diaforos

καὶ ἔδοξεν αὐτοῖς ἐπὶ τῆς Ἱμέρας πλεῖν, ἄλλως τε καὶ τῶν Ἀττικῶν τεσσάρων νεῶν οὔπω παρουσῶν ἐν τῷ Ῥηγίῳ, ἃς ὁ Νικίας ὅμως πυνθανόμενος αὐτοὺς ἐν Λακροῖς εἶναι ἀπέστειλεν. φθάσαντες δὲ τὴν φυλακὴν ταύτην περαιοῦνται διὰ τοῦ πορθμοῦ, καὶ σχόντες Ῥηγίῳ καὶ Μεσσήνῃ ἀφικνοῦνται ἐς Ἱμέραν.
ἐκεῖ δὲ ὄντες τούς τε Ἱμεραίους ἔπεισαν ξυμπολεμεῖν καὶ αὐτούς τε ἕπεσθαι καὶ τοῖς ἐκ τῶν νεῶν τῶν σφετέρων ναύταις ὅσοι μὴ εἶχον ὅπλα παρασχεῖν (τὰς γὰρ ναῦς ἀνείλκυσαν ἐν Ἱμέρᾳ), καὶ τοὺς Σελινουντίους πέμψαντες ἐκέλευον ἀπαντᾶν πανστρατιᾷ ἔς τι χωρίον.

πέμψειν δέ τινα αὐτοῖς ὑπέσχοντο στρατιὰν οὐ πολλὴν καὶ οἱ Γελῷοι καὶ τῶν Σικελῶν τινές, οἳ πολὺ προθυμότερον προσχωρεῖν ἑτοῖμοι ἦσαν τοῦ τε Ἀρχωνίδου νεωστὶ τεθνηκότος, ὃς τῶν ταύτῃ Σικελῶν βασι- λεύων τινῶν καὶ ὢν οὐκ ἀδύνατος τοῖς Ἀθηναίοις φίλος ἦν, καὶ τοῦ Γυλίππου ἐκ Λακεδαίμονος προθύμως δοκοῦντος ἥκειν.

καὶ ὁ μὲν Γύλιππος ἀναλαβὼν τῶν τε σφετέρων ναυτῶν καὶ ἐπιβατῶν τοὺς ὡπλισμένους ἑπτακοσίους μάλιστα, Ἱμεραίους δὲ ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς ξυναμφοτέρους χιλίους καὶ ἱππέας ἑκατὸν καὶ Σελινουντίων τέ τινας ψιλοὺς καὶ ἱππέας καὶ Γελῴων ὀλίγους, Σικελῶν τε ἐς χιλίους τοὺς πάντας, ἐχώρει

[2] πρὸς τὰς Συρακούσας· οἱ δ’ ἐκ τῆς Λευκάδος Κορίνθιοι ταῖς τε ἄλλαις ναυσὶν ὡς εἶχον τάχους ἐβοήθουν καὶ Γογγύλος, εἷς τῶν Κορινθίων ἀρχόντων, μιᾷ νηὶ τελευταῖος ὁρμηθεὶς πρῶτος μὲν ἀφικνεῖται ἐς τὰς Συρακούσας, ὀλίγον δὲ πρὸ Γυλίππου, καὶ καταλαβὼν αὐτοὺς περὶ ἀπαλλαγῆς τοῦ πολέμου μέλλοντας ἐκκλησιάσειν διεκώλυσέ τε καὶ παρεθάρσυνε, λέγων ὅτι νῆές τε ἄλλαι ἔτι προσπλέουσι καὶ Γύλιππος ὁ Κλεανδρίδου Λακεδαιμονίων ἀποστειλάντων ἄρχων.

καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι ἐπερρώσθησάν τε καὶ τῷ Γυλίππῳ εὐθὺς πανστρατιᾷ ὡς ἀπαντησόμενοι ἐξῆλθον· ἤδη γὰρ καὶ ἐγγὺς ὄντα ᾐσθάνοντο αὐτόν.
ὁ δὲ Ἰέτας τότε τι τεῖχος ἐν τῇ παρόδῳ τῶν Σικελῶν ἑλὼν καὶ ξυνταξάμενος ὡς ἐς μάχην ἀφικνεῖται ἐς τὰς Ἐπιπολάς· καὶ ἀναβὰς κατὰ τὸν Εὐρύηλον, ᾗπερ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον, ἐχώρει μετὰ τῶν Συρακοσίων ἐπὶ τὸ τείχισμα τῶν Ἀθηναίων.

ἔτυχε δὲ κατὰ τοῦτο τοῦ καιροῦ ἐλθὼν ἐν ᾧ ἑπτὰ μὲν ἢ ὀκτὼ σταδίων ἤδη ἀπε- τετέλεστο τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὸν μέγαν λιμένα διπλοῦν τεῖχος, πλὴν κατὰ βραχύ τι τὸ πρὸς τὴν θάλασσαν (τοῦτο δ’ ἔτι ᾠκοδόμουν), τῷ δὲ ἄλλῳ τοῦ κύκλου πρὸς τὸν Τρωγίλον ἐπὶ τὴν ἑτέραν θάλασσαν λίθοι τε παραβεβλημένοι τῷ πλέονι ἤδη ἦσαν, καὶ ἔστιν ἃ καὶ ἡμίεργα, τὰ δὲ καὶ ἐξειργασμένα κατελέ- λειπτο. παρὰ τοσοῦτον μὲν αἱ Συράκουσαι ἦλθον κινδύνου.

[3] Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι αἰφνιδίως τοῦ τε Γυλίππου καὶ τῶν Συρακοσίων σφίσιν ἐπιόντων ἐθορυβήθησαν μὲν τὸ πρῶτον, παρετάξαντο δέ. ὁ δὲ θέμενος τὰ ὅπλα ἐγγὺς κήρυκα προσ- πέμπει αὐτοῖς λέγοντα, εἰ βούλονται ἐξιέναι ἐκ τῆς Σικελίας πέντε ἡμερῶν λαβόντες τὰ σφέτερα αὐτῶν, ἑτοῖμος εἶναι σπένδεσθαι.

οἱ δ’ ἐν ὀλιγωρίᾳ τε ἐποιοῦντο καὶ οὐδὲν ἀποκρινάμενοι ἀπέπεμψαν. καὶ μετὰ τοῦτο ἀντιπαρεσκευάζοντο ἀλλήλοις ὡς ἐς μάχην.
καὶ ὁ Γύλιππος ὁρῶν τοὺς Συρακοσίους ταρασσομένους καὶ οὐ ῥᾳδίως ξυντασσομένους, ἐπανῆγε τὸ στρατόπεδον ἐς τὴν εὐρυχωρίαν μᾶλλον. καὶ ὁ Νικίας οὐκ ἐπῆγε τοὺς Ἀθηναίους, ἀλλ’ ἡσύχαζε πρὸς τῷ ἑαυτῶν τείχει. ὡς δ’ ἔγνω ὁ Γύλιππος οὐ προσιόντας αὐτούς, ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν ἐπὶ τὴν ἄκραν τὴν Τεμενῖτιν καλουμένην, καὶ αὐτοῦ ηὐλίσαντο.
τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἄγων τὴν μὲν πλείστην τῆς στρατιᾶς παρέταξε πρὸς τὰ τείχη τῶν Ἀθηναίων, ὅπως μὴ ἐπιβοηθοῖεν ἄλλοσε, μέρος δέ τι πέμψας πρὸς τὸ φρούριον τὸ Λάβδαλον αἱρεῖ, καὶ ὅσους ἔλαβεν ἐν αὐτῷ πάντας ἀπέκτεινεν· ἦν δὲ οὐκ ἐπιφανὲς τοῖς Ἀθηναίοις τὸ χωρίον.

καὶ τριήρης τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἁλίσκεται τῶν Ἀθηναίων ὑπὸ τῶν Συρακοσίων ἐφορμοῦσα τῷ λιμένι.

[4] Καὶ μετὰ ταῦτα ἐτείχιζον οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι διὰ τῶν Ἐπιπολῶν ἀπὸ τῆς πόλεως ἀρξάμενοι ἄνω πρὸς τὸ * ἐγκάρσιον τεῖχος ἁπλοῦν, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι, εἰ μὴ δύναιντο κωλῦσαι, μηκέτι οἷοί τε ὦσιν ἀποτειχίσαι.

καὶ οἵ τε Ἀθηναῖοι ἀνεβεβήκεσαν ἤδη ἄνω, τὸ ἐπὶ θαλάσσῃ τεῖχος ἐπιτελέσαντες, καὶ ὁ Γύλιππος (ἦν γάρ τι τοῖς Ἀθηναίοις τοῦ τείχους ἀσθενές) νυκτὸς ἀναλαβὼν τὴν στρατιὰν ἐπῄει πρὸς αὐτό.
οἱ δ’ Ἀθηναῖοι (ἔτυχον γὰρ ἔξω αὐλιζόμενοι) ὡς ᾔσθοντο, ἀντεπῇσαν· ὁ δὲ γνοὺς κατὰ τάχος ἀπήγαγε τοὺς σφετέρους πάλιν. ἐποικοδομήσαντες δὲ αὐτὸ οἱ Ἀθηναῖοι ὑψηλότερον αὐτοὶ μὲν ταύτῃ ἐφύλασσον, τοὺς δὲ ἄλλους ξυμμάχους κατὰ τὸ ἄλλο τείχισμα ἤδη διέταξαν, ᾗπερ ἔμελλον ἕκαστοι φρουρεῖν.

Τῷ δὲ Νικίᾳ ἐδόκει τὸ Πλημμύριον καλούμενον τειχίσαι· ἔστι δὲ ἄκρα ἀντιπέρας τῆς πόλεως, ἥπερ προύχουσα τοῦ μεγάλου λιμένος τὸ στόμα στενὸν ποιεῖ, καὶ εἰ τειχισθείη, ῥᾴων αὐτῷ ἐφαίνετο ἡ ἐσκομιδὴ τῶν ἐπιτηδείων ἔσεσθαι· δι’ ἐλάσσονος γὰρ πρὸς τῷ λιμένι τῷ τῶν Συρακοσίων ἐφορμήσειν σφᾶς, καὶ οὐχ ὥσπερ νῦν ἐκ μυχοῦ τοῦ λιμένος τὰς ἐπαναγωγὰς ποιήσεσθαι, ἤν τι ναυτικῷ κινῶνται. προσεῖχέ τε ἤδη μᾶλλον τῷ κατὰ θάλασσαν πολέμῳ, ὁρῶν τὰ ἐκ τῆς γῆς σφίσιν ἤδη, ἐπειδὴ Γύλιππος ἧκεν, ἀνελπιστότερα ὄντα.

διακομίσας οὖν στρατιὰν καὶ τὰς ναῦς ἐξετείχισε τρία φρούρια· καὶ ἐν αὐτοῖς τά τε σκεύη τὰ πλεῖστα ἔκειτο καὶ τὰ πλοῖα ἤδη ἐκεῖ τὰ μεγάλα ὥρμει καὶ αἱ ταχεῖαι νῆες.

ὥστε καὶ τῶν πληρωμάτων οὐχ ἥκιστα τότε πρῶτον κάκωσις ἐγένετο· τῷ τε γὰρ ὕδατι σπανίῳ χρώμενοι καὶ οὐκ ἐγγύθεν, καὶ ἐπὶ φρυγανισμὸν ἅμα ὁπότε ἐξέλθοιεν οἱ ναῦται, ὑπὸ τῶν ἱππέων τῶν Συρακοσίων κρατούντων τῆς γῆς διεφθείροντο· τρίτον γὰρ μέρος τῶν ἱππέων τοῖς Συρακοσίοις διὰ τοὺς ἐν τῷ Πλημμυρίῳ, ἵνα μὴ κακουργήσοντες ἐξίοιεν, ἐπὶ τῇ ἐν τῷ Ὀλυμπιείῳ πολίχνῃ ἐτετάχατο.
ἐπυνθάνετο δὲ καὶ τὰς λοιπὰς τῶν Κορινθίων ναῦς προσπλεούσας ὁ Νικίας· καὶ πέμπει ἐς φυλακὴν αὐτῶν εἴκοσι ναῦς, αἷς εἴρητο περί τε Λοκροὺς καὶ Ῥήγιον καὶ τὴν προσβολὴν τῆς Σικελίας ναυλοχεῖν αὐτάς.

[5] Ὁ δὲ Γύλιππος ἅμα μὲν ἐτείχιζε τὸ διὰ τῶν Ἐπιπολῶν τεῖχος, τοῖς λίθοις χρώμενος οὓς οἱ Ἀθηναῖοι προπαρε- βάλοντο σφίσιν, ἅμα δὲ παρέτασσεν ἐξάγων αἰεὶ πρὸ τοῦ τειχίσματος τοὺς Συρακοσίους καὶ τοὺς ξυμμάχους· καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀντιπαρετάσσοντο.

ἐπειδὴ δὲ ἔδοξε τῷ Γυλίππῳ καιρὸς εἶναι, ἦρχε τῆς ἐφόδου· καὶ ἐν χερσὶ γενόμενοι ἐμάχοντο μεταξὺ τῶν τειχισμάτων, ᾗ τῆς ἵππου τῶν Συρακοσίων οὐδεμία χρῆσις ἦν.

καὶ νικηθέντων τῶν Συρακοσίων καὶ τῶν ξυμμάχων καὶ νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελομένων καὶ τῶν Ἀθηναίων τροπαῖον στησάντων, ὁ Γύλιππος ξυγκαλέσας τὸ στράτευμα οὐκ ἔφη τὸ ἁμάρτημα ἐκείνων, ἀλλ’ ἑαυτοῦ γενέσθαι· τῆς γὰρ ἵππου καὶ τῶν ἀκοντιστῶν τὴν ὠφελίαν τῇ τάξει ἐντὸς λίαν τῶν τειχῶν ποιήσας ἀφελέσθαι· νῦν οὖν αὖθις ἐπάξειν.

καὶ διανοεῖσθαι οὕτως ἐκέλευεν αὐτοὺς ὡς τῇ μὲν παρασκευῇ οὐκ ἔλασσον ἕξοντας, τῇ δὲ γνώμῃ οὐκ ἀνεκτὸν ἐσόμενον εἰ μὴ ἀξιώσουσι Πελοποννήσιοί τε ὄντες καὶ Δωριῆς Ἰώνων καὶ νησιωτῶν καὶ ξυγκλύδων ἀνθρώπων κρατήσαντες ἐξελάσασθαι ἐκ τῆς χώρας.

[6] καὶ μετὰ ταῦτα, ἐπειδὴ καιρὸς ἦν, αὖθις ἐπῆγεν αὐτούς. ὁ δὲ Νικίας καὶ οἱ Ἀθηναῖοι νομίζοντες, καὶ εἰ ἐκεῖνοι μὴ ἐθέλοιεν μάχης ἄρχειν, ἀναγκαῖον εἶναι σφίσι μὴ περιορᾶν παροικοδομούμενον τὸ τεῖχος (ἤδη γὰρ καὶ ὅσον οὐ παρεληλύθει τὴν τῶν Ἀθηναίων τοῦ τείχους τελευτὴν ἡ ἐκείνων τείχισις, καί, εἰ προέλθοι, ταὐτὸν ἤδη ἐποίει αὐτοῖς νικᾶν τε μαχομένοις διὰ παντὸς καὶ μηδὲ μάχεσθαι), ἀντεπῇσαν οὖν τοῖς Συρακοσίοις.

καὶ ὁ Γύλιππος τοὺς μὲν ὁπλίτας ἔξω τῶν τειχῶν μᾶλλον ἢ πρότερον προαγαγὼν ξυνέμισγεν αὐτοῖς, τοὺς δ’ ἱππέας καὶ τοὺς ἀκοντιστὰς ἐκ πλαγίου τάξας τῶν Ἀθηναίων κατὰ τὴν εὐρυχωρίαν, ᾗ τῶν τειχῶν ἀμφοτέρων αἱ ἐργασίαι ἔληγον.

καὶ προσβαλόντες οἱ ἱππῆς ἐν τῇ μάχῃ τῷ εὐωνύμῳ κέρᾳ τῶν Ἀθηναίων, ὅπερ κατ’ αὐτοὺς ἦν, ἔτρεψαν· καὶ δι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα νικηθὲν ὑπὸ τῶν Συρακοσίων κατηράχθη ἐς τὰ τειχίσματα.

καὶ τῇ ἐπιούσῃ νυκτὶ ἔφθασαν παροικοδομήσαντες καὶ παρελθόντες τὴν τῶν Ἀθηναίων οἰκοδομίαν, ὥστε μηκέτι μήτε αὐτοὶ κωλύεσθαι ὑπ’ αὐτῶν, ἐκείνους τε καὶ παντάπασιν ἀπεστερηκέναι, εἰ καὶ κρατοῖεν, μὴ ἂν ἔτι σφᾶς ἀποτειχίσαι.

[7] Μετὰ δὲ τοῦτο αἵ τε τῶν Κορινθίων νῆες καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Λευκαδίων ἐσέπλευσαν αἱ ὑπόλοιποι δώδεκα, λαθοῦσαι τὴν τῶν Ἀθηναίων φυλακήν (ἦρχε δ’ αὐτῶν Ἐρασινίδης Κορίνθιος), καὶ ξυνετείχισαν τὸ λοιπὸν τοῖς Συρακοσίοις μέχρι τοῦ ἐγκαρσίου τείχους.

καὶ ὁ Γύλιππος ἐς τὴν ἄλλην Σικελίαν ἐπὶ στρατιάν τε ᾤχετο, καὶ ναυτικὴν καὶ πεζὴν ξυλλέξων, καὶ τῶν πόλεων ἅμα προσαξόμενος εἴ τις ἢ μὴ πρόθυμος ἦν ἢ παντάπασιν ἔτι ἀφειστήκει τοῦ πολέμου.

πρέσβεις τε ἄλλοι τῶν Συρακοσίων καὶ Κορινθίων ἐς Λακεδαίμονα καὶ Κόρινθον ἀπεστάλησαν, ὅπως στρατιὰ ἔτι περαιωθῇ τρόπῳ ᾧ ἂν ἐν ὁλκάσιν ἢ πλοίοις ἢ ἄλλως ὅπως ἂν προχωρῇ, ὡς καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐπιμεταπεμπομένων.

οἵ τε Συρακόσιοι ναυτικὸν ἐπλήρουν καὶ ἀνεπειρῶντο ὡς καὶ τούτῳ ἐπιχειρήσοντες, καὶ ἐς τἆλλα πολὺ ἐπέρρωντο.

[8] Ὁ δὲ Νικίας αἰσθόμενος τοῦτο καὶ ὁρῶν καθ’ ἡμέραν ἐπιδιδοῦσαν τήν τε τῶν πολεμίων ἰσχὺν καὶ τὴν σφετέραν ἀπορίαν, ἔπεμπε καὶ αὐτὸς ἐς τὰς Ἀθήνας ἀγγέλλων πολλάκις μὲν καὶ ἄλλοτε καθ’ ἕκαστα τῶν γιγνομένων, μάλιστα δὲ καὶ τότε, νομίζων ἐν δεινοῖς τε εἶναι καί, εἰ μὴ ὡς τάχιστα ἢ σφᾶς μεταπέμψουσιν ἢ ἄλλους μὴ ὀλίγους ἀποστελοῦσιν, οὐδεμίαν εἶναι σωτηρίαν.
φοβούμενος δὲ μὴ οἱ πεμπόμενοι ἢ κατὰ τὴν τοῦ λέγειν ἀδυνασίαν ἢ καὶ μνήμης ἐλλιπεῖς γιγνόμενοι ἢ τῷ ὄχλῳ πρὸς χάριν τι λέγοντες οὐ τὰ ὄντα ἀπαγγέλλωσιν, ἔγραψεν ἐπιστολήν, νομίζων οὕτως ἂν μάλιστα τὴν αὑτοῦ γνώμην μηδὲν ἐν τῷ ἀγγέλῳ ἀφανισθεῖσαν μαθόντας τοὺς Ἀθηναίους βουλεύσασθαι περὶ τῆς ἀληθείας.

καὶ οἱ μὲν ᾤχοντο φέροντες, οὓς ἀπέστειλε, τὰ γράμματα καὶ ὅσα ἔδει αὐτοὺς εἰπεῖν· ὁ δὲ τὰ κατὰ τὸ στρατόπεδον διὰ φυλακῆς μᾶλλον ἤδη ἔχων ἢ δι’ ἑκουσίων κινδύνων ἐπεμέλετο.

[9] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει τελευτῶντι καὶ Εὐετίων στρατηγὸς Ἀθηναίων μετὰ Περδίκκου στρατεύσας ἐπ’ Ἀμφίπολιν Θρᾳξὶ πολλοῖς τὴν μὲν πόλιν οὐχ εἷλεν, ἐς δὲ τὸν Στρυμόνα περικομίσας τριήρεις ἐκ τοῦ ποταμοῦ ἐπολιόρκει ὁρμώμενος ἐξ Ἱμεραίου. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[10] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἥκοντες ἐς τὰς Ἀθήνας οἱ παρὰ τοῦ Νικίου ὅσα τε ἀπὸ γλώσσης εἴρητο αὐτοῖς εἶπον, καὶ εἴ τίς τι ἐπηρώτα ἀπεκρίνοντο, καὶ τὴν ἐπιστολὴν ἀπ- έδοσαν. ὁ δὲ γραμματεὺς ὁ τῆς πόλεως παρελθὼν ἀνέγνω τοῖς Ἀθηναίοις δηλοῦσαν τοιάδε.

[11] ’Τὰ μὲν πρότερον πραχθέντα, ὦ Ἀθηναῖοι, ἐν ἄλλαις πολλαῖς ἐπιστολαῖς ἴστε· νῦν δὲ καιρὸς οὐχ ἧσσον μαθόντας ὑμᾶς ἐν ᾧ ἐσμὲν βουλεύσασθαι.

κρατησάντων γὰρ ἡμῶν μάχαις ταῖς πλέοσι Συρακοσίους ἐφ’ οὓς ἐπέμφθημεν καὶ τὰ τείχη οἰκοδομησαμένων ἐν οἷσπερ νῦν ἐσμέν, ἦλθε Γύλιππος Λακεδαιμόνιος στρατιὰν ἔχων ἔκ τε Πελοποννήσου καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Σικελίᾳ πόλεων ἔστιν ὧν. καὶ μάχῃ τῇ μὲν πρώτῃ νικᾶται ὑφ’ ἡμῶν, τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἱππεῦσί τε πολλοῖς καὶ ἀκοντισταῖς βιασθέντες ἀνεχωρήσαμεν ἐς τὰ τείχη.

νῦν οὖν ἡμεῖς μὲν παυσάμενοι τοῦ περιτειχισμοῦ διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων ἡσυχάζομεν (οὐδὲ γὰρ ξυμπάσῃ τῇ στρατιᾷ δυναίμεθ’ ἂν χρήσασθαι ἀπανηλωκυίας τῆς φυλακῆς τῶν τειχῶν μέρος τι τοῦ ὁπλιτικοῦ)· οἱ δὲ παρῳκοδομήκασιν ἡμῖν τεῖχος ἁπλοῦν, ὥστε μὴ εἶναι ἔτι περιτειχίσαι αὐτούς, ἢν μή τις τὸ παρατείχισμα τοῦτο πολλῇ στρατιᾷ ἐπελθὼν ἕλῃ.

ξυμβέβηκέ τε πολιορκεῖν δοκοῦντας ἡμᾶς ἄλλους αὐτοὺς μᾶλλον, ὅσα γε κατὰ γῆν, τοῦτο πάσχειν· οὐδὲ γὰρ τῆς χώρας ἐπὶ πολὺ διὰ τοὺς ἱππέας ἐξερχόμεθα.

[12] ‘Πεπόμφασι δὲ καὶ ἐς Πελοπόννησον πρέσβεις ἐπ’ ἄλλην στρατιάν, καὶ ἐς τὰς ἐν Σικελίᾳ πόλεις Γύλιππος οἴχεται, τὰς μὲν καὶ πείσων ξυμπολεμεῖν ὅσαι νῦν ἡσυχάζουσιν, ἀπὸ δὲ τῶν καὶ στρατιὰν ἔτι πεζὴν καὶ ναυτικοῦ παρασκευήν, ἢν δύνηται, ἄξων.
διανοοῦνται γάρ, ὡς ἐγὼ πυνθάνομαι, τῷ τε πεζῷ ἅμα τῶν τειχῶν ἡμῶν πειρᾶν καὶ ταῖς ναυσὶ κατὰ θάλασσαν.

καὶ δεινὸν μηδενὶ ὑμῶν δόξῃ εἶναι ὅτι καὶ κατὰ θάλασσαν. τὸ γὰρ ναυτικὸν ἡμῶν, ὅπερ κἀκεῖνοι πυνθάνονται, τὸ μὲν πρῶτον ἤκμαζε καὶ τῶν νεῶν τῇ ξηρότητι καὶ τῶν πληρωμάτων τῇ σωτηρίᾳ· νῦν δὲ αἵ τε νῆες διά- βροχοι τοσοῦτον χρόνον ἤδη θαλασσεύουσαι, καὶ τὰ πληρώματα ἔφθαρται.
τὰς μὲν γὰρ ναῦς οὐκ ἔστιν ἀνελκύσαντας διαψύξαι διὰ τὸ ἀντιπάλους τῷ πλήθει καὶ ἔτι πλείους τὰς τῶν πολεμίων οὔσας αἰεὶ προσδοκίαν παρέχειν ὡς ἐπιπλεύσονται.

φανεραὶ δ’ εἰσὶν ἀναπειρώμεναι, καὶ αἱ ἐπιχειρήσεις ἐπ’ ἐκείνοις καὶ ἀποξηρᾶναι τὰς σφετέρας μᾶλλον ἐξουσία· οὐ γὰρ ἐφορμοῦσιν ἄλλοις.

[13] ἡμῖν δ’ ἐκ πολλῆς ἂν περιουσίας νεῶν μόλις τοῦτο ὑπῆρχε καὶ μὴ ἀναγκαζομένοις ὥσπερ νῦν πάσαις φυλάσσειν· εἰ γὰρ ἀφαιρήσομέν τι καὶ βραχὺ τῆς τηρήσεως, τὰ ἐπιτήδεια οὐχ ἕξομεν, παρὰ τὴν ἐκείνων πόλιν χαλεπῶς καὶ νῦν ἐσκομιζόμενοι.

τὰ δὲ πληρώματα διὰ τόδε ἐφθάρη τε ἡμῖν καὶ ἔτι νῦν φθείρεται, τῶν ναυτῶν [τῶν] μὲν διὰ φρυγανισμὸν καὶ ἁρπαγὴν καὶ ὑδρείαν μακρὰν ὑπὸ τῶν ἱππέων ἀπολλυμένων· οἱ δὲ θεράποντες, ἐπειδὴ ἐς ἀντίπαλα καθεστήκαμεν, αὐτομολοῦσι, καὶ οἱ ξένοι οἱ μὲν ἀναγκαστοὶ ἐσβάντες εὐθὺς κατὰ τὰς πόλεις ἀποχωροῦσιν, οἱ δὲ ὑπὸ μεγάλου μισθοῦ τὸ πρῶτον ἐπαρθέντες καὶ οἰόμενοι χρηματιεῖσθαι μᾶλλον ἢ μαχεῖσθαι, ἐπειδὴ παρὰ γνώμην ναυτικόν τε δὴ καὶ τἆλλα ἀπὸ τῶν πολεμίων ἀνθεστῶτα ὁρῶσιν, οἱ μὲν ἐπ’ αὐτομολίας προφάσει ἀπέρχονται, οἱ δὲ ὡς ἕκαστοι δύνανται (πολλὴ δ’ ἡ Σικελία), εἰσὶ δ’ οἳ καὶ αὐτοὶ ἐμπορευόμενοι ἀνδράποδα Ὑκκαρικὰ ἀντεμβιβάσαι ὑπὲρ σφῶν πείσαντες τοὺς τριηράρχους τὴν ἀκρίβειαν τοῦ ναυτικοῦ ἀφῄρηνται.

[14] ἐπισταμένοις δ’ ὑμῖν γράφω ὅτι βραχεῖα ἀκμὴ πληρώματος καὶ ὀλίγοι τῶν ναυτῶν οἱ ἐξορμῶντές τε ναῦν καὶ ξυνέχοντες τὴν εἰρεσίαν.

τούτων δὲ πάντων ἀπορώτατον τό τε μὴ οἷόν τε εἶναι ταῦτα ἐμοὶ κωλῦσαι τῷ στρατηγῷ (χαλεπαὶ γὰρ αἱ ὑμέτεραι φύσεις ἄρξαι) καὶ ὅτι οὐδ’ ὁπόθεν ἐπιπληρωσόμεθα τὰς ναῦς ἔχομεν, ὃ τοῖς πολεμίοις πολλαχόθεν ὑπάρχει, ἀλλ’ ἀνάγκη ἀφ’ ὧν ἔχοντες ἤλθομεν τά τε ὄντα καὶ ἀπαναλισκόμενα γίγνεσθαι· αἱ γὰρ νῦν οὖσαι πόλεις ξύμμαχοι ἀδύνατοι Νάξος καὶ Κατάνη.

εἰ δὲ προσγενήσεται ἓν ἔτι τοῖς πολεμίοις, ὥστε τὰ τρέφοντα ἡμᾶς χωρία τῆς Ἰταλίας, ὁρῶντα ἐν ᾧ τ’ ἐσμὲν καὶ ὑμῶν μὴ ἐπιβοηθούντων, πρὸς ἐκείνους χωρῆσαι, διαπεπολεμήσεται αὐτοῖς ἀμαχεὶ ἐκπολιορκηθέντων ἡμῶν [ὁ πόλεμος].

’Τούτων ἐγὼ ἡδίω μὲν ἂν εἶχον ὑμῖν ἕτερα ἐπιστέλλειν, οὐ μέντοι χρησιμώτερά γε, εἰ δεῖ σαφῶς εἰδότας τὰ ἐνθάδε βουλεύσασθαι. καὶ ἅμα τὰς φύσεις ἐπιστάμενος ὑμῶν, βουλομένων μὲν τὰ ἥδιστα ἀκούειν, αἰτιωμένων δὲ ὕστερον, ἤν τι ὑμῖν ἀπ’ αὐτῶν μὴ ὁμοῖον ἐκβῇ, ἀσφαλέστερον ἡγησάμην τὸ ἀληθὲς δηλῶσαι.

[15] καὶ νῦν ὡς ἐφ’ ἃ μὲν ἤλθομεν τὸ πρῶτον καὶ τῶν στρατιωτῶν καὶ τῶν ἡγεμόνων ὑμῖν μὴ μεμπτῶν γεγενημένων, οὕτω τὴν γνώμην ἔχετε· ἐπειδὴ δὲ Σικελία τε ἅπασα ξυνίσταται καὶ ἐκ Πελοποννήσου ἄλλη στρατιὰ προσδόκιμος αὐτοῖς, βουλεύεσθε ἤδη ὡς τῶν γ’ ἐνθάδε μηδὲ τοῖς παροῦσιν ἀνταρκούντων, ἀλλ’ ἢ τούτους μεταπέμπειν δέον ἢ ἄλλην στρατιὰν μὴ ἐλάσσω ἐπιπέμπειν καὶ πεζὴν καὶ ναυτικὴν καὶ χρήματα μὴ ὀλίγα, ἐμοὶ δὲ διάδοχόν τινα, ὡς ἀδύνατός εἰμι διὰ νόσον νεφρῖτιν παραμένειν.

ἀξιῶ δ’ ὑμῶν ξυγγνώμης τυγχάνειν· καὶ γὰρ ὅτ’ ἐρρώμην πολλὰ ἐν ἡγεμονίαις ὑμᾶς εὖ ἐποίησα. ὅτι δὲ μέλλετε, ἅμα τῷ ἦρι εὐθὺς καὶ μὴ ἐς ἀναβολὰς πράσσετε, ὡς τῶν πολεμίων τὰ μὲν ἐν Σικελίᾳ δι’ ὀλίγου ποριουμένων, τὰ δ’ ἐκ Πελοποννήσου σχολαίτερον μέν, ὅμως δ’, ἢν μὴ προσέχητε τὴν γνώμην, τὰ μὲν λήσουσιν ὑμᾶς, ὥσπερ καὶ πρότερον, τὰ δὲ φθήσονται.‘

[16] Ἡ μὲν τοῦ Νικίου ἐπιστολὴ τοσαῦτα ἐδήλου, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἀκούσαντες αὐτῆς τὸν μὲν Νικίαν οὐ παρέλυσαν τῆς ἀρχῆς, ἀλλ’ αὐτῷ, ἕως ἂν ἕτεροι ξυνάρχοντες αἱρεθέντες ἀφίκωνται, τῶν αὐτοῦ ἐκεῖ δύο προσείλοντο Μένανδρον καὶ Εὐθύδημον, ὅπως μὴ μόνος ἐν ἀσθενείᾳ ταλαιπωροίη, στρατιὰν δὲ ἄλλην ἐψηφίσαντο πέμπειν καὶ ναυτικὴν καὶ πεζὴν Ἀθηναίων τε ἐκ καταλόγου καὶ τῶν ξυμμάχων.
καὶ ξυνάρχοντας αὐτῷ εἵλοντο Δημοσθένη τε τὸν Ἀλκισθένους καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους. καὶ τὸν μὲν Εὐρυμέδοντα εὐθὺς περὶ ἡλίου τροπὰς τὰς χειμερινὰς ἀποπέμπουσιν ἐς τὴν Σικελίαν μετὰ δέκα νεῶν, ἄγοντα εἴκοσι <καὶ ἑκατὸν> τάλαντα ἀργυρίου, καὶ ἅμα ἀγγελοῦντα τοῖς ἐκεῖ ὅτι ἥξει βοήθεια καὶ ἐπιμέλεια αὐτῶν ἔσται·

[17] ὁ δὲ Δημοσθένης ὑπομένων παρε- σκευάζετο τὸν ἔκπλουν ὡς ἅμα τῷ ἦρι ποιησόμενος, στρατιάν τε ἐπαγγέλλων ἐς τοὺς ξυμμάχους καὶ χρήματα αὐτόθεν καὶ ναῦς καὶ ὁπλίτας ἑτοιμάζων.
πέμπουσι δὲ καὶ περὶ τὴν Πελοπόννησον οἱ Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναῦς, ὅπως φυλάσσοιεν μηδένα ἀπὸ Κορίνθου καὶ τῆς Πελοποννήσου ἐς τὴν Σικελίαν περαιοῦσθαι.
οἱ γὰρ Κορίνθιοι, ὡς αὐτοῖς οἱ πρέσβεις ἧκον καὶ τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ βελτίω ἤγγελλον, νομίσαντες οὐκ ἄκαιρον καὶ τὴν προτέραν πέμψιν τῶν νεῶν ποιήσασθαι, πολλῷ μᾶλλον ἐπέρρωντο, καὶ ἐν ὁλκάσι παρεσκευάζοντο αὐτοί τε ἀποστελοῦντες ὁπλίτας ἐς τὴν Σικελίαν καὶ ἐκ τῆς ἄλλης Πελοποννήσου οἱ Λακεδαιμόνιοι τῷ αὐτῷ τρόπῳ πέμψοντες·
ναῦς τε οἱ Κορίνθιοι πέντε καὶ εἴκοσιν ἐπλήρουν, ὅπως ναυμαχίας τε ἀποπειράσωσι πρὸς τὴν ἐν τῇ Ναυπάκτῳ φυλακήν, καὶ τὰς ὁλκάδας αὐτῶν ἧσσον οἱ ἐν τῇ Ναυπάκτῳ Ἀθηναῖοι κωλύοιεν ἀπαίρειν, πρὸς τὴν σφετέραν ἀντίταξιν τῶν τριήρων τὴν φυλακὴν ποιούμενοι.

[18] Παρεσκευάζοντο δὲ καὶ τὴν ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβολὴν οἱ Λακεδαιμόνιοι, ὥσπερ τε προυδέδοκτο αὐτοῖς καὶ τῶν Συρακοσίων καὶ Κορινθίων ἐναγόντων, ἐπειδὴ ἐπυνθάνοντο τὴν ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων βοήθειαν ἐς τὴν Σικελίαν, ὅπως δὴ ἐσβολῆς γενομένης διακωλυθῇ. καὶ ὁ Ἀλκιβιάδης προσκείμενος ἐδίδασκε τὴν Δεκέλειαν τειχίζειν καὶ μὴ ἀνιέναι τὸν πόλεμον.
μάλιστα δὲ τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐγεγένητό τις ῥώμη, διότι τοὺς Ἀθηναίους ἐνόμιζον διπλοῦν τὸν πόλεμον ἔχοντας, πρός τε σφᾶς καὶ Σικελιώτας, εὐκαθαιρετωτέρους ἔσεσθαι, καὶ ὅτι τὰς σπονδὰς προτέρους λελυκέναι ἡγοῦντο αὐτούς· ἐν γὰρ τῷ προτέρῳ πολέμῳ σφέτερον τὸ παρανόμημα μᾶλλον γενέσθαι, ὅτι τε ἐς Πλάταιαν ἦλθον Θηβαῖοι ἐν σπονδαῖς, καὶ εἰρημένον ἐν ταῖς πρότερον ξυνθήκαις ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν, ἢν δίκας ἐθέλωσι διδόναι, αὐτοὶ οὐχ ὑπήκουον ἐς δίκας προκαλουμένων τῶν Ἀθηναίων. καὶ διὰ τοῦτο εἰκότως δυστυχεῖν τε ἐνόμιζον, καὶ ἐνεθυμοῦντο τήν τε περὶ Πύλον ξυμφορὰν καὶ εἴ τις ἄλλη αὐτοῖς ἐγένετο.

ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἀθηναῖοι ταῖς τριάκοντα ναυσὶν ἐξ Ἄργους ὁρμώμενοι Ἐπιδαύρου τέ τι καὶ Πρασιῶν καὶ ἄλλα ἐδῄωσαν καὶ ἐκ Πύλου ἅμα ἐλῃστεύοντο, καὶ ὁσάκις περί του δια- φοραὶ γένοιντο τῶν κατὰ τὰς σπονδὰς ἀμφισβητουμένων, ἐς δίκας προκαλουμένων τῶν Λακεδαιμονίων οὐκ ἤθελον ἐπιτρέπειν, τότε δὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι νομίσαντες τὸ παρανόμημα, ὅπερ καὶ σφίσι πρότερον ἡμάρτητο, αὖθις ἐς τοὺς Ἀθηναίους τὸ αὐτὸ περιεστάναι, πρόθυμοι ἦσαν ἐς τὸν πόλεμον.

καὶ ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ σίδηρόν τε περιήγγελλον κατὰ τοὺς ξυμμάχους καὶ τἆλλα ἐργαλεῖα ἡτοίμαζον ἐς τὸν ἐπιτειχισμόν, καὶ τοῖς ἐν τῇ Σικελίᾳ ἅμα ὡς ἀποπέμψοντες ἐν ταῖς ὁλκάσιν ἐπικουρίαν αὐτοί τε ἐπόριζον καὶ τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους προσηνάγκαζον. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ ὄγδοον καὶ δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[19] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου ἦρος εὐθὺς ἀρχομένου πρωίτατα δὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσέβαλον· ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ πρῶτον μὲν τῆς χώρας τὰ περὶ τὸ πεδίον ἐδῄωσαν, ἔπειτα Δεκέλειαν ἐτείχιζον, κατὰ πόλεις διελόμενοι τὸ ἔργον.

ἀπέχει δὲ ἡ Δεκέλεια σταδίους μάλιστα τῆς τῶν Ἀθηναίων πόλεως εἴκοσι καὶ ἑκατόν, παραπλήσιον δὲ καὶ οὐ πολλῷ πλέον καὶ ἀπὸ τῆς Βοιωτίας. ἐπὶ δὲ τῷ πεδίῳ καὶ τῆς χώρας τοῖς κρατίστοις ἐς τὸ κακουργεῖν ᾠκοδομεῖτο τὸ τεῖχος, ἐπιφανὲς μέχρι τῆς τῶν Ἀθηναίων πόλεως.

καὶ οἱ μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐτείχιζον, οἱ δ’ ἐν τῇ Πελοποννήσῳ ἀπέστελλον περὶ τὸν αὐτὸν χρόνον ταῖς ὁλκάσι τοὺς ὁπλίτας ἐς τὴν Σικελίαν, Λακεδαιμόνιοι μὲν τῶν τε Εἱλώτων ἐπιλεξάμενοι τοὺς βελτίστους καὶ τῶν νεοδαμώδων, ξυναμφοτέρων ἐς ἑξακοσίους ὁπλίτας, καὶ Ἔκκριτον Σπαρτιάτην ἄρχοντα, Βοιωτοὶ δὲ τριακοσίους ὁπλίτας, ὧν ἦρχον Ξένων τε καὶ Νίκων Θηβαῖοι καὶ Ἡγήσανδρος Θεσπιεύς.
οὗτοι μὲν οὖν ἐν τοῖς πρῶτοι ὁρμήσαντες ἀπὸ τοῦ Ταινάρου τῆς Λακωνικῆς ἐς τὸ πέλαγος ἀφῆκαν· μετὰ δὲ τούτους Κορίνθιοι οὐ πολλῷ ὕστερον πεντακοσίους ὁπλίτας, τοὺς μὲν ἐξ αὐτῆς Κορίνθου, τοὺς δὲ προσμισθωσάμενοι Ἀρκάδων, καὶ ἄρχοντα Ἀλέξαρχον Κορίνθιον προστάξαντες ἀπέπεμψαν. ἀπέστειλαν δὲ καὶ Σικυώνιοι διακοσίους ὁπλίτας ὁμοῦ τοῖς Κορινθίοις, ὧν ἦρχε Σαργεὺς Σικυώνιος.
αἱ δὲ πέντε καὶ εἴκοσι νῆες τῶν Κορινθίων αἱ τοῦ χειμῶνος πληρωθεῖσαι ἀνθώρμουν ταῖς ἐν τῇ Ναυπάκτῳ εἴκοσιν Ἀττικαῖς, ἕωσπερ αὐτοῖς οὗτοι οἱ ὁπλῖται ταῖς ὁλκάσιν ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ἀπῆραν· οὗπερ ἕνεκα καὶ τὸ πρῶτον ἐπληρώθησαν, ὅπως μὴ οἱ Ἀθηναῖοι πρὸς τὰς ὁλκάδας μᾶλλον ἢ πρὸς τὰς τριήρεις τὸν νοῦν ἔχωσιν.

[20] Ἐν δὲ τούτῳ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἅμα τῆς Δεκελείας τῷ τειχισμῷ καὶ τοῦ ἦρος εὐθὺς ἀρχομένου περί τε Πελοπόννησον ναῦς τριάκοντα ἔστειλαν καὶ Χαρικλέα τὸν Ἀπολλοδώρου ἄρχοντα, ᾧ εἴρητο καὶ ἐς Ἄργος ἀφικομένῳ κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν παρακαλεῖν Ἀργείων [τε] ὁπλίτας ἐπὶ τὰς ναῦς,

καὶ τὸν Δημοσθένη ἐς τὴν Σικελίαν, ὥσπερ ἔμελλον, ἀπέστελλον ἑξήκοντα μὲν ναυσὶν Ἀθηναίων καὶ πέντε Χίαις, ὁπλίταις δὲ ἐκ καταλόγου Ἀθηναίων διακοσίοις καὶ χιλίοις, καὶ νησιωτῶν ὅσοις ἑκασταχόθεν οἷόν τ’ ἦν πλείστοις χρή- σασθαι, καὶ ἐκ τῶν ἄλλων ξυμμάχων τῶν ὑπηκόων, εἴ ποθέν τι εἶχον ἐπιτήδειον ἐς τὸν πόλεμον, ξυμπορίσαντες. εἴρητο δ’ αὐτῷ πρῶτον μετὰ τοῦ Χαρικλέους ἅμα περιπλέοντα ξυστρατεύεσθαι περὶ τὴν Λακωνικήν.

καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης ἐς τὴν Αἴγιναν προσπλεύσας τοῦ στρατεύματός τε εἴ τι ὑπελέλειπτο περιέμενε καὶ τὸν Χαρικλέα τοὺς Ἀργείους παραλαβεῖν.

[21] Ἐν δὲ τῇ Σικελίᾳ ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τούτου τοῦ ἦρος καὶ ὁ Γύλιππος ἧκεν ἐς τὰς Συρακούσας, ἄγων ἀπὸ τῶν πόλεων ὧν ἔπεισε στρατιὰν ὅσην ἑκασταχόθεν πλείστην ἐδύνατο.

καὶ ξυγκαλέσας τοὺς Συρακοσίους ἔφη χρῆναι πληροῦν ναῦς ὡς δύνανται πλείστας καὶ ναυμαχίας ἀπόπειραν λαμβάνειν· ἐλπίζειν γὰρ ἀπ’ αὐτοῦ τι ἔργον ἄξιον τοῦ κινδύνου ἐς τὸν πόλεμον κατεργάσεσθαι.
ξυνανέπειθε δὲ καὶ ὁ Ἑρμοκράτης οὐχ ἥκιστα, τοῦ ταῖς ναυσὶ μὴ ἀθυμεῖν ἐπιχειρῆσαι πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, λέγων οὐδ’ ἐκεί- νους πάτριον τὴν ἐμπειρίαν οὐδ’ ἀίδιον τῆς θαλάσσης ἔχειν, ἀλλ’ ἠπειρώτας μᾶλλον τῶν Συρακοσίων ὄντας καὶ ἀναγ- κασθέντας ὑπὸ Μήδων ναυτικοὺς γενέσθαι. καὶ πρὸς ἄνδρας τολμηρούς, οἵους καὶ Ἀθηναίους, τοὺς ἀντιτολμῶντας χαλεπωτάτους ἂν [αὐτοῖς] φαίνεσθαι· ᾧ γὰρ ἐκεῖνοι τοὺς πέλας, οὐ δυνάμει ἔστιν ὅτε προύχοντες, τῷ δὲ θράσει ἐπιχειροῦντες καταφοβοῦσι, καὶ σφᾶς ἂν τὸ αὐτὸ ὁμοίως τοῖς ἐναντίοις ὑποσχεῖν.

καὶ Συρακοσίους εὖ εἰδέναι ἔφη τῷ τολμῆσαι ἀπροσδοκήτως πρὸς τὸ Ἀθηναίων ναυτικὸν ἀντιστῆναι πλέον τι διὰ τὸ τοιοῦτον ἐκπλαγέντων αὐτῶν περιγενησομένους ἢ Ἀθηναίους τῇ ἐπιστήμῃ τὴν Συρακοσίων ἀπειρίαν βλάψοντας. ἰέναι οὖν ἐκέλευεν ἐς τὴν πεῖραν τοῦ ναυτικοῦ καὶ μὴ ἀποκνεῖν.

Καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι, τοῦ τε Γυλίππου καὶ Ἑρμοκράτους καὶ εἴ του ἄλλου πειθόντων, ὥρμηντό τε ἐς τὴν ναυμαχίαν

[22] καὶ τὰς ναῦς ἐπλήρουν· ὁ δὲ Γύλιππος ἐπειδὴ παρεσκευάσατο τὸ ναυτικόν, ἀγαγὼν ὑπὸ νύκτα πᾶσαν τὴν στρατιὰν τὴν πεζὴν αὐτὸς μὲν τοῖς ἐν τῷ Πλημμυρίῳ τείχεσι κατὰ γῆν ἔμελλε προσβαλεῖν, αἱ δὲ τριήρεις τῶν Συρακοσίων ἅμα καὶ ἀπὸ ξυνθήματος πέντε μὲν καὶ τριάκοντα ἐκ τοῦ μεγάλου λιμένος ἐπέπλεον, αἱ δὲ πέντε καὶ τεσσαράκοντα ἐκ τοῦ ἐλάσσονος, οὗ ἦν καὶ τὸ νεώριον αὐτοῖς, [καὶ] περιέπλεον βουλόμενοι πρὸς τὰς ἐντὸς προσμεῖξαι καὶ ἅμα ἐπιπλεῖν τῷ Πλημμυρίῳ, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν θορυβῶνται.
οἱ δ’ Ἀθηναῖοι διὰ τάχους ἀντιπληρώσαντες ἑξήκοντα ναῦς ταῖς μὲν πέντε καὶ εἴκοσι πρὸς τὰς πέντε καὶ τριάκοντα τῶν Συρακοσίων τὰς ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ἐναυμάχουν, ταῖς δ’ ἐπιλοίποις ἀπήντων ἐπὶ τὰς ἐκ τοῦ νεωρίου περιπλεούσας. καὶ εὐθὺς πρὸ τοῦ στόματος τοῦ μεγάλου λιμένος ἐναυμάχουν, καὶ ἀντεῖχον ἀλλήλοις ἐπὶ πολύ, οἱ μὲν βιάσασθαι βουλόμενοι τὸν ἔσπλουν, οἱ δὲ κωλύειν.

[23] ἐν τούτῳ δ’ ὁ Γύλιππος τῶν ἐν τῷ Πλημμυρίῳ Ἀθηναίων πρὸς τὴν θάλασσαν ἐπι- καταβάντων καὶ τῇ ναυμαχίᾳ τὴν γνώμην προσεχόντων φθάνει προσπεσὼν ἅμα τῇ ἕῳ αἰφνιδίως τοῖς τείχεσι, καὶ αἱρεῖ τὸ μέγιστον πρῶτον, ἔπειτα δὲ καὶ τὰ ἐλάσσω δύο, οὐχ ὑπομεινάντων τῶν φυλάκων, ὡς εἶδον τὸ μέγιστον ῥᾳδίως ληφθέν.

καὶ ἐκ μὲν τοῦ πρώτου ἁλόντος χαλεπῶς οἱ ἄνθρωποι, ὅσοι καὶ ἐς τὰ πλοῖα καὶ ὁλκάδα τινὰ κατέφυγον, ἐς τὸ στρατόπεδον ἐξεκομίζοντο· τῶν γὰρ Συρακοσίων ταῖς ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ναυσὶ κρατούντων τῇ ναυμαχίᾳ ὑπὸ τριήρους μιᾶς καὶ εὖ πλεούσης ἐπεδιώκοντο· ἐπειδὴ δὲ τὰ δύο τειχίσματα ἡλίσκετο, ἐν τούτῳ καὶ οἱ Συρακόσιοι ἐτύγχανον ἤδη νικώμενοι καὶ οἱ ἐξ αὐτῶν φεύγοντες ῥᾷον παρέπλευσαν.

αἱ γὰρ τῶν Συρακοσίων αἱ πρὸ τοῦ στόματος νῆες ναυμαχοῦσαι βιασάμεναι τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς οὐδενὶ κόσμῳ ἐσέπλεον, καὶ ταραχθεῖσαι περὶ ἀλλήλας παρέδοσαν τὴν νίκην τοῖς Ἀθηναίοις· ταύτας τε γὰρ ἔτρεψαν καὶ ὑφ’ ὧν τὸ πρῶτον ἐνικῶντο ἐν τῷ λιμένι.

καὶ ἕνδεκα μὲν ναῦς τῶν Συρακοσίων κατέδυσαν, καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων ἀπέκτειναν, πλὴν ὅσον ἐκ τριῶν νεῶν οὓς ἐζώγρησαν· τῶν δὲ σφετέρων τρεῖς νῆες διεφθάρησαν. τὰ δὲ ναυάγια ἀνελκύσαντες τῶν Συρακοσίων καὶ τροπαῖον ἐν τῷ νησιδίῳ στήσαντες τῷ πρὸ τοῦ Πλημμυρίου, ἀνεχώρησαν ἐς τὸ ἑαυτῶν στρατόπεδον.

[24] Οἱ δὲ Συρακόσιοι κατὰ μὲν τὴν ναυμαχίαν οὕτως ἐπεπράγεσαν, τὰ δ’ ἐν τῷ Πλημμυρίῳ τείχη εἶχον, καὶ τροπαῖα ἔστησαν αὐτῶν τρία. καὶ τὸ μὲν ἕτερον τοῖν δυοῖν τειχοῖν τοῖν ὕστερον ληφθέντοιν κατέβαλον, τὰ δὲ δύο ἐπισκευάσαντες ἐφρούρουν.
ἄνθρωποι δ’ ἐν τῶν τειχῶν τῇ ἁλώσει ἀπέθανον καὶ ἐζωγρήθησαν πολλοί, καὶ χρήματα πολλὰ τὰ ξύμπαντα ἑάλω· ὥσπερ γὰρ ταμιείῳ χρωμένων τῶν Ἀθηναίων τοῖς τείχεσι πολλὰ μὲν ἐμπόρων χρήματα καὶ σῖτος ἐνῆν, πολλὰ δὲ καὶ τῶν τριηράρχων, ἐπεὶ καὶ ἱστία τεσσαράκοντα τριήρων καὶ τἆλλα σκεύη ἐγκατελήφθη καὶ τριήρεις ἀνειλκυσμέναι τρεῖς.

μέγιστόν τε καὶ ἐν τοῖς πρῶτον ἐκάκωσε τὸ στράτευμα τὸ τῶν Ἀθηναίων ἡ τοῦ Πλημμυρίου λῆψις· οὐ γὰρ ἔτι οὐδ’ οἱ ἔσπλοι ἀσφαλεῖς ἦσαν τῆς ἐπαγωγῆς τῶν ἐπιτηδείων (οἱ γὰρ Συρακόσιοι ναυσὶν αὐτόθι ἐφορμοῦντες ἐκώλυον, καὶ διὰ μάχης ἤδη ἐγίγνοντο αἱ ἐσκομιδαί), ἔς τε τἆλλα κατάπληξιν παρέσχε καὶ ἀθυμίαν τῷ στρατεύματι.

[25] Μετὰ δὲ τοῦτο ναῦς τε ἐκπέμπουσι δώδεκα οἱ Συρακόσιοι καὶ Ἀγάθαρχον ἐπ’ αὐτῶν Συρακόσιον ἄρχοντα. καὶ αὐτῶν μία μὲν ἐς Πελοπόννησον ᾤχετο, πρέσβεις ἄγουσα οἵπερ τά τε σφέτερα φράσουσιν ὅτι ἐν ἐλπίσιν εἰσὶ καὶ τὸν ἐκεῖ πόλεμον ἔτι μᾶλλον ἐποτρυνοῦσι γίγνεσθαι· αἱ δ’ ἕνδεκα νῆες πρὸς τὴν Ἰταλίαν ἔπλευσαν, πυνθανόμεναι πλοῖα τοῖς Ἀθηναίοις γέμοντα χρημάτων προσπλεῖν.

καὶ τῶν τε πλοίων ἐπιτυχοῦσαι τὰ πολλὰ διέφθειραν καὶ ξύλα ναυπηγήσιμα ἐν τῇ Καυλωνιάτιδι κατέκαυσαν, ἃ τοῖς Ἀθηναίοις ἑτοῖμα ἦν.
ἔς τε Λοκροὺς μετὰ ταῦτα ἦλθον, καὶ ὁρμουσῶν αὐτῶν κατέπλευσε μία τῶν ὁλκάδων τῶν ἀπὸ Πελοποννήσου ἄγουσα Θεσπιῶν ὁπλίτας·
καὶ ἀναλαβόντες αὐτοὺς οἱ Συρακόσιοι ἐπὶ τὰς ναῦς παρέπλεον ἐπ’ οἴκου. φυλάξαντες δ’ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναυσὶ πρὸς τοῖς Μεγάροις μίαν μὲν ναῦν λαμβάνουσιν αὐτοῖς ἀνδράσι, τὰς δ’ ἄλλας οὐκ ἐδυνήθησαν, ἀλλ’ ἀποφεύγουσιν ἐς τὰς Συρακούσας.

Ἐγένετο δὲ καὶ περὶ τῶν σταυρῶν ἀκροβολισμὸς ἐν τῷ λιμένι, οὓς οἱ Συρακόσιοι πρὸ τῶν παλαιῶν νεωσοίκων κατέπηξαν ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὅπως αὐτοῖς αἱ νῆες ἐντὸς ὁρμοῖεν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιπλέοντες μὴ βλάπτοιεν ἐμβάλλοντες.

προσαγαγόντες γὰρ ναῦν μυριοφόρον αὐτοῖς οἱ Ἀθηναῖοι, πύργους τε ξυλίνους ἔχουσαν καὶ παραφράγματα, ἔκ τε τῶν ἀκάτων ὤνευον ἀναδούμενοι τοὺς σταυροὺς καὶ ἀνέκλων καὶ κατακολυμβῶντες ἐξέπριον. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἀπὸ τῶν νεωσοίκων ἔβαλλον· οἱ δ’ ἐκ τῆς ὁλκάδος ἀντέβαλλον, καὶ τέλος τοὺς πολλοὺς τῶν σταυρῶν ἀνεῖλον οἱ Ἀθηναῖοι.

χαλεπωτάτη δ’ ἦν τῆς σταυρώσεως ἡ κρύφιος· ἦσαν γὰρ τῶν σταυρῶν οὓς οὐχ ὑπερέχοντας τῆς θαλάσσης κατέπηξαν, ὥστε δεινὸν ἦν προσπλεῦσαι, μὴ οὐ προϊδών τις ὥσπερ περὶ ἕρμα περιβάλῃ τὴν ναῦν. ἀλλὰ καὶ τούτους κολυμβηταὶ δυόμενοι ἐξέπριον μισθοῦ. ὅμως δ’ αὖθις οἱ Συρακόσιοι ἐσταύρωσαν.

πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα πρὸς ἀλλήλους οἷον εἰκὸς τῶν στρατοπέδων ἐγγὺς ὄντων καὶ ἀντιτεταγμένων ἐμηχα- νῶντο καὶ ἀκροβολισμοῖς καὶ πείραις παντοίαις ἐχρῶντο.

Ἔπεμψαν δὲ καὶ ἐς τὰς πόλεις πρέσβεις οἱ Συρακόσιοι Κορινθίων καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Λακεδαιμονίων, ἀγγέλλοντας τήν τε τοῦ Πλημμυρίου λῆψιν καὶ τῆς ναυμαχίας πέρι ὡς οὐ τῇ τῶν πολεμίων ἰσχύι μᾶλλον ἢ τῇ σφετέρᾳ ταραχῇ ἡσσηθεῖεν, τά τε ἄλλα [αὖ] δηλώσοντας ὅτι ἐν ἐλπίσιν εἰσὶ καὶ ἀξιώσοντας ξυμβοηθεῖν ἐπ’ αὐτοὺς καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ, ὡς καὶ τῶν Ἀθηναίων προσδοκίμων ὄντων ἄλλῃ στρατιᾷ καί, ἢν φθάσωσιν αὐτοὶ πρότερον διαφθείραντες τὸ παρὸν στράτευμα αὐτῶν, διαπεπολεμησόμενον. καὶ οἱ μὲν ἐν τῇ Σικελίᾳ ταῦτα ἔπρασσον.

[26] Ὁ δὲ Δημοσθένης, ἐπεὶ ξυνελέγη αὐτῷ τὸ στράτευμα ὃ ἔδει ἔχοντα ἐς τὴν Σικελίαν βοηθεῖν, ἄρας ἐκ τῆς Αἰγίνης καὶ πλεύσας πρὸς τὴν Πελοπόννησον τῷ τε Χαρικλεῖ καὶ ταῖς τριάκοντα ναυσὶ τῶν Ἀθηναίων ξυμμίσγει, καὶ παραλαβόντες τῶν Ἀργείων ὁπλίτας ἐπὶ τὰς ναῦς ἔπλεον ἐς τὴν Λακωνικήν·

καὶ πρῶτον μὲν τῆς Ἐπιδαύρου τι τῆς Λιμηρᾶς ἐδῄωσαν, ἔπειτα σχόντες ἐς τὰ καταντικρὺ Κυθήρων τῆς Λακωνικῆς, ἔνθα τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνός ἐστι, τῆς τε γῆς ἔστιν ἃ ἐδῄωσαν καὶ ἐτείχισαν ἰσθμῶδές τι χωρίον, ἵνα δὴ οἵ τε Εἵλωτες τῶν Λακεδαιμονίων αὐτόσε αὐτομολῶσι καὶ ἅμα λῃσταὶ ἐξ αὐτοῦ, ὥσπερ ἐκ τῆς Πύλου, ἁρπαγὴν ποιῶνται.

καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης εὐθὺς ἐπειδὴ ξυγκατέλαβε τὸ χωρίον παρέπλει ἐπὶ τῆς Κερκύρας, ὅπως καὶ τῶν ἐκεῖθεν ξυμμάχων παραλαβὼν τὸν ἐς τὴν Σικελίαν πλοῦν ὅτι τάχιστα ποιῆται· ὁ δὲ Χαρικλῆς περιμείνας ἕως τὸ χωρίον ἐξετείχισε καὶ καταλιπὼν φυλακὴν αὐτοῦ ἀπεκομίζετο καὶ αὐτὸς ὕστερον ταῖς τριάκοντα ναυσὶν ἐπ’ οἴκου καὶ οἱ Ἀργεῖοι ἅμα.

[27] Ἀφίκοντο δὲ καὶ Θρᾳκῶν τῶν μαχαιροφόρων τοῦ Διακοῦ γένους ἐς τὰς Ἀθήνας πελτασταὶ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει τούτῳ τριακόσιοι καὶ χίλιοι, οὓς ἔδει τῷ Δημοσθένει ἐς τὴν Σικελίαν ξυμπλεῖν.
οἱ δ’ Ἀθηναῖοι, ὡς ὕστεροι ἧκον, διενοοῦντο αὐτοὺς πάλιν ὅθεν ἦλθον ἐς Θρᾴκην ἀποπέμπειν. τὸ γὰρ ἔχειν πρὸς τὸν ἐκ τῆς Δεκελείας πόλεμον αὐτοὺς πολυτελὲς ἐφαίνετο· δραχμὴν γὰρ τῆς ἡμέρας ἕκαστος ἐλάμβανεν.
ἐπειδὴ γὰρ ἡ Δεκέλεια τὸ μὲν πρῶτον ὑπὸ πάσης τῆς στρατιᾶς ἐν τῷ θέρει τούτῳ τειχισθεῖσα, ὕστερον δὲ φρουραῖς ἀπὸ τῶν πόλεων κατὰ διαδοχὴν χρόνου ἐπιούσαις τῇ χώρᾳ ἐπῳκεῖτο, πολλὰ ἔβλαπτε τοὺς Ἀθηναίους, καὶ ἐν τοῖς πρῶτον χρημάτων τ’ ὀλέθρῳ καὶ ἀνθρώπων φθορᾷ ἐκάκωσε τὰ πράγματα.

πρότερον μὲν γὰρ βραχεῖαι γιγνόμεναι αἱ ἐσβολαὶ τὸν ἄλλον χρόνον τῆς γῆς ἀπολαύειν οὐκ ἐκώλυον· τότε δὲ ξυνεχῶς ἐπικαθημένων, καὶ ὁτὲ μὲν καὶ πλεόνων ἐπιόντων, ὁτὲ δ’ ἐξ ἀνάγκης τῆς ἴσης φρουρᾶς καταθεούσης τε τὴν χώραν καὶ λῃστείας ποιουμένης, βασιλέως τε παρόντος τοῦ τῶν Λακεδαιμονίων Ἄγιδος, ὃς οὐκ ἐκ παρέργου τὸν πόλεμον ἐποιεῖτο, μεγάλα οἱ Ἀθηναῖοι ἐβλάπτοντο.
τῆς τε γὰρ χώρας ἁπάσης ἐστέρηντο, καὶ ἀνδραπόδων πλέον ἢ δύο μυριάδες ηὐτομολήκεσαν, καὶ τούτων τὸ πολὺ μέρος χειροτέχναι, πρόβατά τε πάντα ἀπωλώλει καὶ ὑποζύγια· ἵπποι τε, ὁσημέραι ἐξελαυνόντων τῶν ἱππέων πρός τε τὴν Δεκέλειαν καταδρομὰς ποιουμένων καὶ κατὰ τὴν χώραν φυλασσόντων, οἱ μὲν ἀπεχωλοῦντο ἐν γῇ ἀποκρότῳ τε καὶ ξυνεχῶς ταλαιπωροῦντες, οἱ δ’ ἐτιτρώσκοντο.

[28] ἥ τε τῶν ἐπιτηδείων παρακομιδὴ ἐκ τῆς Εὐβοίας, πρότερον ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ κατὰ γῆν διὰ τῆς Δεκελείας θάσσων οὖσα, περὶ Σούνιον κατὰ θάλασσαν πολυτελὴς ἐγίγνετο· τῶν τε πάντων ὁμοίως ἐπακτῶν ἐδεῖτο ἡ πόλις, καὶ ἀντὶ τοῦ πόλις εἶναι φρούριον κατέστη.

πρὸς γὰρ τῇ ἐπάλξει τὴν μὲν ἡμέραν κατὰ διαδοχὴν οἱ Ἀθηναῖοι φυλάσσοντες, τὴν δὲ νύκτα καὶ ξύμπαντες πλὴν τῶν ἱππέων, οἱ μὲν ἐφ’ ὅπλοις † ποιούμενοι †, οἱ δ’ ἐπὶ τοῦ τείχους, καὶ θέρους καὶ χειμῶνος ἐταλαιπωροῦντο.
μάλιστα δ’ αὐτοὺς ἐπίεζεν ὅτι δύο πολέμους ἅμα εἶχον, καὶ ἐς φιλονικίαν καθέστασαν τοιαύτην ἣν πρὶν γενέσθαι ἠπίστησεν ἄν τις ἀκούσας. τὸ γὰρ αὐτοὺς πολιορκουμένους ἐπιτειχισμῷ ὑπὸ Πελοποννησίων μηδ’ ὣς ἀποστῆναι ἐκ Σικελίας, ἀλλ’ ἐκεῖ Συρακούσας τῷ αὐτῷ τρόπῳ ἀντιπολιορκεῖν, πόλιν οὐδὲν ἐλάσσω αὐτήν γε καθ’ αὑτὴν τῆς τῶν Ἀθηναίων, καὶ τὸν παράλογον τοσοῦτον ποιῆσαι τοῖς Ἕλλησι τῆς δυνάμεως καὶ τόλμης, ὅσον κατ’ ἀρχὰς τοῦ πολέμου οἱ μὲν ἐνιαυτόν, οἱ δὲ δύο, οἱ δὲ τριῶν γε ἐτῶν οὐδεὶς πλείω χρόνον ἐνόμιζον περιοίσειν αὐτούς, εἰ οἱ Πελοποννήσιοι ἐσβάλοιεν ἐς τὴν χώραν, ὥστε ἔτει ἑπτακαιδεκάτῳ μετὰ τὴν πρώτην ἐσβολὴν ἦλθον ἐς Σικελίαν ἤδη τῷ πολέμῳ κατὰ πάντα τετρυχωμένοι, καὶ πόλεμον οὐδὲν ἐλάσσω προσανείλοντο τοῦ πρότερον ὑπάρχοντος ἐκ Πελοποννήσου.

δι’ ἃ καὶ τότε ὑπό τε τῆς Δεκελείας πολλὰ βλαπτούσης καὶ τῶν ἄλλων ἀναλωμάτων μεγάλων προσπιπτόντων ἀδύνατοι ἐγένοντο τοῖς χρήμασιν. καὶ τὴν εἰκοστὴν ὑπὸ τοῦτον τὸν χρόνον τῶν κατὰ θάλασσαν ἀντὶ τοῦ φόρου τοῖς ὑπηκόοις ἐποίησαν, πλείω νομίζοντες ἂν σφίσι χρήματα οὕτω προσιέναι. αἱ μὲν γὰρ δαπάναι οὐχ ὁμοίως καὶ πρίν, ἀλλὰ πολλῷ μείζους καθέστασαν, ὅσῳ καὶ μείζων ὁ πόλεμος ἦν· αἱ δὲ πρόσοδοι ἀπώλλυντο.

[29] Τοὺς οὖν Θρᾷκας τοὺς τῷ Δημοσθένει ὑστερήσαντας διὰ τὴν παροῦσαν ἀπορίαν τῶν χρημάτων οὐ βουλόμενοι δαπανᾶν εὐθὺς ἀπέπεμπον, προστάξαντες κομίσαι αὐτοὺς Διειτρέφει, καὶ εἰπόντες ἅμα ἐν τῷ παράπλῳ (ἐπορεύοντο γὰρ δι’ Εὐρίπου) καὶ τοὺς πολεμίους, ἤν τι δύνηται, ἀπ’ αὐτῶν βλάψαι.

ὁ δὲ ἔς τε τὴν Τάναγραν ἀπεβίβασεν αὐτοὺς καὶ ἁρπαγήν τινα ἐποιήσατο διὰ τάχους καὶ ἐκ Χαλκίδος τῆς Εὐβοίας ἀφ’ ἑσπέρας διέπλευσε τὸν Εὔριπον καὶ ἀποβιβάσας ἐς τὴν Βοιωτίαν ἦγεν αὐτοὺς ἐπὶ Μυκαλησσόν.
καὶ τὴν μὲν νύκτα λαθὼν πρὸς τῷ Ἑρμαίῳ ηὐλίσατο (ἀπέχει δὲ τῆς Μυκαλησσοῦ ἑκκαίδεκα μάλιστα σταδίους), ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῇ πόλει προσέκειτο οὔσῃ οὐ μεγάλῃ, καὶ αἱρεῖ ἀφυλάκτοις τε ἐπι- πεσὼν καὶ ἀπροσδοκήτοις μὴ ἄν ποτέ τινας σφίσιν ἀπὸ θαλάσσης τοσοῦτον ἐπαναβάντας ἐπιθέσθαι, τοῦ τείχους ἀσθενοῦς ὄντος καὶ ἔστιν ᾗ καὶ πεπτωκότος, τοῦ δὲ βραχέος ᾠκοδομημένου, καὶ πυλῶν ἅμα διὰ τὴν ἄδειαν ἀνεῳγμένων.

ἐσπεσόντες δὲ οἱ Θρᾷκες ἐς τὴν Μυκαλησσὸν τάς τε οἰκίας καὶ τὰ ἱερὰ ἐπόρθουν καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἐφόνευον φειδόμενοι οὔτε πρεσβυτέρας οὔτε νεωτέρας ἡλικίας, ἀλλὰ πάντας ἑξῆς, ὅτῳ ἐντύχοιεν, καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας κτείνοντες, καὶ προσέτι καὶ ὑποζύγια καὶ ὅσα ἄλλα ἔμψυχα ἴδοιεν· τὸ γὰρ γένος τὸ τῶν Θρᾳκῶν ὁμοῖα τοῖς μάλιστα τοῦ βαρβαρικοῦ, ἐν ᾧ ἂν θαρσήσῃ, φονικώτατόν ἐστιν.

καὶ τότε ἄλλη τε ταραχὴ οὐκ ὀλίγη καὶ ἰδέα πᾶσα καθειστήκει ὀλέθρου, καὶ ἐπιπεσόντες διδασκαλείῳ παίδων, ὅπερ μέγιστον ἦν αὐτόθι καὶ ἄρτι ἔτυχον οἱ παῖδες ἐσεληλυθότες, κατέκοψαν πάντας· καὶ ξυμφορὰ τῇ πόλει πάσῃ οὐδεμιᾶς ἥσσων μᾶλλον ἑτέρας ἀδόκητός τε ἐπέπεσεν αὕτη καὶ δεινή.

[30] οἱ δὲ Θηβαῖοι αἰσθόμενοι ἐβοήθουν, καὶ καταλαβόντες προκεχωρηκότας ἤδη τοὺς Θρᾷκας οὐ πολὺ τήν τε λείαν ἀφείλοντο καὶ αὐτοὺς φοβήσαντες καταδιώκουσιν ἐπὶ τὸν Εὔριπον καὶ τὴν θάλασσαν, οὗ αὐτοῖς τὰ πλοῖα ἃ ἤγαγεν ὥρμει.
καὶ ἀποκτείνουσιν αὐτῶν ἐν τῇ ἐσβάσει τοὺς πλείστους οὔτε ἐπισταμένους νεῖν τῶν τε ἐν τοῖς πλοίοις, ὡς ἑώρων τὰ ἐν τῇ γῇ, ὁρμισάντων ἔξω τοξεύματος τὰ πλοῖα, ἐπεὶ ἔν γε τῇ ἄλλῃ ἀναχωρήσει οὐκ ἀτόπως οἱ Θρᾷκες πρὸς τὸ τῶν Θηβαίων ἱππικόν, ὅπερ πρῶτον προσέκειτο, προεκθέοντές τε καὶ ξυστρεφόμενοι ἐν ἐπιχωρίῳ τάξει τὴν φυλακὴν ἐποιοῦντο, καὶ ὀλίγοι αὐτῶν ἐν τούτῳ διεφθάρησαν. μέρος δέ τι καὶ ἐν τῇ πόλει αὐτῇ δι’ ἁρπαγὴν ἐγκαταληφθὲν ἀπώλετο. οἱ δὲ ξύμπαντες τῶν Θρᾳκῶν πεντήκοντα καὶ διακόσιοι ἀπὸ τριακοσίων καὶ χιλίων ἀπέθανον.

διέφθειραν δὲ καὶ τῶν Θηβαίων καὶ τῶν ἄλλων οἳ ξυνεβοήθησαν ἐς εἴκοσι μάλιστα ἱππέας τε καὶ ὁπλίτας ὁμοῦ καὶ Θηβαίων τῶν βοιωταρχῶν Σκιρφώνδαν· τῶν δὲ Μυκαλησσίων μέρος τι ἀπανηλώθη. τὰ μὲν κατὰ τὴν Μυκαλησσὸν πάθει χρησαμένην οὐδενὸς ὡς ἐπὶ μεγέθει τῶν κατὰ τὸν πόλεμον ἧσσον ὀλοφύρασθαι ἀξίῳ τοιαῦτα ξυνέβη.

[31] Ὁ δὲ Δημοσθένης τότε ἀποπλέων ἐπὶ τῆς Κερκύρας μετὰ τὴν ἐκ τῆς Λακωνικῆς τείχισιν, ὁλκάδα ὁρμοῦσαν ἐν Φειᾷ τῇ Ἠλείων εὑρών, ἐν ᾗ οἱ Κορίνθιοι ὁπλῖται ἐς τὴν Σικελίαν ἔμελλον περαιοῦσθαι, αὐτὴν μὲν διαφθείρει, οἱ δ’ ἄνδρες ἀποφυγόντες ὕστερον λαβόντες ἄλλην ἔπλεον.
καὶ μετὰ τοῦτο ἀφικόμενος ὁ Δημοσθένης ἐς τὴν Ζάκυνθον καὶ Κεφαλληνίαν ὁπλίτας τε παρέλαβε καὶ ἐκ τῆς Ναυπάκτου τῶν Μεσσηνίων μετεπέμψατο καὶ ἐς τὴν ἀντιπέρας ἤπειρον τῆς Ἀκαρνανίας διέβη, ἐς Ἀλύζιάν τε καὶ Ἀνακτόριον, ὃ αὐτοὶ εἶχον.
ὄντι δ’ αὐτῷ περὶ ταῦτα ὁ Εὐρυμέδων ἀπαντᾷ ἐκ τῆς Σικελίας ἀποπλέων, ὃς τότε τοῦ χειμῶνος τὰ χρήματα ἄγων τῇ στρατιᾷ ἀπεπέμφθη, καὶ ἀγγέλλει τά τε ἄλλα καὶ ὅτι πύθοιτο κατὰ πλοῦν ἤδη ὢν τὸ Πλημμύριον ὑπὸ τῶν Συρακοσίων ἑαλωκός.

ἀφικνεῖται δὲ καὶ Κόνων παρ’ αὐτούς, ὃς ἦρχε Ναυπάκτου, ἀγγέλλων ὅτι αἱ πέντε καὶ εἴκοσι νῆες τῶν Κορινθίων αἱ σφίσιν ἀνθορμοῦσαι οὔτε καταλύουσι τὸν πόλεμον ναυμαχεῖν τε μέλλουσιν· πέμπειν οὖν ἐκέλευεν αὐτοὺς ναῦς, ὡς οὐχ ἱκανὰς οὔσας δυοῖν δεούσας εἴκοσι τὰς ἑαυτῶν πρὸς τὰς ἐκείνων πέντε καὶ εἴκοσι ναυμαχεῖν.
τῷ μὲν οὖν Κόνωνι δέκα ναῦς ὁ Δημοσθένης καὶ ὁ Εὐρυμέδων τὰς ἄριστα σφίσι πλεούσας ἀφ’ ὧν αὐτοὶ εἶχον ξυμπέμπουσι πρὸς τὰς ἐν τῇ Ναυπάκτῳ· αὐτοὶ δὲ τὰ περὶ τῆς στρατιᾶς τὸν ξύλλογον ἡτοιμάζοντο, Εὐρυμέδων μὲν ἐς τὴν Κέρκυραν πλεύσας καὶ πέντε καὶ δέκα τε ναῦς πληροῦν κελεύσας αὐτοὺς καὶ ὁπλίτας καταλεγόμενος (ξυνῆρχε γὰρ ἤδη Δημοσθένει ἀποτραπόμενος, ὥσπερ καὶ ᾑρέθη), Δημοσθένης δ’ ἐκ τῶν περὶ τὴν Ἀκαρνανίαν χωρίων σφενδονήτας τε καὶ ἀκοντιστὰς ξυναγείρων.

[32] Οἱ δ’ ἐκ τῶν Συρακουσῶν τότε μετὰ τὴν τοῦ Πλημμυρίου ἅλωσιν πρέσβεις οἰχόμενοι ἐς τὰς πόλεις ἐπειδὴ ἔπεισάν τε καὶ ξυναγείραντες ἔμελλον ἄξειν τὸν στρατόν, ὁ Νικίας προπυθόμενος πέμπει ἐς τῶν Σικελῶν τοὺς τὴν διόδον ἔχοντας καὶ σφίσι ξυμμάχους, Κεντόριπάς τε καὶ Ἀλικυαίους καὶ ἄλλους, ὅπως μὴ διαφρήσωσι τοὺς πολεμίους, ἀλλὰ ξυστρα- φέντες κωλύσωσι διελθεῖν· ἄλλῃ γὰρ αὐτοὺς οὐδὲ πειράσειν· Ἀκραγαντῖνοι γὰρ οὐκ ἐδίδοσαν διὰ τῆς ἑαυτῶν ὁδόν.

πορευομένων δ’ ἤδη τῶν Σικελιωτῶν οἱ Σικελοί, καθάπερ ἐδέοντο οἱ Ἀθηναῖοι, ἐνέδραν τινὰ τριχῇ ποιησάμενοι, ἀφυλάκτοις τε καὶ ἐξαίφνης ἐπιγενόμενοι διέφθειραν ἐς ὀκτακοσίους μάλιστα καὶ τοὺς πρέσβεις πλὴν ἑνὸς τοῦ Κορινθίου πάντας· οὗτος δὲ τοὺς διαφυγόντας ἐς πεντακοσίους καὶ χιλίους ἐκόμισεν ἐς τὰς Συρακούσας.

[33] καὶ περὶ τὰς αὐτὰς ἡμέρας καὶ οἱ Καμαριναῖοι ἀφικνοῦνται αὐτοῖς βοηθοῦντες, πεντακόσιοι μὲν ὁπλῖται, τριακόσιοι δὲ ἀκοντισταὶ καὶ τοξόται τριακόσιοι. ἔπεμψαν δὲ καὶ οἱ Γελῷοι ναυτικόν τε ἐς πέντε ναῦς καὶ ἀκοντιστὰς τετρακοσίους καὶ ἱππέας διακοσίους.
σχεδὸν γάρ τι ἤδη πᾶσα ἡ Σικελία πλὴν Ἀκραγαντίνων (οὗτοι δ’ οὐδὲ μεθ’ ἑτέρων ἦσαν), οἱ δ’ ἄλλοι ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους μετὰ τῶν Συρακοσίων οἱ πρότερον περιορώμενοι ξυστάντες ἐβοήθουν.
Καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι, ὡς αὐτοῖς τὸ ἐν τοῖς Σικελοῖς πάθος ἐγένετο, ἐπέσχον τὸ εὐθέως τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιχειρεῖν· ὁ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων, ἑτοίμης ἤδη τῆς στρατιᾶς οὔσης ἔκ τε τῆς Κερκύρας καὶ ἀπὸ τῆς ἠπείρου, ἐπεραιώθησαν ξυμπάσῃ τῇ στρατιᾷ τὸν Ἰόνιον ἐπ’ ἄκραν Ἰαπυγίαν·
καὶ ὁρμηθέντες αὐτόθεν κατίσχουσιν ἐς τὰς Χοιράδας νήσους Ἰαπυγίας, καὶ ἀκοντιστάς τέ τινας τῶν Ἰαπύγων πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν τοῦ Μεσσαπίου ἔθνους ἀναβιβάζονται ἐπὶ τὰς ναῦς, καὶ τῷ Ἄρτᾳ, ὅσπερ καὶ τοὺς ἀκοντιστὰς δυνάστης ὢν παρέσχετο αὐτοῖς, ἀνανεωσάμενοί τινα παλαιὰν φιλίαν ἀφικνοῦνται ἐς Μεταπόντιον τῆς Ἰταλίας.
καὶ τοὺς Μεταποντίους πείσαντες κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν ἀκοντιστάς τε ξυμπέμπειν τριακοσίους καὶ τριήρεις δύο καὶ ἀναλαβόντες ταῦτα παρέπλευσαν ἐς Θουρίαν. καὶ καταλαμβάνουσι νεωστὶ στάσει τοὺς τῶν Ἀθηναίων ἐναντίους ἐκπεπτωκότας·
καὶ βουλόμενοι τὴν στρατιὰν αὐτόθι πᾶσαν ἁθροίσαντες εἴ τις ὑπελέλειπτο ἐξετάσαι, καὶ τοὺς Θουρίους πεῖσαι σφίσι ξυστρατεύειν τε ὡς προθυμότατα καί, ἐπειδήπερ ἐν τούτῳ τύχης εἰσί, τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους τοῖς Ἀθηναίοις νομίζειν, περιέμενον ἐν τῇ Θουρίᾳ καὶ ἔπρασσον ταῦτα.

[34] Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι περὶ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον οἱ ἐν ταῖς πέντε καὶ εἴκοσι ναυσίν, οἵπερ τῶν ὁλκάδων ἕνεκα τῆς ἐς Σικελίαν κομιδῆς ἀνθώρμουν πρὸς τὰς ἐν Ναυπάκτῳ ναῦς, παρασκευασάμενοι ὡς ἐπὶ ναυμαχίᾳ καὶ προσπληρώσαντες ἔτι ναῦς ὥστε ὀλίγῳ ἐλάσσους εἶναι αὐτοῖς τῶν Ἀττικῶν νεῶν, ὁρμίζονται κατὰ Ἐρινεὸν τῆς Ἀχαΐας ἐν τῇ Ῥυπικῇ.

καὶ αὐτοῖς τοῦ χωρίου μηνοειδοῦς ὄντος ἐφ’ ᾧ ὥρμουν, ὁ μὲν πεζὸς ἑκατέρωθεν προσβεβοηθηκὼς τῶν τε Κορινθίων καὶ τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων ἐπὶ ταῖς προανεχούσαις ἄκραις παρετέτακτο, αἱ δὲ νῆες τὸ μεταξὺ εἶχον ἐμφάρξασαι· ἦρχε δὲ τοῦ ναυτικοῦ Πολυάνθης Κορίνθιος.

οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Ναυπάκτου τριάκοντα ναυσὶ καὶ τρισίν (ἦρχε δὲ αὐτῶν Δίφιλος) ἐπέπλευσαν αὐτοῖς.
καὶ οἱ Κορίνθιοι τὸ μὲν πρῶτον ἡσύχαζον, ἔπειτα ἀρθέντος αὐτοῖς τοῦ σημείου, ἐπεὶ καιρὸς ἐδόκει εἶναι, ὥρμησαν ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους καὶ ἐναυμάχουν. καὶ χρόνον ἀντεῖχον πολὺν ἀλλήλοις.
καὶ τῶν μὲν Κορινθίων τρεῖς νῆες διαφθείρονται, τῶν δ’ Ἀθηναίων κατέδυ μὲν οὐδεμία ἁπλῶς, ἑπτὰ δέ τινες ἄπλοι ἐγένοντο ἀντίπρῳροι ἐμβαλλόμεναι καὶ ἀναρραγεῖσαι τὰς παρεξειρεσίας ὑπὸ τῶν Κορινθίων νεῶν ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο παχυτέρας τὰς ἐπωτίδας ἐχουσῶν.
ναυμαχήσαντες δὲ ἀντίπαλα μὲν καὶ ὡς αὐτοὺς ἑκατέρους ἀξιοῦν νικᾶν, ὅμως δὲ τῶν ναυαγίων κρατησάντων τῶν Ἀθηναίων διά τε τὴν τοῦ ἀνέμου ἄπωσιν αὐτῶν ἐς τὸ πέλαγος καὶ διὰ τὴν τῶν Κορινθίων οὐκέτι ἐπαναγωγήν, διεκρίθησαν ἀπ’ ἀλλήλων, καὶ δίωξις οὐδεμία ἐγένετο, οὐδ’ ἄνδρες οὐδετέρων ἑάλωσαν· οἱ μὲν γὰρ Κορίνθιοι καὶ Πελοποννήσιοι πρὸς τῇ γῇ ναυμαχοῦντες ῥᾳδίως διεσῴζοντο, τῶν δὲ Ἀθηναίων οὐδεμία κατέδυ ναῦς.
ἀποπλευσάντων δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐς τὴν Ναύπακτον οἱ Κορίνθιοι εὐθὺς τροπαῖον ἔστησαν ὡς νικῶντες, ὅτι πλείους τῶν ἐναντίων ναῦς ἄπλους ἐποίησαν καὶ νομίσαντες αὐτοὶ οὐχ ἡσσᾶσθαι δι’ ὅπερ οὐδ’ οἱ ἕτεροι νικᾶν· οἵ τε γὰρ Κορίνθιοι ἡγήσαντο κρατεῖν εἰ μὴ καὶ πολὺ ἐκρατοῦντο, οἵ τ’ Ἀθηναῖοι ἐνόμιζον ἡσσᾶσθαι ὅτι οὐ πολὺ ἐνίκων.

ἀποπλευσάντων δὲ τῶν Πελοποννησίων καὶ τοῦ πεζοῦ διαλυθέντος οἱ Ἀθηναῖοι ἔστησαν τροπαῖον καὶ αὐτοὶ ἐν τῇ Ἀχαΐᾳ ὡς νικήσαντες, ἀπέχον τοῦ Ἐρινεοῦ, ἐν ᾧ οἱ Κορίνθιοι ὥρμουν, ὡς εἴκοσι σταδίους. καὶ ἡ μὲν ναυμαχία οὕτως ἐτελεύτα.

[35] Ὁ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων, ἐπειδὴ ξυστρατεύειν αὐτοῖς οἱ Θούριοι παρεσκευάσθησαν ἑπτακοσίοις μὲν ὁπλί- ταις, τριακοσίοις δὲ ἀκοντισταῖς, τὰς μὲν ναῦς παραπλεῖν ἐκέλευον ἐπὶ τῆς Κροτωνιάτιδος, αὐτοὶ δὲ τὸν πεζὸν πάντα ἐξετάσαντες πρῶτον ἐπὶ τῷ Συβάρει ποταμῷ ἦγον διὰ τῆς Θουριάδος γῆς.
καὶ ὡς ἐγένοντο ἐπὶ τῷ Ὑλίᾳ ποταμῷ καὶ αὐτοῖς οἱ Κροτωνιᾶται προσπέμψαντες εἶπον οὐκ ἂν σφίσι βουλομένοις εἶναι διὰ τῆς γῆς σφῶν τὸν στρατὸν ἰέναι, ἐπικαταβάντες ηὐλίσαντο πρὸς τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ἐκβολὴν τοῦ Ὑλίου· καὶ αἱ νῆες αὐτοῖς ἐς τὸ αὐτὸ ἀπήντων. τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἀναβιβασάμενοι παρέπλεον, ἴσχοντες πρὸς ταῖς πόλεσι πλὴν Λοκρῶν, ἕως ἀφίκοντο ἐπὶ Πέτραν τῆς Ῥηγίνης.

[36] Οἱ δὲ Συρακόσιοι ἐν τούτῳ πυνθανόμενοι αὐτῶν τὸν ἐπίπλουν αὖθις ταῖς ναυσὶν ἀποπειρᾶσαι ἐβούλοντο καὶ τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ τοῦ πεζοῦ, ἥνπερ ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο πρὶν ἐλθεῖν αὐτοὺς φθάσαι βουλόμενοι ξυνέλεγον.

παρεσκευάσαντο δὲ τό τε ἄλλο ναυτικὸν ὡς ἐκ τῆς προτέρας ναυμαχίας τι πλέον ἐνεῖδον σχήσοντες, καὶ τὰς πρῴρας τῶν νεῶν ξυντεμόντες ἐς ἔλασσον στεριφωτέρας ἐποίησαν, καὶ τὰς ἐπωτίδας ἐπέθεσαν ταῖς πρῴραις παχείας, καὶ ἀντηρίδας ἀπ’ αὐτῶν ὑπέτειναν πρὸς τοὺς τοίχους ὡς ἐπὶ ἓξ πήχεις ἐντός τε καὶ ἔξωθεν· ᾧπερ τρόπῳ καὶ οἱ Κορίνθιοι πρὸς τὰς ἐν τῇ Ναυπάκτῳ ναῦς ἐπισκευασάμενοι πρῴραθεν ἐναυμάχουν.

ἐνόμισαν γὰρ οἱ Συρακόσιοι πρὸς τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς οὐχ ὁμοίως ἀντινεναυπηγημένας, ἀλλὰ λεπτὰ τὰ πρῴραθεν ἐχούσας διὰ τὸ μὴ ἀντιπρῴροις μᾶλλον αὐτοὺς ἢ ἐκ περίπλου ταῖς ἐμβολαῖς χρῆσθαι, οὐκ ἔλασσον σχήσειν, καὶ τὴν ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ναυμαχίαν, οὐκ ἐν πολλῷ πολλαῖς ναυσὶν οὖσαν, πρὸς ἑαυτῶν ἔσεσθαι· ἀντιπρῴροις γὰρ ταῖς ἐμβολαῖς χρώμενοι ἀναρρήξειν τὰ πρῴραθεν αὐτοῖς, στερίφοις καὶ παχέσι πρὸς κοῖλα καὶ ἀσθενῆ παίοντες τοῖς ἐμβόλοις.

τοῖς δὲ Ἀθηναίοις οὐκ ἔσεσθαι σφῶν ἐν στενοχωρίᾳ οὔτε περίπλουν οὔτε διέκπλουν, ᾧπερ τῆς τέχνης μάλιστα ἐπίστευον· αὐτοὶ γὰρ κατὰ τὸ δυνατὸν τὸ μὲν οὐ δώσειν διεκπλεῖν, τὸ δὲ τὴν στενοχωρίαν κωλύσειν ὥστε μὴ περιπλεῖν.

τῇ τε πρότερον ἀμαθίᾳ τῶν κυβερνητῶν δοκούσῃ εἶναι, τὸ ἀντίπρῳρον ξυγκροῦσαι, μάλιστ’ ἂν αὐτοὶ χρήσασθαι· πλεῖστον γὰρ ἐν αὐτῷ σχήσειν· τὴν γὰρ ἀνάκρουσιν οὐκ ἔσεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐξωθουμένοις ἄλλοσε ἢ ἐς τὴν γῆν, καὶ ταύτην δι’ ὀλίγου καὶ ἐς ὀλίγον, κατ’ αὐτὸ τὸ στρατόπεδον τὸ ἑαυτῶν· τοῦ δ’ ἄλλου λιμένος αὐτοὶ κρατήσειν,

καὶ ξυμφερομένους αὐτούς, ἤν πῃ βιάζωνται, ἐς ὀλίγον τε καὶ πάντας ἐς τὸ αὐτό, προσπίπτοντας ἀλλήλοις ταράξεσθαι (ὅπερ καὶ ἔβλαπτε μάλιστα τοὺς Ἀθηναίους ἐν ἁπάσαις ταῖς ναυμαχίαις, οὐκ οὔσης αὐτοῖς ἐς πάντα τὸν λιμένα τῆς ἀνακρούσεως, ὥσπερ τοῖς Συρακοσίοις)· περιπλεῦσαι δὲ ἐς τὴν εὐρυχωρίαν, σφῶν ἐχόντων τὴν ἐπίπλευσιν ἀπὸ τοῦ πελάγους τε καὶ ἀνάκρουσιν, οὐ δυνή- σεσθαι αὐτούς, ἄλλως τε καὶ τοῦ Πλημμυρίου πολεμίου τε αὐτοῖς ἐσομένου καὶ τοῦ στόματος οὐ μεγάλου ὄντος τοῦ λιμένος.

[37] Τοιαῦτα οἱ Συρακόσιοι πρὸς τὴν ἑαυτῶν ἐπιστήμην τε καὶ δύναμιν ἐπινοήσαντες καὶ ἅμα τεθαρσηκότες μᾶλλον ἤδη ἀπὸ τῆς προτέρας ναυμαχίας, ἐπεχείρουν τῷ τε πεζῷ ἅμα καὶ ταῖς ναυσίν.
καὶ τὸν μὲν πεζὸν ὀλίγῳ πρότερον τὸν ἐκ τῆς πόλεως Γύλιππος προεξαγαγὼν προσῆγε τῷ τείχει τῶν Ἀθηναίων, καθ’ ὅσον πρὸς τὴν πόλιν αὐτοῦ ἑώρα· καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου, οἵ τε ὁπλῖται ὅσοι ἐκεῖ ἦσαν καὶ οἱ ἱππῆς καὶ ἡ γυμνητεία τῶν Συρακοσίων ἐκ τοῦ ἐπὶ θάτερα προσῄει τῷ τείχει· αἱ δὲ νῆες μετὰ τοῦτο εὐθὺς ἐπεξέπλεον τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων.
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον αὐτοὺς οἰόμενοι τῷ πεζῷ μόνῳ πειράσειν, ὁρῶντες δὲ καὶ τὰς ναῦς ἐπιφερομένας ἄφνω, ἐθορυ- βοῦντο, καὶ οἱ μὲν ἐπὶ τὰ τείχη καὶ πρὸ τῶν τειχῶν τοῖς προσιοῦσιν ἀντιπαρετάσσοντο, οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, ἄλλοι δὲ τὰς ναῦς ἐπλήρουν καὶ ἅμα ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν παρεβοήθουν, καὶ ἐπειδὴ πλήρεις ἦσαν, ἀντανῆγον πέντε καὶ ἑβδομήκοντα ναῦς· καὶ τῶν Συρακοσίων ἦσαν ὀγδοήκοντα μάλιστα.

[38] τῆς δὲ ἡμέρας ἐπὶ πολὺ προσπλέοντες καὶ ἀνακρουόμενοι καὶ πειράσαντες ἀλλήλων καὶ οὐδέτεροι δυνάμενοι ἄξιόν τι λόγου παραλαβεῖν, εἰ μὴ ναῦν μίαν ἢ δύο τῶν Ἀθηναίων οἱ Συρακόσιοι καταδύσαντες, διεκρίθησαν· καὶ ὁ πεζὸς ἅμα ἀπὸ τῶν τειχῶν ἀπῆλθεν.
Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Συρακόσιοι ἡσύχαζον, οὐδὲν δηλοῦντες ὁποῖόν τι τὸ μέλλον ποιήσουσιν· ὁ δὲ Νικίας ἰδὼν ἀντίπαλα τὰ τῆς ναυμαχίας γενόμενα καὶ ἐλπίζων αὐτοὺς αὖθις ἐπιχειρήσειν τούς τε τριηράρχους ἠνάγκαζεν ἐπισκευάζειν τὰς ναῦς, εἴ τίς τι ἐπεπονήκει, καὶ ὁλκάδας προώρμισε πρὸ τοῦ σφετέρου σταυρώματος, ὃ αὐτοῖς πρὸ τῶν νεῶν ἀντὶ λιμένος κλῃστοῦ ἐν τῇ θαλάσσῃ ἐπεπήγει.
διαλειπούσας δὲ τὰς ὁλκάδας ὅσον δύο πλέθρα ἀπ’ ἀλλήλων κατέστησεν, ὅπως, εἴ τις βιάζοιτο ναῦς, εἴη κατάφευξις ἀσφαλὴς καὶ πάλιν καθ’ ἡσυχίαν ἔκπλους. παρασκευαζόμενοι δὲ ταῦτα ὅλην τὴν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι μέχρι νυκτός.

[39] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ Συρακόσιοι τῆς μὲν ὥρας πρωίτερον, τῇ δ’ ἐπιχειρήσει τῇ αὐτῇ τοῦ τε πεζοῦ καὶ τοῦ ναυτικοῦ προσέμισγον τοῖς Ἀθηναίοις,
καὶ ἀντικαταστάντες ταῖς ναυσὶ τὸν αὐτὸν τρόπον αὖθις ἐπὶ πολὺ διῆγον τῆς ἡμέρας πειρώμενοι ἀλλήλων, πρὶν δὴ Ἀρίστων ὁ Πυρρίχου Κορίνθιος, ἄριστος ὢν κυβερνήτης τῶν μετὰ Συρακοσίων, πείθει τοὺς σφετέρους τοῦ ναυτικοῦ ἄρχοντας, πέμψαντας ὡς τοὺς ἐν τῇ πόλει ἐπιμελομένους, κελεύειν ὅτι τάχιστα τὴν ἀγορὰν τῶν πωλουμένων παρὰ τὴν θάλασσαν μεταστῆσαι κομίσαντας, καὶ ὅσα τις ἔχει ἐδώδιμα, πάντας ἐκεῖσε φέροντας ἀναγκάσαι πωλεῖν, ὅπως αὐτοῖς ἐκβιβάσαντες τοὺς ναύτας εὐθὺς παρὰ τὰς ναῦς ἀριστοποιήσωνται, καὶ δι’ ὀλίγου αὖθις καὶ αὐθημερὸν ἀπροσδοκήτοις τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιχειρῶσιν.

[40] καὶ οἱ μὲν πεισθέντες ἔπεμψαν ἄγγελον, καὶ ἡ ἀγορὰ παρεσκευάσθη, καὶ οἱ Συρακόσιοι ἐξαίφνης πρύμναν κρουσάμενοι πάλιν πρὸς τὴν πόλιν ἔπλευσαν καὶ εὐθὺς ἐκβάντες αὐτοῦ ἄριστον ἐποιοῦντο·
οἱ δ’ Ἀθηναῖοι νομίσαντες αὐτοὺς ὡς ἡσσημένους σφῶν πρὸς τὴν πόλιν ἀνακρούσασθαι, καθ’ ἡσυχίαν ἐκβάντες τά τε ἄλλα διεπράσσοντο καὶ τὰ ἀμφὶ τὸ ἄριστον ὡς τῆς γε ἡμέρας ταύτης οὐκέτι οἰόμενοι ἂν ναυμαχῆσαι.

ἐξαίφνης δὲ οἱ Συρακόσιοι πληρώσαντες τὰς ναῦς ἐπέπλεον αὖθις· οἱ δὲ διὰ πολλοῦ θορύβου καὶ ἄσιτοι οἱ πλείους οὐδενὶ κόσμῳ ἐσβάντες μόλις ποτὲ ἀντανήγοντο.

καὶ χρόνον μέν τινα ἀπέσχοντο ἀλλήλων φυλασσόμενοι· ἔπειτα οὐκ ἐδόκει τοῖς Ἀθηναίοις ὑπὸ σφῶν αὐτῶν διαμέλλοντας κόπῳ ἁλίσκεσθαι, ἀλλ’ ἐπιχειρεῖν ὅτι τάχιστα, καὶ ἐπιφερόμενοι ἐκ παρακελεύσεως ἐναυμάχουν.
οἱ δὲ Συρακόσιοι δεξάμενοι καὶ ταῖς [τε] ναυσὶν ἀντιπρῴροις χρώμενοι, ὥσπερ διενοήθησαν, τῶν ἐμβόλων τῇ παρασκευῇ ἀνερρήγνυσαν τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς ἐπὶ πολὺ τῆς παρεξειρεσίας, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων αὐτοῖς ἀκοντί- ζοντες μεγάλα ἔβλαπτον τοὺς Ἀθηναίους, πολὺ δ’ ἔτι μείζω οἱ ἐν τοῖς λεπτοῖς πλοίοις περιπλέοντες τῶν Συρακοσίων καὶ ἔς τε τοὺς ταρσοὺς ὑποπίπτοντες τῶν πολεμίων νεῶν καὶ ἐς τὰ πλάγια παραπλέοντες καὶ ἐξ αὐτῶν ἐς τοὺς ναύτας ἀκοντίζοντες.

[41] τέλος δὲ τούτῳ τῷ τρόπῳ κατὰ κράτος ναυμαχοῦντες οἱ Συρακόσιοι ἐνίκησαν, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τραπόμενοι διὰ τῶν ὁλκάδων τὴν κατάφευξιν ἐποιοῦντο ἐς τὸν ἑαυτῶν ὅρμον.
αἱ δὲ τῶν Συρακοσίων νῆες μέχρι μὲν τῶν ὁλκάδων ἐπεδίωκον· ἔπειτα αὐτοὺς αἱ κεραῖαι ὑπὲρ τῶν ἔσπλων αἱ ἀπὸ τῶν ὁλκάδων δελφινοφόροι ἠρμέναι ἐκώλυον.

δύο δὲ νῆες τῶν Συρακοσίων ἐπαιρόμεναι τῇ νίκῃ προσέμειξαν αὐτῶν ἐγγὺς καὶ διεφθάρησαν, καὶ ἡ ἑτέρα αὐτοῖς ἀνδράσιν ἑάλω.
καταδύσαντες δ’ οἱ Συρακόσιοι τῶν Ἀθηναίων ἑπτὰ ναῦς καὶ κατατραυματίσαντες πολλὰς ἄνδρας τε τοὺς μὲν πολλοὺς ζωγρήσαντες, τοὺς δὲ ἀποκτείναντες ἀπεχώρησαν, καὶ τροπαῖά τε ἀμφοτέρων τῶν ναυμαχιῶν ἔστησαν, καὶ τὴν ἐλπίδα ἤδη ἐχυρὰν εἶχον ταῖς μὲν ναυσὶ καὶ πολὺ κρείσσους εἶναι, ἐδόκουν δὲ καὶ τὸν πεζὸν χειρώσεσθαι.

[42] Καὶ οἱ μὲν ὡς ἐπιθησόμενοι κατ’ ἀμφότερα παρεσκευάζοντο αὖθις, ἐν τούτῳ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων ἔχοντες τὴν ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν βοήθειαν παραγίγνονται, ναῦς τε τρεῖς καὶ ἑβδομήκοντα μάλιστα ξὺν ταῖς ξενικαῖς καὶ ὁπλίτας περὶ πεντακισχιλίους ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων, ἀκοντιστάς τε βαρβάρους καὶ Ἕλληνας οὐκ ὀλίγους, καὶ σφενδονήτας καὶ τοξότας καὶ τὴν ἄλλην παρασκευὴν ἱκανήν.
καὶ τοῖς μὲν Συρακοσίοις καὶ ξυμμάχοις κατάπληξις ἐν τῷ αὐτίκα οὐκ ὀλίγη ἐγένετο, εἰ πέρας μηδὲν ἔσται σφίσι τοῦ ἀπαλλαγῆναι τοῦ κινδύνου, ὁρῶντες οὔτε διὰ τὴν Δεκέλειαν τειχιζομένην οὐδὲν ἧσσον στρατὸν ἴσον καὶ παραπλήσιον τῷ προτέρῳ ἐπεληλυθότα τήν τε τῶν Ἀθηναίων δύναμιν πανταχόσε πολλὴν φαινομένην· τῷ δὲ προτέρῳ στρατεύματι τῶν Ἀθηναίων ὡς ἐκ κακῶν ῥώμη τις ἐγεγένητο.
ὁ δὲ Δημοσθένης ἰδὼν ὡς εἶχε τὰ πράγματα καὶ νομίσας οὐχ οἷόν τε εἶναι διατρίβειν οὐδὲ παθεῖν ὅπερ ὁ Νικίας ἔπαθεν (ἀφικόμενος γὰρ τὸ πρῶτον ὁ Νικίας φοβερός, ὡς οὐκ εὐθὺς προσέκειτο ταῖς Συρακούσαις, ἀλλ’ ἐν Κατάνῃ διεχείμαζεν, ὑπερώφθη τε καὶ ἔφθασεν αὐτὸν ἐκ τῆς Πελοποννήσου στρατιᾷ ὁ Γύλιππος ἀφικόμενος, ἣν οὐδ’ ἂν μετέπεμψαν οἱ Συρακόσιοι, εἰ ἐκεῖνος εὐθὺς ἐπέκειτο· ἱκανοὶ γὰρ αὐτοὶ οἰόμενοι εἶναι ἅμα τ’ ἂν ἔμαθον ἥσσους ὄντες καὶ ἀποτετειχισμένοι ἂν ἦσαν, ὥστε μηδ’ εἰ μετέπεμψαν ἔτι ὁμοίως ἂν αὐτοὺς ὠφελεῖν), ταῦτα οὖν ἀνασκοπῶν ὁ Δημοσθένης, καὶ γιγνώσκων ὅτι καὶ αὐτὸς ἐν τῷ παρόντι τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ μάλιστα δεινότατός ἐστι τοῖς ἐναντίοις, ἐβούλετο ὅτι τάχος ἀποχρήσασθαι τῇ παρούσῃ τοῦ στρατεύματος ἐκπλήξει.

καὶ ὁρῶν τὸ παρατείχισμα τῶν Συρακοσίων, ᾧ ἐκώλυσαν περιτειχίσαι σφᾶς τοὺς Ἀθηναίους, ἁπλοῦν ὂν καί, εἰ κρατήσειέ τις τῶν τε Ἐπιπολῶν τῆς ἀναβάσεως καὶ αὖθις τοῦ ἐν αὐταῖς στρατοπέδου, ῥᾳδίως ἂν αὐτὸ ληφθέν (οὐδὲ γὰρ ὑπομεῖναι ἂν σφᾶς οὐδένα),

ἠπείγετο ἐπιθέσθαι τῇ πείρᾳ, καί οἱ ξυντομωτάτην ἡγεῖτο διαπολέμησιν· ἢ γὰρ κατορθώσας ἕξειν Συρακούσας, ἢ ἀπάξειν τὴν στρατιὰν καὶ οὐ τρίψεσθαι ἄλλως Ἀθηναίους τε τοὺς ξυστρατευομένους καὶ τὴν ξύμπασαν πόλιν.
Πρῶτον μὲν οὖν τήν τε γῆν ἐξελθόντες τῶν Συρακοσίων ἔτεμον οἱ Ἀθηναῖοι περὶ τὸν Ἄναπον, καὶ τῷ στρατεύματι ἐπεκράτουν ὥσπερ τὸ πρῶτον, τῷ τε πεζῷ καὶ ταῖς ναυσίν (οὐδὲ γὰρ καθ’ ἕτερα οἱ Συρακόσιοι ἀντεπεξῇσαν ὅτι μὴ τοῖς ἱππεῦσι καὶ ἀκοντισταῖς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου)·

[43] ἔπειτα μηχαναῖς ἔδοξε τῷ Δημοσθένει πρότερον ἀποπειρᾶσαι τοῦ παρατειχίσματος. ὡς δὲ αὐτῷ προσαγαγόντι κατεκαύθησάν τε ὑπὸ τῶν ἐναντίων ἀπὸ τοῦ τείχους ἀμυνομένων αἱ μηχαναὶ καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ πολλαχῇ προσβάλλοντες ἀπεκρούοντο, οὐκέτι ἐδόκει διατρίβειν, ἀλλὰ πείσας τόν τε Νικίαν καὶ τοὺς ἄλλους ξυνάρχοντας, ὡς ἐπενόει, τὴν ἐπιχείρησιν τῶν Ἐπιπολῶν ἐποιεῖτο.

καὶ ἡμέρας μὲν ἀδύνατα ἐδόκει εἶναι λαθεῖν προσελθόντας τε καὶ ἀναβάντας, παραγγείλας δὲ πέντε ἡμερῶν σιτία καὶ τοὺς λιθολόγους καὶ τέκτονας πάντας λαβὼν καὶ ἄλλην παρασκευὴν τοξευμάτων τε καὶ ὅσα ἔδει, ἢν κρατῶσι, τειχίζοντας ἔχειν, αὐτὸς μὲν ἀπὸ πρώτου ὕπνου καὶ Εὐρυμέδων καὶ Μένανδρος ἀναλαβὼν τὴν πᾶσαν στρατιὰν ἐχώρει πρὸς τὰς Ἐπιπολάς, Νικίας δὲ ἐν τοῖς τείχεσιν ὑπελέλειπτο.

καὶ ἐπειδὴ ἐγένοντο πρὸς αὐταῖς κατὰ τὸν Εὐρύηλον, ᾗπερ καὶ ἡ προτέρα στρατιὰ τὸ πρῶτον ἀνέβη, λανθάνουσί τε τοὺς φύλακας τῶν Συρακοσίων, καὶ προσβάντες τὸ τείχισμα ὃ ἦν αὐτόθι τῶν Συρακοσίων αἱροῦσι καὶ ἄνδρας τῶν φυλάκων ἀποκτείνουσιν
οἱ δὲ πλείους διαφυγόντες εὐθὺς πρὸς τὰ στρατόπεδα, ἃ ἦν ἐπὶ τῶν Ἐπιπολῶν τρία ἐν προτειχίσμασιν, ἓν μὲν τῶν Συρακοσίων, ἓν δὲ τῶν ἄλλων Σικελιωτῶν, ἓν δὲ τῶν ξυμμάχων, ἀγγέλλουσι τὴν ἔφοδον καὶ τοῖς ἑξακοσίοις τῶν Συρακοσίων, οἳ καὶ πρῶτοι κατὰ τοῦτο τὸ μέρος τῶν Ἐπιπολῶν φύλακες ἦσαν, ἔφραζον.
οἱ δ’ ἐβοήθουν τ’ εὐθύς, καὶ αὐτοῖς ὁ Δημοσθένης καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐντυχόντες ἀμυνομένους προθύμως ἔτρεψαν. καὶ αὐτοὶ μὲν εὐθὺς ἐχώρουν ἐς τὸ πρόσθεν, ὅπως τῇ παρούσῃ ὁρμῇ τοῦ περαίνεσθαι ὧν ἕνεκα ἦλθον μὴ βραδεῖς γένωνται· ἄλλοι δὲ ἀπὸ τῆς πρώτης τὸ παρατείχισμα τῶν Συρακοσίων οὐχ ὑπομενόντων τῶν φυλάκων ᾕρουν τε καὶ τὰς ἐπάλξεις ἀπέσυρον.
οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι καὶ ὁ Γύλιππος καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ ἐβοήθουν ἐκ τῶν προτειχισμάτων, καὶ ἀδοκήτου τοῦ τολμήματος σφίσιν ἐν νυκτὶ γενομένου προσέβαλόν τε τοῖς Ἀθηναίοις ἐκπεπληγμένοι καὶ βιασθέντες ὑπ’ αὐτῶν τὸ πρῶτον ὑπεχώρησαν.
προϊόντων δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐν ἀταξίᾳ μᾶλλον ἤδη ὡς κεκρατηκότων καὶ βουλομένων διὰ παντὸς τοῦ μήπω μεμαχημένου τῶν ἐναντίων ὡς τάχιστα διελθεῖν, ἵνα μὴ ἀνέντων σφῶν τῆς ἐφόδου αὖθις ξυστραφῶσιν, οἱ Βοιωτοὶ πρῶτοι αὐτοῖς ἀντέσχον καὶ προσβαλόντες ἔτρεψάν τε καὶ ἐς φυγὴν κατέστησαν.

[44] Καὶ ἐνταῦθα ἤδη ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ ἀπορίᾳ ἐγίγνοντο οἱ Ἀθηναῖοι, ἣν οὐδὲ πυθέσθαι ῥᾴδιον ἦν οὐδ’ ἀφ’ ἑτέρων ὅτῳ τρόπῳ ἕκαστα ξυνηνέχθη. ἐν μὲν γὰρ ἡμέρᾳ σαφέστερα μέν, ὅμως δὲ οὐδὲ ταῦτα οἱ παραγενόμενοι πάντα πλὴν τὸ καθ’ ἑαυτὸν ἕκαστος μόλις οἶδεν· ἐν δὲ νυκτομαχίᾳ, ἣ μόνη δὴ στρατοπέδων μεγάλων ἔν γε τῷδε τῷ πολέμῳ ἐγένετο, πῶς ἄν τις σαφῶς τι ᾔδει;

ἦν μὲν γὰρ σελήνη λαμπρά, ἑώρων δὲ οὕτως ἀλλήλους ὡς ἐν σελήνῃ εἰκὸς τὴν μὲν ὄψιν τοῦ σώματος προορᾶν, τὴν δὲ γνῶσιν τοῦ οἰκείου ἀπιστεῖσθαι. ὁπλῖται δὲ ἀμφοτέρων οὐκ ὀλίγοι ἐν στενοχωρίᾳ ἀνεστρέφοντο.

καὶ τῶν Ἀθηναίων οἱ μὲν ἤδη ἐνικῶντο, οἱ δ’ ἔτι τῇ πρώτῃ ἐφόδῳ ἀήσσητοι ἐχώρουν. πολὺ δὲ καὶ τοῦ ἄλλου στρατεύματος αὐτοῖς τὸ μὲν ἄρτι ἀνεβεβήκει, τὸ δ’ ἔτι προσανῄει, ὥστ’ οὐκ ἠπίσταντο πρὸς ὅτι χρὴ χωρῆσαι. ἤδη γὰρ τὰ πρόσθεν τῆς τροπῆς γεγενημένης ἐτετάρακτο πάντα καὶ χαλεπὰ ἦν ὑπὸ τῆς βοῆς διαγνῶναι.

οἵ τε γὰρ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ὡς κρατοῦντες παρεκελεύοντό τε κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι, ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι, καὶ ἅμα τοὺς προσφερομένους ἐδέχοντο· οἵ τε Ἀθηναῖοι ἐζήτουν τε σφᾶς αὐτοὺς καὶ πᾶν τὸ ἐξ ἐναντίας, καὶ εἰ φίλιον εἴη τῶν ἤδη πάλιν φευγόντων, πολέμιον ἐνόμιζον, καὶ τοῖς ἐρωτήμασι τοῦ ξυνθήματος πυκνοῖς χρώμενοι διὰ τὸ μὴ εἶναι ἄλλῳ τῳ γνωρίσαι σφίσι τε αὐτοῖς θόρυβον πολὺν παρεῖχον ἅμα πάντες ἐρωτῶντες καὶ τοῖς πολεμίοις σαφὲς αὐτὸ κατέστησαν·

τὸ δ’ ἐκείνων οὐχ ὁμοίως ἠπίσταντο διὰ τὸ κρατοῦντας αὐτοὺς καὶ μὴ διεσπασμένους ἧσσον ἀγνοεῖσθαι, ὥστ’ εἰ μὲν ἐντύχοιέν τισι κρείσσους ὄντες τῶν πολεμίων, διέφευγον αὐτοὺς ἅτε ἐκείνων ἐπιστάμενοι τὸ ξύνθημα, εἰ δ’ αὐτοὶ μὴ ἀποκρίνοιντο, διεφθείροντο.

μέγιστον δὲ καὶ οὐχ ἥκιστα ἔβλαψε καὶ ὁ παιανισμός· ἀπὸ γὰρ ἀμφοτέρων παραπλήσιος ὢν ἀπορίαν παρεῖχεν. οἵ τε γὰρ Ἀργεῖοι καὶ οἱ Κερκυραῖοι καὶ ὅσον Δωρικὸν μετ’ Ἀθηναίων ἦν, ὁπότε παιανίσειαν, φόβον παρεῖχε τοῖς Ἀθηναίοις, οἵ τε πολέμιοι ὁμοίως.

ὥστε τέλος ξυμπεσόντες αὑτοῖς κατὰ πολλὰ τοῦ στρατοπέδου, ἐπεὶ ἅπαξ ἐταράχθησαν, φίλοι τε φίλοις καὶ πολῖται πολίταις, οὐ μόνον ἐς φόβον κατέστησαν, ἀλλὰ καὶ ἐς χεῖρας ἀλλήλοις ἐλθόντες μόλις ἀπελύοντο.

καὶ διωκόμενοι κατά τε τῶν κρημνῶν [οἱ] πολλοὶ ῥίπτοντες ἑαυτοὺς ἀπώλλυντο, στενῆς οὔσης τῆς ἀπὸ τῶν Ἐπιπολῶν πάλιν καταβάσεως, καὶ ἐπειδὴ ἐς τὸ ὁμαλὸν οἱ σῳζόμενοι ἄνωθεν καταβαῖεν, οἱ μὲν πολλοὶ αὐτῶν καὶ ὅσοι ἦσαν τῶν προτέρων στρατιωτῶν ἐμπειρίᾳ μᾶλλον τῆς χώρας ἐς τὸ στρατόπεδον διεφύγγανον, οἱ δὲ ὕστερον ἥκοντες εἰσὶν οἳ διαμαρτόντες τῶν ὁδῶν κατὰ τὴν χώραν ἐπλανήθησαν· οὕς, ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο, οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων περιελάσαντες διέφθειραν.

[45] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Συρακόσιοι δύο τροπαῖα ἔστησαν, ἐπί τε ταῖς Ἐπιπολαῖς ᾗ ἡ πρόσβασις καὶ κατὰ τὸ χωρίον ᾗ οἱ Βοιωτοὶ πρῶτον ἀντέστησαν, οἱ δ’ Ἀθηναῖοι τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἐκομίσαντο.
ἀπέθανον δὲ οὐκ ὀλίγοι αὐτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων, ὅπλα μέντοι ἔτι πλείω ἢ κατὰ τοὺς νεκροὺς ἐλήφθη· οἱ γὰρ κατὰ τῶν κρημνῶν βιασθέντες ἅλλεσθαι ψιλοὶ [ἄνευ τῶν ἀσπίδων] οἱ μὲν ἀπώλλυντο, οἱ δ’ ἐσώθησαν.

[46] Μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Συρακόσιοι ὡς ἐπὶ ἀπροσδοκήτῳ εὐπραγίᾳ πάλιν αὖ ἀναρρωσθέντες, ὥσπερ καὶ πρότερον, ἐς μὲν Ἀκράγαντα στασιάζοντα πέντε καὶ δέκα ναυσὶ Σικανὸν ἀπέστειλαν, ὅπως ὑπαγάγοιτο τὴν πόλιν, εἰ δύναιτο· Γύλιππος δὲ κατὰ γῆν ἐς τὴν ἄλλην Σικελίαν ᾤχετο αὖθις, ἄξων στρατιὰν ἔτι, ὡς ἐν ἐλπίδι ὢν καὶ τὰ τείχη τῶν Ἀθηναίων αἱρήσειν βίᾳ, ἐπειδὴ τὰ ἐν ταῖς Ἐπιπολαῖς οὕτω ξυνέβη.

[47] Οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ἐν τούτῳ ἐβουλεύοντο πρός τε τὴν γεγενημένην ξυμφορὰν καὶ πρὸς τὴν παροῦσαν ἐν τῷ στρατοπέδῳ κατὰ πάντα ἀρρωστίαν. τοῖς τε γὰρ ἐπιχειρήμασιν ἑώρων οὐ κατορθοῦντες καὶ τοὺς στρατιώτας ἀχθομένους τῇ μονῇ·
νόσῳ τε γὰρ ἐπιέζοντο κατ’ ἀμφότερα, τῆς τε ὥρας τοῦ ἐνιαυτοῦ ταύτης οὔσης ἐν ᾗ ἀσθενοῦσιν ἄνθρωποι μάλιστα, καὶ τὸ χωρίον ἅμα ἐν ᾧ ἐστρατοπεδεύοντο ἑλῶδες καὶ χαλεπὸν ἦν, τά τε ἄλλα ὅτι ἀνέλπιστα αὐτοῖς ἐφαίνετο.

τῷ οὖν Δημοσθένει οὐκ ἐδόκει ἔτι χρῆναι μένειν, ἀλλ’ ἅπερ καὶ διανοηθεὶς ἐς τὰς Ἐπιπολὰς διεκινδύνευσεν, ἐπειδὴ ἔσφαλτο, ἀπιέναι ἐψηφίζετο καὶ μὴ διατρίβειν, ἕως ἔτι τὸ πέλαγος οἷόν τε περαιοῦσθαι καὶ τοῦ στρατεύματος ταῖς γοῦν ἐπελθούσαις ναυσὶ κρατεῖν.

καὶ τῇ πόλει ὠφελιμώτερον ἔφη εἶναι πρὸς τοὺς ἐν τῇ χώρᾳ σφῶν ἐπιτειχίζοντας τὸν πόλεμον ποιεῖσθαι ἢ Συρακοσίους, οὓς οὐκέτι ῥᾴδιον εἶναι χειρώσασθαι· οὐδ’ αὖ ἄλλως χρήματα πολλὰ δαπανῶντας εἰκὸς εἶναι προσκαθῆσθαι.

[48] Καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης τοιαῦτα ἐγίγνωσκεν· ὁ δὲ Νικίας ἐνόμιζε μὲν καὶ αὐτὸς πόνηρα σφῶν τὰ πράγματα εἶναι, τῷ δὲ λόγῳ οὐκ ἐβούλετο αὐτὰ ἀσθενῆ ἀποδεικνύναι, οὐδ’ ἐμφανῶς σφᾶς ψηφιζομένους μετὰ πολλῶν τὴν ἀναχώ- ρησιν τοῖς πολεμίοις καταγγέλτους γίγνεσθαι· λαθεῖν γὰρ ἄν, ὁπότε βούλοιντο, τοῦτο ποιοῦντες πολλῷ ἧσσον.

τὸ δέ τι καὶ τὰ τῶν πολεμίων, ἀφ’ ὧν ἐπὶ πλέον ἢ οἱ ἄλλοι ᾐσθάνετο αὐτῶν, ἐλπίδος τι ἔτι παρεῖχε πονηρότερα τῶν σφετέρων ἔσεσθαι, ἢν καρτερῶσι προσκαθήμενοι· χρημάτων γὰρ ἀπορίᾳ αὐτοὺς ἐκτρυχώσειν, ἄλλως τε καὶ ἐπὶ πλέον ἤδη ταῖς ὑπαρχούσαις ναυσὶ θαλασσοκρατούντων. καὶ ἦν γάρ τι καὶ ἐν ταῖς Συρακούσαις βουλόμενον τοῖς Ἀθηναίοις τὰ πράγματα ἐνδοῦναι, ἐπεκηρυκεύετο ὡς αὐτὸν καὶ οὐκ εἴα ἀπανίστασθαι.

ἃ ἐπιστάμενος τῷ μὲν ἔργῳ ἔτι ἐπ’ ἀμφότερα ἔχων καὶ διασκοπῶν ἀνεῖχε, τῷ δ’ ἐμφανεῖ τότε λόγῳ οὐκ ἔφη ἀπάξειν τὴν στρατιάν. εὖ γὰρ εἰδέναι ὅτι Ἀθηναῖοι σφῶν ταῦτα οὐκ ἀποδέξονται, ὥστε μὴ αὐτῶν ψηφισαμένων ἀπελθεῖν. καὶ γὰρ οὐ τοὺς αὐτοὺς ψηφιεῖσθαί τε περὶ σφῶν [αὐτῶν] καὶ τὰ πράγματα ὥσπερ καὶ αὐτοὶ ὁρῶντας καὶ οὐκ ἄλλων ἐπιτιμήσει ἀκούσαντας γνώσεσθαι, ἀλλ’ ἐξ ὧν ἄν τις εὖ λέγων διαβάλλοι, ἐκ τούτων αὐτοὺς πείσεσθαι.

τῶν τε παρόντων στρατιωτῶν πολλοὺς καὶ τοὺς πλείους ἔφη, οἳ νῦν βοῶσιν ὡς ἐν δεινοῖς ὄντες, ἐκεῖσε ἀφικομένους τἀναντία βοήσεσθαι ὡς ὑπὸ χρημάτων καταπροδόντες οἱ στρατηγοὶ ἀπῆλθον. οὔκουν βούλεσθαι αὐτός γε ἐπιστάμενος τὰς Ἀθηναίων φύσεις ἐπ’ αἰσχρᾷ τε αἰτίᾳ καὶ ἀδίκως ὑπ’ Ἀθηναίων ἀπολέσθαι μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν πολεμίων, εἰ δεῖ, κινδυνεύσας τοῦτο παθεῖν ἰδίᾳ.

τά τε Συρακοσίων ἔφη ὅμως ἔτι ἥσσω τῶν σφετέρων εἶναι· καὶ χρήμασι γὰρ αὐτοὺς ξενοτροφοῦντας καὶ ἐν περιπολίοις ἅμα ἀναλίσκον- τας καὶ ναυτικὸν πολὺ ἔτι ἐνιαυτὸν ἤδη βόσκοντας τὰ μὲν ἀπορεῖν, τὰ δ’ ἔτι ἀμηχανήσειν· δισχίλιά τε γὰρ τάλαντα ἤδη ἀνηλωκέναι καὶ ἔτι πολλὰ προσοφείλειν, ἤν τε καὶ ὁτιοῦν ἐκλίπωσι τῆς νῦν παρασκευῆς τῷ μὴ διδόναι τροφήν, φθερεῖσθαι αὐτῶν τὰ πράγματα, ἐπικουρικὰ μᾶλλον ἢ δι’ ἀνάγκης ὥσπερ τὰ σφέτερα ὄντα.

τρίβειν οὖν ἔφη χρῆναι προσκαθημένους καὶ μὴ χρήμασιν, ὧν πολὺ κρείσσους εἰσί, νικηθέντας ἀπιέναι.

[49] Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα λέγων ἰσχυρίζετο, αἰσθόμενος τὰ ἐν ταῖς Συρακούσαις ἀκριβῶς καὶ τὴν τῶν χρημάτων ἀπορίαν καὶ ὅτι ἦν αὐτόθι πολὺ τὸ βουλόμενον τοῖς Ἀθηναίοις γίγνεσθαι τὰ πράγματα καὶ ἐπικηρυκευόμενον πρὸς αὐτὸν ὥστε μὴ ἀπανίστασθαι, καὶ ἅμα ταῖς γοῦν ναυσὶ μᾶλλον ἢ πρότερον ἐθάρσησε κρατήσειν.
ὁ δὲ Δημοσθένης περὶ μὲν τοῦ προσκαθῆσθαι οὐδ’ ὁπωσοῦν ἐνεδέχετο· εἰ δὲ δεῖ μὴ ἀπάγειν τὴν στρατιὰν ἄνευ Ἀθηναίων ψηφίσματος, ἀλλὰ τρίβειν αὐτοῦ, ἔφη χρῆναι ἢ ἐς τὴν Θάψον ἀναστάντας τοῦτο ποιεῖν ἢ ἐς τὴν Κατάνην, ὅθεν τῷ τε πεζῷ ἐπὶ πολλὰ τῆς χώρας ἐπιόντες θρέψονται πορθοῦντες τὰ τῶν πολεμίων καὶ ἐκείνους βλάψουσι, ταῖς τε ναυσὶν ἐν πελάγει καὶ οὐκ ἐν στενοχωρίᾳ, ἣ πρὸς τῶν πολεμίων μᾶλλόν ἐστι, τοὺς ἀγῶνας ποιήσονται, ἀλλ’ ἐν εὐρυχωρίᾳ, ἐν ᾗ τά τε τῆς ἐμπειρίας χρήσιμα σφῶν ἔσται καὶ ἀναχωρήσεις καὶ ἐπίπλους οὐκ ἐκ βραχέος καὶ περιγραπτοῦ ὁρμώμενοί τε καὶ καταίροντες ἕξουσιν.
τό τε ξύμπαν εἰπεῖν, οὐδενὶ τρόπῳ οἱ ἔφη ἀρέσκειν ἐν τῷ αὐτῷ ἔτι μένειν, ἀλλ’ ὅτι τάχιστα ἤδη ἐξανίστασθαι καὶ μὴ μέλλειν. καὶ ὁ Εὐρυμέδων αὐτῷ ταῦτα ξυνηγόρευεν.
ἀντιλέγοντος δὲ τοῦ Νικίου ὄκνος τις καὶ μέλλησις ἐνεγένετο καὶ ἅμα ὑπόνοια μή τι καὶ πλέον εἰδὼς ὁ Νικίας ἰσχυρίζηται. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τούτῳ τῷ τρόπῳ διεμέλλησάν τε καὶ κατὰ χώραν ἔμενον.

[50] Ὁ δὲ Γύλιππος καὶ ὁ Σικανὸς ἐν τούτῳ παρῆσαν ἐς τὰς Συρακούσας, ὁ μὲν Σικανὸς ἁμαρτὼν τοῦ Ἀκράγαντος (ἐν Γέλᾳ γὰρ ὄντος αὐτοῦ ἔτι ἡ τοῖς Συρακοσίοις στάσις [ἐς] φιλία ἐξεπεπτώκει)· ὁ δὲ Γύλιππος ἄλλην τε στρατιὰν πολλὴν ἔχων ἦλθεν ἀπὸ τῆς Σικελίας καὶ τοὺς ἐκ τῆς Πελοποννήσου τοῦ ἦρος ἐν ταῖς ὁλκάσιν ὁπλίτας ἀποσταλέντας, ἀφικομένους ἀπὸ τῆς Λιβύης ἐς Σελινοῦντα.
ἀπενεχθέντες γὰρ ἐς Λιβύην, καὶ δόντων Κυρηναίων τριήρεις δύο καὶ τοῦ πλοῦ ἡγεμόνας, καὶ ἐν τῷ παράπλῳ Εὐεσπερίταις πολιορκουμένοις ὑπὸ Λιβύων ξυμμαχήσαντες καὶ νικήσαντες τοὺς Λίβυς, καὶ αὐτόθεν παραπλεύσαντες ἐς Νέαν πόλιν Καρχηδονιακὸν ἐμπόριον, ὅθενπερ Σικελία ἐλάχιστον δυοῖν ἡμερῶν καὶ νυκτὸς πλοῦν ἀπέχει, καὶ ἀπ’ αὐτοῦ περαιωθέντες ἀφίκοντο ἐς Σελινοῦντα.

καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι εὐθὺς αὐτῶν ἐλθόντων παρεσκευάζοντο ὡς ἐπιθησόμενοι κατ’ ἀμφότερα αὖθις τοῖς Ἀθηναίοις καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ· οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ὁρῶντες στρατιάν τε ἄλλην προσγεγενημένην αὐτοῖς καὶ τὰ ἑαυτῶν ἅμα οὐκ ἐπὶ τὸ βέλτιον χωροῦντα, ἀλλὰ καθ’ ἡμέραν τοῖς πᾶσι χαλεπώτερον ἴσχοντα, μάλιστα δὲ τῇ ἀσθενείᾳ τῶν ἀνθρώπων πιεζόμενα, μετε- μέλοντό τε πρότερον οὐκ ἀναστάντες καὶ ὡς αὐτοῖς οὐδὲ ὁ Νικίας ἔτι ὁμοίως ἐνηντιοῦτο, ἀλλ’ ἢ μὴ φανερῶς γε ἀξιῶν ψηφίζεσθαι, προεῖπον ὡς ἐδύναντο ἀδηλότατα ἔκπλουν ἐκ τοῦ στρατοπέδου πᾶσι, καὶ παρασκευάσασθαι ὅταν τις σημήνῃ.

καὶ μελλόντων αὐτῶν, ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀποπλεῖν ἡ σελήνη ἐκλείπει· ἐτύγχανε γὰρ πασσέληνος οὖσα. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι οἵ τε πλείους ἐπισχεῖν ἐκέλευον τοὺς στρατηγοὺς ἐνθύμιον ποιούμενοι, καὶ ὁ Νικίας (ἦν γάρ τι καὶ ἄγαν θειασμῷ τε καὶ τῷ τοιούτῳ προσκείμενος) οὐδ’ ἂν διαβουλεύσασθαι ἔτι ἔφη πρίν, ὡς οἱ μάντεις ἐξηγοῦντο, τρὶς ἐννέα ἡμέρας μεῖναι, ὅπως ἂν πρότερον κινηθείη. καὶ τοῖς μὲν Ἀθηναίοις μελλήσασι διὰ τοῦτο ἡ μονὴ ἐγεγένητο.

[51] Οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ αὐτοὶ τοῦτο πυθόμενοι πολλῷ μᾶλλον ἐπηρμένοι ἦσαν μὴ ἀνιέναι τὰ τῶν Ἀθηναίων, ὡς καὶ αὐτῶν κατεγνωκότων ἤδη μηκέτι κρεισσόνων εἶναι σφῶν μήτε ταῖς ναυσὶ μήτε τῷ πεζῷ (οὐ γὰρ ἂν τὸν ἔκπλουν ἐπιβουλεῦσαι), καὶ ἅμα οὐ βουλόμενοι αὐτοὺς ἄλλοσέ ποι τῆς Σικελίας καθεζομένους χαλεπωτέρους εἶναι προσπολε- μεῖν, ἀλλ’ αὐτοῦ ὡς τάχιστα καὶ ἐν ᾧ σφίσι ξυμφέρει ἀναγκάσαι αὐτοὺς ναυμαχεῖν.

τὰς οὖν ναῦς ἐπλήρουν καὶ ἀνεπειρῶντο ἡμέρας ὅσαι αὐτοῖς ἐδόκουν ἱκαναὶ εἶναι. ἐπειδὴ δὲ καιρὸς ἦν, τῇ μὲν προτέρᾳ πρὸς τὰ τείχη τῶν Ἀθηναίων προσέβαλλον, καὶ ἐπεξελθόντος μέρους τινὸς οὐ πολλοῦ καὶ τῶν ὁπλιτῶν καὶ τῶν ἱππέων κατά τινας πύλας ἀπολαμβάνουσί τε τῶν ὁπλιτῶν τινὰς καὶ τρεψάμενοι καταδιώκουσιν· οὔσης δὲ στενῆς τῆς ἐσόδου οἱ Ἀθηναῖοι ἵππους τε ἑβδομήκοντα ἀπολλύασι καὶ τῶν ὁπλιτῶν οὐ πολλούς.

[52] Καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ ἀπεχώρησεν ἡ στρατιὰ τῶν Συρακοσίων· τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ταῖς τε ναυσὶν ἐκπλέουσιν οὔσαις ἓξ καὶ ἑβδομήκοντα καὶ τῷ πεζῷ ἅμα πρὸς τὰ τείχη ἐχώρουν. οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἀντανῆγον ναυσὶν ἓξ καὶ ὀγδοήκοντα καὶ προσμείξαντες ἐναυμάχουν.

καὶ τὸν Εὐρυμέδοντα ἔχοντα τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Ἀθηναίων καὶ βουλόμενον περικλῄσασθαι τὰς ναῦς τῶν ἐναντίων καὶ ἐπεξάγοντα τῷ πλῷ πρὸς τὴν γῆν μᾶλλον, νικήσαντες οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τὸ μέσον πρῶτον τῶν Ἀθηναίων ἀπολαμβάνουσι κἀκεῖνον ἐν τῷ κοίλῳ καὶ μυχῷ τοῦ λιμένος καὶ αὐτόν τε διαφθείρουσι καὶ τὰς μετ’ αὐτοῦ ναῦς ἐπισπομένας· ἔπειτα δὲ καὶ τὰς πάσας ἤδη ναῦς τῶν Ἀθηναίων κατεδίωκόν τε καὶ ἐξεώθουν ἐς τὴν γῆν.

[53] Ὁ δὲ Γύλιππος ὁρῶν τὰς ναῦς τῶν πολεμίων νικωμένας καὶ ἔξω τῶν σταυρωμάτων καὶ τοῦ ἑαυτῶν στρατοπέδου καταφερομένας, βουλόμενος διαφθείρειν τοὺς ἐκβαίνοντας καὶ τὰς ναῦς ῥᾷον τοὺς Συρακοσίους ἀφέλκειν τῆς γῆς φιλίας οὔσης, παρεβοήθει ἐπὶ τὴν χηλὴν μέρος τι ἔχων τῆς στρατιᾶς.

καὶ αὐτοὺς οἱ Τυρσηνοί (οὗτοι γὰρ ἐφύλασσον τοῖς Ἀθηναίοις ταύτῃ) ὁρῶντες ἀτάκτως προσφερομένους, ἐπεκβοηθήσαντες καὶ προσπεσόντες τοῖς πρώτοις τρέπουσι καὶ ἐσβάλλουσιν ἐς τὴν λίμνην τὴν Λυσιμέλειαν καλουμένην.

ὕστερον δὲ πλέονος ἤδη τοῦ στρατεύματος παρόντος τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιβοηθήσαντες καὶ δείσαντες περὶ ταῖς ναυσὶν ἐς μάχην τε κατέστησαν πρὸς αὐτοὺς καὶ νικήσαντες ἐπεδίωξαν καὶ ὁπλίτας τε οὐ πολλοὺς ἀπέκτειναν καὶ τὰς ναῦς τὰς μὲν πολλὰς διέσωσάν τε καὶ ξυνήγαγον κατὰ τὸ στρατόπεδον, δυοῖν δὲ δεούσας εἴκοσιν οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἔλαβον αὐτῶν καὶ τοὺς ἄνδρας πάντας ἀπέκτειναν.

καὶ ἐπὶ τὰς λοιπὰς ἐμπρῆσαι βουλόμενοι ὁλκάδα παλαιὰν κληματίδων καὶ δᾳδὸς γεμίσαντες (ἦν γὰρ ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους ὁ ἄνεμος οὔριος) ἀφεῖσαν [τὴν ναῦν] πῦρ ἐμβαλόντες. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι δείσαντες περὶ ταῖς ναυσὶν ἀντεμηχανήσαντό τε σβεστήρια κωλύματα καὶ παύσαντες τήν τε φλόγα καὶ τὸ μὴ προσελθεῖν ἐγγὺς τὴν ὁλκάδα τοῦ κινδύνου ἀπηλλάγησαν.

[54] μετὰ δὲ τοῦτο Συρακόσιοι μὲν τῆς τε ναυμαχίας τροπαῖον ἔστησαν καὶ τῆς ἄνω τῆς πρὸς τῷ τείχει ἀπολήψεως τῶν ὁπλιτῶν, ὅθεν καὶ τοὺς ἵππους ἔλαβον, Ἀθηναῖοι δὲ ἧς τε οἱ Τυρσηνοὶ τροπῆς ἐποιήσαντο τῶν πεζῶν ἐς τὴν λίμνην καὶ ἧς αὐτοὶ τῷ ἄλλῳ στρατοπέδῳ.

[55] Γεγενημένης δὲ τῆς νίκης τοῖς Συρακοσίοις λαμπρᾶς ἤδη καὶ τοῦ ναυτικοῦ (πρότερον μὲν γὰρ ἐφοβοῦντο τὰς μετὰ τοῦ Δημοσθένους ναῦς ἐπελθούσας) οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐν παντὶ δὴ ἀθυμίας ἦσαν καὶ ὁ παράλογος αὐτοῖς μέγας ἦν, πολὺ δὲ

μείζων ἔτι τῆς στρατείας ὁ μετάμελος. πόλεσι γὰρ ταύταις μόναις ἤδη ὁμοιοτρόποις ἐπελθόντες, δημοκρατουμέναις τε, ὥσπερ καὶ αὐτοί, καὶ ναῦς καὶ ἵππους καὶ μεγέθη ἐχούσαις, οὐ δυνάμενοι ἐπενεγκεῖν οὔτ’ ἐκ πολιτείας τι μεταβολῆς τὸ διάφορον αὐτοῖς, ᾧ προσήγοντο ἄν, οὔτ’ ἐκ παρασκευῆς πολλῷ κρείσσονος, σφαλλόμενοι δὲ τὰ πλείω, τά τε πρὸ αὐτῶν ἠπόρουν, καὶ ἐπειδή γε καὶ ταῖς ναυσὶν ἐκρατήθησαν, ὃ οὐκ ἂν ᾤοντο, πολλῷ δὴ μᾶλλον ἔτι.

[56] οἱ δὲ Συρακόσιοι τόν τε λιμένα εὐθὺς παρέπλεον ἀδεῶς καὶ τὸ στόμα αὐτοῦ διενοοῦντο κλῄσειν, ὅπως μηκέτι, μηδ’ εἰ βούλοιντο, λάθοιεν αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι ἐκπλεύσαντες.

οὐ γὰρ περὶ τοῦ αὐτοὶ σωθῆναι μόνον ἔτι τὴν ἐπιμέλειαν ἐποιοῦντο, ἀλλὰ καὶ ὅπως ἐκείνους κωλύσουσι, νομίζοντες ὅπερ ἦν, ἀπό τε τῶν παρόντων πολὺ σφῶν καθυπέρτερα τὰ πράγματα εἶναι καί, εἰ δύναιντο κρατῆσαι Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ξυμμάχων καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν, καλὸν σφίσιν ἐς τοὺς Ἕλληνας τὸ ἀγώνισμα φανεῖσθαι· τούς τε γὰρ ἄλλους Ἕλληνας εὐθὺς τοὺς μὲν ἐλευθεροῦσθαι, τοὺς δὲ φόβου ἀπολύεσθαι (οὐ γὰρ ἔτι δυνατὴν ἔσεσθαι τὴν ὑπόλοιπον Ἀθηναίων δύναμιν τὸν ὕστερον ἐπενεχθησόμενον πόλεμον ἐνεγκεῖν), καὶ αὐτοὶ δόξαντες αὐτῶν αἴτιοι εἶναι ὑπό τε τῶν ἄλλων ἀνθρώπων καὶ ὑπὸ τῶν ἔπειτα πολὺ θαυμασθήσεσθαι.

καὶ ἦν δὲ ἄξιος ὁ ἀγὼν κατά τε ταῦτα καὶ ὅτι οὐχὶ Ἀθηναίων μόνον περιεγίγνοντο, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων πολλῶν ξυμμάχων, καὶ οὐδ’ αὐτοὶ αὖ μόνον, ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν ξυμβοηθησάντων σφίσιν, ἡγεμόνες τε γενόμενοι μετὰ Κορινθίων καὶ Λακεδαιμονίων καὶ τὴν σφετέραν πόλιν ἐμπαρασχόντες προκινδυνεῦσαί τε καὶ τοῦ ναυτικοῦ μέγα μέρος προκόψαντες.

ἔθνη γὰρ πλεῖστα δὴ ἐπὶ μίαν πόλιν ταύτην ξυνῆλθε, πλήν γε δὴ τοῦ ξύμπαντος λόγου τοῦ ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρὸς τὴν Ἀθηναίων τε πόλιν καὶ Λακεδαιμονίων.

[57] Τοσοίδε γὰρ ἑκάτεροι ἐπὶ Σικελίαν τε καὶ περὶ Σικελίας, τοῖς μὲν ξυγκτησόμενοι τὴν χώραν ἐλθόντες, τοῖς δὲ ξυνδιασώσοντες, ἐπὶ Συρακούσας ἐπολέμησαν, οὐ κατὰ δίκην τι μᾶλλον οὐδὲ κατὰ ξυγγένειαν μετ’ ἀλλήλων στάντες, ἀλλ’ ὡς ἑκάστοις τῆς ξυντυχίας ἢ κατὰ τὸ ξυμφέρον ἢ ἀνάγκῃ ἔσχεν.
Ἀθηναῖοι μὲν αὐτοὶ Ἴωνες ἐπὶ Δωριᾶς Συρακοσίους ἑκόντες ἦλθον, καὶ αὐτοῖς τῇ αὐτῇ φωνῇ καὶ νομίμοις ἔτι χρώμενοι Λήμνιοι καὶ Ἴμβριοι καὶ Αἰγινῆται, οἳ τότε Αἴγιναν εἶχον, καὶ ἔτι Ἑστιαιῆς οἱ ἐν Εὐβοίᾳ Ἑστίαιαν οἰκοῦντες ἄποικοι ὄντες ξυνεστράτευσαν.

τῶν δ’ ἄλλων οἱ μὲν ὑπήκοοι, οἱ δ’ ἀπὸ ξυμμαχίας αὐτόνομοι, εἰσὶ δὲ καὶ οἳ μισθοφόροι ξυνεστράτευον.
καὶ τῶν μὲν ὑπηκόων καὶ φόρου ὑποτελῶν Ἐρετριῆς καὶ Χαλκιδῆς καὶ Στυρῆς καὶ Καρύστιοι ἀπ’ Εὐβοίας ἦσαν, ἀπὸ δὲ νήσων Κεῖοι καὶ Ἄνδριοι καὶ Τήνιοι, ἐκ δ’ Ἰωνίας Μιλήσιοι καὶ Σάμιοι καὶ Χῖοι. τούτων Χῖοι οὐχ ὑποτελεῖς ὄντες φόρου, ναῦς δὲ παρέχοντες αὐτόνομοι ξυνέσποντο. καὶ τὸ πλεῖστον Ἴωνες ὄντες οὗτοι πάντες καὶ ἀπ’ Ἀθηναίων πλὴν Καρυστίων (οὗτοι δ’ εἰσὶ Δρύοπες), ὑπήκοοι δ’ ὄντες καὶ ἀνάγκῃ ὅμως Ἴωνές γε ἐπὶ Δωριᾶς ἠκολούθουν.

πρὸς δ’ αὐτοῖς Αἰολῆς, Μηθυμναῖοι μὲν ναυσὶ καὶ οὐ φόρῳ ὑπήκοοι, Τενέδιοι δὲ καὶ Αἴνιοι ὑποτελεῖς. οὗτοι δὲ Αἰολῆς Αἰολεῦσι τοῖς κτίσασι Βοιωτοῖς <τοῖς> μετὰ Συρακοσίων κατ’ ἀνάγκην ἐμάχοντο, Πλαταιῆς δὲ καταντικρὺ Βοιωτοὶ Βοιωτοῖς μόνοι εἰκότως κατὰ τὸ ἔχθος.

Ῥόδιοι δὲ καὶ Κυθήριοι Δωριῆς ἀμφότεροι, οἱ μὲν Λακεδαιμονίων ἄποικοι Κυθήριοι ἐπὶ Λακε- δαιμονίους τοὺς ἅμα Γυλίππῳ μετ’ Ἀθηναίων ὅπλα ἔφερον, Ῥόδιοι δὲ Ἀργεῖοι γένος Συρακοσίοις μὲν Δωριεῦσι, Γελῴοις δὲ καὶ ἀποίκοις ἑαυτῶν οὖσι μετὰ Συρακοσίων στρατευομένοις ἠναγκάζοντο πολεμεῖν.

τῶν τε περὶ Πελοπόννησον νησιωτῶν Κεφαλλῆνες μὲν καὶ Ζακύνθιοι αὐτόνομοι μέν, κατὰ δὲ τὸ νησιωτικὸν μᾶλλον κατειργόμενοι, ὅτι θαλάσσης ἐκράτουν οἱ Ἀθηναῖοι, ξυνείποντο· Κερκυραῖοι δὲ οὐ μόνον Δωριῆς, ἀλλὰ καὶ Κορίνθιοι σαφῶς ἐπὶ Κορινθίους τε καὶ Συρακοσίους, τῶν μὲν ἄποικοι ὄντες, τῶν δὲ ξυγγενεῖς, ἀνάγκῃ μὲν ἐκ τοῦ εὐπρεποῦς, βουλήσει δὲ κατὰ ἔχθος τὸ Κορινθίων οὐχ ἧσσον εἵποντο.

καὶ οἱ Μεσσήνιοι νῦν καλούμενοι ἐκ Ναυπάκτου καὶ ἐκ Πύλου τότε ὑπ’ Ἀθηναίων ἐχομένης ἐς τὸν πόλεμον παρελήφθησαν. καὶ ἔτι Μεγαρέων φυγάδες οὐ πολλοὶ Μεγαρεῦσι Σελινουντίοις οὖσι κατὰ ξυμφορὰν ἐμάχοντο.

τῶν δὲ ἄλλων ἑκούσιος μᾶλλον ἡ στρατεία ἐγίγνετο ἤδη. Ἀργεῖοι μὲν γὰρ οὐ τῆς ξυμμαχίας ἕνεκα μᾶλλον ἢ τῆς Λακεδαιμονίων τε ἔχθρας καὶ τῆς παραυτίκα ἕκαστοι ἰδίας ὠφελίας Δωριῆς ἐπὶ Δωριᾶς μετὰ Ἀθηναίων Ἰώνων ἠκολούθουν, Μαντινῆς δὲ καὶ ἄλλοι Ἀρκάδων μισθοφόροι ἐπὶ τοὺς αἰεὶ πολεμίους σφίσιν ἀποδεικνυμένους ἰέναι εἰωθότες καὶ τότε τοὺς μετὰ Κορινθίων ἐλθόντας Ἀρκάδας οὐδὲν ἧσσον διὰ κέρδος ἡγούμενοι πολεμίους, Κρῆτες δὲ καὶ Αἰτωλοὶ μισθῷ καὶ οὗτοι πεισθέντες· ξυνέβη δὲ τοῖς Κρησὶ τὴν Γέλαν Ῥοδίοις ξυγκτίσαντας μὴ ξὺν τοῖς ἀποίκοις, ἀλλ’ ἐπὶ τοὺς ἀποίκους ἑκόντας μετὰ μισθοῦ ἐλθεῖν.

καὶ Ἀκαρνάνων τινὲς ἅμα μὲν κέρδει, τὸ δὲ πλέον Δημοσθένους φιλίᾳ καὶ Ἀθηναίων εὐνοίᾳ ξύμμαχοι ὄντες ἐπεκούρησαν. καὶ οἵδε μὲν τῷ Ἰονίῳ κόλπῳ ὁριζόμενοι·

Ἰταλιωτῶν δὲ Θούριοι καὶ Μεταπόντιοι ἐν τοιαύταις ἀνάγκαις τότε στασιωτικῶν καιρῶν κατειλημμένοι ξυνεστράτευον, καὶ Σικελιωτῶν Νάξιοι καὶ Καταναῖοι, βαρβάρων δὲ Ἐγεσταῖοί τε, οἵπερ ἐπηγάγοντο, καὶ Σικελῶν τὸ πλέον, καὶ τῶν ἔξω Σικελίας Τυρσηνῶν τέ τινες κατὰ διαφορὰν Συρακοσίων καὶ Ἰάπυγες μισθοφόροι. τοσάδε μὲν μετὰ Ἀθηναίων ἔθνη ἐστράτευον.

[58] Συρακοσίοις δὲ ἀντεβοήθησαν Καμαριναῖοι μὲν ὅμοροι ὄντες καὶ Γελῷοι οἰκοῦντες μετ’ αὐτούς, ἔπειτα Ἀκραγαντίνων ἡσυχαζόντων ἐν τῷ ἐπ’ ἐκεῖνα ἱδρυμένοι Σελινούντιοι.

καὶ οἵδε μὲν τῆς Σικελίας τὸ πρὸς Λιβύην μέρος τετραμμένον νεμόμενοι, Ἱμεραῖοι δὲ ἀπὸ τοῦ πρὸς τὸν Τυρσηνικὸν πόντον μορίου, ἐν ᾧ καὶ μόνοι Ἕλληνες οἰκοῦσιν· οὗτοι δὲ καὶ ἐξ αὐτοῦ μόνοι ἐβοήθησαν.
καὶ Ἑλληνικὰ μὲν ἔθνη τῶν ἐν Σικελίᾳ τοσάδε, Δωριῆς τε καὶ [οἱ] αὐτόνομοι πάντες, ξυνεμάχουν, βαρβάρων δὲ Σικελοὶ μόνοι ὅσοι μὴ ἀφέστασαν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους· τῶν δ’ ἔξω Σικελίας Ἑλλήνων Λακεδαιμόνιοι μὲν ἡγεμόνα Σπαρτιάτην παρεχόμενοι, νεοδαμώδεις δὲ τοὺς ἄλλους καὶ Εἵλωτας [δύναται δὲ τὸ νεοδαμῶδες ἐλεύθερον ἤδη εἶναι], Κορίνθιοι δὲ καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ μόνοι παραγενόμενοι καὶ Λευκάδιοι καὶ Ἀμπρακιῶται κατὰ τὸ ξυγγενές, ἐκ δὲ Ἀρκαδίας μισθοφόροι ὑπὸ Κορινθίων ἀποσταλέντες καὶ Σικυώνιοι ἀναγκαστοὶ στρατεύοντες, καὶ τῶν ἔξω Πελοποννήσου Βοιωτοί.

πρὸς δὲ τοὺς ἐπελθόντας τούτους οἱ Σικελιῶται αὐτοὶ πλῆθος πλέον κατὰ πάντα παρέσχοντο ἅτε μεγάλας πόλεις οἰκοῦντες· καὶ γὰρ ὁπλῖται πολλοὶ καὶ νῆες καὶ ἵπποι καὶ ὁ ἄλλος ὅμιλος ἄφθονος ξυνελέγη. καὶ πρὸς ἅπαντας αὖθις ὡς εἰπεῖν τοὺς ἄλλους Συρακόσιοι αὐτοὶ πλείω ἐπορίσαντο διὰ μέγεθός τε πόλεως καὶ ὅτι ἐν μεγίστῳ κινδύνῳ ἦσαν.

[59] καὶ αἱ μὲν ἑκατέρων ἐπικουρίαι τοσαίδε ξυνελέγησαν, καὶ τότε ἤδη πᾶσαι ἀμφοτέροις παρῆσαν καὶ οὐκέτι οὐδὲν οὐδετέροις ἐπῆλθεν.
Οἱ δ’ οὖν Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι εἰκότως ἐνόμισαν καλὸν ἀγώνισμα σφίσιν εἶναι ἐπὶ τῇ γεγενημένῃ νίκῃ τῆς ναυμαχίας ἑλεῖν τε τὸ στρατόπεδον ἅπαν τῶν Ἀθηναίων τοσοῦτον ὄν, καὶ μηδὲ καθ’ ἕτερα αὐτούς, μήτε διὰ θαλάσσης μήτε τῷ πεζῷ, διαφυγεῖν.
ἔκλῃον οὖν τόν τε λιμένα εὐθὺς τὸν μέγαν, ἔχοντα τὸ στόμα ὀκτὼ σταδίων μάλιστα, τριήρεσι πλαγίαις καὶ πλοίοις καὶ ἀκάτοις ἐπ’ ἀγκυρῶν ὁρμίζοντες, καὶ τἆλλα, ἢν ἔτι ναυμαχεῖν οἱ Ἀθηναῖοι τολμήσωσι, παρεσκευάζοντο, καὶ ὀλίγον οὐδὲν ἐς οὐδὲν ἐπενόουν.

[60] τοῖς δὲ Ἀθηναίοις τήν τε ἀπόκλῃσιν ὁρῶσι καὶ τὴν ἄλλην διάνοιαν αὐτῶν αἰσθομένοις βουλευτέα ἐδόκει.

καὶ ξυνελθόντες οἵ τε στρατηγοὶ καὶ οἱ ταξίαρχοι πρὸς τὴν παροῦσαν ἀπορίαν τῶν τε ἄλλων καὶ ὅτι τὰ ἐπιτήδεια οὔτε αὐτίκα ἔτι εἶχον (προπέμψαντες γὰρ ἐς Κατάνην ὡς ἐκπλευσόμενοι ἀπεῖπον μὴ ἐπάγειν) οὔτε τὸ λοιπὸν ἔμελλον ἕξειν, εἰ μὴ ναυκρατήσουσιν, ἐβουλεύσαντο τὰ μὲν τείχη τὰ ἄνω ἐκλιπεῖν, πρὸς δ’ αὐταῖς ταῖς ναυσὶν ἀπολαβόντες διατειχίσματι ὅσον οἷόν τε ἐλάχιστον τοῖς τε σκεύεσι καὶ τοῖς ἀσθενοῦσιν ἱκανὸν γενέσθαι, τοῦτο μὲν φρουρεῖν, ἀπὸ δὲ τοῦ ἄλλου πεζοῦ τὰς ναῦς ἁπάσας, ὅσαι ἦσαν καὶ δυναταὶ καὶ ἀπλοώτεραι, πάντα τινὰ ἐσβιβάζοντες πληρῶσαι, καὶ διαναυμαχήσαντες, ἢν μὲν νικῶσιν, ἐς Κατάνην κομίζεσθαι, ἢν δὲ μή, ἐμπρήσαντες τὰς ναῦς πεζῇ ξυνταξάμενοι ἀποχωρεῖν ᾗ ἂν τάχιστα μέλλωσί τινος χωρίου ἢ βαρβαρικοῦ ἢ Ἑλληνικοῦ φιλίου ἀντιλήψεσθαι.

καὶ οἱ μέν, ὡς ἔδοξεν αὐτοῖς ταῦτα, καὶ ἐποίησαν· ἔκ τε γὰρ τῶν ἄνω τειχῶν ὑποκατέβησαν καὶ τὰς ναῦς ἐπλήρωσαν πάσας, ἀναγκάσαντες ἐσβαίνειν ὅστις καὶ ὁπωσοῦν ἐδόκει ἡλικίας μετέχων ἐπιτήδειος εἶναι.

καὶ ξυνεπληρώθησαν νῆες αἱ πᾶσαι δέκα μάλιστα καὶ ἑκατόν· τοξότας τε ἐπ’ αὐτὰς πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς τῶν τε Ἀκαρνάνων καὶ τῶν ἄλλων ξένων ἐσεβίβαζον, καὶ τἆλλα ὡς οἷόν τ’ ἦν ἐξ ἀναγκαίου τε καὶ τοιαύτης διανοίας ἐπορίσαντο.
ὁ δὲ Νικίας, ἐπειδὴ τὰ πολλὰ ἑτοῖμα ἦν, ὁρῶν τοὺς στρατιώτας τῷ τε παρὰ τὸ εἰωθὸς πολὺ ταῖς ναυσὶ κρατηθῆναι ἀθυμοῦντας καὶ διὰ τὴν τῶν ἐπιτηδείων σπάνιν ὡς τάχιστα βουλομένους διακινδυνεύειν, ξυγκαλέσας ἅπαντας παρεκελεύσατό τε πρῶτον καὶ ἔλεξε τοιάδε.

[61] ’Ἄνδρες στρατιῶται Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων, ὁ μὲν ἀγὼν ὁ μέλλων ὁμοίως κοινὸς ἅπασιν ἔσται περί τε σωτηρίας καὶ πατρίδος ἑκάστοις οὐχ ἧσσον ἢ τοῖς πολεμίοις· ἢν γὰρ κρατήσωμεν νῦν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.
ἀθυμεῖν δὲ οὐ χρὴ οὐδὲ πάσχειν ὅπερ οἱ ἀπειρότατοι τῶν ἀνθρώπων, οἳ τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες ἔπειτα διὰ παντὸς τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ὁμοίαν ταῖς ξυμφοραῖς ἔχουσιν.

ἀλλ’ ὅσοι τε Ἀθηναίων πάρεστε, πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειροι ὄντες, καὶ ὅσοι τῶν ξυμμάχων, ξυστρατευόμενοι αἰεί, μνήσθητε τῶν ἐν τοῖς πολέμοις παραλόγων, καὶ τὸ τῆς τύχης κἂν μεθ’ ἡμῶν ἐλπίσαντες στῆναι καὶ ὡς ἀναμαχούμενοι ἀξίως τοῦδε τοῦ πλήθους, ὅσον αὐτοὶ ὑμῶν αὐτῶν ἐφορᾶτε, παρασκευάζεσθε.

[62] ‘Ἃ δὲ ἀρωγὰ ἐνείδομεν ἐπὶ τῇ τοῦ λιμένος στενότητι πρὸς τὸν μέλλοντα ὄχλον τῶν νεῶν ἔσεσθαι καὶ πρὸς τὴν ἐκείνων ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρασκευήν, οἷς πρότερον ἐβλαπτόμεθα, πάντα καὶ ἡμῖν νῦν ἐκ τῶν παρόντων μετὰ τῶν κυβερνητῶν ἐσκεμμένα ἡτοίμασται.

καὶ γὰρ τοξόται πολλοὶ καὶ ἀκοντισταὶ ἐπιβήσονται καὶ ὄχλος, ᾧ ναυμαχίαν μὲν ποιούμενοι ἐν πελάγει οὐκ ἂν ἐχρώμεθα διὰ τὸ βλάπτειν ἂν τὸ τῆς ἐπιστήμης τῇ βαρύτητι τῶν νεῶν, ἐν δὲ τῇ ἐνθάδε ἠναγκασμένῃ ἀπὸ τῶν νεῶν πεζομαχίᾳ πρόσφορα ἔσται.

ηὕρηται δ’ ἡμῖν ὅσα χρὴ ἀντιναυπηγῆσαι, καὶ πρὸς τὰς τῶν ἐπωτίδων αὐτοῖς παχύτητας, ᾧπερ δὴ μάλιστα ἐβλαπτόμεθα, χειρῶν σιδηρῶν ἐπιβολαί, αἳ σχήσουσι τὴν πάλιν ἀνάκρουσιν τῆς προσπεσούσης νεώς, ἢν τὰ ἐπὶ τούτοις οἱ ἐπιβάται ὑπουργῶσιν.

ἐς τοῦτο γὰρ δὴ ἠναγκάσμεθα ὥστε πεζομαχεῖν ἀπὸ τῶν νεῶν, καὶ τὸ μήτε αὐτοὺς ἀνακρούεσθαι μήτ’ ἐκείνους ἐᾶν ὠφέλιμον φαίνεται, ἄλλως τε καὶ τῆς γῆς, πλὴν ὅσον ἂν ὁ πεζὸς ἡμῶν ἐπέχῃ, πολεμίας οὔσης.

[63] ’Ὧν χρὴ μεμνημένους διαμάχεσθαι ὅσον ἂν δύνησθε καὶ μὴ ἐξωθεῖσθαι ἐς αὐτήν, ἀλλὰ ξυμπεσούσης νηὶ νεὼς μὴ πρότερον ἀξιοῦν ἀπολύεσθαι ἢ τοὺς ἀπὸ τοῦ πολεμίου καταστρώματος ὁπλίτας ἀπαράξητε.

καὶ ταῦτα τοῖς ὁπλίταις οὐχ ἧσσον τῶν ναυτῶν παρακελεύομαι, ὅσῳ τῶν ἄνωθεν μᾶλλον τὸ ἔργον τοῦτο· ὑπάρχει δ’ ἡμῖν ἔτι νῦν γε τὰ πλείω τῷ πεζῷ ἐπικρατεῖν.

τοῖς δὲ ναύταις παραινῶ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ τῷδε καὶ δέομαι μὴ ἐκπεπλῆχθαί τι ταῖς ξυμφοραῖς ἄγαν, τήν τε παρασκευὴν ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων βελτίω νῦν ἔχοντας καὶ τὰς ναῦς πλείους, ἐκείνην τε τὴν ἡδονὴν ἐνθυμεῖσθαι ὡς ἀξία ἐστὶ διασώσασθαι, οἳ τέως Ἀθηναῖοι νομιζόμενοι καὶ μὴ ὄντες ἡμῶν τῆς τε φωνῆς τῇ ἐπιστήμῃ καὶ τῶν τρόπων τῇ μιμήσει ἐθαυμάζεσθε κατὰ τὴν Ἑλλάδα, καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς ἡμετέρας οὐκ ἔλασσον κατὰ τὸ ὠφελεῖσθαι ἔς τε τὸ φοβερὸν τοῖς ὑπηκόοις καὶ τὸ μὴ ἀδικεῖσθαι πολὺ πλέον μετείχετε.

ὥστε κοινωνοὶ μόνοι ἐλευθέρως ἡμῖν τῆς ἀρχῆς ὄντες δικαίως [ἂν] αὐτὴν νῦν μὴ καταπροδίδοτε, καταφρονήσαντες δὲ Κορινθίων τε, οὓς πολλάκις νενικήκατε, καὶ Σικελιωτῶν, ὧν οὐδ’ ἀντιστῆναι οὐδεὶς ἕως ἤκμαζε τὸ ναυτικὸν ἡμῖν ἠξίωσεν, ἀμύνασθε αὐτούς, καὶ δείξατε ὅτι καὶ μετ’ ἀσθενείας καὶ ξυμφορῶν ἡ ὑμετέρα ἐπιστήμη κρείσσων ἐστὶν ἑτέρας εὐτυχούσης ῥώμης.

[64] τούς τε Ἀθηναίους ὑμῶν πάλιν αὖ καὶ τάδε ὑπομιμνῄσκω, ὅτι οὔτε ναῦς ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἄλλας ὁμοίας ταῖσδε οὔτε ὁπλιτῶν ἡλικίαν ὑπελίπετε, εἴ τε ξυμβήσεταί τι ἄλλο ἢ τὸ κρατεῖν ὑμῖν, τούς τε ἐνθάδε πολεμίους εὐθὺς ἐπ’ ἐκεῖνα πλευσομένους καὶ τοὺς ἐκεῖ ὑπολοίπους ἡμῶν ἀδυνάτους ἐσομένους τούς τε αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπελθόντας ἀμύνασθαι. καὶ οἱ μὲν ἂν ὑπὸ Συρακοσίοις εὐθὺς γίγνοισθε, οἷς αὐτοὶ ἴστε οἵᾳ γνώμῃ ἐπήλθετε, οἱ δὲ ἐκεῖ ὑπὸ Λακεδαιμονίοις.

ὥστε ἐν ἑνὶ τῷδε ὑπὲρ ἀμφοτέρων ἀγῶνι καθεστῶτες καρτερήσατε, εἴπερ ποτέ, καὶ ἐνθυμεῖσθε καθ’ ἑκάστους τε καὶ ξύμπαντες ὅτι οἱ ἐν ταῖς ναυσὶν ὑμῶν νῦν ἐσόμενοι καὶ πεζοὶ τοῖς Ἀθηναίοις εἰσὶ καὶ νῆες καὶ ἡ ὑπόλοιπος πόλις καὶ τὸ μέγα ὄνομα τῶν Ἀθηνῶν, περὶ ὧν, εἴ τίς τι ἕτερος ἑτέρου προφέρει ἢ ἐπιστήμῃ ἢ εὐψυχίᾳ, οὐκ ἂν ἐν ἄλλῳ μᾶλλον καιρῷ ἀποδειξάμενος αὐτός τε αὑτῷ ὠφέλιμος γένοιτο καὶ τοῖς ξύμπασι σωτήριος.‘

[65] Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα παρακελευσάμενος εὐθὺς ἐκέλευε πληροῦν τὰς ναῦς. τῷ δὲ Γυλίππῳ καὶ τοῖς Συρακοσίοις παρῆν μὲν αἰσθάνεσθαι, ὁρῶσι καὶ αὐτὴν τὴν παρασκευήν, ὅτι ναυμαχήσουσιν οἱ Ἀθηναῖοι, προηγγέλθη δ’ αὐτοῖς

καὶ ἡ ἐπιβολὴ τῶν σιδηρῶν χειρῶν, καὶ πρός τε τἆλλα ἐξηρτύσαντο ὡς ἕκαστα καὶ πρὸς τοῦτο· τὰς γὰρ πρῴρας καὶ τῆς νεὼς ἄνω ἐπὶ πολὺ κατεβύρσωσαν, ὅπως ἂν ἀπολισθάνοι καὶ μὴ ἔχοι ἀντιλαβὴν ἡ χεὶρ ἐπιβαλλομένη.

καὶ ἐπειδὴ πάντα ἑτοῖμα ἦν, παρεκελεύσαντο ἐκείνοις οἵ τε στρατηγοὶ καὶ Γύλιππος καὶ ἔλεξαν τοιάδε.

[66] ’Ὅτι μὲν καλὰ τὰ προειργασμένα καὶ ὑπὲρ καλῶν τῶν μελλόντων ὁ ἀγὼν ἔσται, ὦ Συρακόσιοι καὶ ξύμμαχοι, οἵ τε πολλοὶ δοκεῖτε ἡμῖν εἰδέναι (οὐδὲ γὰρ ἂν οὕτως αὐτῶν προθύμως ἀντελάβεσθε), καὶ εἴ τις μὴ ἐπὶ ὅσον δεῖ ᾔσθηται, σημανοῦμεν.

Ἀθηναίους γὰρ ἐς τὴν χώραν τήνδε ἐλθόντας πρῶτον μὲν ἐπὶ τῆς Σικελίας καταδουλώσει, ἔπειτ’, εἰ κατορθώσειαν, καὶ τῆς Πελοποννήσου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος, καὶ ἀρχὴν τὴν ἤδη μεγίστην τῶν τε πρὶν Ἑλλήνων καὶ τῶν νῦν κεκτημένους, πρῶτοι ἀνθρώπων ὑποστάντες τῷ ναυτικῷ, ᾧπερ πάντα κατέσχον, τὰς μὲν νενικήκατε ἤδη ναυμαχίας, τὴν δ’ ἐκ τοῦ εἰκότος νῦν νικήσετε.

ἄνδρες γὰρ ἐπειδὰν ᾧ ἀξιοῦσι προύχειν κολουθῶσι, τό γ’ ὑπόλοιπον αὐτῶν τῆς δόξης ἀσθενέστερον αὐτὸ ἑαυτοῦ ἐστὶν ἢ εἰ μηδ’ ᾠήθησαν τὸ πρῶτον, καὶ τῷ παρ’ ἐλπίδα τοῦ αὐχήματος σφαλλόμενοι καὶ παρὰ ἰσχὺν τῆς δυνάμεως ἐνδιδόασιν· ὃ νῦν Ἀθηναίους εἰκὸς πεπονθέναι.

[67] ἡμῶν δὲ τό τε ὑπάρχον πρότερον, ᾧπερ καὶ ἀνεπιστήμονες ἔτι ὄντες ἀπετολμήσαμεν, βεβαιότερον νῦν, καὶ τῆς δοκήσεως προσγεγενημένης αὐτῷ, τὸ κρατίστους εἶναι εἰ τοὺς κρατίστους ἐνικήσαμεν, διπλασία ἑκάστου ἡ ἐλπίς· τὰ δὲ πολλὰ πρὸς τὰς ἐπιχειρήσεις ἡ μεγίστη ἐλπὶς μεγίστην καὶ τὴν προθυμίαν παρέχεται.

‘Τά τε τῆς ἀντιμιμήσεως αὐτῶν τῆς παρασκευῆς ἡμῶν τῷ μὲν ἡμετέρῳ τρόπῳ ξυνήθη τέ ἐστι καὶ οὐκ ἀνάρμοστοι πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ἐσόμεθα· οἱ δ’, ἐπειδὰν πολλοὶ μὲν ὁπλῖται ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρὰ τὸ καθεστηκὸς ὦσι, πολλοὶ δὲ καὶ ἀκοντισταὶ χερσαῖοι ὡς εἰπεῖν Ἀκαρνᾶνές τε καὶ ἄλλοι ἐπὶ ναῦς ἀναβάντες, οἳ οὐδ’ ὅπως καθεζομένους χρὴ τὸ βέλος ἀφεῖναι εὑρήσουσι, πῶς οὐ σφαλοῦσί τε τὰς ναῦς καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς πάντες οὐκ ἐν τῷ ἑαυτῶν τρόπῳ κινούμενοι ταράξονται;

ἐπεὶ καὶ τῷ πλήθει τῶν νεῶν οὐκ ὠφελήσονται, εἴ τις καὶ τόδε ὑμῶν, ὅτι οὐκ ἴσαις ναυμαχήσει, πεφόβηται· ἐν ὀλίγῳ γὰρ πολλαὶ ἀργότεραι μὲν ἐς τὸ δρᾶν τι ὧν βούλονται ἔσονται, ῥᾷσται δὲ ἐς τὸ βλάπτεσθαι ἀφ’ ὧν ἡμῖν παρεσκεύασται.

τὸ δ’ ἀληθέστατον γνῶτε ἐξ ὧν ἡμεῖς οἰόμεθα σαφῶς πεπύσθαι· ὑπερβαλλόντων γὰρ αὐτοῖς τῶν κακῶν καὶ βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς παρούσης ἀπορίας ἐς ἀπόνοιαν καθεστήκασιν οὐ παρασκευῆς πίστει μᾶλλον ἢ τύχης ἀποκινδυνεῦσαι οὕτως ὅπως δύνανται, ἵν’ ἢ βιασάμενοι ἐκπλεύσωσιν ἢ κατὰ γῆν μετὰ τοῦτο τὴν ἀποχώρησιν ποιῶνται, ὡς τῶν γε παρόντων οὐκ ἂν πράξαντες χεῖρον.

[68] πρὸς οὖν ἀταξίαν τε τοιαύτην καὶ τύχην ἀνδρῶν ἑαυτὴν παραδεδωκυῖαν πολεμιωτάτων ὀργῇ προσμείξωμεν, καὶ νομίσωμεν ἅμα μὲν νομιμώτατον εἶναι πρὸς τοὺς ἐναντίους οἳ ἂν ὡς ἐπὶ τιμωρίᾳ τοῦ προσπεσόντος δικαιώσωσιν ἀποπλῆσαι τῆς γνώμης τὸ θυμούμενον, ἅμα δὲ ἐχθροὺς ἀμύνασθαι ἐκγενησόμενον ἡμῖν καὶ τὸ λεγόμενόν που ἥδιστον εἶναι.

ὡς δὲ ἐχθροὶ καὶ ἔχθιστοι, πάντες ἴστε, οἵ γε ἐπὶ τὴν ἡμετέραν ἦλθον δουλωσόμενοι, ἐν ᾧ, εἰ κατώρθωσαν, ἀνδράσι μὲν ἂν τἄλγιστα προσέθεσαν, παισὶ δὲ καὶ γυναιξὶ τὰ ἀπρεπέστατα, πόλει δὲ τῇ πάσῃ τὴν αἰσχίστην ἐπίκλησιν.

ἀνθ’ ὧν μὴ μαλακισθῆναί τινα πρέπει μηδὲ τὸ ἀκινδύνως ἀπελθεῖν αὐτοὺς κέρδος νομίσαι. τοῦτο μὲν γὰρ καὶ ἐὰν κρατήσωσιν ὁμοίως δράσουσιν· τὸ δὲ πραξάντων ἐκ τοῦ εἰκότος ἃ βουλόμεθα τούσδε τε κολα- σθῆναι καὶ τῇ πάσῃ Σικελίᾳ καρπουμένῃ καὶ πρὶν ἐλευθερίαν βεβαιοτέραν παραδοῦναι, καλὸς ὁ ἀγών. καὶ κινδύνων οὗτοι σπανιώτατοι οἳ ἂν ἐλάχιστα ἐκ τοῦ σφαλῆναι βλάπτοντες πλεῖστα διὰ τὸ εὐτυχῆσαι ὠφελῶσιν.’

[69] Καὶ οἱ μὲν τῶν Συρακοσίων στρατηγοὶ καὶ Γύλιππος τοιαῦτα καὶ αὐτοὶ τοῖς σφετέροις στρατιώταις παρακελευσάμενοι ἀντεπλήρουν τὰς ναῦς εὐθὺς ἐπειδὴ καὶ τοὺς Ἀθηναίους ᾐσθάνοντο.
ὁ δὲ Νικίας ὑπὸ τῶν παρόντων ἐκπεπληγμένος καὶ ὁρῶν οἷος ὁ κίνδυνος καὶ ὡς ἐγγὺς ἤδη [ἦν], ἐπειδὴ καὶ ὅσον οὐκ ἔμελλον ἀνάγεσθαι, καὶ νομίσας, ὅπερ πάσχουσιν ἐν τοῖς μεγάλοις ἀγῶσι, πάντα τε ἔργῳ ἔτι σφίσιν ἐνδεᾶ εἶναι καὶ λόγῳ αὐτοῖς οὔπω ἱκανὰ εἰρῆσθαι, αὖθις τῶν τριηράρχων ἕνα ἕκαστον ἀνεκάλει, πατρόθεν τε ἐπονομάζων καὶ αὐτοὺς ὀνομαστὶ καὶ φυλήν, ἀξιῶν τό τε καθ’ ἑαυτόν, ᾧ ὑπῆρχε λαμπρότητός τι, μὴ προδιδόναι τινὰ καὶ τὰς πατρικὰς ἀρετάς, ὧν ἐπιφανεῖς ἦσαν οἱ πρόγονοι, μὴ ἀφανίζειν, πατρίδος τε τῆς ἐλευθερωτάτης ὑπομιμνῄσκων καὶ τῆς ἐν αὐτῇ ἀνεπιτάκτου πᾶσιν ἐς τὴν δίαιταν ἐξουσίας, ἄλλα τε λέγων ὅσα ἐν τῷ τοιούτῳ ἤδη τοῦ καιροῦ ὄντες ἄνθρωποι οὐ πρὸς τὸ δοκεῖν τινὶ ἀρχαιολογεῖν φυλαξάμενοι εἴποιεν ἄν, καὶ ὑπὲρ ἁπάντων παραπλήσια ἔς τε γυναῖκας καὶ παῖδας καὶ θεοὺς πατρῴους προφερόμενα, ἀλλ’ ἐπὶ τῇ παρούσῃ ἐκπλήξει ὠφέλιμα νομίζοντες ἐπιβοῶνται.

Καὶ ὁ μὲν οὐχ ἱκανὰ μᾶλλον ἢ καὶ ἀναγκαῖα νομίσας παρῃνῆσθαι, ἀποχωρήσας ἦγε τὸν πεζὸν πρὸς τὴν θάλασσαν καὶ παρέταξεν ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἐδύνατο, ὅπως ὅτι μεγίστη τοῖς ἐν ταῖς ναυσὶν ὠφελία ἐς τὸ θαρσεῖν γίγνοιτο·

ὁ δὲ Δημοσθένης καὶ Μένανδρος καὶ Εὐθύδημος (οὗτοι γὰρ ἐπὶ τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ἐπέβησαν) ἄραντες ἀπὸ τοῦ ἑαυτῶν στρατοπέδου εὐθὺς ἔπλεον πρὸς τὸ ζεῦγμα τοῦ λιμένος καὶ τὸν παραλειφθέντα διέκπλουν, βουλόμενοι βιάσασθαι ἐς τὸ ἔξω.

[70] προεξαγαγόμενοι δὲ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ναυσὶ παραπλησίαις τὸν ἀριθμὸν καὶ πρότερον, κατά τε τὸν ἔκπλουν μέρει αὐτῶν ἐφύλασσον καὶ κατὰ τὸν ἄλλον κύκλῳ λιμένα, ὅπως πανταχόθεν ἅμα προσπίπτοιεν τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ ὁ πεζὸς ἅμα αὐτοῖς παρεβοήθει ᾗπερ καὶ αἱ νῆες κατίσχοιεν. ἦρχον δὲ τοῦ ναυτικοῦ τοῖς Συρακοσίοις Σικανὸς μὲν καὶ Ἀγάθαρχος, κέρας ἑκάτερος τοῦ παντὸς ἔχων, Πυθὴν δὲ καὶ οἱ Κορίνθιοι τὸ μέσον.

ἐπειδὴ δὲ οἱ ἄλλοι Ἀθηναῖοι προσέμισγον τῷ ζεύγματι, τῇ μὲν πρώτῃ ῥύμῃ ἐπιπλέοντες ἐκράτουν τῶν τεταγμένων νεῶν πρὸς αὐτῷ καὶ ἐπειρῶντο λύειν τὰς κλῄσεις· μετὰ δὲ τοῦτο πανταχόθεν σφίσι τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων ἐπιφερομένων οὐ πρὸς τῷ ζεύγματι ἔτι μόνον ἡ ναυμαχία, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν λιμένα ἐγίγνετο, καὶ ἦν καρτερὰ καὶ οἵα οὐχ ἑτέρα τῶν προτέρων.
πολλὴ μὲν γὰρ ἑκατέροις προθυμία ἀπὸ τῶν ναυτῶν ἐς τὸ ἐπιπλεῖν ὁπότε κελευσθείη ἐγίγνετο, πολλὴ δὲ ἡ ἀντιτέχνησις τῶν κυβερνητῶν καὶ ἀγωνισμὸς πρὸς ἀλλήλους· οἵ τε ἐπιβάται ἐθεράπευον, ὁπότε προσπέσοι ναῦς νηί, μὴ λείπεσθαι τὰ ἀπὸ τοῦ καταστρώματος τῆς ἄλλης τέχνης· πᾶς τέ τις ἐν ᾧ προσετέτακτο αὐτὸς ἕκαστος ἠπείγετο πρῶτος φαίνεσθαι.
ξυμπεσουσῶν δὲ ἐν ὀλίγῳ πολλῶν νεῶν (πλεῖσται γὰρ δὴ αὗται ἐν ἐλαχίστῳ ἐναυμάχησαν· βραχὺ γὰρ ἀπέλιπον ξυναμφότεραι διακόσιαι γενέσθαι) αἱ μὲν ἐμβολαὶ διὰ τὸ μὴ εἶναι τὰς ἀνακρούσεις καὶ διέκπλους ὀλίγαι ἐγίγνοντο, αἱ δὲ προσβολαί, ὡς τύχοι ναῦς νηὶ προσπεσοῦσα ἢ διὰ τὸ φεύγειν ἢ ἄλλῃ ἐπιπλέουσα, πυκνότεραι ἦσαν.

καὶ ὅσον μὲν χρόνον προσφέροιτο ναῦς, οἱ ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων τοῖς ἀκοντίοις καὶ τοξεύμασι καὶ λίθοις ἀφθόνως ἐπ’ αὐτὴν ἐχρῶντο· ἐπειδὴ δὲ προσμείξειαν, οἱ ἐπιβάται ἐς χεῖρας ἰόντες ἐπειρῶντο ταῖς ἀλλήλων ναυσὶν ἐπιβαίνειν.

ξυνετύγχανέ τε πολλαχοῦ διὰ τὴν στενοχωρίαν τὰ μὲν ἄλλοις ἐμβεβληκέναι, τὰ δὲ αὐτοὺς ἐμβεβλῆσθαι, δύο τε περὶ μίαν καὶ ἔστιν ᾗ καὶ πλείους ναῦς κατ’ ἀνάγκην ξυνηρτῆσθαι, καὶ τοῖς κυβερνήταις τῶν μὲν φυλακήν, τῶν δ’ ἐπιβουλήν, μὴ καθ’ ἓν ἕκαστον, κατὰ πολλὰ δὲ πανταχόθεν, περιεστάναι, καὶ τὸν κτύπον μέγαν ἀπὸ πολλῶν νεῶν ξυμπιπτουσῶν ἔκπληξίν τε ἅμα καὶ ἀποστέρησιν τῆς ἀκοῆς ὧν οἱ κελευσταὶ φθέγγοιντο παρέχειν.

πολλὴ γὰρ δὴ ἡ παρακέλευσις καὶ βοὴ ἀφ’ ἑκατέρων τοῖς κελευσταῖς κατά τε τὴν τέχνην καὶ πρὸς τὴν αὐτίκα φιλονικίαν ἐγίγνετο, τοῖς μὲν Ἀθηναίοις βιάζεσθαί τε τὸν ἔκπλουν ἐπιβοῶντες καὶ περὶ τῆς ἐς τὴν πατρίδα σωτηρίας νῦν, εἴ ποτε καὶ αὖθις, προθύμως ἀντιλαβέσθαι, τοῖς δὲ Συρακοσίοις καὶ ξυμμάχοις καλὸν εἶναι κωλῦσαί τε αὐτοὺς διαφυγεῖν καὶ τὴν οἰκείαν ἑκάστους πατρίδα νικήσαντας ἐπαυξῆσαι.

καὶ οἱ στρατηγοὶ προσέτι ἑκατέρων, εἴ τινά που ὁρῷεν μὴ κατ’ ἀνάγκην πρύμναν κρουόμενον, ἀνακαλοῦντες ὀνομαστὶ τὸν τριήραρχον ἠρώτων, οἱ μὲν Ἀθηναῖοι εἰ τὴν πολεμιωτάτην γῆν οἰκειοτέραν ἤδη τῆς οὐ δι’ ὀλίγου πόνου κεκτημένης θαλάσσης ἡγούμενοι ὑποχωροῦσιν, οἱ δὲ Συρακόσιοι εἰ οὓς σαφῶς ἴσασι προθυμουμένους Ἀθηναίους παντὶ τρόπῳ διαφυγεῖν, τούτους αὐτοὶ φεύγοντας φεύγουσιν.

[71] ὅ τε ἐκ τῆς γῆς πεζὸς ἀμφοτέρων ἰσορρόπου τῆς ναυμαχίας καθεστηκυίας πολὺν τὸν ἀγῶνα καὶ ξύστασιν τῆς γνώμης εἶχε, φιλονικῶν μὲν ὁ αὐτόθεν περὶ τοῦ πλέονος ἤδη καλοῦ, δεδιότες δὲ οἱ ἐπελθόντες μὴ τῶν παρόντων ἔτι χείρω πράξωσιν.
πάντων γὰρ δὴ ἀνακειμένων τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὰς ναῦς ὅ τε φόβος ἦν ὑπὲρ τοῦ μέλλοντος οὐδενὶ ἐοικώς, καὶ διὰ τὸ <ἀνώμαλον> τῆς ναυμαχίας ἀνώμαλον καὶ τὴν ἔποψιν ἐκ τῆς γῆς ἠναγκάζοντο ἔχειν.
δι’ ὀλίγου γὰρ οὔσης τῆς θέας καὶ οὐ πάντων ἅμα ἐς τὸ αὐτὸ σκοπούντων, εἰ μέν τινες ἴδοιέν πῃ τοὺς σφετέρους ἐπικρατοῦντας, ἀνεθάρσησάν τε ἂν καὶ πρὸς ἀνάκλησιν θεῶν μὴ στερῆσαι σφᾶς τῆς σωτηρίας ἐτρέποντο, οἱ δ’ ἐπὶ τὸ ἡσσώ- μενον βλέψαντες ὀλοφυρμῷ τε ἅμα μετὰ βοῆς ἐχρῶντο καὶ ἀπὸ τῶν δρωμένων τῆς ὄψεως καὶ τὴν γνώμην μᾶλλον τῶν ἐν τῷ ἔργῳ ἐδουλοῦντο· ἄλλοι δὲ καὶ πρὸς ἀντίπαλόν τι τῆς ναυμαχίας ἀπιδόντες, διὰ τὸ ἀκρίτως ξυνεχὲς τῆς ἁμίλλης καὶ τοῖς σώμασιν αὐτοῖς ἴσα τῇ δόξῃ περιδεῶς ξυναπονεύοντες ἐν τοῖς χαλεπώτατα διῆγον· αἰεὶ γὰρ παρ’ ὀλίγον ἢ διέφευγον ἢ ἀπώλλυντο.

ἦν τε ἐν τῷ αὐτῷ στρατεύματι τῶν Ἀθηναίων, ἕως ἀγχώμαλα ἐναυμάχουν, πάντα ὁμοῦ ἀκοῦσαι, ὀλοφυρμὸς βοή, νικῶντες κρατούμενοι, ἄλλα ὅσα ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ μέγα στρατόπεδον πολυειδῆ ἀναγκάζοιτο φθέγγεσθαι.
παραπλήσια δὲ καὶ οἱ ἐπὶ τῶν νεῶν αὐτοῖς ἔπασχον, πρίν γε δὴ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπὶ πολὺ ἀντισχούσης τῆς ναυμαχίας ἔτρεψάν τε τοὺς Ἀθηναίους καὶ ἐπικείμενοι λαμπρῶς, πολλῇ κραυγῇ καὶ διακελευσμῷ χρώμενοι, κατεδίωκον ἐς τὴν γῆν.

τότε δὲ ὁ μὲν ναυτικὸς στρατὸς ἄλλος ἄλλῃ, ὅσοι μὴ μετέωροι ἑάλωσαν, κατενεχθέντες ἐξέπεσον ἐς τὸ στρατόπεδον· ὁ δὲ πεζὸς οὐκέτι διαφόρως, ἀλλ’ ἀπὸ μιᾶς ὁρμῆς οἰμωγῇ τε καὶ στόνῳ πάντες δυσανασχετοῦντες τὰ γιγνόμενα, οἱ μὲν ἐπὶ τὰς ναῦς παρεβοήθουν, οἱ δὲ πρὸς τὸ λοιπὸν τοῦ τείχους ἐς φυλακήν, ἄλλοι δὲ καὶ οἱ πλεῖστοι ἤδη περὶ σφᾶς αὐτοὺς καὶ ὅπῃ σωθήσονται διεσκόπουν.

ἦν τε ἐν τῷ παραυτίκα οὐδεμιᾶς δὴ τῶν ξυμπασῶν ἐλάσσων ἔκπληξις. παραπλήσιά τε ἐπεπόνθεσαν καὶ ἔδρασαν αὐτοὶ ἐν Πύλῳ· διαφθαρεισῶν γὰρ τῶν νεῶν τοῖς Λακεδαιμονίοις προσαπώλλυντο αὐτοῖς καὶ οἱ ἐν τῇ νήσῳ ἄνδρες διαβεβηκότες, καὶ τότε τοῖς Ἀθηναίοις ἀνέλπιστον ἦν τὸ κατὰ γῆν σωθήσεσθαι, ἢν μή τι παρὰ λόγον γίγνηται.

[72] Γενομένης δ’ ἰσχυρᾶς τῆς ναυμαχίας καὶ πολλῶν νεῶν ἀμφοτέροις καὶ ἀνθρώπων ἀπολομένων οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπικρατήσαντες τά τε ναυάγια καὶ τοὺς νεκροὺς ἀνείλοντο, καὶ ἀποπλεύσαντες πρὸς τὴν πόλιν τροπαῖον ἔστησαν,
οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ὑπὸ μεγέθους τῶν παρόντων κακῶν νεκρῶν μὲν πέρι ἢ ναυαγίων οὐδὲ ἐπενόουν αἰτῆσαι ἀναίρεσιν, τῆς δὲ νυκτὸς ἐβουλεύοντο εὐθὺς ἀναχωρεῖν.

Δημοσθένης δὲ Νικίᾳ προσελθὼν γνώμην ἐποιεῖτο πληρώσαντας ἔτι τὰς λοιπὰς τῶν νεῶν βιάσασθαι, ἢν δύνωνται, ἅμα ἕῳ τὸν ἔκ- πλουν, λέγων ὅτι πλείους ἔτι αἱ λοιπαί εἰσι νῆες χρήσιμαι σφίσιν ἢ τοῖς πολεμίοις· ἦσαν γὰρ τοῖς μὲν Ἀθηναίοις περίλοιποι ὡς ἑξήκοντα, τοῖς δ’ ἐναντίοις ἐλάσσους ἢ πεντήκοντα.
καὶ ξυγχωροῦντος Νικίου τῇ γνώμῃ καὶ βουλομένων πληροῦν αὐτῶν οἱ ναῦται οὐκ ἤθελον ἐσβαίνειν διὰ τὸ καταπεπλῆχθαί τε τῇ ἥσσῃ καὶ μὴ ἂν ἔτι οἴεσθαι κρατῆσαι.

[73] Καὶ οἱ μὲν ὡς κατὰ γῆν ἀναχωρήσοντες ἤδη ξύμπαντες τὴν γνώμην εἶχον, Ἑρμοκράτης δὲ ὁ Συρακόσιος ὑπονοήσας αὐτῶν τὴν διάνοιαν καὶ νομίσας δεινὸν εἶναι εἰ τοσαύτη στρατιὰ κατὰ γῆν ὑποχωρήσασα καὶ καθεζομένη ποι τῆς Σικελίας βουλήσεται αὖθις σφίσι τὸν πόλεμον ποιεῖσθαι, ἐσηγεῖται ἐλθὼν τοῖς ἐν τέλει οὖσιν ὡς οὐ χρεὼν ἀποχωρῆσαι τῆς νυκτὸς αὐτοὺς περιιδεῖν, λέγων ταῦτα ἃ καὶ αὐτῷ ἐδόκει, ἀλλὰ ἐξελθόντας ἤδη πάντας Συρακοσίους καὶ τοὺς ξυμμάχους τάς τε ὁδοὺς ἀποικοδομῆσαι καὶ τὰ στενόπορα τῶν χωρίων προδιαλαβόντας φυλάσσειν.
οἱ δὲ ξυνεγίγνωσκον μὲν καὶ αὐτοὶ οὐχ ἧσσον ταῦτα ἐκείνου, καὶ ἐδόκει ποιητέα εἶναι, τοὺς δὲ ἀνθρώπους ἄρτι ἀσμένους ἀπὸ ναυμαχίας τε μεγάλης ἀναπεπαυμένους καὶ ἅμα ἑορτῆς οὔσης (ἔτυχε γὰρ αὐτοῖς Ἡρακλεῖ ταύτην τὴν ἡμέραν θυσία οὖσα) οὐ δοκεῖν ἂν ῥᾳδίως ἐθελῆσαι ὑπακοῦσαι· ὑπὸ γὰρ τοῦ περιχαροῦς τῆς νίκης πρὸς πόσιν τετράφθαι τοὺς πολλοὺς ἐν τῇ ἑορτῇ, καὶ πάντα μᾶλλον ἐλπίζειν ἂν σφῶν πείθεσθαι αὐτοὺς ἢ ὅπλα λαβόντας ἐν τῷ παρόντι ἐξελθεῖν.

ὡς δὲ τοῖς ἄρχουσι ταῦτα λογιζομένοις ἐφαίνετο ἄπορα καὶ οὐκέτι ἔπειθεν αὐτοὺς ὁ Ἑρμοκράτης, αὐτὸς ἐπὶ τούτοις τάδε μηχανᾶται, δεδιὼς μὴ οἱ Ἀθηναῖοι καθ’ ἡσυχίαν προφθάσωσιν ἐν τῇ νυκτὶ διελθόντες τὰ χαλεπώτατα τῶν χωρίων. πέμπει τῶν ἑταίρων τινὰς τῶν ἑαυτοῦ μετὰ ἱππέων πρὸς τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, ἡνίκα ξυνεσκόταζεν· οἳ προσελάσαντες ἐξ ὅσου τις ἔμελλεν ἀκούσεσθαι καὶ ἀνακαλεσάμενοί τινας ὡς ὄντες τῶν Ἀθηναίων ἐπιτήδειοι (ἦσαν γάρ τινες τῷ Νικίᾳ διάγγελοι τῶν ἔνδοθεν) ἐκέλευον φράζειν Νικίᾳ μὴ ἀπάγειν τῆς νυκτὸς τὸ στράτευμα ὡς Συρακοσίων τὰς ὁδοὺς φυλασσόντων, ἀλλὰ καθ’ ἡσυχίαν τῆς ἡμέρας παρασκευασάμενον ἀποχωρεῖν.

καὶ οἱ μὲν εἰπόντες ἀπῆλθον, καὶ οἱ ἀκούσαντες διήγγειλαν τοῖς στρατηγοῖς τῶν Ἀθηναίων·

[74] οἱ δὲ πρὸς τὸ ἄγγελμα ἐπέσχον τὴν νύκτα, νομίσαντες οὐκ ἀπάτην εἶναι. καὶ ἐπειδὴ καὶ ὣς οὐκ εὐθὺς ὥρμησαν, ἔδοξεν αὐτοῖς καὶ τὴν ἐπιοῦσαν ἡμέραν περιμεῖναι, ὅπως ξυσκευάσαιντο ὡς ἐκ τῶν δυνατῶν οἱ στρα- τιῶται ὅτι χρησιμώτατα, καὶ τὰ μὲν ἄλλα πάντα καταλιπεῖν, ἀναλαβόντες δὲ αὐτὰ ὅσα περὶ τὸ σῶμα ἐς δίαιταν ὑπῆρχεν ἐπιτήδεια ἀφορμᾶσθαι.
Συρακόσιοι δὲ καὶ Γύλιππος τῷ μὲν πεζῷ προεξελθόντες τάς τε ὁδοὺς τὰς κατὰ τὴν χώραν, ᾗ εἰκὸς ἦν τοὺς Ἀθηναίους ἰέναι, ἀπεφάργνυσαν καὶ τῶν ῥείθρων καὶ [τῶν] ποταμῶν τὰς διαβάσεις ἐφύλασσον καὶ ἐς ὑποδοχὴν τοῦ στρατεύματος ὡς κωλύσοντες ᾗ ἐδόκει ἐτάσσοντο· ταῖς δὲ ναυσὶ προσπλεύσαντες τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων ἀπὸ τοῦ αἰγιαλοῦ ἀφεῖλκον (ἐνέπρησαν δέ τινας ὀλίγας, ὥσπερ διενοήθησαν, αὐτοὶ οἱ Ἀθηναῖοι), τὰς δ’ ἄλλας καθ’ ἡσυχίαν οὐδενὸς κωλύοντος ὡς ἑκάστην ποι ἐκπε- πτωκυῖαν ἀναδησάμενοι ἐκόμιζον ἐς τὴν πόλιν.

[75] Μετὰ δὲ τοῦτο, ἐπειδὴ ἐδόκει τῷ Νικίᾳ καὶ τῷ Δημοσθένει ἱκανῶς παρεσκευάσθαι, καὶ ἡ ἀνάστασις ἤδη τοῦ στρατεύματος τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀπὸ τῆς ναυμαχίας ἐγίγνετο.
δεινὸν οὖν ἦν οὐ καθ’ ἓν μόνον τῶν πραγμάτων, ὅτι τάς τε ναῦς ἀπολωλεκότες πάσας ἀπεχώρουν καὶ ἀντὶ μεγάλης ἐλπίδος καὶ αὐτοὶ καὶ ἡ πόλις κινδυνεύοντες, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ ἀπολείψει τοῦ στρατο- πέδου ξυνέβαινε τῇ τε ὄψει ἑκάστῳ ἀλγεινὰ καὶ τῇ γνώμῃ αἰσθέσθαι.

τῶν τε γὰρ νεκρῶν ἀτάφων ὄντων, ὁπότε τις ἴδοι τινὰ τῶν ἐπιτηδείων κείμενον, ἐς λύπην μετὰ φόβου καθίστατο, καὶ οἱ ζῶντες καταλειπόμενοι τραυματίαι τε καὶ ἀσθενεῖς πολὺ τῶν τεθνεώτων τοῖς ζῶσι λυπηρότεροι ἦσαν καὶ τῶν ἀπολωλότων ἀθλιώτεροι.
πρὸς γὰρ ἀντιβολίαν καὶ ὀλοφυρμὸν τραπόμενοι ἐς ἀπορίαν καθίστασαν, ἄγειν τε σφᾶς ἀξιοῦντες καὶ ἕνα ἕκαστον ἐπιβοώμενοι, εἴ τινά πού τις ἴδοι ἢ ἑταίρων ἢ οἰκείων, τῶν τε ξυσκήνων ἤδη ἀπιόντων ἐκκρεμαννύμενοι καὶ ἐπακολουθοῦντες ἐς ὅσον δύναιντο, εἴ τῳ δὲ προλίποι ἡ ῥώμη καὶ τὸ σῶμα, οὐκ ἄνευ ὀλίγων ἐπιθειασμῶν καὶ οἰμωγῆς ὑπολειπόμενοι, ὥστε δάκρυσι πᾶν τὸ στράτευμα πλησθὲν καὶ ἀπορίᾳ τοιαύτῃ μὴ ῥᾳδίως ἀφορμᾶσθαι, καίπερ ἐκ πολεμίας τε καὶ μείζω ἢ κατὰ δάκρυα τὰ μὲν πεπονθότας ἤδη, τὰ δὲ περὶ τῶν ἐν ἀφανεῖ δεδιότας μὴ πάθωσιν.

κατήφειά τέ τις ἅμα καὶ κατάμεμψις σφῶν αὐτῶν πολλὴ ἦν. οὐδὲν γὰρ ἄλλο ἢ πόλει ἐκπεπολιορκημένῃ ἐῴκεσαν ὑποφευγούσῃ, καὶ ταύτῃ οὐ σμικρᾷ· μυριάδες γὰρ τοῦ ξύμπαντος ὄχλου οὐκ ἐλάσσους τεσσάρων ἅμα ἐπορεύοντο. καὶ τούτων οἵ τε ἄλλοι πάντες ἔφερον ὅτι τις ἐδύνατο ἕκαστος χρήσιμον, καὶ οἱ ὁπλῖται καὶ οἱ ἱππῆς παρὰ τὸ εἰωθὸς αὐτοὶ τὰ σφέτερα αὐτῶν σιτία ὑπὸ τοῖς ὅπλοις, οἱ μὲν ἀπορίᾳ ἀκολούθων, οἱ δὲ ἀπιστίᾳ· ἀπηυτομολήκεσαν γὰρ πάλαι τε καὶ οἱ πλεῖστοι παραχρῆμα. ἔφερον δὲ οὐδὲ ταῦτα ἱκανά· σῖτος γὰρ οὐκέτι ἦν ἐν τῷ στρατοπέδῳ.

καὶ μὴν ἡ ἄλλη αἰκία καὶ ἡ ἰσομοιρία τῶν κακῶν, ἔχουσά τινα ὅμως τὸ μετὰ πολλῶν κούφισιν, οὐδ’ ὣς ῥᾳδία ἐν τῷ παρόντι ἐδοξάζετο, ἄλλως τε καὶ ἀπὸ οἵας λαμπρότητος καὶ αὐχή- ματος τοῦ πρώτου ἐς οἵαν τελευτὴν καὶ ταπεινότητα ἀφῖκτο.

μέγιστον γὰρ δὴ τὸ διάφορον τοῦτο [τῷ] Ἑλληνικῷ στρατεύματι ἐγένετο, οἷς ἀντὶ μὲν τοῦ ἄλλους δουλωσομένους ἥκειν αὐτοὺς τοῦτο μᾶλλον δεδιότας μὴ πάθωσι ξυνέβη ἀπιέναι, ἀντὶ δ’ εὐχῆς τε καὶ παιάνων, μεθ’ ὧν ἐξέπλεον, πάλιν τούτων τοῖς ἐναντίοις ἐπιφημίσμασιν ἀφορμᾶσθαι, πεζούς τε ἀντὶ ναυβατῶν πορευομένους καὶ ὁπλιτικῷ προσ- έχοντας μᾶλλον ἢ ναυτικῷ. ὅμως δὲ ὑπὸ μεγέθους τοῦ ἐπικρεμαμένου ἔτι κινδύνου πάντα ταῦτα αὐτοῖς οἰστὰ ἐφαίνετο.

[76] Ὁρῶν δὲ ὁ Νικίας τὸ στράτευμα ἀθυμοῦν καὶ ἐν μεγάλῃ μεταβολῇ ὄν, ἐπιπαριὼν ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐθάρσυνέ τε καὶ παρεμυθεῖτο, βοῇ τε χρώμενος ἔτι μᾶλλον ἑκάστοις καθ’ οὓς γίγνοιτο ὑπὸ προθυμίας καὶ βουλόμενος ὡς ἐπὶ πλεῖστον γεγωνίσκων ὠφελεῖν τι.

[77] ‘Καὶ ἐκ τῶν παρόντων, ὦ Ἀθηναῖοι καὶ ξύμμαχοι, ἐλπίδα χρὴ ἔχειν (ἤδη τινὲς καὶ ἐκ δεινοτέρων ἢ τοιῶνδε ἐσώθησαν), μηδὲ καταμέμφεσθαι ὑμᾶς ἄγαν αὐτοὺς μήτε ταῖς ξυμφοραῖς μήτε ταῖς παρὰ τὴν ἀξίαν νῦν κακοπαθίαις.

κἀγώ τοι οὐδενὸς ὑμῶν οὔτε ῥώμῃ προφέρων (ἀλλ’ ὁρᾶτε δὴ ὡς διάκειμαι ὑπὸ τῆς νόσου) οὔτ’ εὐτυχίᾳ δοκῶν που ὕστερός του εἶναι κατά τε τὸν ἴδιον βίον καὶ ἐς τὰ ἄλλα, νῦν ἐν τῷ αὐτῷ κινδύνῳ τοῖς φαυλοτάτοις αἰωροῦμαι· καίτοι πολλὰ μὲν ἐς θεοὺς νόμιμα δεδιῄτημαι, πολλὰ δὲ ἐς ἀνθρώπους δίκαια καὶ ἀνεπίφθονα.

ἀνθ’ ὧν ἡ μὲν ἐλπὶς ὅμως θρασεῖα τοῦ μέλλοντος, αἱ δὲ ξυμφοραὶ οὐ κατ’ ἀξίαν δὴ φοβοῦσιν. τάχα δὲ ἂν καὶ λωφήσειαν· ἱκανὰ γὰρ τοῖς τε πολεμίοις ηὐτύχηται, καὶ εἴ τῳ θεῶν ἐπίφθονοι ἐστρατεύσαμεν, ἀποχρώντως ἤδη τετιμωρήμεθα.

ἦλθον γάρ που καὶ ἄλλοι τινὲς ἤδη ἐφ’ ἑτέρους, καὶ ἀνθρώπεια δράσαντες ἀνεκτὰ ἔπαθον. καὶ ἡμᾶς εἰκὸς νῦν τά τε ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἐλπίζειν ἠπιώτερα ἕξειν (οἴκτου γὰρ ἀπ’ αὐτῶν ἀξιώτεροι ἤδη ἐσμὲν ἢ φθόνου), καὶ ὁρῶντες ὑμᾶς αὐτοὺς οἷοι ὁπλῖται ἅμα καὶ ὅσοι ξυντεταγμένοι χωρεῖτε μὴ καταπέπληχθε ἄγαν, λογίζεσθε δὲ ὅτι αὐτοί τε πόλις εὐθύς ἐστε ὅποι ἂν καθέζησθε καὶ ἄλλη οὐδεμία ὑμᾶς τῶν ἐν Σικελίᾳ οὔτ’ ἂν ἐπιόντας δέξαιτο ῥᾳδίως οὔτ’ ἂν ἱδρυθέντας που ἐξαναστήσειεν.

τὴν δὲ πορείαν ὥστ’ ἀσφαλῆ καὶ εὔτακτον εἶναι αὐτοὶ φυλάξατε, μὴ ἄλλο τι ἡγησάμενος ἕκαστος ἢ ἐν ᾧ ἂν ἀναγκασθῇ χωρίῳ μάχεσθαι, τοῦτο καὶ πατρίδα καὶ τεῖχος κρατήσας ἕξειν.
σπουδὴ δὲ ὁμοίως καὶ νύκτα καὶ ἡμέραν ἔσται τῆς ὁδοῦ· τὰ γὰρ ἐπιτήδεια βραχέα ἔχομεν, καὶ ἢν ἀντιλαβώμεθά του φιλίου χωρίου τῶν Σικελῶν (οὗτοι γὰρ ἡμῖν διὰ τὸ Συρακοσίων δέος ἔτι βέβαιοι εἰσίν), ἤδη νομίζετε ἐν τῷ ἐχυρῷ εἶναι. προπέπεμπται δ’ ὡς αὐτούς, καὶ ἀπαντᾶν εἰρημένον καὶ σιτία ἄλλα κομίζειν.

’Τό τε ξύμπαν γνῶτε, ὦ ἄνδρες στρατιῶται, ἀναγκαῖόν τε ὂν ὑμῖν ἀνδράσιν ἀγαθοῖς γίγνεσθαι ὡς μὴ ὄντος χωρίου ἐγγὺς ὅποι ἂν μαλακισθέντες σωθείητε καί, ἢν νῦν διαφύγητε τοὺς πολεμίους, οἵ τε ἄλλοι τευξόμενοι ὧν ἐπιθυμεῖτέ που ἐπιδεῖν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν μεγάλην δύναμιν τῆς πόλεως καίπερ πεπτωκυῖαν ἐπανορθώσοντες· ἄνδρες γὰρ πόλις, καὶ οὐ τείχη οὐδὲ νῆες ἀνδρῶν κεναί.‘

[78] Ὁ μὲν Νικίας τοιάδε παρακελευόμενος ἅμα ἐπῄει τὸ στράτευμα, καὶ εἴ πῃ ὁρῴη διεσπασμένον καὶ μὴ ἐν τάξει χωροῦν ξυνάγων καὶ καθιστάς, καὶ ὁ Δημοσθένης οὐδὲν ἧσσον τοῖς καθ’ ἑαυτὸν τοιαῦτά τε καὶ παραπλήσια λέγων.

τὸ δὲ ἐχώρει ἐν πλαισίῳ τεταγμένον, πρῶτον μὲν ἡγούμενον τὸ Νικίου, ἐφεπόμενον δὲ τὸ Δημοσθένους· τοὺς δὲ σκευοφόρους καὶ τὸν πλεῖστον ὄχλον ἐντὸς εἶχον οἱ ὁπλῖται.

καὶ ἐπειδή [τε] ἐγένοντο ἐπὶ τῇ διαβάσει τοῦ Ἀνάπου ποταμοῦ, ηὗρον ἐπ’ αὐτῷ παρατεταγμένους τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων, καὶ τρεψάμενοι αὐτοὺς καὶ κρατήσαντες τοῦ πόρου ἐχώρουν ἐς τὸ πρόσθεν· οἱ δὲ Συρακόσιοι παριππεύοντές τε προσέκειντο καὶ ἐσακοντίζοντες οἱ ψιλοί.

Καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ προελθόντες σταδίους ὡς τεσσαράκοντα ηὐλίσαντο πρὸς λόφῳ τινὶ οἱ Ἀθηναῖοι· τῇ δ’ ὑστεραίᾳ πρῲ ἐπορεύοντο καὶ προῆλθον ὡς εἴκοσι σταδίους, καὶ κατέβησαν ἐς χωρίον ἄπεδόν τι καὶ αὐτοῦ ἐστρατοπε- δεύσαντο, βουλόμενοι ἔκ τε τῶν οἰκιῶν λαβεῖν τι ἐδώδιμον (ὠκεῖτο γὰρ ὁ χῶρος) καὶ ὕδωρ μετὰ σφῶν αὐτῶν φέρεσθαι αὐτόθεν· ἐν γὰρ τῷ πρόσθεν ἐπὶ πολλὰ στάδια, ᾗ ἔμελλον ἰέναι, οὐκ ἄφθονον ἦν.
οἱ δὲ Συρακόσιοι ἐν τούτῳ προελθόντες τὴν δίοδον τὴν ἐν τῷ πρόσθεν ἀπετείχιζον· ἦν δὲ λόφος καρτερὸς καὶ ἑκατέρωθεν αὐτοῦ χαράδρα κρημνώδης, ἐκαλεῖτο δὲ Ἀκραῖον λέπας.
Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ Ἀθηναῖοι προῇσαν, καὶ οἱ τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων αὐτοὺς ἱππῆς καὶ ἀκοντισταὶ ὄντες πολλοὶ ἑκατέρωθεν ἐκώλυον καὶ ἐσηκόντιζόν τε καὶ παρίππευον. καὶ χρόνον μὲν πολὺν ἐμάχοντο οἱ Ἀθηναῖοι, ἔπειτα ἀνεχώρησαν πάλιν ἐς τὸ αὐτὸ στρατόπεδον. καὶ τὰ ἐπιτήδεια οὐκέτι ὁμοίως εἶχον· οὐ γὰρ ἔτι ἀποχωρεῖν οἷόν τ’ ἦν ὑπὸ τῶν ἱππέων.

[79] Πρῲ δὲ ἄραντες ἐπορεύοντο αὖθις, καὶ ἐβιάσαντο πρὸς τὸν λόφον ἐλθεῖν τὸν ἀποτετειχισμένον, καὶ ηὗρον πρὸ ἑαυτῶν ὑπὲρ τοῦ ἀποτειχίσματος τὴν πεζὴν στρατιὰν παρατεταγμένην οὐκ ἐπ’ ὀλίγων ἀσπίδων· στενὸν γὰρ ἦν τὸ χωρίον.
καὶ προσβαλόντες οἱ Ἀθηναῖοι ἐτειχομάχουν, καὶ βαλλόμενοι ὑπὸ πολλῶν ἀπὸ τοῦ λόφου ἐπάντους ὄντος (διικνοῦντο γὰρ ῥᾷον οἱ ἄνωθεν) καὶ οὐ δυνάμενοι βιάσασθαι ἀνεχώρουν πάλιν καὶ ἀνεπαύοντο.

ἔτυχον δὲ καὶ βρονταί τινες ἅμα γενόμεναι καὶ ὕδωρ, οἷα τοῦ ἔτους πρὸς μετόπωρον ἤδη ὄντος φιλεῖ γίγνεσθαι· ἀφ’ ὧν οἱ Ἀθηναῖοι μᾶλλον ἔτι ἠθύμουν καὶ ἐνόμιζον ἐπὶ τῷ σφετέρῳ ὀλέθρῳ καὶ ταῦτα πάντα γίγνεσθαι.
ἀναπαυομένων δ’ αὐτῶν ὁ Γύλιππος καὶ οἱ Συρακόσιοι πέμπουσι μέρος τι τῆς στρατιᾶς ἀποτειχιοῦντας αὖ ἐκ τοῦ ὄπισθεν αὐτοὺς ᾗ προεληλύθεσαν· ἀντιπέμψαντες δὲ κἀκεῖνοι σφῶν αὐτῶν τινὰς διεκώλυσαν.
καὶ μετὰ ταῦτα πάσῃ τῇ στρατιᾷ ἀναχωρήσαντες πρὸς τὸ πεδίον μᾶλλον οἱ Ἀθηναῖοι ηὐλίσαντο. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ προυχώρουν, καὶ οἱ Συρακόσιοι προσέβαλλόν τε πανταχῇ αὐτοῖς κύκλῳ καὶ πολλοὺς κατετραυμάτιζον, καὶ εἰ μὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν, εἰ δ’ ἀναχωροῖεν, ἐπέκειντο, καὶ μάλιστα τοῖς ὑστάτοις προσπίπτοντες, εἴ πως κατὰ βραχὺ τρεψάμενοι πᾶν τὸ στράτευμα φοβήσειαν.

καὶ ἐπὶ πολὺ μὲν τοιούτῳ τρόπῳ ἀντεῖχον οἱ Ἀθηναῖοι, ἔπειτα προελθόντες πέντε ἢ ἓξ σταδίους ἀνεπαύοντο ἐν τῷ πεδίῳ· ἀνεχώρησαν δὲ καὶ οἱ Συρακόσιοι ἀπ’ αὐτῶν ἐς τὸ ἑαυτῶν στρατόπεδον.

[80] Τῆς δὲ νυκτὸς τῷ Νικίᾳ καὶ Δημοσθένει ἐδόκει, ἐπειδὴ κακῶς σφίσι τὸ στράτευμα εἶχε τῶν τε ἐπιτηδείων πάντων ἀπορίᾳ ἤδη, καὶ κατατετραυματισμένοι ἦσαν πολλοὶ ἐν πολλαῖς προσβολαῖς τῶν πολεμίων γεγενημέναις, πυρὰ καύσαντας ὡς πλεῖστα ἀπάγειν τὴν στρατιάν, μηκέτι τὴν αὐτὴν ὁδὸν ᾗ διενοήθησαν, ἀλλὰ τοὐναντίον ἢ οἱ Συρακόσιοι ἐτήρουν, πρὸς τὴν θάλασσαν.

ἦν δὲ ἡ ξύμπασα ὁδὸς αὕτη οὐκ ἐπὶ Κατάνης τῷ στρατεύματι, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἕτερον μέρος τῆς Σικελίας τὸ πρὸς Καμάριναν καὶ Γέλαν καὶ τὰς ταύτῃ πόλεις καὶ Ἑλληνίδας καὶ βαρβάρους.

καύσαντες οὖν πυρὰ πολλὰ ἐχώρουν ἐν τῇ νυκτί. καὶ αὐτοῖς, οἷον φιλεῖ καὶ πᾶσι στρατοπέδοις, μάλιστα δὲ τοῖς μεγίστοις, φόβοι καὶ δείματα ἐγγίγνεσθαι, ἄλλως τε καὶ ἐν νυκτί τε καὶ διὰ πολεμίας καὶ ἀπὸ πολεμίων οὐ πολὺ ἀπεχόντων ἰοῦσιν, ἐμπίπτει ταραχή·
καὶ τὸ μὲν Νικίου στράτευμα, ὥσπερ ἡγεῖτο, ξυνέμενέ τε καὶ προύλαβε πολλῷ, τὸ δὲ Δημοσθένους, τὸ ἥμισυ μάλιστα καὶ πλέον, ἀπεσπάσθη τε καὶ ἀτακτότερον ἐχώρει.

ἅμα δὲ τῇ ἕῳ ἀφικνοῦνται ὅμως πρὸς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐσβάντες ἐς τὴν ὁδὸν τὴν Ἑλωρίνην καλουμένην ἐπορεύοντο, ὅπως, ἐπειδὴ γένοιντο ἐπὶ τῷ ποταμῷ τῷ Κακυπάρει, παρὰ τὸν ποταμὸν ἴοιεν ἄνω διὰ μεσογείας· ἤλπιζον γὰρ καὶ τοὺς Σικελοὺς ταύτῃ οὓς μετεπέμψαντο ἀπαντήσεσθαι.

ἐπειδὴ δ’ ἐγένοντο ἐπὶ τῷ ποταμῷ, ηὗρον καὶ ἐνταῦθα φυλακήν τινα τῶν Συρακοσίων ἀποτειχίζουσάν τε καὶ ἀποσταυροῦσαν τὸν πόρον. καὶ βιασάμενοι αὐτὴν διέβησάν τε τὸν ποταμὸν καὶ ἐχώρουν αὖθις πρὸς ἄλλον ποταμὸν τὸν Ἐρινεόν· ταύτῃ γὰρ οἱ ἡγεμόνες ἐκέλευον.

[81] Ἐν τούτῳ δ’ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, ὡς ἥ τε ἡμέρα ἐγένετο καὶ ἔγνωσαν τοὺς Ἀθηναίους ἀπεληλυθότας, ἐν αἰτίᾳ τε οἱ πολλοὶ τὸν Γύλιππον εἶχον ἑκόντα ἀφεῖναι τοὺς Ἀθηναίους, καὶ κατὰ τάχος διώκοντες, ᾗ οὐ χαλεπῶς ᾐσθάνοντο κεχωρηκότας, καταλαμβάνουσι περὶ ἀρίστου ὥραν.

καὶ ὡς προσέμειξαν τοῖς μετὰ τοῦ Δημοσθένους ὑστέροις τ’ οὖσι καὶ σχολαίτερον καὶ ἀτακτότερον χωροῦσιν, ὡς τῆς νυκτὸς τότε ξυνεταράχθησαν, εὐθὺς προσπεσόντες ἐμάχοντο, καὶ οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων ἐκυκλοῦντό τε ῥᾷον αὐτοὺς δίχα δὴ ὄντας καὶ ξυνῆγον ἐς ταὐτό.

τὸ δὲ Νικίου στράτευμα ἀπεῖχεν ἐν τῷ πρόσθεν καὶ πεντήκοντα σταδίους· θᾶσσόν τε γὰρ ὁ Νικίας ἦγε, νομίζων οὐ τὸ ὑπομένειν ἐν τῷ τοιούτῳ ἑκόντας εἶναι καὶ μάχεσθαι σωτηρίαν, ἀλλὰ τὸ ὡς τάχιστα ὑποχωρεῖν, τοσαῦτα μαχομένους ὅσα ἀναγκάζονται.

ὁ δὲ Δημοσθένης ἐτύγχανέ τε τὰ πλείω ἐν πόνῳ ξυνεχεστέρῳ ὢν διὰ τὸ ὑστέρῳ ἀναχωροῦντι αὐτῷ πρώτῳ ἐπικεῖσθαι τοὺς πολεμίους καὶ τότε γνοὺς τοὺς Συρακοσίους διώκοντας οὐ προυχώρει μᾶλλον ἢ ἐς μάχην ξυνετάσσετο, ἕως ἐνδιατρίβων κυκλοῦταί τε ὑπ’ αὐτῶν καὶ ἐν πολλῷ θορύβῳ αὐτός τε καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ Ἀθηναῖοι ἦσαν· ἀνειληθέντες γὰρ ἔς τι χωρίον ᾧ κύκλῳ μὲν τειχίον περιῆν, ὁδὸς δὲ ἔνθεν [τε] καὶ ἔνθεν, ἐλάας δὲ οὐκ ὀλίγας εἶχεν, ἐβάλλοντο περισταδόν.

τοιαύταις δὲ προσβολαῖς καὶ οὐ ξυσταδὸν μάχαις οἱ Συρακόσιοι εἰκότως ἐχρῶντο· τὸ γὰρ ἀποκινδυνεύειν πρὸς ἀνθρώπους ἀπονενοημένους οὐ πρὸς ἐκείνων μᾶλλον ἦν ἔτι ἢ πρὸς τῶν Ἀθηναίων, καὶ ἅμα φειδώ τέ τις ἐγίγνετο ἐπ’ εὐπραγίᾳ ἤδη σαφεῖ μὴ προαναλωθῆναί τῳ, καὶ ἐνόμιζον καὶ ὣς ταύτῃ τῇ ἰδέᾳ καταδαμασάμενοι λήψεσθαι αὐτούς.

[82] ἐπειδὴ δ’ οὖν δι’ ἡμέρας βάλλοντες πανταχόθεν τοὺς Ἀθηναίους καὶ ξυμμάχους ἑώρων ἤδη τεταλαιπωρημένους τοῖς τε τραύμασι καὶ τῇ ἄλλῃ κακώσει, κήρυγμα ποιοῦνται Γύλιππος καὶ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι πρῶτον μὲν τῶν νησιωτῶν εἴ τις βούλεται ἐπ’ ἐλευθερίᾳ ὡς σφᾶς ἀπιέναι· καὶ ἀπεχώρησάν τινες πόλεις οὐ πολλαί.

ἔπειτα δ’ ὕστερον καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἅπαντας τοὺς μετὰ Δημοσθένους ὁμολογία γίγνεται ὥστε ὅπλα τε παραδοῦναι καὶ μὴ ἀποθανεῖν μηδένα μήτε βιαίως μήτε δεσμοῖς μήτε τῆς ἀναγκαιοτάτης ἐνδείᾳ διαίτης.

καὶ παρέδοσαν οἱ πάντες σφᾶς αὐτοὺς ἑξακισχίλιοι, καὶ τὸ ἀργύριον ὃ εἶχον ἅπαν κατέθεσαν ἐσβαλόντες ἐς ἀσπίδας ὑπτίας, καὶ ἐνέπλησαν ἀσπίδας τέσσαρας. καὶ τούτους μὲν εὐθὺς ἀπεκόμιζον ἐς τὴν πόλιν· Νικίας δὲ καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ ἀφικνοῦνται ἐπὶ τὸν ποταμὸν τὸν Ἐρινεόν, καὶ διαβὰς πρὸς μετέωρόν τι καθῖσε τὴν στρατιάν.

[83] Οἱ δὲ Συρακόσιοι τῇ ὑστεραίᾳ καταλαβόντες αὐτὸν ἔλεγον ὅτι οἱ μετὰ Δημοσθένους παραδεδώκοιεν σφᾶς αὐτούς, κελεύοντες κἀκεῖνον τὸ αὐτὸ δρᾶν· ὁ δ’ ἀπιστῶν σπένδεται ἱππέα πέμψαι σκεψόμενον.
ὡς δ’ οἰχόμενος ἀπήγγειλε πάλιν παραδεδωκότας, ἐπικηρυκεύεται Γυλίππῳ καὶ Συρακοσίοις εἶναι ἑτοῖμος ὑπὲρ Ἀθηναίων ξυμβῆναι, ὅσα ἀνήλωσαν χρήματα Συρακόσιοι ἐς τὸν πόλεμον, ταῦτα ἀποδοῦναι, ὥστε τὴν μετ’ αὐτοῦ στρατιὰν ἀφεῖναι αὐτούς· μέχρι οὗ δ’ ἂν τὰ χρήματα ἀποδοθῇ, ἄνδρας δώσειν Ἀθηναίων ὁμήρους, ἕνα κατὰ τάλαντον.

οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ Γύλιππος οὐ προσεδέχοντο τοὺς λόγους, ἀλλὰ προσπεσόντες καὶ περιστάντες πανταχόθεν ἔβαλλον καὶ τούτους μέχρι ὀψέ.
εἶχον δὲ καὶ οὗτοι πονήρως σίτου τε καὶ τῶν ἐπιτηδείων ἀπορίᾳ. ὅμως δὲ τῆς νυκτὸς φυλάξαντες τὸ ἡσυχάζον ἔμελλον πορεύσεσθαι. καὶ ἀναλαμβάνουσί τε τὰ ὅπλα καὶ οἱ Συρακόσιοι αἰσθάνονται καὶ ἐπαιάνισαν.

γνόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι ὅτι οὐ λανθάνουσι, κατέθεντο πάλιν πλὴν τριακοσίων μάλιστα ἀνδρῶν· οὗτοι δὲ διὰ τῶν φυλάκων βιασάμενοι ἐχώρουν τῆς νυκτὸς ᾗ ἐδύναντο.

[84] Νικίας δ’ ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο ἦγε τὴν στρατιάν· οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι προσέκειντο τὸν αὐτὸν τρόπον πανταχόθεν βάλλοντές τε καὶ κατακοντίζοντες.
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἠπείγοντο πρὸς τὸν Ἀσσίναρον ποταμόν, ἅμα μὲν βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς πανταχόθεν προσβολῆς ἱππέων τε πολλῶν καὶ τοῦ ἄλλου ὄχλου, οἰόμενοι ῥᾷόν τι σφίσιν ἔσεσθαι, ἢν διαβῶσι τὸν ποταμόν, ἅμα δ’ ὑπὸ τῆς ταλαιπωρίας καὶ τοῦ πιεῖν ἐπιθυμίᾳ.
ὡς δὲ γίγνονται ἐπ’ αὐτῷ, ἐσπίπτουσιν οὐδενὶ κόσμῳ ἔτι, ἀλλὰ πᾶς τέ τις διαβῆναι αὐτὸς πρῶτος βουλόμενος καὶ οἱ πολέμιοι ἐπικείμενοι χαλεπὴν ἤδη τὴν διάβασιν ἐποίουν· ἁθρόοι γὰρ ἀναγκαζόμενοι χωρεῖν ἐπέπιπτόν τε ἀλλήλοις καὶ κατεπάτουν, περί τε τοῖς δορατίοις καὶ σκεύεσιν οἱ μὲν εὐθὺς διεφθείροντο, οἱ δὲ ἐμπαλασσόμενοι κατέρρεον.

ἐς τὰ ἐπὶ θάτερά τε τοῦ ποταμοῦ παραστάντες οἱ Συρακόσιοι (ἦν δὲ κρημνῶδες) ἔβαλλον ἄνωθεν τοὺς Ἀθηναίους, πίνοντάς τε τοὺς πολλοὺς ἀσμένους καὶ ἐν κοίλῳ ὄντι τῷ ποταμῷ ἐν σφίσιν αὐτοῖς ταρασσομένους.
οἵ τε Πελοποννήσιοι ἐπικαταβάντες τοὺς ἐν τῷ ποταμῷ μάλιστα ἔσφαζον. καὶ τὸ ὕδωρ εὐθὺς διέφθαρτο, ἀλλ’ οὐδὲν ἧσσον ἐπίνετό τε ὁμοῦ τῷ πηλῷ ᾑματωμένον καὶ περιμάχητον ἦν τοῖς πολλοῖς.

[85] τέλος δὲ νεκρῶν τε πολλῶν ἐπ’ ἀλλήλοις ἤδη κειμένων ἐν τῷ ποταμῷ καὶ διεφθαρμένου τοῦ στρατεύματος τοῦ μὲν κατὰ τὸν ποταμόν, τοῦ δὲ καί, εἴ τι διαφύγοι, ὑπὸ τῶν ἱππέων, Νικίας Γυλίππῳ ἑαυτὸν παραδίδωσι, πιστεύσας μᾶλλον αὐτῷ ἢ τοῖς Συρακοσίοις· καὶ ἑαυτῷ μὲν χρήσασθαι ἐκέλευεν ἐκεῖνόν τε καὶ Λακεδαιμονίους ὅτι βούλονται, τοὺς δὲ ἄλλους στρατιώτας παύσασθαι φονεύοντας.

καὶ ὁ Γύλιππος μετὰ τοῦτο ζωγρεῖν ἤδη ἐκέλευεν· καὶ τούς τε λοιποὺς ὅσους μὴ ἀπεκρύψαντο (πολλοὶ δὲ οὗτοι ἐγένοντο) ξυνεκόμισαν ζῶντας, καὶ ἐπὶ τοὺς τριακοσίους, οἳ τὴν φυλακὴν διεξῆλθον τῆς νυκτός, πέμψαντες τοὺς διωξομένους ξυνέλαβον.
τὸ μὲν οὖν ἁθροισθὲν τοῦ στρατεύματος ἐς τὸ κοινὸν οὐ πολὺ ἐγένετο, τὸ δὲ διακλαπὲν πολύ, καὶ διεπλήσθη πᾶσα Σικελία αὐτῶν, ἅτε οὐκ ἀπὸ ξυμβάσεως ὥσπερ τῶν μετὰ Δημοσθένους ληφθέντων.

μέρος δέ τι οὐκ ὀλίγον καὶ ἀπέθανεν· πλεῖστος γὰρ δὴ φόνος οὗτος καὶ οὐδενὸς ἐλάσσων τῶν ἐν τῷ [Σικελικῷ] πολέμῳ τούτῳ ἐγένετο. καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις προσβολαῖς ταῖς κατὰ τὴν πορείαν συχναῖς γενομέναις οὐκ ὀλίγοι ἐτεθνήκεσαν. πολλοὶ δὲ ὅμως καὶ διέφυγον, οἱ μὲν καὶ παραυτίκα, οἱ δὲ καὶ δουλεύσαντες καὶ διαδιδράσκοντες ὕστερον· τούτοις δ’ ἦν ἀναχώρησις ἐς Κατάνην.

[86] Ξυναθροισθέντες δὲ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, τῶν τε αἰχμαλώτων ὅσους ἐδύναντο πλείστους καὶ τὰ σκῦλα ἀναλαβόντες, ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν.

καὶ τοὺς μὲν ἄλλους Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων ὁπόσους ἔλαβον κατεβίβασαν ἐς τὰς λιθοτομίας, ἀσφαλεστάτην εἶναι νομίσαντες τήρησιν, Νικίαν δὲ καὶ Δημοσθένη ἄκοντος τοῦ Γυλίππου ἀπέσφαξαν. ὁ γὰρ Γύλιππος καλὸν τὸ ἀγώνισμα ἐνόμιζέν οἱ εἶναι ἐπὶ τοῖς ἄλλοις καὶ τοὺς ἀντιστρατήγους κομίσαι Λακεδαιμονίοις.

ξυνέβαινε δὲ τὸν μὲν πολεμιώτατον αὐτοῖς εἶναι, Δημοσθένη, διὰ τὰ ἐν τῇ νήσῳ καὶ Πύλῳ, τὸν δὲ διὰ τὰ αὐτὰ ἐπιτηδειότατον· τοὺς γὰρ ἐκ τῆς νήσου ἄνδρας τῶν Λακεδαιμονίων ὁ Νικίας προυθυμήθη, σπονδὰς πείσας τοὺς Ἀθηναίους ποιήσασθαι, ὥστε ἀφεθῆναι.

ἀνθ’ ὧν οἵ τε Λακεδαιμόνιοι ἦσαν αὐτῷ προσφιλεῖς κἀκεῖνος οὐχ ἥκιστα διὰ τοῦτο πιστεύσας ἑαυτὸν τῷ Γυλίππῳ παρέδωκεν. ἀλλὰ τῶν Συρακοσίων τινές, ὡς ἐλέγετο, οἱ μὲν δείσαντες, ὅτι πρὸς αὐτὸν ἐκεκοινολόγηντο, μὴ βασανιζόμενος διὰ τὸ τοιοῦτο ταραχὴν σφίσιν ἐν εὐπραγίᾳ ποιήσῃ, ἄλλοι δέ, καὶ οὐχ ἥκιστα οἱ Κορίνθιοι, μὴ χρήμασι δὴ πείσας τινάς, ὅτι πλούσιος ἦν, ἀποδρᾷ καὶ αὖθις σφίσι νεώτερόν τι ἀπ’ αὐτοῦ γένηται, πείσαντες τοὺς ξυμμάχους ἀπέκτειναν αὐτόν.

καὶ ὁ μὲν τοιαύτῃ ἢ ὅτι ἐγγύτατα τούτων αἰτίᾳ ἐτεθνήκει, ἥκιστα δὴ ἄξιος ὢν τῶν γε ἐπ’ ἐμοῦ Ἑλλήνων ἐς τοῦτο δυστυχίας ἀφικέσθαι διὰ τὴν πᾶσαν ἐς ἀρετὴν νενομισμένην ἐπιτήδευσιν.

[87] Τοὺς δ’ ἐν ταῖς λιθοτομίαις οἱ Συρακόσιοι χαλεπῶς τοὺς πρώτους χρόνους μετεχείρισαν. ἐν γὰρ κοίλῳ χωρίῳ ὄντας καὶ ὀλίγῳ πολλοὺς οἵ τε ἥλιοι τὸ πρῶτον καὶ τὸ πνῖγος ἔτι ἐλύπει διὰ τὸ ἀστέγαστον καὶ αἱ νύκτες ἐπιγιγνόμεναι τοὐναντίον μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ τῇ μεταβολῇ ἐς ἀσθένειαν ἐνεωτέριζον,
πάντα τε ποιούντων αὐτῶν διὰ στενοχωρίαν ἐν τῷ αὐτῷ καὶ προσέτι τῶν νεκρῶν ὁμοῦ ἐπ’ ἀλλήλοις ξυννενημένων, οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ διὰ τὴν μεταβολὴν καὶ τὸ τοιοῦτον ἀπέθνῃσκον, καὶ ὀσμαὶ ἦσαν οὐκ ἀνεκτοί, καὶ λιμῷ ἅμα καὶ δίψῃ ἐπιέζοντο (ἐδίδοσαν γὰρ αὐτῶν ἑκάστῳ ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας κοτύλην ὕδατος καὶ δύο κοτύλας σίτου), ἄλλα τε ὅσα εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίῳ ἐμπεπτωκότας κακοπαθῆσαι, οὐδὲν ὅτι οὐκ ἐπεγένετο αὐτοῖς·

καὶ ἡμέρας μὲν ἑβδομήκοντά τινας οὕτω διῃτήθησαν ἁθρόοι· ἔπειτα πλὴν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινες Σικελιωτῶν ἢ Ἰταλιωτῶν ξυνεστράτευσαν, τοὺς ἄλλους ἀπέδοντο.

ἐλήφθησαν δὲ οἱ ξύμπαντες, ἀκριβείᾳ μὲν χαλεπὸν ἐξειπεῖν, ὅμως δὲ οὐκ ἐλάσσους ἑπτακισχιλίων.

ξυνέβη τε ἔργον τοῦτο [Ἑλληνικὸν] τῶν κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε μέγιστον γενέσθαι, δοκεῖν δ’ ἔμοιγε καὶ ὧν ἀκοῇ Ἑλληνικῶν ἴσμεν, καὶ τοῖς τε κρατήσασι λαμπρότατον καὶ τοῖς διαφθαρεῖσι δυστυχέστατον·

κατὰ πάντα γὰρ πάντως νικηθέντες καὶ οὐδὲν ὀλίγον ἐς οὐδὲν κακοπαθήσαντες πανωλεθρίᾳ δὴ τὸ λεγόμενον καὶ πεζὸς καὶ νῆες καὶ οὐδὲν ὅτι οὐκ ἀπώλετο, καὶ ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν ἐπ’ οἴκου ἀπενόστησαν. ταῦτα μὲν τὰ περὶ Σικελίαν γενόμενα.

Ιστορίαι Βιβλίο Ζ [6.1.1 – 6.105.3]

– HOME –

[7.2.1] Οι Κορίνθιοι που ήσαν στην Λευκάδα, έφυγαν γρήγορα με τα καράβια που είχαν, για να βοηθήσουν την πολιτεία και ένας από τους Κορινθίους στρατηγούς, ο Γογγύλος, έφυγε τελευταίος μ᾽ ένα καράβι κι έφτασε πρώτος στις Συρακούσες, λίγο πριν από τον Γύλιππο. Βρήκε τους Συρακουσίους έτοιμους να κάνουν Εκκλησία για να τερματίσουν τον πόλεμο. Τους εμπόδισε και τους ενθάρρυνε, λέγοντάς τους ότι και άλλα καράβια βρίσκονταν ακόμα στον δρόμο, καθώς και ο Γύλιππος του Κλεανδρίδου, που τον έστελναν αρχηγό οι Λακεδαιμόνιοι.
[7.2.2] Οι Συρακούσιοι αναθάρρησαν και βγήκαν αμέσως μ᾽ όλο τον στρατό τους να προϋπαντήσουν τον Γύλιππο. Είχαν πληροφορίες ότι ήταν πια κοντά.
[7.2.3] Είχε κυριέψει στην πορεία του τις Ιέτες, μικρό φρούριο των Σικελών, και αφού έβαλε τον στρατό του σε παράταξη μάχης, έφτασε μπροστά στις Επιπολές, στις οποίες ανέβηκε όπως και οι Αθηναίοι, από τον Ευρύαλο, και προχώρησε εναντίον του αθηναϊκού τείχους.
[7.2.4] Έφτασε την στιγμή που οι Αθηναίοι είχαν τελειώσει ένα διπλό τείχος έως επτά ή οκτώ στάδια, ως το μεγάλο λιμάνι. Υπολειπόταν ένα μικρό κομμάτι έως την θάλασσα, και εκεί εργάζονταν ακόμα. Για το άλλο τμήμα του τείχους, πέρα από το κυκλικό, που θα προχωρούσε προς τον Τρωγίλο, και προς την άλλη θάλασσα, είχαν κιόλας τοποθετηθεί οι πέτρες στο μεγαλύτερο μήκος του. Εδώ κι εκεί είχαν μισοχτιστεί μερικά τμήματα, ενώ άλλα τα είχαν τελειώσει και τα είχαν αφήσει έτσι. Από τόσο μόνο γλίτωσαν τον κίνδυνο οι Συρακούσες.

[7.3.1] Οι Αθηναίοι ταράχτηκαν στην αρχή με την αιφνιδιαστική επίθεση του Γυλίππου και των Συρακουσίων, αλλά σχημάτισαν παράταξη. Ο Γύλιππος σταμάτησε τον στρατό του σε μικρή απόσταση και έστειλε κήρυκα να τους πει ότι αν θέλουν να φύγουν από την Σικελία μέσα σε πέντε μέρες παίρνοντας μαζί τους τα όσα είχαν, τότε ήταν έτοιμος να κάνει εκεχειρία.
[7.3.2] Οι Αθηναίοι δεν τον έλαβαν υπόψη, ούτε αποκρίθηκαν τίποτε, κι έστειλαν τον κήρυκα πίσω. Αμέσως μετά άρχισαν και οι δύο να ετοιμάζονται για μάχη.
[7.3.3] Ο Γύλιππος, βλέποντας ακαταστασία στους Συρακουσίους, που δύσκολα έμπαιναν σε τάξη, οπισθοχώρησε σε πιο ανοιχτό χώρο. Ο Νικίας δεν τον ακολούθησε με τον στρατό του, αλλά έμεινε ακίνητος κάτω από το τείχος του. Όταν ο Γύλιππος είδε ότι δεν προχωρούσαν, υποχώρησε στο ύψωμα που λέγεται Τεμενίτης, και κατασκήνωσε εκεί.
[7.3.4] Την επομένη, όμως, αφού παράταξε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του απέναντι στα τείχη των Αθηναίων, ώστε να μην μπορούν να πάνε να βοηθήσουν αλλού, έστειλε ένα τμήμα στο φρούριο Λάβδαλον και το κυρίεψε. Όσους έπιασε αιχμαλώτους εκεί τους σκότωσε. Η τοποθεσία αυτή δεν ήταν ορατή από τους Αθηναίους.
[7.3.5] Την ίδια μέρα οι Συρακούσιοι αιχμαλώτισαν ένα αθηναϊκό καράβι που ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι.

[7.4.1] Μετά απ᾽ αυτά, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι ξεκινώντας από την πολιτεία, άρχισαν να χτίζουν ένα μονό τείχος που θα έκοβε λοξά τις Επιπολές, ώστε οι Αθηναίοι —αν δεν μπορούσαν να τους εμποδίσουν— να μην είναι σε θέση να τους αποκλείσουν με τείχος.
[7.4.2] Οι Αθηναίοι είχαν κιόλας ανεβεί στο ύψωμα αφού τέλειωσε το προς την θάλασσα τείχος. Αλλά ο Γύλιππος πήρε, νύχτα, τον στρατό του και προχώρησε προς το τείχος αυτό των Αθηναίων, που σ᾽ ένα σημείο ήταν αδύνατο.
[7.4.3] Οι Αθηναίοι είχαν κατασκηνώσει έξω από το τείχος και μόλις το κατάλαβαν, προχώρησαν εναντίον του. Όταν ο Γύλιππος το ένιωσε, υποχώρησε γρήγορα με τον στρατό του. Τότε οι Αθηναίοι ύψωσαν πιο πολύ το τείχος σ᾽ εκείνο το σημείο και το φρουρούσαν οι ίδιοι, ενώ όρισαν στους άλλους συμμάχους να φρουρούν ο καθένας ένα τμήμα για το οποίο θα είχαν την ευθύνη.
[7.4.4] Ο Νικίας αποφάσισε να οχυρώσει το ονομαζόμενο Πλημμύριο. Είναι ένα ακρωτήρι, αντίκρυ στην πολιτεία, το οποίο προχωρεί και στενεύει την είσοδο του μεγάλου λιμανιού. Αν το οχύρωνε, θεωρούσε ότι θα ήταν πιο εύκολο να φτάνει ο ανεφοδιασμός. Ο στόλος θα μπορούσε να επιτηρεί το λιμάνι των Συρακουσών από μικρότερη απόσταση και όχι, όπως έως τότε, να ξεκινάει από τον μυχό του λιμανιού, αν σημειωνόταν κάποια κίνηση του εχθρικού στόλου. Είχε αρχίσει να δίνει μεγαλύτερη προσοχή στις ναυτικές επιχειρήσεις, γιατί έβλεπε ότι μετά την άφιξη του Γυλίππου, οι επιχειρήσεις στην στεριά δεν είχαν πολλές ελπίδες.
[7.4.5] Αφού μετέφερε, λοιπόν, τον στρατό και τον στόλο στο Πλημμύριο, έχτισε τρία φρούρια όπου εναπόθεσε το μεγαλύτερο μέρος του υλικού του. Εκεί ήσαν αραγμένα τα μεγάλα μεταγωγικά και τα πολεμικά.
[7.4.6] Από τότε, όμως, άρχισε η μεγάλη ταλαιπωρία για τα πληρώματα. Το νερό ήταν λίγο και μακριά, και όταν οι ναύτες ξεμάκραιναν για φρύγανα, τους σκότωναν οι Συρακούσιοι ιππείς που είχαν τον έλεγχο της περιοχής. Οι Συρακούσιοι είχαν τάξει το ένα τρίτο του ιππικού τους στον μικρό οικισμό του Ολυμπιείου, ώστε να μην μπορούν οι Αθηναίοι του Πλημμυρίου να βγαίνουν και να κάνουν καταστροφές.
[7.4.7] Ο Νικίας πληροφορήθηκε ότι και τα υπόλοιπα κορινθιακά καράβια πλησίαζαν. Έστειλε είκοσι καράβια να τα παραφυλάξουν, με διαταγή να επιτηρούν την περιοχή των Λοκρών και το Ρήγιο, καθώς και τις προσβάσεις προς την Σικελία.

[7.5.1] Ο Γύλιππος προχωρούσε το χτίσιμο του τείχους που διέσχιζε τις Επιπολές, χρησιμοποιώντας τις πέτρες που είχαν τοποθετήσει οι Αθηναίοι για το δικό τους τείχος και ταυτόχρονα έβγαζε συχνά κι έβαζε σε παράταξη μπροστά από το τείχισμα τους Συρακουσίους και τους συμμάχους. Αντιπαρατάσσονταν και οι Αθηναίοι.
[7.5.2] Όταν ο Γύλιππος νόμισε ότι ήρθε η στιγμή, διάταξε έφοδο. Όταν άρχισε η συμπλοκή μάχονταν μεταξύ των τειχισμάτων, εκεί δηλαδή όπου το ιππικό των Συρακουσίων ήταν άχρηστο.
[7.5.3] Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους νικήθηκαν, πήραν με ανακωχή τους νεκρούς τους και οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο. Ο Γύλιππος συγκέντρωσε τον στρατό και είπε ότι δεν ήσαν εκείνοι υπεύθυνοι για την ήττα, αλλά αυτός ο ίδιος, επειδή, παρατάσσοντας τον στρατό του βαθιά ανάμεσα στα τείχη, τον είχε στερήσει από την βοήθεια του ιππικού και των ακοντιστών. Θα τους οδηγούσε πάλι στην επίθεση.
[7.5.4] Τους παρακίνησε να σκεφθούν ότι από άποψη προετοιμασίας δεν θα υστερούσαν σε τίποτε και ότι όσο για το ηθικό, δεν θα ήταν ανεκτό να μην θεωρούν καθήκον τους, Πελοποννήσιοι και Δωριείς αυτοί, να νικήσουν Ίωνες και νησιώτες και μαζέματα, και να τους διώξουν από τη χώρα τους.

[7.6.1] Μετά απ᾽ αυτά, όταν έφτασε η στιγμή, τους οδήγησε και πάλι στη μάχη. Ο Νικίας και οι Αθηναίοι έκριναν ότι, και αν ακόμα ο εχθρός δεν αποφάσιζε να δώσει μάχη, ήταν ανάγκη να εμποδίσουν το χτίσιμο του τείχους που θα έκοβε το δικό τους. (Το εχθρικό τείχος είχε σχεδόν ξεπεράσει την άκρη του δικού τους τείχους και, αν προχωρούσε, τότε, είτε οι Αθηναίοι νικούσαν συνεχώς στις μάχες, είτε δεν πολεμούσαν καθόλου, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο). Έκαναν αντεπίθεση εναντίον των Συρακουσίων.
[7.6.2] Ο Γύλιππος συγκρούστηκε μαζί τους, αφού τοποθέτησε τους οπλίτες πιο έξω από τα τείχη από ό,τι την προηγούμενη φορά, κι αφού έταξε το ιππικό και τους ακοντιστές του σε λοξή παράταξη στην ευρυχωρία, εκεί όπου σταματούσαν τα έργα για τα δύο τείχη.
[7.6.3] Στην μάχη απάνω, το ιππικό έκανε επίθεση εναντίον της αριστερής πτέρυγας των Αθηναίων που ήταν απέναντί του και την έτρεψε σε φυγή. Εξαιτίας αυτού νικήθηκε και ο υπόλοιπος στρατός των Αθηναίων από τους Συρακουσίους και αναγκάστηκε να καταφύγει, κακοπαθαίνοντας, στα τειχίσματα.
[7.6.4] Την επόμενη νύχτα οι Συρακούσιοι πρόφτασαν και προχώρησαν το δικό τους τείχος ξεπερνώντας το τείχος των Αθηναίων. Έτσι και τους Συρακουσίους δεν θα μπορούσαν πια να εμποδίζουν οι Αθηναίοι, και θα έχαναν οριστικά την δυνατότητα να τους αποκλείσουν με τείχος, ακόμα κι αν νικούσαν.

[7.7.1] Μετά απ᾽ αυτά μπήκαν στο λιμάνι των Συρακουσών —ξεφεύγοντας την επιτήρηση των Αθηναίων— τα υπόλοιπα δώδεκα καράβια των Κορινθίων, Αμπρακιωτών και Λευκαδίων, με αρχηγό τον Ερασινίδη τον Κορίνθιο και τα πληρώματά τους εργάστηκαν με τους Συρακουσίους για ν᾽ αποτελειώσουν το εγκάρσιο τείχος τους.
[7.7.2] Ο Γύλιππος έφυγε σ᾽ άλλα μέρη της Σικελίας για να συγκεντρώσει ναυτική και στρατιωτική βοήθεια και για να προκαλέσει προσχωρήσεις και άλλων πολιτειών από εκείνες που δεν ήσαν πρόθυμες ή που δεν έπαιρναν διόλου μέρος στον πόλεμο.
[7.7.3] Έφυγαν και άλλοι πρέσβεις των Συρακουσίων και των Κορινθίων για την Λακεδαίμονα και την Κόρινθο, για να εξασφαλίσουν να σταλεί κι άλλος στρατός ή με φορτηγά ή με εμπορικά ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, αφού και οι Αθηναίοι είχαν στείλει για να ζητήσουν ενισχύσεις.
[7.7.4] Οι Συρακούσιοι ετοίμαζαν στόλο και τον γύμναζαν, ώστε να δοκιμάσουν να επιχειρήσουν κάτι μ᾽ αυτόν και είχαν, γενικά, αναθαρρήσει πολύ.

[7.8.1] Ο Νικίας τα αντιλαμβανόταν αυτά κι έβλεπε ότι μέρα με την ημέρα μεγάλωναν οι δυνάμεις του εχθρού, καθώς και οι δικές του δυσκολίες. Έστελνε κι αυτός μηνύματα στην Αθήνα. Και άλλοτε ανάφερε τα γεγονότα ένα ένα, αλλά ιδίως τότε, γιατί θεωρούσε ότι ήταν σε δύσκολη θέση και ότι έπρεπε το γρηγορότερο ή να τον ανακαλέσουν ή να στείλουν πολύ στρατό, αλλιώς δεν υπήρχε σωτηρία.
[7.8.2] Επειδή φοβόταν μήπως οι απεσταλμένοι είτε από ανικανότητα είτε από έλλειψη μνήμης, είτε ακόμα από την επιθυμία να είναι ευχάριστοι στον λαό, δεν περιγράψουν σωστά την πραγματικότητα, έγραψε επιστολή. Θεωρούσε ότι ήταν ο καλύτερος τρόπος να πληροφορηθούν οι Αθηναίοι τις απόψεις του, χωρίς αυτές να παραμορφωθούν από λάθος του απεσταλμένου, και ν᾽ αποφασίσουν ξέροντας την πραγματικότητα.
[7.8.3] Οι αγγελιαφόροι έφυγαν με την επιστολή του και τις εντολές τί έπρεπε να πουν, και ο Νικίας έπαιρνε μέτρα για τον στρατό του φροντίζοντας πια περισσότερο για την ασφάλεια του στρατεύματος παρά για να μην το εκθέσει εκούσια σε κίνδυνο.

[7.9.1] Στο τέλος του ίδιου καλοκαιριού ο στρατηγός των Αθηναίων Ευετίων εκστράτευσε με τον Περδίκκα εναντίον της Αμφίπολης. Είχε μαζί του πολλούς Θράκες, αλλά δεν μπόρεσε να κυριέψει την πολιτεία. Έφερε, όμως, στον Στρυμόνα πολεμικά καράβια και την πολιορκούσε, έχοντας βάση το Ιμέραιο. Έτσι τέλειωσε το καλοκαίρι αυτό.

[7.10.1] Τον ακόλουθο χειμώνα έφτασαν στην Αθήνα οι απεσταλμένοι του Νικία. Ανακοίνωσαν τα όσα τους είχε πει προφορικά, αποκρίθηκαν στις διάφορες ερωτήσεις που τους έκαναν και παράδωσαν την επιστολή του Νικία. Ο γραμματέας της πολιτείας την διάβασε στους Αθηναίους από το βήμα. Έλεγε, περίπου, τα ακόλουθα:

[7.11.1] «Γνωρίζετε, Αθηναίοι, από προηγούμενες πολλές επιστολές, τα όσα έχουν γίνει έως σήμερα. Τώρα, όμως, ήρθε η στιγμή, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να πάρετε αποφάσεις, αφού μάθετε σε ποιά κατάσταση βρισκόμαστε.
[7.11.2] Είχαμε νικήσει στις περισσότερες μάχες τους Συρακουσίους, τους οποίους μας είχατε στείλει να πολεμήσομε, και είχαμε χτίσει τα τείχη στα οποία βρισκόμαστε τώρα, όταν ήρθε ο Λακεδαιμόνιος Γύλιππος με στρατό από την Πελοπόννησο και από μερικές πολιτείες της Σικελίας. Στην πρώτη μάχη τον νικήσαμε, αλλά την επομένη, το πολύ ιππικό του και οι ακοντιστές του μας ανάγκασαν να υποχωρήσομε στα τείχη.
[7.11.3] Και τώρα εμείς σταματήσαμε την οικοδόμηση του τείχους, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των αντιπάλων και δεν κάνομε τίποτε — δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσομε ολόκληρο τον στρατό μας, γιατί ένα μέρος των οπλιτών απασχολείται στην φρούρηση του τείχους. Οι εχθροί έχτισαν ένα εγκάρσιο προς το δικό μας απλό τείχος, κατά τρόπο ώστε, αν δεν το κυριέψομε με πολύν στρατό, να μην μπορούμε να τους αποκλείσομε με τείχος.
[7.11.4] Και συμβαίνει, ενώ φαινομενικά είμαστε οι πολιορκητές, να μας πολιορκούν μάλλον εκείνοι στην στεριά, γιατί εξαιτίας του ιππικού, δεν κάνομε εξόδους σε μεγάλη απόσταση.

[7.12.1] »Έστειλαν πρέσβεις στην Πελοπόννησο για να ζητήσουν κι άλλο στρατό και ο Γύλιππος περιφέρεται στις άλλες πολιτείες της Σικελίας για να πείσει εκείνες που είναι τώρα ουδέτερες να συμπολεμήσουν μαζί τους και από τις άλλες να φέρει, αν μπορεί, στρατό και καράβια.
[7.12.2] Καθώς έχω πληροφορίες, σκοπός τους είναι να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους εναντίον μας και με το πεζικό εναντίον των τειχών μας και με τα καράβια τους στην θάλασσα.
[7.12.3] Ας μην θεωρήσει κανείς φοβερό το “στην θάλασσα”. Το ναυτικό μας, (και αυτό το ξέρουν και εκείνοι) στην αρχή ήταν σε άριστη κατάσταση επειδή και τα σκάφη ήσαν στεγανά και τα πληρώματα ανέπαφα. Αλλά τώρα τα καράβια κάνουν νερά επειδή είναι από τόσον καιρό στη θάλασσα και τα πληρώματα έχουν χαλάσει.
[7.12.4] Δεν μπορούμε να σύρομε τα καράβια στην στεριά για να τα στεγνώσομε, επειδή πρέπει συνεχώς να είμαστε επιφυλακή, μήπως τα καράβια του εχθρού, ισάριθμα και περισσότερα απ᾽ τα δικά μας, μας επιτεθούν.
[7.12.5] Είναι φανερό ότι κάνουν συνεχώς ασκήσεις, μ᾽ αυτόν τον σκοπό. Έχουν την πρωτοβουλία να κάνουν επίθεση και την ευκολία να στεγνώνουν τα καράβια τους, αφού δεν είναι αναγκασμένοι να φρουρούν έναν εχθρό.

[7.13.1] »Εμείς, και αν ακόμα είχαμε πολύ περισσότερα καράβια, δύσκολα πάλι θα είχαμε αυτήν την δυνατότητα κι αν δεν ήμαστε, όπως τώρα, υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε όλα τα καράβια μας για επιφυλακή. Αν χαλαρώσομε, έστω και λίγο, την επιτήρησή μας, δεν θα μπορούμε να έχομε ανεφοδιασμό αφού και τώρα ακόμα, με δυσκολία τον φέρνομε.
[7.13.2] Αν τα πληρώματα άρχισαν και εξακολουθούν να χαλούν, ο λόγος είναι ότι οι ναύτες μας, που απομακρύνονται για να βρουν φρύγανα ή για να λεηλατήσουν ή για να βρουν νερό, σκοτώνονται από το ιππικό. Οι δούλοι, από τότε που έχομε ισόπαλες δυνάμεις με τον εχθρό, αυτομολούν. Οι ξένοι, όσοι είχαν στρατολογηθεί με τη βία, σκόρπισαν αμέσως στις διάφορες πολιτείες, ενώ όσοι, στην αρχή, είχαν δελεαστεί απ᾽ τον μεγάλο μισθό και είχαν φανταστεί ότι θα χρηματίζονταν και δεν θα πολεμούσαν, τώρα που, παρά την προσδοκία τους, βλέπουν ότι και το ναυτικό μας και οι δυνάμεις μας συναντούν την αντίσταση του εχθρού, φεύγουν με κάποια πρόφαση κι αυτομολούν ή πάνε ο καθένας όπου μπορεί — και η Σικελία είναι μεγάλη! Μερικοί μάλιστα που θέλουν να κάνουν εμπόριο, έπεισαν τους τριηράρχους να επιβιβάσουν στη θέση τους δούλους από τα Ύκκαρα και χάλασαν έτσι την ποιότητα των πληρωμάτων.

[7.14.1] »Γράφω σε ανθρώπους που ξέρουν πόσο σύντομος είναι ο χρόνος που ένα πλήρωμα διατηρείται στην άριστη κατάστασή του και πόσο λίγοι είναι οι ναύτες οι οποίοι μπορούν να δώσουν αρκετή ταχύτητα στο καράβι και να διατηρήσουν τον ρυθμό της κωπηλασίας.
[7.14.2] Αλλά το χειρότερο απ᾽ όλα είναι ότι εγώ, ο στρατηγός, δεν μπορώ να τα εμποδίσω αυτά —δεν είναι εύκολο να σας διοικεί κανείς— και ότι δεν έχομε από πού να συμπληρώσομε τα πληρώματά μας, ενώ ο εχθρός έχει διάφορα και πολλά μέσα. Εμείς είμαστε αναγκασμένοι ν᾽ αντλούμε από τις δυνάμεις με τις οποίες ήρθαμε αρχικά, τόσο για τις τρέχουσες ανάγκες, όσο και για την αναπλήρωση των κενών, και τούτο επειδή οι τωρινοί μας σύμμαχοι, Νάξος και Κατάνη, δεν μπορούν να μας βοηθήσουν.
[7.14.3] Αν ο εχθρός λάβει ακόμα κάποια βοήθεια και αν οι πολιτείες της Ιταλίας, που τώρα μας τρέφουν, βλέποντας την κατάστασή μας και ξέροντας ότι δεν μας βοηθάτε, στραφούν προς τον εχθρό, τότε αυτός θα έχει κερδίσει τον πόλεμο χωρίς να πολεμήσει, γιατί θ᾽ αναγκαστούμε να παραδοθούμε.
[7.14.4] Θα μπορούσα, ίσως, να σας μηνύσω άλλα πράγματα, πιο ευχάριστα, αλλά όχι πιο χρήσιμα, αφού πρέπει να πάρετε αποφάσεις ξέροντας καλά την εδώ κατάσταση. Επειδή, όμως, ξέρω τον χαρακτήρα σας —θέλετε ν᾽ ακούτε ευχάριστα λόγια, αλλά μετά αναζητείτε υπευθύνους αν τ᾽ αποτελέσματα δεν συμφωνούν με τα λόγια— γι᾽ αυτό έκρινα ασφαλέστερο να σας πω την αλήθεια.

[7.15.1] »Και τώρα, σχετικά με τον αρχικό σκοπό, για τον οποίο μας στείλατε, πρέπει να είσαστε βέβαιοι ότι δεν έφταιξαν σε τίποτε ούτε οι στρατιώτες, ούτε οι αρχηγοί. Τώρα, όμως, που η Σικελία ολόκληρη συνασπίζεται εναντίον μας και περιμένει από την Πελοπόννησο και άλλον στρατό, πάρετε αμέσως απόφαση, έχοντας υπόψη ότι οι εδώ δυνάμεις μας δεν επαρκούν ούτε για την σημερινή κατάσταση. Πρέπει ή ν᾽ ανακαλέσετε το εκστρατευτικό σώμα ή να στείλετε άλλες δυνάμεις, όχι μικρότερες από όσες βρίσκονται κιόλας εδώ, και σε πεζικό και σε ναυτικό. Θα πρέπει να στείλετε πολλά χρήματα και να στείλετε και διάδοχό μου, επειδή είμαι άρρωστος από νεφρίτιδα και δεν μπορώ να μείνω εδώ περισσότερο.
[7.15.2] Νομίζω ότι πρέπει αυτό να μου το συγχωρήσετε. Όταν ήμουν υγιής και είχα την αρχηγία, πολλές πρόσφερα υπηρεσίες στην πολιτεία. Ό,τι και αν πρόκειται να κάνετε, αποφασίσετέ το χωρίς αναβολές, μόλις μπει η άνοιξη, επειδή ο εχθρός γρήγορα θα εξασφαλίσει δυνάμεις από την Σικελία και ίσως αργότερα και από την Πελοπόννησο. Αν δεν πάρετε τα μέτρα σας, θα σας αιφνιδιάσουν, όπως και πριν, ή θα σας προλάβουν».

[7.16.1] Αυτά έλεγε η επιστολή του Νικία. Οι Αθηναίοι, αφού την άκουσαν, δεν ανακάλεσαν τον Νικία, αλλά έως ότου του στείλουν άλλους συστρατηγούς, όρισαν δύο που βρίσκονταν εκεί, τον Μένανδρο και τον Ευθύδημο, για να μην βασανίζεται μόνος του, άρρωστος καθώς ήταν. Αποφάσισαν, όμως, να στείλουν νέο εκστρατευτικό σώμα και πεζικό και ναυτικό από Αθηναίους της τακτικής στρατολογίας και από συμμάχους.
[7.16.2] Όρισαν συστρατηγούς του Νικία τον Δημοσθένη του Αλκισθένους και τον Ευρυμέδοντα του Θουκλέους. Τον Ευρυμέδοντα τον έστειλαν στην Σικελία με το χειμερινό ηλιοστάσιο. Είχε δέκα καράβια και εκατόν είκοσι τάλαντα ασήμι. Είχε εντολή ν᾽ αναγγείλει στον στρατό της Σικελίας ότι θα τους έρθει βοήθεια και ότι θα τους φροντίσουν.

[7.17.1] Ο Δημοσθένης έμεινε κι ετοιμαζόταν να φύγει με την άνοιξη. Έστελνε παραγγελίες στους συμμάχους για ενισχύσεις κι ετοίμαζε χρήματα και καράβια και οπλίτες στην Αθήνα.
[7.17.2] Οι Αθηναίοι έστειλαν γύρω από την Πελοπόννησο είκοσι καράβια, ώστε να μην μπορέσει κανείς να πάει από την Κόρινθο ή από την άλλη Πελοπόννησο στην Σικελία,
[7.17.3] και τούτο επειδή οι Κορίνθιοι, όταν έφτασαν από την Σικελία οι πρέσβεις και τους είπαν πως η κατάσταση είχε βελτιωθεί, θεώρησαν ότι δεν είχε γίνει μάταια η προηγούμενη αποστολή καραβιών και είχαν, τώρα, πολύ καλύτερο ηθικό. Ετοίμαζαν φορτηγά για να στείλουν δικούς τους οπλίτες στην Σικελία και οι Λακεδαιμόνιοι θα έστελναν, με τον ίδιο τρόπο, οπλίτες από άλλα μέρη της Πελοποννήσου.
[7.17.4] Οι Κορίνθιοι ετοίμαζαν και είκοσι πέντε πολεμικά για να προκαλέσουν σε ναυμαχία την φρουρά της Ναυπάκτου, ώστε οι Αθηναίοι που ήσαν εκεί, αναγκασμένοι να επιτηρούν τον πολεμικό στόλο, να μην μπορούν να εμποδίσουν, εύκολα, τα κορινθιακά φορτηγά να φεύγουν.

[7.18.1] Οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάζονταν και για εισβολή στην Αττική, όπως είχαν αποφασίσει, αλλά και όπως τους το ζητούσαν οι Συρακούσιοι και οι Κορίνθιοι, οι οποίοι είχαν πληροφορηθεί ότι οι Αθηναίοι θα έστελναν βοήθεια στην Σικελία και ήθελαν, με την εισβολή, να τους εμποδίσουν. Και ο Αλκιβιάδης τους πίεζε συνεχώς να οχυρώσουν την Δεκέλεια και να μην χαλαρώσουν τον πόλεμο.
[7.18.2] Αλλά περισσότερο από όλα οι Λακεδαιμόνιοι είχαν πολύ αναθαρρήσει γιατί θεωρούσαν ότι θα ήταν ευκολότερο να νικηθούν οι Αθηναίοι που είχαν, τώρα, διπλό πόλεμο και εναντίον τους και εναντίον των Σικελιωτών. Θεωρούσαν άλλωστε ότι οι Αθηναίοι, πρώτοι είχαν παραβεί την συνθήκη ειρήνης. Στον προηγούμενο πόλεμο, όμως, αυτοί μάλλον ήσαν οι παραβάτες, γιατί όχι μόνο οι Θηβαίοι είχαν χτυπήσει την Πλάταια σε καιρό ειρήνης, αλλά αυτοί οι ίδιοι είχαν αρνηθεί την διαιτησία που πρότειναν οι Αθηναίοι, ενώ η παλαιότερη συνθήκη προέβλεπε κανείς να μην κάνει ένοπλη επίθεση, αν ο αντίδικος ήταν πρόθυμος για διαιτησία. Γι᾽ αυτό και θεωρούσαν ότι ήσαν δικαιολογημένες οι συμφορές που είχαν πάθει και θυμόνταν την συμφορά της Πύλου και όσες άλλες τους είχαν τύχει.
[7.18.3] Αλλά τώρα που οι Αθηναίοι (εξορμώντας από το Αργός με τα τριάντα τους καράβια) είχαν ρημάξει ένα μέρος της Επιδαυρίας και τις Πρασιές, εξακολουθούσαν να κάνουν επιδρομές από την Πύλο και, κάθε φορά που υπήρχε μια διαφορά σχετικά με την συνθήκη ειρήνης, οι Αθηναίοι αρνιόνταν την διαιτησία που πρότειναν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν ότι ενώ στον προηγούμενο πόλεμο αυτοί είχαν παρανομήσει, τώρα παρανομούσαν οι Αθηναίοι. Γι᾽ αυτό και οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν προθυμότεροι για πόλεμο.
[7.18.4] Τον χειμώνα εκείνο παράγγελναν στους συμμάχους τους να τους στείλουν σίδερο κι ετοίμαζαν όσα άλλα εργαλεία είναι αναγκαία για να χτιστεί τείχος. Ταυτόχρονα συγκέντρωναν οι ίδιοι στρατό για να τον στείλουν, με τα φορτηγά, βοήθεια στην Σικελία κι ανάγκαζαν τους άλλους Πελοποννησίους να βοηθήσουν. Τέλειωσε ο χειμώνας και μαζί του ο δέκατος όγδοος χρόνος του πολέμου τον οποίο ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[7.19.1] Μόλις άρχιζε η επομένη άνοιξη, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, έκαναν εισβολή στην Αττική. Αρχηγός τους ήταν ο Άγις του Αρχιδάμου, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων. Αφού ρήμαξαν την χώρα από την μεριά της πεδιάδας, άρχισαν να οχυρώνουν την Δεκέλεια, μοιράζοντας την εργασία στις διάφορες μονάδες.
[7.19.2] Η Δεκέλεια απέχει από την Αθήνα περίπου εκατόν είκοσι στάδια. Τόσο απέχει, και ίσως κάτι περισσότερο, από την Βοιωτία. Έχτιζαν το τείχος σε σημείο που δέσποζε σ᾽ όλη την πεδιάδα και ήταν σε μέρος κατάλληλο για να γίνονται καταστροφές στα ευφορότερα μέρη. Το οχύρωμα φαινόταν κι από την Αθήνα.
[7.19.3] Ενώ οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί τους που ήσαν στην Αττική τείχιζαν την Δεκέλεια, οι άλλοι, από την Πελοπόννησο, περίπου την ίδια εποχή, έστελναν με φορτηγά οπλίτες στην Σικελία. Οι Λακεδαιμόνιοι είχαν διαλέξει τους καλύτερους από τους είλωτες και τους νεοδαμώδεις (εξακόσιους όλους μαζί) με αρχηγό τον Σπαρτιάτη Έκκριτο. Οι Βοιωτοί τριακόσιους οπλίτες με αρχηγούς τους Θηβαίους Ξένωνα και Νίκωνα και τον Θεσπιέα Ηγήσανδρο.
[7.19.4] Αυτοί έφυγαν από τους πρώτους από το Ταίναρο και ανοίχτηκαν στο πέλαγος. Λίγο αργότερα, οι Κορίνθιοι έστειλαν πεντακόσιους οπλίτες, μερικούς από την ίδια την Κόρινθο και άλλους, μισθοφόρους, από την Αρκαδία. Αρχηγός τους ήταν ο Κορίνθιος Αλέξαρχος. Μαζί με τους Κορινθίους έστειλαν και οι Σικυώνιοι διακόσιους οπλίτες με αρχηγό τον Σαργέα από την Σικυώνα.
[7.19.5] Τα είκοσι πέντε κορινθιακά πολεμικά που είχαν ετοιμαστεί τον χειμώνα, επιτηρούσαν τα είκοσι αθηναϊκά καράβια που ήσαν στην Ναύπακτο, έως ότου φύγουν από την Πελοπόννησο τα φορτηγά με τους οπλίτες. Για τον σκοπό αυτόν άλλωστε είχαν ετοιμαστεί, ώστε η προσοχή των Αθηναίων να στρέφεται περισσότερο προς τα πολεμικά και όχι στα φορτηγά.

[7.20.1] Στο μεταξύ και ενώ οχυρωνόταν η Δεκέλεια —στην αρχή της άνοιξης— οι Αθηναίοι έστειλαν γύρω από την Πελοπόννησο τριάντα καράβια με αρχηγό τον Χαρικλή του Απολλοδώρου, στον οποίο έδωσαν οδηγίες να πάει στο Άργος και να ζητήσει, κατά τους όρους της συμμαχίας, να επιβιβαστούν Αργείοι οπλίτες στον στόλο του.
[7.20.2] Όπως είχαν αποφασίσει, έστειλαν στην Σικελία τον Δημοσθένη με εξήντα αθηναϊκά καράβια και πέντε από την Χίο. Είχε επίσης χίλιους διακόσιους Αθηναίους οπλίτες από τους στρατολογικούς καταλόγους και όσους νησιώτες μπορούσαν να είναι χρήσιμοι, τους οποίους είχαν πάρει από οπουδήποτε και όσο το δυνατόν περισσότερους. Είχε, τέλος, από τους άλλους συμμάχους και υποτελείς, ό,τι μπορούσε να είναι χρήσιμο για τον πόλεμο. Του έδωσαν οδηγίες να ενωθεί πρώτα με τον Χαρικλή και να περιπλεύσει την Λακωνική.
[7.20.3] Ο Δημοσθένης πήγε στην Αίγινα όπου περίμενε όσους είχαν αργοπορήσει. Περίμενε και για να επιβιβάσει ο Χαρικλής τους Αργείους.

[7.21.1] Στην Σικελία, την ίδια περίπου εποχή της άνοιξης, έφτασε και ο Γύλιππος με στρατό — ό,τι είχε μπορέσει να συγκεντρώσει από την καθεμιά από τις πολιτείες που είχε κατορθώσει να πείσει.
[7.21.2] Συγκάλεσε τους Συρακουσίους και τους είπε ότι ήταν ανάγκη να επανδρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα καράβια και ν᾽ αποπειραθούν να ναυμαχήσουν. Ήλπιζε ότι έτσι θα επιτύχαινε αποτελέσματα τόσο ευνοϊκά για την εξέλιξη του πολέμου, ώστε άξιζε να διατρέξει τον κίνδυνο αυτόν.
[7.21.3] Το ίδιο υποστήριζε πολύ και ο Ερμοκράτης, λέγοντάς τους να μην φοβούνται επειδή θ᾽ αντιμετωπίσουν Αθηναίους κατά θάλασσα και πρόσθεσε και ότι ούτε εκείνοι είχαν από τους πατέρες τους την εμπειρία στη θάλασσα, ούτε είχαν για πάντα εξασφαλισμένη την ναυτική υπεροχή. Είπε ότι ήσαν περισσότερο στεριανοί από τους Συρακουσίους και ότι από τους Μήδους είχαν αναγκαστεί να γίνουν ναυτικοί. Σε ανθρώπους τολμηρούς όπως οι Αθηναίοι, έπρεπε να δείξει κανείς επίσης τόλμη ώστε να φανεί πολύ επικίνδυνος εχθρός. Όπως δηλαδή εκείνοι, πολλές φορές, προκαλούν στους αντιπάλους τον πανικό, όχι με την υπεροχή της δύναμής τους, αλλά με την τόλμη τους, έτσι κι αυτοί έπρεπε το ίδιο να κάνουν εναντίον τους.
[7.21.4] Είπε ότι ήξερε καλά πως αν οι Συρακούσιοι τολμούσαν, απροσδόκητα, να αντισταθούν στο ναυτικό των Αθηναίων, τότε, από την έκπληξη που θα τους προκαλούσαν, θα είχαν ωφέλεια πολύ μεγαλύτερη από την βλάβη που θα προκαλούσε η τεχνική των Αθηναίων εναντίον της απειρίας των Συρακουσίων. Γι᾽ αυτό και τους παρακινούσε να μην διστάζουν και να δοκιμάσουν το ναυτικό τους.
[7.21.5] Με τις παρακινήσεις του Γυλίππου, του Ερμοκράτη και άλλων, οι Συρακούσιοι ήσαν πρόθυμοι να ναυμαχήσουν κι επάνδρωναν τα καράβια.

[7.22.1] Όταν ετοιμάστηκε το ναυτικό, ο Γύλιππος έβγαλε, νύχτα, όλο τον στρατό του με σκοπό να χτυπήσει τα τείχη του Πλημμυρίου ενώ, μ᾽ ένα σύνθημα, θα προχωρούσαν τα καράβια των Συρακουσίων, τριάντα πέντε από το μεγάλο λιμάνι και σαράντα πέντε από το μικρό λιμάνι (όπου είχαν τον ναύσταθμό τους) που θα περιπλέαν το νησί, θα έσμιγαν με τ᾽ άλλα και θα έκαναν επίθεση εναντίον του Πλημμυρίου, ώστε, με την διπλή επίθεση, να προκληθεί σύγχυση στους Αθηναίους.
[7.22.2] Αυτοί, όμως, επάνδρωσαν γρήγορα εξήντα καράβια και με τα είκοσι πέντε ναυμάχησαν εναντίον των τριάντα πέντε των Συρακουσίων, τα οποία έρχονταν από το μεγάλο λιμάνι. Με τα υπόλοιπα, βγήκαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τα καράβια που από τον ναύσταθμο παράπλεαν το νησί. Εναυμάχησαν αμέσως στο στόμιο του μεγάλου λιμανιού, πολεμώντας πολλή ώρα. Οι Συρακούσιοι προσπαθούσαν να περάσουν την είσοδο του λιμανιού και οι Αθηναίοι προσπαθούσαν να τους εμποδίσουν.

[7.23.1] Στο μεταξύ, καθώς οι Αθηναίοι του Πλημμυρίου είχαν κατεβεί στην ακροθαλασσιά και είχαν όλη τους την προσοχή συγκεντρωμένη στην ναυμαχία, ο Γύλιππος τους πρόφτασε και, κάνοντας αιφνιδιαστική επίθεση στα φρούρια, κυρίεψε πρώτα το κυριότερο και ύστερα τα δύο μικρότερα που δεν τα υπερασπίστηκαν οι φρουρές όταν είδαν ότι το μεγαλύτερο είχε εύκολα κυριευτεί.
[7.23.2] Όσοι ήσαν στο πρώτο φρούριο όταν κυριεύτηκε, έτρεξαν στα καράβια και σ᾽ ένα φορτηγό και με δυσκολία κατάφευγαν στο στρατόπεδο και τούτο επειδή ο στόλος των Συρακουσίων, στο μεγάλο λιμάνι, νικούσε στην ναυμαχία κι ένα ταχύπλοο καράβι κυνηγούσε αδιάκοπα το φορτηγό. Όταν τα δύο μικρότερα φρούρια έπεσαν, όσοι έφυγαν απ᾽ αυτά μπόρεσαν πιο εύκολα να ξεφύγουν, παραπλέοντας την ακτή, και τούτο επειδή, στο μεταξύ, οι Συρακούσιοι άρχισαν να υποχωρούν.
[7.23.3] Και πραγματικά, τα καράβια των Συρακουσίων που ναυμαχούσαν στο στόμιο του μεγάλου λιμανιού, αφού απώθησαν τ᾽ αθηναϊκά, όρμησαν μέσα με μεγάλη αταξία και, από την ταραχή που δημιούργησαν μεταξύ τους, παράδωσαν την νίκη στους Αθηναίους που τα έτρεψαν σε φυγή, τόσο αυτά όσο και τα άλλα τα οποία τους είχαν πρωτύτερα νικήσει μέσα στο λιμάνι.
[7.23.4] Βούλιαξαν έντεκα καράβια των Συρακουσίων και σκότωσαν τους περισσότερους από τους ναύτες, εκτός από τα πληρώματα τριών καραβιών που τα έπιασαν ζωντανά. Τρία δικά τους καράβια βυθίστηκαν. Πήραν τα ναυάγια των Συρακουσίων κι αφού έστησαν τρόπαιο επάνω στο νησάκι που βρίσκεται μπροστά στο Πλημμύριο, γύρισαν στο στρατόπεδό τους.

[7.24.1] Στην ναυμαχία, λοιπόν, αυτά ήσαν τα αποτελέσματα για τους Συρακουσίους οι οποίοι, όμως, κρατούσαν τα φρούρια του Πλημμυρίου όπου έστησαν τρία τρόπαια. Κατεδάφισαν το ένα από τα δύο φρούρια που είχαν κυριέψει τελευταία, επισκεύασαν τα άλλα δύο κι έβαλαν φρουρά.
[7.24.2] Όταν κυριεύτηκαν τα φρούρια, σκοτώθηκαν και αιχμαλωτίστηκαν πολλοί και οι Συρακούσιοι πήραν πολλά λάφυρα, κάθε είδους. Οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν τα φρούρια για αποθήκες όπου βρίσκονταν σιτάρι και πολλά είδη που ανήκαν είτε σε εμπόρους, είτε σε τριηράρχους. Κυρίεψαν και τα πανιά από σαράντα καράβια και τα ξάρτια τους, καθώς και τρία καράβια τραβηγμένα στην στεριά.
[7.24.3] Αλλά το βαρύτερο χτύπημα, αυτό που κυρίως έβλαψε τους Αθηναίους, ήταν ότι κυριεύτηκε το Πλημμύριο. Δεν μπορούσαν τώρα πια να μπαίνουν οι προμήθειες στο λιμάνι με ασφάλεια (οι Συρακούσιοι, που φρουρούσαν επί τόπου με καράβια, τις εμπόδιζαν κι έπρεπε να γίνεται μάχη για κάθε ανεφοδιασμό) και γενικά το πράγμα είχε προκαλέσει κατάπληξη και αθυμία στον στρατό.

[7.25.1] Μετά απ᾽ αυτά, οι Συρακούσιοι έδωσαν διαταγή να φύγουν δώδεκα καράβια με αρχηγό τον Συρακούσιο Αγάθαρχο. Ένα από τα καράβια ταξίδεψε προς την Πελοπόννησο, με πρέσβεις, που έπρεπε να περιγράψουν την κατάσταση που έδινε πολλές ελπίδες και να παρακινήσουν να ενταθεί ο πόλεμος στην Ελλάδα. Τα έντεκα καράβια έπλευσαν στην Ιταλία όπου είχαν μάθει ότι έφταναν πλοία γεμάτα εφόδια για τους Αθηναίους.
[7.25.2] Τα πέτυχαν και βύθισαν τα περισσότερα. Έκαψαν και ξυλεία για ναυπήγηση που ήταν έτοιμη για τους Αθηναίους στην Καυλωνιάτιδα.
[7.25.3] Μετά γύρισαν στους Λοκρούς κι ενώ ήσαν εκεί, έφτασε ένα από τα φορτηγά από την Πελοπόννησο με Θεσπιείς οπλίτες.
[7.25.4] Τους πήραν στα καράβια τους οι Συρακούσιοι και, παραπλέοντας τις ακτές, γύριζαν στις Συρακούσες. Οι Αθηναίοι, με είκοσι καράβια, τους παραφύλαξαν κοντά στα Μέγαρα. Αιχμαλώτισαν ένα καράβι με το πλήρωμά του, αλλά δεν μπόρεσαν να πιάσουν τα άλλα που ξέφυγαν στις Συρακούσες.
[7.25.5] Έγινε και μια αψιμαχία μέσα στο λιμάνι, όπου οι Συρακούσιοι είχαν μπήξει πασσάλους μπροστά στον παλιό τους ναύσταθμο, ώστε τα καράβια τους να αράζουν πίσω από τους πασσάλους και να μην μπορούν οι Αθηναίοι να κάνουν εφορμήσεις και να τους προξενούν βλάβες.
[7.25.6] Οι Αθηναίοι είχαν φέρει εκεί ένα μεγάλο πλοίο χωρητικότητος δέκα χιλιάδων ταλάντων, με ξύλινους πύργους και ψηλά παραπέτα. Με βάρκες έδεναν σκοινιά γύρω από τους πασσάλους και, με αργάτες, τους τραβούσαν από το μεγάλο πλοίο. Επίσης βουτηχτές πριόνιζαν τους πασσάλους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι Συρακούσιοι τους χτυπούσαν από τον ναύσταθμο και οι Αθηναίοι χτυπούσαν τους Συρακουσίους από το μεγάλο καράβι. Τέλος οι Αθηναίοι έβγαλαν τους περισσότερους πασσάλους.
[7.25.7] Οι δυσκολότεροι ήσαν οι κρυφοί πάσσαλοι, γιατί οι Συρακούσιοι είχαν μπήξει πολλούς που δεν εξείχαν από την επιφάνεια και ήταν επικίνδυνο να πλησιάζει κανείς, γιατί ήταν φόβος, αν δεν τους έβλεπε, να ρίξει το καράβι του απάνω τους σαν σε ύφαλο. Αλλά και αυτούς τους έκοψαν με πριόνι δύτες που πληρώνονταν γι᾽ αυτό. Οι Συρακούσιοι έμπηξαν άλλους πασσάλους.
[7.25.8] Μηχανεύονταν πολλά άλλα ο ένας εναντίον του άλλου, όπως είναι φυσικό όταν δύο στρατοί είναι αντιπαρατεταγμένοι ο ένας κοντά στον άλλον, έκαναν ακροβολισμούς και δοκίμαζαν διάφορα τεχνάσματα.
[7.25.9] Οι Συρακούσιοι έστειλαν στις πόλεις της Σικελίας πρέσβεις Κορινθίους, Αμπρακιώτες και Λακεδαιμονίους, για ν᾽ αναγγείλουν ότι κυριεύτηκε το Πλημμύριο και ότι στην ναυμαχία είχαν νικηθεί περισσότερο από την δική τους αταξία, παρά από τη δύναμη των αντιπάλων. Έπρεπε, επίσης, να πουν ότι είχαν μεγάλες ελπίδες και ότι είχαν την αξίωση να βοηθηθούν με ναυτικό και πεζικό, επειδή και οι Αθηναίοι περίμεναν άλλο εκστρατευτικό σώμα. Αν προλάβαιναν να φτάσουν πρώτες οι ενισχύσεις, τότε, καταστρέφοντας το πρώτο εκστρατευτικό σώμα που ήταν κιόλας εκεί, θα κέρδιζαν τον πόλεμο. Αυτά γίνονταν στην Σικελία.

[7.26.1] Ο Δημοσθένης, αφού συγκέντρωσε τον στρατό που έπρεπε να έχει μαζί του για να πάει να βοηθήσει στην Σικελία, έφυγε από την Αίγινα και, παραπλέοντας την Πελοπόννησο, ενώθηκε με τον Χαρικλή και τα τριάντα αθηναϊκά καράβια. Αφού παρέλαβαν στα καράβια τους τους Αργείους οπλίτες, πήγαν στην Λακωνική.
[7.26.2] Πρώτα πήγαν και κατάστρεψαν ένα μέρος της Επιδαύρου Λιμηράς κι έπειτα άραξαν στην Λακωνική, αντίκρυ από τα Κύθηρα, εκεί όπου βρίσκεται το ιερό του Απόλλωνος, και ρήμαξαν μια περιοχή της. Οχύρωσαν και μια τοποθεσία που είχε σχήμα ισθμού, ώστε να μπορούν ν᾽ αυτομολούν εκεί οι Είλωτες των Λακεδαιμονίων και να έχουν μια βάση για ληστρικές επιδρομές, όπως στην Πύλο.
[7.26.3] Μόλις τέλειωσε η επιχείρηση, ο Δημοσθένης, παραπλέοντας τις ακτές, έφυγε στην Κέρκυρα για να παραλάβει εκεί τις συμμαχικές μονάδες και να περάσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στην Σικελία. Ο Χαρικλής έμεινε έως ότου τελειώσει η οχύρωση της τοποθεσίας, άφησε φρουρά κι έφυγε πίσω στην Αθήνα με τα τριάντα καράβια. Συγχρόνως έφυγαν και οι Αργείοι.

[7.27.1] Το ίδιο καλοκαίρι είχαν φτάσει στην Αθήνα και Θράκες μαχαιροφόροι της Διακής φυλής, χίλιοι τριακόσιοι πελταστές που έπρεπε να φύγουν μαζί με τον Δημοσθένη στην Σικελία.
[7.27.2] Αλλά επειδή έφτασαν αργά, οι Αθηναίοι είχαν σκοπό να τους στείλουν πίσω στη Θράκη. Θεωρούσαν πολυτέλεια να τους συντηρούν ενώ οι Πελοποννήσιοι τους έκαναν πόλεμο από την Δεκέλεια. Έπαιρναν μισθό μια δραχμή την ημέρα.
[7.27.3] Από τότε που η Δεκέλεια είχε οχυρωθεί το καλοκαίρι εκείνο απ᾽ όλο τον στρατό μαζί και μετά έμεναν διαδοχικά φρουρές από τις διάφορες πολιτείες, τούτο αποτελούσε μόνιμη απειλή εναντίον της χώρας και προκαλούσε μεγάλες ζημίες στους Αθηναίους. Έχαναν ανθρώπους και αγαθά κι έτσι αυτό ήταν από τα χειρότερα χτυπήματα εναντίον της Αθήνας.
[7.27.4] Πρωτύτερα οι εισβολές ήσαν σύντομες και δεν εμπόδιζαν να καλλιεργείται η γη τον υπόλοιπο χρόνο. Αλλ᾽ από τότε κι ύστερα που φρουρούσαν οι εχθροί συνεχώς —κι όταν δεν υπήρχαν περισσότερες μονάδες— η τακτική φρουρά, πιεζόμενη από την ανάγκη, διέτρεχε τη χώρα και ελήστευε. Ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Άγις που ήταν εκεί δεν έκανε τον πόλεμο σαν πάρεργο. Έτσι οι Αθηναίοι πάθαιναν πολλά.
[7.27.5] Είχαν στερηθεί ολόκληρη τη χώρα τους και αυτομόλησαν περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες δούλοι, μεταξύ τους και πολλοί τεχνίτες. Έχασαν όλα τους τα πρόβατα και τα υποζύγια. Επειδή το ιππικό των Αθηναίων έκανε κάθε μέρα εξόδους προς την Δεκέλεια και επιτηρούσε τη χώρα, τα άλογα ή κουτσαίνονταν τρέχοντας συνεχώς σε σκληρό έδαφος ή σκοτώνονταν.

[7.28.1] Η μεταφορά του ανεφοδιασμού από την Εύβοια, που πρωτύτερα γινόταν γρήγορα από στεριά, από τον Ωρωπό, και περνούσε από την Δεκέλεια, τώρα γινόταν από θάλασσα, από το Σούνιο, και ήταν πολύ δαπανηρή. Και τώρα η πολιτεία ήταν αναγκασμένη να φέρνει απ᾽ έξω όλα όσα είχε ανάγκη και είχε γίνει περισσότερο φρούριο παρά πόλη.
[7.28.2] Την ημέρα οι Αθηναίοι φύλαγαν κατά σειρά τις επάλξεις και την νύχτα φρουρούσαν όλοι (εκτός από τους ιππείς), μερικοί στις αποθήκες όπλων κι άλλοι στα τείχη και τούτο χειμώνα και καλοκαίρι και υπέφεραν πολύ.
[7.28.3] Εκείνο που τους πίεζε περισσότερο ήταν ότι είχαν, τώρα, δύο πολέμους και το πείσμα που τους έπιασε να νικήσουν θα ήταν δύσκολο να το φανταστεί κανείς αν τ᾽ άκουγε πρωτύτερα. Δηλαδή ενώ ήσαν σαν πολιορκημένοι από τους Πελοποννησίους, αντί να εκκενώσουν την Σικελία, πολιορκούσαν κι εκείνοι με τον ίδιο τρόπο τις Συρακούσες, πολιτεία που ήταν μεγάλη όσο η Αθήνα. Προκαλούσαν την έκπληξη των Ελλήνων με την ανεξάντλητη δύναμη και τόλμη τους ενώ, όταν άρχιζε ο πόλεμος, πολλοί έλεγαν ότι θα κρατήσουν ένα χρόνο, άλλοι δύο και κανείς δεν πίστευε ότι θα κρατούσαν περισσότερο από τρία χρόνια, αν οι Πελοποννήσιοι έκαναν εισβολή στην Αττική. Και να, τώρα, δέκα επτά χρόνια μετά την πρώτη εισβολή, πήγαν στην Σικελία, εξαντλημένοι κιόλας από τον πόλεμο, και ανάλαβαν το βάρος ενός νέου πολέμου που δεν ήταν μικρότερος από εκείνον που είχαν εναντίον των ΙΙελοποννησίων.
[7.28.4] Για τον λόγο αυτόν, τότε, και από τις ζημίες που πάθαιναν εξαιτίας της Δεκέλειας, όσο και από τα άλλα μεγάλα βάρη που έπρεπε ν᾽ αντιμετωπίσουν, τα οικονομικά τους δυσκολεύτηκαν πολύ. Την εποχή εκείνη, αντί του φόρου επέβαλαν στους υπηκόους τους να πληρώνουν το εικοστό της αξίας των θαλασσίων μεταφορών ελπίζοντας ότι έτσι θα εισέπρατταν περισσότερα χρήματα. Τα έξοδα δεν ήσαν τα ίδια όπως πριν, αλλά είχαν αυξηθεί πάρα πολύ, ανάλογα με την επέκταση του πολέμου, ενώ, αντίθετα, τα έσοδά τους λιγόστευαν.

[7.29.1] Εξαιτίας της ανέχειας, λοιπόν, δεν ήθελαν να υποβληθούν σε έξοδα, για τους Θράκες που δεν είχαν προλάβει τον Δημοσθένη, και τους έστειλαν αμέσως πίσω. Έδωσαν διαταγή στον Διειτρέφη να τους οδηγήσει και του παράγγειλαν να τους χρησιμοποιήσει καθώς θα παράπλεαν (θα ταξίδευαν από τον Εύριπο) για να βλάψουν, όπου μπορούσαν, τους εχθρούς.
[7.29.2] Ο Διειτρέφης τούς αποβίβασε στην Τανάγρα κι έκανε, βιαστικά, αρπαγές. Μετά έφυγε, νύχτα, από την Χαλκίδα της Ευβοίας, πέρασε τον Εύριπο, τους αποβίβασε στην Βοιωτία και τους οδήγησε στην Μυκαλησσό.
[7.29.3] Κατασκήνωσε νύχτα, χωρίς να τον καταλάβουν, στο Έρμαιον, που απέχει από την Μυκαλησσό έως δεκαέξι στάδια. Με τη μέρα βάδισε εναντίον της πολιτείας, που δεν ήταν μεγάλη, και την κυρίεψε. Έπεσε άξαφνα απάνω στον πληθυσμό που δεν είχε βάλει φρουρές και δεν περίμενε να έρθει να τον χτυπήσει εχθρός σε τόση απόσταση από την θάλασσα. Το τείχος τους ήταν αδύνατο (και μάλιστα καταστραμμένο σε μερικά σημεία) και αρκετά χαμηλό. Οι πύλες, άλλωστε, ήσαν ανοιχτές επειδή υπήρχε ασφάλεια.
[7.29.4] Οι Θράκες όρμησαν μέσα στην Μυκαλησσό, λεηλάτησαν τα σπίτια και τους ναούς και σκότωναν τους κατοίκους, χωρίς να εξαιρούν τους γέρους ή τα παιδιά. Σκότωναν όσους έβρισκαν στον δρόμο τους, και παιδιά και γυναίκες και υποζύγια και ό,τι άλλο ζωντανό τους τύχαινε. Οι Θράκες αυτοί μοιάζουν με τους χειρότερους βαρβάρους. Όταν νομίσουν ότι δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε, γίνονται αιμοβόροι.
[7.29.5] Και τότε προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή και διέπραξαν κάθε είδους φόνους. Έπεσαν απάνω σε ένα σχολείο, το μεγαλύτερο της πολιτείας, όπου μόλις είχαν μπει τα παιδιά, και τα κατάσφαξαν όλα. Η συμφορά που έπεσε σ᾽ ολόκληρη την πολιτεία ήταν η μεγαλύτερη απ᾽ όλες, η πιο απροσδόκητη και η πιο τρομερή.

[7.30.1] Όταν το πληροφορήθηκαν οι Θηβαίοι έτρεξαν να βοηθήσουν. Αιφνιδίασαν τους Θράκες που είχαν αποσυρθεί, αλλά ήσαν ακόμα σε μικρή απόσταση, τους πήραν τα λάφυρα, τους τρόμαξαν και τους καταδίωξαν έως τον Εύριπο, όπου ήσαν αραγμένα τα καράβια τους.
[7.30.2] Σκότωναν τους περισσότερους καθώς προσπαθούσαν να φτάσουν τα καράβια και τούτο επειδή δεν ήξεραν κολύμπι και τα πληρώματα των καραβιών, βλέποντας τί γινόταν στη στεριά, είχαν αράξει τα καράβια αρκετά μακριά εκτός από βολή τόξου. Στην υποχώρησή τους, όμως, και μπροστά στις επιθέσεις του ιππικού των Θηβαίων, οι Θράκες είχαν κρατήσει καλά με τον δικό τους τρόπο. Έκαναν εξορμήσεις και μετά υποχωρούσαν κι έτσι φυλάγονταν, και λίγοι απ᾽ αυτούς σκοτώθηκαν εκεί. Μερικοί έμειναν πίσω μέσα στην πολιτεία και, απορροφημένοι από την αρπαγή, σκοτώθηκαν. Από χίλιους τριακόσιους Θράκες σκοτώθηκαν διακόσιοι πενήντα.
[7.30.3] Από τους Θηβαίους και από τους άλλους που είχαν βοηθήσει σκότωσαν είκοσι περίπου οπλίτες και ιππείς, μεταξύ τους και τον Βοιωτάρχη Σκιρφώνδα. Από τον πληθυσμό των Μυκαλησσίων εξοντώθηκε ένα μέρος. Αυτά ήσαν τα γεγονότα της Μυκαλησσού, συμφορά που ανάλογα με την έκτασή της δεν ήταν λιγότερο άξια λύπης απ᾽ όλες τις άλλες που έγιναν στον πόλεμο αυτόν.

[7.31.1] Μετά την κατασκευή του τείχους, στην Λακωνική, ο Δημοσθένης έφυγε για την Κέρκυρα. Στην Φειά της Ηλείας βρήκε αραγμένο ένα φορτηγό με το οποίο θα περνούσαν στην Σικελία οι Κορίνθιοι οπλίτες. Το βύθισε, αλλά οι στρατιώτες γλίτωσαν, βρήκαν αργότερα άλλο φορτηγό, και ξεκίνησαν.
[7.31.2] Μετά απ᾽ αυτό ο Δημοσθένης έφτασε στην Ζάκυνθο και την Κεφαλληνία, παρέλαβε οπλίτες και ζήτησε άλλους από τους Μεσσηνίους της Ναυπάκτου. Μετά πέρασε στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή της Ακαρνανίας, στην Αλύζια και το Ανακτόριο, που είχαν οι Αθηναίοι.
[7.31.3] Ενώ ήταν εκεί, τον συνάντησε ο Ευρυμέδων που γύριζε από την Σικελία όπου είχε σταλεί τον χειμώνα για να πάει χρήματα στον στρατό. Μαζί με τ᾽ άλλα του είπε ότι, ενώ ταξίδευε, είχε μάθει πως οι Συρακούσιοι είχαν κυριέψει το Πλημμύριο.
[7.31.4] Έφτασε και ο Κόνων, διοικητής της Ναυπάκτου, και τους είπε ότι τα είκοσι πέντε κορινθιακά καράβια που ήσαν αραγμένα απέναντί του, δεν χαλάρωναν την φρούρησή τους, αλλά μάλλον ετοιμάζονταν να πολεμήσουν. Τους ζήτησε να του στείλουν καράβια, γιατί τα δέκα οκτώ δικά του δεν μπορούσαν ν᾽ αναμετρηθούν με τα είκοσι πέντε του αντιπάλου.
[7.31.5] Ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων του έδωσαν δέκα καράβια, τα γρηγορότερα απ᾽ όσα είχαν μαζί τους, για να προστεθούν σ᾽ εκείνα που ήσαν στην Ναύπακτο. Οι ίδιοι φρόντιζαν να συγκεντρώσουν τον στρατό τους. Ο Ευρυμέδων πήγε στην Κέρκυρα και ζήτησε ν᾽ αρματωθούν δεκαπέντε καράβια και να παρουσιαστούν οπλίτες (ήταν, τώρα, με τον γυρισμό του από την Σικελία, συστρατηγός του Δημοσθένη, όπως τον είχαν ορίσει οι Αθηναίοι) και ο Δημοσθένης συγκέντρωσε από την Ακαρνανία και την γύρω περιοχή σφενδονιστές και ακοντιστές.

[7.32.1] Οι πρέσβεις που είχαν φύγει από τις Συρακούσες, αφού είχε κυριευτεί το Πλημμύριο, για να πάνε στις πολιτείες της Σικελίας, τις έπεισαν, και επρόκειτο να φέρουν πίσω τον στρατό που είχαν συγκεντρώσει. Ο Νικίας το πληροφορήθηκε από πριν κι έστειλε μήνυμα στους Σικελούς, Κεντόριπες, Αλικυαίους και άλλους, οι οποίοι κρατούσαν τα περάσματα και ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων, να μην αφήσουν τους εχθρούς να περάσουν, αλλά να συγκεντρωθούν και να τους εμποδίσουν, αφού ούτε καν θα δοκίμαζαν να περάσουν από αλλού, επειδή οι Ακραγαντίνοι δεν τους επιτρέπαν να περάσουν από το έδαφός τους.
[7.32.2] Οι Σικελιώτες είχαν κιόλας ξεκινήσει όταν οι Αθηναίοι τους έστησαν τριπλή ενέδρα, τους χτύπησαν ξαφνικά ενώ βάδιζαν χωρίς προφυλάξεις και σκότωσαν ως οκτακόσιους και τους πρέσβεις όλους, εκτός από τον Κορίνθιο, ο οποίος οδήγησε στις Συρακούσες εκείνους τους χίλιους πεντακόσιους που απόμειναν.

[7.33.1] Τις ίδιες μέρες έφτασε ενίσχυση από την Καμάρινα, πεντακόσιοι οπλίτες, τριακόσιοι ακοντιστές και τριακόσιοι τοξότες. Έστειλαν και οι Γελώοι ναυτικό, πέντε καράβια, τετρακόσιους ακοντιστές και διακόσιους ιππείς.
[7.33.2] Ολόκληρη σχεδόν η Σικελία —εκτός από τους Ακραγαντίνους οι οποίοι ήσαν ουδέτεροι— και όσες πολιτείες έως τότε καιροφυλακτούσαν, είχε συσπειρωθεί γύρω από τους Συρακουσίους εναντίον των Αθηναίων.
[7.33.3] Οι Συρακούσιοι, επειδή έπαθαν την συμφορά με τους Σικελούς, δεν άρχισαν αμέσως τις επιχειρήσεις εναντίον των Αθηναίων. Ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων, που είχαν τώρα έτοιμο στρατό, τόσο στην Κέρκυρα όσο και στην ηπειρωτική ακτή, πέρασαν μ᾽ όλες τις δυνάμεις τους τον Ιόνιο κόλπο κι έφτασαν στην Ιαπυγία.
[7.33.4] Από κει πήγαν στα νησιά Χοιράδες της Ιαπυγίας. Πήραν στα καράβια τους εκατόν πενήντα Ιαπύγους ακοντιστές της φυλής των Μεσσαπίων και αφού ανανέωσαν με τον Άρτα (ηγεμόνα, ο οποίος και τους προμήθευσε τους ακοντιστές) την παλιά φιλία που είχαν μαζί του, έφτασαν στο Μεταπόντιο της Ιταλίας.
[7.33.5] Έπεισαν τους Μεταποντίους να τους προμηθεύσουν, σύμφωνα με τη συμμαχία τους, τριακόσιους ακοντιστές και δύο καράβια κι αφού τους πήραν μαζί τους, παράπλεαν την ακτή έως την Θουρία. Όταν έφτασαν είχε γίνει επανάσταση και οι εχθροί των Αθηναίων είχαν χάσει την εξουσία.
[7.33.6] Ήθελαν να συγκεντρώσουν όλο τους τον στρατό και να τον επιθεωρήσουν, μήπως είχε αργοπορήσει καμιά μονάδα. Αλλά ήθελαν να πείσουν τους Θουρίους και να εκστρατεύσουν μαζί τους, με την μεγαλύτερη δυνατή προθυμία (αφού η τύχη τούς είχε ευνοήσει) και να έχουν κοινούς φίλους και εχθρούς. Έμειναν, λοιπόν, στην Θουρία για να κανονίσουν τα ζητήματα αυτά.

[7.34.1] Την ίδια εποχή οι Πελοποννήσιοι που ήσαν στα είκοσι καράβια, τα οποία επιτηρούσαν τον αθηναϊκό στόλο της Ναυπάκτου για να εξασφαλίσουν την διέλευση των φορτηγών προς την Σικελία, ετοιμάστηκαν για ναυμαχία. Αφού επάνδρωσαν και άλλα καράβια, ώστε ο στόλος τους να μην υπολείπεται πολύ από τον αθηναϊκό, πήγαν και άραξαν στον Ερινεό της Αχαΐας, στην Ρυπική.
[7.34.2] Καθώς το σχήμα της ακτής όπου ήσαν αραγμένοι είναι σαν μισοφέγγαρο, ο πεζός στρατός που είχε έρθει από την Κόρινθο κι από τους συμμάχους της περιοχής για να τους βοηθήσει, παρατάχτηκε στα δύο ακρωτήρια που εξέχουν προς την θάλασσα. Τα καράβια ήσαν παραταγμένα στο μεταξύ διάστημα και το έφραζαν. Αρχηγός του στόλου ήταν ο Κορίνθιος Πολυάνθης.
[7.34.3] Οι Αθηναίοι με τριάντα τρία καράβια και αρχηγό τον Δίφιλο, έπλευσαν από την Ναύπακτο εναντίον τους.
[7.34.4] Στην αρχή οι Κορίνθιοι δεν κινήθηκαν, αλλά έπειτα, όταν νόμισαν ότι ήρθε η στιγμή και υψώθηκε το σήμα, όρμησαν εναντίον των Αθηναίων και ναυμάχησαν. Πολέμησαν πολλήν ώρα με πείσμα.
[7.34.5] Τρία κορινθιακά καράβια βυθίστηκαν. Από τα αθηναϊκά κανένα δεν βυθίστηκε, επτά όμως έπαθαν ζημιές και δεν ήσαν πλόιμα. Τα είχαν χτυπήσει κατάπλωρα και οι πρώρες τους είχαν καταστραφεί επειδή τα κορινθιακά καράβια είχαν ενισχυμένες επωτίδες.
[7.34.6] Ναυμάχησαν με αποτέλεσμα ισόπαλο, έτσι ώστε και οι δύο να μπορούν να διεκδικήσουν την νίκη. Αλλά όταν οι Αθηναίοι πήραν τα ναυάγια, που τα έσπρωχνε ο άνεμος στο πέλαγος, και οι Κορίνθιοι δεν έκαναν νέα επίθεση, οι αντίπαλοι χωρίστηκαν. Δεν έγινε καμία καταδίωξη, ούτε αιχμάλωτοι πιάστηκαν, γιατί οι Κορίνθιοι και οι Πελοποννήσιοι πολεμούσαν κοντά στην στεριά και τους ήταν εύκολο να διαφύγουν και οι Αθηναίοι δεν έχασαν κανένα καράβι.
[7.34.7] Μόλις έφυγαν οι Αθηναίοι για την Ναύπακτο, οι Κορίνθιοι έστησαν τρόπαιο, θεωρώντας ότι νίκησαν επειδή είχαν αχρηστεύσει περισσότερα καράβια του εχθρού και γι᾽ αυτό νόμισαν ότι δεν είχαν ηττηθεί όπως και ότι δεν είχαν νικήσει οι Αθηναίοι. Οι Κορίνθιοι θεωρούσαν ότι αυτοί είχαν νικήσει επειδή δεν είχαν ολότελα νικηθεί, ενώ οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι είχαν νικηθεί επειδή δεν είχαν ολότελα νικήσει.
[7.34.8] Αφού έφυγαν τα πελοποννησιακά καράβια και διαλύθηκε το πεζικό τους, οι Αθηναίοι, θεωρώντας ότι ήσαν νικητές, έστησαν και αυτοί τρόπαιο στην Αχαΐα, σε απόσταση είκοσι περίπου στάδια από τον Ερινεό, εκεί όπου είχαν αράξει οι Κορίνθιοι. Έτσι τέλειωσε η ναυμαχία.

[7.35.1] Ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων, όταν οι Θούριοι ετοιμάστηκαν με επτακοσίους οπλίτες και τριακόσιους ακοντιστές, διέταξαν τον στόλο να παραπλεύσει την ακτή έως την περιοχή του Κρότωνος, και οι ίδιοι, αφού επιθεώρησαν τον στρατό στον ποταμό Σύβαρι, διέσχισαν το έδαφος των Θουρίων.
[7.35.2] Όταν έφτασαν στον ποταμό Υλία, οι Κροτωνιάτες τούς μήνυσαν ότι δεν επιθυμούσαν να περάσει ο στρατός από το έδαφός τους. Κατέβηκαν προς την παραλία και κατασκήνωσαν κοντά στις εκβολές του ποταμού Υλία, όπου ο στόλος πήγε και ενώθηκε μαζί τους. Την επομένη επιβιβάστηκαν στα καράβια και παράπλεαν τις ακτές, σταματώντας στις διάφορες πολιτείες —εκτός από τους Λοκρούς— ώσπου έφτασαν στην Πέτρα της Ρηγίνης.

[7.36.1] Όταν οι Συρακούσιοι έμαθαν τον ερχομό τους, θέλησαν να δοκιμάσουν να ναυμαχήσουν με τον στόλο τους και με την βοήθεια του πεζικού στρατού που είχε συγκεντρωθεί στις Συρακούσες γι᾽ αυτόν ακριβώς τον σκοπό, δηλαδή να προλάβουν προτού φτάσουν οι ενισχύσεις.
[7.36.2] Με την πείρα της προηγουμένης ναυμαχίας, είχαν ετοιμάσει τα καράβια τους κατά τον τρόπο που θεωρούσαν ότι θα τα ενισχύσουν περισσότερο. Κόντυναν τις πρώρες για να τις κάνουν πιο ανθεκτικές και τις ενίσχυσαν με χοντρές επωτίδες που τις στήριξαν με εγκάρσια δοκάρια, έξι πήχες μάκρος, μέσα και έξω από τα τοιχώματα του σκάφους. Τον ίδιο τρόπο είχαν μεταχειριστεί οι Κορίνθιοι για να ενισχύσουν τις πρώρες των καραβιών με τα οποία ναυμάχησαν εναντίον των πολεμικών της Ναυπάκτου.
[7.36.3] Οι Συρακούσιοι σκέφθηκαν ότι, για να πολεμήσουν με τα αθηναϊκά καράβια, τα οποία είχαν διαφορετική κατασκευή (δηλαδή είχαν λεπτές πρώρες επειδή χρησιμοποιούσαν την τακτική του εμβολισμού από τα πλάγια και όχι την έφοδο, πρώρα εναντίον πρώρας), θα είχαν έτσι την υπεροχή. Η ναυμαχία θα γινόταν μέσα στο μεγάλο λιμάνι όπου θα πολεμούσαν πολλά καράβια σε λίγο χώρο και τούτο θα ήταν πλεονέκτημα γι᾽ αυτούς, γιατί θα πολεμούσαν τον εχθρό πρώρα με πρώρα και θα κατάστρεφαν τις πρώρες των εχθρών, χτυπώντας με ενισχυμένα και βαριά έμβολα σημεία αδύνατα και κούφια στα εχθρικά καράβια.
[7.36.4] Ενώ οι Αθηναίοι, εξαιτίας του στενού χώρου, δεν θα ήσαν σε θέση να χρησιμοποιούν την τακτική στην οποία βάσιζαν την εμπιστοσύνη τους, δηλαδή την πλευροκόπηση και την διάσπαση της εχθρικής παράταξης. Οι ίδιοι οι Συρακούσιοι θα προσπαθούσαν να τους εμποδίσουν να επιχειρήσουν διάσπαση, ενώ ο στενός χώρος του λιμανιού θα τους εμπόδιζε να εφαρμόσουν την πλευροκόπηση.
[7.36.5] Οι ίδιοι θα εφάρμοζαν κυρίως την τακτική της επίθεσης πρώρα με πρώρα, που έως τότε την θεωρούσαν αδεξιότητα των πλοηγών τους, και η οποία θα τους έδινε την μεγαλύτερη υπεροχή, γιατί οι Αθηναίοι, πιεζόμενοι, δεν θα μπορούσαν να υποχωρήσουν αλλού, παρά μόνο προς την παραλία που ήταν σε μικρή απόσταση και είχε περιορισμένη έκταση, δηλαδή το μάκρος του στρατοπέδου τους. Οι Συρακούσιοι θα έλεγχαν το υπόλοιπο λιμάνι.
[7.36.6] Αν, λοιπόν, μπορούσαν να τους πιέσουν σ᾽ ένα σημείο, τότε θα υποχωρούσαν όλοι προς το ίδιο μέρος, θα έπεφταν τα καράβια το ένα επάνω στο άλλο και θα γινόταν σύγχυση —και αυτό κυρίως έβλαπτε τους Αθηναίους σε όλες τις ναυμαχίες— γιατί δεν θα είχαν στην διάθεσή τους την ευρυχωρία του λιμανιού για να επιχειρήσουν υποχώρηση. Ούτε θα μπορούσαν να κάνουν ελιγμό για να βρεθούν στην ανοικτή θάλασσα, αφού οι Συρακούσιοι θα την χρησιμοποιούσαν τόσο για την επίθεση, όσο και για την υποχώρηση και αφού το Πλημμύριο θα τους ήταν εχθρικό και το στόμιο του λιμανιού δεν ήταν μεγάλο.

[7.37.1] Οι Συρακούσιοι, τόσο με τις σκέψεις αυτές για την πείρα τους και την δύναμή τους, όσο και με το θάρρος που είχαν πάρει από την προηγούμενη ναυμαχία, αποφάσισαν ν᾽ αναμετρηθούν και με τον στρατό και με τον στόλο.
[7.37.2] Ο Γύλιππος έβγαλε το πεζικό λίγο πρωτύτερα και το οδήγησε κοντά στο τείχος των Αθηναίων στην πλευρά που ήταν προς την πολιτεία. Οι οπλίτες, οι ιππείς και οι γυμνίτες των Συρακουσών που ήσαν συγκεντρωμένοι στο Ολυμπίειο, πήγαν να χτυπήσουν το τείχος από την άλλη πλευρά. Αμέσως μετά, τα καράβια —συρακουσιανά και συμμαχικά— βγήκαν και προχώρησαν.
[7.37.3] Στην αρχή οι Αθηναίοι νόμισαν ότι μόνο το πεζικό θα δοκίμαζε να κάνει επίθεση, αλλά όταν άξαφνα είδαν και τα καράβια να προχωρούν, ταράχτηκαν. Άλλοι πήγαν επάνω στα τείχη, άλλοι αντιπαρατάχτηκαν για να αποκρούσουν τον εχθρό έξω από τα τείχη, άλλοι πήγαν γρήγορα ν᾽ αποκρούσουν τους ιππείς και τους ακοντιστές που έρχονταν από το Ολυμπίειο και άλλοι, τέλος, έτρεχαν να επανδρώσουν τα καράβια και να υπερασπίσουν την παραλία. Όταν ετοιμάστηκαν τα καράβια ξεκίνησαν εβδομήντα πέντε. Οι Συρακούσιοι είχαν ογδόντα περίπου.

[7.38.1] Το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας έκαναν ελιγμούς προς τα εμπρός και προς τα πίσω δοκιμάζοντας την δύναμη του αντιπάλου. Κανείς από τους δύο δεν κατόρθωσε κάτι αξιόλογο και χωρίστηκαν. Οι Συρακούσιοι, όμως, βύθισαν ένα ή δύο αθηναϊκά καράβια.
[7.38.2] Την επομένη οι Συρακούσιοι δεν κινήθηκαν, χωρίς να φανερώνουν τί σκόπευαν να κάνουν. Ο Νικίας είχε δει ότι στην ναυμαχία είχαν βγει ισόπαλοι και περίμενε νέα επίθεση του εχθρού. Ανάγκασε τους τριηράρχους να επισκευάσουν τα καράβια που είχαν πάθει ζημίες, κι έστειλε και άραξε φορτηγά μπροστά από τους πασσάλους που είχε μπήξει στη θάλασσα για να δημιουργήσει κλειστό λιμάνι για τον στόλο του.
[7.38.3] Άραξε τα φορτηγά σε απόσταση δύο πλέθρων το ένα από τ᾽ άλλο ώστε, αν κανένα καράβι βρισκόταν σε δύσκολη θέση, να μπορεί να υποχωρήσει εκεί και ύστερα να μπορεί να βγει πάλι έξω χωρίς να ενοχληθεί. Οι Αθηναίοι έκαναν όλη μέρα τις προετοιμασίες αυτές έως την νύχτα.

[7.39.1] Την επομένη, αλλά πιο νωρίς το πρωί, οι Συρακούσιοι πλησίασαν και με το πεζικό και με το ναυτικό, το αθηναϊκό στρατόπεδο.
[7.39.2] Οι δύο στόλοι αντιπαρατάχτηκαν και, πάλι με τον ίδιο τρόπο, πέρασαν μεγάλο μέρος της ημέρας δοκιμάζοντας τον αντίπαλο έως ότου ο Αρίστων του Πυρρίχου, από την Κόρινθο, ο καλύτερος κυβερνήτης του στόλου των Συρακουσίων, έπεισε τους αρχηγούς του στόλου να δώσουν εντολή στους αρμοδίους της πολιτείας να μεταφέρουν στην παραλία, όσο γινόταν πιο γρήγορα, την αγορά και όσα τρόφιμα είχαν οι έμποροι και να τους αναγκάσουν να τα πουλήσουν, ώστε ν᾽ αποβιβαστούν τα πληρώματα, να φάνε κοντά στα καράβια και, αμέσως μετά, την ίδια μέρα, να κάνουν αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον των Αθηναίων.

[7.40.1] Οι Συρακούσιοι αρχηγοί πείστηκαν, έστειλαν διαγγελέα, ετοιμάστηκε η αγορά και οι Συρακούσιοι υποχώρησαν ξαφνικά προς την πολιτεία, αποβιβάστηκαν κι έφαγαν στην παραλία.
[7.40.2] Οι Αθηναίοι, νομίζοντας ότι οι Συρακούσιοι είχαν υποχωρήσει από αίσθημα αδυναμίας, αποβιβάστηκαν με την ησυχία τους και άρχισαν να φροντίζουν για διάφορα και για το φαΐ τους, νομίζοντας ότι εκείνη πια την ημέρα δεν θα ναυμαχούσαν.
[7.40.3] Αλλά άξαφνα οι Συρακούσιοι επανδρώνουν τα καράβια τους και κάνουν νέα επίθεση. Οι Αθηναίοι, σε μεγάλη ταραχή και νηστικοί οι περισσότεροι, επιβιβάστηκαν με αταξία και μόλις κατόρθωσαν να ξανοιχτούν.
[7.40.4] Για λίγη ώρα έμειναν μακριά, επιτηρώντας τις κινήσεις του εχθρού, αλλά οι Αθηναίοι σκέφθηκαν ότι έτσι όπως αργοπορούσαν θα τους νικούσε η ίδια τους η εξάντληση και ότι έπρεπε να επιτεθούν το ταχύτερο. Δόθηκε διαταγή και άρχισαν την επίθεση.
[7.40.5] Οι Συρακούσιοι δεν έσπασαν και πολέμησαν. Χρησιμοποιώντας, όπως το είχαν σκεφθεί, την επίθεση πρώρα με πρώρα κατάστρεψαν, χάρη στην διασκευή των εμβόλων τους, πολλές αθηναϊκές πρώρες. Οι ακοντιστές τους από τα καταστρώματα προξενούσαν ζημίες πολλές στους Αθηναίους και ακόμα περισσότερο οι Συρακούσιοι, που με μικρά σκάφη γλιστρούσαν κάτω από τα κουπιά ή έπλεαν παράλληλα και χτυπούσαν τα πληρώματα με ακόντια.

[7.41.1] Τέλος, πολεμώντας έτσι, με πολύ πείσμα, οι Συρακούσιοι νίκησαν. Οι Αθηναίοι υποχώρησαν, κατάφυγαν πίσω από τα φορτηγά και πήγαν στον όρμο τους.
[7.41.2] Τα συρακουσιανά καράβια τούς κυνήγησαν έως τα φορτηγά, αλλά εκεί, στα μεταξύ τους περάσματα, τα σταμάτησαν οι μολυβένιες χελώνες τις οποίες είχαν κρεμάσει οι Αθηναίοι από μακριές κεραίες.
[7.41.3] Δύο από τα συρακουσιανά καράβια, μέσα στον πυρετό της νίκης, τις προσέγγισαν και καταστράφηκαν. Το ένα από τα δύο αιχμαλωτίστηκε με το πλήρωμά του.
[7.41.4] Οι Συρακούσιοι βύθισαν επτά αθηναϊκά καράβια και προκάλεσαν βλάβες, σε πολλά άλλα. Τα πληρώματα τα αιχμαλώτισαν ή τα σκότωσαν κι έφυγαν. Έστησαν τρόπαια και για τις δύο ναυμαχίες. Είχαν πια την πεποίθηση ότι στην θάλασσα ήσαν —και πολύ μάλιστα— οι πιο δυνατοί και ήσαν βέβαιοι ότι θα νικούσαν και τον στρατό.

[7.42.1] Άρχισαν, λοιπόν, να ετοιμάζονται πάλι για νέα επίθεση και στην στεριά και στην θάλασσα. Τότε έφθασαν ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων με τις ενισχύσεις από την Αθήνα, δηλαδή εβδομήντα τρία καράβια με τα συμμαχικά, πέντε χιλιάδες περίπου οπλίτες Αθηναίους και συμμαχικούς, πολλούς ακοντιστές Έλληνες και βαρβάρους, σφενδονιστές και τοξότες, και με ανάλογα εφόδια.
[7.42.2] Απάνω στην στιγμή ήταν μεγάλη η κατάπληξη των Συρακουσίων και των συμμάχων τους και σκέπτονταν ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ ν᾽ απαλλαγούν απ᾽ αυτόν τον κίνδυνο, αφού η οχύρωση της Δεκέλειας δεν είχε εμποδίσει να έρθει στρατός ισάριθμος ή σχεδόν ισάριθμος με το πρώτο εκστρατευτικό σώμα, και η δύναμη της Αθήνας φανερωνόταν, σε όλους τους τομείς, μεγάλη. Το πρώτο εκστρατευτικό σώμα των Αθηναίων που είχε υποστεί πολλά, αναθάρρησε κάπως.
[7.42.3] Όταν ο Δημοσθένης είδε την κατάσταση, έκρινε ότι δεν έπρεπε να χρονοτριβήσει ούτε να πάθει τα όσα έπαθε ο Νικίας ο οποίος, μόλις είχε φτάσει είχε προκαλέσει μεγάλο φόβο, αλλά αντί να επιτεθεί αμέσως εναντίον των Συρακουσίων, είχε πάει να περάσει τον χειμώνα στην Κατάνη, κι έτσι είχε μειωθεί πολύ το γόητρό του. Ο Γύλιππος τον είχε προλάβει και είχε έρθει από την Πελοπόννησο με στρατό τον οποίο δεν θα είχαν καν ζητήσει οι Συρακούσιοι, αν ο Νικίας τους είχε επιτεθεί αμέσως. Θεωρώντας ότι ήσαν, μόνοι τους, αρκετά δυνατοί, δεν θα είχαν καταλάβει την αδυναμία τους παρά αφού θα είχαν αποκλεισθεί με τείχος, αλλά και αν ακόμα τότε είχαν ζητήσει στρατό, δεν θα μπορούσε αυτός να τους ωφελήσει σε τίποτε. Αυτά διαλογιζόταν ο Δημοσθένης και, ξέροντας ότι και ο ίδιος προκαλούσε, την πρώτη μέρα, μεγάλο φόβο στον αντίπαλο, ήθελε γρήγορα να εκμεταλλευτεί την κατάπληξη του εχθρικού στρατού.
[7.42.4] Είδε ότι το αντιτείχισμα των Συρακουσίων με το οποίο είχαν εμποδίσει τους Αθηναίους να τους αποκλείσουν, ήταν μονό τείχος και ότι, αν μπορούσε να ελέγχει τις προσβάσεις των Επιπολών και να κυριέψει το στρατόπεδο που ήταν επάνω στο ύψωμα, τότε θα μπορούσε εύκολα να πάρει το αντιτείχισμα, γιατί κανείς δεν θα τολμούσε ν᾽ αντιμετωπίσει την επίθεσή του. Βιαζόταν να κάνει αυτήν την επιχείρηση
[7.42.5] και θεωρούσε ότι ήταν ο μόνος τρόπος να βάλει ένα τέρμα στον πόλεμο. Ή θα επιτύχαινε, και τότε θα κυρίευε τις Συρακούσες, ή θα έπαιρνε πίσω τον στρατό, και τότε ούτε η Αθήνα ούτε το εκστρατευτικό σώμα θα φθειρόταν μάταια.
[7.42.6] Πρώτα, λοιπόν, οι Αθηναίοι έκαναν έξοδο και ρήμαξαν την γη των Συρακουσίων γύρω από τον Άναπο ποταμό και κυριαρχούσαν, όπως και πριν, και στην στεριά και στην θάλασσα, γιατί οι Συρακούσιοι δεν αντιπαρατάσσονταν ούτε με τον στρατό ούτε με τον στόλο, αλλά χρησιμοποιούσαν μόνο τους ιππείς και τους ακοντιστές που ήσαν στο Ολυμπίειο.

[7.43.1] Ύστερα ο Δημοσθένης σκέφθηκε να δοκιμάσει να κυριέψει το αντιτείχισμα με μηχανές. Αλλά όταν τις πήγε κοντά στο τείχος, ο εχθρός ο οποίος αμυνόταν από το τείχος, τις έκαψε. Ο στρατός έκανε πολλές εφόδους σε διάφορα σημεία, αλλά όλες αποκρούστηκαν και τότε ο Δημοσθένης θεώρησε ότι δεν έπρεπε να χρονοτριβήσει πιο πολύ. Έπεισε τον Νικία και τους άλλους συναδέλφους του να δεχτούν το σχέδιό του κι έκανε την επιχείρηση των Επιπολών.
[7.43.2] Θεωρούσε πως με το φως της ημέρας ήταν αδύνατο να πλησιάσουν και ν᾽ ανεβούν απαρατήρητοι. Έδωσε διαταγή να εφοδιαστεί ο στρατός με πέντε ημερών τρόφιμα, πήρε όλους τους πελεκητές πέτρας και τους χτίστες μαζί του, καθώς και το υλικό που χρειαζόταν —βέλη για τα τόξα— ώστε αν νικήσουν, να μπορέσουν να χτίσουν τείχος και να το προστατέψουν, και, την ώρα του πρώτου ύπνου, με τον Ευρυμέδοντα και τον Μένανδρο πήρε όλον τον στρατό και προχώρησε στις Επιπολές. Ο Νικίας έμεινε πίσω στα τείχη.
[7.43.3] Όταν έφτασαν στους πρόποδες, στον Ευρύαλο, από όπου και ο πρώτος στρατός είχε ανεβεί, δεν τους κατάλαβαν οι φρουροί των Συρακουσίων, προχώρησαν και κυρίεψαν το τείχος που ο εχθρός είχε εκεί και σκότωσαν μερικούς από την φρουρά.
[7.43.4] Οι περισσότεροι, όμως, ξέφυγαν προς τα στρατόπεδα, τρία τον αριθμό, που ήσαν στις Επιπολές, περιτειχισμένα (ένα για τους Συρακουσίους, ένα για τους άλλους Σικελιώτες, ένα για τους άλλους συμμάχους) και ανάγγειλαν την επίθεση, αφού ειδοποίησαν τους εξακόσιους Συρακουσίους που ήσαν προφυλακή στο μέρος εκείνο.
[7.43.5] Καθώς έτρεξαν αυτοί εναντίον τους, ο Δημοσθένης και οι Αθηναίοι τους χτύπησαν και, παρά την άμυνά τους, τους έτρεψαν σε φυγή. Οι Αθηναίοι προχωρούσαν γοργά για να τελειώσουν γρήγορα, με την αρχική τους ορμή, την επιχείρηση που είχαν αναλάβει. Από την πρώτη στιγμή, κυρίεψαν το αντιτείχισμα των Συρακουσίων, που δεν μπορούσαν να προστατέψουν οι φρουρές, και γκρέμισαν τις πολεμίστρες.
[7.43.6] Οι Συρακούσιοι με τους συμμάχους τους, καθώς και ο Γύλιππος και ο στρατός του, έτρεξαν από τα προτειχίσματα να βοηθήσουν. Το τόλμημα των Αθηναίων, νύχτα, τους είχε αιφνιδιάσει και ήσαν φοβισμένοι όταν άρχισε η συμπλοκή. Την πρώτη στιγμή υποχώρησαν μπροστά στην ορμή των Αθηναίων.
[7.43.7] Καθώς αυτοί προχωρούσαν με σχετική αταξία, θεωρώντας ότι είχαν κιόλας νικήσει και ήθελαν με κάθε τρόπο να φτάσουν, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, έως τις μονάδες που δεν είχαν ακόμα πολεμήσει γιατί φοβόνταν μήπως αν χαλάρωνε η ορμή τους, τότε αυτές οι μονάδες θα ενώνονταν με τις άλλες, πρώτοι τους αντιστάθηκαν οι Βοιωτοί, τους έκαναν αντεπίθεση, τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν και τους έτρεψαν σε φυγή.

[7.44.1] Από την στιγμή αυτή η ταραχή και η αμηχανία ήταν μεγάλη, τόση ώστε δεν ήταν εύκολο να μάθει κανείς αργότερα, ούτε από την μια πλευρά ούτε από την άλλη, πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα. Με το φως της μέρας, τα πράγματα είναι πιο ευδιάκριτα αλλά και πάλι δεν τα ξέρουν όλα όσοι πήραν μέρος σε μια μάχη, αλλά ξέρουν μόνο τα όσα τούς συνέβηκαν αυτών. Σε μια νυχτερινή μάχη, που ήταν και η μόνη η οποία έγινε μεταξύ δύο μεγάλων στρατών στον πόλεμο αυτόν, πώς θα μπορούσε κανείς να τα πληροφορηθεί ακριβέστερα;
[7.44.2] Ήταν βέβαια νύχτα με φεγγάρι λαμπρό κι έβλεπαν ο ένας τον άλλο, αλλά, όπως συνήθως, με το φως του φεγγαριού βλέπει κανείς το σχήμα του σώματος, δεν μπορεί όμως να είναι βέβαιος ότι αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά. Ένα πλήθος οπλίτες κι από τα δύο μέρη στριφογύριζαν σε πολύ στενό χώρο.
[7.44.3] Ένα μέρος του αθηναϊκού στρατού είχε κιόλας νικηθεί, ενώ το άλλο, ανίκητο, προχωρούσε με την ορμή που είχε από την πρώτη έφοδο. Πολλοί από τον υπόλοιπο στρατό τους είτε είχαν μόλις ανέβει στο πλάτωμα, είτε ανέβαιναν ακόμα και δεν ήξεραν προς ποιό σημείο έπρεπε να προχωρήσουν, γιατί οι πρώτες μονάδες, που είχαν κιόλας αρχίσει να υποχωρούν, ήσαν σε μεγάλη ταραχή και ήταν δύσκολο, μέσα στη βοή, ν᾽ αναγνωρίζει κανείς τις μονάδες.
[7.44.4] Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, έχοντας το αίσθημα ότι νικούν, ενθάρρυναν ο ένας τον άλλον με δυνατές κραυγές —μέσα στην νύχτα ήταν αδύνατο να δοθούν με άλλο τρόπο συνθήματα— και πολεμούσαν όσους έπεφταν απάνω τους. Οι Αθηναίοι έψαχναν ο ένας τον άλλον και νόμιζαν ότι όσοι έρχονται από την αντίθετη κατεύθυνση είναι εχθροί, ακόμα και οι δικοί τους, που είχαν τραπεί σε φυγή. Ζητούσαν συνεχώς το παρασύνθημα, επειδή δεν υπήρχε άλλος τρόπος ν᾽ αναγνωρίζονται, κι έτσι δημιουργούσαν μεγάλη σύγχυση στις τάξεις τους, ρωτώντας για το παρασύνθημα όλοι μαζί. Έτσι ο εχθρός το έμαθε,
[7.44.5] ενώ οι ίδιοι δεν ήξεραν το παρασύνθημα του αντιπάλου ο οποίος, επειδή νικούσε και δεν ήταν διασκορπισμένος, είχε λιγότερη δυσκολία ν᾽ αναγνωρίζει τους δικούς του. Έτσι, αν τύχαινε να βρεθούν μπροστά σε μικρότερη εχθρική μονάδα, τους ξέφευγε, δίνοντάς τους το παρασύνθημα, ενώ αυτοί, στην ίδια περίπτωση, δεν μπορούσαν να δώσουν το παρασύνθημα και ήσαν χαμένοι.
[7.44.6] Αλλά το χειρότερο απ᾽ όλα, αυτό που τους έβλαψε το περισσότερο, ήταν ο παιανισμός που ήταν σχεδόν ο ίδιος στα δύο στρατόπεδα και δημιουργούσε μεγάλη σύγχυση, γιατί κάθε φορά που οι Αργείοι και οι Κερκυραίοι ή άλλοι Δωριείς που ήσαν με τους Αθηναίους, παιάνιζαν, φόβος έπιανε την αθηναϊκή παράταξη σαν να κραύγαζαν εχθροί.
[7.44.7] Συνέβηκε έτσι, όταν διασπάστηκε η παράταξή τους, να πέσουν ο ένας απάνω στον άλλον, σε πολλά σημεία, φίλοι απάνω σε φίλους, συμπολίτες απάνω σε συμπολίτες και όχι μόνο τρόμαζαν ο ένας τον άλλον, αλλά και έρχονταν στα χέρια και δύσκολα χώριζαν.
[7.44.8] Το μονοπάτι απ᾽ όπου μπορούσαν να κατέβουν από τις Επιπολές ήταν στενό και γι᾽ αυτό πολλοί, καταδιωγμένοι απ᾽ τον εχθρό, ρίχτηκαν στους γκρεμούς και σκοτώθηκαν. Όταν, όσοι μπορούσαν να σωθούν από τις Επιπολές, έφταναν στην πλατωσιά του κάμπου, βρίσκαν οι περισσότεροι καταφύγιο στο στρατόπεδο και μάλιστα όσοι ήσαν του πρώτου εκστρατευτικού σώματος και ήξεραν καλά το μέρος, αλλά πολλοί από εκείνους που είχαν μόλις φτάσει, έχασαν τον δρόμο τους και περιπλανήθηκαν στην πεδιάδα. Αυτούς, την επομένη, όταν ήρθε η μέρα, τους κυνήγησε και τους σκότωσε το εχθρικό ιππικό.

[7.45.1] Την επομένη οι Συρακούσιοι έστησαν δύο τρόπαια, το ένα στις Επιπολές, στο σημείο όπου είχε γίνει η επίθεση, το άλλο στο μέρος όπου οι Βοιωτοί είχαν πρώτοι αντισταθεί. Οι Αθηναίοι πήραν τους νεκρούς τους με ανακωχή.
[7.45.2] Σκοτώθηκαν πολλοί από τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, αλλά τα όπλα που τους πήραν ήσαν περισσότερα σε αναλογία με τους νεκρούς. Τούτο έγινε επειδή, όσοι πήδηξαν από τους γκρεμούς, είχαν ρίξει τ᾽ άρματά τους και, αν σκοτώθηκαν μερικοί, άλλοι όμως σώθηκαν.

[7.46.1] Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό, όπως συμβαίνει μετά από αναπάντεχη επιτυχία, οι Συρακούσιοι αναθάρρησαν πολύ, όπως και την πρώτη φορά, κι έστειλαν δεκαπέντε καράβια με τον Σικανό στον Ακράγαντα που είχε εμφύλιο πόλεμο, για να δοκιμάσει να προσεταιριστεί την πολιτεία. Ο Γύλιππος έφυγε πάλι, από στεριά, στις υπόλοιπες πολιτείες της Σικελίας για να φέρει από εκεί στρατό. Μετά την μάχη στις Επιπολές είχε την ελπίδα ότι θα μπορούσε να κυριέψει το τείχος των Αθηναίων με έφοδο.

[7.47.1] Οι Αθηναίοι στρατηγοί έκαναν συσκέψεις και συζητούσαν για την συμφορά που είχαν πάθει και για την γενική αποθάρρυνση του στρατού. Έβλεπαν ότι καμιά από τις επιχειρήσεις τους δεν επιτύχαινε και ότι οι στρατιώτες τους δύσκολα υποφέραν την απραξία.
[7.47.2] Τους βασάνιζε και αρρώστια και τούτο για δύο λόγους. Ήταν η εποχή του χρόνου που οι άνθρωποι αρρωσταίνουν περισσότερο και το στρατόπεδό τους ήταν σε μέρος με βάλτους και ανθυγιεινό. Και από κάθε άλλη άποψη η κατάσταση τους φαινόταν απελπιστική.
[7.47.3] Ο Δημοσθένης θεωρούσε ότι δεν έπρεπε να μείνουν εκεί, αλλά με τις σκέψεις που είχε όταν ριψοκινδύνεψε στις Επιπολές και τώρα που είχε αποτύχει, ήθελε να φύγουν αμέσως, χωρίς χρονοτριβή, όσο θα ήταν ακόμα δυνατόν να περάσουν το πέλαγος και να έχουν τουλάχιστον την υπεροχή με τα καράβια που είχαν έρθει για ενίσχυση.
[7.47.4] Έλεγε ότι θα ήταν πολύ πιο ωφέλιμο για την Αθήνα να πολεμήσουν εναντίον εκείνων που οχύρωναν την Δεκέλεια, παρά εναντίον των Συρακουσίων τους οποίους ήταν δύσκολο να νικήσουν. Εξάλλου έλεγε ότι ήταν παράλογο να ξοδεύουν, μάταια, χρήματα πολλά εξακολουθώντας την πολιορκία.

[7.48.1] Ενώ, όμως, αυτή ήταν η γνώμη του Δημοσθένη, ο Νικίας, αν και νόμιζε κι αυτός ότι τα πράγματα πάνε άσχημα, δεν ήθελε να παραδεχθεί ρητά την αδυναμία τους, ούτε να ψηφίσει φανερά για την αποχώρηση σε μια πολυάριθμη συγκέντρωση κι έτσι να το μάθει ο εχθρός, γιατί τότε, όποτε το αποφάσιζαν, θα ήταν δυσκολότερο να διαφύγουν την προσοχή του εχθρού.
[7.48.2] Αλλά και από τα όσα ήξερε για τους εχθρούς —περισσότερα από τους συναδέλφους του— είχε την ελπίδα ότι η κατάσταση θα εξελιχθεί πιο άσχημα γι᾽ αυτούς, παρά για τους Αθηναίους, αν επέμεναν να εξακολουθήσουν την πολιορκία. Θα μπορούσαν να εξαντλήσουν τον εχθρό που δεν είχε εφόδια, αφού τώρα, με τα καράβια που είχαν στη διάθεσή τους, κυριαρχούσαν στην θάλασσα. Υπήρχαν επίσης στις Συρακούσες μερικοί που ήθελαν να παραδοθεί η πολιτεία στους Αθηναίους, του έστελναν μηνύματα και δεν τον άφηναν να λύσει την πολιορκία.
[7.48.3] Έχοντας τις πληροφορίες αυτές, ταλαντευόταν και παρακολουθούσε τα πράγματα χωρίς ν᾽ αποφασίζει, αλλά στον λόγο του δήλωσε ότι δεν είχε σκοπό να πάρει τον στρατό πίσω και να φύγει. Ήξερε καλά ότι οι Αθηναίοι δεν θα ανέχονταν να σηκωθούν να φύγουν οι στρατηγοί χωρίς απόφαση δική τους. Και δεν επρόκειτο να ψηφίσουν για την τύχη τους άνθρωποι σαν τους ίδιους τους στρατηγούς, που θα ήξεραν, όπως εκείνοι, τα πράγματα από άμεση πείρα, αλλά άνθρωποι που θα τα έκριναν όχι καν από προφορικές καταγγελίες, αλλά από διαβολές, κι αν αυτές ήσαν επιδέξια παρουσιασμένες, αυτές και θα πίστευαν για να κρίνουν τους στρατηγούς.
[7.48.4] Πρόσθεσε ότι πολλοί, οι περισσότεροι μάλιστα από τους στρατιώτες που τώρα φώναζαν για τη δύσκολη θέση που βρίσκονταν, άμα θα έφταναν στην Αθήνα θα φώναζαν ότι οι στρατηγοί δωροδοκήθηκαν, καταπρόδωσαν και έφυγαν. Επειδή, λοιπόν, ήξερε την ιδιοσυγκρασία των Αθηναίων, προτιμούσε, αντί να χάσει την ζωή του εξαιτίας τους και με ατιμωτική και άδικη κατηγορία, να την χάσει, αν έπρεπε να πεθάνει, από τον εχθρό, προκινδυνεύοντας ο ίδιος.
[7.48.5] Είπε, τέλος, ότι η κατάσταση των Συρακουσίων ήταν χειρότερη από τη δική τους, αφού ξόδευαν χρήματα πολλά για να συντηρούν μισθοφόρους και φρουρές στα οχυρά κι έπρεπε να πληρώνουν, από ένα χρόνο τώρα, τα έξοδα μεγάλου στόλου και να τον τρέφουν. Θα ήσαν στενοχωρημένοι και σε λίγο θα βρίσκονταν σε μεγαλύτερη αμηχανία. Είχαν κιόλας ξοδέψει δύο χιλιάδες τάλαντα και τα χρέη τους ήσαν μεγάλα, και αν θυσίαζαν οποιοδήποτε τμήμα της τωρινής τους δύναμης επειδή δεν θα μπορούσαν να το θρέψουν, τούτο θα σήμαινε την κατάρρευσή τους, αφού στηρίζονταν σε ξένη βοήθεια και όχι, σαν τους Αθηναίους, σε στρατολογημένες δυνάμεις.
[7.48.6] Είπε, λοιπόν, ότι έπρεπε να μείνουν και να εξακολουθήσουν την πολιορκία και να μην φύγουν νικημένοι από έλλειψη χρημάτων, αφού ως προς αυτό ήσαν σε πολύ καλύτερη θέση από τον εχθρό.

[7.49.1] Αυτή ήταν η θέση του Νικία που την υπεράσπιζε με πείσμα. Είχε καλά πληροφορηθεί για την κατάσταση των Συρακουσίων, ότι υπήρχε έλλειψη χρημάτων και ότι ήσαν πολλοί που επιθυμούσαν να νικήσει η Αθήνα, και του έστελναν μηνύματα για να μην λύσει την πολιορκία. Πίστευε ότι με τα καράβια, τώρα, θα είχε, όπως και πριν, την υπεροχή.
[7.49.2] Αλλά ο Δημοσθένης ήταν απόλυτα αντίθετος στην παράταση της πολιορκίας. Αν έπρεπε να μην φύγουν χωρίς να προηγηθεί απόφαση των Αθηναίων και να μείνουν εκεί, έπρεπε να περιμένουν πηγαίνοντας είτε στην Θάψο είτε στην Κατάνη, από όπου ο στρατός τους θα έκανε επιδρομές, θα έπαιρνε τρόφιμα και θα έβλαπτε τον εχθρό. Το ναυτικό θα ναυμαχούσε σε ανοιχτή θάλασσα και όχι σε στενό χώρο που ευνοούσε τον αντίπαλο. Στην ευρυχωρία θα τους ήταν χρήσιμη η πείρα τους, επειδή δεν θα ήσαν αναγκασμένοι να κινούνται σε περιορισμένο μέρος.
[7.49.3] Με μια λέξη είπε ότι δεν παραδεχόταν με κανένα τρόπο να μείνουν εκεί που ήσαν και ότι έπρεπε να φύγουν το γρηγορότερο απ᾽ εκεί χωρίς καμιά χρονοτριβή. Ο Ευρυμέδων υποστήριξε την ίδια άποψη.
[7.49.4] Αλλά με την αντίθεση του Νικία δημιουργήθηκε ένας δισταγμός και μια αναβλητικότητα καθώς και η υποψία ότι, για να επιμένει τόσο ο Νικίας, κάτι ήξερε περισσότερο. Έτσι, λοιπόν, αργοπόρησαν οι Αθηναίοι κι έμειναν εκεί.

[7.50.1] Ο Γύλιππος και ο Σικανός γύρισαν στις Συρακούσες. Ο Σικανός είχε αποτύχει στον Ακράγαντα επειδή, ενώ ήταν ακόμα στην Γέλα, το κόμμα που ήταν φιλικό προς τις Συρακούσες, είχε ανατραπεί. Ο Γύλιππος γύρισε με πολύν στρατό που είχε σηκώσει στην Σικελία και με οπλίτες που είχαν έρθει από την Πελοπόννησο με φορτηγά και είχαν φτάσει από την Λιβύη στον Σελινούντα.
[7.50.2] Τους είχε ρίξει η κακοκαιρία στην Λιβύη όπου οι Κυρηναίοι τούς είχαν δώσει δύο καράβια και πλοηγούς. Ενώ παράπλεαν τις ακτές, συμμάχησαν με τους Ευεσπερίτες που τους πολιορκούσαν οι Λίβυες τους οποίους και νίκησαν. Από εκεί, παραπλέοντας τις ακτές, έφτασαν στην Νέα Πόλη, εμπορικό σταθμό των Καρχηδονίων, από όπου η απόσταση έως την Σικελία είναι η συντομότερη, δύο μέρες και μια νύχτα ταξίδι. Από εκεί πέρασαν στον Σελινούντα.
[7.50.3] Μόλις έφτασαν οι ενισχύσεις αυτές, οι Συρακούσιοι ετοιμάζονταν να κάνουν πάλι διπλή επίθεση εναντίον των Αθηναίων και στην στεριά και στην θάλασσα. Οι Αθηναίοι στρατηγοί που έβλεπαν ότι ο εχθρός είχε πάρει ενισχύσεις και ότι η κατάστασή τους δεν καλυτέρευε —αντίθετα, γινόταν κάθε μέρα και πιο δύσκολη από κάθε άποψη και κυρίως εξαιτίας της κακής υγιεινής κατάστασης— μετανοούσαν που δεν είχαν φύγει. Καθώς ο Νικίας δεν ήταν πια τόσο πολύ αντίθετος και περιοριζόταν ν᾽ αξιώνει να μην γίνει φανερή ψηφοφορία, έδωσαν διαταγή όσο μπορούσαν πιο μυστικά, να ετοιμαστούν να σηκώσουν το στρατόπεδο και να φύγουν με τα καράβια, μόλις δοθεί το σύνθημα.
[7.50.4] Είχαν όλα ετοιμαστεί κι έμελλαν να μπουν στα καράβια και να φύγουν, όταν έγινε έκλειψη της σελήνης. Ήταν πανσέληνος. Οι περισσότεροι Αθηναίοι το θεώρησαν κακό σημάδι και πίεζαν τους στρατηγούς ν᾽ αναβάλουν την αναχώρηση. Και ο Νικίας, που είχε μεγάλη κλίση στις μαντείες και στα παρόμοια, είπε ότι ούτε συζήτηση για αναχώρηση θα δεχόταν, προτού περάσουν, κατά τις εξηγήσεις που έδιναν οι μάντεις, τρεις φορές εννέα μέρες και ότι δεν θα κουνούσε απ᾽ εκεί. Αυτή ήταν η αιτία για την οποία οι Αθηναίοι καθυστέρησαν και έμειναν εκεί που ήσαν.

[7.51.1] Όταν οι Συρακούσιοι το πληροφορήθηκαν, αναθάρρησαν πολύ και ήσαν αποφασισμένοι να μην χαλαρώσουν τις προσπάθειές τους εναντίον των Αθηναίων που, με την απόφασή τους, είχαν παραδεχτεί ότι δεν ήσαν ανώτεροί τους, ούτε στο ναυτικό ούτε στον στρατό, γιατί διαφορετικά δεν θα είχαν αποφασίσει να φύγουν κρυφά. Οι Συρακούσιοι δεν ήθελαν να τους αφήσουν να πάνε να εγκατασταθούν σε άλλο μέρος της Σικελίας, όπου θα ήταν δυσκολότερο να τους πολεμούν, αλλά ήθελαν να τους αναγκάσουν να ναυμαχήσουν το ταχύτερο σ᾽ εκείνο το μέρος και με συνθήκες ευνοϊκές για τους Συρακουσίους.
[7.51.2] Επάνδρωσαν τα καράβια και τα γύμνασαν όσες μέρες το θεώρησαν απαραίτητο. Όταν ήρθε η στιγμή, την πρώτη μέρα έκαναν επίθεση εναντίον του τείχους των Αθηναίων. Ένα τμήμα οπλίτες και ιππείς —λίγοι και οι δύο— βγήκε από μία πύλη ν᾽ αντιπαραταχτεί. Οι Συρακούσιοι απομόνωσαν μερικούς οπλίτες, τους τρέψαν σε φυγή και τους κυνήγησαν. Επειδή η πύλη ήταν στενή, οι Αθηναίοι έχασαν εβδομήντα άλογα και λίγους οπλίτες.

[7.52.1] Την ημέρα εκείνη αποτραβήχτηκαν οι Συρακούσιοι. Την επομένη βγήκαν με τον στόλο τους —εβδομήντα έξι καράβια— και ταυτόχρονα ο στρατός τους προχώρησε προς τα τείχη των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι έβγαλαν και αυτοί τον στόλο τους — ογδόντα έξι καράβια. Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν και άρχισε ναυμαχία.
[7.52.2] Ο Ευρυμέδων είχε την δεξιά πτέρυγα των Αθηναίων και ήθελε να κυκλώσει τον εχθρικό στόλο. Αλλά πλησίασε πολύ στην στεριά. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι νίκησαν το κέντρο των Αθηναίων και τον απομόνωσαν στον μυχό του λιμανιού. Τον σκότωσαν και κατάστρεψαν τα καράβια που τον ακολουθούσαν. Έπειτα άρχισαν να κυνηγούν ολόκληρο τον Αθηναϊκό στόλο και να αναγκάζουν τα καράβια να πέφτουν έξω στην στεριά.

[7.53.1] Ο Γύλιππος είδε ότι ο εχθρικός στόλος είχε νικηθεί και ήταν πέρα από το τεχνητό λιμάνι που είχαν κατασκευάσει με πασσάλους. Επιδιώκοντας να σκοτώσει τα πληρώματα που θα κατέβαιναν στην στεριά και να διευκολύνει τους Συρακουσίους να ρυμουλκήσουν τα καράβια, έτρεξε στον μόλο μ᾽ ένα μέρος του στρατού του.
[7.53.2] Όταν οι Τυρρηνοί, που φύλαγαν το μέρος εκείνο για τους Αθηναίους, τους είδαν να προχωρούν με πολλή αταξία, έτρεξαν να βοηθήσουν, έπεσαν απάνω στους πρώτους, τους νίκησαν και τους έριξαν μέσα στον βάλτο που ονομάζεται Λυσιμέλεια.
[7.53.3] Αργότερα, όταν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού των Συρακουσίων και των συμμάχων, πήγε στο ίδιο μέρος, οι Αθηναίοι, ανήσυχοι για τα καράβια τους, έτρεξαν να βοηθήσουν κι έδωσαν μάχη εναντίον τους, τους νίκησαν και τους καταδίωξαν, σκοτώνοντας λίγους οπλίτες. Έσωσαν τα περισσότερα καράβια τους και τα συγκέντρωσαν στο στρατόπεδό τους. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους είχαν αιχμαλωτίσει δέκα οκτώ καράβια και σκότωσαν όλα τα πληρώματα.
[7.53.4] Ήθελαν να πυρπολήσουν τα υπόλοιπα και γέμισαν ένα παλιό φορτηγό με κληματόβεργες και λάδι, του έβαλαν φωτιά και το άφησαν να το σπρώξει ο άνεμος προς τ᾽ Αθηναϊκά καράβια. Οι Αθηναίοι φοβήθηκαν για τα καράβια τους, μηχανεύτηκαν τρόπους για να σβήσουν την φωτιά κι απόφυγαν τον κίνδυνο, σταματώντας τις φλόγες κι εμποδίζοντας το φορτηγό να πλησιάσει.

[7.54.1] Μετά οι Συρακούσιοι έστησαν τρόπαιο για την ναυμαχία και για την επιχείρηση που είχαν κάνει κοντά στα τείχη, εναντίον των οπλιτών, εκεί όπου είχαν πιάσει τα άλογα. Και οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο για την νίκη των Τυρρηνών εναντίον των οπλιτών που είχαν ρίξει στον βάλτο και για την δική τους νίκη εναντίον του υπόλοιπου στρατού.

[7.55.1] Η νίκη των Συρακουσίων ήταν αποφασιστική, ιδίως του ναυτικού τους —πριν φοβόνταν πολύ τον στόλο που είχε έρθει με τον Δημοσθένη— και η απελπισία των Αθηναίων ήταν μεγάλη. Ήταν μεγάλη η απογοήτευσή τους και μετάνιωναν πικρά που είχαν αναλάβει την εκστρατεία.
[7.55.2] Από όσες πολιτείες τις οποίες είχαν πολεμήσει, αυτές εδώ μόνο έμοιαζαν με την δική τους στον τρόπο ζωής. Ήσαν δημοκρατίες σαν την δική τους και είχαν ναυτικό και ιππικό και μεγάλη δύναμη και οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν ούτε να προκαλέσουν στις πολιτείες αυτές κάποια πολιτική αλλαγή που θα τις έφερνε με το μέρος τους, ούτε να παρατάξουν εναντίον τους πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις. Είχαν αποτύχει στις περισσότερες από τις προηγούμενες επιχειρήσεις και βρίσκονταν σε αμηχανία, και από τότε που νικήθηκαν στην ναυμαχία, πράγμα που δεν περίμεναν, η αμηχανία τους ήταν ακόμα πιο μεγάλη.

[7.56.1] Οι Συρακούσιοι έπλεαν άφοβα με τα καράβια τους έξω από το λιμάνι και σκέπτονταν να φράξουν το στόμιό του ώστε να μην μπορούν οι Αθηναίοι, κι αν το προσπαθούσαν, να φύγουν κρυφά.
[7.56.2] Δεν σκέπτονταν πια πώς να σωθούν οι ίδιοι, αλλά πώς να εμποδίσουν τον εχθρό να σωθεί, θεωρώντας —όπως άλλωστε ήταν και η πραγματικότητα— ότι στην παρούσα κατάσταση η θέση τους ήταν πολύ πιο ισχυρή και ότι αν μπορούσαν να κατατροπώσουν τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, και στην στεριά και στην θάλασσα, τούτο θα ήταν μια ωραία νίκη στα μάτια των Ελλήνων, γιατί ολόκληρη η Ελλάδα θα ελευθερωνόταν από την δουλεία ή από τον φόβο, επειδή η δύναμη που θα έμενε στους Αθηναίους, δεν θα ήταν αρκετή για ν᾽ αντιμετωπίσουν τον πόλεμο που θα τους γινόταν αργότερα. Και τους Συρακουσίους, οι οποίοι θα ήσαν η κυριότερη αιτία για όλα αυτά, θα τους θαύμαζαν και όλοι οι σύγχρονοι και οι επερχόμενες γενεές.
[7.56.3] Ο αγώνας, λοιπόν, ήταν άξιος και για όλα αυτά, αλλά κι επειδή θα νικούσαν όχι μόνο τους Αθηναίους, αλλά και πολλούς άλλους συμμάχους τους. Και αυτοί οι ίδιοι δεν πολεμούσαν μόνοι τους αλλά μαζί με εκείνους που είχαν έρθει να τους βοηθήσουν. Είχαν ασκήσει την αρχηγία με τους Κορινθίους και τους Λακεδαιμονίους, η πολιτεία τους είχε βρεθεί στην πρώτη γραμμή του κινδύνου και είχε πια σπουδαία θέση στην ναυτική δύναμη.
[7.56.4] Ποτέ άλλοτε δεν είχαν συγκεντρωθεί τόσοι λαοί γύρω από μια πολιτεία, αν εξαιρέσει βέβαια κανείς τις πολιτείες που πήραν το μέρος των Αθηναίων ή των Λακεδαιμονίων στον πόλεμο αυτόν.

[7.57.1] Θ᾽ απαριθμήσω τώρα τόσο τους λαούς που εκστρατεύσαν εναντίον της Σικελίας, για να την κατακτήσουν, όσο και εκείνους που την υπεράσπισαν και πολέμησαν όλοι στις Συρακούσες. Συντάχθηκαν με το ένα ή το άλλο μέρος, όχι από το αίσθημα της δικαιοσύνης ή εξαιτίας φυλετικής συγγενείας, αλλά στην τύχη και από συμφέρον ή από ανάγκη.
[7.57.2] Οι Αθηναίοι, Ίωνες, εκστρατεύσαν εκούσια εναντίον των Συρακουσίων που ήσαν Δωριείς. Μαζί τους εκστρατεύσαν όσοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν τους ίδιους θεσμούς, οι Λήμνιοι, οι Ίμβριοι και οι Αιγινήτες —δηλαδή εκείνοι που κατοικούσαν τότε την Αίγινα— και οι Εστιαιείς της Ευβοίας που κατοικούσαν την Εστιαία, όλοι άποικοι της Αθήνας.
[7.57.3] Οι άλλοι εκστρατεύσαν είτε επειδή ήσαν υπήκοοι, είτε επειδή ήσαν σύμμαχοι αυτόνομοι και μερικοί σαν μισθοφόροι.
[7.57.4] Υπήκοοι που πλήρωναν φόρο ήσαν οι Ερετριείς, οι Χαλκιδείς, οι Στυρείς και οι Καρύστιοι από την Εύβοια. Από τα νησιά ήσαν οι Κείοι, οι Άνδριοι και οι Τήνιοι. Από την Ιωνία ήσαν οι Μιλήσιοι, οι Σάμιοι και οι Χίοι. Απ᾽ αυτούς, οι Χίοι δεν πλήρωναν φόρο και είχαν εκστρατεύσει σαν αυτόνομοι, συνεισφέροντας καράβια. Οι περισσότεροι απ᾽ αυτούς ήσαν Ίωνες και (έκτος από τους Καρυστίους που ήσαν Δρύοπες) ήσαν αθηναϊκής καταγωγής και είχαν ακολουθήσει αναγκαστικά την εκστρατεία σαν υπήκοοι.
[7.57.5] Υπήρχαν και Αιολείς. Οι Μηθύμνιοι που συνεισέφεραν καράβια και δεν πλήρωναν φόρο, οι Τενέδιοι και οι Αίνιοι που ήσαν υπήκοοι. Οι Αιολείς, αυτοί είχαν αναγκαστεί να πάνε να πολεμήσουν Αιολείς — δηλαδή τους Βοιωτούς που είχαν ιδρύσει τις πολιτείες τους και ήσαν σύμμαχοι με τις Συρακούσες. Μόνοι οι Πλαταιείς —Βοιωτοί— είχαν λόγο να πολεμήσουν εναντίον των Βοιωτών, εξαιτίας της έχθρας που τους είχαν.
[7.57.6] Οι Ρόδιοι και οι Κυθήριοι ήσαν Δωριείς. Οι Κυθήριοι, άποικοι των Λακεδαιμονίων, πολεμούσαν εναντίον των Λακεδαιμονίων που ήσαν με τον Γύλιππο. Οι Ρόδιοι, που κατάγονταν από το Άργος, αναγκάζονταν να πολεμούν, Δωριείς αυτοί, εναντίον Δωριέων Συρακουσίων και εναντίον των Γελώων οι οποίοι ήσαν δικοί τους άποικοι και οι οποίοι ήσαν σύμμαχοι με τις Συρακούσες.
[7.57.7] Από τους γύρω απ᾽ την Πελοπόννησο νησιώτες, οι Κεφαλλήνες και οι Ζακύνθιοι είχαν εκστρατεύσει σαν αυτόνομοι, αλλά στην πραγματικότητα επειδή, σαν νησιώτες, ήσαν υποχρεωμένοι να υπακούνε στην θαλασσοκράτειρα Αθήνα. Οι Κερκυραίοι δεν ήσαν μόνο Δωριείς, αλλά και Κορίνθιοι και εκστρατεύσαν εναντίον Κορινθίων και Συρακουσίων, ενώ ήσαν άποικοι της Κορίνθου και ομόφυλοι των Συρακουσίων. Είχαν εύσχημη δικαιολογία ότι τους είχαν αναγκάσει, αλλά στην πραγματικότητα είχαν εκστρατεύσει πρόθυμα από έχθρα προς τους Κορινθίους.
[7.57.8] Οι Αθηναίοι είχαν στρατολογήσει και αυτούς που σήμερα λέγονται Μεσσήνιοι και ήσαν στην Ναύπακτο και την Πύλο, την οποία κρατούσαν τότε οι Αθηναίοι. Επίσης μερικοί φυγάδες από τα Μέγαρα (συμφορά εξορίστων) πολεμούσαν Μεγαρείς Σελινουντίους.
[7.57.9] Οι υπόλοιποι είχαν εκστρατεύσει εκούσια. Οι Αργείοι, όχι τόσο πολύ σ᾽ εφαρμογή της συμμαχίας, όσο από έχθρα προς τους Λακεδαιμονίους και από την προσδοκία να έχουν οφέλη, Δωριείς εναντίον Δωριέων, είχαν ακολουθήσει τους Ίωνες Αθηναίους. Οι Μαντινείς και άλλοι Αρκάδες ήσαν μισθοφόροι και ήσαν συνηθισμένοι να θεωρούν εχθρούς εκείνους εναντίον των οποίων τους έβαζαν να πολεμήσουν. Ο μισθός τούς έκανε να θεωρούν εχθρούς και τους Αρκάδες που είχαν πάει στην Σικελία με τους Κορινθίους. Οι Κρήτες και οι Αιτωλοί ήσαν μισθοφόροι. Αλλά οι Κρήτες ήσαν, μαζί με τους Ροδίους, οι ιδρυτές της Γέλας και δεν πολεμούσαν μαζί με τους αποίκους τους, αλλά εναντίον τους, για μισθό.
[7.57.10] Μερικοί Ακαρνάνες επίσης είχαν εκστρατεύσει τόσο για το κέρδος, όσο κι επειδή αγαπούσαν τον Δημοσθένη και ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων. Όλοι αυτοί οι λαοί κατοικούσαν ανατολικά από το Ιόνιο πέλαγος.
[7.57.11] Στην Ιταλία οι Θούριοι και οι Μεταπόντιοι εκστρατεύσαν κι αυτοί, γιατί βρέθηκαν σε περίοδο επανάστασης. Από τους Σικελιώτες εκστρατεύσαν οι Νάξιοι και οι Καταναίοι κι από τους βαρβάρους οι Εγεσταίοι (αυτοί είχαν ζητήσει βοήθεια) και οι περισσότεροι από τους Σικελούς. Από τους έξω από την Σικελία εκστρατεύσαν μερικοί από τους Τυρρηνούς που είχαν διαφορές με τις Συρακούσες και Ιάπυγες μισθοφόροι. Αυτοί ήσαν οι λαοί που εκστρατεύσαν με τους Αθηναίους.

[7.58.1] Τους Συρακουσίους τούς βοήθησαν οι Καμαριναίοι που ήσαν γείτονές τους και οι Γελώοι που κατοικούσαν λίγο πιο πέρα. Οι Ακραγαντίνοι έμειναν ουδέτεροι, αλλά βοήθησαν οι Σελινούντιοι, που κατοικούσαν πιο πέρα.
[7.58.2] Οι λαοί αυτοί κατοικούσαν στην ακτή της Σικελίας που βλέπει προς την Λιβύη. Στο μέρος που βλέπει προς το Τυρρηνικό πέλαγος οι Ιμεραίοι, μόνοι Έλληνες κάτοικοι της περιοχής, ήσαν οι μόνοι που βοήθησαν.
[7.58.3] Αυτοί ήσαν οι Έλληνες, όλοι Δωριείς και αυτόνομοι, που συμμάχησαν με τις Συρακούσες. Από τους βαρβάρους Σικελούς συμμαχήσαν με τις Συρακούσες μόνο όσοι δεν πήγαν με το μέρος των Αθηναίων. Από τους Έλληνες έξω από την Σικελία, οι Λακεδαιμόνιοι έδωσαν Σπαρτιάτη αρχηγό και νεοδαμώδεις και είλωτες (νεοδαμώδεις σημαίνει πως απελευθερώθηκαν πρόσφατα), οι Κορίνθιοι έστειλαν μόνοι αυτοί και πεζικό και καράβια. Είχαν πάει, σαν ομόφυλοι, οι Λευκάδιοι και οι Αμπρακιώτες. Από την Αρκαδία πήγαν μισθοφόροι τους οποίους έστειλαν οι Κορίνθιοι, και Σικυώνιοι που είχαν στρατευθεί αναγκαστικά. Από τους έξω απ᾽ την Πελοπόννησο είχαν πάει μόνο Βοιωτοί.
[7.58.4] Συγκριτικά μ᾽ αυτούς που ήσαν απ᾽ έξω, οι Σικελιώτες είχαν δώσει πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις, αφού κατοικούσαν μεγάλες πολιτείες. Συγκεντρώθηκαν πολλοί οπλίτες, πολλά καράβια και άλογα και άφθονες βοηθητικές υπηρεσίες. Αλλά και σε σύγκριση με όλους τους άλλους, μόνοι οι Συρακούσιοι συνεισφέραν πολύ περισσότερα, επειδή η πολιτεία τους ήταν μεγάλη και μεγάλος ο κίνδυνος που διατρέχαν.

[7.59.1] Αυτές είναι οι βοήθειες που συγκέντρωσαν οι δύο αντίπαλοι και, την στιγμή εκείνη, ήσαν όλες εκεί. Κανείς από τους δύο δεν έλαβε, από τότε κι ύστερα, καμιά άλλη βοήθεια.
[7.59.2] Οι Συρακούσιοι, λοιπόν, μετά την νίκη τους στην ναυμαχία, σκέφτηκαν ότι θα ήταν λαμπρό κατόρθωμα να αιχμαλωτίσουν ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα των Αθηναίων και να μην το αφήσουν να ξεφύγει, ούτε από θάλασσα ούτε από στεριά.
[7.59.3] Έφραξαν, λοιπόν, αμέσως το μεγάλο λιμάνι —το στόμιό του είχε οκτώ στάδια πλάτος— με πολεμικά, φορτηγά και βάρκες, όλα αραγμένα με άγκυρες κι ετοίμαζαν όλα τ᾽ άλλα για την περίπτωση που οι Αθηναίοι θ᾽ αποτολμούσαν νέα ναυμαχία. Δεν σχεδίαζαν τίποτε που να μην είναι σημαντικό.

[7.60.1] Οι Αθηναίοι, βλέποντας να φράζεται το λιμάνι και καταλαβαίνοντας τις άλλες προθέσεις του εχθρού, αποφάσισαν να κάνουν συμβούλιο.
[7.60.2] Συγκεντρώθηκαν οι στρατηγοί και οι ταξίαρχοι κι εξέτασαν την πολύ δύσκολη κατάσταση που είχαν δημιουργήσει όλα τα άλλα και ιδιαίτερα η έλλειψη προμηθειών για τις άμεσες ανάγκες τους (επειδή είχαν σκοπό να φύγουν, είχαν μηνύσει στην Κατάνη να μην τους στέλνουν πια τίποτε). Ούτε έμελλαν να λάβουν άλλες προμήθειες, αν δεν κυριαρχούσαν πάλι στην θάλασσα. Αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα απάνω τείχη και να χωρίσουν με τείχος μια λουρίδα γης, όσο μπορούσαν πιο μικρή, κοντά στα καράβια, αρκετή μόνο για τους αρρώστους και το υλικό. Θα άφηναν εκεί φρουρά. Ο υπόλοιπος στρατός θα επιβιβαζόταν σε όλα τα καράβια όσα ήσαν γερά και σε όσα είχαν πάθει ζημίες, και θα ναυμαχούσαν με όλη τους τη δύναμη. Αν νικούσαν θα πήγαιναν στην Κατάνη, αν όχι τότε θα έβαζαν φωτιά στα καράβια και θα αποχωρούσαν για να φτάσουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα σε μέρος ελληνικό ή βαρβαρικό, που θα τους ήταν φιλικό.
[7.60.3] Μόλις πήραν τις αποφάσεις αυτές, άρχισαν να τις εφαρμόζουν. Κατέβηκαν χωρίς να τους καταλάβουν, από τα απάνω τείχη και επάνδρωσαν όλα τα καράβια. Ανάγκασαν όσους φαίνονταν κατάλληλοι, να επιβιβαστούν, φτάνει να είχαν την ηλικία.
[7.60.4] Επανδρώθηκαν εκατόν δέκα καράβια. Επιβίβασαν πολλούς τοξότες και ακοντιστές, Ακαρνάνες και άλλους και πήραν ό,τι άλλο μπορούσαν για τις ανάγκες του σχεδίου που είχαν.
[7.60.5] Όταν όλες οι προετοιμασίες είχαν σχεδόν τελειώσει, ο Νικίας, βλέποντας ότι οι στρατιώτες είχαν αποθαρρυνθεί επειδή, παρ᾽ ό,τι συνέβαινε συνήθως, είχαν νικηθεί στην ναυμαχία, αλλά και ήθελαν, επειδή δεν υπήρχαν τρόφιμα, να ριψοκινδυνεύσουν αμέσως το εγχείρημα, τους συγκάλεσε όλους και άρχισε να τους ενθαρρύνει λέγοντας, περίπου, τ᾽ ακόλουθα:

[7.61.1] «Στρατιώτες, Αθηναίοι και σύμμαχοι. Ο αγώνας που μας περιμένει έχει για όλους μας τον ίδιο σκοπό, την σωτηρία και την επιστροφή στην πατρίδα. Αν νικήσομε με τα καράβια, είναι τότε πιθανό να ξαναδεί ο καθένας σας την πατρίδα του, όπου κι αν είναι.
[7.61.2] Δεν πρέπει ν᾽ αποθαρρύνεστε ούτε να παθαίνετε εκείνο που παθαίνουν οι πιο άπειροι άνθρωποι, οι οποίοι, όταν ατυχήσουν στις πρώτες αναμετρήσεις, έπειτα έχουν πάντα τον φόβο ότι θα πάθουν τις ίδιες συμφορές.
[7.61.3] Όσοι από σας που βρίσκεστε εδώ είσαστε Αθηναίοι, και έχετε την εμπειρία πολλών πολέμων, και όσοι είσαστε σύμμαχοι που εκστρατεύετε πάντα μαζί μας, θυμηθείτε πόσα απροσδόκητα συμβαίνουν στον πόλεμο. Ετοιμαστείτε να πολεμήσετε έχοντας την ελπίδα ότι θα μας ευνοήσει η Τύχη κατά τρόπο αντάξιο του μεγάλου στρατού που σχηματίζετε και βλέπετε σεις οι ίδιοι μπροστά σας.

[7.62.1] »Εμείς οι αρχηγοί σκεφθήκαμε διάφορα μέσα για ν᾽ αντιμετωπίσομε τα μειονεκτήματα από τα οποία πάθαμε στις προηγούμενες ναυμαχίες, δηλαδή την στενότητα του λιμανιού, όπου θα βρεθούν πάλι, πολλά καράβια, και τον στρατό που είχε ο εχθρός στα καταστρώματα. Αυτά τα εξετάσαμε με τους κυβερνήτες και τώρα ετοιμαστήκαμε κι εμείς όσο μας το επιτρέπουν οι περιστάσεις.
[7.62.2] Θα επιβιβάσομε τοξότες και ακοντιστές, στρατιώτες πολλούς, που δεν θα παίρναμε μαζί μας αν ναυμαχούσαμε στην ανοιχτή θάλασσα, (γιατί το πολύ φόρτωμα των καραβιών θα μείωνε την τεχνική μας), αλλά οι οποίοι, τώρα, θα είναι χρήσιμοι αφού είμαστε αναγκασμένοι να πεζομαχήσομε από καράβια.
[7.62.3] Βρήκαμε επίσης τί έπρεπε να προσθέσομε στα καράβια μας για ν᾽ αντιμετωπίσομε τις βαριές επωτίδες που μας έβλαψαν πάρα πολύ. Θα έχομε σιδερένιες αρπάγες που θα εμποδίζουν το εχθρικό καράβι να οπισθοχωρήσει αφού θα έχει κάνει την επίθεση, αν, βέβαια, οι στρατιώτες που θα είναι στο κατάστρωμα κάνουν ό,τι πρέπει.
[7.62.4] Βρισκόμαστε στην ανάγκη να πεζομαχήσομε από τα καράβια και δεν θα μας συμφέρει να υποχωρούμε, αλλά ούτε ν᾽ αφήνομε τους εχθρούς να υποχωρούν και τούτο για διάφορους λόγους αλλά κι επειδή όλη η παραλία, εκτός από την λουρίδα που κρατάει ο στρατός μας, είναι εχθρική.

[7.63.1] »Αυτά πρέπει να θυμόσαστε και να πολεμήσετε με όλες τις δυνάμεις σας για να μην σας απωθήσουν πίσω στην στεριά και όταν θα πέφτει καράβι απάνω σε καράβι να μην χωρίζεστε έως ότου ξεκαθαρίσετε από το κατάστρωμα τους οπλίτες του εχθρού.
[7.63.2] Και αυτά τα απευθύνω περισσότερο στους οπλίτες παρά στους ναύτες, γιατί αφορούν εκείνους που θα είναι στα καταστρώματα. Έχομε ακόμη και το εξής πλεονέκτημα, ότι υπερέχομε στο πεζικό.
[7.63.3] Από τους ναύτες τούς ζητώ, αλλά και τους παρακαλώ, να μην απελπίζονται όσο δεν θα έπρεπε από τις προηγούμενες συμφορές, γιατί τώρα και η προετοιμασία μας στα καταστρώματα είναι καλύτερη και καράβια περισσότερα έχομε. Ας σκεφθούν επίσης το προνόμιο που έχουν —και που αξίζει να το περισώσουν— να θεωρούνται Αθηναίοι ακόμη κι αν δεν ήσαν. Σας εθαύμαζαν όλοι στην Ελλάδα γιατί μάθατε την γλώσσα μας και μιμηθήκατε τον τρόπο της ζωής μας. Συμμετείχατε στα πλεονεκτήματα της ηγεμονίας μας, οι υπήκοοί μας σας φοβόνταν και τα δικαιώματά σας ήσαν εξασφαλισμένα.
[7.63.4] Αφού μόνοι εσείς συμμετέχετε, ελεύθεροι, στην ηγεμονία μας, σωστό είναι να μην την προδώσετε τώρα. Καταφρονήσατε τους Κορινθίους, τους οποίους τόσες φορές έχετε νικήσει και τους Σικελιώτες, που κανείς τους δεν τόλμησε ν᾽ αναμετρηθεί με το ναυτικό μας όταν ήταν στην ακμή του. Πολεμήστε τους και δείξετέ τους ότι, παρά την αδυναμία σας και τις συμφορές σας, η τέχνη σας είναι ανώτερη από την τέχνη του αντιπάλου που είναι δυνατός και τον ευνοεί η τύχη.

[7.64.1] »Σε όσους από σας είστε Αθηναίοι, πρέπει να θυμίσω ότι δεν αφήσατε πίσω σας ούτε άλλα καράβια, στους ναυστάθμους σας, όμοια μ᾽ αυτά, ούτε άλλους στρατεύσιμους οπλίτες και ότι αν σας συμβεί ό,τι άλλο παρά να νικήσετε, τότε οι εχθροί μας, εδώ, θα πάνε αμέσως στην Αθήνα και τότε, όσοι από μας έχουν μείνει εκεί, δεν θα έχουν την δύναμη να την υπερασπιστούν εναντίον των έχθρων που είναι κιόλας εκεί και εκείνων που θα πάνε να προστεθούν. Εσείς θα γινόσαστε, εδώ, αμέσως δούλοι των Συρακουσίων —εναντίον των οποίων ξέρετε με τί σκοπούς ήρθατε— και οι άλλοι, στην Ελλάδα, θα γίνονταν δούλοι των Λακεδαιμονίων.
[7.64.2] Σε μια μόνο μάχη θα πολεμήσετε και για τα δύο αυτά. Αγωνιστείτε, λοιπόν σκληρά, περισσότερο από κάθε άλλη φορά και θυμηθείτε, ο καθένας και όλοι μαζί, ότι όσοι από σας θα βρίσκονται στα καράβια, θα αποτελούν τον στρατό και τον στόλο της πολιτείας, την πολιτεία την ίδια, και την μεγάλη της δόξα. Όταν πρόκειται για τόσο σπουδαία πράγματα, εκείνος που υπερέχει, είτε στην τέχνη είτε στην γενναιότητα, δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερη ευκαιρία να το αποδείξει, τόσο για την δική του όσο και για την κοινή σωτηρία».

[7.65.1] Αυτά τα ενθαρρυντικά είπε ο Νικίας και έδωσε αμέσως διαταγή να επιβιβαστούν στα καράβια. Ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι που μπορούσαν να βλέπουν τις προετοιμασίες των Αθηναίων, κατάλαβαν ότι θα βγουν να ναυμαχήσουν. Είχαν και πληροφορίες
[7.65.2] για τις σιδερένιες αρπάγες κι έκαναν όλες τις άλλες προετοιμασίες, αλλά ετοιμάστηκαν και γι᾽ αυτό. Έντυσαν με δέρματα τις πρώρες των καραβιών σε αρκετό μήκος, ώστε η αρπάγη, όταν θα την έριχναν, να γλιστράει και να μην έχει πού να γαντζωθεί.
[7.65.3] Όταν όλα ετοιμάστηκαν, οι στρατηγοί και ο Γύλιππος ενθάρρυναν τον στρατό λέγοντας, περίπου, τα ακόλουθα:

[7.66.1] «Ότι είναι σπουδαία τα όσα έχετε έως τώρα επιτελέσει και ότι ο αγώνας τον οποίο τώρα θα κάνετε μέλλει να σας δοξάσει, νομίζομε, Συρακούσιοι και σύμμαχοι, ότι το ξέρετε όλοι. Διαφορετικά δεν θα είχατε αναλάβει το έργο με τόσο ζήλο. Αλλά εάν μερικοί δεν το έχουν συνειδητοποιήσει, θα τους το αποδείξομε.
[7.66.2] Οι Αθηναίοι ήρθαν στην χώρα αυτή εδώ για να υποδουλώσουν πρώτα την Σικελία και έπειτα, αν το κατόρθωναν, την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα. Είχαν την μεγαλύτερη ηγεμονία που απέκτησαν ποτέ Έλληνες, άλλοτε και τώρα. Πρώτοι εσείς αντιμετωπίσατε το ναυτικό τους —το ναυτικό με το οποίο τα κατέκτησαν όλα— και τους νικήσατε στις προηγούμενες ναυμαχίες. Επόμενο είναι να τους νικήσετε και τώρα.
[7.66.3] Όταν οι άνθρωποι πάθουν στον τομέα όπου θεωρούν ότι έχουν απόλυτη υπεροχή, τότε χάνουν πολύ περισσότερο την αυτοπεποίθησή τους, παρά εάν δεν είχαν την ιδέα αυτή αρχικά. Κι επειδή το χτύπημα τους βρήκε εκεί που δεν το περίμεναν, είναι έτοιμοι να ενδώσουν υποτιμώντας τις δυνάμεις που τους μένουν. Αυτό είναι φυσικό να έχουν πάθει οι Αθηναίοι.

[7.67.1] »Ενώ η δική μας αυτοπεποίθηση, χάρη στην οποία αποτολμήσαμε να τους αντισταθούμε, παρόλον ότι δεν είχαμε πείρα, έχει τώρα στερεωθεί και η σκέψη ότι είμαστε οι ισχυρότεροι, αφού νικήσαμε τους πιο ισχυρούς, διπλασιάζει τις ελπίδες του καθενός. Στις πολεμικές επιχειρήσεις η μεγαλύτερη ελπίδα δημιουργεί συνήθως και τον μεγαλύτερο ζήλο.
[7.67.2] Όσο για την προετοιμασία τους, στην οποία μιμήθηκαν την δική μας, τα πολεμικά αυτά μέσα μάς είναι οικεία και δεν θα φανούμε απροετοίμαστοι στην αντιμετώπισή τους. Ενώ εκείνοι, παρά την συνήθειά τους, θα έχουν πλήθος οπλίτες στα καταστρώματα και ακοντιστές, Ακαρνάνες και άλλους, δηλαδή στεριανούς που θα έχουν ανεβεί στα καράβια όπου δεν θα βρίσκουν ούτε τον τρόπο να ρίχνουν τα βέλη τους. Πώς, λοιπόν, δεν θα κινδυνέψουν τα καράβια τους και πώς, πλέοντας με τρόπο που δεν συνηθίζουν, δεν θα δημιουργήσουν σύγχυση μεταξύ τους;
[7.67.3] Αν κανείς από σας αισθάνεται φόβο επειδή θ᾽ αντικρύσομε περισσότερα καράβια, ας ξέρει ότι το πλήθος των καραβιών θα τους βλάψει. Θα είναι πολλά, μαζεμένα σε μικρό χώρο, και επομένως θα είναι πιο αργά στους ελιγμούς τους και θα προσφέρουν καλύτερο στόχο στις προετοιμασίες που έχομε κάνει.
[7.67.4] Αλλά το σπουδαιότερο, μάθετέ το από εμάς που έχομε γι᾽ αυτό σωστές πληροφορίες. Οι πολλές συμφορές που έχουν πάθει και η σημερινή τους τρομερή θέση, τους οδήγησαν σε απόγνωση κι αποφάσισαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον έσχατο κίνδυνο, όπως μπορούν, εμπιστευόμενοι περισσότερο στην τύχη παρά στις προετοιμασίες τους. Επιδιώκουν ή να εκβιάσουν την έξοδο του λιμανιού και να βγουν στ᾽ ανοιχτά, ή, αν αποτύχουν, να επιχειρήσουν την υποχώρησή τους από στεριά. Τούτο επειδή ξέρουν ότι δεν μπορούν να βρεθούν σε χειρότερη κατάσταση από την σημερινή.

[7.68.1] »Ας ορμήσομε, λοιπόν, με μανία, μέσα στην τόση αυτήν σύγχυση, απάνω στους μισητότερους εχθρούς μας, που τους πρόδωσε και η τύχη τους. Ας σκεφθούμε ότι είναι απόλυτα δίκαιο να επιδιώκει κανείς να ικανοποιήσει την οργή του όταν θέλει να τιμωρήσει τον επιδρομέα και να νικήσει τους εχθρούς του, όπως εμείς τώρα θα κάνομε, πράγμα που, όπως λέγεται, είναι η μεγαλύτερη χαρά.
[7.68.2] Ότι είναι εχθροί μας, ότι είναι οι χειρότεροι εχθροί μας, το ξέρετε καλά όλοι σας. Ήρθαν να υποδουλώσουν τα εδάφη μας και, αν το είχαν κατορθώσει, θα είχαν μεταχειριστεί τους άνδρες με τον σκληρότερο τρόπο και τα παιδιά και τις γυναίκες με τον εξευτελιστικότερο. Στην πολιτεία μας θα είχαν επιβάλει την πιο ατιμωτική φήμη.
[7.68.3] Πρέπει γι᾽ αυτό κανείς να μην λιποψυχήσει, ούτε να θεωρήσει κέρδος να τους αφήσομε να φύγουν χωρίς να ριψοκινδυνεύσομε, γιατί και αν νικήσουν, πάλι θα φύγουν. Αν όμως, όπως είναι βέβαιο, εξελιχθεί η κατάσταση όπως το θέλομε, τότε και αυτούς θα τιμωρήσομε και την Σικελία ολόκληρη θα απελευθερώσομε και θα της εξασφαλίσομε, περισσότερο από πριν, την ελευθερία. Ο αγώνας μας, λοιπόν, θα είναι ωραίος, και ο κίνδυνος που θ᾽ αντιμετωπίσομε θα είναι ο πιο σπάνιος, γιατί σε περίπτωση αποτυχίας, δεν ζημιώνει, ενώ σε περίπτωση επιτυχίας προσπορίζει τα μεγαλύτερα οφέλη».

[7.69.1] Αυτά είπαν οι στρατηγοί των Συρακουσίων και ο Γύλιππος στους στρατιώτες και όταν είδαν ότι οι Αθηναίοι επιβίβαζαν τα πληρώματά τους στα καράβια, επιβίβασαν και τα δικά τους.
[7.69.2] Ο Νικίας βρισκόταν σε αμηχανία για την κατάσταση. Έβλεπε πόσος ήταν ο κίνδυνος και πόσο ήταν άμεσος, αφού εκείνη την στιγμή θ᾽ ανοιγόταν ο στόλος στην θάλασσα. Νόμισε, όπως συμβαίνει στις πολύ κρίσιμες συγκρούσεις, ότι δεν είχαν γίνει όπως έπρεπε όλες οι προετοιμασίες και ότι δεν είχαν δοθεί αρκετές οδηγίες στον στρατό. Κάλεσε, λοιπόν, όλους τους τριηράρχους έναν έναν με τ᾽ όνομά του, τ᾽ όνομα του πατέρα του και της φυλής του και τους παρότρυνε, αν είχαν κάνει, κάποτε, ένα κατόρθωμα οι ίδιοι, να μην το εξευτελίσουν, αν είχαν δοξασμένους προγόνους να μην αμαυρώσουν τις αρετές τους. Τους θύμισε ότι είχαν την πιο φιλελεύθερη πατρίδα, όπου ο καθένας μπορούσε ν᾽ ακολουθήσει, χωρίς κανένα εξαναγκασμό, τον τρόπο ζωής που ήθελε. Πρόσθετε και τα όσα, σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές, λένε οι άνθρωποι χωρίς να προσέχουν να μην επαναλαμβάνουν τριμμένες κοινοτοπίες που λέγονται (με τον ίδιο τρόπο, περίπου, σε αποφασιστικές περιστάσεις) για τις γυναίκες, τα παιδιά και τους πατρώους θεούς, πράγματα, όμως, που θεωρούν χρήσιμα να λέγονται απάνω στην αμηχανία της στιγμής.
[7.69.3] Έτσι και ο Νικίας, αφού τους είπε τα απαραίτητα και πολύ λιγότερα από όσα θεωρούσε αναγκαία, πήρε μαζί του το πεζικό και το παράταξε στην παραλία, στο μεγαλύτερο δυνατό μέτωπο, ώστε να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στα πληρώματα του στόλου και να τους δώσει θάρρος.
[7.69.4] Ο Δημοσθένης, ο Μένανδρος και ο Ευθύδημος —αρχηγοί του αθηναϊκού στόλου— ανοίχτηκαν από το στρατόπεδο και οδήγησαν αμέσως τον στόλο προς το φράγμα του λιμανιού και το στενό πέρασμα που είχε απομείνει, με σκοπό να εκβιάσουν την έξοδο.

[7.70.1] Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους είχαν βγει πρωτύτερα με καράβια, περίπου τα ίδια σε αριθμό όσα και πριν. Ένα τμήμα του στόλου τους φύλαγε το πέρασμα και το άλλο τμήμα ήταν παραταγμένο κυκλικά μέσα στο λιμάνι, σε τρόπο ώστε να ορμήσουν από παντού απάνω στους Αθηναίους. Το πεζικό πήρε κι αυτό θέση, ώστε να μπορεί να βρεθεί στα σημεία όπου τα καράβια θα έπεφταν στην στεριά. Αρχηγοί του στόλου των Συρακουσίων ήσαν οι Συρακούσιοι Σικανός και Αγάθαρχος, που είχαν στις διαταγές τους ο καθένας μια πτέρυγα, και ο Κορίνθιος Πυθήν που είχε το κέντρο.
[7.70.2] Οι Αθηναίοι είχαν φτάσει στο φράγμα και με την πρώτη ορμή τους νίκησαν τα καράβια που το φύλαγαν και δοκίμαζαν να κόψουν τις αλυσίδες. Αλλά μετά οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους έκαναν επίθεση από παντού και δεν γινόταν πια ναυμαχία μόνο μπροστά στο φράγμα, αλλά σ᾽ όλο το λιμάνι. Ήταν η σφοδρότερη απ᾽ όσες είχαν γίνει.
[7.70.3] Κι από τις δυο μεριές οι ναύτες υπάκουαν με μεγάλο ζήλο και ορμούσαν επάνω στον εχθρό με το πρόσταγμα και οι κυβερνήτες αμιλλώνταν και ανταγωνίζονταν σε ελιγμούς. Οι αρματωμένοι στα καταστρώματα πολεμούσαν με ορμή, όταν ένα καράβι έπεφτε απάνω στ᾽ άλλο, για να δείξουν ότι δεν υστερούσαν από το υπόλοιπο πλήρωμα. Ο καθένας εκεί που είχε ταχθεί προσπαθούσε ν᾽ αναδειχθεί ο καλύτερος.
[7.70.4] Συμπλέχτηκαν πολλά καράβια σε περιορισμένο χώρο (ποτέ πριν τόσα καράβια δεν πολέμησαν σε τόσο στενό χώρο, γιατί ήσαν μόλις κάτι λιγότερο από διακόσια) και έγιναν λίγες επιθέσεις με το έμβολο, τόσο επειδή δεν μπορούσαν να οπισθοχωρήσουν για να πάρουν φόρα, όσο κι επειδή δεν μπορούσαν να περνούν ανάμεσα στα εχθρικά καράβια. Ενώ συνέβαινε πολύ περισσότερο να πέσει τυχαία καράβι απάνω σε καράβι ή επειδή προσπαθούσε να ξεφύγει ή επειδή ορμώντας επάνω σε εχθρικό καράβι έπεφτε σε άλλα απάνω.
[7.70.5] Όσο ένα καράβι που έκανε επίθεση προχωρούσε εναντίον άλλου καραβιού, οι οπλίτες του καραβιού αυτού έριχναν από το κατάστρωμα πολλά ακόντια και βέλη και σφενδονόπετρες και όταν πια έπεφταν πλάι το ένα στο άλλο, οι οπλίτες έρχονταν στα χέρια και προσπαθούσαν να περάσουν στο εχθρικό καράβι.
[7.70.6] Σε πολλά σημεία εξαιτίας του στενού χώρου, συνέβαινε καράβια να τσακίζουν με το έμβολο εχθρικά καράβια και να τσακίζονται τα ίδια από εχθρικό καράβι κι έτσι δύο καράβια ή και περισσότερα έμεναν αγκιστρωμένα γύρω από ένα κι έπρεπε οι κυβερνήτες να φυλάγονται, αλλά και να κάνουν επίθεση, και τούτο όχι μόνο σ᾽ ένα σημείο, αλλά παντού μαζί ενώ ήταν μεγάλη η βοή από τα τόσα καράβια που έπεφταν το ένα απάνω στ᾽ άλλο και προκαλούσε τον φόβο, εμποδίζοντας τα πληρώματα ν᾽ ακούνε τα παραγγέλματα των κελευστών.
[7.70.7] Σηκωνόταν μεγάλη βοή από τις ενθαρρυντικές φωνές των κελευστών στα πληρώματα, τόσο για τους τεχνικούς ελιγμούς όσο και για την παρόρμηση για την νίκη. Οι Αθηναίοι φώναζαν ότι έπρεπε να εκβιάσουν την έξοδο και ότι έπρεπε τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να πολεμήσουν με μανία για να σωθούν και να γυρίσουν στην πατρίδα. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι φώναζαν ότι σπουδαίος ήταν ο αγώνας, για να τους εμποδίσουν να φύγουν και να δοξάσουν την πατρίδα τους με την νίκη.
[7.70.8] Και από τις δυο μεριές, οι στρατηγοί, αν έβλεπαν ένα καράβι να υποχωρεί χωρίς να πιέζεται πολύ, φώναζαν τον τριήραρχο με τ᾽ όνομά του και τον ρωτούσαν, οι μεν Αθηναίοι, αν θεωρούσε την εχθρική αυτή γη πιο δική του για να υποχωρεί προς αυτήν, παρά τη θάλασσα στην οποία είχαν κατορθώσει να κυριαρχήσουν με τόσους κόπους, οι δε Συρακούσιοι, αν ξέροντας ότι οι Αθηναίοι δεν είχαν άλλο σκοπό παρά τη φυγή, θα έφευγαν μπροστά σ᾽ έναν εχθρό που ήθελε να ξεφύγει.

[7.71.1] Στην στεριά, το πεζικό και των δύο παρατάξεων βρισκόταν σε μεγάλη αγωνία και παρακολουθούσε με ένταση την αμφίβολη ναυμαχία. Οι Συρακούσιοι ανυπομονούσαν για να επιτύχουν ακόμα μεγαλύτερη νίκη, οι Αθηναίοι αγωνιούσαν μήπως βρεθούν σε χειρότερη κατάσταση από την τωρινή.
[7.71.2] Επειδή, για τους Αθηναίους, τα πάντα εξαρτιόνταν από τον στόλο, ο φόβος τους για το μέλλον δεν μπορούσε να συγκριθεί με τίποτε και καθώς ήσαν παραταγμένοι ανώμαλα, παρακολουθούσαν διαφορετικά ο καθένας την ναυμαχία.
[7.71.3] Η σύγκρουση γινόταν σε μικρή απόσταση και δεν κοίταζαν όλοι στο ίδιο σημείο και αν μερικοί έβλεπαν τους δικούς τους να νικούν σ᾽ ένα σημείο, αναθαρρούσαν και παρακαλούσαν τους θεούς να μην τους στερήσουν την σωτηρία. Αν άλλοι έβλεπαν τους δικούς τους να νικώνται, άρχιζαν να θρηνούν φωνάζοντας και ν᾽ αποθαρρύνονται με το θέαμα αυτό πολύ περισσότερο από εκείνους που πολεμούσαν. Άλλοι κοιτάζοντας στο σημείο όπου η ναυμαχία ήταν αμφίρροπη, παρακολουθούσαν με μεγάλη αγωνία τη μάχη που έμενε τόσην ώρα αμφίβολη και, με τις κινήσεις του σώματός τους, εκδήλωναν την ταραχή της ψυχής τους, γιατί από στιγμή σε στιγμή φαινόταν ή ότι θα ξεφύγουν ή ότι θα καταστραφούν.
[7.71.4] Στον στρατό των Αθηναίων, όσο η ναυμαχία δεν είχε κριθεί, άκουγε κανείς τα πάντα μαζί, θρήνους, βοή από νικητές ή νικημένους και άλλες διάφορες φωνές που ακούγονται σε μεγάλο στρατόπεδο σε ώρα μεγάλου κινδύνου.
[7.71.5] Παραπλήσια αισθήματα συντάραζαν και τα πληρώματα του στόλου έως την στιγμή που, μετά από πολύωρη ναυμαχία, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους έτρεψαν σε φυγή τους Αθηναίους και νικώντας λαμπρά, τους κυνήγησαν, με πολλές φωνές και προστάγματα και τους καταδίωξαν στη στεριά.
[7.71.6] Τότε ο στόλος σκόρπισε. Όσα καράβια δεν αιχμαλωτίστηκαν στ᾽ ανοιχτά, πήγαν άλλα από την μια μεριά, άλλα από την άλλη, και ξέπεσαν στο στρατόπεδο. Τα αισθήματα πια του πεζικού στρατού δεν ήσαν ανάμεικτα, αλλά άρχισαν όλοι μεμιάς να θρηνούν και να φωνάζουν και δεν μπορούσαν να βαστάξουν την καταστροφή. Άλλοι έτρεξαν να υπερασπίσουν τα καράβια, άλλοι έτρεξαν να φρουρήσουν το τείχος και άλλοι, οι περισσότεροι, δεν σκέπτονταν παρά τον εαυτό τους και πώς να σωθούν.
[7.71.7] Και την πρώτη εκείνη στιγμή δημιουργήθηκε πανικός μεγαλύτερος από κάθε άλλη περίσταση. Πάθαιναν τα ίδια που είχαν προκαλέσει στην Πύλο, γιατί τότε, όταν οι Λακεδαιμόνιοι είχαν χάσει τα καράβια τους, έχασαν μαζί και τους οπλίτες που είχαν πάει στο νησί. Και τώρα δεν υπήρχε για τους Αθηναίους ελπίδα να σωθούν από στεριά, έκτος αν συνέβαινε κάτι έξω από κάθε λογική πρόβλεψη.

[7.72.1] Η ναυμαχία ήταν βιαιότατη και οι δυο αντίπαλοι έχασαν πολλά καράβια και πολλούς άνδρες. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, νικητές, σήκωσαν τα ναυάγιά τους και τους νεκρούς τους, επιστρέψαν στην πολιτεία και έστησαν τρόπαιο.
[7.72.2] Οι Αθηναίοι, μπροστά στην έκταση της συμφοράς, ούτε σκέφθηκαν να ζητήσουν να σηκώσουν τους νεκρούς τους και τα ναυάγια και σχεδίαζαν να φύγουν αμέσως την ίδια νύχτα.
[7.72.3] Ο Δημοσθένης πήγε και βρήκε τον Νικία και του πρότεινε να επιβιβαστούν σε όσα καράβια έμεναν και να δοκιμάσουν να εκβιάσουν την έξοδο του λιμανιού την αυγή. Είπε ότι οι Αθηναίοι είχαν, ακόμα, περισσότερα πλόιμα καράβια παρά ο εχθρός. Τα αθηναϊκά καράβια που είχαν απομείνει, ήσαν εξήντα και του εχθρού λιγότερα από πενήντα.
[7.72.4] Ο Νικίας δέχτηκε την πρόταση και ήθελε να επιβιβαστούν, αλλά τα πληρώματα αρνήθηκαν να μπουν στα καράβια απ᾽ τον πανικό που τους είχε πιάσει κι απ᾽ την πεποίθηση ότι δεν μπορούσαν πια να νικήσουν.

[7.73.1] Και τότε όλοι σκέπτονταν να φύγουν από στεριά. Ο Συρακούσιος Ερμοκράτης υποπτεύθηκε το σχέδιό τους. Θεώρησε ότι θα ήταν τρομερό αν τόσος στρατός υποχωρούσε από στεριά και πήγαινε και στρατοπέδευε κάπου αλλού στην Σικελία, με σκοπό να εξακολουθήσει τον πόλεμο. Είπε στους άρχοντες, αναπτύσσοντας τα όσα σκεπτόταν ο ίδιος, ότι δεν έπρεπε ν᾽ αφήσουν τους Αθηναίους να φύγουν νύχτα και ότι έπρεπε αμέσως να βγουν όλοι οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι για ν᾽ αποκλείσουν τους δρόμους με τείχη και για να προλάβουν να πιάσουν τα στενά περάσματα.
[7.73.2] Οι άρχοντες συμφωνούσαν απόλυτα μαζί του και ήσαν της γνώμης ότι έπρεπε αυτά να γίνουν, αλλά θεωρούσαν ότι οι στρατιώτες, που μόλις έβγαιναν με τόση χαρά από μεγάλη ναυμαχία και είχαν εορτή —έτυχε εκείνη την ημέρα να γίνεται θυσία στον Ηρακλή— δεν θα υπάκουαν εύκολα. Από την μεγάλη χαρά της νίκης, οι περισσότεροι το είχαν ρίξει στο κρασί, απάνω στην εορτή, και μπορούσε κανείς να περιμένει οτιδήποτε άλλο εκτός από το να πάρουν όπλα και να πολεμήσουν.
[7.73.3] Οι άρχοντες τα σκέπτονταν αυτά, το πράγμα τούς φαινόταν αδύνατο και δεν μπορούσε να τους πείσει ο Ερμοκράτης, ο οποίος, από φόβο μήπως οι Αθηναίοι προλάβουν την νύχτα να περάσουν τα δυσκολότερα περάσματα, μηχανεύτηκε το εξής: καθώς βράδιαζε, έστειλε μερικούς προσωπικούς του φίλους, συνοδευόμενους από μερικούς ιππείς, κοντά στο αθηναϊκό στρατόπεδο. Πλησίασαν σε απόσταση που μπορούσαν ν᾽ ακουστούν και, λέγοντας ότι είναι φίλοι των Αθηναίων (ο Νικίας είχε πραγματικά μερικούς πράκτορες), είπαν σε μερικούς να διαβιβάσουν στον Νικία να μην φύγει την νύχτα με τον στρατό, επειδή οι Συρακούσιοι φρουρούν τις διαβάσεις, αλλά να ετοιμαστεί με την ησυχία του και να φύγει με την ημέρα.
[7.73.4] Οι φίλοι του Ερμοκράτη τα είπαν κι έφυγαν, κι εκείνοι που τα άκουσαν τα διαβίβασαν στους Αθηναίους στρατηγούς.

[7.74.1] Αυτοί πίστεψαν το μήνυμα και δεν έφυγαν εκείνη την νύχτα, γιατί δεν σκέφτηκαν ότι ήταν τέχνασμα. Επειδή οπωσδήποτε, δεν έφυγαν αμέσως, θεώρησαν προτιμότερο να περιμένουν και ολόκληρη την άλλη μέρα, ώστε να μπορέσουν οι στρατιώτες να πάρουν μαζί τους ό,τι ήταν πιο χρήσιμο. Θα τα εγκατέλειπαν όλα τ᾽ άλλα και θα έφευγαν παίρνοντας μαζί τους μόνο όσα ήσαν αναγκαία για την συντήρησή τους.
[7.74.2] Αλλά οι Συρακούσιοι και ο Γύλιππος είχαν προλάβει και, με το πεζικό, είχαν κλείσει με φράγματα όλους τους δρόμους από όπου ήταν πιθανό να περάσουν οι εχθροί, έβαλαν φρουρές σ᾽ όλες τις διαβάσεις των ποταμών κι ετοιμάστηκαν, στα σημεία όπου τους φαινόταν πιο κατάλληλα, ν᾽ αποκρούσουν τον στρατό και να τον εμποδίσουν να περάσει. Με τα καράβια τους πλησίασαν στην παραλία και ρυμουλκούσαν από τον γιαλό τα καράβια των Αθηναίων. Οι ίδιοι οι Αθηναίοι είχαν κάψει μερικά, όπως το είχαν σχεδιάσει, αλλά τα υπόλοιπα οι Συρακούσιοι, χωρίς να τους εμποδίσει κανείς, τα πήραν από εκεί όπου το καθένα είχε πέσει έξω και τα ρυμούλκησαν στην πόλη.

[7.75.1] Μετά απ᾽ αυτά, όταν ο Νικίας και ο Δημοσθένης θεώρησαν ότι είχε συμπληρωθεί η προετοιμασία, άρχισε ο στρατός να φεύγει την τρίτη μέρα μετά την ναυμαχία.
[7.75.2] Ήταν τρομερό, από κάθε άποψη, να φεύγουν, αφού έχασαν ολόκληρο τον στόλο τους και, αντί να έχουν μεγάλες ελπίδες, ν᾽ αντικρίζουν τώρα κίνδυνο για την ίδια τη ζωή τους και για την πολιτεία τους. Εγκαταλείποντας το στρατόπεδο, ένιωθε ο καθένας μεγάλη κατάθλιψη για τα όσα έβλεπε και τα όσα σκεπτόταν.
[7.75.3] Καθώς οι νεκροί ήσαν άταφοι, όταν κανείς αναγνώριζε έναν σύντροφο, τον έπιανε μεγάλη λύπη και φόβος και όσοι έμεναν πίσω ζωντανοί, οι τραυματίες και οι άρρωστοι, ήσαν για τους ζωντανούς πολύ πιο αξιολύπητοι, πιο αξιοθρήνητοι από τους σκοτωμένους.
[7.75.4] Ξεσπούσαν σε θρήνους και σε ικεσίες και σκορπούσαν την αγωνία σε όσους έφευγαν και ζητούσαν να τους πάρουν μαζί, φωνάζοντας όσους από τους φίλους ή τους συντρόφους τους έβλεπαν. Αρπάζονταν από τους συσκηνίτες τους, καθώς αυτοί έφευγαν, και σέρνονταν πίσω τους όσο μπορούσαν. Όταν, εξαντλημένοι, δεν είχαν πια θέληση και δυνάμεις, έπεφταν με επικλήσεις στους θεούς και με κλάματα. Σκόρπισε τόσο κλάμα σ᾽ όλο τον στρατό και τόση αγωνία, που δύσκολα άρχισαν να ξεκινούν παρόλο ότι άφηναν μιαν εχθρική γη και ότι ούτε δάκρυα δεν ήσαν αρκετά για τα όσα είχαν πάθει και τα όσα φοβόνταν ότι θα πάθουν.
[7.75.5] Είχαν κι ένα αίσθημα ντροπής και ενοχής. Δεν παρουσίαζαν άλλο παρά την εικόνα μιας πολιτείας —και μάλιστα μεγάλης— που νικήθηκε σε πολιορκία και πάει να ξεφύγει. Δεν ήσαν λιγότεροι από σαράντα χιλιάδες όσοι άρχισαν την πορεία. Απ᾽ αυτούς οι περισσότεροι είχαν φορτωθεί ό,τι έκριναν χρήσιμο. Και οι οπλίτες και οι ιππείς, παρά την συνήθεια, εκτός από τα όπλα τους, είχαν φορτωθεί και αυτοί τα τρόφιμά τους, μερικοί από έλλειψη βοηθητικών, άλλοι επειδή δεν τους εμπιστεύονταν. Πολλές αυτομολίες βοηθητικών είχαν σημειωθεί και πριν, αλλά τη στιγμή εκείνη έγιναν πάρα πολλές. Αλλά και τα τρόφιμα που είχαν μαζί τους δεν ήσαν αρκετά, επειδή δεν υπήρχε πια σιτάρι στο στρατόπεδο.
[7.75.6] Όλη τους η δυστυχία, παρόλον ότι ελαφρωνόταν ίσως από το γεγονός ότι ήταν κοινή για όλους, τους φαινόταν αβάσταχτη. Σκέπτονταν με πόση λαμπρότητα και πόση υπερηφάνεια είχαν αρχίσει, για να καταλήξουν σε τέτοιο αποτέλεσμα και σε τέτοια ταπείνωση.
[7.75.7] Ποτέ άλλοτε δεν είχε συμβεί σε ελληνικό στρατό τόσο μεγάλη μεταστροφή της τύχης, γιατί ενώ είχαν πάει να υποδουλώσουν άλλους, τώρα έφευγαν με τον φόβο μήπως οι ίδιοι υποδουλωθούν. Ενώ όταν έφευγαν με τα καράβια, τους συνόδευαν ευχές και παιάνες, τώρα γύριζαν με αντίθετου είδους φωνές, πεζοί, αντί να έχουν καράβια, και στηριγμένοι στο βαρύ πεζικό τους, αντί στο ναυτικό. Αλλά ο κίνδυνος που κρεμόταν απάνω τους ήταν τόσο μεγάλος, ώστε η δυστυχία τους τούς φαινόταν υποφερτή.

[7.76.1] Ο Νικίας, βλέποντας ότι ο στρατός είχε χάσει εντελώς το θάρρος του και ότι το ηθικό του είχε πέσει εντελώς, πήγαινε από μονάδα σε μονάδα, τους ενθάρρυνε και τους εγκαρδίωνε, όσο το επέτρεπαν οι περιστάσεις. Η προσπάθειά του να τους ωφελήσει όσο μπορούσε τον έκανε να υψώνει τη φωνή κάθε φορά που περνούσε μπρος από μια μονάδα και να μιλάει δυνατά, για να τους επηρεάσει πιο πολύ.

[7.77.1] «Αθηναίοι και σύμμαχοι! Ακόμα και στην κατάσταση που βρισκόμαστε πρέπει να διατηρούμε την ελπίδα. Και άλλοι έχουν σωθεί από χειρότερους κινδύνους. Και μην κατηγορείτε τους εαυτούς σας για τις συμφορές και τα όσα υποφέρετε σήμερα που δεν τα αξίζετε.
[7.77.2] Εγώ ο ίδιος δεν είμαι σε καλύτερη κατάσταση από κανέναν από σας —βλέπετε πώς με έχει καταντήσει η αρρώστια— αλλά και κανείς, νομίζω, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι τον ευνόησε περισσότερο η τύχη από ό,τι ευνόησε εμένα, και στην ιδιωτική μου ζωή και στα άλλα. Αλλά τώρα, να που βρίσκομαι κι εγώ στον ίδιο κίνδυνο με τους πιο ταπεινούς από σας. Και όμως, όλη μου την ζωή τίμησα κατά τις συνήθειες τους θεούς, έκανα πολλά καλά σε ανθρώπους και δεν προκάλεσα τον φθόνο.
[7.77.3] Γι᾽ αυτό και είναι μεγάλες οι ελπίδες μου για το μέλλον και δεν με φοβίζουν τόσο οι συμφορές μας που δεν τις αξίζουμε. Και ίσως αυτές οι συμφορές σταματήσουν, γιατί αρκετά ο εχθρός ευνοήθηκε απ᾽ την τύχη και αν ίσως εκστρατεύοντας, προκαλέσαμε τον φθόνο των θεών, αρκετά πια τιμωρηθήκαμε.
[7.77.4] Και άλλοι ξεκίνησαν εναντίον ξένων και αφού έκαναν όσα είναι μέσα στην ανθρώπινη τάξη, έπαθαν ανεκτές συμφορές, και είναι τώρα φυσικό να ελπίζομε ότι οι θεοί θα φανούν πιο ήπιοι απέναντί μας, γιατί τώρα αξίζομε περισσότερο τον οίκτο τους παρά τον φθόνο τους. Κοιτάξτε όμως τους ίδιους τους εαυτούς σας: πολυάριθμοι οπλίτες, που θα πορευθείτε σε πυκνή παράταξη, μην παρασύρεστε από υπερβολική απελπισία και σκεφθείτε ότι σ᾽ όποιο μέρος κι αν στρατοπεδεύσετε, θα δημιουργείτε ευθύς μια πολιτεία και ότι καμιά άλλη πολιτεία δεν υπάρχει στην Σικελία που να μπορεί εύκολα ν᾽ αμυνθεί, αν της επιτεθείτε ή να σας διώξει αν έχετε εγκατασταθεί κάπου.
[7.77.5] Για να είναι η πορεία μας ασφαλής και με τάξη, πρέπει εσείς να προσέξετε και να σκέπτεστε ο καθένας ότι όπου κι αν αναγκαστεί να πολεμήσει, εκεί και θα έχει πατρίδα και οχυρό, αν νικήσει.
[7.77.6] Η πορεία θα είναι σύντονη και μέρα και νύχτα, γιατί έχομε λίγες προμήθειες. Και αν κατορθώσομε να φτάσομε σε φιλική περιοχή των Σικελών, οι οποίοι από φόβο των Συρακουσίων είναι ακόμη βέβαιοι φίλοι μας, τότε θα πρέπει να θεωρείτε τον εαυτό σας ασφαλισμένο. Τους στείλαμε άλλωστε μήνυμα και τους είπαμε να έρθουν να μας προϋπαντήσουν και να έχουν τρόφιμα μαζί τους.
[7.77.7] Με μια λέξη μάθετε, στρατιώτες, ότι είναι ανάγκη για σας να φανείτε ανδρείοι, γιατί δεν υπάρχει εδώ κοντά τόπος όπου να μπορείτε να καταφύγετε, αν δειλιάσετε. Και αν τώρα ξεφύγετε απ᾽ τον εχθρό, θα μπορέσετε τότε όλοι να φθάσετε στα μέρη που ο καθένας θέλει να ξαναδεί και ιδιαίτερα οι Αθηναίοι θα μπορέσουν ν᾽ ανορθώσουν παρόλον ότι τώρα έχει μειωθεί, την μεγάλη δύναμη της πολιτείας τους. Οι άνδρες αποτελούν την πολιτεία και όχι τα τείχη ή τα καράβια».

[7.78.1] Αυτά τα προτρεπτικά έλεγε ο Νικίας και ταυτόχρονα επιθεωρούσε το στράτευμα και αν έβλεπε κάπου ότι προχωρούσε ακατάστατα και με διασπασμένη την παράταξη, έβαζε τους στρατιώτες σε τάξη και πύκνωνε την φάλαγγα. Το ίδιο έκανε και ο Δημοσθένης με τους στρατιώτες του και τους έλεγε παρόμοια λόγια.
[7.78.2] Ο στρατός βάδιζε σε παράταξη τετραγώνου. Πρώτο πήγαινε το τμήμα του Νικία και ακολουθούσε το τμήμα του Δημοσθένους. Οι οπλίτες πλαισίωναν τα σκευοφόρα και τους περισσότερους βοηθητικούς.
[7.78.3] Όταν έφθασαν στην διάβαση του ποταμού Ανάπου, βρήκαν παραταγμένες για μάχη μονάδες των Συρακουσίων και των συμμάχων τους. Τους απώθησαν, κυρίεψαν την διάβαση και εξακολούθησαν την πορεία τους. Αλλά οι Συρακούσιοι τους παρακολούθησαν με το ιππικό τους και τους ψιλούς που έριχναν ακόντια.
[7.78.4] Τη μέρα εκείνη οι Αθηναίοι βάδισαν σαράντα περίπου στάδια και στρατοπέδευσαν κοντά σ᾽ έναν λόφο. Την επομένη, πολύ πρωί, προχώρησαν άλλα είκοσι στάδια και κατέβηκαν σ᾽ ένα ίσιωμα όπου στρατοπέδευσαν, γιατί ήθελαν να πάρουν τρόφιμα από τους κατοίκους (το μέρος ήταν κατοικημένο) και να προμηθευτούν νερό για να το πάρουν μαζί τους. Για πολλά στάδια στον δρόμο που θα ακολουθούσαν, το νερό σπάνιζε.
[7.78.5] Στο μεταξύ οι Συρακούσιοι είχαν προχωρήσει και έφραξαν με τείχος τον δρόμο που περνούσε από έναν απότομο λόφο με απότομες χαράδρες από τις δυο μεριές. Ονομαζόταν Ακραίον λέπας.
[7.78.6] Την επομένη οι Αθηναίοι προχώρησαν. Το ιππικό και οι ακοντιστές των Συρακουσίων και των συμμάχων τους ήταν πολυάριθμοι από τις δυο μεριές του στρατού και τον παρενοχλούσε με ακόντια, τρέχοντας παράλληλα με τ᾽ άλογα. Οι Αθηναίοι πολέμησαν πολλήν ώρα, αλλά αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω στο ίδιο στρατόπεδο όπου δεν βρήκαν πια τον ίδιο ανεφοδιασμό, γιατί το ιππικό του εχθρού τούς εμπόδιζε ν᾽ απομακρυνθούν.

[7.79.1] Αρκετά πρωί σήκωσαν το στρατόπεδο και άρχισαν πάλι την πορεία και άνοιξαν με την βία τον δρόμο προς τον λόφο που είχε οχυρωθεί με τείχος, αλλά βρήκαν μπροστά τους και απάνω από το τείχος το εχθρικό πεζικό παραταγμένο σε βάθος αρκετών ασπίδων, επειδή το μέρος ήταν στενό.
[7.79.2] Οι Αθηναίοι έκαναν επίθεση και έγινε τειχομαχία. Τους χτυπούσαν πολλοί από τον λόφο που ήταν απότομος (και από ψηλά σημάδευαν πιο εύκολα) κι επειδή δεν μπόρεσαν να κυριέψουν το τείχος με την βία, γύρισαν πίσω και ξεκουράζονταν.
[7.79.3] Έτυχε να πέσουν βροντές και βροχή, πράγμα αρκετά συχνό για την εποχή, κόντευε φθινόπωρο. Αυτό έριξε ακόμα περισσότερο το ηθικό των Αθηναίων που νόμιζαν ότι όλα αυτά συνέβαιναν για τον χαμό τους.
[7.79.4] Ενώ αναπαύονταν, ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι έστειλαν ένα μέρος του στρατού να φράξει με τείχος τον δρόμο απ᾽ τον οποίο είχαν περάσει, αλλά κι εκείνοι έστειλαν δικά τους τμήματα και τους εμπόδισαν.
[7.79.5] Μετά απ᾽ αυτό έφυγαν με όλο τους τον στρατό, προχώρησαν πλησιάζοντας την πεδιάδα και κατασκήνωσαν. Την επομένη προχωρούσαν και οι Συρακούσιοι τους περικύκλωναν και τους χτυπούσαν από παντού. Τραυμάτιζαν πολλούς. Αν οι Αθηναίοι έκαναν επίθεση, αυτοί υποχωρούσαν, αν πάλι έφευγαν εκείνοι, τους ακολουθούσαν από κοντά και χτυπούσαν ιδίως τους τελευταίους, ώστε αν έτρεπαν σε φυγή μερικούς, θα έπιανε πανικός ολόκληρο τον στρατό.
[7.79.6] Οι Αθηναίοι άντεξαν σ᾽ αυτό για πολύ κι έπειτα προχώρησαν πέντε ή έξι στάδια και αναπαύονταν στην πεδιάδα. Οι Συρακούσιοι έφυγαν κι αυτοί πίσω στο στρατόπεδό τους.

[7.80.1] Την νύχτα, επειδή ο στρατός ήταν σε κακή κατάσταση, χωρίς κανέναν ανεφοδιασμό και με πολλούς τραυματίες από τις πολλές εχθρικές επιθέσεις, ο Νικίας και ο Δημοσθένης αποφάσισαν ν᾽ ανάψουν όσο το δυνατόν περισσότερες φωτιές, να πάρουν τον στρατό και να πορευτούν, όχι πια προς την ίδια κατεύθυνση που είχαν αρχικά σχεδιάσει, αλλά προς τη θάλασσα, δηλαδή στην αντίθετη κατεύθυνση από εκείνην όπου τους περίμεναν οι Συρακούσιοι.
[7.80.2] Η γενική αυτή κατεύθυνση δεν οδηγούσε τον στρατό προς την Κατάνη, αλλά προς το άλλο τμήμα της Σικελίας, προς την Καμάρινα, την Γέλα και τις άλλες πολιτείες, ελληνικές και βαρβαρικές, της περιοχής.
[7.80.3] Αφού, λοιπόν, άναψαν πολλές φωτιές, έφυγαν την νύχτα. Όπως συμβαίνει συχνά σε στρατό, και μάλιστα όταν είναι πολυάριθμος, και τον πιάνει φόβος και ταραχή καθώς βαδίζει νύχτα σ᾽ εχθρικό έδαφος και με τον εχθρό αρκετά κοντά, έπεσε μεγάλη ταραχή.
[7.80.4] Το τμήμα του Νικία που το οδηγούσε ο ίδιος, διατήρησε την τάξη του, και προχώρησε πολύ. Το τμήμα του Δημοσθένη, που ήταν ο μισός στρατός και περισσότερο, αποσπάστηκε και προχωρούσε με αταξία.
[7.80.5] Με την αυγή, όμως, έφτασαν στην θάλασσα, μπήκαν στην ονομαζομένη Ελωρίνη οδό και πορεύονταν με σκοπό να φτάσουν στον ποταμό Κακύπαρι και, ακολουθώντας τον, να βαδίσουν προς τα μεσόγεια. Ήλπιζαν ότι εκεί θα τους προϋπαντήσουν οι Σικελοί, στους οποίους είχαν στείλει μήνυμα.
[7.80.6] Όταν έφτασαν στον ποταμό, βρήκαν κι εκεί μια φρουρά Συρακουσίων που έχτιζαν τείχος κι έβαζαν πασσάλους στο πέρασμα του ποταμού. Τους απώθησαν, πέρασαν το ποτάμι και βάδισαν προς άλλον ποταμό, τον Ερινεό. Αυτό τους συμβούλευαν οι οδηγοί.

[7.81.1] Στο μεταξύ, όταν ξημέρωσε, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι κατάλαβαν ότι οι Αθηναίοι είχαν φύγει και κατηγορούσαν έντονα τον Γύλιππο ότι από σκοπού τους είχε αφήσει να φύγουν. Δεν ήταν δύσκολο να καταλάβουν προς ποιά κατεύθυνση είχαν φύγει και άρχισαν γρήγορα να τους καταδιώκουν. Τους πρόφτασαν την ώρα του μεσημεριανού φαγητού.
[7.81.2] Όταν ήρθαν σ᾽ επαφή με το τμήμα του Δημοσθένη, που ήταν τελευταίο και βραδυπορούσε άτακτα εξαιτίας των όσων είχαν πάθει την προηγούμενη νύχτα, του έκαναν αμέσως επίθεση και άρχισαν μάχη. Καθώς είχαν χωριστεί από τον υπόλοιπο στρατό, το ιππικό των Συρακουσίων τούς περικύκλωσε πιο εύκολα και τους ακινητοποίησε.
[7.81.3] Το τμήμα του Νικία είχε προχωρήσει πενήντα στάδια. Ο Νικίας βάδιζε πιο γρήγορα, γιατί θεωρούσε ότι, στην περίπτωση εκείνη, η σωτηρία δεν ήταν να περιμένει τον εχθρό και να δίνει μάχη, αλλά να υποχωρεί όσο μπορούσε πιο γρήγορα, προσφέροντας τόση μόνο αντίσταση όση ήταν απαραίτητη.
[7.81.4] Ο Δημοσθένης, γενικά, βρισκόταν συνεχώς σε πιο δύσκολη θέση. Υποχωρούσε τελευταίος και αυτόν πρώτον χτυπούσαν οι εχθροί και στην περίσταση εκείνη, έχοντας καταλάβει ότι οι Συρακούσιοι τον καταδιώκουν, δεν σκεπτόταν τόσο να προχωρήσει, όσο να παραταχτεί για μάχη. Έχασε καιρό, κυκλώθηκε από τον εχθρό και βρέθηκε κι αυτός και οι στρατιώτες του σε απελπιστική θέση. Ήσαν συγκεντρωμένοι σ᾽ ένα μέρος που το περιόριζε τριγύρω ένα χαμηλό τείχος με δρόμο δεξιά κι αριστερά και πολλές ελιές. Οι Συρακούσιοι τους έριχναν από παντού.
[7.81.5] Ήταν φυσικό οι Συρακούσιοι να προτιμούν τέτοιου είδους επιθέσεις, παρά την μάχη σώμα με σώμα, επειδή το να ριψοκινδυνεύουν εναντίον ανθρώπων που βρίσκονταν τώρα σε απόγνωση θα ήταν μικρότερο πλεονέκτημα γι᾽ αυτούς παρά για τους Αθηναίους. Ταυτόχρονα ο καθένας, τώρα, έχοντας βέβαιη την προοπτική της επιτυχίας, προφύλαγε την ζωή του για να μην την χάσει και δεν δει την νίκη. Αλλά και πίστευαν ότι με την τακτική αυτή, θα κατέβαλλαν τον εχθρό και θα τον έπιαναν αιχμάλωτο.

[7.82.1] Αφού, λοιπόν, έριχναν όλη την ημέρα, απ᾽ όλες τις μεριές, απάνω στους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, όταν τους είδαν εξαντλημένους και από τα τραύματα και από την άλλη κακουχία, ο Γύλιππος, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους έβγαλαν προκήρυξη. Πρώτα προς τους νησιώτες, με την υπόσχεση ότι θα μείνουν ελεύθεροι αν αυτομολήσουν. Στρατιώτες από λίγες πολιτείες πέρασαν στην παράταξη των Συρακουσίων.
[7.82.2] Έπειτα έγινε συμφωνία με όλους τους άλλους οι οποίοι βρίσκονταν με τον Δημοσθένη, να παραδώσουν τα όπλα και να μην χάσει κανείς τη ζωή του, ούτε από βίαιο θάνατο, ούτε από φυλακή, ούτε από στέρηση των απαραίτητων για την επιβίωσή του.
[7.82.3] Παραδόθηκαν όλοι, έξι χιλιάδες, και παράδωσαν όσα χρήματα είχαν μαζί τους, πετώντας τα μέσα σε ασπίδες γυρισμένες ανάποδα. Γέμισαν έτσι τέσσερις ασπίδες. Τους αιχμαλώτους αυτούς τους οδήγησαν αμέσως οι Συρακούσιοι στην πολιτεία τους. Ο Νικίας μαζί με το τμήμα του, έφτασε την ίδια μέρα στον ποταμό Ερινεό, τον διάβηκε, ανέβηκε σ᾽ ένα λόφο και έστησε το στρατόπεδό του.

[7.83.1] Την επομένη οι Συρακούσιοι τον πρόφτασαν και του είπαν ότι ο Δημοσθένης και ο στρατός του είχαν παραδοθεί και τον συμβούλεψαν να κάνει το ίδιο. Ο Νικίας δεν το πίστευε και ζήτησε ανακωχή για να στείλει ιππέα να το διαπιστώσει
[7.83.2] και όταν αυτός γύρισε και είπε ότι πραγματικά είχαν παραδοθεί, ο Νικίας έστειλε κήρυκα στον Γύλιππο και στους Συρακουσίους και τους μήνυσε ότι είναι έτοιμος να κάνει συμφωνία από μέρους των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι θα πλήρωναν στους Συρακουσίους όλα τα πολεμικά τους έξοδα, με όρο ν᾽ αφήσουν αυτοί τον στρατό που είχε μαζί του να φύγει. Έως ότου πληρώσουν οι Αθηναίοι θα έδιναν ομήρους έναν για κάθε τάλαντο.
[7.83.3] Οι Συρακούσιοι και ο Γύλιππος δεν δέχτηκαν την πρόταση, έκαναν επίθεση εναντίον των Αθηναίων, τους κύκλωσαν και τους έριχναν από παντού έως το βράδυ.
[7.83.4] Και αυτοί βρίσκονταν σε δύσκολη θέση, γιατί δεν είχαν τρόφιμα και ανεφοδιασμό. Περίμεναν να έρθει η ησυχία της νύχτας και επρόκειτο να εξακολουθήσουν την πορεία τους. Πήραν τα όπλα τους, αλλά οι Συρακούσιοι τους ένιωσαν και άρχισαν τον παιάνα.
[7.83.5] Οι Αθηναίοι κατάλαβαν ότι τους πήραν είδηση και απόθεσαν πάλι τα όπλα, εκτός από τριακόσιους στρατιώτες που άνοιξαν δρόμο με την βία ανάμεσα στους φρουρούς και προχώρησαν όπου μπορούσαν.

[7.84.1] Όταν ήρθε η μέρα, ο Νικίας άρχισε να βαδίζει με τον στρατό. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι τον πίεζαν με τον ίδιο τρόπο, ρίχνοντας από παντού βέλη και ακόντια.
[7.84.2] Οι Αθηναίοι βιάζονταν να φτάσουν στον ποταμό Ασσίναρο. Τους βίαζαν πολύ οι επιθέσεις που έκανε από παντού το πολυάριθμο ιππικό και οι άλλες μονάδες του εχθρού και νόμιζαν ότι θα είναι ευκολότερη η θέση τους αν περάσουν τον ποταμό, γιατί τους πίεζαν οι κακουχίες και η δίψα.
[7.84.3] Και όταν έφτασαν στον ποταμό, έτρεξαν όλοι, χωρίς καμιά τάξη, και ο καθένας ήθελε να τον περάσει πρώτος. Καθώς ήταν και ο εχθρός κοντά, η διάβαση έγινε πολύ δύσκολη. Ήσαν αναγκασμένοι να προχωρούν πολλοί μαζί, έπεφταν ο ένας επάνω στον άλλο και καταπατιόνταν ή έπεφταν επάνω στα μικρά τους δόρατα και πέθαιναν αμέσως, ενώ άλλοι μπερδεύονταν μέσα στην εξάρτυσή τους και τους έπαιρνε το ρεύμα.
[7.84.4] Οι Συρακούσιοι στάθηκαν στην απέναντι όχθη που ήταν απότομη κι από ψηλά έριχναν στους Αθηναίους. Οι περισσότεροι έπιναν αχόρταγα, ριγμένοι ανάκατα και σπρώχνοντας ο ένας τον άλλο στην κοίτη του ποταμού.
[7.84.5] Οι Πελοποννήσιοι κατέβηκαν από πίσω τους και άρχισαν να σφάζουν κυρίως εκείνους που ήσαν στον ποταμό. Το νερό είχε αμέσως θολώσει, αλλά και λασπωμένο και κόκκινο απ᾽ το αίμα, το έπιναν πάντα αχόρταγα. Οι περισσότεροι έπρεπε να πολεμήσουν για να πιουν.

[7.85.1] Τέλος, όταν πολλοί νεκροί είχαν στοιβαχτεί ο ένας απάνω στον άλλο μέσα στην κοίτη του ποταμού, και είχε καταστραφεί ο στρατός, ένα μέρος του στο ποτάμι και το άλλο —που είχε γλιτώσει— από το ιππικό, ο Νικίας παραδόθηκε στον Γύλιππο γιατί σ᾽ αυτόν είχε περισσότερη εμπιστοσύνη παρά στους Συρακουσίους. Του είπε να τον κάνουν ό,τι θέλουν αυτός και οι Λακεδαιμόνιοι, αλλά να πάψουν να σκοτώνουν τους άλλους στρατιώτες.
[7.85.2] Τότε ο Γύλιππος διέταξε να τους πιάσουν αιχμαλώτους. Τους υπόλοιπους, όσους οι Συρακούσιοι δεν απόκρυψαν (και δεν ήσαν λίγοι) τους πήραν ζωντανούς. Έστειλαν να καταδιώξουν και τους τριακόσιους εκείνους που είχαν διασπάσει τις φρουρές την νύχτα και τους έπιασαν.
[7.85.3] Έτσι ο αριθμός των αιχμαλώτων που πιάστηκαν για λογαριασμό της πολιτείας δεν ήταν μεγάλος, αλλά ήσαν πολλοί εκείνοι τους οποίους είχαν κλέψει και ολόκληρη η Σικελία γέμισε απ᾽ αυτούς, και τούτο επειδή δεν είχαν αιχμαλωτιστεί μετά από συνθηκολόγηση, όπως οι στρατιώτες του Δημοσθένη.
[7.85.4] Αρκετά μεγάλος αριθμός είχε σκοτωθεί. Είχε γίνει εκεί μεγάλη σφαγή, η μεγαλύτερη στον Σικελικό πόλεμο. Πολλοί είχαν σκοτωθεί και στις άλλες πολλές επιθέσεις που τους έκαναν στο διάστημα της πορείας. Αλλά και πολλοί διέφυγαν, άλλοι την ίδια στιγμή και άλλοι αφού έμειναν δούλοι έναν καιρό και δραπέτευσαν βρίσκοντας καταφύγιο στην Κατάνη.

[7.86.1] Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους συγκεντρώθηκαν, πήραν μαζί τους όσο μπορούσαν περισσότερους αιχμαλώτους καθώς και τα λάφυρα και γύρισαν στην πολιτεία τους.
[7.86.2] Όσους Αθηναίους και συμμάχους είχαν πιάσει, τους κατέβασαν στα λατομεία. Ήταν το ασφαλέστερο μέρος για να τους φυλακίσουν. Τον Νικία και τον Δημοσθένη τους σκότωσαν, παρά την θέληση του Γυλίππου, ο οποίος θεωρούσε ότι θα ήταν ωραίο κατόρθωμα, μετά από τα τόσα άλλα, να οδηγούσε στην Σπάρτη αιχμαλώτους τους δύο στρατηγούς.
[7.86.3] Ο ένας, ο Δημοσθένης, ήταν μεγάλος εχθρός της εξαιτίας των γεγονότων της Σφακτηρίας και της Πύλου, ενώ ο άλλος εξαιτίας των ίδιων γεγονότων ήταν πολύ αγαπητός της. Πραγματικά ο Νικίας είχε δείξει μεγάλη προθυμία για να πείσει τους Αθηναίους να κάνουν ειρήνη ώστε ν᾽ απελευθερωθούν οι αιχμάλωτοι της Σφακτηρίας.
[7.86.4] Γι᾽ αυτό οι Λακεδαιμόνιοι τον συμπαθούσαν πολύ και γι᾽ αυτό, κυρίως, παραδόθηκε, εμπιστευόμενος στον Γύλιππο. Αλλά, καθώς είπαν, μερικοί Συρακούσιοι που είχαν έρθει σε συνεννοήσεις μαζί του, φοβήθηκαν μήπως τον βασανίσουν και μαρτυρήσει, προκαλώντας τους έτσι δυσάρεστες περιπλοκές την στιγμή της επιτυχίας. Άλλοι, και περισσότερο απ᾽ όλους οι Κορίνθιοι, φοβήθηκαν μήπως, επειδή ήταν πλούσιος άνθρωπος, εξαγοράσει μερικούς και δραπετεύσει και τους δημιουργήσει πάλι άλλα κακά. Αυτοί έπεισαν τους συμμάχους και τον θανάτωσαν.
[7.86.5] Αυτά ήσαν τα αίτια για τα οποία τον εκτέλεσαν. Από τους Έλληνες του καιρού μου, ήταν ο λιγότερο άξιος να πάθει τέτοια συμφορά γιατί η διαγωγή του ήταν πάντα σύμφωνη με την αρετή.

[7.87.1] Τον πρώτο καιρό οι Συρακούσιοι μεταχειρίστηκαν πολύ σκληρά τους αιχμαλώτους που είχαν στα λατομεία. Στοιβαγμένοι πολλοί μαζί σε μια στενή χαράδρα, μη έχοντας στέγη, υπόφεραν από τον ήλιο και την πνιγηρή ζέστη στην αρχή και αργότερα από τις κρύες φθινοπωρινές νύχτες. Η μετάπτωση αυτή προκαλούσε πολλές αρρώστιες.
[7.87.2] Ήσαν αναγκασμένοι να ζουν σε πολύ στενό χώρο, κάνοντάς τα όλα στο ίδιο μέρος. Στοίβαζαν τον ένα απάνω στον άλλον τους νεκρούς που πέθαιναν από τα τραύματά τους ή από τις αρρώστιες που προκαλούσαν οι μεταπτώσεις του καιρού ή άλλες παρόμοιες αιτίες και η δυσοσμία ήταν ανυπόφορη. Τους βασάνιζε η πείνα και η δίψα (για οκτώ μήνες τους έδιναν μια κοτύλη νερό και δυο κοτύλες σιτάρι) και όσα ήταν φυσικό να υποφέρουν άνθρωποι στοιβαγμένοι σε τέτοιο μέρος, όλα τα έπαθαν.
[7.87.3] Κάπου εβδομήντα μέρες έζησαν έτσι στοιβαγμένοι όλοι μαζί. Μετά τους πούλησαν δούλους, εκτός από τους Αθηναίους και όσους Σικελιώτες και Ιταλιώτες είχαν εκστρατεύσει μαζί τους.
[7.87.4] Είναι δύσκολο να πει κανείς με ακρίβεια πόσοι είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι, αλλά πάντως δεν ήσαν λιγότεροι από επτά χιλιάδες.
[7.87.5] Τα γεγονότα αυτά ήσαν τα σπουδαιότερα που σημειώθηκαν στον πόλεμο αυτόν και μάλιστα, καθώς νομίζω, από όσα γεγονότα είναι γνωστά απ᾽ την παράδοση. Για τους νικητές ήταν περίλαμπρη νίκη, για τους νικημένους τρομερή καταστροφή.
[7.87.6] Νικήθηκαν σε όλα και παντού και όλα τους τα παθήματα ήσαν μεγάλα. Ήταν, με την κυριολεξία, πανωλεθρία. Στρατός, στόλος, τίποτε δεν έμεινε που να μην χάθηκε κι από τόσους πολλούς που είχαν ξεκινήσει, ελάχιστοι κατόρθωσαν να γυρίσουν στην πατρίδα. Αυτά ήσαν τα γεγονότα της Σικελίας.

-back to top-

Ιστορίαι Βιβλίο Θ [8.1.1 – 8.109.2]