήταν ατείχιστη, ενώ ο άλλος στρατηγός, ο Λυκόφρων, με τον υπόλοιπο στρατό, έκανε την επίθεση.
[4.43.2] Οι Κορίνθιοι χτύπησαν πρώτα την δεξιά πτέρυγα των Αθηναίων που είχε μόλις αποβιβαστεί στην Χερσόνησο και μετά έκαναν επίθεση εναντίον του υπόλοιπου στρατού. Πολέμησαν με πείσμα και σώμα προς σώμα.
[4.43.3] Η δεξιά πτέρυγα των Αθηναίων με τους Καρυστίους, που ήσαν στο άκρο δεξιό, αντιστάθηκε στην επίθεση των Κορινθίων και μπόρεσε, αλλά με δυσκολία, να τους απωθήσει. Οι Κορίνθιοι υποχώρησαν σε μια ξερολιθιά κι από κει, καθώς το μέρος ήταν κατωφερικό, άρχισαν να χτυπούν με πέτρες από ψηλά τους Αθηναίους που ήσαν πιο χαμηλά. Σήμαναν τον παιάνα κι έκαναν πάλι επίθεση. Πάλι αντιστάθηκαν οι Αθηναίοι και πάλι πολέμησαν σώμα προς σώμα.
[4.43.4] Ένας κορινθιακός λόχος πήγε να βοηθήσει το αριστερό των Κορινθίων, ανάγκασε τους Αθηναίους να υποχωρήσουν και τους καταδίωξαν ώς την θάλασσα, αλλά πάλι οι Αθηναίοι και οι Καρύστιοι τους απώθησαν μακριά από τα καράβια.
[4.43.5] Στην υπόλοιπη παράταξη εξακολουθούσε η μάχη, σκληρή, ιδιαίτερα στο δεξιό των Κορινθίων που, με αρχηγό τον Λυκόφρονα, προσπαθούσε να συγκρατήσει το αριστερό των Αθηναίων. Προβλέπαν ότι οι Αθηναίοι θα προσπαθούσαν να κάνουν επίθεση εναντίον της Σολύγειας.

[4.44.1] Πολλήν ώρα οι δύο στρατοί πολεμούσαν χωρίς να υποχωρούν, αλλά έπειτα, επειδή οι Αθηναίοι είχαν την υπεροχή διαθέτοντας ιππικό που δεν είχε ο εχθρός τους, οι Κορίνθιοι υποχώρησαν στον λόφο όπου αποθέσαν τα όπλα τους. Δεν επιχείρησαν να κατέβουν από εκεί, αλλά έμεναν άπρακτοι.
[4.44.2] Στην υποχώρηση αυτή της δεξιάς τους σκοτώθηκαν πολλοί Κορίνθιοι και ο στρατηγός Λυκόφρων, ενώ ο υπόλοιπος στρατός τους υποχώρησε χωρίς να καταδιωχτεί και χωρίς η υποχώρησή του να γίνει φυγή. Γύρισε πίσω στα υψώματα κι έμεινε εκεί.
[4.44.3] Οι Αθηναίοι, βλέποντας ότι οι Κορίνθιοι δεν έκαναν άλλη εξόρμηση, άρχισαν να σκυλεύουν τους νεκρούς και να σηκώνουν τους δικούς τους. Έστησαν και τρόπαιο.
[4.44.4] Ο άλλος στρατός της Κορίνθου, που είχε μείνει στις Κεχρεές για να φυλάει μήπως οι Αθηναίοι κάνουν απόβαση στον Κρομμυώνα, δεν μπορούσε να παρακολουθήσει την μάχη που τους την έκρυβε το όρος Όνειον. Αλλά όταν είδαν να υψώνεται σύννεφο σκόνη και κατάλαβαν τί είχε γίνει, έτρεξαν να βοηθήσουν. Κι από την Κόρινθο πήγαν οι πιο ηλικιωμένοι που είχαν μείνει φρουρά της πολιτείας.
[4.44.5] Όταν οι Αθηναίοι είδαν όλον αυτόν τον στρατό να έρχεται, νόμισαν ότι ήσαν Πελοποννήσιοι γείτονες που έρχονταν να βοηθήσουν τους Κορινθίους. Γύρισαν γρήγορα στα καράβια τους με τα λάφυρα και τους νεκρούς τους, εκτός από δύο που δεν μπόρεσαν να βρουν.
[4.44.6] Μπήκαν στα καράβια και πήγαν στα νησιά που είναι κοντά, κι από κει έστειλαν κήρυκα και πήραν τους δυο νεκρούς που είχαν αφήσει. Στην μάχη σκοτώθηκαν διακόσιοι δώδεκα Κορίνθιοι και λιγότεροι από πενήντα Αθηναίοι.

[4.45.1] Οι Αθηναίοι έφυγαν απ᾽ τα νησιά την ίδια μέρα και πήγαν στον Κρομμυώνα της Κορινθίας, που απέχει από την πολιτεία εκατόν είκοσι στάδια. Άραξαν εκεί, ρήμαξαν τον τόπο και πέρασαν την νύχτα.
[4.45.2] Την επομένη αρμένισαν κοντά στην στεριά, στις ακτές της Επιδαυρίας, έκαναν πρώτα μιαν απόβαση και μετά πήγαν στα Μέθανα, που βρίσκονται μεταξύ Επιδαύρου και Τροιζήνας, κι έκτισαν ένα τείχος στον ισθμό της χερσονήσου. Άφησαν εκεί φρουρά, η οποία, από τότε, έκανε επιδρομές στο έδαφος της Τροιζηνίας, στην Αλιάδα και την Επιδαυρία. Όταν τελείωσε η κατασκευή του τείχους, ο στόλος γύρισε στον Πειραιά.

[4.46.1] Την ίδια περίπου εποχή, ο Ευρυμέδων και ο Σοφοκλής, που είχαν φύγει από την Πύλο με τον αθηναϊκό στόλο για την Σικελία, έφτασαν στην Κέρκυρα. Εκεί έκαναν μιαν επιχείρηση μαζί με τους Κερκυραίους της πολιτείας εναντίον των Κερκυραίων που είχαν γυρίσει μετά τον εμφύλιο πόλεμο, είχαν εγκατασταθεί στο όρος Ιστώνη κι από εκεί έκαναν επιδρομές και προξενούσαν μεγάλες ζημίες.
[4.46.2] Οι Αθηναίοι και οι Κερκυραίοι της πολιτείας έκαναν έφοδο και κυρίεψαν το φρούριό τους, αλλά οι αντίπαλοι κατόρθωσαν να συγκεντρωθούν όλοι σ᾽ ένα ύψωμα, όπου συνθηκολόγησαν με όρο να παραδώσουν τους μισθοφόρους τους και οι ίδιοι να παραδώσουν τα όπλα τους. Για την τύχη τους θα έπρεπε να κρίνει ο αθηναϊκός λαός.
[4.46.3] Οι στρατηγοί τούς μεταφέραν στο νησί Πτυχία, για να τους κρατούν εκεί, κατά την συμφωνία, έως ότου τους στείλουν στην Αθήνα. Αν, όμως, έστω κι ένας προσπαθούσε να ξεφύγει, τότε θα λυόταν η συμφωνία για όλους.
[4.46.4] Οι δημοκρατικοί αρχηγοί των Κερκυραίων, από φόβο μήπως, όταν μεταφέρουν τους ολιγαρχικούς στην Αθήνα, δεν τους θανατώσουν οι Αθηναίοι, μηχανεύτηκαν το εξής.
[4.46.5] Έστειλαν κρυφά στο νησί φίλους μερικών από τους κρατουμένους που προσποιήθηκαν ότι θέλουν το καλό τους, κι έπεισαν μερικούς ότι το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να δραπετεύσουν αμέσως με πλοίο που θα τους ετοίμαζαν οι ίδιοι, επειδή οι Αθηναίοι στρατηγοί είχαν σκοπό να τους παραδώσουν στους δημοκρατικούς.

[4.47.1] Τους έπεισαν, το πλοίο ετοιμάστηκε και όλα οργανώθηκαν κατά τρόπο ώστε, την στιγμή που έφευγαν, να τους πιάσουν οι Αθηναίοι.
[4.47.2] Συνέργησαν αρκετά οι Αθηναίοι στρατηγοί για να επιτύχει το τέχνασμα, τόσο για να δοθεί αφορμή να στηθεί η παγίδα, όσο και για να έχουν την βεβαιότητα εκείνοι που την επινόησαν ότι μπορούσαν να ενεργήσουν χωρίς κανέναν φόβο. Όλοι ήξεραν ότι οι στρατηγοί έπρεπε να φύγουν για την Σικελία και δεν ήθελαν ν᾽ αφήσουν σ᾽ άλλους την τιμή να μεταφέρουν τους αιχμαλώτους στην Αθήνα.
[4.47.3] Οι Κερκυραίοι παράλαβαν τους αιχμαλώτους και τους έβαλαν σε μια μεγάλη οικοδομή. Μετά τους χώριζαν σε ομάδες από είκοσι, δεμένους δυο δυο, και τους διέταζαν να περάσουν ανάμεσα σε διπλή σειρά στρατιώτες, οι οποίοι, όταν αναγνώριζαν κανέναν εχθρό τους, τον χτυπούσαν και τον λόγχιζαν, ενώ άλλοι, που βάδιζαν πλάι τους με μαστίγια, ανάγκαζαν εκείνους που βραδυπορούσαν να περπατούν γρήγορα.

[4.48.1] Με τον τρόπο αυτόν έβγαλαν και σκότωσαν εξήντα από τους φυλακισμένους, προτού το καταλάβουν οι άλλοι, που νόμιζαν ότι τους μεταφέραν σε άλλο οίκημα. Αλλά, όταν το κατάλαβαν και κάποιος τους το επιβεβαίωσε, άρχισαν να παρακαλούν τους Αθηναίους να επέμβουν, και τους έλεγαν να τους σκοτώσουν εκείνοι. Δεν έστεργαν πια να βγουν από το κτίριο και είπαν ότι θα εμπόδιζαν, όπως μπορούσαν, οποιονδήποτε έμπαινε.
[4.48.2] Οι απ᾽ έξω Κερκυραίοι δεν θέλησαν να σπάσουν τις πόρτες, αλλά ανέβηκαν στην στέγη της οικοδομής, ξήλωσαν την οροφή και άρχισαν να τους ρίχνουν κεραμίδια και να τοξεύουν προς τα κάτω.
[4.48.3] Οι άλλοι φυλάγονταν όπως μπορούσαν, αλλά πολλοί άρχισαν να αυτοκτονούν. Άλλοι έμπηξαν στον λαιμό τους βέλη από εκείνα που έπεφταν από πάνω, άλλοι πάλι έπαιρναν τα πετσιά από μερικά κρεβάτια που έτυχε να βρίσκονται στο κτίριο ή έκοβαν λουρίδες από τα ίδια τους τα ρούχα κι έκαναν θηλιές να κρεμαστούν. Αυτό συνεχίστηκε το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας —γιατί είχε πέσει νύχτα όσο γινόταν το φοβερό αυτό πράμα— και είτε αυτοκτονούσαν με οποιονδήποτε τρόπο είτε τους σκότωναν από πάνω, έως την στιγμή που δεν έμεινε κανείς ζωντανός.
[4.48.4] Όταν ξημέρωσε, οι Κερκυραίοι τους στοίβαξαν, τον ένα πάνω στον άλλο, σε κάρα, και τους πήγαν έξω από την πόλη. Όσες γυναίκες είχαν αιχμαλωτίσει στο οχυρό, τις πούλησαν δούλες.
[4.48.5] Έτσι καταστράφηκαν οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι από τους δημοκρατικούς και τέλειωσε —για τον πόλεμο τουλάχιστον που ιστορώ— ο εμφύλιος σπαραγμός που ήταν τόσο άγριος. Ό,τι απόμεινε από τους ολιγαρχικούς, δεν ήταν άξιο λόγου.
[4.48.6] Οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τον αρχικό τους σκοπό, ξεκίνησαν για την Σικελία όπου, μαζί με τους συμμάχους τους, άρχισαν τις εχθροπραξίες.

[4.49.1] Με το τέλος του καλοκαιριού, οι Αθηναίοι της Ναυπάκτου, μαζί με τους Ακαρνάνες, ξεκίνησαν εναντίον του Ανακτορίου, κορινθιακή αποικία που βρίσκεται στο στόμιο του Αμπρακικού κόλπου. Κυρίεψαν την πολιτεία με προδοσία. Οι Ακαρνάνες έδιωξαν τους Κορινθίους, έφεραν δικούς τους απ᾽ όλα τα μέρη της Ακαρνανίας και τους εγκαταστήσαν εκεί. Έτσι τέλειωσε το καλοκαίρι.

[4.50.1] Τον επόμενο χειμώνα, ο Αριστείδης του Αρχίππου, ένας από τους αρχηγούς του αθηναϊκού στόλου που είχε πάει για να εισπράξει τον φόρο από τους συμμάχους, έπιασε αιχμάλωτο, κοντά στην Ηιόνα του Στρυμόνος, τον Πέρση Αρταφέρνη, που πήγαινε στη Λακεδαίμονα, αποσταλμένος του Βασιλέως.
[4.50.2] Τον μεταφέραν στην Αθήνα και διάβασαν τα γράμματα που είχε μαζί του, αφού τα μετάφρασαν από τ᾽ ασσυριακά. Μέσα στα πολλά άλλα ήταν και μια περικοπή όπου ο Βασιλεύς έλεγε στους Λακεδαιμονίους ότι δεν είχε καταλάβει τί ακριβώς θέλουν, γιατί ενώ του είχαν στείλει πολλούς πρέσβεις, κανείς δεν έλεγε τα ίδια με τον άλλον και ότι, αν θέλουν να του μηνύσουν συγκεκριμένα πράματα, να στείλουν αντιπρόσωπό τους με τον Αρταφέρνη.
[4.50.3] Οι Αθηναίοι έστειλαν, με καράβι τους, τον Αρταφέρνη και δικούς τους πρέσβεις στην Έφεσο, αλλά εκεί οι πρέσβεις έμαθαν ότι ο Αρταξέρξης, γιος του Ξέρξη, είχε μόλις πεθάνει, και γύρισαν πίσω.

[4.51.1] Τον ίδιο χειμώνα οι Χίοι, κατά διαταγή των Αθηναίων, που τους υποπτεύθηκαν ότι θα επαναστατήσουν, κατεδάφισαν τα τείχη που είχαν χτίσει πρόσφατα, αλλά προτού το κάνουν, πήραν από τους Αθηναίους εγγυήσεις όσο είναι δυνατόν σοβαρές, ότι δεν θα πάθουν τίποτε. Τέλειωσε έτσι ο χειμώνας και μαζί ο έβδομος χρόνος του πολέμου που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[4.52.1] Στην αρχή του επόμενου καλοκαιριού έγινε έκλειψη ηλίου, τις πρώτες μέρες του φεγγαριού. Στην αρχή του ίδιου μήνα έγινε και σεισμός.
[4.52.2] Οι εξόριστοι της Μυτιλήνης και της υπόλοιπης Λέσβου, έχοντας βάσεις στην αντικρινή στεριά, και με μισθοφόρους που είχαν φέρει από τα γύρω μέρη κι από την Πελοπόννησο, κυρίεψαν το Ροίτειον, αλλά το αποδώσαν, χωρίς να κάνουν καμιά καταστροφή, αφού πήραν δύο χιλιάδες φωκικούς στατήρες.
[4.52.3] Μετά πήγαν στην Άντανδρο και την κυρίεψαν με προδοσία. Είχαν σκοπό ν᾽ απελευθερώσουν και τις άλλες πολιτείες, τις ονομαζόμενες Ακταίες, που ανήκαν πριν στους Μυτιληναίους και τώρα τις είχαν οι Αθηναίοι, αλλά προπάντων την Άντανδρο για να την οχυρώσουν —ήταν εύκολο να σκαρώσουν εκεί καράβια, επειδή στο όρος Ίδη είχε δάση— κι από κει να έχουν κατάλληλο ορμητήριο για να κάνουν επιδρομές εναντίον της Λέσβου που ήταν κοντά και για να υποτάξουν τις Αιολικές πολιτείες της στεριάς. Μ᾽ αυτόν τον σκοπό, λοιπόν, έκαναν τις προετοιμασίες τους.

[4.53.1] Το ίδιο καλοκαίρι, οι Αθηναίοι, μ᾽ εξήντα καράβια, δύο χιλιάδες οπλίτες, λίγο ιππικό και συμμάχους από την Μίλητο και άλλα μέρη, εκστρατεύσαν εναντίον των Κυθήρων. Στρατηγοί ήσαν ο Νικίας του Νικηράτου, ο Νικόστρατος του Διειτρέφους και ο Αυτοκλής του Τολμαίου.
[4.53.2] Τα Κύθηρα είναι νησί που βρίσκεται κοντά στην Λακωνική, αντίκρυ στον Μαλέα. Οι κάτοικοί του είναι περίοικοι από την Λακεδαίμονα. Ο διοικητής λεγόταν «Κυθηροδίκης» και τον έστελναν κάθε χρόνο από την Σπάρτη. Οι Σπαρτιάτες διατηρούσαν πάντα φρουρά από οπλίτες και φρόντιζαν πολύ για την ασφάλεια του νησιού.
[4.53.3] Ήταν γι᾽ αυτούς ενδιάμεσος σταθμός, όπου έπιαναν τα εμπορικά από την Αίγυπτο και την Λιβύη. Εκτός απ᾽ αυτό, τα Κύθηρα ήταν προφύλαξη εναντίον των πειρατών, που απ᾽ την θάλασσα και μόνο, μπορούσαν να βλάπτουν την Λακωνική που εξέχει ολόκληρη ανάμεσα στο Λιβυκό και το Σικελικό πέλαγος.

[4.54.1] Οι Αθηναίοι, λοιπόν, αφού έφτασαν στα Κύθηρα κυρίεψαν, με δέκα καράβια και δυο χιλιάδες Μιλήσιους οπλίτες, την παραλιακή πόλη Σκάνδεια. Με τον υπόλοιπο στρατό έκαναν απόβαση στην ακτή του νησιού που βλέπει προς τον Μαλέα και προχώρησαν προς την πόλη των Κυθηραίων. Τους βρήκαν όλους παραταγμένους κι έτοιμους,
[4.54.2] έγινε μάχη και οι Κυθηραίοι αντιστάθηκαν λίγο, αλλά έπειτα υποχώρησαν και καταφύγαν στην ακρόπολή τους. Συνθηκολόγησαν, μετά, με τον Νικία και τους άλλους στρατηγούς, με όρο ν᾽ αποφασίσουν για την τύχη τους οι Αθηναίοι, εκτός απ᾽ το να τους θανατώσουν.
[4.54.3] Ο Νικίας είχε κάνει, και πριν, συνεννοήσεις με μερικούς Κυθηραίους και γι᾽ αυτό η συμφωνία έγινε γρήγορα και μ᾽ ευνοϊκούς όρους, τόσο για την άμεση παράδοση όσο και για την μελλοντική τύχη των κατοίκων, αλλιώς οι Αθηναίοι ασφαλώς θα είχαν εκτοπίσει όλους τους Κυθηραίους που ήσαν Λακεδαιμόνιοι και το νησί τους ήταν τόσο κοντά στην Λακωνική.
[4.54.4] Μετά την συνθηκολόγηση, οι Αθηναίοι εγκαταστάθηκαν και στην Σκάνδεια, μικρή πολιτεία πάνω στο λιμάνι, άφησαν φρουρά στα Κύθηρα και πήγαν στην Ασίνη, στο Έλος και στα περισσότερα παραλιακά χωριά της Λακωνικής, έκαναν αποβάσεις, κατασκήνωσαν όπου το μέρος ήταν κατάλληλο και ρήμαξαν την γη επτά, περίπου, μέρες.

[4.55.1] Οι Λακεδαιμόνιοι, όταν είδαν ότι οι Αθηναίοι είχαν κυριέψει τα Κύθηρα και προβλέπαν ότι θα κάνουν αποβάσεις και στο δικό τους έδαφος, δεν αντιπαρατάξαν πουθενά ολόκληρο τον στρατό τους. Έστειλαν, όμως, σε διάφορα σημεία φρουρές, τόσους οπλίτες όσοι χρειάζονταν σε κάθε μέρος και είχαν αυστηρή επιφυλακή, από φόβο μην επιχειρηθεί καμιά βίαιη ανατροπή στο εσωτερικό τους καθεστώς. Είχαν πάθει, στην Σφακτηρία, απροσδόκητη και φοβερή συμφορά, ο εχθρός κρατούσε την Πύλο και τα Κύθηρα και τους κύκλωνε από παντού, ευκίνητος, καταφέροντάς τους χτυπήματα από τα οποία δεν μπορούσαν να φυλαχτούν.
[4.55.2] Γι᾽ αυτό (και παρά το σύστημά τους) οργάνωσαν ένα σώμα από τετρακόσιους ιππείς, κι ένα σώμα τοξότες, αλλά έγιναν περισσότερο από κάθε άλλη περίσταση δισταχτικοί προκειμένου ν᾽ αποφασίζουν για στρατιωτικά ζητήματα. Η στρατιωτική τους οργάνωση δεν ήταν διόλου η κατάλληλη για ν᾽ αντιμετωπίσουν έναν ναυτικό πόλεμο, και μάλιστα με τους Αθηναίους που θεωρούσαν ότι τα εγχειρήματα που δεν αναλάμβαναν, ήσαν πάντα χαμένες ευκαιρίες. Τόσο είχαν την πεποίθηση ότι θα κατόρθωναν να τα επιτύχουν.
[4.55.3] Τα όσα απροσδόκητα είχαν πάθει, τόσα πολλά μαζί και σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, τους είχαν φέρει σε πολύ μεγάλη σύγχυση και είχαν τον φόβο μην τους συμβεί καμιά άλλη συμφορά σαν κι εκείνη της Σφακτηρίας.
[4.55.4] Γι᾽ αυτό και δεν ήσαν πρόθυμοι να συγκρουστούν με τον εχθρό και νόμιζαν πως ό,τι κι αν επιχειρούσαν θα τους έβγαινε σε κακό. Είχαν χάσει πια κάθε εμπιστοσύνη στην κρίση τους, ασυνήθιστοι καθώς ήσαν, ώς τότε, στις αποτυχίες.

[4.56.1] Γι᾽ αυτό και δεν αντιδρούσαν στις επιχειρήσεις των Αθηναίων που ρήμαζαν τις παραλιακές περιοχές. Όπου γινόταν απόβαση, η φρουρά των Λακεδαιμονίων νόμιζε πως υστερεί σε αριθμό και δεν αντιδρούσε. Μια φρουρά που αντιστάθηκε, κοντά στην Κοτύρτα και την Αφροδισία, έκανε έφοδο και φόβισε τους σκόρπιους ψιλούς. Όταν, όμως, οι Αθηναίοι οπλίτες πρόβαλαν αντίσταση, η φρουρά υποχώρησε πάλι χάνοντας λίγους στρατιώτες και μερικά όπλα. Οι Αθηναίοι, αφού έστησαν τρόπαιο, έφυγαν για τα Κύθηρα με τα καράβια τους.
[4.56.2] Μερικά πήγαν στην Επίδαυρο την Λιμηρά και, αφού ρήμαξαν ένα μέρος της γης, έφθασαν στη Θυρέα, πολιτεία που βρίσκεται στην περιοχή της Κυνουρίας, αλλά στα σύνορα της Αργείας και της Λακωνικής. Παλιότερα την περιοχή αυτή την είχαν οι Λακεδαιμόνιοι, αλλά την παραχώρησαν στους Αιγινήτες που είχαν εκδιωχθεί από το νησί τους. Οι Αιγινήτες είχαν βοηθήσει τη Σπάρτη στην επανάσταση των Ειλώτων και, παρόλον ότι ήσαν υπήκοοι των Αθηναίων, ενεργούσαν πάντα κατά τρόπο ευνοϊκό για την Σπάρτη.

[4.57.1] Προτού ακόμα φτάσουν οι Αθηναίοι, οι Αιγινήτες παράτησαν το τείχος που έτυχε να χτίζουν στην παραλία και αποτραβήχτηκαν στην απάνω πολιτεία —όπου κατοικούσαν— δέκα περίπου στάδια από την θάλασσα.
[4.57.2] Η φρουρά των Λακεδαιμονίων (μια από εκείνες που ήσαν στην περιοχή) η οποία βοηθούσε τους Αιγινήτες στο χτίσιμο του τείχους, δεν θέλησε, παρόλον ότι τους το ζήτησαν οι Αιγινήτες, να κλειστεί μαζί τους στην ακρόπολη, γιατί φοβήθηκε μήπως αποκλειστεί εκεί. Υποχώρησαν, όμως, στα υψώματα και υπολογίζοντας ότι δεν ήσαν σε θέση ν᾽ αναμετρηθούν με τους Αθηναίους, δεν επιχείρησαν να κινηθούν απ᾽ εκεί.
[4.57.3] Στο μεταξύ οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν και προχώρησαν, μ᾽ όλες τους τις δυνάμεις, προς την Θυρέα και την κυρίεψαν. Την έκαψαν ολόκληρη, την λαφυραγώγησαν και πήραν μαζί τους στην Αθήνα όλους τους Αιγινήτες που δεν είχαν σκοτωθεί στη συμπλοκή, καθώς και τον Λακεδαιμόνιο αρχηγό τους, Τάνταλο του Πατροκλέους. Τον είχαν πιάσει πληγωμένο.
[4.57.4] Είχαν μαζί τους και μερικούς από τα Κύθηρα που τους εκτόπισαν για λόγους ασφαλείας. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν αυτούς τους λίγους να τους σκορπίσουν στα διάφορα νησιά, αλλά τους άλλους Κυθηραίους να τους αφήσουν στο νησί τους με υποχρέωση να πληρώνουν τέσσερα τάλαντα ετήσιο φόρο. Τους Αιγινήτες, όμως, αποφάσισαν να τους σκοτώσουν όλους, επειδή ήσαν παλιοί αμετανόητοι εχθροί των Αθηναίων. Τον Τάνταλο τον φυλάκισαν με τους άλλους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας.

Οι πόλεις της Σικελίας τερματίζουν τις μεταξύ τους συγκρούσεις. Ο Συρακούσιος Ερμοκράτης του Έρμωνος διέγνωσε ότι οι Αθηναίοι αποτελούν κίνδυνο. Οι σύμμαχοι των Αθηναίων στη Σικελία τους ζητούν να αποχωρήσουν. Μετά την επιστροφή του Αθηναϊκού στόλου οι στρατηγοί Πυθόδωρος και Σοφοκλής εξορίστηκαν.

[4.58.1] Το ίδιο καλοκαίρι έγινε ανακωχή στην Σικελία. Αρχικά έγινε μεταξύ Καμάρινας και Γέλας και ύστερα όλες οι άλλες ελληνικές πολιτείες της Σικελίας έστειλαν πρέσβεις στην Γέλα για να διαπραγματευθούν έναν γενικό συμφιλιωτικό διακανονισμό. Πολλές και διάφορες γνώμες διατυπώθηκαν, γιατί οι πολιτείες είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους και η καθεμιά πρόβαλλε αξιώσεις όταν θεωρούσε ότι αδικείται. Ο Ερμοκράτης του Έρμωνος, Συρακούσιος, ήταν εκείνος που, περισσότερο από κάθε άλλον, τους έπεισε ότι έπρεπε να ενωθούν. Στην Συνέλευση είπε, περίπου, τα ακόλουθα:

[4.59.1] «Σικελιώτες. Θα μιλήσω σαν εκπρόσωπος μιας πολιτείας η οποία ούτε μικρή είναι, ούτε δοκιμάζεται από τον πόλεμο περισσότερο από τις άλλες. Και θα υποστηρίξω, στην συνέλευση αυτή, την άποψη η οποία μου φαίνεται η καλύτερη για ολόκληρη την Σικελία.
[4.59.2] Δεν υπάρχει, βέβαια, λόγος να μακρηγορήσω, να εξηγήσω, δηλαδή, ότι ο πόλεμος είναι συμφορά και ν᾽ απαριθμήσω όλα τα δεινά που προκαλεί, αφού το ξέρετε. Κανείς δεν παρασύρεται σε πόλεμο επειδή δεν ξέρει τί συμφορές σημαίνει αυτό, και κανείς πάλι δεν αποφεύγει τον πόλεμο από φόβο, όταν νομίζει ότι το αποτέλεσμά του θα τον ωφελήσει. Ο πόλεμος ξεσπάει όταν άλλοι θεωρούν ότι το κέρδος είναι μεγαλύτερο από τις συμφορές και όταν άλλοι είναι έτοιμοι ν᾽ αντιμετωπίσουν τους κινδύνους του, παρά να υποστούν μιαν άμεση ζημία.
[4.59.3] Αν, όμως, οι αντίπαλοι τα επιδιώκουν αυτά σε περιστάσεις που δεν είναι κατάλληλες, τότε οι συμβουλές για συνδιαλλαγή είναι χρήσιμες.
[4.59.4] Κι αν εμείς, σήμερα, πεισθούμε ότι τέτοια είναι η περίσταση, θα προκύψει για μας μεγάλο όφελος. Όταν αρχίσαμε τον μεταξύ μας πόλεμο, αγωνιζόμαστε για να επιδιώξομε ο καθένας τα συμφέροντά του και τώρα προσπαθούμε, υποστηρίζοντας ο καθένας μας τις απόψεις του, να φτάσομε σε συμφωνία, αλλ᾽ αν τυχόν δεν ικανοποιηθούμε όλοι κατά το ίδιο μέτρο τότε θα ξαναρχίσομε τον πόλεμο.

[4.60.1] »Πρέπει όμως να καταλάβομε, αν λογικευτούμε, ότι το συνέδριο αυτό δεν έγινε μόνο για να ρυθμιστούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα της κάθε πολιτείας, αλλά για να σώσομε, αν το μπορούμε ακόμα, την Σικελία την οποία, όπως πιστεύω, οι Αθηναίοι επιβουλεύονται ολόκληρη. Εκείνοι οι οποίοι, πολύ περισσότερο από τα επιχειρήματά μου, πρέπει να μας οδηγήσουν στην συμφιλίωση, είναι οι Αθηναίοι, αυτοί που, ενώ έχουν την μεγαλύτερη πολεμική δύναμη απ᾽ όλους τους άλλους Έλληνες, καιροφυλακτούν πότε θα κάνομε ένα σφάλμα, βρίσκονται εδώ με λίγα καράβια τους και, με το πρόσχημα μιας συμμαχίας, ρυθμίζουν, κατά το συμφέρον τους, τα ζητήματά μας, εκμεταλλευόμενοι, κάτω από ευλογοφανείς προφάσεις, την έμφυτη μεταξύ μας έχθρα.
[4.60.2] Αφού αρχίζομε πολέμους μεταξύ μας και τους καλούμε να μας βοηθήσουν, αυτούς οι οποίοι και απρόσκλητοι επιχειρούν εκστρατείες εναντίον άλλων, αφού ξοδεύομε τις δυνάμεις μας για να βλάπτομε ο ένας τον άλλον, αφού τους διευκολύνομε εμείς να επιβάλουν την κυριαρχία τους, είναι φυσικό, όταν καταλάβουν ότι είμαστε εξαντλημένοι, να έρθουν με μεγαλύτερο στόλο και να επιχειρήσουν να υποτάξουν την Σικελία ολόκληρη.

[4.61.1] »Αν, όμως, έχομε φρόνηση, πρέπει να προσκαλούμε συμμάχους για να προσθέσομε στις κτήσεις μας και άλλες, και όχι για να χάνομε αυτές που έχομε. Πρέπει να προλαβαίνομε τον κίνδυνο, και πρέπει να θεωρούμε ότι οι μεταξύ μας πόλεμοι είναι καταστροφή και για κάθε πολιτεία και για την Σικελία ολόκληρη, αφού όλοι οι κάτοικοί της, όσοι βρίσκονται σε εμφύλιο πόλεμο, απειλούνται από τους Αθηναίους.
[4.61.2] Πρέπει αυτά να τα συνειδητοποιήσουμε και να συμφιλιωθούμε μεταξύ μας, τόσο τα άτομα όσο και οι πολιτείες, και να επιχειρήσομε, με κοινή προσπάθεια, να σώσομε την Σικελία. Ας μην νομίσει κανείς ότι οι Αθηναίοι εχθρεύονται όσους από εμάς είναι Δωριείς και ότι οι Χαλκιδείς είναι ασφαλείς επειδή είναι Ίωνες ομογενείς τους.
[4.61.3] Δεν ενεργούν εναντίον μας από φυλετικούς λόγους, επειδή έχομε διαφορετική καταγωγή και από μίσος εναντίον μιας από τις δύο φυλές, αλλά επειδή επιβουλεύονται τον πλούτο της Σικελίας που ανήκει σε όλους εμάς.
[4.61.4] Και τούτο το αποκάλυψαν όταν τους κάλεσαν εκείνοι που κατάγονται από τους Χαλκιδείς. Ενώ οι Χαλκιδείς δεν βοήθησαν ποτέ τους Αθηναίους, σύμφωνα με την συμμαχία τους, εκείνοι ήρθαν τώρα πρόθυμα να τους προσφέρουν την συνδρομή τους και πέρα ακόμα απ᾽ τις υποχρεώσεις τους.
[4.61.5] Δικαιολογούνται, φυσικά, οι Αθηναίοι να έχουν κατακτητικές προθέσεις και να καταστρώνουν σχέδια. Δεν κατηγορώ εκείνους που επιζητούν να επεκτείνουν την εξουσία τους. Κατηγορώ εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποταχτούν. Είναι στην φύση του ανθρώπου να θέλει να εξουσιάζει όσους δεν αντιστέκονται, αλλά και να προστατεύεται εναντίον μιας απειλής.
[4.61.6] Όσοι, λοιπόν, από μας, ενώ τα ξέρομε αυτά, δεν προνοήσομε για το μέλλον και ήρθαμε εδώ χωρίς να νομίζομε ότι πρωταρχικό ζήτημά μας είναι το πώς θ᾽ αντιμετωπίσομε, με τον καλύτερο τρόπο, τον φοβερό κίνδυνο που μας απειλεί όλους, κάνουν μεγάλο σφάλμα.
[4.61.7] Και θα μπορούσαμε, αν καταλήγαμε σε κοινή συμφωνία, ν᾽ απαλλαγούμε πολύ γρήγορα από τον κίνδυνο αυτόν, γιατί οι Αθηναίοι δεν κάνουν τις επιχειρήσεις τους από βάσεις δικές τους, αλλά από τις βάσεις εκείνων που τους κάλεσαν. Έτσι δεν θα τερματίσομε τον πόλεμο πολεμώντας, αλλά θα λύσομε τις διαφορές μας ειρηνικά και χωρίς ταλαιπωρίες, ενώ οι Αθηναίοι οι οποίοι προσκαλεσμένοι, ήρθαν με έντιμες προφάσεις αλλά με κακούς σκοπούς, θα έχουν εύλογη δικαιολογία να φύγουν άπρακτοι.

[4.62.1] »Και σχετικά με την απειλή των Αθηναίων, αυτά τα πολύ σπουδαία θα επιτύχομε, αν πάρομε την σωστή απόφαση.
[4.62.2] Σχετικά, όμως, με την ειρήνη, που όλοι μας παραδεχόμαστε ότι είναι το μεγαλύτερο αγαθό, πώς μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι δεν πρέπει να την κάνομε μεταξύ μας; Ή μήπως νομίζετε ότι αν ο ένας ευημερεί και ο άλλος δυστυχεί, δεν είναι η ειρήνη, αλλά ο πόλεμος που θα σταματήσει τις συμφορές του ενός και θα εξασφαλίσει την ευτυχία του άλλου; Μήπως η ειρήνη δεν εξασφαλίζει —και μάλιστα δίχως κινδύνους— τιμές και δόξα και άλλα πολλά αγαθά για τα οποία θα μπορούσε κανείς να μακρηγορήσει; Πρέπει όλα αυτά να τα σκεφθείτε καλά και να μην παραβλέψετε τις συμβουλές μου, αλλά να τις έχει ο καθένας υπόψη όταν σκεφθεί να εξασφαλίσει την σωτηρία του.
[4.62.3] Αν κανείς σας έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να επιτύχει τους σκοπούς του, είτε επιμένοντας στις δίκαιες αξιώσεις του είτε με την βία, ας μην δυσφορήσει αν γελαστεί στους υπολογισμούς του. Πρέπει να ξέρει ότι πολλοί, έως τώρα, που επιχείρησαν να εκδικηθούν εκείνους οι οποίοι τους αδικούσαν, όχι μόνο δεν το κατόρθωσαν, αλλά ούτε κατάφεραν να σωθούν οι ίδιοι. Άλλοι πάλι, που επιδιώξαν ν᾽ αποκτήσουν με την βία περισσότερα πλεονεκτήματα, όχι μόνο δεν το κατόρθωσαν, αλλά έχασαν κι αυτά που είχαν!
[4.62.4] Η επιτυχία, αν θέλει κανείς να εκδικηθεί, δεν είναι εξασφαλισμένη από το γεγονός και μόνο ότι αδικήθηκε εκείνος που το επιχειρεί. Ούτε η δύναμη είναι κάτι το βέβαιο μόνο και μόνο επειδή μας γεννάει ελπίδες. Το μέλλον είναι απρόβλεπτο για τα περισσότερα πράματα και, αν η πρόβλεψή του είναι τόσο σφαλερή, τούτο είναι εξαιρετικά ωφέλιμο. Επειδή σε όλους μας εμπνέει τον ίδιο φόβο, γι᾽ αυτό και μόνο μετά από πολλή σκέψη αποφασίζομε να επιτεθούμε ο ένας εναντίον του άλλου.

[4.63.1] »Και τώρα τα δύο αυτά, δηλαδή και ο φόβος και το απρόβλεπτο μέλλον και η τρομερή παρουσία των Αθηναίων πρέπει να μας ανησυχούν πολύ. Πρέπει να πεισθούμε ότι τα στοιχεία αυτά είναι αρκετά σοβαρά ώστε ν᾽ αποστρέψουν τον καθένα μας από την σφαλερή σκέψη που έχει, ότι μπορεί να ωφεληθεί εφαρμόζοντας τα σχέδια που είχε, και να ενωθούμε, για ν᾽ αποδιώξομε από τον τόπο μας τον εχθρό που μας απειλεί. Ας κάνομε σπονδές ειρήνης για απεριόριστο χρόνο ή, αν τούτο δεν είναι δυνατόν, για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη χρονική περίοδο, αναβάλλοντας για άλλοτε την λύση των διαφορών μας.
[4.63.2] Με μια λέξη, καταλάβετέ το. Αν πεισθείτε στις συμβουλές μου, θα έχει ο καθένας σας ελεύθερη πολιτεία και θα μπορεί, κύριος της τύχης του, ν᾽ ανταποδίδει στους άλλους με το ίδιο μέτρο, τόσο τις ζημίες που θα παθαίνει όσο και τις ευεργεσίες που θα δέχεται. Αν, όμως, δεν πεισθείτε και δεχτεί η συνέλευση τις γνώμες άλλων, τότε όχι μόνο δεν θα είμαστε σε θέση να εκδικηθούμε οποιονδήποτε, αλλά —αν έχομε και τύχη— θ᾽ αναγκαζόμαστε να γινόμαστε φίλοι με τους χειρότερους εχθρούς μας και εχθροί με τους φίλους μας.

[4.64.1] »Όπως σας είπα στην αρχή, εγώ αντιπροσωπεύω την ισχυρότερη πολιτεία η οποία είναι συνηθισμένη πολύ περισσότερο να υπερασπίζει τα δίκαιά της παρά να υποχωρεί, αλλά νομίζω χρέος μου, μπροστά στους κινδύνους αυτούς που προβλέπω, να φανώ υποχωρητικός και να μην βλάψω τους αντιπάλους μου, γιατί θα κινδύνευα τότε να πάθω εγώ μεγαλύτερη συμφορά. Ούτε είμαι τόσο μωρός, ώστε να επιδιώξω να εξουσιάσω τους άλλους με την σκέψη ότι είμαι ρυθμιστής και των σχεδίων μου αλλά και της τύχης την οποία δεν εξουσιάζω. Είμαι πρόθυμος να κάνω λογικές υποχωρήσεις.
[4.64.2] Έχω, όμως, την αξίωση να κάνουν το ίδιο και οι άλλοι, και να υποχωρήσουν. Να νικήσουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους παρά να νικηθούν από τους εχθρούς τους.
[4.64.3] Δεν είναι ντροπή να κάνει υποχωρήσεις ένας συγγενής σ᾽ άλλον συγγενή ή ένας Δωριεύς σ᾽ έναν Δωριέα ή ένας Χαλκιδεύς σ᾽ έναν ομόφυλό του. Γενικά είμαστε γείτονες και κατοικούμε την ίδια χώρα που την περιβρέχει η ίδια θάλασσα και έχομε το κοινό όνομα Σικελιώτες. Θα συμβεί, νομίζω, να πολεμήσομε και πάλι μεταξύ μας και θα συμβεί πάλι να κάνομε συνέδριο για ειρήνη μεταξύ μας.
[4.64.4] Αν, όμως, έχομε φρόνηση, θ᾽ αποκρούομε, κάθε φορά, όλοι μαζί τους ξένους που έρχονται να μας επιτεθούν, αν καταλάβομε ότι η συμφορά που παθαίνει ο καθένας μας χωριστά, είναι κίνδυνος για όλους. Από τώρα και στο εξής δεν θα καλέσομε πια ξένους, ούτε για να μας βοηθήσουν ούτε για να μας συμφιλιώσουν.
[4.64.5] Αν ενεργήσομε με τον τρόπο αυτό, δεν θα στερήσομε την Σικελία από δύο μεγάλα αγαθά. Θα την απαλλάξομε από τους Αθηναίους και από τον εμφύλιο πόλεμο. Στο μέλλον, ελεύθεροι, θα κυβερνούμε εμείς και θα νεμόμαστε την Σικελία, που με τον τρόπο αυτό θα είναι πολύ λιγότερο εκτεθειμένη στην ξένη επιβουλή».

[4.65.1] Αφού έτσι, περίπου, μίλησε ο Ερμοκράτης, οι Σικελιώτες πείστηκαν στα λόγια του και συμφώνησαν να τερματίσουν τον πόλεμο, με όρο ο καθένας να κρατήσει τα όσα κατείχε την στιγμή εκείνη. Οι Καμαριναίοι, όμως, θα κρατούσαν την Μοργαντινή, πληρώνοντας ένα ορισμένο ποσό στους Συρακουσίους.
[4.65.2] Όσοι ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων, κάλεσαν τους αρχηγούς του εκστρατευτικού στόλου και τους ανακοίνωσαν ότι θα γίνει ειρήνη που θα δεσμεύει και την Αθήνα. Οι Αθηναίοι έδωσαν την συγκατάθεσή τους και έγινε ειρήνη. Μετά απ᾽ αυτό ο αθηναϊκός στόλος έφυγε από την Σικελία.
[4.65.3] Όταν οι στρατηγοί έφτασαν στην Αθήνα, οι Αθηναίοι τους τιμώρησαν. Εξόρισαν τον Πυθόδωρο και τον Σοφοκλή και έβαλαν πρόστιμο στον Ευρυμέδοντα. Αυτά με την κατηγορία ότι, ενώ μπορούσαν να υποτάξουν την Σικελία, δωροδοκήθηκαν κι έφυγαν.
[4.65.4] Ήταν τόση η πεποίθησή τους ότι κάθε επιχείρησή τους θα πετύχαινε, ώστε δεν μπορούσαν ν᾽ ανεχθούν καμιά αποτυχία. Είχαν την αξίωση να έχουν παντού επιτυχίες και στα όσα ήσαν δυνατά και στα εξαιρετικά δύσκολα εγχειρήματα, ανεξάρτητα από το αν είχαν κάνει τις ετοιμασίες τους όπως έπρεπε ή όχι. Η αιτία ήταν οι πολλές κι απροσδόκητες επιτυχίες τους που τους είχαν δημιουργήσει μεγάλες ελπίδες.

[4.66.1] Το ίδιο καλοκαίρι, οι κάτοικοι των Μεγάρων που δοκιμάζονταν πολύ και από τον πόλεμο που τους έκαναν οι Αθηναίοι (οι οποίοι έκαναν τακτικά εισβολή στο έδαφός τους δυο φορές τον χρόνο μ᾽ όλο τους τον στρατό) και από τους δικούς τους φυγάδες που ήσαν στις Πηγές —οι εξόριστοι αυτοί είχαν εκδιωχθεί από τους δημοκρατικούς μετά τον εμφύλιο πόλεμο και είχαν γίνει επικίνδυνοι κάνοντας ληστρικές επιδρομές— άρχισαν να λένε, μεταξύ τους, ότι θα έπρεπε να δεχτούν τους φυγάδες, ώστε η πολιτεία να μην βλάπτεται από δυο εχθρούς.
[4.66.2] Οι φίλοι των εξορίστων πληροφορήθηκαν αυτούς τους ψιθύρους κι άρχισαν κι αυτοί να ζητούν, φανερότερα από ό,τι πριν, ν᾽ αποφασιστεί το μέτρο αυτό.
[4.66.3] Οι ηγέτες των δημοκρατικών κατάλαβαν ότι ο λαός δεν θα είχε την δύναμη ν᾽ ανθέξει στις συμφορές και φοβήθηκαν. Ήρθαν σε συνεννοήσεις με τους Αθηναίους στρατηγούς Ιπποκράτη του Αρίφρονος και Δημοσθένη του Αλκισθένους. Είχαν σκοπό να τους παραδώσουν την πολιτεία, πιστεύοντας ότι αυτό ήταν λιγότερο επικίνδυνο για τους εαυτούς τους παρά η επιστροφή των εξορίστων. Συμφώνησαν, λοιπόν, να πάρουν οι Αθηναίοι πρώτ᾽ απ᾽ όλα τα μακρά τείχη (είχαν μήκος οκτώ στάδια από την πολιτεία έως το λιμάνι Νίσαια) και τούτο για να μην τους επιτεθούν οι Πελοποννήσιοι από την Νίσαια, την οποία φρουρούσαν αποκλειστικά αυτοί, για να έχουν εξασφαλισμένα τα Μέγαρα. Έπειτα θα προσπαθούσαν να τους παραδώσουν και την επάνω πόλη, που θα προσχωρούσε ευκολότερα όταν οι Αθηναίοι θα είχαν κυριέψει τα τείχη.

[4.67.1] Αφού έγιναν συνεννοήσεις και προετοιμασίες από τις δύο πλευρές, οι Αθηναίοι έφτασαν με τα καράβια τους, νύχτα, στην Μινώα, νησί των Μεγάρων. Εξακόσιοι οπλίτες με αρχηγό τον Ιπποκράτη, κρύφτηκαν μέσα σ᾽ έναν λάκκο, από τον οποίο οι Μεγαρείς έπαιρναν χώμα κι έκαναν τούβλα για τα τείχη, που ήσαν σε μικρή απόσταση από εκεί.
[4.67.2] Ο άλλος στρατηγός, ο Δημοσθένης, με Πλαταιείς ψιλούς και με νεοσύλλεκτους Αθηναίους, έστησε ενέδρα στο Ενυάλιο, που απέχει ακόμα λιγότερο από τα τείχη. Κανείς δεν τους κατάλαβε, εκτός από εκείνους οι οποίοι ήξεραν τί έμελλε να γίνει την νύχτα εκείνη.
[4.67.3] Οι συνωμότες αυτοί, που έπρεπε να παραδώσουν τα Μέγαρα, λίγο πριν χαράξει έκαναν τα ακόλουθα. Από καιρό είχαν προετοιμαστεί για να εξασφαλίσουν ότι θα ανοίγονταν οι πύλες. Είχαν πείσει, δηλαδή, τον αρχηγό της φρουράς —με πρόφαση ότι κάνουν ληστρικές επιδρομές— να τους αφήνει να μεταφέρουν, νύχτα, μια δίκωπη βάρκα επάνω σ᾽ ένα κάρο και, βαδίζοντας παράλληλα με την τάφρο, να την ρίχνουν στην θάλασσα και να πηγαίνουν στ᾽ ανοιχτά. Γύριζαν προτού ξημερώσει και περνούσαν πάλι από την πύλη την βάρκα με το κάρο, ώστε —έλεγαν— να μην καταλάβει τίποτε η φρουρά των Αθηναίων στην Μινώα, αφού δεν θα έβλεπαν κανένα πλεούμενο μέσα στο λιμάνι.
[4.67.4] Την νύχτα εκείνη, λοιπόν, όταν το κάρο βρέθηκε μπροστά στην πύλη, που άνοιξε όπως πάντα για να περάσει η βάρκα κι έγιναν τα συμφωνημένα συνθήματα, οι Αθηναίοι έτρεξαν από την ενέδρα για να προφτάσουν προτού κλείσει η πύλη, και όσο το κάρο ήταν ακόμα στο άνοιγμά της κι εμπόδιζε τα θυρόφυλλα να κλείσουν. Την ίδια στιγμή οι Μεγαρείς που ήσαν συνεννοημένοι με τους Αθηναίους, σκότωσαν τους φύλακες της πύλης.
[4.67.5] Πρώτοι μπήκαν, τρέχοντας, οι Πλαταιείς και οι νεοσύλλεκτοι του Δημοσθένη απ᾽ το σημείο όπου βρίσκεται και σήμερα ακόμα το τρόπαιο. Μόλις μπήκαν μέσα στα τείχη, τους κατάλαβαν ευθύς οι Πελοποννήσιοι που ήσαν πολύ κοντά, άρχισαν αμέσως οι Πλαταιείς να πολεμούν με όσους έτρεχαν προς τα εκεί, τους απώθησαν και εξασφάλισαν την είσοδο των Αθηναίων οπλιτών που ορμούσαν κι αυτοί πίσω τους.

[4.68.1] Έπειτα, όσοι Αθηναίοι στρατιώτες έμπαιναν, προχωρούσαν προς το τείχος.
[4.68.2] Οι Πελοποννήσιοι φρουροί αντιστάθηκαν στην αρχή και μερικοί σκοτώθηκαν, αλλά οι περισσότεροι φοβήθηκαν κι έφυγαν τρέχοντας επειδή τους είχε χτυπήσει ο εχθρός νύχτα μαζί με τους Μεγαρείς προδότες. Τούτο τους έκανε να πιστέψουν ότι όλοι οι κάτοικοι τούς είχαν προδώσει.
[4.68.3] Κατά σύμπτωση έτυχε ο Αθηναίος κήρυκας, από δική του πρωτοβουλία, να φωνάξει ότι, όποιος Μεγαρεύς θέλει να πάει με το μέρος των Αθηναίων, μπορεί να καταθέσει τα όπλα. Όταν τ᾽ άκουσαν οι Πελοποννήσιοι, δεν περίμεναν άλλο και, νομίζοντας ότι τους χτυπούσαν και οι Αθηναίοι και οι Μεγαρείς, κατέφυγαν στην Νίσαια.
[4.68.4] Όταν ξημέρωσε, και ενώ είχαν κιόλας κυριευτεί τα τείχη και οι κάτοικοι των Μεγάρων ήσαν φοβισμένοι, όσοι είχαν συνωμοτήσει με τους Αθηναίους και πολλοί άλλοι μαζί τους, που ήξεραν τί γίνεται, έλεγαν ότι έπρεπε ν᾽ ανοίξουν τις πύλες και να βγουν να δώσουν μάχη.
[4.68.5] Είχε συμφωνηθεί, μόλις ανοίξουν οι πύλες, να ορμήσουν μέσα οι Αθηναίοι και ν᾽ αλειφτούν με πάχος οι συνωμότες για να τους διακρίνουν οι Αθηναίοι και να μην τους σκοτώσουν. Ανοίγοντας τις πύλες, οι συνωμότες δεν διατρέξαν κανέναν κίνδυνο, γιατί καθώς είχε συμφωνηθεί, είχαν φτάσει από την Ελευσίνα τέσσερις χιλιάδες οπλίτες και εξακόσιοι ιππείς Αθηναίοι, που είχαν βαδίσει όλη νύχτα.
[4.68.6] Ενώ, λοιπόν, οι συνωμότες είχαν αλειφτεί και είχαν συγκεντρωθεί κοντά στις πύλες, κάποιος που ήξερε τί ετοιμαζόταν, φανέρωσε στους άλλους την συνωμοσία. Οι άλλοι, τότε, μαζεύτηκαν και πήγαν και είπαν ότι ούτε πρέπει να επιχειρήσουν έξοδο —γιατί ποτέ δεν είχαν ακόμα αποτολμήσει τέτοιο πράμα, ακόμα κι όταν ήσαν πιο δυνατοί— ούτε να εκθέσουν την πολιτεία σε φανερό κίνδυνο. Είπαν ότι αν οι άλλοι δεν πείθονταν, τότε η σύγκρουση θα γινόταν εκεί, επιτόπου, μεταξύ τους. Δεν άφησαν να φανεί ότι ήξεραν τίποτε για την συνωμοσία, αλλά επιμέναν ότι αυτό που έλεγαν ήταν το σωστότερο. Δεν έφευγαν, όμως, κι από κοντά από τις πύλες, για να τις φρουρούν, κι έτσι οι συνωμότες δεν μπόρεσαν να εκτελέσουν τα σχέδιά τους.

[4.69.1] Οι στρατηγοί των Αθηναίων κατάλαβαν ότι έτυχε κάποιο εμπόδιο και ότι δεν ήσαν σε θέση να κυριέψουν την πολιτεία με την βία. Άρχισαν αμέσως ν᾽ απομονώνουν με τείχος την Νίσαια θεωρώντας ότι, αν μπορέσουν να την κυριέψουν προτού φτάσουν ενισχύσεις, τότε και τα Μέγαρα θα παραδίνονταν γρήγορα.
[4.69.2] Τους έστειλαν αμέσως από την Αθήνα και σιδερένια εργαλεία και εργάτες πετροπελεκητές και ό,τι άλλο χρειαζόταν. Άρχισαν να χτίζουν απ᾽ το σημείο που είχαν κυριέψει και κατασκεύασαν ένα εγκάρσιο τείχος απ᾽ την πλευρά που βλέπει προς τα Μέγαρα. Από εκεί άρχισαν να χτίζουν τείχος και να σκάβουν τάφρο κι από τις δυο μεριές της Νίσαιας, έως την θάλασσα. Ο στρατός μοιράστηκε σε συνεργεία και μεταχειρίζονταν πέτρες, τούβλα από το προάστιο των Μεγάρων, και ξύλα, από δέντρα που έκοβαν, για να ενισχύουν, όπου χρειαζόταν, την τοιχοδομή με σταυρωσιές. Ενίσχυσαν και σπίτια του προαστίου χτίζοντας πολεμίστρες. Εργάστηκαν ολόκληρη την ημέρα.
[4.69.3] Την επομένη, κατά το δειλινό, το τείχος είχε σχεδόν τελειώσει. Η φρουρά της Νίσαιας φοβήθηκε, τόσο επειδή δεν είχε τρόφιμα (γιατί τους έφερναν κάθε μέρα τις καθημερινές προμήθειες απ᾽ την απάνω πόλη) όσο κι επειδή πίστευαν ότι οι Πελοποννήσιοι δεν θα έφταναν σύγκαιρα. Νόμιζαν, επίσης, ότι οι Μεγαρείς είχαν μεταστραφεί εναντίον τους. Συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους με όρο να παραδώσουν τα όπλα και ν᾽ απελευθερωθούν, ο καθένας για ορισμένο χρηματικό ποσό. Όσο για τους Λακεδαιμονίους, δηλαδή τον αρχηγό τους και όποιον άλλο Λακεδαιμόνιο βρισκόταν στην Νίσαια, αυτοί θα ήσαν στην διάκριση των Αθηναίων.
[4.69.4] Αφού έκαναν την συμφωνία, βγήκαν από την πόλη. Οι Αθηναίοι γκρέμισαν μέρος των μακρών τειχών που συνέδεε την Νίσαια με τα Μέγαρα, απομονώνοντας έτσι την πόλη, κι εξακολούθησαν να παίρνουν όλα τ᾽ αναγκαία μέτρα.

[4.70.1] Τον ίδιο καιρό, έτυχε να βρίσκεται στην περιοχή της Σικυώνας και Κορίνθου ο Λακεδαιμόνιος Βρασίδας του Τέλλιδος που ετοίμαζε εκστρατεία στην Θράκη. Όταν έμαθε ότι κυριεύτηκαν τα τείχη φοβήθηκε τόσο για τους Πελοποννησίους που ήσαν στην Νίσαια, όσο και για τα ίδια τα Μέγαρα. Έστειλε μήνυμα στους Βοιωτούς, ζητώντας τους να στείλουν γρήγορα στρατό να τον συναντήσουν στον Τριποδίσκο —χωριό της Μεγαρίδας στους πρόποδες των Γερανίων— όπου πήγε και ο ίδιος με δυο χιλιάδες επτακόσιους Κορινθίους οπλίτες, τετρακόσιους Φλειασίους, εξακόσιους Συκιωνίους και όσους δικούς του είχαν κιόλας συγκεντρωθεί. Πίστευε ότι θα μπορούσε να φτάσει στην Νίσαια προτού κυριευτεί.
[4.70.2] Όταν, όμως, έμαθε, στον Τριποδίσκο, μετά από νυχτερινή πορεία, ότι έπεσε η Νίσαια, διάλεξε τριακόσιους στρατιώτες και, προτού καταλάβουν την παρουσία του, πλησίασε στα Μέγαρα χωρίς να το νιώσουν οι Αθηναίοι που ήσαν προς την θάλασσα. Σκοπός του ήταν να προσπαθήσει να ξαναπάρει την Νίσαια, είτε με διαπραγματεύσεις είτε, αν μπορούσε, με την βία, αλλά πρώτ᾽ απ᾽ όλα να μπει στα Μέγαρα και να εξασφαλίσει την πολιτεία. Ζήτησε επίμονα να τον δεχτούν μέσα στην πολιτεία, λέγοντας ότι είχε την ελπίδα να ξαναπάρει την Νίσαια.

[4.71.1] Αλλά και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις στα Μέγαρα, φοβήθηκαν· οι δημοκρατικοί ότι ο Βρασίδας θα ξαναφέρει τους εξορίστους και θα διώξει τους δημοκρατικούς· οι ολιγαρχικοί ότι, απ᾽ αυτόν ακριβώς τον φόβο, οι δημοκρατικοί θα τους επιτεθούν. Εμφύλια σύγκρουση, με τους Αθηναίους να παραφυλάνε εκεί κοντά, θα ήταν η καταστροφή της πολιτείας. Δεν δέχτηκαν, λοιπόν, τον Βρασίδα και προτίμησαν να μην πάρουν καμιά πρωτοβουλία, περιμένοντας να δουν τί θα γίνει.
[4.71.2] Και οι δύο παρατάξεις είχαν την ελπίδα ότι θα γίνει μάχη μεταξύ Αθηναίων και εκείνων που είχαν έρθει να βοηθήσουν την πολιτεία και θεωρούσαν πως ήταν ασφαλέστερο να εκδηλωθούν με το μέρος των φίλων τους, μόνο, αφού θα είχαν νικήσει. Ο Βρασίδας, λοιπόν, δεν κατόρθωσε να τους πείσει και γύρισε στο στρατόπεδο.

[4.72.1] Μόλις ξημέρωσε, φάνηκαν οι Βοιωτοί που, και πριν από το μήνυμα του Βρασίδα, είχαν σκοπό να στείλουν βοήθεια στα Μέγαρα, γιατί θεωρούσαν ότι ο κίνδυνος τους απειλούσε κι αυτούς. Είχαν συγκεντρώσει όλον τον στρατό τους στην Πλάταια και όταν έφτασε ο αγγελιαφόρος με το μήνυμα του Βρασίδα, αισθάνθηκαν πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια. Έστειλαν δύο χιλιάδες διακόσιους οπλίτες και εξακόσιους ιππείς, αλλά το κύριο σώμα του στρατού τους γύρισε στην Βοιωτία.
[4.72.2] Καθώς συγκεντρώθηκε, λοιπόν, ολόκληρος ο στρατός, που αριθμούσε έξι χιλιάδες οπλίτες, και οι Αθηναίοι οπλίτες είχαν πάρει θέσεις γύρω από την Νίσαια και στην παραλία, ενώ οι ψιλοί στρατιώτες είχαν σκορπίσει στα χωράφια, το βοιωτικό ιππικό έπεσε, απροσδόκητα, επάνω στους ψιλούς και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν προς την θάλασσα, γιατί πριν από το επεισόδιο αυτό, καμιά βοήθεια δεν είχε φτάσει από πουθενά στα Μέγαρα.
[4.72.3] Οι Αθηναίοι έκαναν αντεπίθεση με το ιππικό τους κι έγινε ιππομαχία, που κράτησε πολύ. Και οι δύο αντίπαλοι θεωρούσαν ότι είχαν νικήσει.
[4.72.4] Οι Αθηναίοι σκότωσαν τον αρχηγό του βοιωτικού ιππικού και μερικούς ιππείς που είχαν πλησιάσει πολύ στην Νίσαια, και τους πήραν τ᾽ άρματά τους. Κράτησαν τους νεκρούς, αλλά μετά τους αποδώσαν, με σπονδές, κι έστησαν τρόπαιο. Καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν κατόρθωσε κάτι το αποφασιστικό σ᾽ όλη την διάρκεια της μάχης, και χωρίστηκαν. Οι Βοιωτοί γύρισαν στο στρατόπεδό τους και οι Αθηναίοι στην Νίσαια.

[4.73.1] Μετά απ᾽ αυτό, ο Βρασίδας με τον στρατό πλησίασε στη θάλασσα και στα Μέγαρα. Σταμάτησε σε μια ευνοϊκή θέση, παρατάχτηκε για μάχη και περίμενε, γιατί νόμιζε ότι οι Αθηναίοι θα του επιτεθούν και ήξερε πως οι Μεγαρείς περίμεναν να δουν ποιός από τους δυο θα νικήσει.
[4.73.2] Θεωρούσε ότι και για τα δυο αυτά ήταν σε πλεονεκτική θέση γιατί, αν και έδειχνε φανερά ότι ήταν έτοιμος να πολεμήσει, δεν άρχιζε αυτός τις εχθροπραξίες ούτε προκαλούσε μάχη, κι έτσι θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αυτός υπερίσχυσε χωρίς καν να γίνει πραγματική σύγκρουση. Ταυτόχρονα αυτό θα τον ωφελούσε και απέναντι των Μεγαρέων,
[4.73.3] γιατί αν δεν είχε εμφανιστεί, δεν θα είχε την παραμικρή ελπίδα, αλλά θα είχε χάσει αμέσως τα Μέγαρα, σαν να είχε νικηθεί σε μάχη, ενώ τώρα, αν τύχαινε να μη θελήσουν οι Αθηναίοι να δώσουν μάχη, οι Πελοποννήσιοι θα πετύχαιναν τον σκοπό τους χωρίς ν᾽ αγωνιστούν. Αυτό και έγινε.
[4.73.4] Οι Αθηναίοι βγήκαν και παρατάχθηκαν κοντά στα Μακρά Τείχη, αλλά βλέποντας ότι οι Πελοποννήσιοι δεν έκαναν επίθεση, έμεναν κι εκείνοι ακίνητοι και οι στρατηγοί τους σκέφτηκαν ότι, αφού είχαν επιτύχει τους περισσότερους αντικειμενικούς σκοπούς για τους οποίους είχαν έρθει, δεν έπρεπε να ριψοκινδυνέψουν αρχίζοντας μια μάχη εναντίον μεγαλύτερου στρατού, γιατί αν νικούσαν θα κυρίευαν, βέβαια, τα Μέγαρα, αλλ᾽ αν νικιόνταν, τότε θα έχαναν το καλύτερο μέρος του στρατού τους, και τούτο όταν απέναντί τους οι εχθροί ήσαν πρόθυμοι να πολεμήσουν, αφού η δύναμή τους δεν αντιπροσώπευε παρά ένα μέρος των δυνάμεων της Πελοποννήσου και κάθε πολιτεία είχε στείλει τμήμα μόνο του στρατού της. Αφού έμειναν άπρακτοι αρκετό καιρό και καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν επιχειρούσε τίποτε, αποχώρησαν και οι δύο. Πρώτα οι Αθηναίοι πίσω στην Νίσαια και μετά οι Πελοποννήσιοι στη θέση από όπου είχαν ξεκινήσει. Τότε όσοι από τους Μεγαρείς ήσαν φίλοι των εξορίστων, θεωρώντας ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν υπερισχύσει, αφού οι Αθηναίοι δεν είχαν τολμήσει να δώσουν μάχη, αναθάρρησαν και άνοιξαν τις πύλες στον Βρασίδα και τους άλλους Πελοποννησίους αρχηγούς και τους δέχτηκαν και άρχισαν αμέσως συνεννοήσεις μαζί τους, ενώ όσοι από τους Μεγαρείς είχαν συνεννοηθεί με τους Αθηναίους βρίσκονταν σε μεγάλη αμηχανία.

[4.74.1] Ύστερα απ᾽ αυτά, και αφού διαλύθηκε ο συμμαχικός στρατός και γύρισε η κάθε μονάδα στην πολιτεία της, ο Βρασίδας επέστρεψε στην Κόρινθο, κι εξακολούθησε να ετοιμάζει την εκστρατεία του για την Θράκη. Αυτός ήταν άλλωστε ο αρχικός του σκοπός.
[4.74.2] Όταν οι Αθηναίοι έφυγαν κι εκείνοι και γύρισαν πίσω, όσοι από τους Μεγαρείς είχαν συνεργαστεί με τους Αθηναίους, ξέροντας ότι είχαν γίνει αντιληπτοί, έφυγαν αμέσως, κρυφά, ενώ οι άλλοι, αφού συνεννοήθηκαν με φίλους των εξορίστων, έφεραν πίσω στα Μέγαρα όσους ήσαν στις Πηγές, αφού όμως τους όρκισαν με όρκους μεγάλους να μην μνησικακούν, αλλά να ενεργούν με μόνο γνώμονα το συμφέρον της πολιτείας.
[4.74.3] Αυτοί, όμως, μόλις πήραν την εξουσία στα χέρια, οργάνωσαν επιθεώρηση όπλων και, τοποθετώντας χωριστά την κάθε μονάδα, ξεχώρισαν εκατό περίπου απ᾽ τους πολιτικούς τους εχθρούς και από όσους είχαν συνεργαστεί με τους Αθηναίους. Τότε ανάγκασαν τον λαό να τους κρίνει με φανερή ψηφοφορία και μόλις καταδικάστηκαν τους σκότωσαν κι εγκαταστήσαν αυστηρή ολιγαρχία.
[4.74.4] Η επαναστατική αυτή αλλαγή, έργο λίγων ανθρώπων, διατηρήθηκε πολύν καιρό.

[4.75.1] Το ίδιο καλοκαίρι, κι ενώ οι Μυτιληναίοι επρόκειτο —όπως το είχαν σκοπό— να οχυρώσουν την Άντανδρο, οι στρατηγοί των Αθηναίων Δημόδοκος και Αριστείδης, που είχαν αποστολή να εισπράξουν τον φόρο —ο τρίτος, ο Λάμαχος, είχε πάει στον Εύξεινο Πόντο με δέκα καράβια— όταν πληροφορήθηκαν ότι η τοποθεσία θα οχυρωνόταν, σκέφτηκαν ότι θα ήταν πολύ επικίνδυνο να γίνει εκεί το ίδιο με ό,τι είχε γίνει στην Άναια, αντίκρυ στην Σάμο, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Σάμιοι εξόριστοι που βοηθούσαν τους Πελοποννησίους στέλνοντάς τους κυβερνήτες για τα πλοία τους, προκαλούσαν αναταραχές στην Σάμο και πρόσφεραν καταφύγιο σ᾽ όσους έφευγαν από την πολιτεία. Οι Αθηναίοι, αφού συγκέντρωσαν συμμαχικό στρατό, πήγαν με τον στόλο στην Άντανδρο, νίκησαν σε μάχη τους Μυτιληναίους που βγήκαν να τους αντιμετωπίσουν, και κυρίεψαν την Άντανδρο.
[4.75.2] Λίγο αργότερα, ο Λάμαχος που είχε πάει στον Εύξεινο Πόντο και είχε αράξει στην Ηρακλειώτιδα, στις εκβολές του ποταμού Κάλη, έχασε όλα του τα καράβια από νεροποντή που έπεσε στα βουνά και φούσκωσε ξαφνικά το ρεύμα του ποταμού. Ο ίδιος και ο στρατός του πέρασαν πεζοί από τους Βιθυνούς Θράκες που ζουν στην Ασία κι έφτασε στην Καλχηδόνα, αποικία των Μεγάρων, που βρίσκεται στο στόμιο του Ευξείνου Πόντου.

[4.76.1] Το ίδιο καλοκαίρι και αμέσως μετά την υποχώρησή του από τα Μέγαρα, ο Δημοσθένης, στρατηγός των Αθηναίων, πήγε στην Ναύπακτο με σαράντα καράβια.
[4.76.2] Μαζί με τον Ιπποκράτη είχε έρθει σε μυστικές συνεννοήσεις με μερικούς Βοιωτούς που ήθελαν ν᾽ αλλάξουν το πολίτευμα στις βοιωτικές πόλεις και να εγκαταστήσουν δημοκρατία κατά το πρότυπο της Αθήνας. Ακολουθώντας κυρίως τις συμβουλές του Πτοιοδώρου, εξόριστου από την Θήβα, είχαν καταστρώσει το εξής σχέδιο.
[4.76.3] Επρόκειτο μερικοί να προδώσουν τις Σίφες — μικρό παραθαλάσσιο χωριό των Θεσπιέων στον Κρισαίο κόλπο. Άλλοι, απ᾽ τον Ορχομενό, που άλλοτε ονομαζόταν Μινύειος και τώρα λέγεται Βοιώτιος, ήσαν έτοιμοι να παραδώσουν την Χαιρώνεια που ήταν υποτελής στον Ορχομενό. Οι εξόριστοι του Ορχομενού εργάζονταν δραστήρια για το σχέδιο αυτό και στρατολογούσαν μισθοφόρους από την Πελοπόννησο. Μαζί συνεργάζονταν και μερικοί Φωκείς, γιατί η Χαιρώνεια βρίσκεται στα κράσπεδα της Βοιωτίας κοντά στην Φανότιδα της Φωκίδος.
[4.76.4] Το σχέδιο, λοιπόν, ήταν να καταλάβουν οι Αθηναίοι το Δήλιον — το ιερό του Απόλλωνος που βρίσκεται στην περιοχή της Τανάγρας, απέναντι από την Εύβοια. Έπρεπε όλα αυτά να γίνουν ταυτόχρονα, ορισμένη μέρα, ώστε να βρεθούν σε αδυναμία οι Βοιωτοί να προστρέξουν όλοι μαζί να υπερασπίσουν το Δήλιο, αλλά ν᾽ αναγκαστούν να μείνουν στις πολιτείες τους, όπου θα εκδηλωνόταν επανάσταση.
[4.76.5] Αν πετύχαινε το σχέδιο και οχυρωνόταν το Δήλιον, είχαν την ελπίδα ότι, τότε, και αν ακόμα δεν σημειώνονταν επαναστάσεις στις βοιωτικές πολιτείες, θα μπορούσαν να επηρεάζουν την κατάσταση αφού θα κρατούσαν τα σημεία αυτά και θα μπορούσαν να κάνουν επιδρομές έχοντας ευκολόχρηστα καταφύγια. Δεν θ᾽ άφηναν την κατάσταση να ηρεμήσει, γιατί θα βοηθούσαν συνεχώς εκείνους που θα επαναστατούσαν, ενώ οι Βοιωτοί δεν θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους σ᾽ ένα σημείο και, με τον καιρό, θα ήταν δυνατό να τακτοποιήσουν τα πράματα όπως ήθελαν.

[4.77.1] Αυτό είναι το μυστικό σχέδιο που ετοιμαζόταν. Ο Ιπποκράτης θα ξεκινούσε με στρατό απ᾽ την Αθήνα στην κατάλληλη στιγμή εναντίον της Βοιωτίας, ενώ τον Δημοσθένη τον έστειλε από πριν στην Ναύπακτο με σαράντα καράβια, ώστε να συγκεντρώσει στρατό από Ακαρνάνες και άλλους συμμάχους από εκείνα τα μέρη, και να πάει με τον στόλο στις Σίφες που θα του παραδίδονταν με προδοσία. Είχαν ορίσει και την ημέρα που έπρεπε να γίνουν ταυτόχρονα οι δύο επιχειρήσεις.
[4.77.2] Όταν ο Δημοσθένης έφτασε στην Ναύπακτο, οι άλλοι Ακαρνάνες είχαν εξαναγκάσει τους Οινιάδες να μπουν στην αθηναϊκή συμμαχία. Έκανε γενική επιστράτευση σ᾽ όλη την περιοχή, επιχείρησε πρώτα μιαν εκστρατεία εναντίον του Σαλυνθίου και των Αγραίων και, αφού τους υπόταξε, άρχισε να ετοιμάζεται, ώστε να είναι σε θέση να εμφανιστεί στις Σίφες τη στιγμή που θα έπρεπε.

[4.78.1] Την ίδια, περίπου, εποχή του καλοκαιριού, ο Βρασίδας πορευόμενος με χίλιους επτακόσιους οπλίτες προς την Θράκη, έφτασε στην Ηράκλεια της Τραχινίας, έστειλε έναν αγγελιαφόρο στους φίλους που είχε στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας ζητώντας τους να συνοδεύσουν αυτόν και τον στρατό του όταν θα περάσει από την χώρα τους και μόνο όταν ο Πάναιρος, ο Δώρος, ο Ιππολοχίδας, ο Τορύλαος και ο Στρόφακος —ο οποίος ήταν πρόξενος των Χαλκιδέων— έφτασαν στην Μελίτεια της Αχαΐας εξακολούθησε την πορεία του.
[4.78.2] Τον συνόδεψαν πολλοί άλλοι Θεσσαλοί και ο Νικονίδας από την Λάρισα που ήταν φίλος του Περδίκκα. Δεν ήταν, διαφορετικά, εύκολο να διασχίσει την Θεσσαλία χωρίς οδηγούς και μάλιστα οπλισμένος, γιατί σ᾽ όλη την Ελλάδα, άλλωστε, γίνεται κανείς ύποπτος όταν διασχίζει ξένο έδαφος χωρίς να ζητήσει πρώτα την άδεια. Ο λαός, μάλιστα, της Θεσσαλίας από πάντα είχε φιλικά αισθήματα για τους Αθηναίους
[4.78.3] και αν οι Θεσσαλοί είχαν δημοκρατικό πολίτευμα αντί ολιγαρχικό, ο Βρασίδας ποτέ δεν θα μπορούσε να προχωρήσει αφού και τότε, καθώς πορευόταν, τον σταμάτησαν στον ποταμό Ενιπέα άλλοι Θεσσαλοί, που είχαν αντίθετα αισθήματα. Θέλησαν να τον εμποδίσουν να περάσει, λέγοντας ότι παρανομεί διαβαίνοντας από την χώρα τους χωρίς την συγκατάθεση ολόκληρου του κοινού των Θεσσαλών.
[4.78.4] Οι οδηγοί του αποκρίθηκαν ότι δεν θα τον συνοδεύσουν παρά την θέληση των Θεσσαλών και ότι τον είχαν αναλάβει επειδή είχε παρουσιαστεί ξαφνικά και είχαν μαζί του δεσμούς φιλίας. Μίλησε και ο Βρασίδας και είπε ότι είναι φίλος της Θεσσαλίας και του λαού της, ότι δεν ξεκίνησε εναντίον τους αλλά εναντίον των Αθηναίων με τους οποίους είναι σε πόλεμο και ότι δεν νόμιζε να υπάρχει έχθρα μεταξύ Θεσσαλών και Λακεδαιμονίων, ώστε να μην μπορεί ο ένας να περνάει από την χώρα του άλλου και ότι δεν θα προχωρούσε παρά την θέλησή τους —δεν θα μπορούσε άλλωστε— αλλά τους ζήτησε να μην τον εμποδίσουν.
[4.78.5] Εκείνοι, αφού τ᾽ άκουσαν αυτά, έφυγαν, ενώ ο Βρασίδας, κατά την συμβουλή των οδηγών του, προχώρησε γρήγορα χωρίς να σταματήσει πουθενά, προτού συγκεντρωθούν πολλοί Θεσσαλοί και τον εμποδίσουν. Την ημέρα που ξεκίνησε από την Μελίτεια έφτασε στα Φάρσαλα και στρατοπέδευσε κοντά στον ποταμό Απιδανό. Από εκεί πορεύτηκε στο Φάκιον κι από εκεί στην Περραιβία.
[4.78.6] Εκεί τον άφησαν οι Θεσσαλοί οδηγοί του και τον παράλαβαν οι Περραιβοί, υποτακτικοί των Θεσσαλών. Τον οδήγησαν έως το Δίον, μικρό χωριό στους πρόποδες του Ολύμπου της Μακεδονίας, που βλέπει προς την θάλασσα και βρίσκεται στην επικράτεια του Περδίκκα.

[4.79.1] Πρόφτασε έτσι ο Βρασίδας να διασχίσει όλη τη Θεσσαλία προτού μπορέσει κανείς να ετοιμαστεί για να τον εμποδίσει, κι έφτασε στην επικράτεια του Περδίκκα και στην Χαλκιδική.
[4.79.2] Τον πελοποννησιακό αυτόν στρατό τον είχαν ζητήσει όσες πολιτείες της Θράκης είχαν αποστατήσει από τους Αθηναίους και ο Περδίκκας. Τους είχε πιάσει φόβος, επειδή οι Αθηναίοι είχαν μεγάλες επιτυχίες. Οι Χαλκιδείς νόμιζαν ότι οι Αθηναίοι θα επιτεθούν πρώτα εναντίον τους, αλλά και οι γειτονικές τους πολιτείες, που είχαν μείνει πιστές, ενεργούσαν κι αυτές κρυφά για να προκαλέσουν μια τέτοια πελοποννησιακή εκστρατεία. Το νόμιζε και ο Περδίκκας, που δεν ήταν φανερά εχθρός των Αθηναίων. Τους φοβόταν εξαιτίας των παλιών διαφορών τους, αλλά πάνω απ᾽ όλα ήθελε να υποτάξει τον Αρραβαίο, βασιλιά των Λυγκηστών.
[4.79.3] Τους βοήθησε και το ότι, τότε ακριβώς, οι Λακεδαιμόνιοι είχαν πάθει πολλά κι έτσι αποφάσισαν πιο εύκολα να στείλουν στρατό έξω από την Πελοπόννησο.

[4.80.1] Δηλαδή, επειδή οι Αθηναίοι είχαν κύριο στόχο την Πελοπόννησο και κυρίως την Λακωνία, οι Σπαρτιάτες ήλπιζαν να τους παρασύρουν μακριά αν, για αντιπερισπασμό, έστελναν στρατό στην περιοχή των συμμάχων της Αθήνας αφού, μάλιστα, οι σύμμαχοι αυτοί ήσαν έτοιμοι να συντηρούν τον στρατό αυτόν που καλούσαν για να τους βοηθήσει να αποστατήσουν.
[4.80.2] Οι Σπαρτιάτες ήθελαν, επίσης, ν᾽ απομακρύνουν από την Λακωνική, με κάποια εύλογη πρόφαση, πολλούς είλωτες, από φόβο μην επαναστατήσουν μ᾽ ευκαιρία την κατοχή της Πύλου από τους Αθηναίους.
[4.80.3] Έκαναν και το εξής, επειδή φοβόνταν και το πλήθος των ειλώτων και την διάθεσή τους να επαναστατήσουν· άλλωστε από πάντα η πολιτική των Σπαρτιατών απέναντι στους είλωτες ήταν να προφυλάγονται απ᾽ αυτούς. Προκήρυξαν ότι όσοι από τους είλωτες θεωρούν ότι πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες με την ανδρεία τους στον πόλεμο, έπρεπε να παρουσιαστούν, για να κριθούν και ν᾽ απελευθερωθούν. Στην πραγματικότητα ήταν μια δοκιμασία, γιατί οι Σπαρτιάτες πίστευαν ότι όσοι είχαν απαίτηση να ελευθερωθούν πρώτοι σαν πιο γενναίοι, αυτοί, και θα είχαν την μεγαλύτερη διάθεση να επαναστατήσουν.
[4.80.4] Ξεδιάλεξαν δυο, περίπου, χιλιάδες οι οποίοι, θεωρώντας ότι είναι ελεύθεροι, φόρεσαν στεφάνια και περιφέρονταν γύρω από τους ναούς, αλλά λίγο αργότερα οι Σπαρτιάτες τους εξαφάνισαν όλους και κανείς δεν έμαθε ποτέ με ποιόν τρόπο σκότωσαν τον καθένα.
[4.80.5] Στην εκστρατεία του Βρασίδα έστειλαν πρόθυμα επτακόσιους οπλίτες. Τον υπόλοιπο στρατό τον συγκέντρωσε ο Βρασίδας από την Πελοπόννησο μισθοφορικά.

[4.81.1] Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν τον Βρασίδα με μεγάλη προθυμία, πρώτ᾽ απ᾽ όλα επειδή το είχε ζητήσει ο ίδιος και ύστερα επειδή τον είχαν ζητήσει επίμονα οι Χαλκιδείς. Ήταν εξαιρετικά δραστήριος και σ᾽ όλες τις εσωτερικές υποθέσεις της Σπάρτης και όταν έφυγε πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στους Λακεδαιμονίους,
[4.81.2] γιατί απ᾽ την αρχή φάνηκε δίκαιος και μετριοπαθής με τις περισσότερες πολιτείες κι έπεισε τις περισσότερες να επαναστατήσουν, ενώ άλλες του παραδόθηκαν με προδοσία. Έτσι οι Λακεδαιμόνιοι απόκτησαν ανταλλάγματα για την περίπτωση που θ᾽ αποφάσιζαν να κάνουν ειρήνη —όπως κι έγινε αργότερα— και πέτυχαν να χαλαρωθεί η πίεση του εχθρού στην Πελοπόννησο. Αλλά και αργότερα, μετά την καταστροφή της Σικελίας, η ανάμνηση της αρετής του Βρασίδα και η σύνεσή του, τις οποίες άλλοι ήξεραν από προσωπική πείρα και άλλοι τις είχαν ακουστές, συνέτεινε πολύ στο να στραφούν προς τους Λακεδαιμονίους τα αισθήματα των συμμάχων της Αθήνας.
[4.81.3] Καθώς ήταν ο πρώτος Σπαρτιάτης αρχηγός που βγήκε από την Πελοπόννησο και πήγε σ᾽ εκείνα τα μέρη και φάνηκε από κάθε άποψη ενάρετος, δημιούργησε την βέβαιη προσδοκία πως και οι άλλοι Σπαρτιάτες ήσαν σαν κι αυτόν.

[4.82.1] Όταν ο Βρασίδας έφτασε στην Θράκη και οι Αθηναίοι το πληροφορήθηκαν, αποφάσισαν ότι ήσαν σε εμπόλεμη κατάσταση με τον Περδίκκα γιατί θεώρησαν ότι αυτός είχε προκαλέσει την εκστρατεία αυτή και άρχισαν ν᾽ ασκούν αυστηρότερη επιτήρηση επάνω στους συμμάχους τους της περιοχής.

[4.83.1] Ο Περδίκκας, παίρνοντας και τον Βρασίδα με τον δικό του στρατό, ξεκίνησε εναντίον του Αρραβαίου του Βρομερού, βασιλιά των Λυγκηστών Μακεδόνων, οι οποίοι ήσαν γείτονές του. Είχε διαφορές μαζί του και ήθελε να τον υποχρεώσει σε υποταγή.
[4.83.2] Όταν, όμως, έφτασε με τον στρατό του και με τον Βρασίδα στα σύνορα της Λύγκου, ο Βρασίδας του είπε ότι, προτού αρχίσουν οι εχθροπραξίες, επιθυμούσε να διαπραγματευτεί με τον Αρραβαίο για να τον κάνει —αν μπορούσε— σύμμαχο των Λακεδαιμονίων.
[4.83.3] Και ο Αρραβαίος είχε στείλει κήρυκα, έτοιμος ν᾽ αναθέσει στον Βρασίδα την διαιτησία της διαφοράς του με τον Περδίκκα. Αλλά και οι αντιπρόσωποι των Χαλκιδέων, που βρίσκονταν εκεί, συμβούλευαν τον Βρασίδα να μην απαλλάξει τον Περδίκκα απ᾽ όλες του τις δυσκολίες και τούτο για να έχει μεγαλύτερο ζήλο να τους βοηθεί στα ζητήματά τους.
[4.83.4] Άλλωστε, οι πρέσβεις του Περδίκκα που είχαν πάει στην Σπάρτη, αυτό ακριβώς είχαν αφήσει να υπονοηθεί, ότι, δηλαδή, θα έπαιρνε πολλές γειτονικές του χώρες με το μέρος των Λακεδαιμονίων. Γι᾽ αυτό και ο Βρασίδας ήθελε, έχοντας σύμφωνο τον Περδίκκα, να έρθει σε συνεννόηση με τον Αρραβαίο.
[4.83.5] Ο Περδίκκας, όμως, αποκρίθηκε ότι δεν είχε φέρει τον Βρασίδα για να γίνει δικαστής στις διαφορές του με τους γείτονές του, αλλά για να καταστρέψει τους εχθρούς του που αυτός θα υποδείκνυε, και ότι ο Βρασίδας θα παράβαινε τις συμφωνίες αν συναντούσε τον Αρραβαίο, ενώ ο ίδιος ο Περδίκκας συντηρούσε τον μισό πελοποννησιακό στρατό.
[4.83.6] Ο Βρασίδας, όμως, μετά από φιλονικία και παρά την θέληση του Περδίκκα, συναντήθηκε με τον Αρραβαίο, που τον έπεισε ότι είχε δίκιο και, αντί να κάνει εισβολή, πήρε τον στρατό του κι έφυγε. Ο Περδίκκας θεώρησε έτι είχε αδικηθεί. Δεν προμήθευε πια στον Βρασίδα εφόδια παρά μόνο για το ένα τρίτο του στρατού.

Οι αποικίες της Άνδρου, Άκανθος και Στάγειρος, υπό την πίεση του αρχηγού του πελοποννησιακού στρατού Βρασίδα, αποστάτησαν από την Αθηναϊκή συμμαχία.

[4.84.1] Το ίδιο καλοκαίρι, ευθύς μετά τα παραπάνω, και λίγο πριν από τον τρύγο, ο Βρασίδας εξεστράτευσε μαζί με τους Χαλκιδείς εναντίον της Ακάνθου, αποικίας της Άνδρου.
[4.84.2] Οι Ακάνθιοι άρχισαν να ερίζουν μεταξύ τους αν έπρεπε ή όχι να τον δεχτούν. Την μια παράταξη την αποτελούσαν όσοι, συνεννοημένοι με τους Χαλκιδείς, είχαν προκαλέσει την εκστρατεία και στην άλλη ήσαν οι δημοκρατικοί. Επειδή, όμως, ο λαός φοβόταν για το σταφύλι που δεν είχε ακόμα τρυγηθεί, δέχτηκε την πρόταση του Βρασίδα να τον καλέσουν μόνο του και ν᾽ αποφασίσουν αφού τον ακούσουν. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, μπροστά στον λαό —αν και Λακεδαιμόνιος δεν ήταν αδέξιος στο να μιλεί— και είπε, περίπου, τα εξής:

[4.85.1] «Ακάνθιοι. Οι Λακεδαιμόνιοι μ᾽ έστειλαν εδώ, εμένα και τον στρατό μου, για ν᾽ αποδείξουν ότι ήμαστε ειλικρινείς όταν, στην αρχή του πολέμου, δηλώσαμε ότι θ᾽ αγωνιστούμε εναντίον των Αθηναίων, για ν᾽ απελευθερώσομε την Ελλάδα.
[4.85.2] Ας μην μας κατηγορήσει κανείς αν βραδύναμε να έρθομε εδώ. Στηρίξαμε τις ελπίδες μας στον πόλεμο εκεί κάτω, πιστεύοντας ότι θα μπορέσομε μόνοι και χωρίς να σας εκθέσομε σε κίνδυνο, να καταλύσομε γρήγορα την ηγεμονία των Αθηναίων. Τώρα μόλις μας το επέτρεψε η κατάσταση. Είμαστε τώρα εδώ, και μαζί σας θα προσπαθήσομε να τους νικήσομε.
[4.85.3] Είναι μεγάλη, λοιπόν, η απορία μου που κλείσατε τις πύλες σας και η άφιξή μου δεν φαίνεται να σας ευχαριστεί.
[4.85.4] Εμείς οι Λακεδαιμόνιοι νομίζαμε ότι ερχόμαστε να βρούμε ανθρώπους οι οποίοι και πριν ακόμα φτάσομε, ήσαν σύμμαχοί μας, κατά την διάθεση τουλάχιστον, και θα επιθυμούσαν την παρουσία μας. Εκτεθήκαμε σε μεγάλους κινδύνους, διαβαίνοντας, πολλές μέρες, από ξένες χώρες και αντιμετωπίζοντας πρόθυμα την κάθε δυσκολία.
[4.85.5] Θα ήταν, όμως, τρομερό αν σεις είχατε άλλες αντιλήψεις ή αν θέλατε να εναντιωθείτε στην δική σας απελευθέρωση και στην απελευθέρωση των άλλων Ελλήνων.
[4.85.6] Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι σεις μου εναντιώνεστε, άλλα και το ότι, αν πάω σε άλλες πολιτείες, θα έχουν λιγότερη διάθεση να έρθουν με το μέρος μου και θα έχουν δισταγμούς, αφού σεις, πρώτοι στους οποίους ήρθα, ενώ έχετε πολιτεία αξιόλογη και έχετε την φήμη ότι είστε συνετοί άνθρωποι, δεν με δεχτήκατε. Και δεν θα έχω τον τρόπο ν᾽ αποδείξω ότι ήρθα με ανιδιοτελείς σκοπούς, αλλά θα νομιστεί ότι ήρθα να προσφέρω μιαν απατηλή ελευθερία ή ότι έφτασα εδώ με λίγες δυνάμεις, ανίκανος να σας βοηθήσω εναντίον των Αθηναίων, αν έρθουν να σας χτυπήσουν.
[4.85.7] Όταν πήγα να βοηθήσω την Νίσαια με τον στρατό που έχω τώρα εδώ, οι Αθηναίοι απόφυγαν —αν και ήσαν περισσότεροι— να δώσουν μάχη και είναι απίθανο να στείλουν, με καράβια, εναντίον σας, τόσον στρατό όσον είχαν στην Νίσαια.

[4.86.1] »Εγώ ο ίδιος δεν ήρθα για να βλάψω, αλλά για ν᾽ απελευθερώσω τους Έλληνες και οι ηγέτες των Λακεδαιμονίων έχουν δεσμευτεί με τους μεγαλύτερους όρκους να θεωρήσουν αυτόνομους συμμάχους όλες τις πολιτείες που θα πειστούν να με ακολουθήσουν. Δεν θέλομε να σας κάνομε συμμάχους μας με την βία ή την απάτη, αλλά θέλομε εμείς να γίνομε σύμμαχοι με σας που είστε τώρα υπόδουλοι στους Αθηναίους.
[4.86.2] Έχω, επομένως, την αξίωση, αφού σας δίνω τις μεγαλύτερες δυνατές εγγυήσεις, ούτε εμένα να θεωρείτε ύποπτο ούτε να νομίσετε ότι είμαι ανίσχυρος να σας βοηθήσω. Έχω την αξίωση να προσχωρήσετε με θάρρος με το μέρος μου.
[4.86.3] Και αν κανείς από σας έχει προσωπικούς λόγους να φοβάται τους αντιπάλους του και διστάζει με τη σκέψη μήπως εγώ παραδώσω την πολιτεία σε μια πολιτική παράταξη, αυτός πρέπει να με εμπιστευτεί περισσότερο από κάθε άλλον.
[4.86.4] Δεν ήρθα ν᾽ αναμειχθώ σε εσωτερικές διαμάχες και δεν πιστεύω ότι η ελευθερία που θα σας έφερνα θα ήταν πραγματική αν, παραμερίζοντας τους πατροπαράδοτους θεσμούς σας, υποδούλωνα τον λαό στους ολιγαρχικούς ή τους ολιγαρχικούς στον λαό.
[4.86.5] Θα ήταν αυτό βαρύτερο κι από μια ξένη κυριαρχία και σε μας τους Λακεδαιμονίους δεν θα προσπόριζε ευγνωμοσύνη για τους κόπους μας, αλλά πολύ περισσότερο κατηγορίες παρά δόξα και τιμή. Και τις κατηγορίες για τις οποίες πολεμούμε τους Αθηναίους, θα τις στρέφαμε εναντίον μας, και δικαιότερα μάλιστα, αφού εκείνοι δεν έδωσαν ποτέ δείγμα αρετής.
[4.86.6] Είναι μεγαλύτερη ντροπή, για όσους έχουν γόητρο, να επιδιώκουν να επιτύχουν πλεονεκτήματα με εύσχημες προφάσεις, παρά με την φανερή βία. Αυτήν την δικαιώνει η υπεροχή την οποία χαρίζει η τύχη, ενώ τα δόλια σχέδια τα καταστρώνει η επίβουλη σκέψη.

[4.87.1] »Γι᾽ αυτό κι εμείς ενεργούμε με πολλή προσοχή στα ζητήματα που έχουν, για μας, πολύ μεγάλη σημασία. Εκτός, λοιπόν, από τους όρκους δεν θα μπορούσατε να βρείτε μεγαλύτερες εγγυήσεις παρά από ανθρώπους για τους οποίους, αν αναδράμετε από τα λόγια τους στις πράξεις τους, θ᾽ αναγκαστείτε να παραδεχτείτε ότι έχουν συμφέρον να ενεργούν σύμφωνα με τα όσα λένε.
[4.87.2] Αν όμως, ενώ εγώ σας κάνω τέτοιες προτάσεις, σεις αποκριθείτε ότι δεν μπορείτε να τις δεχτείτε, ότι έχετε την αξίωση, επειδή έχετε φιλικά για μας αισθήματα, να μην ζημιωθείτε από μας για την αρνητική σας απάντηση, αν πείτε ότι η ελευθερία που σας προσφέρομε δημιουργεί κινδύνους και ότι σωστό είναι να προσφέρεται μόνο σ᾽ εκείνους που μπορούν να την δεχτούν, αλλά ότι δεν είναι δίκαιο να την επιβάλομε σε κάποιον παρά την θέλησή του, τότε, ας είναι μάρτυρές μου οι Θεοί και οι ήρωες του τόπου σας, ότι δεν μπόρεσα να σας πείσω πως ήρθα εδώ για καλό. Τότε θα προσπαθήσω να σας αναγκάσω, καταστρέφοντας την γη σας.
[4.87.3] Δεν θα θεωρήσω ότι κάνω πράξη άδικη, γιατί θα την δικαιολογούν δύο ανάγκες. Ότι δεν πρέπει (αν αρνηθείτε να έρθετε με το μέρος μας, σεις που λέτε ότι είστε φίλοι μας) να ζημιώνονται οι Λακεδαιμόνιοι αφού θα εξακολουθείτε να πληρώνετε φόρο στην Αθήνα. Ότι δεν πρέπει σεις να σταθείτε εμπόδιο για ν᾽ αποτινάξουν τον ζυγό οι άλλοι Έλληνες.
[4.87.4] Δεν θα ενεργούσαμε δίκαια χωρίς τους δύο αυτούς λόγους, ούτε θα είχαμε, εμείς οι Λακεδαιμόνιοι, την υποχρέωση να επιβάλομε την ελευθερία σ᾽ εκείνους που δεν την θέλουν αν δεν το απαιτούσε το γενικό συμφέρον.
[4.87.5] Δεν επιδιώκομε να επιβάλομε την ηγεμονία μας, αλλά θέλομε, αντίθετα, να καταλύσομε την ηγεμονία των άλλων και θα αδικούσαμε τότε τους πολλούς αν, την στιγμή που πάμε να εξασφαλίσομε την ανεξαρτησία σε όλους, παραβλέπαμε το γεγονός ότι σεις εναντιώνεστε στα σχέδιά μας.
[4.87.6] Σκεφθείτε τα καλά όλα αυτά και πάρτε την σωστή απόφαση ν᾽ αγωνισθείτε, για ν᾽ αρχίσετε, πρώτοι, την απελευθέρωση των Ελλήνων, για ν᾽ αποκτήσετε αιώνια δόξα. Έτσι οι περιουσίες σας δεν θα καταστραφούν και θα εξασφαλίσετε για την πολιτεία σας την καλύτερη φήμη».

[4.88.1] Αυτά, περίπου, είπε ο Βρασίδας και οι Ακάνθιοι, αφού προηγουμένως μίλησαν πολλοί υπέρ και κατά, έκαναν μυστική ψηφοφορία και η πλειοψηφία αποφάσισε να εγκαταλειφθεί η συμμαχία των Αθηναίων. Επηρεάστηκαν και από τα όσα πειστικά είχε πει ο Βρασίδας και από τον φόβο για την εσοδεία τους. Δέχτηκαν, λοιπόν, τον στρατό του, αφού, όμως, τον δέσμευσαν με τους ίδιους όρκους με τους οποίους οι Λακεδαιμόνιοι είχαν δεθεί προτού τον στείλουν στην εκστρατεία, δηλαδή ότι θα άφηναν αυτόνομες όλες τις πολιτείες τις οποίες θα έπειθε ο Βρασίδας να πάνε με το μέρος του.
[4.88.2] Λίγο αργότερα αποστάτησε και η Στάγειρος, αποικία της Άνδρου. Αυτά έγιναν εκείνο το καλοκαίρι.

[4.89.1] Μόλις άρχισε ο επόμενος χειμώνας και καθώς οι επιχειρήσεις στην Βοιωτία είχαν ανατεθεί στους Αθηναίους στρατηγούς Δημοσθένη και Ιπποκράτη, έπρεπε ο Δημοσθένης να πάει με τα καράβια του στις Σίφες και ο Ιπποκράτης να βαδίσει στο Δήλιον. Αλλά έγινε λάθος στην ημέρα που έπρεπε και οι δύο να ξεκινήσουν. Πρώτος έφτασε ο Δημοσθένης στις Σίφες, έχοντας στα καράβια του Ακαρνάνες και πολλούς άλλους συμμάχους της περιοχής, αλλά δεν μπόρεσε να επιτύχει τίποτε, γιατί το σχέδιο προδόθηκε από τον Φωκέα Νικόμαχο από τον Φανοτέα, που το φανέρωσε στους Λακεδαιμονίους κι εκείνοι το μήνυσαν στους Βοιωτούς.
[4.89.2] Επειδή ο Ιπποκράτης δεν είχε ακόμα φτάσει στο έδαφός τους για να τους δημιουργήσει αντιπερισπασμό, όλοι οι Βοιωτοί έτρεξαν να βοηθήσουν και πρόλαβαν να πιάσουν τις Σίφες και την Χαιρώνεια. Έτσι, όταν όσοι είχαν συνεννοηθεί με τους Αθηναίους κατάλαβαν το λάθος, δεν αποπειράθηκαν να δημιουργήσουν ταραχές μέσα στις πολιτείες.

[4.90.1] Ο Ιπποκράτης, αφού έκανε γενική επιστράτευση και των Αθηναίων και των μετοίκων και όσων ξένων παρεπιδημούσαν στην Αθήνα, έφτασε με καθυστέρηση στο Δήλιον, ενώ οι Βοιωτοί είχαν κιόλας φύγει από τις Σίφες. Αφού οργάνωσε στρατόπεδο, άρχισε να περιτειχίζει το Δήλιο με τον ακόλουθο τρόπο.
[4.90.2] Πρώτ᾽ απ᾽ όλα έσκαψαν μια κυκλική τάφρο γύρω από το ιερό του Απόλλωνος. Με το χώμα που έβγαζαν κατασκεύασαν ένα προτείχισμα που το ενίσχυσαν με σταυρωτούς πασσάλους και κληματόβεργες που έκοβαν από τα γύρω αμπέλια. Πήραν και πέτρες και τούβλα από τα γύρω κτίρια που γκρέμιζαν, και μεταχειρίστηκαν ό,τι μπορούσαν για να υψώσουν το περιτείχισμα. Κατασκεύασαν και ξύλινους πύργους στα κατάλληλα σημεία και κυρίως εκεί όπου δεν υπήρχε χτιστός περίβολος του ιερού, γιατί η στοά που υπήρχε πριν, είχε γκρεμιστεί.
[4.90.3] Άρχισαν να δουλεύουν την τρίτη μέρα μετά την αναχώρησή τους απ᾽ την Αθήνα. Εργάστηκαν όλη εκείνη την ημέρα και την τετάρτη και την πέμπτη ώς την ώρα του φαγητού.
[4.90.4] Έπειτα, επειδή είχαν τελειώσει το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας, το κύριο σώμα του στρατού έφυγε για να γυρίσει στην Αθήνα και βάδισε δέκα, περίπου, στάδια από το Δήλιον. Οι ψιλοί εξακολούθησαν να βαδίζουν, ενώ οι οπλίτες αποθέσαν τα όπλα τους και ξεκουράστηκαν. Ο Ιπποκράτης είχε μείνει στο Δήλιον για να οργανώσει την φρουρά και να συμπληρώσει, όπου έπρεπε, την οχύρωση.

[4.91.1] Τις μέρες αυτές οι Βοιωτοί συγκέντρωσαν τις δυνάμεις τους στην Τανάγρα. Όταν έφτασαν μονάδες απ᾽ όλες τις πολιτείες και πληροφορήθηκαν ότι οι Αθηναίοι γύριζαν στην Αττική, ενώ οι περισσότεροι βοιωτάρχες —είναι έντεκα τον αριθμό— δεν ήσαν της γνώμης να δώσουν μάχη αφού οι Αθηναίοι δεν ήσαν πια σε βοιωτικό έδαφος (είχαν σταματήσει στην μεθόριο του Ωρωπού), ο Παγώνδας του Αιολάδου, που ήταν Θηβαίος βοιωτάρχης μαζί με τον Αριανθίδη του Λυσιμαχίδη, και είχε τότε σειρά να είναι αρχηγός του στρατού, πίστευε ότι έπρεπε να δοθεί μάχη, γιατί θεωρούσε ότι ήταν συμφέρον να τη ριψοκινδυνέψουν την στιγμή εκείνη. Κάλεσε με την σειρά όλους τους λόχους για να μην αφήνουν όλοι μαζί τα όπλα τους και, λέγοντας περίπου τα ακόλουθα, έπεισε τους Βοιωτούς να βαδίσουν εναντίον των Αθηναίων.

[4.92.1] «Βοιωτοί. Ούτε από τον νου μας δεν έπρεπε να περάσει, εμάς των αρχόντων, η ιδέα ότι δεν πρέπει να επιτεθούμε εναντίον των Αθηναίων αν δεν βρίσκονται στο έδαφός μας. Εκείνοι, γείτονές μας, πέρασαν τα σύνορα, ήρθαν κι έχτισαν τείχος σε βοιωτικό έδαφος, για να μας καταστρέψουν. Είναι, λοιπόν, εχθροί μας, όπου κι αν τους προφτάσομε, και ιδιαίτερα στο έδαφος απ᾽ όπου ξεκίνησαν για να δράσουν εναντίον μας.
[4.92.2] Όποιος νόμιζε, λοιπόν, έως τώρα, ότι ήταν ασφαλέστερο να μην τους επιτεθούμε, ας αλλάξει γνώμη. Δεν πρέπει να υπολογίζουν τις πιθανότητες επιτυχίας εκείνοι που υφίστανται μιαν επίθεση στο έδαφός τους, αλλά εκείνοι οι οποίοι, έχοντας ασφαλισμένα τα όσα κατέχουν, επιθυμούν περισσότερα και ξεκινούν να επιτεθούν εναντίον άλλων.
[4.92.3] Είναι, άλλωστε, παράδοση για σας να πολεμάτε τους ξένους που κάνουν επιδρομές είτε στην δική σας είτε στις γειτονικές περιοχές, και τούτο είναι ακόμα επιτακτικότερο εναντίον των Αθηναίων που συνορεύουν μαζί σας.
[4.92.4] Εναντίον των γειτόνων μόνο η αντίσταση εξασφαλίζει την ελευθερία, και μάλιστα γειτόνων σαν κι αυτούς οι οποίοι προσπαθούν να υποδουλώσουν όχι μόνο τους κοντινούς τους γείτονες, αλλά και τις μακρινότερες πολιτείες. Πώς, λοιπόν, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι δεν πρέπει να τους πολεμήσομε ώς τα έσχατα; Παράδειγμα για μας είναι το πώς κυβερνούν την αντικρινή Εύβοια και τα περισσότερα μέρη της υπόλοιπης Ελλάδας. Σκεφθείτε ότι, ενώ αλλού οι γείτονες πολεμούν μεταξύ τους για να πετύχουν μια διόρθωση συνόρων, για μας, αν νικηθούμε, ένα και μόνο αναμφισβήτητο πια σύνορο θα μας επιβληθεί. Θα μας πάρουν όλη μας την γη. Θα μπουν διά της βίας και θα μας τα πάρουν όλα.
[4.92.5] Οι Αθηναίοι είναι, για μας, οι πιο επικίνδυνοι από τους γείτονές μας. Φυσικό είναι, εκείνοι που με το θράσος που τους δίνει η δύναμή τους, κάνουν αγώνα εναντίον των γειτόνων τους —όπως κάνουν τώρα οι Αθηναίοι— να εκστρατεύσουν πρόθυμα εναντίον εκείνων που μένουν αδρανείς και δεν βγαίνουν από τα σύνορά τους, ενώ δεν έχουν την ίδια προθυμία να εκστρατεύουν εναντίον εκείνων που και έξω από τα σύνορά τους πηγαίνουν να τους αντιμετωπίσουν και, πρώτοι, αν παρουσιαστεί ευκαιρία, αρχίζουν τον πόλεμο.
[4.92.6] Έχομε αυτήν την πείρα μαζί τους. Από τότε που τους νικήσαμε στην Κορώνεια, την εποχή που εξαιτίας των εμφυλίων ταραχών είχαν καταλάβει την χώρα μας, εξασφαλίσαμε για την Βοιωτία απόλυτη ησυχία έως τώρα.
[4.92.7] Αυτά ας θυμηθούμε. Και οι πιο ηλικιωμένοι από μας ας φάνουμε αντάξιοι των τότε κατορθωμάτων μας, ενώ οι πιο νέοι, οι γιοι εκείνων που έδειξαν, τότε, την αξία τους, ας προσπαθήσουν να μην ντροπιάσουν την αρετή αυτή. Πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι θα μας βοηθήσει ο Θεός του οποίου τον ιερό χώρο ετείχισαν άνομα και κατέχουν. Πρέπει να έχομε εμπιστοσύνη και στα σημάδια που έδειξαν οι θυσίες και να προελάσομε για να τους δείξομε ότι μπορούν, ίσως, να παίρνουν ό,τι θέλουν από εκείνους που δεν τους αντιστέκονται, αλλά ότι δεν θα φύγουν, χωρίς να πολεμήσουν, από την χώρα εκείνων που, γενναίοι, αγωνίζονται σ᾽ οποιαδήποτε περίπτωση για να ελευθερώσουν την γη τους και ποτέ δεν εκστρατεύουν άδικα για να υποδουλώσουν ξένη χώρα».

[4.93.1] Με τέτοιες παραινέσεις έπεισε ο Παγώνδας τους Βοιωτούς να βαδίσουν εναντίον των Αθηναίων. Έδωσε διαταγή να προελάσει γρήγορα ο στρατός, επειδή η μέρα είχε προχωρήσει πολύ. Όταν έφτασε κοντά στον αθηναϊκό στρατό, σταμάτησε σ᾽ ένα μέρος, πίσω από έναν λόφο που εμπόδιζε τους δύο στρατούς να βλέπουν ο ένας τον άλλον. Παράταξε κι ετοίμασε τον στρατό του για μάχη.
[4.93.2] Όταν ο Ιπποκράτης, ο οποίος ήταν ακόμα στο Δήλιον, ειδοποιήθηκε ότι έρχονται οι Βοιωτοί, έστειλε διαταγές να παραταχτεί ο στρατός για μάχη και μετά από λίγο έφτασε κι αυτός, αφού άφησε κοντά στο ιερό τριακόσιους περίπου ιππείς για να υπερασπίσουν το μέρος, αν γινόταν επίθεση εναντίον του και για να επέμβουν στην μάχη την κατάλληλη στιγμή.
[4.93.3] Οι Βοιωτοί όμως παράταξαν εναντίον τους μια μονάδα για να τους αντιμετωπίσει, και όταν πήραν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ανέβηκαν στον λόφο και φανερώθηκαν παραταγμένοι όπως θα πολεμούσαν, επτά χιλιάδες οπλίτες, ψιλοί περισσότεροι από δέκα χιλιάδες, χίλιοι ιππείς και πεντακόσιοι πελταστές.
[4.93.4] Στην δεξιά πτέρυγα ήσαν οι Θηβαίοι και οι υποτελείς τους. Στο κέντρο ήσαν οι Αλιάρτιοι, οι Κορωναίοι, οι Κωπαείς, και άλλοι που κατοικούν γύρω από την λίμνη. Στην αριστερή πτέρυγα ήσαν οι Θεσπιείς, οι Ταναγραίοι και οι Ορχομένιοι. Στις δύο άκρες ήσαν οι ιππείς και οι ψιλοί. Οι Θηβαίοι παρατάχτηκαν σε φάλαγγα με βάθος είκοσι πέντε στίχους και οι άλλοι όπως ήταν η συνήθεια του καθενός.
[4.93.5] Αυτές ήσαν οι δυνάμεις και η σύνθεση της παράταξης των Βοιωτών.

[4.94.1] Οι Αθηναίοι που είχαν αριθμητική ισοπαλία με τον εχθρό στους οπλίτες, τους παράταξαν σε φάλαγγα με βάθος οκτώ στίχων και τοποθέτησαν το ιππικό τους στις δύο πτέρυγες. Ψιλούς δεν είχαν, ούτε είχε η Αθήνα τέτοιου είδους τακτικές μονάδες. Όσοι, όμως, είχαν ακολουθήσει τον στρατό —πολύ περισσότεροι από τους ψιλούς του εχθρού— ήσαν άοπλοι οι περισσότεροι, γιατί είχαν επιστρατευτεί και οι μέτοικοι και οι ξένοι. Οι περισσότεροι είχαν πρώτοι ξεκινήσει για να επιστρέψουν στην Αττική, κι έτσι λίγοι ήσαν εκείνοι που έμειναν για την μάχη.
[4.94.2] Όταν παρατάχτηκαν οι δυο στρατοί, έτοιμοι να συγκρουστούν, ο Ιπποκράτης, περνώντας μπροστά από την παράταξη των Αθηναίων, τους ενθάρρυνε με τα ακόλουθα λόγια:

[4.95.1] «Αθηναίοι. Λίγα λόγια θα σας πω. Για τους γενναίους λίγα λόγια αρκούν και είναι περισσότερο υπενθύμιση παρά παρότρυνση.
[4.95.2] Ας μην σκέπτεται κανείς από σας ότι δεν είναι σωστό ν᾽ αντιμετωπίσομε τόσο σοβαρό κίνδυνο σε ξένη γη. Στο έδαφος των εχθρών μας θα πολεμήσομε για να υπερασπίσομε το δικό μας έδαφος. Και αν νικήσομε, δεν θα μπορούν πια οι Πελοποννήσιοι να κάνουν εισβολές στην Αττική χωρίς το ιππικό των Βοιωτών. Με μια μόνη μάχη και την Βοιωτία θα υποτάξετε, και την ασφάλεια της πατρίδας σας θα επιτύχετε.
[4.95.3] Πολεμήστε όπως ταιριάζει σε ανθρώπους που είναι υπερήφανοι για την πατρίδα τους η οποία είναι η πρώτη πολιτεία στην Ελλάδα. Φανείτε αντάξιοι των πατέρων σας που νίκησαν τους Βοιωτούς στα Οινόφυτα με αρχηγό τον Μυρωνίδη και κυρίεψαν, τότε, την Βοιωτία».

[4.96.1] Ενώ ο Ιπποκράτης παρακινούσε με τέτοια λόγια τους Αθηναίους και είχε περάσει μπροστά στην μισή μόνο παράταξή τους, οι Βοιωτοί που τους είχε μιλήσει ο Παγώνδας βιαστικά, σάλπισαν τον παιάνα και όρμησαν από τον λόφο. Όρμησαν και οι Αθηναίοι κι έτσι οι δύο παρατάξεις συγκρούστηκαν τρέχοντας.
[4.96.2] Οι πτέρυγες των δύο παρατάξεων δεν συγκρούστηκαν, αλλά έπαθαν το ίδιο πράγμα και οι δύο. Βρήκαν εμπόδιο ρεματιές. Ο υπόλοιπος, όμως, στρατός άρχισε σκληρή μάχη ασπίδα προς ασπίδα.
[4.96.3] Οι Αθηναίοι υπερίσχυσαν στην αριστερή παράταξη και έως το κέντρο της παράταξης των Βοιωτών, κι έφεραν σε δύσκολη θέση όσους ήσαν σ᾽ εκείνο το σημείο και ιδιαίτερα τους Θεσπιείς, επειδή εκείνοι που ήσαν παραταγμένοι στα πλευρά τους υποχώρησαν. Οι Θεσπιείς βρέθηκαν κυκλωμένοι σε μικρό χώρο και, πολεμώντας σώμα προς σώμα, σκοτώθηκαν πολλοί. Ακόμα και μερικοί Αθηναίοι δεν αναγνωρίστηκαν μες στην σύγχυση που δημιουργήθηκε από την κύκλωση κι αλληλοσκοτώθηκαν.
[4.96.4] Στο σημείο εκείνο, λοιπόν, νικήθηκαν οι Βοιωτοί κι έτρεξαν να σωθούν πίσω από την υπόλοιπη παράταξη που πολεμούσε ακόμα. Αλλά στο δεξί μέρος οι Θηβαίοι νικούσαν τους Αθηναίους απωθώντας τους, στην αρχή, βήμα προς βήμα.
[4.96.5] Ο Παγώνδας, επειδή η αριστερή παράταξη πιεζόταν πολύ, έστειλε δύο ίλες ιππικού να την βοηθήσουν, περνώντας πίσω από τον λόφο, για να μην τους δει ο εχθρός. Φάνηκαν ξαφνικά μπροστά στους Αθηναίους οι οποίοι νικούσαν και νόμισαν ότι ερχόταν άλλος στρατός εναντίον τους. Τους έπιασε πανικός.
[4.96.6] Έτσι, και στις δύο πτέρυγες, δηλαδή και εκεί που συνέβησαν αυτά και εκεί όπου οι Θηβαίοι εξακολουθούσαν να πιέζουν και να διασπούν την παράταξη, γενικεύτηκε η φυγή του αθηναϊκού στρατού.
[4.96.7] Μερικοί έτρεξαν προς το Δήλιον και την θάλασσα, άλλοι προς τον Ωρωπό, άλλοι προς την Πάρνηθα και άλλοι όπου ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να σωθούν.
[4.96.8] Οι Βοιωτοί άρχισαν να τους καταδιώκουν και να τους σκοτώνουν με το ιππικό τους και το ιππικό των Λοκρών οι οποίοι είχαν μόλις φτάσει την στιγμή που άρχισε η φυγή. Αλλά έπεσε, στο μεταξύ, η νύχτα και σώθηκαν, έτσι, οι περισσότεροι.
[4.96.9] Την επομένη, όσοι είχαν πάει στον Ωρωπό και όσοι βρίσκονταν στο Δήλιον —που το κρατούσαν ακόμα— άφησαν φρουρά εκεί, μπήκαν σε καράβια και γύρισαν στην Αθήνα.

[4.97.1] Οι Βοιωτοί έστησαν τρόπαιο, σήκωσαν τους νεκρούς τους, πήραν τα όπλα των σκοτωμένων εχθρών, άφησαν φρουρά στο πεδίο της μάχης και γύρισαν στην Τανάγρα, όπου άρχισαν να ετοιμάζουν σχέδιο για να επιτεθούν εναντίον του Δηλίου.
[4.97.2] Ένας κήρυκας των Αθηναίων που πήγαινε να ζητήσει τους νεκρούς, συναντήθηκε μ᾽ έναν Βοιωτό κήρυκα που τον συμβούλεψε να γυρίσει πίσω, λέγοντάς του ότι δεν θα μπορούσε να επιτύχει τίποτε προτού γυρίσει ο ίδιος πίσω από την αποστολή του. Παρουσιάστηκε στους Αθηναίους και τους είπε τα όσα τους μηνούσαν οι Βοιωτοί, ότι παραβίαζαν τα νόμιμα των Ελλήνων,
[4.97.3] δηλαδή ότι, ενώ ήταν καθιερωμένο όταν εισβάλλει ο ένας στην χώρα του άλλου, να σέβεται τα ιερά, οι Αθηναίοι είχαν περιτειχίσει το Δήλιον όπου είχαν εγκατασταθεί κι έκαναν όσα κάνουν οι άνθρωποι σε βέβηλο χώρο. Το νερό που έπρεπε να είναι άγγιχτο —εκτός από τους καθαρμούς για τις ιερές τελετές— το τραβούσαν και το χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες τους.
[4.97.4] Οι Βοιωτοί και για χάρη του Θεού και για το συμφέρον τους, καλούσαν τους Αθηναίους, στ᾽ όνομα των κοινών θεών και του Απόλλωνος, να φύγουν από το ιερό παίρνοντας ό,τι τους ανήκε.

[4.98.1] Αυτά μόνο είπε ο κήρυκας και οι Αθηναίοι έστειλαν δικό τους κήρυκα στους Βοιωτούς και τους μήνυσαν ότι δεν έπραξαν τίποτε το άνομο στο ιερό ούτε θα πράξουν από σκοπού, ότι δεν είχαν καταλάβει το ιερό για να το σπιλώσουν, αλλά για να υπερασπιστούν εναντίον εκείνων που τους αδικούν,
[4.98.2] ότι σύμφωνα με τα καθιερωμένα μεταξύ Ελλήνων, όσοι εξουσιάζουν μία περιοχή —είτε μικρή, είτε μεγάλη— έχουν στην κατοχή τους και τους ναούς της και τους επιμελούνται όσο μπορούν, σύμφωνα με τα όσα είναι καθιερωμένα προτού τους καταλάβουν.
[4.98.3] Και οι Βοιωτοί, άλλα και πολλοί άλλοι, όσοι έχουν διώξει διά της βίας κατοίκους μιας περιοχής και την νέμονται, έχουν κυριέψει ιερά που ήσαν ξένα και τώρα τα κατέχουν.
[4.98.4] Οι ίδιοι οι Αθηναίοι, αν κατορθώσουν να υποτάξουν μεγαλύτερο μέρος της Βοιωτίας, θα κυριέψουν και τα ιερά. Τώρα δεν έχουν σκοπό να φύγουν από το μέρος που κυρίεψαν, γιατί είναι δική τους γη.
[4.98.5] Όσο για το νερό, το χρησιμοποίησαν από ανάγκη και όχι για να βεβηλώσουν τον τόπο. Υποχρεώθηκαν να το χρησιμοποιήσουν για ν᾽ αποκρούσουν εκείνους οι οποίοι, πρώτοι, έκαναν εισβολή στην δική τους χώρα.
[4.98.6] Καθετί που γίνεται απ᾽ την ανάγκη του πολέμου ή άλλου κινδύνου, πρέπει να κρίνεται με επιείκεια, ακόμα κι από τον Θεό, αφού οι βωμοί είναι καταφύγιο για τα ακούσια εγκλήματα. Παράνομες χαρακτηρίστηκαν οι κακές πράξεις που τις κάνει κανείς χωρίς λόγο και όχι εκείνες τις οποίες κάνει κάτω από την πίεση της ανάγκης.
[4.98.7] Οι Βοιωτοί, έχοντας την αξίωση να μην αποδώσουν τους νεκρούς προτού πάρουν πίσω τους ναούς, ασεβούν πολύ περισσότερο από αυτούς τους ίδιους που αρνούνται ν᾽ ανταλλάξουν τους ιερούς χώρους που κατέχουν με εκείνο που δικαιωματικά τους ανήκει.
[4.98.8] Τους παράγγειλαν κατηγορηματικά να μην βάλουν όρο την αναχώρησή τους από την Βοιωτία —αφού μάλιστα δεν ήσαν πια σε βοιωτικό, αλλά σε έδαφος που είχαν κατακτήσει— και να δεχτούν, σύμφωνα με τα καθιερωμένα, να γίνει ανακωχή για να μπορέσουν να σηκώσουν τους νεκρούς.

[4.99.1] Οι Βοιωτοί αποκρίθηκαν ότι, αν οι Αθηναίοι βρίσκονται σε βοιωτικό έδαφος, πρέπει να το εγκαταλείψουν παίρνοντας τα πράματά τους, αν πάλι βρίσκονται σε δικό τους έδαφος, αυτοί ξέρουν τί πρέπει να κάνουν. Οι Βοιωτοί ήξεραν ότι η Ωρωπία, όπου κείτονταν οι νεκροί (η μάχη είχε γίνει στα σύνορα) ανήκε βέβαια στους Αθηναίους, αλλά ότι δεν ήσαν σε θέση να τους σηκώσουν διά της βίας και θεωρούσαν ότι τάχα δεν χρειάζονται σπονδές, αφού το έδαφος ανήκε στους Αθηναίους. Θεωρούσαν, λοιπόν, εύλογη πρόφαση στο «από την δική τους γη» που έλεγαν οι Αθηναίοι, ν᾽ απαντήσουν «πάρετε ό,τι ζητάτε αφού φύγετε». Ο κήρυκας των Αθηναίων άκουσε την απάντηση κι έφυγε άπρακτος.

[4.100.1] Οι Βοιωτοί, χωρίς να χάσουν καιρό, μετακάλεσαν ακοντιστές και σφενδονιστές, από την περιοχή του Μαλιακού κόλπου. Είχαν έρθει για να τους βοηθήσουν —αλλά έφτασαν μετά την μάχη— δύο χιλιάδες Κορίνθιοι οπλίτες, οι Πελοποννήσιοι της φρουράς των Μεγάρων και πολλοί Μεγαρείς. Βάδισαν όλοι εναντίον του Δηλίου κι έκαναν έφοδο εναντίον του οχυρού, δοκιμάζοντας διάφορους τρόπους και κατόρθωσαν να το κυριέψουν, φέρνοντας μια πολιορκητική μηχανή κατασκευασμένη με τον ακόλουθο τρόπο.
[4.100.2] Πριόνισαν του μάκρους ένα μακρύ δοκάρι και το έσκαψαν ώστε να είναι κούφιο σ᾽ όλο του το μάκρος και κόλλησαν πάλι τα δύο κομμάτια (σαν αυλό) και στην μια άκρη κρέμασαν, με αλυσίδες, ένα καζάνι. Προσαρμόσαν στο δοκάρι έναν σιδερένιο κυρτό σωλήνα που κατέβαινε προς το καζάνι κι έντυσαν το μεγαλύτερο μέρος του δοκαριού με σίδερο.
[4.100.3] Μεταφέραν μ᾽ αμάξια την μηχανή από μεγάλη απόσταση ώς το τείχος, στο σημείο όπου ήταν χτισμένο με ξύλα και κληματόβεργες. Όταν τοποθέτησαν την μηχανή πολύ κοντά στο τείχος, έβαλαν μεγάλα φυσερά από την δική τους άκρη και άρχισαν να φυσάνε.
[4.100.4] Ο αέρας, μέσ᾽ από το κούφιο δοκάρι, έμπαινε με ορμή στο καζάνι όπου είχαν βάλει αναμμένα κάρβουνα, θειάφι και πίσσα και γινόταν φλόγα μεγάλη που έβαλε φωτιά στο τείχος, όπου κανείς υπερασπιστής δεν μπορούσε να μείνει. Το εγκαταλείψαν κι έφυγαν. Έτσι κυριεύτηκε το τείχος.
[4.100.5] Από τους στρατιώτες της φρουράς μερικοί σκοτώθηκαν και διακόσιοι αιχμαλωτίστηκαν, αλλά οι περισσότεροι μπήκαν στα καράβια και γύρισαν στην Αθήνα.

[4.101.1] Το Δήλιον έπεσε δέκα επτά μέρες μετά από την μάχη και όταν, μετά από λίγο, έφτασε κήρυκας των Αθηναίων, ο οποίος δεν ήξερε τίποτε από τα όσα είχαν συμβεί, και ζήτησε τους νεκρούς, οι Βοιωτοί δεν έδωσαν την ίδια απάντηση που είχαν δώσει πριν, αλλά αποδώσαν τους νεκρούς.
[4.101.2] Στην μάχη σκοτώθηκαν λιγότεροι από πεντακόσιους Βοιωτοί και από τους Αθηναίους λιγότεροι από χίλιους, μεταξύ τους κι ο στρατηγός Ιπποκράτης. Σκοτώθηκαν και πάρα πολλοί ψιλοί Αθηναίοι και βοηθοί στα μεταγωγικά.
[4.101.3] Λίγο μετά την μάχη αυτήν, ο Δημοσθένης, που είχε πάει με τον στόλο στις Σίφες όπου είχε αποτύχει το σχέδιο να του παραδοθεί με προδοσία η πολιτεία, έκανε απόβαση στη Σικυωνία, με στρατό Ακαρνάνες, Αγραίους και τετρακόσιους Αθηναίους οπλίτες.
[4.101.4] Αλλά πριν φτάσουν όλα τα καράβια, οι Σικυώνιοι έκαναν επίθεση εναντίον εκείνων που είχαν αποβιβαστεί, τους νίκησαν και τους κυνήγησαν ώς τα καράβια. Άλλους σκότωσαν και άλλους έπιασαν ζωντανούς. Αφού έστησαν τρόπαιο, παραχώρησαν ανακωχή για να πάρουν οι Αθηναίοι τους νεκρούς τους.
[4.101.5] Τις μέρες που γίνονταν οι συμπλοκές στο Δήλιον, ο βασιλεύς των Οδρυσών Σιτάλκης, σκοτώθηκε σε εκστρατεία (όπου νικήθηκε) εναντίον των Τριβαλλών. Ο ανεψιός του Σεύθης, γιος του Σπαραδόκου, τον διαδέχτηκε στην βασιλεία των Οδρυσών και στα μέρη εκείνα της Θράκης όπου είχε βασιλέψει ο Σιτάλκης.

[4.102.1] Τον ίδιο χειμώνα, ο Βρασίδας με τους συμμάχους του της Θράκης, εξεστράτευσε εναντίον της Αμφίπολης, αποικίας των Αθηναίων που βρίσκεται στον ποταμό Στρυμόνα.
[4.102.2] Στο μέρος αυτό, όπου βρίσκεται τώρα η πολιτεία, είχε δοκιμάσει να χτίσει ελληνική αποικία ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος, όταν τον καταδίωκε ο Δαρείος, αλλά τον έδιωξαν οι Ηδώνες. Τριάντα δύο χρόνια αργότερα, οι Αθηναίοι προσπάθησαν κι εκείνοι να ιδρύσουν αποικία, στέλνοντας δέκα χιλιάδες δικούς τους αποίκους και όσους άλλους ήθελαν να πάνε, αλλά και αυτοί καταστράφηκαν στην Δράβησκο από τους Θράκες.
[4.102.3] Είκοσι εννέα χρόνια αργότερα, οι Αθηναίοι δοκίμασαν και πάλι κι έστειλαν αρχηγό τον Άγνωνα του Νικίου. Έδιωξαν τους Ηδώνες κι έχτισαν πολιτεία στο μέρος αυτό που λεγόταν Εννέα Οδοί. Χρησιμοποίησαν για βάση τους την Ηιόνα, δικό τους εμπορικό κέντρο, παραθαλάσσιο, στις εκβολές του ποταμού, σε απόσταση είκοσι πέντε στάδια από την σημερινή πολιτεία την οποία ονόμασε ο Άγνων Αμφίπολη, επειδή ο Στρυμών σχηματίζει εκεί μια μεγάλη καμπύλη και ζώνει την πολιτεία. Ο Άγνων οχύρωσε το μέρος χτίζοντας μακρύ τείχος από την όχθη της μιας καμπής έως την άλλη κι έχτισε την πολιτεία που είναι ορατή και από την θάλασσα και από την στεριά.

[4.103.1] Ο Βρασίδας με τον στρατό του ξεκίνησαν από την Άρνη της Χαλκιδικής και, κατά το δειλινό, έφτασαν στον Αυλώνα και τον Βορμίσκο, στο σημείο όπου η λίμνη Βόλβη χύνεται στην θάλασσα και, αφού δείπνησε ο στρατός, εξακολούθησε, νύχτα, την πορεία του.
[4.103.2] Ήταν κακοκαιρία κι έριχνε χιονόνερο και γι᾽ αυτό βιάζονταν για να μην μάθουν τίποτε οι κάτοικοι της Αμφίπολης, εκτός από όσους ήσαν συνεννοημένοι μαζί του.
[4.103.3] Στην Αμφίπολη κατοικούσαν μερικοί Αργίλιοι —η Άργιλος είναι αποικία των Ανδρίων— και άλλοι που συνεννοήθηκαν με τον Βρασίδα. Μερικούς τους είχε παρασύρει ο Περδίκκας κι άλλους οι Χαλκιδείς.
[4.103.4] Αλλά οι πιο δραστήριοι ήσαν οι ίδιοι οι Αργίλιοι, γείτονες της Αμφίπολης, οι οποίοι από πάντα ήσαν ύποπτοι στους Αθηναίους ότι έχουν βλέψεις στην πολιτεία. Και τώρα που είχε παρουσιαστεί η ευκαιρία και είχε έρθει ο Βρασίδας, είχαν αρχίσει από αρκετό καιρό συνεννοήσεις με τους συμπατριώτες τους που ζούσαν στην πόλη, για να ετοιμαστεί η παράδοσή της. Την νύχτα εκείνη, οι Αργίλιοι αποστάτησαν από τους Αθηναίους, δέχτηκαν τον Βρασίδα στην πολιτεία τους και τον οδήγησαν, με τον στρατό του προτού ξημερώσει, στην γέφυρα του ποταμού,
[4.103.5] η οποία απέχει αρκετά από την πολιτεία τους. Την εποχή εκείνη τα τείχη της Αμφίπολης δεν έφταναν έως την γέφυρα, όπως τώρα, και την φύλαγε μικρή φρουρά που εύκολα την εξουδετέρωσε ο Βρασίδας, τόσο επειδή είχε γίνει προδοσία όσο κι επειδή ο Βρασίδας έκανε την επίθεσή του αιφνιδιαστικά, με την κακοκαιρία. Πέρασαν την γέφυρα και κυρίεψαν όλα τα έξω από τα τείχη περίχωρα της Αμφίπολης.

[4.104.1] Η διάβασή του απ᾽ την γέφυρα ήταν τόσο ξαφνική για τους κατοίκους της πολιτείας —πολλοί απ᾽ όσους έμειναν έξω από την πολιτεία πιάστηκαν αιχμάλωτοι κι άλλοι έτρεξαν να βρουν καταφύγιο στα τείχη— ώστε οι Αμφιπολίτες ταράχτηκαν πολύ και άρχισαν να υποπτεύονται ο ένας τον άλλον.
[4.104.2] Λέγεται ότι, αν ο Βρασίδας, αντί ν᾽ αφήσει τον στρατό να λεηλατήσει, είχε κάνει έφοδο εναντίον της πολιτείας, είναι πολύ πιθανό ότι θα την κυρίευε.
[4.104.3] Αλλά ο Βρασίδας οργάνωσε στρατόπεδο και σκόρπισε τον στρατό του σ᾽ όλα τα περίχωρα. Βλέποντας ότι δεν γινόταν καμιά κίνηση από μέσα από την πολιτεία, όπως περίμενε, δεν επιχειρούσε τίποτε.
[4.104.4] Οι αντίπαλοι, όμως, εκείνων που είχαν οργανώσει την προδοσία, οι οποίοι είχαν μεγάλη επιβολή επάνω στο πλήθος και είχαν εμποδίσει ν᾽ ανοίξουν οι πύλες, έστειλαν αμέσως μήνυμα, με σύμφωνη γνώμη του Αθηναίου στρατηγού Ευκλή, αρχηγού της φρουράς, στον άλλο στρατηγό της περιφερείας Θράκης, τον Θουκυδίδη του Ολόρου (ο οποίος γράφει την ιστορία αυτήν) που βρισκόταν στην περιοχή της Θάσου —το νησί είναι αποικία της Πάρου και απέχει από την Αμφίπολη μισή μέρα ταξίδι—
[4.104.5] και ο Θουκυδίδης μόλις έλαβε το μήνυμα, έφυγε με επτά καράβια, όσα βρέθηκαν εκεί, θέλοντας να προλάβει να φτάσει στην Αμφίπολη προτού παραδοθεί η πολιτεία ή τουλάχιστον να σώσει την Ηιόνα.

[4.105.1] Στο μεταξύ ο Βρασίδας, τόσο επειδή φοβήθηκε ότι θα φτάσει η βοήθεια από την Θάσο, όσο κι επειδή είχε μάθει ότι ο Θουκυδίδης είχε την εκμετάλλευση των χρυσωρυχείων της περιοχής αυτής της Θράκης και, για τον λόγον αυτόν, είχε επιρροή στους προκρίτους της περιοχής, βιαζόταν να κυριέψει, αν μπορούσε, την Αμφίπολη. Αν έφτανε ο Θουκυδίδης, τότε ίσως οι Αμφιπολίτες, με την ελπίδα ότι, συγκεντρώνοντας συμμαχικές δυνάμεις από τις παράκτιες πολιτείες και από την Θράκη, θα τους σώσει ο στρατηγός, δεν θα είχαν πια διάθεση να παραδοθούν στον Σπαρτιάτη.
[4.105.2] Έβγαλε, λοιπόν, κήρυκα ο Βρασίδας κι έκανε τις ακόλουθες μετριοπαθείς προτάσεις. Όσοι από τους Αμφιπολίτες και Αθηναίους βρίσκονται μέσα στην πολιτεία και θέλουν να μείνουν, θα κρατήσουν την περιουσία τους και όλα τα ατομικά και πολιτικά τους δικαιώματα. Όσοι δεν θέλουν, μπορούν να φύγουν μέσα σε πέντε μέρες, παίρνοντας μαζί τους ό,τι τους ανήκει.

[4.106.1] Άμα τ᾽ άκουσαν, οι περισσότεροι από τους Αμφιπολίτες κλονίστηκαν. Άλλωστε, ήσαν λίγοι οι Αθηναίοι που ήσαν μόνιμοι κάτοικοι, ενώ ο πολύς λαός ήταν ανάμεικτος πληθυσμός και πολλοί είχαν συγγενείς που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι στα προάστια. Συγκρίνοντας τις προτάσεις με ό,τι είχαν φανταστεί ότι θα μπορούσαν να είναι, τις θεώρησαν επιεικείς οι Αθηναίοι επειδή ήσαν πρόθυμοι να φύγουν, γιατί θεωρούσαν ότι αυτοί κινδυνεύουν περισσότερο από τους άλλους και δεν περίμεναν να έρθει γρήγορα βοήθεια. Ο πολύς λαός δεν θα έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα και, πράγμα ανέλπιστο, θα γλίτωνε από τον κίνδυνο.
[4.106.2] Όσοι είχαν συνεννοηθεί με τον Βρασίδα, βλέποντας ότι το πλήθος του κόσμου άλλαζε γνώμη και δεν ακολουθούσε πια τον Αθηναίο στρατηγό που ήταν μες στην πόλη, άρχισαν να μιλούν φανερά, υποστηρίζοντας τον Βρασίδα. Έγινε, λοιπόν, η συνθηκολόγηση και δέχτηκαν τον Βρασίδα με τους όρους που είχε προκηρύξει.
[4.106.3] Έτσι παραδόθηκαν οι Αμφιπολίτες. Το βράδυ της ίδιας μέρας, ο Θουκυδίδης έφτασε στην Ηιόνα με τα καράβια,
[4.106.4] ενώ ο Βρασίδας είχε μόλις κυριέψει την Αμφίπολη και, παρά μια μόνο νύχτα, θα έπαιρνε και την Ηιόνα. Αν τα καράβια δεν είχαν φτάσει τόσο γρήγορα, ο Βρασίδας θα κυρίευε την Ηιόνα τα ξημερώματα.

[4.107.1] Μετά απ᾽ αυτό ο Θουκυδίδης πηρέ όσα μέτρα χρειάζονταν στην Ηιόνα για να την ασφαλίσει αν έκανε αμέσως επίθεση ο Βρασίδας και για να είναι σε θέση ν᾽ ανθέξει αργότερα. Δέχτηκε στην Ηιόνα και όσους είχαν προτιμήσει να φύγουν από την επάνω πόλη, σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας.
[4.107.2] Ο Βρασίδας έκανε αιφνιδιαστική επίθεση, με καράβια, απ᾽ το ποτάμι, ελπίζοντας να κυριέψει το ακρωτήρι που εξέχει από το τείχος κι έτσι να ελέγχει το στόμιο του ποταμού. Έκανε ταυτόχρονα επίθεση κι από την στεριά, αλλά τον αποκρούσαν κι από τις δυο μεριές. Ύστερα τακτοποίησε την κατάσταση στην Αμφίπολη.
[4.107.3] Προσχώρησε στον Βρασίδα η Μύρκινος, πολιτεία Ηδωνική, αφού δολοφονήθηκε ο βασιλεύς των Ηδώνων Πιττακός από τον γιο του Γοάξιο και την γυναίκα του Βραυρώ. Λίγο αργότερα προσχώρησαν η Γαληψός και η Οισύμη, αποικίες της Θάσου. Αμέσως μετά την πτώση της Αμφίπολης, έφτασε ο Περδίκκας και συνεργαζόταν με τον Βρασίδα.

[4.108.1] Όταν έχασαν την Αμφίπολη οι Αθηναίοι, ανησύχησαν πάρα πολύ. Εκτός από τ᾽ άλλα, η πολιτεία αυτή τους ήταν πολύτιμη, επειδή τους έστελνε ξυλεία για τα ναυπηγεία και σημαντική χρηματική πρόσοδο. Εκτός απ᾽ αυτό, ενώ έως τότε οι Λακεδαιμόνιοι μπορούσαν (αφού τους άφηναν οι Θεσσαλοί να περνούν) να εκστρατεύουν εναντίον των συμμάχων των Αθηναίων αλλά μόνο έως τον Στρυμόνα —αφού δεν είχαν τον έλεγχο της γέφυρας και δεν μπορούσαν να προελάσουν πιο πέρα, γιατί στον βοριά ο ποταμός σχηματίζει μεγάλη λίμνη, ενώ στην περιοχή της Ηιόνας φρουρούσε ο στόλος— τώρα η διάβαση του ποταμού ήταν εύκολη και οι Αθηναίοι φοβόνταν μην επαναστατήσουν οι σύμμαχοί τους
[4.108.2] επειδή ο Βρασίδας έδειχνε μετριοπάθεια σε όλες τις περιστάσεις και διέδιδε παντού ότι τον είχαν στείλει για ν᾽ απελευθερώσει την Ελλάδα.
[4.108.3] Οι πολιτείες που ήσαν σύμμαχες με την Αθήνα έμαθαν ότι έπεσε η Αμφίπολη, πληροφορήθηκαν τις υποσχέσεις του Βρασίδα και πόσο ήταν μαλακός και τους γεννήθηκε μεγάλη επιθυμία ν᾽ αποστατήσουν. Έστελναν, κρυφά, κήρυκες στον Βρασίδα παρακαλώντας τον να έρθει να τις βοηθήσει και η καθεμιά είχε την επιθυμία να επαναστατήσει εκείνη πρώτη.
[4.108.4] Νόμιζαν ότι δεν είχαν τίποτε να φοβηθούν υποτιμώντας —όπως αποδείχτηκε αργότερα— τις δυνάμεις των Αθηναίων, γιατί έκριναν την κατάσταση πολύ περισσότερο σύμφωνα με τις επιθυμίες τους παρά με την φρόνηση της προβλεπτικότητας. Όταν οι άνθρωποι επιθυμούν κάτι, συνηθίζουν να στηρίζονται στην άλογη ελπίδα, ενώ εκείνο που είναι αντίθετο προς την επιθυμία τους το αποδιώχνουν απ᾽ τη σκέψη τους με αυθαίρετους συλλογισμούς.
[4.108.5] Εκτός απ᾽ αυτά, επειδή οι Αθηναίοι είχαν πρόσφατα νικηθεί από τους Βοιωτούς και ο Βρασίδας, για να προσεταιρισθεί τον κόσμο διέδιδε, παραπλανητικά, ότι στην Νίσαια οι Αθηναίοι δεν είχαν τολμήσει ν᾽ αναμετρηθούν με τον λίγο στρατό (με τον οποίο είχε πάει να βοηθήσει τα Μέγαρα) που είχε τώρα μαζί του, ο κόσμος αναθάρρησε και πίστεψαν ότι κανείς δεν θα ερχόταν να τους επιτεθεί.
[4.108.6] Αλλά πάνω απ᾽ όλα, ένιωθαν μεγάλη χαρά για όσα συνέβαιναν και ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν τους Σπαρτιάτες να επιχειρούν κάτι με ενθουσιασμό. Γι᾽ αυτό και ήσαν όλοι έτοιμοι ν᾽ αντιμετωπίσουν οποιονδήποτε κίνδυνο. Οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν τις διαθέσεις αυτές των συμμάχων τους και, όσο τους επέτρεπε το μικρό χρονικό διάστημα και ο χειμώνας, έστειλαν φρουρές στις διάφορες πολιτείες. Ο Βρασίδας μήνυσε στην Σπάρτη να του στείλουν στρατό κι ετοιμαζόταν να ναυπηγήσει καράβια στον Στρυμόνα.
[4.108.7] Οι Λακεδαιμόνιοι, όμως, αρνήθηκαν να του στείλουν ενισχύσεις, τόσο επειδή τον φθονούσαν οι άρχοντες της Σπάρτης όσο και επειδή ήθελαν να επιτύχουν να πάρουν πίσω τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας και να τερματίσουν τον πόλεμο.

Ο Βρασίδας κυριαρχεί στις περισσότερες πολιτείες της Αθωνικής Χερσονήσου και έπειτα καταλαμβάνει στην Τορώνη της Σιθωνίας και κυριεύει το φρούριο στο ακρωτήρι στην Λήκυθο.

[4.109.1] Τον ίδιο χειμώνα οι Μεγαρείς κυρίεψαν τα μακρά τείχη τους τα οποία κρατούσαν οι Αθηναίοι, και τα κατεδάφισαν. Ο Βρασίδας, αφού κυρίεψε την Αμφίπολη, εξεστράτευσε με τους συμμάχους του εναντίον της λεγομένης Ακτής.
[4.109.2] Η Ακτή αρχίζει στην διώρυγα του Ξέρξη και καταλήγει στο ψηλό όρος Άθως, που περιβρέχεται απ᾽ το Αιγαίο Πέλαγος.
[4.109.3] Οι πολιτείες της είναι η Σάνη —αποικία της Άνδρου, κοντά στην διώρυγα, στην πλευρά που βλέπει προς την Ευβοϊκή Θάλασσα— και άλλες, όπως η Θυσσός, οι Κλεωνές, οι Ακρόθωοι, η Ολόφυξος και το Δίον.
[4.109.4] Οι πολιτείες αυτές κατοικούνται από ανάμεικτο πληθυσμό βαρβάρων που είναι δίγλωσσοι. Υπάρχουν και λίγοι Χαλκιδείς, αλλά οι περισσότεροι είναι Πελασγοί (που κατάγονται από τους Τυρρηνούς που κάποτε κατοικούσαν στην Λήμνο και στην Αθήνα), Βισάλτες, Κρηστωναίοι και Ηδώνες. Ζουν σε μικρά χωριά.
[4.109.5] Οι περισσότεροι προσχώρησαν στον Βρασίδα, αλλά η Σάνη και το Δίον αντιστάθηκαν και ο Βρασίδας στάθμευσε στο έδαφός τους και το ρήμαξε.

[4.110.1] Αλλά ούτε έτσι δεν δέχτηκαν να υποταχθούν και ο Βρασίδας, χωρίς χρονοτριβή, ξεκίνησε να χτυπήσει την Τορώνη της Χαλκιδικής την οποία φρουρούσαν οι Αθηναίοι και όπου τον καλούσαν να πάει μερικοί κάτοικοι, έτοιμοι να του παραδώσουν την πολιτεία. Έφτασε όταν ήταν ακόμα νύχτα, λίγο πριν απ᾽ την αυγή και στρατοπέδευσε κοντά στο ιερό των Διοσκούρων, που απέχει τρία περίπου στάδια από την πολιτεία.
[4.110.2] Δεν τον κατάλαβαν ούτε οι κάτοικοι της Τορώνης ούτε οι Αθηναίοι της φρουράς, αλλά όσοι ήσαν συνεννοημένοι μαζί του ήξεραν ότι θα έρθει και μερικοί απ᾽ αυτούς βγήκαν κρυφά από τα τείχη και τον περίμεναν. Όταν έφτασε, οδήγησαν μες στα τείχη επτά ψιλούς που είχαν κοντομάχαιρα. Από τους είκοσι που είχαν οριστεί, επτά μόνο είχαν το θάρρος να μπουν με τον Ολύνθιο Λυσίστρατο. Μπήκαν μέσα από το τείχος που κοίταζε προς το πέλαγος και, χωρίς να τους νιώσει κανείς, σκότωσαν τους φρουρούς της ψηλότερης σκοπιάς —η πολιτεία είναι χτισμένη σε λόφο— κι έσπασαν την μικρή πύλη που οδηγεί στο Καναστραίο.

[4.111.1] Ο Βρασίδας προχώρησε λίγο με τον στρατό και περίμενε, αλλά έστειλε εκατό πελταστές για να ορμήσουν πρώτοι μόλις ανοίξει καμιά πύλη και υψωθεί το συμφωνημένο σήμα.
[4.111.2] Αλλά, καθώς περνούσε η ώρα, οι πελταστές απορούσαν με την αργοπορία και προχώρησαν σιγά σιγά, έως τα τείχη. Οι Τορωναίοι συνωμότες, μαζί με τους επτά που είχαν μπει στην πολιτεία, αφού έσπασαν την μικρή πύλη και άνοιξαν τις πύλες, κοντά στην αγορά, κόβοντας το δοκάρι που τις ασφάλιζε, οδήγησαν μερικούς πελταστές απ᾽ την μικρή πύλη, ώστε, χτυπώντας ξαφνικά από δυο μεριές τους ανύποπτους κατοίκους, να προκαλέσουν πανικό. Ύψωσαν το συμφωνημένο φωτεινό σημείο και οδήγησαν τους υπόλοιπους πελταστές από την πύλη της αγοράς.

[4.112.1] Μόλις ο Βρασίδας είδε το σύνθημα, όρμησε τρέχοντας με τον στρατό του που άρχισε να φωνάζει δυνατά, και οι κάτοικοι της Τορώνης κατατρόμαξαν.
[4.112.2] Μερικές μονάδες όρμησαν κατευθείαν στις πύλες, ενώ άλλοι στρατιώτες ανέβηκαν στο τείχος σκαρφαλώνοντας σε χοντρά τετράγωνα δοκάρια, τα οποία έτυχε να βρίσκονται εκεί, ακουμπισμένα σε μέρος όπου είχε χαλάσει το τείχος και χρησίμευαν για ν᾽ ανεβάζουν τις πέτρες που χρειάζονταν για την επισκευή.
[4.112.3] Ο Βρασίδας και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού πήγαν αμέσως στο ψηλότερο σημείο της πολιτείας για να πάρει την ακρόπολή της και να εξασφαλίσει την κατοχή της Τορώνης. Ο υπόλοιπος στρατός σκόρπισε μέσα στην πόλη.

[4.113.1] Ενώ χανόταν έτσι η πολιτεία τους, οι περισσότεροι από τους Τορωναίους, που δεν ήξεραν τίποτε, ήσαν σε μεγάλη ταραχή. Αλλά εκείνοι που ήσαν συνεννοημένοι με τον Βρασίδα και όσοι τον συμπαθούσαν, είχαν ενωθεί αμέσως μαζί του.
[4.113.2] Από τους Αθηναίους πενήντα οπλίτες κοιμόνταν στην αγορά, και όταν κατάλαβαν τί γίνεται, μερικοί αντιστάθηκαν και σκοτώθηκαν και οι υπόλοιποι σώθηκαν πηγαίνοντας στο φρούριο της Ληκύθου, είτε πεζοί είτε με τα δυο καράβια που φρουρούσαν την Τορώνη. Η Λήκυθος είναι φρούριο που το είχαν οι Αθηναίοι και βρίσκεται επάνω σε ακρωτήρι που το συνδέει με την Τορώνη ένας στενός ισθμός.
[4.113.3] Εκεί κατάφυγαν και όσοι Τορωναίοι ήσαν οπαδοί των Αθηναίων.

[4.114.1] Όταν ξημέρωσε εντελώς και ο Βρασίδας είχε στο μεταξύ ασφαλίσει την κατοχή της πολιτείας, έστειλε μήνυμα στους Τορωναίους που είχαν καταφύγει κοντά στους Αθηναίους, λέγοντάς τους ότι, όποιος ήθελε, μπορούσε άφοβα να γυρίσει στην πολιτεία και να διατηρήσει όλα τα πολιτικά του δικαιώματα. Έστειλε άλλον κήρυκα στους Αθηναίους και τους παράγγειλε να φύγουν από την Λήκυθο που ανήκει στους Χαλκιδείς. Θα τους άφηνε να φύγουν αποκομίζοντας και τα πράγματά τους.
[4.114.2] Οι Αθηναίοι αποκρίθηκαν ότι δεν θα φύγουν και ζήτησαν μιας ημέρας ανακωχή, για να σηκώσουν τους νεκρούς. Ο Βρασίδας τους έδωσε δυο μέρες. Στο διάστημα αυτό οχύρωσε τα σπίτια που ήσαν κοντά στην Λήκυθο, ενώ οι Αθηναίοι οχύρωσαν και αυτοί τις θέσεις τους.
[4.114.3] Συγκάλεσε και τον λαό της Τορώνης και τους μίλησε, λέγοντας, περίπου, τα όσα είχε πει στην Άκανθο, ότι, δηλαδή, δεν θα ήταν δίκαιο να θεωρήσουν προδότες ή κακούς πολίτες εκείνους που είχαν συνεννοηθεί μαζί του για να τον βοηθήσουν να κυριέψει την πολιτεία τους, αφού δεν είχαν ενεργήσει ούτε για να υποδουλώσουν την πολιτεία ούτε επειδή είχαν δωροδοκηθεί, αλλά για να την απελευθερώσουν και για να την ωφελήσουν. Είπε ότι δεν έπρεπε ούτε καν να νομίσουν ότι δεν θα μεταχειριζόταν με τον ίδιο τρόπο όσους δεν είχαν συμπράξει μαζί του. Δεν είχε έρθει για να καταστρέψει την πολιτεία ούτε για να βλάψει κανένα ιδιώτη.
[4.114.4] Γι᾽ αυτόν τον λόγο είχε στείλει, είπε, και το μήνυμα στους Τορωναίους οι οποίοι είχαν καταφύγει στην Λήκυθο. Δεν τους θεωρούσε κακούς πολίτες επειδή ήσαν φίλοι των Αθηναίων. Πρόσθεσε ότι, τώρα που θα δοκίμαζαν την φιλία των Λακεδαιμονίων, θα τους εκτιμούσαν πολύ περισσότερο από τους Αθηναίους, γιατί η συμπεριφορά τους θα ήταν πολύ δικαιότερη. Τώρα, βέβαια, τους φοβόνταν επειδή δεν τους ήξεραν.
[4.114.5] Τους είπε πως έπρεπε να θεωρούν ότι η Τορώνη είναι τώρα πια βέβαιος σύμμαχος των Λακεδαιμονίων και ότι από τότε και ύστερα όσοι αντιδρούν θα θεωρούνται ένοχοι. Όσο για το παρελθόν, είπε, οι Λακεδαιμόνιοι δεν θεωρούν ότι οι Τορωναίοι τους είχαν βλάψει, αλλά μάλλον ότι είχαν αδικηθεί από άλλους πιο δυνατούς και γι᾽ αυτό τους συγχωρούν για ό,τι έκαναν εναντίον τους.

[4.115.1] Αυτά τους είπε για να τους ενθαρρύνει και όταν πέρασε η προθεσμία της ανακωχής άρχισε την επίθεση εναντίον της Ληκύθου. Οι Αθηναίοι αμύνονταν και από το τείχος που ήταν σε κακή κατάσταση και από σπίτια που είχαν οχυρώσει.
[4.115.2] Την πρώτη μέρα κατόρθωσαν ν᾽ αποκρούσουν τις επιθέσεις. Την επομένη, όμως, οι εχθροί ετοιμάζονταν να φέρουν κοντά στο τείχος πολιορκητική μηχανή με την οποία σκόπευαν να βάλουν φωτιά στα σημεία όπου το τείχος είχε επισκευαστεί με ξύλινες κατασκευές. Πλησίαζε κιόλας ο στρατός στο σημείο όπου οι Αθηναίοι νόμιζαν ότι θα έφερναν την μηχανή και το οποίο ήταν ευπρόσβλητο, και στο ίδιο σημείο έχτισαν κι αυτοί, στην στέγη ενός σπιτιού, έναν ξύλινο πύργο όπου ανέβασαν μεγάλες πέτρες, πολλά σταμνιά και πιθάρια γεμάτα νερό. Ανέβηκαν και πολλοί στρατιώτες.
[4.115.3] Το σπίτι δεν άντεξε στο ξαφνικό βάρος και γκρεμίστηκε με μεγάλο κρότο. Οι Αθηναίοι που ήσαν σ᾽ εκείνο το σημείο, ένιωσαν περισσότερη στενοχώρια παρά φόβο, αλλά εκείνοι που ήσαν μακρύτερα και μάλιστα όσοι ήσαν σε μεγάλη απόσταση, νόμισαν ότι κυριεύτηκε το τείχος στο σημείο εκείνο και όρμησαν να φύγουν στην θάλασσα και τα καράβια.

[4.116.1] Ο Βρασίδας, μόλις κατάλαβε ότι εγκαταλείπουν το τείχος και είδε τί γινόταν, έκανε έφοδο με τον στρατό και κυρίεψε αμέσως το τείχος. Όσους Αθηναίους πρόφτασε, τους σκότωσε.
[4.116.2] Έτσι έχασαν οι Αθηναίοι την Λήκυθο. Μπήκαν σ᾽ εμπορικά και πολεμικά καράβια και πήγαν στην Παλλήνη. Στην Λήκυθο υπήρχε ναός της Αθηνάς και ο Βρασίδας, όταν είχε διατάξει την έφοδο, είχε τάξει τριάντα μνες ασήμι στον στρατιώτη που θ᾽ ανέβαινε πρώτος στο τείχος. Θεώρησε, όμως, ότι το μέρος κυριεύτηκε από ανώτερη και όχι από ανθρώπινη δύναμη. Δώρισε, λοιπόν, τις τριάντα μνες στον ναό, κατεδάφισε την Λήκυθο και, αφού διαρρύθμισε το μέρος, το αφιέρωσε ολόκληρο στην Θεά.
[4.116.3] Τον υπόλοιπο χειμώνα τον πέρασε οργανώνοντας τις πολιτείες που είχε κυριέψει και ετοιμάζοντας σχέδια για να κυριέψει άλλες. Με τον χειμώνα αυτόν τέλειωσε ο όγδοος χρόνος του πολέμου.

[4.117.1] Μόλις μπήκε η άνοιξη του επόμενου καλοκαιριού, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι έκαναν ετήσια ανακωχή. Οι Αθηναίοι επειδή νόμισαν ότι έτσι ο Βρασίδας δεν θα μπορούσε να προκαλέσει και άλλες αποστασίες μεταξύ των συμμάχων τους προτού ετοιμαστούν καλά να τις αντιμετωπίσουν, αλλά και επειδή —αν εξελίσσονταν ευνοϊκά τα πράγματα— θα μπορούσαν να καταλήξουν σε γενικότερη συμφωνία. Οι Λακεδαιμόνιοι επειδή είχαν καταλάβει τους φόβους των Αθηναίων κι επειδή πίστευαν ότι, αν γίνει ανακωχή και σταματήσουν οι καταστροφές και οι ταλαιπωρίες του πολέμου, θα γεννηθεί στους Αθηναίους η επιθυμία να προσπαθήσουν να συμφιλιωθούν μαζί τους και, αποδίδοντας τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας, να κάνουν μακροχρόνιες σπονδές.
[4.117.2] Εκείνο που θεωρούσαν το σπουδαιότερο ήταν να τους αποδοθούν οι αιχμάλωτοι όσο ο Βρασίδας μπορούσε ακόμα να έχει επιτυχίες. Αν πάλι ο Βρασίδας είχε και άλλες επιτυχίες και κατόρθωνε να δημιουργήσει ισοπαλία προς τους Αθηναίους, και τότε ακόμα θα έπρεπε να πολεμήσουν με ισόπαλο εχθρό, χωρίς όμως να έχουν πάρει πίσω τους αιχμαλώτους και χωρίς να έχουν την βεβαιότητα ότι θα νικήσουν.
[4.117.3] Έγινε, λοιπόν, εκεχειρία μεταξύ Αθηναίων και των συμμάχων τους και Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους με τους ακόλουθους ορούς:

[4.118.1] «Όσον αφορά στο ιερό και το μαντείο του Πυθίου Απόλλωνος, συμφωνούμε ότι θα μπορεί όποιος θέλει να πηγαίνει χωρίς φόβο και δόλο, σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα.
[4.118.2] Το δέχονται οι Λακεδαιμόνιοι και οι παρόντες σύμμαχοί τους και αναλαμβάνουν να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να πείσουν τους Βοιωτούς και τους Φωκείς, στέλνοντάς τους κήρυκες.
[4.118.3] Όσον αφορά στον θησαυρό του Θεού, τα δυο μέρη αναλαμβάνουν ν᾽ ανακαλύψουν όσους καταχράστηκαν χρήματα. Θα συμμορφωθούν έτσι και τα δύο μέρη και όσοι άλλοι το θελήσουν με τα ορθά και τα δίκαια του πατροπαράδοτου εθίμου.
[4.118.4] Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους συμφωνούν σ᾽ αυτά. Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους προτείνουν τα ακόλουθα, εάν οι Αθηναίοι δεχτούν να κάνουν ανακωχή. Και τα δύο μέρη θα διατηρήσουν τα εδάφη που κατέχουν σήμερα. Στο Κορυφάσιο (Πύλο) οι Αθηναίοι δεν θα πηγαίνουν πέρα από την Βουφράδα και τον Τομέα. Οι Αθηναίοι οι οποίοι βρίσκονται στα Κύθηρα δεν θα κάνουν επιδρομές εναντίον των συμμάχων μας ούτε εναντίον μας ούτε εμείς εναντίον τους. Οι Αθηναίοι που βρίσκονται στην Νίσαια και την Μινώα δεν θα προχωρούν πέρα από την οδό που οδηγεί από τις Πύλες του Νίσου προς το Ποσειδώνιον και από το Ποσειδώνιον στην γέφυρα που οδηγεί στην Μινώα ούτε οι Μεγαρείς και οι σύμμαχοί τους θα πηγαίνουν πέρα από την οδό αυτήν. Οι Αθηναίοι θα κρατήσουν το νησί που έχουν καταλάβει, αλλά δεν θα κάνουν επιδρομές στους συμμάχους μας οι οποίοι, και αυτοί, δεν θα επιχειρούν τίποτε εναντίον τους. Οι Αθηναίοι θα κρατήσουν στην Τροιζηνία όσα μέρη έχουν κυριέψει έως σήμερα και όσα τους έχουν παραδοθεί.
[4.118.5] Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους θα έχουν το δικαίωμα της ελευθεροπλοΐας στην αιγιαλίτιδα ζώνη της Πελοποννήσου, όχι όμως με πολεμικά καράβια, αλλά με ό,τι πλοίο κινείται με κουπιά και έχει χωρητικότητα ανώτατο όριο πεντακόσια τάλαντα.
[4.118.6] Οι κήρυκες, πρέσβεις και ακόλουθοί τους —όσοι και αν χρειάζονται— θα έχουν απόλυτη ασφάλεια στην γη και στην θάλασσα για να πηγαίνουν ή να επιστρέφουν στην Πελοπόννησο ή στην Αθήνα για να διαπραγματευθούν την λήξη του πολέμου ή για διαιτησία.
[4.118.7] Στο διάστημα της ανακωχής και τα δύο μέρη δεν θα δέχονται αυτομόλους, είτε ελευθέρους είτε δούλους.
[4.118.8] Τα αμφισβητούμενα ζητήματα θα υποβάλλονται σε διαιτησία κατά τα πατροπαράδοτα έθιμα και οι διαφορές θα λύνονται με διαιτησία και όχι με πόλεμο.
[4.118.9] Αυτές είναι οι προτάσεις των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Αν έχετε σεις δικαιότερες ή καλύτερες προτάσεις, τότε στείλετε πρεσβεία στην Λακεδαίμονα και αναπτύξετέ τις. Ούτε οι Λακεδαιμόνιοι, ούτε οι σύμμαχοί τους θ᾽ απορρίψουν δίκαιες προτάσεις σας.
[4.118.10] Οι απεσταλμένοι σας, όμως, πρέπει να είναι πληρεξούσιοι, όπως και σεις το ζητήσατε από εμάς. Η ανακωχή θα ισχύσει για ένα χρόνο.
[4.118.11] »Ο Δήμος Αθηναίων, Πρύτανις η φυλή Ακαμαντίς, Γραμματεύς ο Φαίνιππος, Πρόεδρος ο Νικιάδης. Επικαλούμενος την αγαθή τύχη των Αθηναίων ο Λάχης πρότεινε. Να συνομολογηθεί εκεχειρία σύμφωνα με τους όρους που προτείνουν και εκθέσαν μπροστά στον Δήμο οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους.
[4.118.12] Η εκεχειρία να διαρκέσει ένα χρόνο από σήμερα, δεκατέσσερις του Ελαφηβολιώνος.
[4.118.13] Στο χρονικό αυτό διάστημα τα δύο μέρη θα στείλουν πρέσβεις και κήρυκες για διαπραγματεύσεις για την οριστική λήξη του πολέμου.
[4.118.14] Οι στρατηγοί και οι πρυτάνεις να καλέσουν Εκκλησία του Δήμου για να συζητήσουν για την συνομολόγηση οριστικής ειρήνης και τις οδηγίες που θα είχε η πρεσβεία η οποία θα πήγαινε στην Σπάρτη για να λήξει ο πόλεμος. Να γίνουν σπονδές αμέσως από τις πρεσβείες που παρουσιάστηκαν τώρα μπροστά στον δήμο, και αυτές ν᾽ αναλάβουν επίσημα την υποχρέωση να σεβαστούν τους όρους της ανακωχής ένα χρόνο.

[4.119.1] »Αυτά συμφώνησαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους με τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους στις δώδεκα του σπαρτιατικού μηνός Γεραστίου.
[4.119.2] Από μέρους των Λακεδαιμονίων έκαναν τις συμφωνίες και τις σπονδές οι εξής. Ο Ταύρος του Εχετιμίδα, ο Αθήναιος του Περικλείδα, ο Φιλοχαρίδας του Ερυξιλαΐδα. Από μέρους των Κορινθίων ο Αινίας του Ωκύτου και ο Ευφαμίδας του Αριστωνύμου. Από μέρους των Σικυωνίων ο Δαμότιμος του Ναυκράτους και ο Ονάσιμος του Μεγακλέους. Από μέρους των Μεγάρων ο Νίκασος του Κεκάλου και ο Μενεκράτης του Αμφιδώρου. Από μέρους των Επιδαυρίων ο Αμφίας του Ευπαιίδα. Από μέρους των Αθηναίων ο Νικόστρατος του Διειτρέφους, ο Νικίας του Νικηράτου και ο Αυτοκλής του Τολμαίου».
[4.119.3] Αυτοί, λοιπόν, ήσαν οι όροι της ανακωχής και όσο κράτησε γίνονταν συνεχώς διαπραγματεύσεις για μόνιμη ειρήνη.

[4.120.1] Τις μέρες εκείνες που γίνονταν συνεννοήσεις για την ανακωχή, αποστάτησε από τους Αθηναίους και δέχτηκε τον Βρασίδα η Σκιώνη, πολιτεία της Παλλήνης. Οι Σκιώνιοι ισχυρίζονται ότι κατάγονται από την Πελλήνη της Πελοποννήσου και ότι, όταν οι πρόγονοί τους γύριζαν από την Τροία, η τρικυμία που έπιασε τους Αχαιούς, τους έριξε αυτούς στο μέρος εκείνο όπου εγκαταστάθηκαν.
[4.120.2] Μόλις αποστάτησαν, ο Βρασίδας πήγε νύχτα από θάλασσα στην Σκιώνη. Μπροστά έπλεε φιλικό πολεμικό και πίσω ακολουθούσε εκείνος, σε κάποια απόσταση, επάνω σε μικρό πλοίο, ώστε, αν συναντούσε μεγαλύτερο καράβι, να τον προστατέψει το πολεμικό. Αν πάλι εμφανιζόταν εχθρικό πολεμικό τότε —καθώς υπολόγιζε ο Βρασίδας— δεν θα χτυπούσε το δικό του μικρό πλοίο, αλλά το άλλο πολεμικό κι έτσι θα είχε ο ίδιος τον καιρό να ξεφύγει.
[4.120.3] Έφτασε, λοιπόν, στην Σκιώνη και συγκέντρωσε τον λαό στον οποίο είπε όσα, περίπου, είχε πει στην Άκανθο και στην Τορώνη, προσθέτοντας ότι οι Σκιωναίοι είναι πολύ πιο αξιέπαινοι, επειδή η Παλλήνη είναι αποκομμένη από την ξηρά αφού οι Αθηναίοι κρατούν την Ποτίδαια στον ισθμό. Αν και σχεδόν νησιώτες, οι Σκιωναίοι αποφάσισαν, μόνοι τους, ν᾽ αποκτήσουν την ελευθερία τους και δεν περίμεναν, από ατολμία, να τους επιβληθεί από έξω η ανάγκη να προτιμήσουν το φανερό συμφέρον τους. Και τούτο, είπε, είναι απόδειξη ότι μπορούν ν᾽ αντιμετωπίσουν με θάρρος άλλους, πολύ μεγαλύτερους κινδύνους. Πρόσθεσε ότι, αν κατόρθωνε να διαρρυθμίσει τα πράγματα σύμφωνα με τους σκοπούς του, τότε θα θεωρούσε τους Σκιωναίους σαν τους πιο πιστούς φίλους των Λακεδαιμονίων και θα τους τιμούσε με κάθε τρόπο.

[4.121.1] Οι Σκιωναίοι ενθουσιάστηκαν με τα λόγια του. Πήραν όλοι τους θάρρος, ακόμα κι εκείνοι οι οποίοι, στην αρχή, δεν ήσαν σύμφωνοι με τα όσα έγιναν, ετοιμάστηκαν ν᾽ αντιμετωπίσουν πρόθυμα τον πόλεμο και οργάνωσαν πολύ τιμητική υποδοχή του Βρασίδα. Του χάρισαν χρυσό στεφάνι σε δημόσια τελετή, σαν απελευθερωτή των Ελλήνων και πολλοί τον στόλιζαν με ταινίες, σαν αθλητή.
[4.121.2] Ο Βρασίδας άφησε προσωρινά μια φρουρά στην Σκιώνη και γύρισε στην Πρώνη από όπου, μετά από λίγο, έστειλε περισσότερο στρατό. Είχε σκοπό να δοκιμάσει, μαζί με τους Σκιωναίους, να προκαλέσει την αποστασία της Μένδης και της Ποτίδαιας. Φοβόταν ότι οι Αθηναίοι θα έστελναν δυνάμεις για να την υπερασπίσουν, σαν να ήταν νησί, και ήθελε να τους προλάβει. Είχε αρχίσει και μυστικές συνεννοήσεις με ανθρώπους από τις πολιτείες αυτές για να του παραδοθούν με προδοσία.

[4.122.1] Αλλά ενώ ετοιμαζόταν να χτυπήσει τις πολιτείες αυτές, έφτασε ένα πολεμικό, στο μέρος όπου βρισκόταν ο Βρασίδας, με αντιπροσώπους των Αθηναίων και των Λακεδαιμονίων, τον Αριστώνυμο και τον Αθήναιο, οι οποίοι περιόδευαν τις πολιτείες για ν᾽ αναγγείλουν την ανακωχή.
[4.122.2] Τότε ο στρατός του Βρασίδα γύρισε πίσω στην Τορώνη κι έγινε δημόσια ανακοίνωση της ανακωχής. Όλοι οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων της περιοχής της Θράκης δέχτηκαν τα όσα είχαν συμφωνηθεί.
[4.122.3] Ο Αριστώνυμος δεν έφερε αντίρρηση για τις άλλες πολιτείες, αλλά για τους Σκιωναίους διαπίστωσε, μετρώντας τις μέρες, ότι είχαν αποστατήσει μετά την ανακωχή και δήλωσε ότι δεν τους καλύπτει η συνθήκη. Ο Βρασίδας εναντιώθηκε σ᾽ αυτό με πείσμα, λέγοντας ότι οι Σκιωναίοι είχαν αποστατήσει πριν απ᾽ την ανακωχή και δεν ήθελε να εκκενώσει την πολιτεία.
[4.122.4] Ο Αριστώνυμος έστειλε μήνυμα στην Αθήνα και οι Αθηναίοι ετοιμάστηκαν αμέσως να εκστρατεύσουν εναντίον της Σκιώνης. Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν πρέσβεις και είπαν ότι θα το θεωρούσαν παράβαση της ανακωχής. Πίστευαν τα όσα έλεγε ο Βρασίδας και θεωρούσαν την πόλη δική τους, αλλά είπαν ότι ήσαν πρόθυμοι να δεχτούν διαιτησία.
[4.122.5] Οι Αθηναίοι, όμως, δεν ήθελαν να ριψοκινδυνέψουν μια διαιτησία, αλλά είχαν σκοπό να εκστρατεύσουν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα, γιατί ήσαν αγανακτισμένοι με το ότι και οι πολιτείες που ήσαν απομονωμένες σαν νησιά, τολμούσαν ν᾽ αποστατήσουν επειδή είχαν εμπιστοσύνη στην κατά ξηράν δύναμη των Λακεδαιμονίων, η οποία όμως δεν μπορούσε να τις ωφελήσει.
[4.122.6] Τα πράγματα, άλλωστε, δικαίωναν μάλλον τους Αθηναίους, γιατί οι Σκιωναίοι, αποστάτησαν δύο μέρες μετά την ανακωχή. Οι Αθηναίοι έβγαλαν αμέσως ψήφισμα —ήταν πρόταση του Κλέωνος— να καταστρέψουν την Σκιώνη και να σκοτώσουν τους κατοίκους της. Έτσι, ενώ παντού αλλού σταμάτησαν τις εχθροπραξίες, εξακολούθησαν να κάνουν ετοιμασίες για το εγχείρημα αυτό.

[4.123.1] Στο μεταξύ η Μένδη, πολιτεία της Παλλήνης, αποικία της Ερέτριας, αποστάτησε από τους Αθηναίους. Ο Βρασίδας δέχτηκε την Μένδη σαν σύμμαχο, θεωρώντας ότι δεν παραβιάζει την ανακωχή, αφού η πολιτεία προσχώρησε φανερά. Είχε, άλλωστε, κι αυτός παράπονα εναντίον των Αθηναίων ότι είχαν παραβιάσει κι εκείνοι την ανακωχή.
[4.123.2] Αυτό είναι που ενθάρρυνε πολύ τους Μενδαίους να πάρουν την απόφασή τους. Έβλεπαν ότι ο Βρασίδας ήταν έτοιμος να τους δεχτεί και να τους υπερασπίσει, όπως το έκανε και για την Σκιώνη, αλλά και οι λίγοι Μενδαίοι που είχαν συνεννοηθεί μαζί του δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν το σχέδιο που είχαν ετοιμάσει, γιατί φοβόνταν τις συνέπειες, αν γινόταν γνωστό, και γι᾽ αυτό ανάγκασαν την πλειοψηφία των Μενδαίων να τους ακολουθήσουν, παρά την θέλησή τους.
[4.123.3] Οι Αθηναίοι οργίστηκαν ακόμα περισσότερο όταν έμαθαν την αποστασία της Μένδης και έκαναν ετοιμασίες εναντίον και της Σκιώνης και της Μένδης.
[4.123.4] Ο Βρασίδας περίμενε την επίθεση κι έστειλε τα γυναικόπαιδα της Σκιώνης και της Μένδης στην Όλυνθο της Χαλκιδικής. Έστειλε στις δύο πολιτείες πεντακόσιους οπλίτες Πελοποννησίους και τριακόσιους Χαλκιδείς πελταστές, με αρχηγό τον Πολυδαμίδα. Οι δύο πολιτείες, ξέροντας ότι γρήγορα θα εμφανιστούν οι Αθηναίοι, ετοίμαζαν την άμυνά τους.

[4.124.1] Ενώ γίνονταν αυτά, ο Βρασίδας και ο Περδίκκας εξεστράτευσαν για δεύτερη φορά στην Λύγκο, εναντίον του Αρραβαίου. Ο Περδίκκας είχε μαζί του στρατό από τους Μακεδόνες που εξουσίαζε και από Έλληνες που κατοικούν στη χώρα του. Ο Βρασίδας είχε τους Πελοποννησίους που του απομέναν, είχε Ακανθίους, Χαλκιδείς και οπλίτες από άλλες πολιτείες, όσους μπόρεσε να δώσει η καθεμιά. Οι Έλληνες οπλίτες ήσαν, συνολικά, τρεις χιλιάδες. Το ιππικό —Μακεδόνες και Χαλκιδείς— είχε χίλιους ιππείς. Πλήθος βάρβαροι ακολουθούσαν.
[4.124.2] Μπήκαν στην Λύγκο και βρήκαν τους Λυγκιστές παραταγμένους κι έτοιμους να τους αποκρούσουν. Αντιπαρατάχτηκαν κι αυτοί.
[4.124.3] Το πεζικό των δύο αντιπάλων κρατούσε δύο λόφους αντικριστούς. Στην μέση ήταν ένα πλάτωμα όπου κατέβηκε πρώτα το ιππικό τους κι έγινε ιππομαχία. Μετά, κατέβηκαν οι Λυγκιστές οπλίτες κι ενώθηκαν με το ιππικό, έτοιμοι για μάχη. Ο Περδίκκας και ο Βρασίδας κατέβηκαν κι αυτοί, έκαναν επίθεση και νίκησαν τους Λυγκιστές. Σκότωσαν πολλούς και οι υπόλοιποι έτρεξαν να καταφύγουν στα ψηλώματα όπου έμειναν χωρίς να επιχειρούν τίποτε.
[4.124.4] Ο Περδίκκας και ο Βρασίδας έστησαν τρόπαιο κι έμειναν εκεί δύο τρεις μέρες περιμένοντας τους Ιλλυριούς που έπρεπε να έρθουν εκεί, μισθοφόροι του Περδίκκα, ο οποίος όμως ήθελε να προχωρήσει αμέσως και να κυριέψει τα χωριά του Αρραβαίου για να μην μένει άπρακτος. Αλλά ο Βρασίδας σκεπτόταν την Μένδη κι ανησυχούσε μήπως προλάβουν οι Αθηναίοι να φτάσουν εκεί με τον στόλο τους, κι επειδή οι Ιλλυριοί δεν έφταναν, ήταν απρόθυμος να ακολουθήσει τον Περδίκκα, αλλά ήθελε να γυρίσει πίσω.

[4.125.1] Ενώ δεν μπορούσαν να ομονοήσουν, έφτασε η είδηση ότι οι Ιλλυριοί πρόδωσαν τον Περδίκκα και πήγαν με το μέρος του Αρραβαίου. Μετά απ᾽ αυτό, συμφώνησαν και οι δύο ότι έπρεπε να φύγουν, από φόβο των Ιλλυριών, οι οποίοι είναι λαός πολεμικός. Εξαιτίας, όμως, της φιλονικίας τους, δεν συμφώνησαν πώς θα έφευγαν και καθώς ήρθε η νύχτα, έπεσε πανικός στους Μακεδόνες και στο πλήθος των βαρβάρων, όπως, άλλωστε, συμβαίνει συχνά στα μεγάλα στρατόπεδα που τα πιάνει τρόμος μ᾽ αόριστες φήμες. Νόμισαν ότι οι Ιλλυριοί ήσαν πολύ περισσότεροι από όσους είχαν πραγματικά πλησιάσει και ότι θα τους επιτεθούν από στιγμή σε στιγμή. Ξαφνικά άρχισαν να φεύγουν, γυρίζοντας στα μέρη τους κι έτσι ο Περδίκκας, που δεν το είχε καταλάβει αμέσως, αναγκάστηκε να φύγει προτού συναντηθεί με τον Βρασίδα — είχαν κατασκηνώσει πολύ μακριά ο ένας από τον άλλον.
[4.125.2] Όταν ξημέρωσε και ο Βρασίδας είδε ότι οι Μακεδόνες είχαν κιόλας φύγει και ότι οι Ιλλυριοί με τον Αρραβαίο ήσαν έτοιμοι να επιτεθούν, παράταξε τους οπλίτες του σε τετράγωνο με τους ψιλούς στη μέση, με σκοπό να επιχειρήσει υποχώρηση.
[4.125.3] Τους νεότερους στρατιώτες τούς έταξε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να κάνουν εξορμήσεις έξω από το τετράγωνο, αν ο εχθρός έκανε επίθεση σε κάποιο σημείο. Ο ίδιος, με τριακόσιους διαλεχτούς, αποφάσισε να καλύψει την υποχώρηση αποκρούοντας τις επιθέσεις της εμπροσθοφυλακής του εχθρού.
[4.125.4] Προτού πλησιάσει ο εχθρός, είπε, βιαστικά, τα ακόλουθα ενθαρρυντικά στους στρατιώτες του:

[4.126.1] «Πελοποννήσιοι. Αν δεν υποπτευόμουν ότι έχετε τρομάξει επειδή απομονωθήκατε κι επειδή οι εχθροί μας είναι βάρβαροι και πολλοί, θα σας έλεγα μερικά προτρεπτικά μόνο λόγια χωρίς να σας κάνω διδαχή. Αλλά τώρα που μας εγκατέλειψαν οι σύμμαχοί μας και αντικρίζομε πολυάριθμο εχθρό, θα προσπαθήσω, θυμίζοντάς σας με λίγα παραινετικά λόγια μερικά πράγματα, να σας δώσω τις βασικές μου οδηγίες.
[4.126.2] Στον πόλεμο είστε γενναίοι από την αρετή που έχετε σεις οι ίδιοι και όχι επειδή σας βοηθούν σύμμαχοι. Δεν πρέπει να φοβάστε το πλήθος των εχθρών, αφού δεν κατάγεστε από πολιτεία όπου οι πολλοί εξουσιάζουν τους λίγους, αλλά, αντίθετα, στην πολιτεία σας τους πολλούς εξουσιάζουν οι λίγοι, οι οποίοι δεν έχουν αποκτήσει την εξουσία τους με άλλον τρόπο παρά με την αγωνιστική τους υπεροχή.
[4.126.3] Όσο για τους βαρβάρους, τους οποίους τώρα φοβάστε επειδή δεν τους γνωρίζετε, πρέπει να είστε πεπεισμένοι, και από τις επιχειρήσεις όπου συγκρουστήκατε εναντίον τους μαζί με τους Μακεδόνες, και από τα όσα συμπεραίνω εγώ και πληροφορήθηκα από άλλους, ότι δεν είναι τρομερός αντίπαλος.
[4.126.4] Όταν ένας εχθρός, ενώ είναι αδύνατος, παρουσιάζεται σαν να είναι ισχυρός, τότε, αν πληροφορηθεί κανείς την πραγματική του αξία, τον αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη τόλμη, ενώ αν δεν ξέρει από πριν την αξία ενός πραγματικά δυνατού εχθρού, τότε τον αντιμετωπίζει με υπερβολική τόλμη.
[4.126.5] Οι εχθροί μας αυτοί, όταν κάνουν επίθεση εναντίον όσων δεν τους ξέρουν, είναι βέβαια τρομεροί. Το πλήθος τους είναι φοβερό, οι αλαλαγμοί τους αφόρητοι και σείοντας τα όπλα τους στο κενό, προκαλούν τον τρόμο. Αλλ᾽ αν κανείς δεν τρομάξει μ᾽ αυτά και προβάλει αντίσταση και γίνει συμπλοκή, αλλάζουν όψη τα πράγματα. Δεν πολεμούν σε παράταξη μάχης και δεν ντρέπονται να εγκαταλείψουν μια θέση αν πιεστούν σε κάποιο σημείο. Γι᾽ αυτούς η έφοδος και η φυγή είναι το ίδιο κι έτσι δεν κρίνουν την ανδρεία με κριτήρια αρετής —γιατί ο καθένας τους πολεμάει όπως θέλει κι έτσι μπορεί να δικαιολογήσει την φυγή του με πρόφαση την σωτηρία— και νομίζουν ότι είναι ασφαλέστερο γι᾽ αυτούς να σας πανικοβάλουν φοβερίζοντας από μακριά, παρά να αγωνιστούν σώμα προς σώμα. Αλλιώς θα μας είχαν κιόλας επιτεθεί.
[4.126.6] Βλέπετε, λοιπόν, ότι ο τρόμος τον οποίον προκαλούν στην αρχή, δεν κρατάει —πραγματικά— πολύ και μόνο τα μάτια σας και τ᾽ αυτιά σας εντυπωσιάζουν. Αν αντισταθείτε στην πρώτη έφοδό τους και, όταν έρθει η στιγμή, αρχίσετε πάλι να υποχωρείτε με τάξη και πειθαρχία, θα φτάσετε γρήγορα σε ασφαλισμένο μέρος και θα έχετε μάθει ότι τέτοιοι συρφετοί, αν αντισταθεί κανείς στην πρώτη κρούση τους, δείχνουν από μακριά μόνο θάρρος, με απειλητικές φωνές. Ενώ, αν υποχωρήσει κανείς στις φωνές αυτές, τότε μόνο δείχνουν γενναιότητα χωρίς να διατρέχουν κίνδυνο».

[4.127.1] Μετά τα ενθαρρυντικά αυτά λόγια ο Βρασίδας άρχισε την υποχώρηση. Οι βάρβαροι, βλέποντάς το, όρμησαν, με πολλή βοή και θόρυβο, νομίζοντας ότι είχε αρχίσει φυγή και ότι θα πέσουν απάνω τους για να τους εξοντώσουν.
[4.127.2] Αλλά οι νεότεροι στρατιώτες τούς αποκρούαν σ᾽ όποιο σημείο έκαναν επίθεση και ο ίδιος ο Βρασίδας με τους διαλεχτούς του, τους αντίκρουε. Αντιστάθηκαν στην πρώτη έφοδο —και τούτο ξάφνιασε τους Ιλλυριούς— και μετά, όταν οι βάρβαροι έκαναν επίθεση, τους αποκρούαν, ενώ όταν δεν τους πίεζαν, υποχωρούσαν. Το μεγαλύτερο μέρος των βαρβάρων άφησε τον Βρασίδα και τους Έλληνες που υποχωρούσαν στον ανοιχτό κάμπο —άφησαν όμως ένα τμήμα τους να τους παρακολουθεί και να τους παρενοχλεί— και οι άλλοι έτρεξαν να προλάβουν τους Μακεδόνες που έφευγαν και όσους προλάβαιναν τους σκότωναν. Έπιασαν ένα στενό πέρασμα (ανάμεσα σε δύο λόφους) που οδηγεί στην χώρα του Αρραβαίου, γιατί ήξεραν ότι δεν υπήρχε άλλος δρόμος για να υποχωρήσει ο Βρασίδας. Καθώς πλησίαζε στο πιο δύσκολο σημείο, τον κύκλωσαν για να τον πιάσουν στην παγίδα.

[4.128.1] Ο Βρασίδας το κατάλαβε κι έδωσε διαταγή στους τριακόσιους διαλεχτούς να τρέξουν όσο μπορούν πιο γρήγορα και χωρίς να κρατούν τάξη, στον ένα από τους δύο λόφους, από τον οποίο θεωρούσε ότι ήταν ευκολότερο να εκτοπιστούν οι βάρβαροι οι οποίοι ήσαν κιόλας στην κορυφή του, και τούτο προτού συμπληρώσουν την κύκλωση τα άλλα τμήματα που θα ενώνονταν μαζί τους.
[4.128.2] Οι τριακόσιοι έκαναν έφοδο εναντίον των βαρβάρων που ήσαν στον λόφο και τους νίκησαν. Έτσι το κύριο σώμα των Ελλήνων μπόρεσε να πορευτεί ευκολότερα προς τα εκεί, επειδή οι βάρβαροι, όταν είδαν ότι νικήθηκαν σ᾽ εκείνο το σημείο κι αναγκάστηκαν ν᾽ αφήσουν τον λόφο, φοβήθηκαν και σταμάτησαν την καταδίωξη. Θεωρούσαν, άλλωστε, ότι οι Έλληνες είχαν φτάσει στα σύνορα και τους είχαν ξεφύγει.
[4.128.3] Ο Βρασίδας, αφού έπιασε τα υψώματα, προχώρησε με μεγαλύτερη ασφάλεια κι έφτασε, την ίδια μέρα, στην Άρνισσα, πολιτεία του Περδίκκα.
[4.128.4] Οι στρατιώτες του, οργισμένοι επειδή οι Μακεδόνες τους είχαν εγκαταλείψει, όταν βρίσκαν κανένα ζευγάρι βόδια ζεμένα ή εφόδια που είχαν αφήσει στην φυγή τους οι Μακεδόνες, όπως είναι φυσικό να συμβεί όταν πανικόβλητος στρατός υποχωρεί νύχτα, έλυναν τα βόδια και τα σκότωναν ή έπαιρναν τα εφόδια.
[4.128.5] Από την στιγμή εκείνη ο Περδίκκας άρχισε να θεωρεί τον Βρασίδα εχθρό του και να μισεί τους Πελοποννησίους, τόσο ώστε, παρά την αντιπάθειά του για τους Αθηναίους, παραγνώρισε τα πραγματικά του συμφέροντα και άρχισε να ενεργεί για να συμβιβαστεί με τους Αθηναίους και ν᾽ απαλλαγεί από τους Πελοποννησίους.

[4.129.1] Ο Βρασίδας έφυγε από την Μακεδονία κι έφτασε στην Τορώνη όταν πια οι Αθηναίοι είχαν υποτάξει πάλι την Μένδη. Θεωρώντας ότι δεν του ήταν δυνατόν να περάσει στην Παλλήνη για να βοηθήσει την πολιτεία, έμεινε εκεί, φρουρώντας την Τορώνη, χωρίς να επιχειρήσει άλλο τίποτε.
[4.129.2] Τις ίδιες μέρες με τα γεγονότα της Λύγκου, οι Αθηναίοι, οι οποίοι ετοιμάζονταν από καιρό, εξεστράτευσαν εναντίον της Μένδης και της Σκιώνης με στόλο πενήντα καράβια —από τα οποία δέκα ήσαν της Χίου— με χίλιους οπλίτες και εξακόσιους τοξότες δικούς τους, με χίλιους Θράκες μισθοφόρους και πελταστές από τους συμμάχους τους της περιοχής. Στρατηγοί ήσαν ο Νικίας του Νικηράτου και ο Νικόστρατος του Διειτρέφους.
[4.129.3] Ξεκίνησαν με τα καράβια από την Ποτίδαια και άραξαν κοντά στο Ποσειδώνιο, από όπου προχώρησαν εναντίον των Μενδαίων οι οποίοι έτυχε να είναι στρατοπεδευμένοι έξω από την πόλη, σε οχυρό ύψωμα. Μαζί τους ήσαν τριακόσιοι Σκιωναίοι που είχαν έρθει να τους βοηθήσουν και οι Πελοποννήσιοι επικουρικοί. Όλοι μαζί ήσαν επτακόσιοι οπλίτες, με αρχηγό τον Πολυδαμίδα.
[4.129.4] Ο Νικίας, με εκατόν είκοσι Μεθωναίους ψιλούς, εξήντα διαλεχτούς Αθηναίους οπλίτες και όλους τους τοξότες, προσπάθησε, ανεβαίνοντας από κρυφό μονοπάτι, να κυριέψει το ύψωμα, αλλά τον χτυπούσαν οι υπερασπιστές του λόφου και δεν μπόρεσε να τον πάρει. Ο Νικόστρατος, με τον υπόλοιπο στρατό, έκανε κι εκείνος έφοδο από άλλη κατεύθυνση εναντίον του λόφου, ο οποίος ήταν δύσβατος. Δημιουργήθηκε μεγάλη σύγχυση και παραλίγο να νικηθεί ολόκληρος ο στρατός των Αθηναίων.
[4.129.5] Την μέρα εκείνη, λοιπόν, επειδή οι Μενδαίοι και οι σύμμαχοί τους δεν λύγισαν, οι Αθηναίοι υποχώρησαν κι έστησαν στρατόπεδο. Οι Μενδαίοι, όταν έπεσε η νύχτα, γύρισαν στην πολιτεία τους.

[4.130.1] Την επομένη οι Αθηναίοι παραπλεύσαν την άκρη που αντικρίζει την Σκιώνη, κυρίεψαν το προάστιο της πολιτείας και ρήμαξαν την γη όλη την ημέρα χωρίς να βγει κανείς να τους εμποδίσει, γιατί μέσα στην πολιτεία γίνονταν ταραχές. Την επομένη νύχτα οι τριακόσιοι Σκιωναίοι έφυγαν πίσω στην πολιτεία τους.
[4.130.2] Την άλλη μέρα το πρωί ο Νικίας με το μισό στράτευμα προχώρησε έως τα σύνορα της Σκιώνης, ρημάζοντας τον τόπο, ενώ ο Νικόστρατος με τον υπόλοιπο στρατό, πολιορκούσε την πολιτεία, στρατοπεδευμένος μπροστά στην απάνω Πύλη, από όπου αρχίζει ο δρόμος για την Ποτίδαια.
[4.130.3] Στο σημείο εκείνο της πολιτείας έτυχε να είναι στρατοπεδευμένοι οι Μενδαίοι και οι επίκουροί τους και ο Πολυδαμίδας τούς έβαλε σε παράταξη μάχης και τους παρακινούσε να κάνουν έξοδο.
[4.130.4] Κάποιος από τους δημοκρατικούς τού αντιμίλησε μ᾽ απείθαρχο τρόπο, λέγοντάς του ότι ούτε έξοδο θα κάνει ούτε είναι αναγκασμένος να πολεμήσει. Δεν είχε ακόμα τελειώσει και ο Πολυδαμίδας τον άρπαξε από το χέρι, τον τράνταξε και τον κακομεταχειρίστηκε. Τότε οι δημοκρατικοί πήραν τα όπλα και, εξαγριωμένοι, όρμησαν εναντίον των Πελοποννησίων και των πολιτικών τους αντιπάλων που είχαν συνεργαστεί μαζί τους.
[4.130.5] Έπεσαν απάνω τους και τους έτρεψαν σε φυγή, τόσο επειδή η επίθεση έγινε ξαφνικά όσο κι επειδή οι Πελοποννήσιοι φοβήθηκαν ότι ανοίγονταν οι πύλες για να μπουν οι Αθηναίοι. Νόμιζαν ότι όλα αυτά γίνονταν μετά από συνεννόηση με τους Αθηναίους.
[4.130.6] Όσοι δεν σκοτώθηκαν επιτόπου, καταφύγαν στην Ακρόπολη, την οποία κρατούσαν κι από πριν. Οι Αθηναίοι (ο Νικίας είχε γυρίσει και βρισκόταν μπροστά στην πολιτεία) χύθηκαν μέσα στην πόλη. Επειδή δεν είχε γίνει συνθηκολόγηση για ν᾽ ανοίξουν οι πύλες, οι στρατιώτες, θεωρώντας ότι είχαν κυριέψει την πολιτεία, άρχισαν την διαρπαγή και οι στρατηγοί μόλις κατόρθωσαν να τους εμποδίσουν να σφάξουν τους κατοίκους.
[4.130.7] Είπαν στους Μενδαίους ν᾽ αποκαταστήσουν το πολιτικό τους καθεστώς και να δικάσουν αυτοί οι ίδιοι όσους θεωρούν αιτίους της αποστασίας. Τους Πελοποννησίους που είχαν καταφύγει στην Ακρόπολη, τους απόκλεισαν με τείχη έως την θάλασσα και έβαλαν φρουρά να τα φυλάει. Αφού εξασφάλισαν την κατάσταση στην Μένδη, στράφηκαν εναντίον της Σκιώνης.

[4.131.1] Οι Σκιωναίοι και οι Πελοποννήσιοι βγήκαν να τους αποκρούσουν κι έπιασαν έναν οχυρό λόφο μπρος από την πόλη. Ο εχθρός δεν θα μπορούσε ν᾽ αποκλείσει την πολιτεία με τείχος, προτού κυριέψει τον λόφο αυτόν.
[4.131.2] Οι Αθηναίοι έκαναν έφοδο με όλη τους την ορμή, τους έδιωξαν από τον λόφο όπου εγκαταστάθηκαν και, αφού έστησαν τρόπαιο, ετοιμάστηκαν ν᾽ αποκλείσουν την πολιτεία με τείχος.
[4.131.3] Λίγο αργότερα, κι ενώ είχαν αρχίσει το περιτείχισμα, οι επίκουροι που ήσαν πολιορκημένοι στην Ακρόπολη της Μένδης, διασπάσαν την πολιορκία από την μεριά της θάλασσας κι έφτασαν, νύχτα, μπρος στην Σκιώνη. Οι περισσότεροι μπόρεσαν ν᾽ αποφύγουν το στρατόπεδο των Αθηναίων και μπήκαν μέσα στην Σκιώνη.

[4.132.1] Ενώ περιτειχιζόταν η Σκιώνη, ο Περδίκκας έστειλε κήρυκες στους Αθηναίους στρατηγούς κι έκανε μαζί τους συμφωνία, από μίσος προς τον Βρασίδα για την υποχώρηση από την Λύγκο, μετά την οποία είχε αρχίσει αμέσως διαπραγματεύσεις.
[4.132.2] Εκείνες τις μέρες επρόκειτο να φτάσει ο Λακεδαιμόνιος Ισχαγόρας με πεζικό για να ενισχύσει τον Βρασίδα. Ο Περδίκκας, επειδή του το ζήτησε ο Νικίας, αφού είχαν γίνει οι συμφωνίες, κι επειδή ήθελε να δώσει στους Αθηναίους κάποιαν απόδειξη ότι είναι πιστός σύμμαχος αλλά και, ακόμα, επειδή δεν ήθελε πια να έρχονται στην χώρα του Πελοποννήσιοι, ειδοποίησε τους φίλους του, στην Θεσσαλία, και χάρη στις σχέσεις τις οποίες καλλιεργούσε πάντα με τους Θεσσαλούς άρχοντες, δημιούργησε τόσα εμπόδια στο πέρασμα του στρατού και των εφοδίων, ώστε οι Πελοποννήσιοι ούτε δοκίμασαν να περάσουν από την Θεσσαλία.
[4.132.3] Αλλά ο ίδιος ο Ισχαγόρας, ο Αμεινίας και ο Αριστέας έφτασαν στο στρατόπεδο του Βρασίδα. Τους είχαν στείλει οι Λακεδαιμόνιοι να επιθεωρήσουν την κατάσταση. Είχαν μαζί τους και μερικούς εφήβους (οι οποίοι, παρά τον νόμο, είχαν βγει από την Σπάρτη) ώστε να τους βάλουν αρμοστές στις διάφορες πολιτείες για να μην εμπιστεύονται την διοίκησή τους σ᾽ όποιον τύχει. Διόρισαν τον Κλεαρίδα του Κλεωνύμου στην Αμφίπολη και τον Πασιτελίδα του Ηγησάνδρου στην Τορώνη.

[4.133.1] Το ίδιο καλοκαίρι οι Θηβαίοι κατεδάφισαν τα τείχη των Θεσπιέων. Τους κατηγόρησαν ότι ήσαν με το μέρος των Αθηναίων. Από καιρό το είχαν σκοπό, αλλά τώρα τους φάνηκε πιο εύκολο να τον εκτελέσουν, γιατί στην μάχη εναντίον των Αθηναίων οι Θεσπιείς είχαν χάσει το άνθος του στρατού τους.
[4.133.2] Το ίδιο καλοκαίρι κάηκε ολόκληρος ο ναός της Ήρας, στο Άργος. Η ιέρεια Χρυσίς είχε βάλει αναμμένο λυχνάρι κοντά στα στεφάνια και αποκοιμήθηκε. Προτού το καταλάβει, πήραν φωτιά και κατακάηκαν.
[4.133.3] Η Χρυσίς φοβήθηκε τους Αργείους κι έφυγε, νύχτα, στον Φλειούντα. Οι Αργείοι διόρισαν, σύμφωνα με τον νόμο τους, άλλην ιέρεια, την Φαεινίδα. Η ιέρεια Χρυσίς είχε ζήσει οκτώμισι χρόνια του πολέμου έως την στιγμή της φυγής της.
[4.133.4] Προς το τέλος του καλοκαιριού η Σκιώνη είχε περιτειχιστεί εντελώς και οι Αθηναίοι άφησαν εκεί φρουρά κι έφυγαν με τον υπόλοιπο στρατό.

[4.134.1] Τον επόμενο χειμώνα οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι δεν έκαναν επιχειρήσεις, επειδή είχαν ανακωχή, αλλά οι Μαντινείς και οι Τεγεάτες, ο καθένας με τους συμμάχους του, συγκρούστηκαν σε μάχη, στο Λαοδόκειο της Ορεσθίδος, η έκβαση, όμως, της μάχης ήταν αμφίβολη, γιατί η καθεμιά από τις παρατάξεις νίκησε μια πτέρυγα της άλλης. Και οι δυο έστησαν τρόπαια κι έστειλαν και οι δύο αφιερώματα στους Δελφούς, από τα λάφυρα.
[4.134.2] Σκοτώθηκαν πολλοί κι από τις δυο μεριές και το αποτέλεσμα της μάχης ήταν αμφίρροπο, γιατί έπεσε η νύχτα και σταμάτησε ο αγώνας. Οι Τεγεάτες κατασκήνωσαν στο πεδίο της μάχης κι έστησαν τρόπαιο. Οι Μαντινείς υποχώρησαν στον Βουκολιώνα κι έστησαν, αργότερα, δικό τους τρόπαιο.

[4.135.1] Στο τέλος του ίδιου χειμώνα, όταν κόντευε η άνοιξη, ο Βρασίδας δοκίμασε να κυριέψει την Ποτίδαια. Πλησίασε νύχτα κι έστησε σκάλα. Έως την στιγμή εκείνη δεν τον είχαν καταλάβει, γιατί είχε στήσει την σκάλα στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, στο οποίο ο φρουρός που παράδινε το κουδούνι στον επόμενο φρουρό δεν είχε ακόμα γυρίσει στην θέση του. Αλλά αμέσως ύστερα τον κατάλαβαν, προτού ανεβεί κανείς στην σκάλα, κι έφυγε γρήγορα με τον στρατό του χωρίς να περιμένει να ξημερώσει.
[4.135.2] Τελείωσε ο χειμώνας κι έκλεισε ο ένατος χρόνος του πολέμου αυτού που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

-back to top-

Ιστορίαι Βιβλίο Ε [5.1.1 – 5.116.4]