diaforos

πάντα δὲ πανταχόθεν αὐτοὺς ἐλύπει τε καὶ περιειστήκει ἐπὶ τῷ γεγενημένῳ φόβος τε καὶ κατάπληξις μεγίστη δή. ἅμα μὲν γὰρ στερόμενοι καὶ ἰδίᾳ ἕκαστος καὶ ἡ πόλις ὁπλιτῶν τε πολλῶν καὶ ἱππέων καὶ ἡλικίας οἵαν οὐχ ἑτέραν ἑώρων ὑπάρχουσαν ἐβαρύνοντο· ἅμα δὲ ναῦς οὐχ ὁρῶντες ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἱκανὰς οὐδὲ χρήματα ἐν τῷ κοινῷ οὐδ’ ὑπηρεσίας ταῖς ναυσὶν ἀνέλπι- στοι ἦσαν ἐν τῷ παρόντι σωθήσεσθαι, τούς τε ἀπὸ τῆς Σικελίας πολεμίους εὐθὺς σφίσιν ἐνόμιζον τῷ ναυτικῷ ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλευσεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ τοσοῦτον κρατήσαντας, καὶ τοὺς αὐτόθεν πολεμίους τότε δὴ καὶ διπλασίως πάντα παρεσκευασμένους κατὰ κράτος ἤδη καὶ ἐκ γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ἐπικείσεσθαι, καὶ τοὺς ξυμμάχους σφῶν μετ’ αὐτῶν ἀποστάντας.

ὅμως δὲ ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐδόκει χρῆναι μὴ ἐνδιδόναι, ἀλλὰ παρασκευάζεσθαι καὶ ναυτικόν, ὅθεν ἂν δύνωνται ξύλα ξυμπορισαμένους, καὶ χρήματα, καὶ τὰ τῶν ξυμμάχων ἐς ἀσφάλειαν ποιεῖσθαι, καὶ μάλιστα τὴν Εὔβοιαν, τῶν τε κατὰ τὴν πόλιν τι ἐς εὐτέλειαν σωφρονίσαι, καὶ ἀρχήν τινα πρεσβυτέρων ἀνδρῶν ἑλέσθαι, οἵτινες περὶ τῶν παρόντων ὡς ἂν καιρὸς ᾖ προβουλεύσουσιν.
πάντα τε πρὸς τὸ παραχρῆμα περιδεές, ὅπερ φιλεῖ δῆμος ποιεῖν, ἑτοῖμοι ἦσαν εὐτακτεῖν. καὶ ὡς ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ ἐποίουν ταῦτα, καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[2] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος πρὸς τὴν ἐκ τῆς Σικελίας τῶν Ἀθηναίων μεγάλην κακοπραγίαν εὐθὺς οἱ Ἕλληνες πάντες ἐπηρμένοι ἦσαν, οἱ μὲν μηδετέρων ὄντες ξύμμαχοι, ὡς, ἤν τις καὶ μὴ παρακαλῇ σφᾶς, οὐκ ἀποστατέον ἔτι τοῦ πολέμου εἴη, ἀλλ’ ἐθελοντὶ ἰτέον ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους, νομίσαντες κἂν ἐπὶ σφᾶς ἕκαστοι ἐλθεῖν αὐτούς, εἰ τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ κατώρθωσαν, καὶ ἅμα βραχὺν ἔσεσθαι τὸν λοιπὸν πόλεμον, οὗ μετασχεῖν καλὸν εἶναι, οἱ δ’ αὖ τῶν Λακεδαιμονίων ξύμμαχοι ξυμπροθυμηθέντες ἐπὶ πλέον ἢ πρὶν ἀπαλλάξεσθαι διὰ τάχους πολλῆς ταλαιπωρίας.

μάλιστα δὲ οἱ τῶν Ἀθηναίων ὑπήκοοι ἑτοῖμοι ἦσαν καὶ παρὰ δύναμιν αὐτῶν ἀφίστασθαι διὰ τὸ ὀργῶντες κρίνειν τὰ πράγματα καὶ μηδ’ ὑπολείπειν λόγον αὐτοῖς ὡς τό γ’ ἐπιὸν θέρος οἷοί τ’ ἔσονται περιγενέσθαι.

ἡ δὲ τῶν Λακεδαιμονίων πόλις πᾶσί τε τούτοις ἐθάρσει καὶ μάλιστα ὅτι οἱ ἐκ τῆς Σικελίας αὐτοῖς ξύμμαχοι πολλῇ δυνάμει, κατ’ ἀνάγκην ἤδη τοῦ ναυτικοῦ προσγεγενημένου, ἅμα τῷ ἦρι ὡς εἰκὸς παρέσεσθαι ἔμελλον.

πανταχόθεν τε εὐέλπιδες ὄντες ἀπροφασίστως ἅπτεσθαι διενοοῦντο τοῦ πολέμου, λογιζόμενοι καλῶς τελευτήσαντος αὐτοῦ κινδύνων τε τοιούτων ἀπηλλάχθαι ἂν τὸ λοιπὸν οἷος καὶ ὁ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων περιέστη ἂν αὐτούς, εἰ τὸ Σικελικὸν προσέλαβον, καὶ καθελόντες ἐκείνους αὐτοὶ τῆς πάσης Ἑλλάδος ἤδη ἀσφαλῶς ἡγήσεσθαι.

[3] Εὐθὺς οὖν Ἆγις μὲν ὁ βασιλεὺς αὐτῶν ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ ὁρμηθεὶς στρατῷ τινὶ ἐκ Δεκελείας τά τε τῶν ξυμμάχων ἠργυρολόγησεν ἐς τὸ ναυτικὸν καὶ τραπόμενος ἐπὶ τοῦ Μηλιῶς κόλπου Οἰταίων τε κατὰ τὴν παλαιὰν ἔχθραν τῆς λείας τὴν πολλὴν ἀπολαβὼν χρήματα ἐπράξατο, καὶ Ἀχαιοὺς τοὺς Φθιώτας καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ταύτῃ Θεσ- σαλῶν ὑπηκόους μεμφομένων καὶ ἀκόντων τῶν Θεσσαλῶν ὁμήρους τέ τινας ἠνάγκασε δοῦναι καὶ χρήματα, καὶ κατέθετο τοὺς ὁμήρους ἐς Κόρινθον, ἔς τε τὴν ξυμμαχίαν ἐπειρᾶτο προσάγειν.

Λακεδαιμόνιοι δὲ τὴν πρόσταξιν ταῖς πόλεσιν ἑκατὸν νεῶν τῆς ναυπηγίας ἐποιοῦντο, καὶ ἑαυτοῖς μὲν καὶ Βοιωτοῖς πέντε καὶ εἴκοσιν ἑκατέροις ἔταξαν, Φωκεῦσι δὲ καὶ Λοκροῖς πέντε καὶ δέκα, καὶ Κορινθίοις πέντε καὶ δέκα, Ἀρκάσι δὲ καὶ Πελληνεῦσι καὶ Σικυωνίοις δέκα, Μεγαρεῦσι δὲ καὶ Τροιζηνίοις καὶ Ἐπιδαυρίοις καὶ Ἑρμιονεῦσι δέκα· τά τε ἄλλα παρεσκευάζοντο ὡς εὐθὺς πρὸς τὸ ἔαρ ἑξόμενοι τοῦ πολέμου.

[4] Παρεσκευάζοντο δὲ καὶ Ἀθηναῖοι, ὥσπερ διενοήθησαν, ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι τούτῳ τήν τε ναυπηγίαν, ξύλα ξυμπορισάμενοι, καὶ Σούνιον τειχίσαντες, ὅπως αὐτοῖς ἀσφάλεια ταῖς σιταγωγοῖς ναυσὶν εἴη τοῦ περίπλου, καὶ τό τε ἐν τῇ Λακωνικῇ τείχισμα ἐκλιπόντες ὃ ἐνῳκοδόμησαν παραπλέοντες ἐς Σικελίαν, καὶ τἆλλα, εἴ πού τι ἐδόκει ἀχρεῖον ἀναλί- σκεσθαι, ξυστελλόμενοι ἐς εὐτέλειαν, μάλιστα δὲ τὰ τῶν ξυμμάχων διασκοποῦντες ὅπως μὴ σφῶν ἀποστήσονται.

[5] Πρασσόντων δὲ ταῦτα ἀμφοτέρων καὶ ὄντων οὐδὲν ἄλλο ἢ ὥσπερ ἀρχομένων ἐν κατασκευῇ τοῦ πολέμου, πρῶτοι Εὐβοῆς ὡς Ἆγιν περὶ ἀποστάσεως τῶν Ἀθηναίων ἐπρεσβεύσαντο ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ. ὁ δὲ προσδεξάμενος τοὺς λόγους αὐτῶν μεταπέμπεται ἐκ Λακεδαίμονος Ἀλκαμένη τὸν Σθενελαΐδου καὶ Μέλανθον ἄρχοντας ὡς ἐς τὴν Εὔβοιαν· οἱ δ’ ἦλθον ἔχοντες τῶν νεοδαμωδῶν ὡς τριακοσίους, καὶ παρεσκεύαζεν αὐτοῖς τὴν διάβασιν.

ἐν τούτῳ δὲ καὶ Λέσβιοι ἦλθον βουλόμενοι καὶ αὐτοὶ ἀποστῆναι· καὶ ξυμπρασσόντων αὐτοῖς τῶν Βοιωτῶν ἀναπείθεται Ἆγις ὥστε Εὐβοίας μὲν πέρι ἐπισχεῖν, τοῖς δὲ Λεσβίοις παρεσκεύαζε τὴν ἀπόστασιν, Ἀλκαμένη τε ἁρμοστὴν διδούς, ὃς ἐς Εὔβοιαν πλεῖν ἔμελλε, καὶ δέκα μὲν Βοιωτοὶ ναῦς ὑπέσχοντο, δέκα δὲ Ἆγις.

καὶ ταῦτα ἄνευ τῆς Λακεδαιμονίων πόλεως ἐπράσσετο· ὁ γὰρ Ἆγις, ὅσον χρόνον ἦν περὶ Δεκέλειαν ἔχων τὴν μεθ’ ἑαυτοῦ δύναμιν, κύριος ἦν καὶ ἀποστέλλειν εἴ ποί τινα ἐβούλετο στρατιὰν καὶ ξυναγείρειν καὶ χρήματα πράσσειν. καὶ πολὺ μᾶλλον ὡς εἰπεῖν κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν αὐτοῦ οἱ ξύμμαχοι ὑπήκουον [ἢ] τῶν ἐν τῇ πόλει Λακεδαιμονίων· δύναμιν γὰρ ἔχων αὐτὸς εὐθὺς ἑκασταχόσε δεινὸς παρῆν.

Καὶ ὁ μὲν τοῖς Λεσβίοις ἔπρασσε, Χῖοι δὲ καὶ Ἐρυθραῖοι ἀποστῆναι καὶ αὐτοὶ ἑτοῖμοι ὄντες πρὸς μὲν Ἆγιν οὐκ ἐτρά- ποντο, ἐς δὲ τὴν Λακεδαίμονα. καὶ παρὰ Τισσαφέρνους, ὃς βασιλεῖ Δαρείῳ τῷ Ἀρταξέρξου στρατηγὸς ἦν τῶν κάτω, πρεσβευτὴς ἅμα μετ’ αὐτῶν παρῆν.

ἐπήγετο γὰρ καὶ ὁ Τισσαφέρνης τοὺς Πελοποννησίους καὶ ὑπισχνεῖτο τροφὴν παρέξειν. ὑπὸ βασιλέως γὰρ νεωστὶ ἐτύγχανε πεπραγμένος τοὺς ἐκ τῆς ἑαυτοῦ ἀρχῆς φόρους, οὓς δι’ Ἀθηναίους ἀπὸ τῶν Ἑλληνίδων πόλεων οὐ δυνάμενος πράσσεσθαι ἐπωφείλησεν· τούς τε οὖν φόρους μᾶλλον ἐνόμιζε κομιεῖσθαι κακώσας τοὺς Ἀθηναίους, καὶ ἅμα βασιλεῖ ξυμμάχους Λακεδαιμονίους ποιήσειν, καὶ Ἀμόργην τὸν Πισσούθνου υἱὸν νόθον, ἀφεστῶτα περὶ Καρίαν, ὥσπερ αὐτῷ προσέταξε βασιλεύς, ἢ ζῶντα ἄξειν ἢ ἀποκτενεῖν.

[6] Οἱ μὲν οὖν Χῖοι καὶ Τισσαφέρνης κοινῇ κατὰ τὸ αὐτὸ ἔπρασσον, Καλλίγειτος δὲ ὁ Λαοφῶντος Μεγαρεὺς καὶ Τιμαγόρας ὁ Ἀθηναγόρου Κυζικηνός, φυγάδες τῆς ἑαυτῶν ἀμφότεροι παρὰ Φαρναβάζῳ τῷ Φαρνάκου κατοικοῦντες, ἀφικνοῦνται περὶ τὸν αὐτὸν καιρὸν ἐς τὴν Λακεδαίμονα πέμψαντος Φαρναβάζου, ὅπως ναῦς κομίσειαν ἐς τὸν Ἑλλήσποντον, καὶ αὐτός, εἰ δύναιτο, ἅπερ ὁ Τισσαφέρνης προυθυμεῖτο, τάς τε ἐν τῇ ἑαυτοῦ ἀρχῇ πόλεις ἀποστήσειε τῶν Ἀθηναίων διὰ τοὺς φόρους καὶ ἀφ’ ἑαυτοῦ βασιλεῖ τὴν ξυμμαχίαν τῶν Λακεδαιμονίων ποιήσειεν.

Πρασσόντων δὲ ταῦτα χωρὶς ἑκατέρων, τῶν τε ἀπὸ τοῦ Φαρναβάζου καὶ τῶν ἀπὸ τοῦ Τισσαφέρνους, πολλὴ ἅμιλλα ἐγίγνετο τῶν ἐν τῇ Λακεδαίμονι, ὅπως οἱ μὲν ἐς τὴν Ἰωνίαν καὶ Χίον, οἱ δ’ ἐς τὸν Ἑλλήσποντον πρότερον ναῦς καὶ στρατιὰν πείσουσι πέμπειν.

οἱ μέντοι Λακεδαιμόνιοι τὰ τῶν Χίων καὶ Τισσαφέρνους παρὰ πολὺ προσεδέξαντο μᾶλ- λον· ξυνέπρασσε γὰρ αὐτοῖς καὶ Ἀλκιβιάδης, Ἐνδίῳ ἐφορεύοντι πατρικὸς ἐς τὰ μάλιστα ξένος ὤν, ὅθεν καὶ τοὔνομα Λακωνικὸν ἡ οἰκία αὐτῶν κατὰ τὴν ξενίαν ἔσχεν· Ἔνδιος γὰρ Ἀλκιβιάδου ἐκαλεῖτο.

ὅμως δ’ οἱ Λακεδαιμόνιοι πρῶτον κατάσκοπον ἐς τὴν Χίον πέμψαντες Φρῦνιν ἄνδρα περίοικον, εἰ αἵ τε νῆες αὐτοῖς εἰσὶν ὅσασπερ ἔλεγον καὶ τἆλλα εἰ ἡ πόλις ἱκανή ἐστι πρὸς τὴν λεγομένην δόξαν, ἀπαγγείλαντος αὐτοῖς ὡς εἴη ταῦτα ἀληθῆ ἅπερ ἤκουον, τούς τε Χίους καὶ τοὺς Ἐρυθραίους εὐθὺς ξυμμάχους ἐποιήσαντο καὶ τεσσαράκοντα ναῦς ἐψηφίσαντο αὐτοῖς πέμπειν, ὡς ἐκεῖ οὐκ ἔλασσον ἢ ἑξήκοντα ἀφ’ ὧν οἱ Χῖοι ἔλεγον ὑπαρχουσῶν.
καὶ τὸ μὲν πρῶτον δέκα τούτων αὐτοὶ ἔμελλον πέμψειν, καὶ Μελαγχρίδαν, ὃς αὐτοῖς ναύαρχος ἦν· ἔπειτα σεισμοῦ γενομένου ἀντὶ τοῦ Μελαγχρίδου Χαλκιδέα ἔπεμπον καὶ ἀντὶ τῶν δέκα νεῶν πέντε παρεσκευάζοντο ἐν τῇ Λακωνικῇ. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα καὶ ἑνὸς δέον εἰκοστὸν ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[7] Ἅμα δὲ τῷ ἦρι τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς ἐπειγομένων τῶν Χίων ἀποστεῖλαι τὰς ναῦς καὶ δεδιότων μὴ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ πρασσόμενα αἴσθωνται (πάντες γὰρ κρύφα αὐτῶν ἐπρεσβεύοντο), ἀποπέμπουσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐς Κόρινθον ἄνδρας Σπαρτιάτας τρεῖς, ὅπως ἀπὸ τῆς ἑτέρας θαλάσσης ὡς τάχιστα ἐπὶ τὴν πρὸς Ἀθήνας ὑπερενεγκόντες τὰς ναῦς τὸν Ἰσθμὸν κελεύσωσι πλεῖν ἐς Χίον πάσας, καὶ ἃς ὁ Ἆγις παρεσκεύαζεν ἐς τὴν Λέσβον καὶ τὰς ἄλλας· ἦσαν δὲ αἱ ξύμπασαι τῶν ξυμμαχίδων νῆες αὐτόθι μιᾶς δέουσαι τεσσαράκοντα.

[8] ὁ μὲν οὖν Καλλίγειτος καὶ Τιμαγόρας ὑπὲρ τοῦ Φαρναβάζου οὐκ ἐκοινοῦντο τὸν στόλον ἐς τὴν Χίον, οὐδὲ τὰ χρήματα ἐδίδοσαν ἃ ἦλθον ἔχοντες ἐς τὴν ἀποστολὴν πέντε καὶ εἴκοσι τάλαντα, ἀλλ’ ὕστερον ἐφ’ ἑαυτῶν διενοοῦντο ἄλλῳ στόλῳ πλεῖν·

ὁ δὲ Ἆγις ἐπειδὴ ἑώρα τοὺς Λακεδαιμονίους ἐς τὴν Χίον πρῶτον ὡρμημένους, οὐδ’ αὐτὸς ἄλλο τι ἐγίγνωσκεν, ἀλλὰ ξυνελθόντες ἐς Κόρινθον οἱ ξύμμαχοι ἐβουλεύοντο, καὶ ἔδοξε πρῶτον ἐς Χίον αὐτοῖς πλεῖν ἄρχοντα ἔχοντας Χαλκιδέα, ὃς ἐν τῇ Λακωνικῇ τὰς πέντε ναῦς παρεσκεύαζεν, ἔπειτα ἐς Λέσβον καὶ Ἀλκαμένη ἄρχοντα, ὅνπερ καὶ Ἆγις διενοεῖτο, τὸ τελευταῖον δὲ ἐς τὸν Ἑλλήσποντον ἀφικέσθαι (προσετέτακτο δὲ ἐς αὐτὸν ἄρχων Κλέαρχος ὁ Ῥαμφίου),
διαφέρειν δὲ τὸν Ἰσθμὸν τὰς ἡμισείας τῶν νεῶν πρῶτον, καὶ εὐθὺς ταύτας ἀποπλεῖν, ὅπως μὴ οἱ Ἀθηναῖοι πρὸς τὰς ἀφορμωμένας μᾶλλον τὸν νοῦν ἔχωσιν ἢ τὰς ὕστερον ἐπιδιαφερομένας.
καὶ γὰρ τὸν πλοῦν ταύτῃ ἐκ τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο, καταφρονήσαντες τῶν Ἀθηναίων ἀδυνασίαν, ὅτι ναυτικὸν οὐδὲν αὐτῶν πολύ πω ἐφαίνετο. ὡς δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ διεκόμισαν εὐθὺς μίαν καὶ εἴκοσι ναῦς.

[9] οἱ δὲ Κορίνθιοι, ἐπειγομένων αὐτῶν τὸν πλοῦν, οὐ προυθυμήθησαν ξυμπλεῖν πρὶν τὰ Ἴσθμια, ἃ τότε ἦν, διεορτάσωσιν. Ἆγις δὲ αὐτοῖς ἑτοῖμος ἦν ἐκείνους μὲν μὴ λύειν δὴ τὰς Ἰσθμιάδας σπονδάς, ἑαυτοῦ δὲ τὸν στόλον ἴδιον ποιήσασθαι.
οὐ ξυγχωρούντων δὲ τῶν Κορινθίων, ἀλλὰ διατριβῆς ἐγγιγνομένης, οἱ Ἀθηναῖοι ᾐσθάνοντο τὰ τῶν Χίων μᾶλλον, καὶ πέμψαντες ἕνα τῶν στρατηγῶν Ἀριστοκράτη ἐπῃτιῶντο αὐτούς, καὶ ἀρνουμένων τῶν Χίων τὸ πιστὸν ναῦς σφίσι ξυμπέμπειν ἐκέλευον ἐς τὸ ξυμμαχικόν· οἱ δ’ ἔπεμψαν ἑπτά.

αἴτιον δ’ ἐγένετο τῆς ἀποστολῆς τῶν νεῶν οἱ μὲν πολλοὶ τῶν Χίων οὐκ εἰδότες τὰ πρασσόμενα, οἱ δὲ ὀλίγοι καὶ ξυνειδότες τό τε πλῆθος οὐ βουλόμενοί πω πολέμιον ἔχειν, πρίν τι καὶ ἰσχυρὸν λάβωσι, καὶ τοὺς Πελοποννησίους οὐκέτι προσδεχόμενοι ἥξειν, ὅτι διέτριβον.

[10] Ἐν δὲ τούτῳ τὰ Ἴσθμια ἐγίγνετο, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι (ἐπηγγέλθησαν γάρ) ἐθεώρουν ἐς αὐτά, καὶ κατάδηλα μᾶλλον αὐτοῖς τὰ τῶν Χίων ἐφάνη. καὶ ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν, παρεσκευάζοντο εὐθὺς ὅπως μὴ λήσουσιν αὐτοὺς αἱ νῆες ἐκ τῶν Κεγχρειῶν ἀφορμηθεῖσαι.

οἱ δὲ μετὰ τὴν ἑορτὴν ἀνήγοντο μιᾷ καὶ εἴκοσι ναυσὶν ἐς τὴν Χίον, ἄρχοντα Ἀλκαμένη ἔχοντες. καὶ αὐτοῖς οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον ἴσαις ναυσὶ προσπλεύσαντες ὑπῆγον ἐς τὸ πέλαγος. ὡς δ’ ἐπὶ πολὺ οὐκ ἐπηκολούθησαν οἱ Πελοποννήσιοι, ἀλλ’ ἀπετράποντο, ἐπαν- εχώρησαν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι· τὰς γὰρ τῶν Χίων ἑπτὰ ναῦς ἐν τῷ ἀριθμῷ μετὰ σφῶν ἔχοντες οὐ πιστὰς ἐνόμιζον,

ἀλλ’ ὕστερον ἄλλας προσπληρώσαντες ἐς ἑπτὰ καὶ τριάκοντα παραπλέοντας αὐτοὺς καταδιώκουσιν ἐς Σπείραιον τῆς Κορινθίας· ἔστι δὲ λιμὴν ἐρῆμος καὶ ἔσχατος πρὸς τὰ μεθόρια τῆς Ἐπιδαυρίας. καὶ μίαν μὲν ναῦν ἀπολλύασι μετέωρον οἱ Πελοποννήσιοι, τὰς δὲ ἄλλας ξυναγαγόντες ὁρμίζουσιν.

καὶ προσβαλόντων τῶν Ἀθηναίων καὶ κατὰ θάλασσαν ταῖς ναυσὶ καὶ ἐς τὴν γῆν ἀποβάντων θόρυβός τε ἐγένετο πολὺς καὶ ἄτακτος, καὶ τῶν τε νεῶν τὰς πλείους κατατραυματίζουσιν ἐν τῇ γῇ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τὸν ἄρχοντα Ἀλκαμένη ἀποκτείνουσιν· καὶ αὐτῶν τινὲς ἀπέθανον.

[11] διακριθέντες δὲ πρὸς μὲν τὰς πολεμίας ναῦς ἐπέταξαν ἐφορμεῖν ἱκανάς, ταῖς δὲ λοιπαῖς ἐς τὸ νησίδιον ὁρμίζονται ἐν ᾧ οὐ πολὺ ἀπέχοντι ἐστρατοπεδεύοντο, καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας ἐπὶ βοήθειαν ἔπεμπον.

παρῆσαν γὰρ καὶ τοῖς Πελοποννησίοις τῇ ὑστεραίᾳ οἵ τε Κορίνθιοι βοηθοῦντες ἐπὶ τὰς ναῦς καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ οἱ ἄλλοι πρόσχωροι. καὶ ὁρῶντες τὴν φυλακὴν ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ ἐπίπονον οὖσαν ἠπόρουν, καὶ ἐπενόησαν μὲν κατακαῦσαι τὰς ναῦς, ἔπειτα δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς ἀνελκύσαι καὶ τῷ πεζῷ προσκαθημένους φυλακὴν ἔχειν, ἕως ἄν τις παρατύχῃ διαφυγὴ ἐπιτηδεία. ἔπεμψε δ’ αὐτοῖς καὶ Ἆγις αἰσθόμενος ταῦτα ἄνδρα Σπαρτιάτην Θέρμωνα.

τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις πρῶτον μὲν ἠγγέλθη ὅτι αἱ νῆες ἀνηγμέναι εἰσὶν ἐκ τοῦ Ἰσθμοῦ (εἴρητο γάρ, ὅταν γένηται τοῦτο, Ἀλκαμένει ὑπὸ τῶν ἐφόρων ἱππέα πέμψαι), καὶ εὐθὺς τὰς παρὰ σφῶν πέντε ναῦς καὶ Χαλκιδέα ἄρχοντα καὶ Ἀλκιβιάδην μετ’ αὐτοῦ ἐβούλοντο πέμπειν· ἔπειτα ὡρμημένων αὐτῶν τὰ περὶ τὴν ἐν τῷ Σπειραίῳ τῶν νεῶν καταφυγὴν ἠγγέλθη, καὶ ἀθυμήσαντες, ὅτι πρῶτον ἁπτόμενοι τοῦ Ἰωνικοῦ πολέμου ἔπταισαν, τὰς ναῦς τὰς ἐκ τῆς ἑαυτῶν οὐκέτι διενοοῦντο πέμπειν, ἀλλὰ καί τινας προανηγμένας μετακαλεῖν.

[12] γνοὺς δὲ ὁ Ἀλκιβιάδης πείθει αὖθις Ἔνδιον καὶ τοὺς ἄλλους ἐφόρους μὴ ἀποκνῆσαι τὸν πλοῦν, λέγων ὅτι φθήσονταί τε πλεύσαντες πρὶν τὴν τῶν νεῶν ξυμφορὰν Χίους αἰσθέσθαι, καὶ αὐτὸς ὅταν προσβάλῃ Ἰωνίᾳ, ῥᾳδίως πείσειν τὰς πόλεις ἀφίστασθαι τήν τε τῶν Ἀθηναίων λέγων ἀσθένειαν καὶ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων προθυμίαν· πιστότερος γὰρ ἄλλων φανεῖσθαι.

Ἐνδίῳ τε αὐτῷ ἰδίᾳ ἔλεγε καλὸν εἶναι δι’ ἐκείνου ἀποστῆσαί τε Ἰωνίαν καὶ βασιλέα ξύμμαχον ποιῆσαι Λακεδαιμονίοις, καὶ μὴ Ἄγιδος τὸ ἀγώνισμα τοῦτο γενέσθαι· ἐτύγχανε γὰρ τῷ Ἄγιδι αὐτὸς διάφορος ὤν.

καὶ ὁ μὲν πείσας τούς τε ἄλλους ἐφόρους καὶ Ἔνδιον ἀνήγετο ταῖς πέντε ναυσὶ μετὰ Χαλκιδέως τοῦ Λακεδαιμονίου, καὶ διὰ τάχους τὸν πλοῦν ἐποιοῦντο.

[13] Ἀνεκομίζοντο δὲ ὑπὸ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον καὶ αἱ ἀπὸ τῆς Σικελίας Πελοποννησίων ἑκκαίδεκα νῆες αἱ μετὰ Γυλίππου ξυνδιαπολεμήσασαι· καὶ περὶ τὴν Λευκάδα ἀπο- ληφθεῖσαι καὶ κοπεῖσαι ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νεῶν, ὧν ἦρχεν Ἱπποκλῆς Μενίππου φυλακὴν ἔχων τῶν ἀπὸ τῆς Σικελίας νεῶν, αἱ λοιπαὶ πλὴν μιᾶς διαφυγοῦσαι τοὺς Ἀθηναίους κατέπλευσαν ἐς τὴν Κόρινθον.

[14] Ὁ δὲ Χαλκιδεὺς καὶ ὁ ἀλκιβιάδης πλέοντες ὅσοις τε ἐπιτύχοιεν ξυνελάμβανον τοῦ μὴ ἐξάγγελτοι γενέσθαι, καὶ προσβαλόντες πρῶτον Κωρύκῳ τῆς ἠπείρου καὶ ἀφέντες ἐνταῦθα αὐτοὺς αὐτοὶ μὲν προξυγγενόμενοι τῶν ξυμπρασσόντων Χίων τισὶ καὶ κελευόντων καταπλεῖν μὴ προειπόντας ἐς τὴν πόλιν, ἀφικνοῦνται αἰφνίδιοι τοῖς Χίοις.

καὶ οἱ μὲν πολλοὶ ἐν θαύματι ἦσαν καὶ ἐκπλήξει· τοῖς δ’ ὀλίγοις παρεσκεύαστο ὥστε βουλήν [τε] τυχεῖν ξυλλεγομένην, καὶ γενομένων λόγων ἀπό τε τοῦ Χαλκιδέως καὶ Ἀλκιβιάδου ὡς ἄλλαι [τε] νῆες πολλαὶ προσπλέουσι καὶ τὰ περὶ τῆς πολιορκίας τῶν ἐν τῷ Σπειραίῳ νεῶν οὐ δηλωσάντων, ἀφίστανται Χῖοι καὶ αὖθις Ἐρυθραῖοι Ἀθηναίων.

καὶ μετὰ ταῦτα τρισὶ ναυσὶ πλεύσαντες καὶ Κλαζομενὰς ἀφιστᾶσιν. διαβάντες τε εὐθὺς οἱ Κλαζομένιοι ἐς τὴν ἤπειρον τὴν Πολίχναν ἐτείχιζον, εἴ τι δέοι, σφίσιν αὐτοῖς ἐκ τῆς νησῖδος ἐν ᾗ οἰκοῦσι πρὸς ἀναχώρησιν. καὶ οἱ μὲν ἀφεστῶτες ἐν τειχισμῷ τε πάντες ἦσαν καὶ παρασκευῇ πολέμου·

[15] ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας ταχὺ ἀγγελία τῆς Χίου ἀφικνεῖται· καὶ νομίσαντες μέγαν ἤδη καὶ σαφῆ τὸν κίνδυνον σφᾶς περιεστάναι, καὶ τοὺς λοιποὺς ξυμμάχους οὐκ ἐθελήσειν τῆς μεγίστης πόλεως μεθεστηκυίας ἡσυχάζειν, τά τε χίλια τάλαντα, ὧν διὰ παντὸς τοῦ πολέμου ἐγλίχοντο μὴ ἅψασθαι, εὐθὺς ἔλυσαν τὰς ἐπικειμένας ζημίας τῷ εἰπόντι ἢ ἐπιψηφίσαντι ὑπὸ τῆς παρούσης ἐκπλήξεως, καὶ ἐψηφίσαντο κινεῖν καὶ ναῦς πληροῦν οὐκ ὀλίγας, τῶν τε ἐν τῷ Σπειραίῳ ἐφορμουσῶν τὰς μὲν ὀκτὼ ἤδη πέμπειν, αἳ ἀπολιποῦσαι τὴν φυλακὴν τὰς μετὰ Χαλκιδέως διώξασαι καὶ οὐ καταλαβοῦσαι ἀνεκεχωρήκεσαν (ἦρχε δὲ αὐτῶν Στρομβιχίδης Διοτίμου), ἄλλας δὲ οὐ πολὺ ὕστερον βοηθεῖν δώδεκα μετὰ Θρασυκλέους, ἀπολιπούσας καὶ ταύτας τὴν ἐφόρμησιν.

τάς τε τῶν Χίων ἑπτὰ ναῦς, αἳ αὐτοῖς ξυνεπολιόρκουν τὰς ἐν τῷ Σπειραίῳ, ἀπαγαγόντες τοὺς μὲν δούλους ἐξ αὐτῶν ἠλευθέρωσαν, τοὺς δ’ ἐλευθέρους κατέδησαν. ἑτέρας δὲ <δέκα> ἀντὶ πασῶν τῶν ἀπελθουσῶν νεῶν ἐς τὴν ἐφόρμησιν τῶν Πελοποννησίων διὰ τάχους πληρώσαντες ἀντέπεμψαν καὶ ἄλλας διενοοῦντο τριάκοντα πληροῦν. καὶ πολλὴ ἦν ἡ προθυμία καὶ ὀλίγον ἐπράσσετο οὐδὲν ἐς τὴν βοήθειαν τὴν ἐπὶ τὴν Χίον.

[16] Ἐν δὲ τούτῳ Στρομβιχίδης ταῖς ὀκτὼ ναυσὶν ἀφικνεῖται ἐς Σάμον, καὶ προσλαβὼν Σαμίαν μίαν ἔπλευσεν ἐς Τέων καὶ ἡσυχάζειν ἠξίου αὐτούς. ἐκ δὲ τῆς Χίου ἐς τὴν Τέων καὶ ὁ Χαλκιδεὺς μετὰ τριῶν καὶ εἴκοσι νεῶν ἐπέπλει καὶ ὁ πεζὸς ἅμα ὁ τῶν Κλαζομενίων καὶ Ἐρυθραίων παρῄει.

προαισθόμενος δὲ ὁ Στρομβιχίδης ἐξανήγετο καὶ μετεωρισθεὶς ἐν τῷ πελάγει ὡς ἑώρα τὰς ναῦς πολλὰς τὰς ἀπὸ τῆς Χίου, φυγὴν ἐποιεῖτο ἐπὶ τῆς Σάμου· αἱ δὲ ἐδίωκον.

τὸν δὲ πεζὸν οἱ Τήιοι τὸ πρῶτον οὐκ ἐσδεχόμενοι, ὡς ἔφυγον οἱ Ἀθηναῖοι, ἐσηγάγοντο. καὶ ἐπέσχον μὲν οἱ πεζοὶ καὶ Χαλκιδέα ἐκ τῆς διώξεως περιμένοντες· ὡς δὲ ἐχρόνιζε, καθῄρουν αὐτοί τε τὸ τεῖχος ὃ ἀνῳκοδόμησαν οἱ Ἀθηναῖοι τῆς Τηίων πόλεως τὸ πρὸς ἤπειρον, ξυγκαθῄρουν δὲ αὐτοῖς καὶ τῶν βαρβάρων ἐπελθόντες οὐ πολλοί, ὧν ἦρχε Στάγης ὕπαρχος Τισσαφέρνους.

[17] Χαλκιδεὺς δὲ καὶ Ἀλκιβιάδης ὡς κατεδίωξαν ἐς Σάμον Στρομβιχίδην, ἐκ μὲν τῶν ἐκ Πελοποννήσου νεῶν τοὺς ναύτας ὁπλίσαντες ἐν Χίῳ καταλιμπάνουσιν, ἀντιπληρώσαντες δὲ ταύτας τε ἐκ Χίου καὶ ἄλλας εἴκοσιν ἔπλεον ἐς Μίλητον ὡς ἀποστήσοντες·

ἐβούλετο γὰρ ὁ Ἀλκιβιάδης, ὢν ἐπιτήδειος τοῖς προεστῶσι τῶν Μιλησίων, φθάσαι τάς τε ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ναῦς προσαγαγόμενος αὐτοὺς καὶ τοῖς Χίοις καὶ ἑαυτῷ καὶ Χαλ- κιδεῖ καὶ τῷ ἀποστείλαντι Ἐνδίῳ, ὥσπερ ὑπέσχετο, τὸ ἀγώνισμα προσθεῖναι, ὅτι πλείστας τῶν πόλεων μετὰ τῆς Χίων δυνάμεως καὶ Χαλκιδέως ἀποστήσας.

λαθόντες οὖν τὸ πλεῖστον τοῦ πλοῦ καὶ φθάσαντες οὐ πολὺ τόν τε Στρομβιχίδην καὶ τὸν Θρασυκλέα, ὃς ἔτυχεν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν δώδεκα ναυσὶν ἄρτι παρὼν καὶ ξυνδιώκων, ἀφιστᾶσι τὴν Μίλητον. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι κατὰ πόδας μιᾶς δεούσαις εἴκοσι ναυσὶν ἐπιπλεύσαντες, ὡς αὐτοὺς οὐκ ἐδέχοντο οἱ Μιλήσιοι, ἐν Λάδῃ τῇ ἐπικειμένῃ νήσῳ ἐφώρμουν.

καὶ ἡ πρὸς βασιλέα ξυμμαχία Λακεδαιμονίοις ἡ πρώτη Μιλησίων εὐθὺς ἀποστάντων διὰ Τισσαφέρνους καὶ Χαλκιδέως ἐγένετο ἥδε.

[18] ’Ἐπὶ τοῖσδε ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο πρὸς βασιλέα καὶ Τισσαφέρνην Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι. ὁπόσην χώ- ραν καὶ πόλεις βασιλεὺς ἔχει καὶ οἱ πατέρες οἱ βασιλέως εἶχον, βασιλέως ἔστω· καὶ ἐκ τούτων τῶν πόλεων ὁπόσα Ἀθηναίοις ἐφοίτα χρήματα ἢ ἄλλο τι, κωλυόντων κοινῇ βασιλεὺς καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ὅπως μήτε χρήματα λαμβάνωσιν Ἀθηναῖοι μήτε ἄλλο μηδέν.

καὶ τὸν πόλεμον τὸν πρὸς Ἀθηναίους κοινῇ πολεμούντων βασιλεὺς καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι· καὶ κατάλυσιν τοῦ πολέμου πρὸς Ἀθηναίους μὴ ἐξέστω ποιεῖσθαι, ἢν μὴ ἀμφοτέροις δοκῇ, βασιλεῖ καὶ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις.
ἢν δέ τινες ἀφιστῶνται ἀπὸ βασιλέως, πολέμιοι ὄντων καὶ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις· καὶ ἤν τινες ἀφιστῶνται ἀπὸ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων, πολέμιοι ὄντων βασιλεῖ κατὰ ταὐτά.‘

[19] Ἡ μὲν ξυμμαχία αὕτη ἐγένετο· μετὰ δὲ ταῦτα οἱ Χῖοι εὐθὺς δέκα ἑτέρας πληρώσαντες ναῦς ἔπλευσαν ἐς Ἄναια, βουλόμενοι περί τε τῶν ἐν Μιλήτῳ πυθέσθαι καὶ τὰς πόλεις ἅμα ἀφιστάναι.
καὶ ἐλθούσης παρὰ Χαλκιδέως ἀγγελίας αὐτοῖς ἀποπλεῖν πάλιν, καὶ ὅτι Ἀμόργης παρέσται κατὰ γῆν στρατιᾷ, ἔπλευσαν ἐς Διὸς ἱερόν· καὶ καθορῶσιν ἑκκαί- δεκα ναῦς, ἃς ὕστερον ἔτι Θρασυκλέους Διομέδων ἔχων ἀπ’ Ἀθηνῶν προσέπλει.

καὶ ὡς εἶδον, ἔφευγον μιᾷ μὲν νηὶ ἐς Ἔφεσον, αἱ δὲ λοιπαὶ ἐπὶ τῆς Τέω. καὶ τέσσαρας μὲν κενὰς οἱ Ἀθηναῖοι λαμβάνουσι τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν γῆν φθασάντων· αἱ δ’ ἄλλαι ἐς τὴν Τηίων πόλιν καταφεύγουσιν.

καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐπὶ τῆς Σάμου ἀπέπλευσαν, οἱ δὲ Χῖοι ταῖς λοιπαῖς ναυσὶν ἀναγαγόμενοι καὶ ὁ πεζὸς μετ’ αὐτῶν Λέβεδον ἀπέστησαν καὶ αὖθις Αἱράς. καὶ μετὰ τοῦτο ἕκαστοι ἐπ’ οἴκου ἀπεκομίσθησαν, καὶ ὁ πεζὸς καὶ αἱ νῆες.

[20] Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους αἱ ἐν τῷ Σπειραίῳ εἴκοσι νῆες τῶν Πελοποννησίων, καταδιωχθεῖσαι τότε καὶ ἐφορμούμεναι ἴσῳ ἀριθμῷ ὑπὸ Ἀθηναίων, ἐπέκπλουν ποιησάμεναι αἰφνίδιον καὶ κρατήσασαι ναυμαχίᾳ τέσσαράς τε ναῦς λαμβάνουσι τῶν Ἀθηναίων καὶ ἀποπλεύσασαι ἐς Κεγχρειὰς τὸν ἐς τὴν Χίον καὶ τὴν Ἰωνίαν πλοῦν αὖθις παρεσκευάζοντο. καὶ ναύαρχος αὐτοῖς ἐκ Λακεδαίμονος Ἀστύοχος ἐπῆλθεν, ᾧπερ ἐγίγνετο ἤδη πᾶσα ἡ ναυαρχία.
Ἀναχωρήσαντος δὲ τοῦ ἐκ τῆς Τέω πεζοῦ καὶ Τισσαφέρνης αὐτὸς στρατιᾷ παραγενόμενος καὶ ἐπικαθελὼν τὸ ἐν τῇ Τέῳ τεῖχος, εἴ τι ὑπελείφθη, ἀνεχώρησεν. καὶ Διομέδων ἀπελθόντος αὐτοῦ οὐ πολὺ ὕστερον δέκα ναυσὶν Ἀθηναίων ἀφικόμενος ἐσπείσατο Τηίοις ὥστε δέχεσθαι καὶ σφᾶς. καὶ παραπλεύσας ἐπὶ Αἱρὰς καὶ προσβαλών, ὡς οὐκ ἐλάμβανε τὴν πόλιν, ἀπέπλευσεν.

[21] Ἐγένετο δὲ κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον καὶ ἡ ἐν Σάμῳ ἐπανάστασις ὑπὸ τοῦ δήμου τοῖς δυνατοῖς μετὰ Ἀθηναίων, οἳ ἔτυχον ἐν τρισὶ ναυσὶ παρόντες. καὶ ὁ δῆμος ὁ Σαμίων ἐς διακοσίους μέν τινας τοὺς πάντας τῶν δυνατωτάτων ἀπέκτεινε, τετρακοσίους δὲ φυγῇ ζημιώσαντες καὶ αὐτοὶ τὴν γῆν αὐτῶν καὶ οἰκίας νειμάμενοι, Ἀθηναίων τε σφίσιν αὐτονομίαν μετὰ ταῦτα ὡς βεβαίοις ἤδη ψηφισαμένων, τὰ λοιπὰ διῴκουν τὴν πόλιν, καὶ τοῖς γεωμόροις μετεδίδοσαν οὔτε ἄλλου οὐδενὸς οὔτε ἐκδοῦναι οὐδ’ ἀγαγέσθαι παρ’ ἐκείνων οὐδ’ ἐς ἐκείνους οὐδενὶ ἔτι τοῦ δήμου ἐξῆν.

[22] Μετὰ δὲ ταῦτα τοῦ αὐτοῦ θέρους οἱ Χῖοι, ὥσπερ ἤρξαντο, οὐδὲν ἀπολείποντες προθυμίας, ἄνευ τε Πελοποννησίων πλήθει παρόντες ἀποστῆσαι τὰς πόλεις καὶ βουλόμενοι ἅμα ὡς πλείστους σφίσι ξυγκινδυνεύειν, στρατεύονται αὐτοί τε τρισκαίδεκα ναυσὶν ἐπὶ τὴν Λέσβον, ὥσπερ εἴρητο ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων δεύτερον ἐπ’ αὐτὴν ἰέναι καὶ ἐκεῖθεν ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον, καὶ ὁ πεζὸς ἅμα Πελοποννησίων τε τῶν παρόντων καὶ τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων παρῄει ἐπὶ Κλαζομενῶν τε καὶ Κύμης· ἦρχε δ’ αὐτοῦ Εὐάλας Σπαρτιάτης, τῶν δὲ νεῶν Δεινιάδας περίοικος.

καὶ αἱ μὲν νῆες καταπλεύσασαι Μήθυμναν πρῶτον ἀφιστᾶσι, καὶ καταλείπονται τέσσαρες νῆες ἐν αὐτῇ· καὶ αὖθις αἱ λοιπαὶ Μυτιλήνην ἀφιστᾶσιν.

[23] Ἀστύοχος δὲ ὁ Λακεδαιμόνιος ναύαρχος τέσσαρσι ναυσίν, ὥσπερ ὥρμητο, πλέων ἐκ τῶν Κεγχρειῶν ἀφικνεῖται ἐς Χίον. καὶ τρίτην ἡμέραν αὐτοῦ ἥκοντος αἱ Ἀττικαὶ νῆες πέντε καὶ εἴκοσιν ἔπλεον ἐς Λέσβον, ὧν ἦρχε Λέων καὶ Διομέδων· Λέων γὰρ ὕστερον δέκα ναυσὶ προσεβοήθησεν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν.

ἀναγαγόμενος δὲ καὶ ὁ Ἀστύοχος τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐς ὀψὲ καὶ προσλαβὼν Χίαν ναῦν μίαν ἔπλει ἐς τὴν Λέσβον, ὅπως ὠφελοίη, εἴ τι δύναιτο. καὶ ἀφικνεῖται ἐς τὴν Πύρραν, ἐκεῖθεν δὲ τῇ ὑστεραίᾳ ἐς Ἔρεσον, ἔνθα πυνθάνεται ὅτι ἡ Μυτιλήνη ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων αὐτοβοεὶ ἑάλωκεν·
οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ὥσπερ ἔπλεον ἀπροσδόκητοι κατασχόντες ἐς τὸν λιμένα τῶν τε Χίων νεῶν ἐκράτησαν καὶ ἀποβάντες τοὺς ἀντιστάντας μάχῃ νικήσαντες τὴν πόλιν ἔσχον.

ἃ πυνθανόμενος ὁ Ἀστύοχος τῶν τε Ἐρεσίων καὶ τῶν ἐκ τῆς Μηθύμνης μετ’ Εὐβούλου Χίων νεῶν, αἳ τότε καταλειφθεῖσαι καὶ ὡς ἡ Μυτιλήνη ἑάλω φεύγουσαι περιέτυχον αὐτῷ τρεῖς (μία γὰρ ἑάλω ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων), οὐκέτι ἐπὶ τὴν Μυτιλήνην ὥρμησεν, ἀλλὰ τὴν Ἔρεσον ἀποστήσας καὶ ὁπλίσας, καὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἑαυτοῦ νεῶν ὁπλίτας πεζῇ παραπέμπει ἐπὶ τὴν Ἄντισσαν καὶ Μήθυμναν ἄρχοντα Ἐτεόνικον προστάξας· καὶ αὐτὸς ταῖς τε μεθ’ ἑαυτοῦ ναυσὶ καὶ ταῖς τρισὶ ταῖς Χίαις παρέπλει, ἐλπίζων τοὺς Μηθυμναίους θαρσήσειν τε ἰδόντας σφᾶς καὶ ἐμμενεῖν τῇ ἀποστάσει.

ὡς δὲ αὐτῷ τὰ ἐν τῇ Λέσβῳ πάντα ἠναντιοῦτο, ἀπέπλευσε τὸν ἑαυτοῦ στρατὸν πεζὸν ἀναλαβὼν ἐς τὴν Χίον. ἀπεκομίσθη δὲ πάλιν κατὰ πόλεις καὶ ὁ τῶν ξυμμάχων πεζός, ὃς ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον ἐμέλλησεν ἰέναι. καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Κεγχρειᾷ ξυμμαχίδων Πελοποννησίων νεῶν ἀφικνοῦνται αὐτοῖς ἓξ μετὰ ταῦτα ἐς τὴν Χίον.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τά τ’ ἐν τῇ Λέσβῳ πάλιν κατεστήσαντο καὶ πλεύσαντες ἐξ αὐτῆς Κλαζομενίων τὴν ἐν τῇ ἠπείρῳ Πολίχναν τειχιζομένην ἑλόντες διεκόμισαν πάλιν αὐτοὺς ἐς τὴν ἐν τῇ νήσῳ πόλιν, πλὴν τῶν αἰτίων τῆς ἀποστάσεως· οὗτοι δὲ ἐς Δαφνοῦντα ἀπῆλθον. καὶ αὖθις Κλαζομεναὶ προσεχώρησαν Ἀθηναίοις.

[24] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους οἵ τ’ ἐπὶ Μιλήτῳ Ἀθηναῖοι ταῖς εἴκοσι ναυσὶν ἐν τῇ Λάδῃ ἐφορμοῦντες ἀπόβασιν ποιησάμενοι ἐς Πάνορμον τῆς Μιλησίας Χαλκιδέα τε τὸν Λακεδαιμόνιον ἄρχοντα μετ’ ὀλίγων παραβοηθήσαντα ἀποκτείνουσι καὶ τροπαῖον τρίτῃ ἡμέρᾳ ὕστερον διαπλεύσαντες ἔστησαν, ὃ οἱ Μιλήσιοι ὡς οὐ μετὰ κράτους τῆς γῆς σταθὲν ἀνεῖλον·

καὶ Λέων καὶ Διομέδων ἔχοντες τὰς ἐκ Λέσβου Ἀθηναίων ναῦς, ἔκ τε Οἰνουσσῶν τῶν πρὸ Χίου νήσων καὶ ἐκ Σιδούσσης καὶ ἐκ Πτελεοῦ, ἃ ἐν τῇ Ἐρυθραίᾳ εἶχον τείχη, καὶ ἐκ τῆς Λέσβου ὁρμώμενοι τὸν πρὸς τοὺς Χίους πόλεμον ἀπὸ τῶν νεῶν ἐποιοῦντο· εἶχον δ’ ἐπιβάτας τῶν ὁπλιτῶν ἐκ καταλόγου ἀναγκαστούς.
καὶ ἔν τε Καρδαμύλῃ ἀποβάντες καὶ ἐν Βολίσκῳ τοὺς προσβοηθήσαντας τῶν Χίων μάχῃ νικήσαντες καὶ πολλοὺς διαφθείραντες ἀνάστατα ἐποίησαν τὰ ταύτῃ χωρία, καὶ ἐν Φάναις αὖθις ἄλλῃ μάχῃ ἐνίκησαν καὶ τρίτῃ ἐν Λευκωνίῳ. καὶ μετὰ τοῦτο οἱ μὲν Χῖοι ἤδη οὐκέτι ἐπεξῇσαν, οἱ δὲ τὴν χώραν καλῶς κατεσκευασμένην καὶ ἀπαθῆ οὖσαν ἀπὸ τῶν Μηδικῶν μέχρι τότε διεπόρθησαν.
Χῖοι γὰρ μόνοι μετὰ Λακεδαιμονίους ὧν ἐγὼ ᾐσθόμην ηὐδαιμόνησάν τε ἅμα καὶ ἐσωφρόνησαν, καὶ ὅσῳ ἐπεδίδου ἡ πόλις αὐτοῖς ἐπὶ τὸ μεῖζον, τόσῳ δὲ καὶ ἐκοσμοῦντο ἐχυρώτερον.
καὶ οὐδ’ αὐτὴν τὴν ἀπόστασιν, εἰ τοῦτο δοκοῦσι παρὰ τὸ ἀσφαλέστερον πρᾶξαι, πρότερον ἐτόλμησαν ποιήσασθαι ἢ μετὰ πολλῶν τε καὶ ἀγαθῶν ξυμμάχων ἔμελλον ξυγκινδυνεύσειν καὶ τοὺς Ἀθηναίους ᾐσθάνοντο οὐδ’ αὐτοὺς ἀντιλέγοντας ἔτι μετὰ τὴν Σικελικὴν ξυμφορὰν ὡς οὐ πάνυ πόνηρα σφῶν [βεβαίως] τὰ πράγματα εἴη· εἰ δέ τι ἐν τοῖς ἀνθρωπείοις τοῦ βίου παραλόγοις ἐσφάλησαν, μετὰ πολλῶν οἷς ταὐτὰ ἔδοξε, τὰ τῶν Ἀθηναίων ταχὺ ξυναναιρεθήσεσθαι, τὴν ἁμαρτίαν ξυνέγνωσαν.

εἰργομένοις οὖν αὐτοῖς τῆς θαλάσσης καὶ κατὰ γῆν πορθουμένοις ἐνεχείρησάν τινες πρὸς Ἀθηναίους ἀγαγεῖν τὴν πόλιν· οὓς αἰσθόμενοι οἱ ἄρχοντες αὐτοὶ μὲν ἡσύχασαν, Ἀστύοχον δὲ ἐξ Ἐρυθρῶν τὸν ναύαρχον μετὰ τεσσάρων νεῶν, αἳ παρῆσαν αὐτῷ, κομίσαντες ἐσκόπουν ὅπως μετριώτατα ἢ ὁμήρων λήψει ἢ ἄλλῳ τῳ τρόπῳ καταπαύσουσι τὴν ἐπιβουλήν. καὶ οἱ μὲν ταῦτα ἔπρασσον.

[25] Ἐκ δὲ τῶν Ἀθηνῶν τοῦ αὐτοῦ θέρους τελευτῶντος χίλιοι ὁπλῖται Ἀθηναίων καὶ πεντακόσιοι καὶ χίλιοι Ἀργείων (τοὺς γὰρ πεντακοσίους τῶν Ἀργείων ψιλοὺς ὄντας ὥπλισαν οἱ Ἀθηναῖοι) καὶ χίλιοι τῶν ξυμμάχων ναυσὶ δυοῖν δεούσαις πεντήκοντα, ὧν ἦσαν καὶ ὁπλιταγωγοί, Φρυνίχου καὶ Ὀνομακλέους καὶ Σκιρωνίδου στρατηγούντων κατέπλευσαν ἐς Σάμον, καὶ διαβάντες ἐς Μίλητον ἐστρατοπεδεύσαντο.
Μιλήσιοι δὲ ἐξελθόντες αὐτοί τε, ὀκτακόσιοι ὁπλῖται, καὶ οἱ μετὰ Χαλκιδέως ἐλθόντες Πελοποννήσιοι καὶ Τισσαφέρνους τι [ξενικὸν] ἐπικουρικόν, καὶ αὐτὸς Τισσαφέρνης παρὼν καὶ ἡ ἵππος αὐτοῦ, ξυνέβαλον τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις.

καὶ οἱ μὲν Ἀργεῖοι τῷ σφετέρῳ αὐτῶν κέρᾳ προεξᾴξαντες καὶ καταφρονήσαντες, ὡς ἐπ’ Ἴωνάς τε καὶ οὐ δεξομένους ἀτακτότερον χωροῦντες, νικῶνται ὑπὸ τῶν Μιλησίων καὶ διαφθείρονται αὐτῶν ὀλίγῳ ἐλάσσους τριακοσίων ἀνδρῶν·
Ἀθηναῖοι δὲ τούς τε Πελοποννησίους πρώτους νικήσαντες καὶ τοὺς βαρβάρους καὶ τὸν ἄλλον ὄχλον ὠσάμενοι, τοῖς Μιλησίοις οὐ ξυμμείξαντες, ἀλλ’ ὑποχωρησάντων αὐτῶν ἀπὸ τῆς τῶν Ἀργείων τροπῆς ἐς τὴν πόλιν ὡς ἑώρων τὸ ἄλλο σφῶν ἡσσώμενον, πρὸς αὐτὴν τὴν πόλιν τῶν Μιλησίων κρατοῦντες ἤδη τὰ ὅπλα τίθενται.
καὶ ξυνέβη ἐν τῇ μάχῃ ταύτῃ τοὺς Ἴωνας ἀμφοτέρωθεν τῶν Δωριῶν κρατῆσαι· τούς τε γὰρ κατὰ σφᾶς Πελοποννησίους οἱ Ἀθηναῖοι ἐνίκων καὶ τοὺς Ἀργείους οἱ Μιλήσιοι. στήσαντες δὲ τροπαῖον τὸν περιτειχισμὸν ἰσθμώδους ὄντος τοῦ χωρίου οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο, νομίζοντες, εἰ προσαγάγοιντο Μίλητον, ῥᾳδίως ἂν σφίσι καὶ τἆλλα προσχωρῆσαι.

[26] ἐν τούτῳ δὲ περὶ δείλην ἤδη ὀψίαν ἀγγέλλεται αὐτοῖς τὰς ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ Σικελίας πέντε καὶ πεντήκοντα ναῦς ὅσον οὐ παρεῖναι. τῶν τε γὰρ Σικελιωτῶν, Ἑρμοκράτους τοῦ Συρακοσίου μάλιστα ἐνάγοντος ξυνεπιλα- βέσθαι καὶ τῆς ὑπολοίπου Ἀθηναίων καταλύσεως, εἴκοσι νῆες Συρακοσίων ἦλθον καὶ Σελινούντιαι δύο, αἵ τε ἐκ Πελοποννήσου, ἃς παρεσκευάζοντο, ἑτοῖμαι ἤδη οὖσαι· καὶ Θηριμένει τῷ Λακεδαιμονίῳ ξυναμφότεραι ὡς Ἀστύοχον τὸν ναύαρχον προσταχθεῖσαι κομίσαι, κατέπλευσαν ἐς Λέρον πρῶτον τὴν πρὸ Μιλήτου νῆσον·

ἔπειτα ἐκεῖθεν αἰσθόμενοι ἐπὶ Μιλήτῳ ὄντας Ἀθηναίους ἐς τὸν Ἰασικὸν κόλπον πρότερον πλεύσαντες ἐβούλοντο εἰδέναι τὰ περὶ τῆς Μιλήτου.
ἐλθόντος δὲ Ἀλκιβιάδου ἵππῳ ἐς Τειχιοῦσσαν τῆς Μιλησίας, οἷπερ τοῦ κόλπου πλεύσαντες ηὐλίσαντο, πυνθάνονται τὰ περὶ τῆς μάχης (παρῆν γὰρ ὁ Ἀλκιβιάδης καὶ ξυνεμάχετο τοῖς Μιλησίοις καὶ Τισσαφέρνει), καὶ αὐτοῖς παρῄνει, εἰ μὴ βούλονται τά τε ἐν Ἰωνίᾳ καὶ τὰ ξύμπαντα πράγματα διολέσαι, ὡς τάχιστα βοηθεῖν Μιλήτῳ καὶ μὴ περιιδεῖν ἀποτειχισθεῖσαν.

[27] καὶ οἱ μὲν ἅμα τῇ ἕῳ ἔμελλον βοηθήσειν· Φρύνιχος δὲ ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγός, ὡς ἀπὸ τῆς Λέρου ἐπύθετο τὰ τῶν νεῶν σαφῶς, βουλομένων τῶν ξυναρχόντων ὑπομείναντας διαναυμαχεῖν, οὐκ ἔφη οὔτ’ αὐτὸς ποιήσειν τοῦτο οὔτ’ ἐκείνοις οὐδ’ ἄλλῳ οὐδενὶ ἐς δύναμιν ἐπιτρέψειν.

ὅπου γὰρ [ἔξεστιν] ἐν ὑστέρῳ σαφῶς εἰδότας πρὸς ὁπόσας τε ναῦς πολεμίας καὶ ὅσαις πρὸς αὐτὰς ταῖς σφετέραις ἱκανῶς καὶ καθ’ ἡσυχίαν παρασκευασαμένοις ἔσται ἀγωνίσασθαι, οὐδέποτε τῷ αἰσχρῷ ὀνείδει εἴξας ἀλόγως διακινδυνεύσειν.

οὐ γὰρ αἰσχρὸν εἶναι Ἀθηναίους ναυτικῷ μετὰ καιροῦ ὑποχωρῆσαι, ἀλλὰ καὶ μετὰ ὁτουοῦν τρόπου αἴσχιον ξυμβήσεσθαι ἢν ἡσσηθῶσιν· καὶ τὴν πόλιν οὐ μόνον τῷ αἰσχρῷ, ἀλλὰ καὶ τῷ μεγίστῳ κινδύνῳ περιπίπτειν, ᾗ μόλις ἐπὶ ταῖς γεγενημέναις ξυμφοραῖς ἐνδέχεσθαι μετὰ βεβαίου παρασκευῆς καθ’ ἑκουσίαν, ἢ πάνυ γε ἀνάγκῃ, προτέρᾳ ποι ἐπιχειρεῖν, ἦ που δὴ μὴ βιαζομένῃ γε πρὸς αὐθαιρέτους κινδύνους ἰέναι.

ὡς τάχιστα δὲ ἐκέλευε τούς τε τραυματίας ἀναλαβόντας καὶ τὸν πεζὸν καὶ τῶν σκευῶν ὅσα ἦλθον ἔχοντες, ἃ δ’ ἐκ τῆς πολεμίας εἰλήφασι καταλιπόντας ὅπως κοῦφαι ὦσιν αἱ νῆες, ἀποπλεῖν ἐς Σάμον, κἀκεῖθεν ἤδη ξυναγαγόντας πάσας τὰς ναῦς τοὺς ἐπίπλους, ἤν που καιρὸς ᾖ, ποιεῖσθαι.

ὡς δὲ ἔπεισε, καὶ ἔδρασε ταῦτα· καὶ ἔδοξεν οὐκ ἐν τῷ αὐτίκα μᾶλλον ἢ ὕστερον, οὐκ ἐς τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐς ὅσα ἄλλα Φρύνιχος κατέστη, οὐκ ἀξύνετος εἶναι.

καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἀφ’ ἑσπέρας εὐθὺς τούτῳ τῷ τρόπῳ ἀτελεῖ τῇ νίκῃ ἀπὸ τῆς Μιλήτου ἀνέστησαν, καὶ οἱ Ἀργεῖοι κατὰ τάχος καὶ πρὸς ὀργὴν τῆς ξυμφορᾶς ἀπέπλευσαν ἐκ τῆς Σάμου ἐπ’ οἴκου·

[28] οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ἅμα τῇ ἕῳ ἐκ τῆς Τειχιούσσης ἄραντες ἐπικατάγονται, καὶ μείναντες ἡμέραν μίαν τῇ ὑστεραίᾳ καὶ τὰς Χίας ναῦς προσλαβόντες τὰς μετὰ Χαλκιδέως τὸ πρῶτον ξυγκατα- διωχθείσας ἐβούλοντο πλεῦσαι ἐπὶ τὰ σκεύη ἃ ἐξείλοντο ἐς Τειχιοῦσσαν πάλιν.

καὶ ὡς ἦλθον, Τισσαφέρνης τῷ πεζῷ παρελθὼν πείθει αὐτοὺς ἐπὶ Ἴασον, ἐν ᾗ Ἀμόργης πολέμιος ὢν κατεῖχε, πλεῦσαι. καὶ προσβαλόντες τῇ Ἰάσῳ αἰφνίδιοι καὶ οὐ προσδεχομένων ἀλλ’ ἢ Ἀττικὰς τὰς ναῦς εἶναι αἱροῦσιν· καὶ μάλιστα ἐν τῷ ἔργῳ οἱ Συρακόσιοι ἐπῃνέθησαν.

καὶ τόν τε Ἀμόργην ζῶντα λαβόντες, Πισσούθνου νόθον υἱόν, ἀφεστῶτα δὲ βασιλέως, παραδιδόασιν οἱ Πελοποννήσιοι Τισσαφέρνει ἀπαγαγεῖν, εἰ βούλεται, βασιλεῖ, ὥσπερ αὐτῷ προσέταξε, καὶ τὴν Ἴασον διεπόρθησαν καὶ χρήματα πάνυ πολλὰ ἡ στρατιὰ ἔλαβεν· παλαιόπλουτον γὰρ ἦν τὸ χωρίον.

τούς τ’ ἐπικούρους τοὺς περὶ τὸν Ἀμόργην παρὰ σφᾶς αὐτοὺς κομίσαντες καὶ οὐκ ἀδικήσαντες ξυνέταξαν, ὅτι ἦσαν οἱ πλεῖστοι ἐκ Πελοποννήσου· τό τε πόλισμα Τισσαφέρνει παραδόντες καὶ τὰ ἀνδράποδα πάντα καὶ δοῦλα καὶ ἐλεύθερα, ὧν καθ’ ἕκαστον στατῆρα Δαρεικὸν παρ’ αὐτοῦ ξυνέβησαν λαβεῖν, ἔπειτα ἀνεχώρησαν ἐς τὴν Μίλητον.

καὶ Πεδάριτόν τε τὸν Λέοντος ἐς τὴν Χίον ἄρχοντα Λακεδαιμονίων πεμψάντων ἀποστέλλουσι πεζῇ μέχρι Ἐρυθρῶν ἔχοντα τὸ παρὰ Ἀμόργου ἐπικουρικόν, καὶ ἐς τὴν Μίλητον αὐτοῦ Φίλιππον καθιστᾶσιν. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[29] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος, ἐπειδὴ τὴν Ἴασον κατεστήσατο ὁ Τισσαφέρνης ἐς φυλακήν, παρῆλθεν ἐς τὴν Μίλητον, καὶ μηνὸς μὲν τροφήν, ὥσπερ ὑπέστη ἐν τῇ Λακεδαίμονι, ἐς δραχμὴν Ἀττικὴν ἑκάστῳ πάσαις ταῖς ναυσὶ διέδωκε, τοῦ δὲ λοιποῦ χρόνου ἐβούλετο τριώβολον διδόναι, ἕως ἂν βασιλέα ἐπέρηται· ἢν δὲ κελεύῃ, δώσειν ἔφη ἐντελῆ τὴν δραχμήν.

Ἑρμοκράτους δὲ ἀντειπόντος τοῦ Συρακοσίου στρατηγοῦ (ὁ γὰρ Θηριμένης οὐ ναύαρχος ὤν, ἀλλ’ Ἀστυόχῳ παραδοῦναι τὰς ναῦς ξυμπλέων μαλακὸς ἦν περὶ τοῦ μισθοῦ) ὅμως δὲ παρὰ πέντε ναῦς πλέον ἀνδρὶ ἑκάστῳ ἢ τρεῖς ὀβολοὶ ὡμολογήθησαν. ἐς γὰρ πέντε ναῦς καὶ πεντήκοντα τριάκοντα τάλαντα ἐδίδου τοῦ μηνός· καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅσῳ πλείους νῆες ἦσαν τούτου τοῦ ἀριθμοῦ, κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον τοῦτον ἐδίδοτο.

[30] Τοῦ δ’ αὐτοῦ χειμῶνος τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ Ἀθηναίοις προσαφιγμέναι γὰρ ἦσαν καὶ οἴκοθεν ἄλλαι νῆες πέντε καὶ τριάκοντα καὶ στρατηγοὶ Χαρμῖνος καὶ Στρομβιχίδης καὶ Εὐκτήμων, καὶ τὰς ἀπὸ Χίου καὶ τὰς ἄλλας πάσας ξυναγαγόντες ἐβούλοντο διακληρωσάμενοι ἐπὶ μὲν τῇ Μιλήτῳ τῷ ναυτικῷ ἐφορμεῖν, πρὸς δὲ τὴν Χίον καὶ ναυτικὸν καὶ πεζὸν πέμψαι.

καὶ ἐποίησαν οὕτως· Στρομβιχίδης μὲν γὰρ καὶ Ὀνομακλῆς καὶ Εὐκτήμων τριάκοντα ναῦς ἔχοντες καὶ τῶν ἐς Μίλητον ἐλθόντων χιλίων ὁπλιτῶν μέρος ἄγοντες ἐν ναυσὶν ὁπλιταγωγοῖς ἐπὶ Χίον λαχόντες ἔπλεον, οἱ δ’ ἄλλοι ἐν Σάμῳ μένοντες τέσσαρσι καὶ ἑβδομήκοντα ναυσὶν ἐθαλασσοκράτουν καὶ ἐπίπλους τῇ Μιλήτῳ ἐποιοῦντο.

[31] Ὁ δ’ Ἀστύοχος ὡς τότε ἐν τῇ Χίῳ ἔτυχε διὰ τὴν προδοσίαν τοὺς ὁμήρους καταλεγόμενος τούτου μὲν ἐπέσχεν, ἐπειδὴ ᾔσθετο τάς τε μετὰ Θηριμένους ναῦς ἡκούσας καὶ τὰ περὶ τὴν ξυμμαχίαν βελτίω ὄντα, λαβὼν δὲ ναῦς τάς τε Πελοποννησίων δέκα καὶ Χίας δέκα ἀνάγεται,

καὶ προσβαλὼν Πτελεῷ καὶ οὐχ ἑλὼν παρέπλευσεν ἐπὶ Κλαζομενὰς καὶ ἐκέλευεν αὐτῶν τοὺς τὰ Ἀθηναίων φρονοῦντας ἀνοικίζεσθαι ἐς τὸν Δαφνοῦντα καὶ προσχωρεῖν σφίσιν· ξυνεκέλευε δὲ καὶ Τάμως Ἰωνίας ὕπαρχος ὤν.

ὡς δ’ οὐκ ἐσήκουον, προσβολὴν ποιησάμενος τῇ πόλει οὔσῃ ἀτειχίστῳ καὶ οὐ δυνάμενος ἑλεῖν, ἀπέπλευσεν ἀνέμῳ μεγάλῳ αὐτὸς μὲν ἐς Φώκαιαν καὶ Κύμην, αἱ δὲ ἄλλαι νῆες κατῆραν ἐς τὰς ἐπικειμένας ταῖς Κλαζομεναῖς νήσους, Μαραθοῦσσαν καὶ Πήλην καὶ Δρυμοῦσσαν.

καὶ ὅσα ὑπεξέκειτο αὐτόθι τῶν Κλαζομενίων, ἡμέρας ἐμμείναντες διὰ τοὺς ἀνέμους ὀκτὼ τὰ μὲν διήρπασαν καὶ ἀνήλωσαν, τὰ δὲ ἐσβαλόμενοι ἀπέπλευσαν ἐς Φώκαιαν καὶ Κύμην ὡς Ἀστύοχον.

[32] ὄντος δ’ αὐτοῦ ἐνταῦθα Λεσβίων ἀφικνοῦνται πρέσβεις βουλόμενοι αὖθις ἀποστῆναι· καὶ αὐτὸν μὲν πείθουσιν, ὡς δ’ οἵ τε Κορίνθιοι καὶ οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ἀπρόθυμοι ἦσαν διὰ τὸ πρότερον σφάλμα, ἄρας ἔπλει ἐπὶ τῆς Χίου. καὶ χειμασθεισῶν τῶν νεῶν ὕστερον ἀφικνοῦνται ἄλλαι ἄλλοθεν ἐς τὴν Χίον.

καὶ μετὰ τοῦτο Πεδάριτος, τότε παριὼν πεζῇ ἐκ τῆς Μιλήτου, γενόμενος ἐν Ἐρυθραῖς διαπεραιοῦται αὐτός τε καὶ ἡ στρατιὰ ἐς Χίον· ὑπῆρχον δὲ αὐτῷ καὶ ἐκ τῶν πέντε νεῶν στρατιῶται ὑπὸ Χαλκιδέως ἐς πεντακοσίους ξὺν ὅπλοις καταλειφθέντες.

ἐπαγγελλομένων δέ τινων Λεσβίων τὴν ἀπόστασιν, προσφέρει τῷ τε Πεδαρίτῳ καὶ τοῖς Χίοις ὁ Ἀστύοχος τὸν λόγον ὡς χρὴ παραγενομένους ταῖς ναυσὶν ἀποστῆσαι τὴν λέσβον· ἢ γὰρ ξυμμάχους πλείους σφᾶς ἕξειν, ἢ τοὺς Ἀθηναίους, ἤν τι σφάλλωνται, κακώσειν. οἱ δ’ οὐκ ἐσήκουον, οὐδὲ τὰς ναῦς ὁ Πεδάριτος ἔφη τῶν Χίων αὐτῷ προήσειν.

[33] κἀκεῖνος λαβὼν τάς τε τῶν Κορινθίων πέντε καὶ ἕκτην Μεγαρίδα καὶ μίαν Ἑρμιονίδα καὶ ἃς αὐτὸς Λακωνικὰς ἔχων ἦλθεν, ἔπλει ἐπὶ τῆς Μιλήτου πρὸς τὴν ναυαρχίαν, πολλὰ ἀπειλήσας τοῖς Χίοις ἦ μὴν μὴ ἐπιβοηθήσειν, ἤν τι δέωνται.

καὶ προσβαλὼν Κωρύκῳ τῆς Ἐρυθραίας ἐνηυλίσατο. οἱ δ’ ἀπὸ τῆς Σάμου Ἀθηναῖοι ἐπὶ τὴν Χίον πλέοντες τῇ στρατιᾷ καὶ αὐτοὶ ἐκ τοῦ ἐπὶ θάτερα λόφου διείργοντο καὶ καθωρμίσαντο καὶ ἐλελήθεσαν ἀλλήλους.

ἐλθούσης δὲ παρὰ Πεδαρίτου ὑπὸ νύκτα ἐπιστολῆς ὡς Ἐρυθραίων ἄνδρες αἰχμάλωτοι ἐκ Σάμου ἐπὶ προδοσίᾳ ἐς Ἐρυθρὰς ἥκουσιν ἀφειμένοι, ἀνάγεται ὁ Ἀστύοχος εὐθὺς ἐς τὰς Ἐρυθρὰς πάλιν, καὶ παρὰ τοσοῦτον ἐγένετο αὐτῷ μὴ περιπεσεῖν τοῖς Ἀθηναίοις.

διαπλεύσας δὲ καὶ ὁ Πεδάριτος πρὸς αὐτόν, καὶ ἀναζητήσαντες τὰ περὶ τῶν δοκούντων προδιδόναι, ὡς ηὗρον ἅπαν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων ἐκ τῆς Σάμου προφασισθέν, ἀπολύσαντες τῆς αἰτίας ἀπέπλευσαν ὁ μὲν ἐς τὴν Χίον, ὁ δὲ ἐς τὴν Μίλητον ἐκομίσθη, ὥσπερ διενοεῖτο.

[34] Ἐν τούτῳ δὲ καὶ ἡ τῶν Ἀθηναίων στρατιὰ ταῖς ναυσὶν ἐκ τοῦ Κωρύκου περιπλέουσα κατ’ Ἀργῖνον ἐπιτυγχάνει τρισὶ ναυσὶ τῶν Χίων μακραῖς, καὶ ὡς εἶδον, ἐδίωκον· καὶ χειμών τε μέγας ἐπιγίγνεται καὶ αἱ μὲν τῶν Χίων μόλις καταφεύγουσιν ἐς τὸν λιμένα, αἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων αἱ μὲν μάλιστα ὁρμήσασαι τρεῖς διαφθείρονται καὶ ἐκπίπτουσι πρὸς τὴν πόλιν τῶν Χίων, καὶ ἄνδρες οἱ μὲν ἁλίσκονται, οἱ δ’ ἀποθνῄσκουσιν, αἱ δ’ ἄλλαι καταφεύγουσιν ἐς τὸν ὑπὸ τῷ Μίμαντι λιμένα Φοινικοῦντα καλούμενον. ἐντεῦθεν δ’ ὕστερον ἐς τὴν Λέσβον καθορμισάμενοι παρεσκευάζοντο ἐς τὸν τειχισμόν.

[35] Ἐκ δὲ τῆς Πελοποννήσου τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος Ἱπποκράτης ὁ Λακεδαιμόνιος ἐκπλεύσας δέκα μὲν Θουρίαις ναυσίν, ὧν ἦρχε Δωριεὺς ὁ Διαγόρου τρίτος αὐτός, μιᾷ δὲ Λακωνικῇ, μιᾷ δὲ Συρακοσίᾳ, καταπλεῖ ἐς Κνίδον· ἡ δ’ ἀφειστήκει ἤδη ὑπὸ Τισσαφέρνους.
καὶ αὐτοὺς οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ, ὡς ᾔσθοντο, ἐκέλευον ταῖς μὲν ἡμισείαις τῶν νεῶν Κνίδον φυλάσσειν, ταῖς δὲ περὶ Τριόπιον οὔσαις τὰς ἀπ’ Αἰγύπτου ὁλκάδας προσβαλλούσας ξυλλαμβάνειν· ἔστι δὲ τὸ Τριόπιον ἄκρα τῆς Κνιδίας προύχουσα, Ἀπόλλωνος ἱερόν.

πυθόμενοι δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ πλεύσαντες ἐκ τῆς Σάμου λαμβάνουσι τὰς ἐπὶ τῷ Τριοπίῳ φρουρούσας ἓξ ναῦς· οἱ δ’ ἄνδρες ἀποφεύγουσιν ἐξ αὐτῶν. καὶ μετὰ τοῦτο ἐς τὴν Κνίδον καταπλεύσαντες καὶ προσβαλόντες τῇ πόλει ἀτειχίστῳ οὔσῃ ὀλίγου εἷλον.

τῇ δ’ ὑστεραίᾳ αὖθις προσέβαλλον, καὶ ὡς ἄμεινον φαρξαμένων αὐτῶν ὑπὸ νύκτα καὶ ἐπεσελθόντων αὐτοῖς τῶν ἀπὸ τοῦ Τριοπίου ἐκ τῶν νεῶν διαφυγόντων οὐκέθ’ ὁμοίως ἔβλαπτον, ἀπελθόντες καὶ δῃώσαντες τὴν τῶν Κνιδίων γῆν ἐς τὴν Σάμον ἀπέπλευσαν.

[36] Ὑπὸ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον Ἀστυόχου ἥκοντος ἐς τὴν Μίλητον ἐπὶ τὸ ναυτικὸν οἱ Πελοποννήσιοι εὐπόρως ἔτι εἶχον ἅπαντα τὰ κατὰ τὸ στρατόπεδον· καὶ γὰρ μισθὸς ἐδίδοτο ἀρκούντως καὶ τὰ ἐκ τῆς Ἰάσου μεγάλα χρήματα διαρπασθέντα ὑπῆν τοῖς στρατιώταις, οἵ τε Μιλήσιοι προθύμως τὰ τοῦ πολέμου ἔφερον.

πρὸς δὲ τὸν Τισσαφέρνην ἐδόκουν ὅμως τοῖς Πελοποννησίοις αἱ πρῶται ξυνθῆκαι αἱ πρὸς Χαλκιδέα γενόμεναι ἐνδεεῖς εἶναι καὶ οὐ πρὸς σφῶν μᾶλλον, καὶ ἄλλας ἔτι Θηριμένους παρόντος ἐποίουν· καὶ εἰσὶν αἵδε.

[37] ’Ξυνθῆκαι Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων πρὸς βασιλέα Δαρεῖον καὶ τοὺς παῖδας τοὺς βασιλέως καὶ Τισσαφέρνην, σπονδὰς εἶναι καὶ φιλίαν κατὰ τάδε.

ὁπόση χώρα καὶ πόλεις βασιλέως εἰσὶ Δαρείου ἢ τοῦ πατρὸς ἦσαν ἢ τῶν προγόνων, ἐπὶ ταύτας μὴ ἰέναι ἐπὶ πολέμῳ μηδὲ κακῷ μηδενὶ μήτε Λακεδαιμονίους μήτε τοὺς ξυμμάχους τοὺς Λακεδαιμονίων, μηδὲ φόρους πράσσεσθαι ἐκ τῶν πόλεων τούτων μήτε Λακεδαιμονίους μήτε τοὺς ξυμμάχους τοὺς Λακεδαιμονίων· μηδὲ Δαρεῖον βασιλέα μηδὲ ὧν βασιλεὺς ἄρχει ἐπὶ Λακεδαιμονίους μηδὲ τοὺς ξυμμάχους ἰέναι ἐπὶ πολέμῳ μηδὲ κακῷ μηδενί.

ἢν δέ τι δέωνται Λακεδαιμόνιοι ἢ οἱ ξύμμαχοι βασιλέως ἢ βασιλεὺς Λακεδαιμονίων ἢ τῶν ξυμμάχων, ὅτι ἂν πείθωσιν ἀλλήλους, τοῦτο ποιοῦσι καλῶς ἔχειν.

τὸν δὲ πόλεμον τὸν πρὸς Ἀθηναίους καὶ τοὺς ξυμμάχους κοινῇ ἀμφοτέρους πολεμεῖν· ἢν δὲ κατάλυσιν ποιῶνται, κοινῇ ἀμφοτέρους ποιεῖσθαι. ὁπόση δ’ ἂν στρατιὰ ἐν τῇ χώρᾳ τῇ βασιλέως ᾖ μεταπεμψαμένου βασιλέως, τὴν δαπάνην βασιλέα παρέχειν.

ἢν δέ τις τῶν πόλεων ὁπόσαι ξυνέθεντο βασιλεῖ ἐπὶ τὴν βασιλέως ἴῃ χώραν, τοὺς ἄλλους κωλύειν καὶ ἀμύνειν βασιλεῖ κατὰ τὸ δυνατόν· καὶ ἤν τις τῶν ἐν τῇ βασιλέως χώρᾳ ἢ ὅσης βασιλεὺς ἄρχει ἐπὶ τὴν Λακεδαιμονίων ἴῃ ἢ τῶν ξυμμάχων, βασιλεὺς κωλυέτω καὶ ἀμυνέτω κατὰ τὸ δυνατόν.‘

[38] Μετὰ δὲ ταύτας τὰς ξυνθήκας Θηριμένης μὲν παραδοὺς Ἀστυόχῳ τὰς ναῦς ἀποπλέων ἐν κέλητι ἀφανίζεται,

οἱ δ’ ἐκ τῆς Λέσβου Ἀθηναῖοι ἤδη διαβεβηκότες ἐς τὴν Χίον τῇ στρατιᾷ καὶ κρατοῦντες καὶ γῆς καὶ θαλάσσης Δελφίνιον ἐτείχιζον, χωρίον ἄλλως τε ἐκ γῆς καρτερὸν καὶ λιμένας ἔχον καὶ τῆς τῶν Χίων πόλεως οὐ πολὺ ἀπέχον.

οἱ δὲ Χῖοι ἐν πολλαῖς ταῖς πρὶν μάχαις πεπληγμένοι, καὶ ἄλλως ἐν σφίσιν αὐτοῖς οὐ πάνυ εὖ διακείμενοι, ἀλλὰ καὶ τῶν μετὰ Τυδέως τοῦ Ἴωνος ἤδη ὑπὸ Πεδαρίτου ἐπ’ ἀττικισμῷ τεθνεώτων καὶ τῆς ἄλλης πόλεως κατ’ ἀνάγκην ἐς ὀλίγους κατεχομένης ὑπόπτως διακείμενοι ἀλλήλοις ἡσύχαζον, καὶ οὔτ’ αὐτοὶ διὰ ταῦτα οὔθ’ οἱ μετὰ Πεδαρίτου ἐπίκουροι ἀξιόμαχοι αὐτοῖς ἐφαίνοντο.

ἐς μέντοι τὴν Μίλητον ἔπεμπον κελεύοντες σφίσι τὸν Ἀστύοχον βοηθεῖν· ὡς δ’ οὐκ ἐσήκουεν, ἐπιστέλλει περὶ αὐτοῦ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ὁ Πεδάριτος ὡς ἀδικοῦντος.

καὶ τὰ μὲν ἐν τῇ Χίῳ ἐς τοῦτο καθειστήκει τοῖς Ἀθηναίοις· αἱ δ’ ἐκ τῆς Σάμου νῆες αὐτοῖς ἐπίπλους μὲν ἐποιοῦντο ταῖς ἐν τῇ Μιλήτῳ, ἐπεὶ δὲ μὴ ἀντανάγοιεν, ἀναχωροῦντες πάλιν ἐς τὴν Σάμον ἡσύχαζον.

[39] Ἐκ δὲ τῆς Πελοποννήσου ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι αἱ τῷ Φαρναβάζῳ [ὑπὸ] Καλλιγείτου τοῦ Μεγαρέως καὶ Τιμαγόρου τοῦ Κυζικηνοῦ πρασσόντων παρασκευασθεῖσαι ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νῆες ἄρασαι ἔπλεον ἐπὶ Ἰωνίας περὶ ἡλίου τροπάς, καὶ ἄρχων ἐπέπλει αὐτῶν Ἀντισθένης Σπαρτιάτης.
ξυνέπεμψαν δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ ἕνδεκα ἄνδρας Σπαρτιατῶν ξυμβούλους Ἀστυόχῳ, ὧν εἷς ἦν Λίχας ὁ Ἀρκεσιλάου· καὶ εἴρητο αὐτοῖς ἐς Μίλητον ἀφικομένους τῶν τε ἄλλων ξυνεπιμέλεσθαι ᾗ μέλλει ἄριστα ἕξειν, καὶ τὰς ναῦς ταύτας ἢ αὐτὰς ἢ πλείους ἢ καὶ ἐλάσσους ἐς τὸν Ἑλλήσποντον ὡς Φαρνάβαζον, ἢν δοκῇ, ἀποπέμπειν, Κλέαρχον τὸν Ῥαμφίου, ὃς ξυνέπλει, ἄρχοντα προστάξαντας, καὶ Ἀστύοχον, ἢν δοκῇ τοῖς ἕνδεκα ἀνδράσι, παύειν τῆς ναυαρχίας, Ἀντισθένη δὲ καθιστάναι· πρὸς γὰρ τὰς τοῦ Πεδαρίτου ἐπιστολὰς ὑπώπτευον αὐτόν.

πλέουσαι οὖν αἱ νῆες ἀπὸ Μαλέας πελάγιαι Μήλῳ προσέβαλον, καὶ περιτυχόντες ναυσὶ δέκα Ἀθηναίων τὰς τρεῖς λαμβάνουσι κενὰς καὶ κατακαίουσιν. μετὰ δὲ τοῦτο δεδιότες μὴ αἱ διαφυγοῦσαι τῶν Ἀθηναίων ἐκ τῆς Μήλου νῆες, ὅπερ ἐγένετο, μηνύσωσι τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν, πρὸς τὴν Κρήτην πλεύσαντες καὶ πλείω τὸν πλοῦν διὰ φυλακῆς ποιησάμενοι ἐς τὴν Καῦνον τῆς Ἀσίας κατῆραν.

ἐντεῦθεν δὴ ὡς ἐν ἀσφαλεῖ ὄντες ἀγγελίαν ἔπεμπον ἐπὶ τὰς ἐν τῇ Μιλήτῳ ναῦς τοῦ ξυμπαρακομισθῆναι.

[40] Οἱ δὲ Χῖοι καὶ Πεδάριτος κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον οὐδὲν ἧσσον, καίπερ διαμέλλοντα, τὸν Ἀστύοχον πέμποντες ἀγγέλους ἠξίουν σφίσι πολιορκουμένοις βοηθῆσαι ἁπάσαις ταῖς ναυσὶ καὶ μὴ περιιδεῖν τὴν μεγίστην τῶν ἐν Ἰωνίᾳ ξυμμαχίδων πόλεων ἔκ τε θαλάσσης εἰργομένην καὶ κατὰ γῆν λῃστείαις πορθουμένην.

οἱ γὰρ οἰκέται τοῖς Χίοις πολλοὶ ὄντες καὶ μιᾷ γε πόλει πλὴν Λακεδαιμονίων πλεῖστοι γενόμενοι καὶ ἅμα διὰ τὸ πλῆθος χαλεπωτέρως ἐν ταῖς ἀδικίαις κολαζόμενοι, ὡς ἡ στρατιὰ τῶν Ἀθηναίων βεβαίως ἔδοξε μετὰ τείχους ἱδρῦσθαι, εὐθὺς αὐτομολίᾳ τε ἐχώρησαν οἱ πολλοὶ πρὸς αὐτοὺς καὶ τὰ πλεῖστα κακὰ ἐπιστάμενοι τὴν χώραν οὗτοι ἔδρασαν.

ἔφασαν οὖν χρῆναι οἱ Χῖοι, ἕως ἔτι ἐλπὶς καὶ δυνατὸν κωλῦσαι, τειχιζομένου τοῦ Δελφινίου καὶ ἀτελοῦς ὄντος καὶ στρατοπέδῳ καὶ ναυσὶν ἐρύματος μείζονος προσπεριβαλλομένου, βοηθῆσαι σφίσιν. ὁ δὲ Ἀστύοχος καίπερ οὐ διανοούμενος διὰ τὴν τότε ἀπειλήν, ὡς ἑώρα καὶ τοὺς ξυμμάχους προθύμους ὄντας, ὥρμητο ἐς τὸ βοηθεῖν.

[41] ἐν τούτῳ δὲ ἐκ τῆς Καύνου παραγίγνεται ἀγγελία ὅτι αἱ ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νῆες καὶ οἱ τῶν Λακεδαιμονίων ξύμβουλοι πάρεισιν· καὶ νομίσας πάντα ὕστερα εἶναι τἆλλα πρὸς τὸ ναῦς τε, ὅπως θαλασσοκρατοῖεν μᾶλλον, τοσαύτας ξυμπαρακομίσαι, καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους, οἳ ἧκον κατάσκοποι αὐτοῦ, ἀσφαλῶς περαιωθῆναι, εὐθὺς ἀφεὶς τὸ ἐς τὴν Χίον ἔπλει ἐς τὴν Καῦνον.

καὶ ἐς Κῶν τὴν Μεροπίδα ἐν τῷ παράπλῳ ἀποβὰς τήν τε πόλιν ἀτείχιστον οὖσαν καὶ ὑπὸ σεισμοῦ, ὃς αὐτοῖς ἔτυχε μέγιστός γε δὴ ὧν μεμνήμεθα γενόμενος, ξυμπεπτωκυῖαν ἐκπορθεῖ, τῶν ἀνθρώπων ἐς τὰ ὄρη πεφευγότων, καὶ τὴν χώραν κατα- δρομαῖς λείαν ἐποιεῖτο, πλὴν τῶν ἐλευθέρων· τούτους δὲ ἀφίει.

ἐκ δὲ τῆς Κῶ ἀφικόμενος ἐς τὴν Κνίδον νυκτὸς ἀναγκάζεται ὑπὸ τῶν Κνιδίων παραινούντων μὴ ἐκβιβάσαι τοὺς ναύτας, ἀλλ’ ὥσπερ εἶχε πλεῖν εὐθὺς ἐπὶ τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς εἴκοσιν, ἃς ἔχων Χαρμῖνος εἷς τῶν ἐκ Σάμου στρατηγῶν ἐφύλασσε ταύτας τὰς ἑπτὰ καὶ εἴκοσι ναῦς ἐκ τῆς Πελοποννήσου προσπλεούσας, ἐφ’ ἅσπερ καὶ ὁ Ἀστύοχος παρέπλει.

ἐπύθοντο δὲ οἱ ἐν τῇ Σάμῳ ἐκ τῆς Μήλου τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν, καὶ ἡ φυλακὴ τῷ Χαρμίνῳ περὶ τὴν Σύμην καὶ Χάλκην καὶ Ῥόδον καὶ περὶ τὴν Λυκίαν ἦν· ἤδη γὰρ ᾐσθάνετο καὶ ἐν τῇ Καύνῳ οὔσας αὐτάς.

[42] ἐπέπλει οὖν ὥσπερ εἶχε πρὸς τὴν Σύμην ὁ Ἀστύοχος πρὶν ἔκπυστος γενέσθαι, εἴ πως περιλάβοι που μετεώρους τὰς ναῦς. καὶ αὐτῷ ὑετός τε καὶ τὰ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ξυννέφελα ὄντα πλάνησιν τῶν νεῶν ἐν τῷ σκότει καὶ ταραχὴν παρέσχεν.

καὶ ἅμα τῇ ἕῳ διεσπασμένου τοῦ ναυτικοῦ καὶ τοῦ μὲν φανεροῦ ἤδη ὄντος τοῖς Ἀθηναίοις τοῦ εὐωνύμου κέρως, τοῦ δὲ ἄλλου περὶ τὴν νῆσον ἔτι πλανωμένου, ἐπανάγονται κατὰ τάχος ὁ Χαρμῖνος καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐλάσσοσιν ἢ ταῖς εἴκοσι ναυσί, νομίσαντες ἅσπερ ἐφύλασσον ναῦς τὰς ἀπὸ τῆς Καύνου ταύτας εἶναι.
καὶ προσπεσόντες εὐθὺς κατέδυσάν τε τρεῖς καὶ κατετραυμάτισαν ἄλλας, καὶ ἐν τῷ ἔργῳ ἐπεκράτουν, μέχρι οὗ ἐπεφάνησαν αὐτοῖς παρὰ δόξαν αἱ πλείους τῶν νεῶν καὶ πανταχόθεν ἀπεκλῄοντο.
ἔπειτα δὲ ἐς φυγὴν καταστάντες ἓξ μὲν ναῦς ἀπολλύασι, ταῖς δὲ λοιπαῖς καταφεύγουσιν ἐς τὴν Τευτλοῦσσαν νῆσον, ἐντεῦθεν δὲ ἐς Ἁλικαρνασσόν. μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Πελοποννήσιοι ἐς Κνίδον κατάραντες καὶ ξυμμιγεισῶν τῶν ἐκ τῆς Καύνου ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νεῶν αὐτοῖς ξυμπάσαις πλεύσαντες καὶ τροπαῖον ἐν τῇ Σύμῃ στήσαντες πάλιν ἐς τὴν Κνίδον καθωρμίσαντο·

[43] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ταῖς ἐκ τῆς Σάμου ναυσὶ πάσαις, ὡς ᾔσθοντο τὰ τῆς ναυμαχίας, πλεύσαντες ἐς τὴν Σύμην καὶ ἐπὶ μὲν τὸ ἐν τῇ Κνίδῳ ναυτικὸν οὐχ ὁρμήσαντες, οὐδ’ ἐκεῖνοι ἐπ’ ἐκείνους, λαβόντες δὲ τὰ ἐν τῇ Σύμῃ σκεύη τῶν νεῶν καὶ Λωρύμοις τοῖς ἐν τῇ ἠπείρῳ προσβαλόντες ἀπέπλευσαν ἐς τὴν Σάμον.
Ἅπασαι δ’ ἤδη οὖσαι ἅμα ἐν τῇ Κνίδῳ αἱ τῶν Πελοποννησίων νῆες ἐπεσκευάζοντό τε εἴ τι ἔδει καὶ πρὸς τὸν Τισσαφέρνην (παρεγένετο γάρ) λόγους ἐποιοῦντο οἱ ἕνδεκα ἄνδρες τῶν Λακεδαιμονίων περί τε τῶν ἤδη πεπραγμένων, εἴ τι μὴ ἤρεσκεν αὐτοῖς, καὶ περὶ τοῦ μέλλοντος πολέμου, ὅτῳ τρόπῳ ἄριστα καὶ ξυμφορώτατα ἀμφοτέροις πολεμήσεται.

μάλιστα δὲ ὁ Λίχας ἐσκόπει τὰ ποιούμενα, καὶ τὰς σπονδὰς οὐδετέρας, οὔτε τὰς Χαλκιδέως οὔτε τὰς Θηριμένους, ἔφη καλῶς ξυγκεῖσθαι, ἀλλὰ δεινὸν εἶναι εἰ χώρας ὅσης βασιλεὺς καὶ οἱ πρόγονοι ἦρξαν πρότερον, ταύτης καὶ νῦν ἀξιώσει κρατεῖν· ἐνεῖναι γὰρ καὶ νήσους ἁπάσας πάλιν δουλεύειν καὶ Θεσσαλίαν καὶ Λοκροὺς καὶ τὰ μέχρι Βοιωτῶν, καὶ ἀντ’ ἐλευθερίας ἂν Μηδικὴν ἀρχὴν τοῖς Ἕλλησι τοὺς Λακεδαιμονίους περιθεῖναι.

ἑτέρας οὖν ἐκέλευε βελτίους σπένδεσθαι, ἢ ταύταις γε οὐ χρήσεσθαι, οὐδὲ τῆς τροφῆς ἐπὶ τούτοις δεῖσθαι οὐδέν. ἀγανακτῶν δὲ ὁ μὲν Τισσαφέρνης ἀπεχώρησεν ἀπ’ αὐτῶν δι’ ὀργῆς καὶ ἄπρακτος,

[44] οἱ δ’ ἐς τὴν Ῥόδον ἐπικηρυκευομένων ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων ἀνδρῶν τὴν γνώμην εἶχον πλεῖν, ἐλπίζοντες νῆσόν τε οὐκ ἀδύνατον καὶ ναυβατῶν πλήθει καὶ πεζῷ προσάξεσθαι, καὶ ἅμα ἡγούμενοι αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης ξυμμαχίας δυνατοὶ ἔσεσθαι Τισσαφέρνην μὴ αἰτοῦντες χρήματα τρέφειν τὰς ναῦς.

πλεύσαντες οὖν εὐθὺς ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι ἐκ τῆς Κνίδου καὶ προσβαλόντες Καμείρῳ τῆς Ῥοδίας πρῶτον ναυσὶ τέσσαρσι καὶ ἐνενήκοντα ἐξεφόβησαν μὲν τοὺς πολλοὺς οὐκ εἰδότας τὰ πρασσόμενα, καὶ ἔφευγον, ἄλλως τε καὶ ἀτειχίστου οὔσης τῆς πόλεως· εἶτα ξυγκαλέσαντες οἱ Λακεδαιμόνιοι τούτους τε καὶ τοὺς ἐκ τοῖν δυοῖν πολέοιν, Λίνδου καὶ Ἰηλυσοῦ, Ῥοδίους ἔπεισαν ἀποστῆναι Ἀθηναίων· καὶ προσεχώρησε Ῥόδος Πελοποννησίοις.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ταῖς ἐκ τῆς Σάμου ναυσὶν αἰσθόμενοι ἔπλευσαν μὲν βουλόμενοι φθάσαι καὶ ἐπεφάνησαν πελάγιοι, ὑστερήσαντες δὲ οὐ πολλῷ τὸ μὲν παραχρῆμα ἀπέπλευσαν ἐς Χάλκην, ἐντεῦθεν δ’ ἐς Σάμον, ὕστερον δὲ ἐκ τῆς Χάλκης καὶ ἐκ τῆς Κῶ [καὶ ἐκ τῆς Σάμου] τοὺς ἐπίπλους ποιούμενοι ἐπὶ τὴν Ῥόδον ἐπολέμουν.

οἱ δὲ χρήματα μὲν ἐξέλεξαν ἐς δύο καὶ τριάκοντα τάλαντα οἱ Πελοποννήσιοι παρὰ τῶν Ῥοδίων, τὰ δ’ ἄλλα ἡσύχαζον ἡμέρας ὀγδοήκοντα, ἀνελκύσαντες τὰς ναῦς.

[45] Ἐν δὲ τούτῳ καὶ ἔτι πρότερον, πρὶν ἐς τὴν Ῥόδον αὐτοὺς ἀναστῆναι, τάδε ἐπράσσετο. Ἀλκιβιάδης μετὰ τὸν Χαλκιδέως θάνατον καὶ τὴν ἐν Μιλήτῳ μάχην τοῖς Πελοποννησίοις ὕποπτος ὤν, καὶ ἀπ’ αὐτῶν ἀφικομένης ἐπιστολῆς πρὸς Ἀστύοχον ἐκ Λακεδαίμονος ὥστ’ ἀποκτεῖναι (ἦν γὰρ καὶ τῷ Ἄγιδι ἐχθρὸς καὶ ἄλλως ἄπιστος ἐφαίνετο), πρῶτον μὲν ὑποχωρεῖ δείσας παρὰ Τισσαφέρνην, ἔπειτα ἐκάκου πρὸς αὐτὸν ὅσον ἐδύνατο μάλιστα τῶν Πελοποννησίων τὰ πράγματα,
καὶ διδάσκαλος πάντων γιγνόμενος τήν τε μισθοφορὰν ξυνέτεμεν, ἀντὶ δραχμῆς Ἀττικῆς ὥστε τριώβολον καὶ τοῦτο μὴ ξυνεχῶς δίδοσθαι, λέγειν κελεύων τὸν Τισσαφέρνην πρὸς αὐτοὺς ὡς Ἀθηναῖοι ἐκ πλέονος χρόνου ἐπιστήμονες ὄντες τοῦ ναυτικοῦ τριώβολον τοῖς ἑαυτῶν διδόασιν, οὐ τοσοῦτον πενίᾳ ὅσον ἵνα αὐτῶν μὴ οἱ ναῦται ἐκ περιουσίας ὑβρίζοντες οἱ μὲν τὰ σώματα χείρω ἔχωσι δαπανῶντες ἐς τοιαῦτα ἀφ’ ὧν ἡ ἀσθένεια ξυμβαίνει, οἱ δὲ τὰς ναῦς ἀπολείπωσιν οὐχ ὑπολιπόντες ἐς ὁμηρείαν τὸν προσοφειλόμενον μισθόν·

καὶ τοὺς τριηράρχους καὶ τοὺς στρατηγοὺς τῶν πόλεων ἐδίδασκεν [ὥστε] δόντα χρήματα αὐτὸν πεῖσαι, ὥστε ξυγχωρῆσαι ταῦτα ἑαυτῷ πλὴν τῶν Συρακοσίων· τούτων δὲ Ἑρμοκράτης ἠναντιοῦτο μόνος ὑπὲρ τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ.

τάς τε πόλεις δεομένας χρημάτων ἀπήλασεν αὐτὸς ἀντιλέγων ὑπὲρ τοῦ Τισσαφέρνους ὡς οἱ μὲν Χῖοι ἀναίσχυντοι εἶεν πλουσιώτατοι ὄντες τῶν Ἑλλήνων, ἐπικουρίᾳ δ’ ὅμως σῳζόμενοι ἀξιοῦσι καὶ τοῖς σώμασι καὶ τοῖς χρήμασιν ἄλλους ὑπὲρ τῆς ἐκείνων ἐλευθερίας κινδυνεύειν·

τὰς δ’ ἄλλας πόλεις ἔφη ἀδικεῖν, αἳ ἐς Ἀθηναίους πρότερον ἢ ἀποστῆναι ἀνήλουν, εἰ μὴ καὶ νῦν καὶ τοσαῦτα καὶ ἔτι πλείω ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν ἐθελήσουσιν ἐσφέρειν.

τόν τε Τισσαφέρνην ἀπέφαινε νῦν μέν, τοῖς ἰδίοις χρήμασι πολεμοῦντα, εἰκότως φειδόμενον, ἢν δέ ποτε τροφὴ καταβῇ παρὰ βασιλέως, ἐντελῆ αὐτοῖς ἀποδώσειν τὸν μισθὸν καὶ τὰς πόλεις τὰ εἰκότα ὠφελήσειν.

[46] παρῄνει δὲ καὶ τῷ Τισσαφέρνει μὴ ἄγαν ἐπείγεσθαι τὸν πόλεμον διαλῦσαι, μηδὲ βουληθῆναι κομίσαντα ἢ ναῦς Φοινίσσας ἅσπερ παρεσκευάζετο ἢ Ἕλλησι πλέοσι μισθὸν πορίζοντα τοῖς αὐτοῖς τῆς τε γῆς καὶ τῆς θαλάσσης τὸ κράτος δοῦναι, ἔχειν δ’ ἀμφοτέρους ἐᾶν δίχα τὴν ἀρχήν, καὶ βασιλεῖ ἐξεῖναι αἰεὶ ἐπὶ τοὺς αὐτῷ λυπηροὺς τοὺς ἑτέρους ἐπάγειν.

γενομένης δ’ ἂν καθ’ ἓν τῆς ἐς γῆν καὶ θάλασσαν ἀρχῆς ἀπορεῖν ἂν αὐτὸν οἷς τοὺς κρατοῦντας ξυγκαθαιρήσει, ἢν μὴ αὐτὸς βούληται μεγάλῃ δαπάνῃ καὶ κινδύνῳ ἀναστάς ποτε διαγωνίσασθαι. εὐτελέστερα δὲ τάδ’ εἶναι, βραχεῖ μορίῳ τῆς δαπάνης καὶ ἅμα μετὰ τῆς ἑαυτοῦ ἀσφαλείας αὐτοὺς περὶ ἑαυτοὺς τοὺς Ἕλληνας κατατρῖψαι.

ἐπιτηδειοτέρους τε ἔφη τοὺς Ἀθηναίους εἶναι κοινωνοὺς αὐτῷ τῆς ἀρχῆς· ἧσσον γὰρ τῶν κατὰ γῆν ἐφίεσθαι, τὸν λόγον τε ξυμφορώτατον καὶ τὸ ἔργον ἔχοντας πολεμεῖν· τοὺς μὲν γὰρ ξυγκαταδουλοῦν ἂν σφίσι τε αὐτοῖς τὸ τῆς θαλάσσης μέρος καὶ ἐκείνῳ ὅσοι ἐν τῇ βασιλέως Ἕλληνες οἰκοῦσι, τοὺς δὲ τοὐναντίον ἐλευθερώσοντας ἥκειν, καὶ οὐκ εἰκὸς εἶναι Λακεδαιμονίους ἀπὸ μὲν σφῶν τῶν Ἑλλήνων ἐλευθεροῦν νῦν τοὺς Ἕλληνας, ἀπὸ δ’ ἐκείνων [τῶν βαρβάρων], ἢν μή ποτε αὐτοὺς μὴ ἐξέλωσι, μὴ ἐλευθερῶσαι.

τρίβειν οὖν ἐκέλευε πρῶτον ἀμφοτέρους, καὶ ἀποτεμόμενον ὡς μέγιστα ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων ἔπειτ’ ἤδη τοὺς Πελοποννησίους ἀπαλλάξαι ἐκ τῆς χώρας.

καὶ διενοεῖτο τὸ πλέον οὕτως ὁ Τισσαφέρνης, ὅσα γε ἀπὸ τῶν ποιουμένων ἦν εἰκάσαι. τῷ γὰρ Ἀλκιβιάδῃ διὰ ταῦτα ὡς εὖ περὶ τούτων παραινοῦντι προσθεὶς ἑαυτὸν ἐς πίστιν τήν τε τροφὴν κακῶς ἐπόριζε τοῖς Πελοποννησίοις καὶ ναυμαχεῖν οὐκ εἴα, ἀλλὰ καὶ τὰς Φοινίσσας φάσκων ναῦς ἥξειν καὶ ἐκ περιόντος ἀγωνιεῖσθαι ἔφθειρε τὰ πράγματα καὶ τὴν ἀκμὴν τοῦ ναυτικοῦ αὐτῶν ἀφείλετο γενομένην καὶ πάνυ ἰσχυράν, τά τε ἄλλα καταφανέστερον ἢ ὥστε λανθάνειν οὐ προθύμως ξυνεπολέμει.

[47] Ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης ταῦτα ἅμα μὲν τῷ Τισσαφέρνει καὶ [τῷ] βασιλεῖ, ὢν παρ’ ἐκείνοις, ἄριστα εἶναι νομίζων παρῄνει, ἅμα δὲ τὴν ἑαυτοῦ κάθοδον ἐς τὴν πατρίδα ἐπιθεραπεύων, εἰδώς, εἰ μὴ διαφθερεῖ αὐτήν, ὅτι ἔσται ποτὲ αὐτῷ πείσαντι κατελθεῖν· πεῖσαι δ’ ἂν ἐνόμιζε μάλιστα ἐκ τοῦ τοιούτου, εἰ Τισσαφέρνης φαίνοιτο αὐτῷ ἐπιτήδειος ὤν· ὅπερ καὶ ἐγένετο.

ἐπειδὴ γὰρ ᾔσθοντο αὐτὸν ἰσχύοντα παρ’ αὐτῷ οἱ ἐν τῇ Σάμῳ Ἀθηναίων στρατιῶται, τὰ μὲν καὶ Ἀλκιβιάδου προσπέμψαντος λόγους ἐς τοὺς δυνατωτά- τους αὐτῶν ἄνδρας ὥστε μνησθῆναι περὶ αὐτοῦ ἐς τοὺς βελτίστους τῶν ἀνθρώπων ὅτι ἐπ’ ὀλιγαρχίᾳ βούλεται καὶ οὐ πονηρίᾳ οὐδὲ δημοκρατίᾳ τῇ αὐτὸν ἐκβαλούσῃ κατελθὼν καὶ παρασχὼν Τισσαφέρνην φίλον αὐτοῖς ξυμπολιτεύειν, τὸ δὲ πλέον καὶ ἀπὸ σφῶν αὐτῶν οἱ ἐν τῇ Σάμῳ τριήραρχοί τε τῶν Ἀθηναίων καὶ δυνατώτατοι ὥρμηντο ἐς τὸ καταλῦσαι τὴν δημοκρατίαν.

[48] καὶ ἐκινήθη πρότερον ἐν τῷ στρατοπέδῳ τοῦτο καὶ ἐς τὴν πόλιν ἐντεῦθεν ὕστερον ἦλθεν. τῷ τε Ἀλκιβιάδῃ διαβάντες τινὲς ἐκ τῆς Σάμου ἐς λόγους ἦλθον, καὶ ὑποτείνοντος αὐτοῦ Τισσαφέρνην μὲν πρῶτον, ἔπειτα δὲ καὶ βασιλέα φίλον ποιήσειν, εἰ μὴ δημοκρατοῖντο (οὕτω γὰρ ἂν πιστεῦσαι μᾶλλον βασιλέα), πολλὰς ἐλπίδας εἶχον αὐτοί θ’ ἑαυτοῖς οἱ δυνατώτατοι τῶν πολιτῶν τὰ πράγματα, οἵπερ καὶ ταλαιπωροῦνται μάλιστα, ἐς ἑαυτοὺς περιποιήσειν καὶ τῶν πολεμίων ἐπικρατήσειν.

ἔς τε τὴν Σάμον ἐλθόντες ξυνίστασάν τε τῶν ἀνθρώπων τοὺς ἐπιτηδείους ἐς ξυνωμοσίαν καὶ ἐς τοὺς πολλοὺς φανερῶς ἔλεγον ὅτι βασιλεὺς σφίσι φίλος ἔσοιτο καὶ χρήματα παρέξοι Ἀλκιβιάδου τε κατελθόντος καὶ μὴ δημοκρατουμένων.

καὶ ὁ μὲν ὄχλος, εἰ καί τι παραυτίκα ἤχθετο τοῖς πρασσομένοις, διὰ τὸ εὔπορον τῆς ἐλπίδος τοῦ παρὰ βασιλέως μισθοῦ ἡσύχαζεν· οἱ δὲ ξυνιστάντες τὴν ὀλιγαρχίαν, ἐπειδὴ τῷ πλήθει ἐκοίνωσαν, αὖθις κἀν σφίσιν αὐτοῖς καὶ τοῦ ἑταιρικοῦ τῷ πλέονι τὰ ἀπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐσκόπουν.

καὶ τοῖς μὲν ἄλλοις ἐφαίνετο εὔπορα καὶ πιστά, Φρυνίχῳ δὲ στρατηγῷ ἔτι ὄντι οὐδὲν ἤρεσκεν, ἀλλ’ ὅ τε Ἀλκιβιάδης, ὅπερ καὶ ἦν, οὐδὲν μᾶλλον ὀλιγαρχίας ἢ δημοκρατίας δεῖσθαι ἐδόκει αὐτῷ οὐδ’ ἄλλο τι σκοπεῖσθαι ἢ ὅτῳ τρόπῳ ἐκ τοῦ παρόντος κόσμου τὴν πόλιν μεταστήσας ὑπὸ τῶν ἑταίρων παρακληθεὶς κάτεισι, σφίσι δὲ περιοπτέον εἶναι τοῦτο μάλιστα, ὅπως μὴ στασιάσωσιν· [τῷ] βασιλεῖ τε οὐκ εὔπορον εἶναι καὶ Πελοποννησίων ἤδη ὁμοίως ἐν τῇ θαλάσσῃ ὄντων καὶ πόλεις ἐχόντων ἐν τῇ αὐτοῦ ἀρχῇ οὐ τὰς ἐλαχίστας, Ἀθηναίοις προσθέμενον, οἷς οὐ πιστεύει, πράγματα ἔχειν, ἐξὸν Πελοποννησίους, ὑφ’ ὧν κακὸν οὐδέν πω πέπονθε, φίλους ποιήσασθαι.

τάς τε ξυμμαχίδας πόλεις, αἷς ὑπεσχῆσθαι δὴ σφᾶς ὀλιγαρχίαν, ὅτι δὴ καὶ αὐτοὶ οὐ δημοκρατήσονται, εὖ εἰδέναι ἔφη ὅτι οὐδὲν μᾶλλον σφίσιν οὔθ’ αἱ ἀφεστηκυῖαι προσχωρήσονται οὔθ’ αἱ ὑπάρχουσαι βεβαιότεραι ἔσονται· οὐ γὰρ βουλήσεσθαι αὐτοὺς μετ’ ὀλιγαρχίας ἢ δημοκρατίας δουλεύειν μᾶλλον ἢ μεθ’ ὁποτέρου ἂν τύχωσι τούτων ἐλευθέρους εἶναι·

τούς τε καλοὺς κἀγαθοὺς ὀνομαζομένους οὐκ ἐλάσσω αὐτοὺς νομίζειν σφίσι πράγματα παρέξειν τοῦ δήμου, ποριστὰς ὄντας καὶ ἐσηγητὰς τῶν κακῶν τῷ δήμῳ, ἐξ ὧν τὰ πλείω αὐτοὺς ὠφελεῖσθαι· καὶ τὸ μὲν ἐπ’ ἐκείνοις εἶναι καὶ ἄκριτοι ἂν καὶ βιαιότερον ἀποθνῄσκειν, τὸν δὲ δῆμον σφῶν τε καταφυγὴν εἶναι καὶ ἐκείνων σωφρονιστήν.

καὶ ταῦτα παρ’ αὐτῶν τῶν ἔργων ἐπισταμένας τὰς πόλεις σαφῶς αὐτὸς εἰδέναι ὅτι οὕτω νομίζουσιν. οὔκουν ἑαυτῷ γε τῶν ἀπ’ Ἀλκιβιάδου καὶ ἐν τῷ παρόντι πρασσομένων ἀρέσκειν οὐδέν.

[49] οἱ δὲ ξυλλεγέντες τῶν ἐν τῇ ξυνωμοσίᾳ, ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον αὐτοῖς ἐδόκει, τά τε παρόντα ἐδέχοντο καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας πρέσβεις Πείσανδρον καὶ ἄλλους παρεσκευάζοντο πέμπειν, ὅπως περί τε τῆς τοῦ Ἀλκιβιάδου καθόδου πράσσοιεν καὶ τῆς τοῦ ἐκεῖ δήμου καταλύσεως καὶ τὸν Τισσαφέρνην φίλον τοῖς Ἀθηναίοις ποιήσειαν.

[50] γνοὺς δὲ ὁ Φρύνιχος ὅτι ἔσοιτο περὶ τῆς τοῦ Ἀλκιβιάδου καθόδου λόγος καὶ ὅτι Ἀθηναῖοι ἐνδέξονται αὐτήν, δείσας πρὸς τὴν ἐναντίωσιν τῶν ὑφ’ αὑτοῦ λεχθέντων μή, ἢν κατέλθῃ, ὡς κωλυτὴν ὄντα κακῶς δρᾷ, τρέπεται ἐπὶ τοιόνδε τι.

πέμπει ὡς τὸν Ἀστύοχον τὸν Λακεδαιμονίων ναύαρχον ἔτι ὄντα τότε περὶ τὴν Μίλητον κρύφα ἐπιστείλας ὅτι Ἀλκιβιάδης αὐτῶν τὰ πράγματα φθείρει Τισσαφέρνην Ἀθηναίοις φίλον ποιῶν, καὶ τἆλλα πάντα σαφῶς ἐγγράψας· ξυγγνώμην δὲ εἶναι ἑαυτῷ περὶ ἀνδρὸς πολεμίου καὶ μετὰ τοῦ τῆς πόλεως ἀξυμφόρου κακόν τι βουλεύειν.

ὁ δὲ Ἀστύοχος τὸν μὲν Ἀλκιβιάδην ἄλλως τε καὶ οὐκέτι ὁμοίως ἐς χεῖρας ἰόντα οὐδὲ διενοεῖτο τιμωρεῖσθαι, ἀνελθὼν δὲ παρ’ αὐτὸν ἐς Μαγνησίαν καὶ παρὰ Τισσαφέρνην ἅμα λέγει τε αὐτοῖς τὰ ἐπισταλέντα ἐκ τῆς Σάμου καὶ γίγνεται αὐτὸς μηνυτής, προσέθηκέ τε, ὡς ἐλέγετο, ἐπὶ ἰδίοις κέρδεσι Τισσαφέρνει ἑαυτὸν καὶ περὶ τούτων καὶ περὶ τῶν ἄλλων κοινοῦσθαι· διόπερ καὶ [περὶ] τῆς μισθοφορᾶς οὐκ ἐντελοῦς οὔσης μαλακωτέρως ἀνθήπτετο.

ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης εὐθὺς πέμπει κατὰ Φρυνίχου γράμματα ἐς τὴν Σάμον πρὸς τοὺς ἐν τέλει ὄντας οἷα δέδρακε, καὶ ἀξιῶν αὐτὸν ἀποθνῄσκειν.
θορυβούμενος δὲ ὁ Φρύνιχος καὶ πάνυ ἐν τῷ μεγίστῳ κινδύνῳ ὢν διὰ τὸ μήνυμα ἀποστέλλει αὖθις πρὸς τὸν Ἀστύοχον, τά τε πρότερα μεμφόμενος ὅτι οὐ καλῶς ἐκρύφθη καὶ νῦν ὅτι ὅλον τὸ στράτευμα τὸ τῶν Ἀθηναίων ἑτοῖμος εἴη τὸ ἐν τῇ Σάμῳ παρασχεῖν αὐτοῖς διαφθεῖραι, γράψας καθ’ ἕκαστα, ἀτειχίστου οὔσης Σάμου, ᾧ ἂν τρόπῳ αὐτὰ πράξειε, καὶ ὅτι ἀνεπίφθονόν οἱ ἤδη εἴη περὶ τῆς ψυχῆς δι’ ἐκείνους κινδυνεύοντι καὶ τοῦτο καὶ ἄλλο πᾶν δρᾶσαι μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν ἐχθίστων αὐτὸν διαφθαρῆναι. ὁ δὲ Ἀστύοχος μηνύει καὶ ταῦτα τῷ Ἀλκιβιάδῃ.

[51] καὶ ὡς προῄσθετο αὐτὸν ὁ Φρύνιχος ἀδικοῦντα καὶ ὅσον οὐ παροῦσαν ἀπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου περὶ τούτων ἐπιστολήν, αὐτὸς προφθάσας τῷ στρατεύματι ἐξάγγελος γίγνεται ὡς οἱ πολέμιοι μέλλουσιν ἀτειχίστου οὔσης τῆς Σάμου καὶ ἅμα τῶν νεῶν οὐ πασῶν ἔνδον ὁρμουσῶν ἐπιθήσεσθαι τῷ στρατοπέδῳ, καὶ ταῦτα σαφῶς πεπυσμένος εἴη, καὶ χρῆναι τειχίζειν τε Σάμον ὡς τάχιστα καὶ τἆλλα ἐν φυλακῇ ἔχειν· ἐστρατήγει δὲ καὶ κύριος ἦν αὐτὸς πράσσων ταῦτα.

καὶ οἱ μὲν τὸν τειχισμόν τε παρεσκευάζοντο καὶ ἐκ τοῦ τοιούτου, καὶ ὣς μέλλουσα, Σάμος θᾶσσον ἐτειχίσθη· αἱ δὲ παρὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐπιστολαὶ οὐ πολὺ ὕστερον ἧκον ὅτι προδίδοταί τε τὸ στράτευμα ὑπὸ Φρυνίχου καὶ οἱ πολέμιοι μέλλουσιν ἐπιθήσεσθαι.

δόξας δὲ ὁ Ἀλκιβιάδης οὐ πιστὸς εἶναι, ἀλλὰ τὰ ἀπὸ τῶν πολεμίων προειδὼς τῷ Φρυνίχῳ ὡς ξυνειδότι κατ’ ἔχθραν ἀνατιθέναι, οὐδὲν ἔβλαψεν αὐτόν, ἀλλὰ καὶ ξυνεμαρτύρησε μᾶλλον ταὐτὰ ἐσαγγείλας.

[52] Μετὰ δὲ τοῦτο Ἀλκιβιάδης μὲν Τισσαφέρνην παρεσκεύαζε καὶ ἀνέπειθεν ὅπως φίλος ἔσται τοῖς Ἀθηναίοις, δεδιότα μὲν τοὺς Πελοποννησίους, ὅτι πλέοσι ναυσὶ τῶν Ἀθηναίων παρῆσαν, βουλόμενον δὲ ὅμως, εἰ δύναιτό πως, πεισθῆναι, ἄλλως τε καὶ ἐπειδὴ τὴν ἐν τῇ Κνίδῳ διαφορὰν περὶ τῶν Θηριμένους σπονδῶν ᾔσθετο τῶν Πελοποννησίων (ἤδη γὰρ κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν ἐν τῇ Ῥόδῳ ὄντων αὐτῶν ἐγεγένητο)· ἐν ᾗ τὸν τοῦ Ἀλκιβιάδου λόγον πρότερον εἰρημένον περὶ τοῦ ἐλευθεροῦν τοὺς Λακεδαιμονίους τὰς ἁπάσας πόλεις ἐπηλήθευσεν ὁ Λίχας, οὐ φάσκων ἀνεκτὸν εἶναι ξυγκεῖσθαι κρατεῖν βασιλέα τῶν πόλεων ὧν ποτὲ καὶ πρό- τερον ἢ αὐτὸς ἢ οἱ πατέρες ἦρχον. καὶ ὁ μὲν Ἀλκιβιάδης, ἅτε περὶ μεγάλων ἀγωνιζόμενος, προθύμως τὸν Τισσαφέρνην θεραπεύων προσέκειτο·

[53] οἱ δὲ μετὰ τοῦ Πεισάνδρου πρέσβεις τῶν Ἀθηναίων ἀποσταλέντες ἐκ τῆς Σάμου ἀφικόμενοι ἐς τὰς Ἀθήνας λόγους ἐποιοῦντο ἐν τῷ δήμῳ κεφαλαιοῦντες ἐκ πολλῶν, μάλιστα δὲ ὡς ἐξείη αὐτοῖς Ἀλκιβιάδην καταγαγοῦσι καὶ μὴ τὸν αὐτὸν τρόπον δημοκρατουμένοις βασιλέα τε ξύμμαχον ἔχειν καὶ Πελοποννησίων περιγενέσθαι.

ἀντιλεγόντων δὲ πολλῶν καὶ ἄλλων περὶ τῆς δημοκρατίας καὶ τῶν Ἀλκιβιάδου ἅμα ἐχθρῶν διαβοώντων ὡς δεινὸν εἴη εἰ τοὺς νόμους βιασάμενος κάτεισι, καὶ Εὐμολπιδῶν καὶ Κηρύκων περὶ τῶν μυστικῶν δι’ ἅπερ ἔφυγε μαρτυρομένων καὶ ἐπιθειαζόντων μὴ κατάγειν, ὁ Πείσανδρος παρελθὼν πρὸς πολλὴν ἀντιλογίαν καὶ σχετλιασμὸν ἠρώτα ἕνα ἕκαστον παράγων τῶν ἀντιλεγόντων, εἴ τινα ἐλπίδα ἔχει σωτηρίας τῇ πόλει, Πελοποννησίων ναῦς τε οὐκ ἐλάσσους σφῶν ἐν τῇ θαλάσσῃ ἀντιπρῴρους ἐχόντων καὶ πόλεις ξυμμαχίδας πλείους, βασιλέως τε αὐτοῖς καὶ Τισσαφέρνους χρήματα παρεχόντων, σφίσι τε οὐκέτι ὄντων, εἰ μή τις πείσει βασιλέα μεταστῆναι παρὰ σφᾶς.

ὁπότε δὲ μὴ φαῖεν ἐρωτώμενοι, ἐνταῦθα δὴ σαφῶς ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι ’τοῦτο τοίνυν οὐκ ἔστιν ἡμῖν γενέσθαι, εἰ μὴ πολιτεύσομεν τε σωφρονέστερον καὶ ἐς ὀλίγους μᾶλλον τὰς ἀρχὰς ποιήσομεν, ἵνα πιστεύῃ ἡμῖν βασιλεύς, καὶ μὴ περὶ πολιτείας τὸ πλέον βουλεύσομεν ἐν τῷ παρόντι ἢ περὶ σωτηρίας (ὕστερον γὰρ ἐξέσται ἡμῖν καὶ μεταθέσθαι, ἢν μή τι ἀρέσκῃ), Ἀλκιβιάδην τε κατάξομεν, ὃς μόνος τῶν νῦν οἷός τε τοῦτο κατεργάσασθαι.‘

[54] ὁ δὲ δῆμος τὸ μὲν πρῶτον ἀκούων χαλεπῶς ἔφερε τὸ περὶ τῆς ὀλιγαρχίας· σαφῶς δὲ διδασκόμενος ὑπὸ τοῦ Πεισάνδρου μὴ εἶναι ἄλλην σωτηρίαν, δείσας καὶ ἅμα ἐπελπίζων ὡς καὶ μεταβαλεῖται, ἐνέδωκεν.

καὶ ἐψηφίσαντο πλεύσαντα τὸν Πείσανδρον καὶ δέκα ἄνδρας μετ’ αὐτοῦ πράσσειν ὅπῃ [ἂν] αὐτοῖς δοκοίη ἄριστα ἕξειν τά τε πρὸς τὸν Τισσαφέρνην καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην.
ἅμα τε διαβαλόντος καὶ Φρύνιχον τοῦ Πεισάνδρου παρέλυσεν ὁ δῆμος τῆς ἀρχῆς καὶ τὸν ξυνάρχοντα Σκιρωνίδην, ἀντέπεμψαν δὲ στρατηγοὺς ἐπὶ τὰς ναῦς Διομέδοντα καὶ Λέοντα. τὸν δὲ Φρύνιχον ὁ Πείσανδρος φάσκων Ἴασον προδοῦναι καὶ Ἀμόργην διέ- βαλεν, οὐ νομίζων ἐπιτήδειον εἶναι τοῖς πρὸς τὸν Ἀλκιβιάδην πρασσομένοις.

καὶ ὁ μὲν Πείσανδρος τάς τε ξυνωμοσίας, αἵπερ ἐτύγχανον πρότερον ἐν τῇ πόλει οὖσαι ἐπὶ δίκαις καὶ ἀρχαῖς, ἁπάσας ἐπελθὼν καὶ παρακελευσάμενος ὅπως ξυστραφέντες καὶ κοινῇ βουλευσάμενοι καταλύσουσι τὸν δῆμον, καὶ τἆλλα παρασκευάσας ἐπὶ τοῖς παροῦσιν ὥστε μηκέτι διαμέλλεσθαι, αὐτὸς μετὰ τῶν δέκα ἀνδρῶν τὸν πλοῦν ὡς τὸν Τισσαφέρνην ποιεῖται.

[55] Ὁ δὲ Λέων καὶ ὁ Διομέδων ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι ἀφιγμένοι ἤδη ἐπὶ τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς ἐπίπλουν τῇ Ῥόδῳ ἐποιήσαντο. καὶ τὰς μὲν ναῦς καταλαμβάνουσιν ἀνειλκυσμένας τῶν Πελοποννησίων, ἐς δὲ τὴν γῆν ἀπόβασίν τινα ποιησάμενοι καὶ τοὺς προσβοηθήσαντας Ῥοδίων νικήσαντες μάχῃ ἀπεχώρησαν ἐς τὴν Χάλκην, καὶ τὸν πόλεμον ἐντεῦθεν μᾶλλον <ἢ> ἐκ τῆς Κῶ ἐποιοῦντο· εὐφυλακτότερα γὰρ αὐτοῖς ἐγίγνετο, εἴ ποι ἀπαίροι τὸ τῶν Πελοποννησίων ναυτικόν.
Ἦλθε δ’ ἐς τὴν Ῥόδον καὶ Ξενοφαντίδας Λάκων παρὰ Πεδαρίτου ἐκ Χίου, λέγων ὅτι τὸ τεῖχος τῶν Ἀθηναίων ἤδη ἐπιτετέλεσται, καὶ εἰ μὴ βοηθήσουσι πάσαις ταῖς ναυσίν, ἀπολεῖται τὰ ἐν Χίῳ πράγματα. οἱ δὲ διενοοῦντο βοηθήσειν.

ἐν τούτῳ δὲ ὁ Πεδάριτος αὐτός τε καὶ τὸ περὶ αὑτὸν ἐπικουρικὸν ἔχων καὶ τοὺς Χίους πανστρατιᾷ προσβαλὼν τῶν Ἀθηναίων τῷ περὶ τὰς ναῦς ἐρύματι αἱρεῖ τέ τι αὐτοῦ καὶ νεῶν τινῶν ἀνειλκυσμένων ἐκράτησεν· ἐπεκβοηθησάντων δὲ τῶν Ἀθηναίων καὶ τρεψαμένων τοὺς Χίους πρώτους νικᾶται καὶ τὸ ἄλλο τὸ περὶ τὸν Πεδάριτον, καὶ αὐτὸς ἀποθνῄσκει καὶ τῶν Χίων πολλοὶ καὶ ὅπλα ἐλήφθη πολλά.

[56] Μετὰ δὲ ταῦτα οἱ μὲν Χῖοι ἔκ τε γῆς καὶ θαλάσσης ἔτι μᾶλλον ἢ πρότερον ἐπολιορκοῦντο καὶ ὁ λιμὸς αὐτόθι ἦν μέγας· οἱ δὲ περὶ τὸν Πείσανδρον Ἀθηναίων πρέσβεις ἀφικόμενοι ὡς τὸν Τισσαφέρνην λόγους ποιοῦνται περὶ τῆς ὁμολογίας.

Ἀλκιβιάδης δέ (οὐ γὰρ αὐτῷ πάνυ τὰ ἀπὸ Τισσαφέρνους βέβαια ἦν, φοβουμένου τοὺς Πελοποννησίους μᾶλλον καὶ ἔτι βουλομένου, καθάπερ καὶ ὑπ’ ἐκείνου ἐδιδάσκετο, τρίβειν ἀμφοτέρους) τρέπεται ἐπὶ τοιόνδε εἶδος ὥστε τὸν Τισσαφέρνην ὡς μέγιστα αἰτοῦντα παρὰ τῶν Ἀθηναίων μὴ ξυμβῆναι.

δοκεῖ δέ μοι καὶ ὁ Τισσαφέρνης τὸ αὐτὸ βουληθῆναι, αὐτὸς μὲν διὰ τὸ δέος, ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης, ἐπειδὴ ἑώρα ἐκεῖνον καὶ ὣς οὐ ξυμβησείοντα, δοκεῖν τοῖς Ἀθηναίοις ἐβούλετο μὴ ἀδύνατος εἶναι πεῖσαι, ἀλλ’ ὡς πεπεισμένῳ Τισσαφέρνει καὶ βουλομένῳ προσχωρῆσαι τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἱκανὰ διδόναι.

ᾔτει γὰρ τοσαῦτα ὑπερβάλλων ὁ Ἀλκιβιάδης, λέγων αὐτὸς ὑπὲρ παρόντος τοῦ Τισσαφέρνους, ὥστε τὸ τῶν Ἀθηναίων, καίπερ ἐπὶ πολὺ ὅτι αἰτοίη ξυγχωρούντων, ὅμως αἴτιον γενέσθαι· Ἰωνίαν τε γὰρ πᾶσαν ἠξίου δίδοσθαι καὶ αὖθις νήσους τε τὰς ἐπικειμένας καὶ ἄλλα, οἷς οὐκ ἐναντιουμένων τῶν Ἀθηναίων τέλος ἐν τῇ τρίτῃ ἤδη ξυνόδῳ, δείσας μὴ πάνυ φωραθῇ ἀδύνατος ὤν, ναῦς ἠξίου ἐᾶν βασιλέα ποιεῖσθαι καὶ παραπλεῖν τὴν ἑαυτοῦ γῆν ὅπῃ ἂν καὶ ὅσαις ἂν βούληται. ἐνταῦθα δὴ οὐκέτι … ἀλλ’ ἄπορα νομίσαντες οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ὑπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐξηπατῆσθαι, δι’ ὀργῆς ἀπελθόντες κομίζονται ἐς τὴν Σάμον.

[57] Τισσαφέρνης δὲ εὐθὺς μετὰ ταῦτα καὶ ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι παρέρχεται ἐς τὴν Καῦνον, βουλόμενος τοὺς Πελοποννησίους πάλιν τε κομίσαι ἐς τὴν Μίλητον καὶ ξυνθήκας ἔτι ἄλλας ποιησάμενος, ἃς ἂν δύνηται, τροφήν τε παρέχειν καὶ μὴ παντάπασιν ἐκπεπολεμῶσθαι, δεδιὼς μή, ἢν ἀπορῶσι πολλαῖς ναυσὶ τῆς τροφῆς, ἢ τοῖς Ἀθηναίοις ἀναγκασθέντες ναυμαχεῖν ἡσσηθῶσιν ἢ κενωθεισῶν τῶν νεῶν ἄνευ ἑαυτοῦ γένηται τοῖς Ἀθηναίοις ἃ βούλονται. ἔτι δὲ ἐφοβεῖτο μάλιστα μὴ τῆς τροφῆς ζητήσει πορθήσωσι τὴν ἤπειρον.

πάντων οὖν τούτων λογισμῷ καὶ προνοίᾳ, ὥσπερ ἐβούλετο ἐπανισοῦν τοὺς Ἕλληνας πρὸς ἀλλήλους, μεταπεμψάμενος οὖν τοὺς Πελοποννησίους τροφήν τε αὐτοῖς δίδωσι καὶ σπονδὰς τρίτας τάσδε σπένδεται.

[58] ’Τρίτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει Δαρείου βασιλεύοντος, ἐφορεύοντος δὲ Ἀλεξιππίδα ἐν Λακεδαίμονι, ξυνθῆκαι ἐγένοντο ἐν Μαιάνδρου πεδίῳ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων πρὸς Τισσαφέρνην καὶ Ἱεραμένη καὶ τοὺς Φαρνάκου παῖδας περὶ τῶν βασιλέως πραγμάτων καὶ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων.

χώραν τὴν βασιλέως, ὅση τῆς Ἀσίας ἐστί, βασιλέως εἶναι· καὶ περὶ τῆς χώρας τῆς ἑαυτοῦ βουλευέτω βασιλεὺς ὅπως βούλεται.
Λακεδαιμονίους δὲ καὶ τοὺς ξυμμάχους μὴ ἰέναι ἐπὶ χώραν τὴν βασιλέως ἐπὶ κακῷ μηδενί, μηδὲ βασιλέα ἐπὶ τὴν Λακεδαιμονίων χώραν μηδὲ τῶν ξυμμάχων ἐπὶ κακῷ μηδενί.

ἢν δέ τις Λακεδαιμονίων ἢ τῶν ξυμμάχων ἐπὶ κακῷ ἴῃ ἐπὶ τὴν βασιλέως χώραν, Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους κωλύειν· καὶ ἤν τις ἐκ τῆς βασιλέως ἴῃ ἐπὶ κακῷ ἐπὶ Λακεδαιμονίους ἢ τοὺς ξυμμάχους, βασιλεὺς κωλυέτω.

τροφὴν δὲ ταῖς ναυσὶ ταῖς νῦν παρούσαις Τισσαφέρνην παρέχειν κατὰ τὰ ξυγκείμενα μέχρι ἂν αἱ νῆες αἱ βασιλέως ἔλθωσιν·

Λακεδαιμονίους δὲ καὶ τοὺς ξυμμάχους, ἐπὴν αἱ βασιλέως νῆες ἀφίκωνται, τὰς ἑαυτῶν ναῦς, ἢν βούλωνται, τρέφειν ἐφ’ ἑαυτοῖς εἶναι. ἢν δὲ παρὰ Τισσαφέρνους λαμβάνειν ἐθέλωσι τὴν τροφήν, Τισσαφέρνην παρέχειν, Λακεδαιμονίους δὲ καὶ τοὺς ξυμμάχους τελευτῶντος τοῦ πολέμου τὰ χρήματα Τισσαφέρνει ἀποδοῦναι ὁπόσα ἂν λάβωσιν.

ἐπὴν δὲ αἱ βασιλέως νῆες ἀφίκωνται, αἵ τε Λακεδαιμονίων νῆες καὶ αἱ τῶν ξυμμάχων καὶ αἱ βασιλέως κοινῇ τὸν πόλεμον πολεμούντων καθ’ ὅτι ἂν Τισσαφέρνει δοκῇ καὶ Λακεδα ιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμά- χοις. ἢν δὲ καταλύειν βούλωνται πρὸς Ἀθηναίους, ἐν ὁμοίῳ καταλύεσθαι.‘

[59] Αἱ μὲν σπονδαὶ αὗται ἐγένοντο, καὶ μετὰ ταῦτα παρεσκευάζετο Τισσαφέρνης τάς τε Φοινίσσας ναῦς ἄξων, ὥσπερ εἴρητο, καὶ τἆλλα ὅσαπερ ὑπέσχετο, καὶ ἐβούλετο παρασκευαζόμενος γοῦν δῆλος εἶναι·

[60] Βοιωτοὶ δὲ τελευτῶντος ἤδη τοῦ χειμῶνος Ὠρωπὸν εἷλον προδοσίᾳ, Ἀθηναίων ἐμφρουρούντων. ξυνέπραξαν δὲ Ἐρετριῶν τε ἄνδρες καὶ αὐτῶν Ὠρωπίων, ἐπιβουλεύοντες ἀπόστασιν τῆς Εὐβοίας· ἐπὶ γὰρ τῇ Ἐρετρίᾳ τὸ χωρίον ὂν ἀδύνατα ἦν Ἀθηναίων ἐχόντων μὴ οὐ μεγάλα βλάπτειν καὶ Ἐρέτριαν καὶ τὴν ἄλλην Εὔβοιαν.

ἔχοντες οὖν ἤδη τὸν Ὠρωπὸν ἀφικνοῦνται ἐς Ῥόδον οἱ Ἐρετριῆς, ἐπικαλούμενοι ἐς τὴν Εὔβοιαν τοὺς Πελοποννησίους. οἱ δὲ πρὸς τὴν τῆς Χίου κακουμένης βοήθειαν μᾶλλον ὥρμηντο, καὶ ἄραντες πάσαις ταῖς ναυσὶν ἐκ τῆς Ῥόδου ἔπλεον.
καὶ γενόμενοι περὶ τὸ Τριόπιον καθορῶσι τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς πελαγίας ἀπὸ τῆς Χάλκης πλεούσας· καὶ ὡς οὐδέτεροι ἀλλήλοις ἐπέπλεον, ἀφικνοῦνται οἱ μὲν ἐς τὴν Σάμον, οἱ δὲ ἐς τὴν Μίλητον, καὶ ἑώρων οὐκέτι ἄνευ ναυμαχίας οἷόν τε εἶναι ἐς τὴν Χίον βοηθῆσαι. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ εἰκοστὸν ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[61] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου θέρους ἅμα τῷ ἦρι εὐθὺς ἀρχομένῳ Δερκυλίδας τε ἀνὴρ Σπαρτιάτης στρατιὰν ἔχων οὐ πολλὴν παρεπέμφθη πεζῇ ἐφ’ Ἑλλησπόντου Ἄβυδον ἀποστήσων (εἰσὶ δὲ Μιλησίων ἄποικοι), καὶ οἱ Χῖοι, ἐν ὅσῳ αὐτοῖς ὁ Ἀστύοχος ἠπόρει ὅπως βοηθήσοι, ναυμαχῆσαι πιεζόμενοι τῇ πολιορκίᾳ ἠναγκάσθησαν.
ἔτυχον δὲ ἔτι ἐν Ῥόδῳ ὄντος Ἀστυόχου ἐκ τῆς Μιλήτου Λέοντά τε ἄνδρα Σπαρτιάτην, ὃς Ἀντισθένει ἐπιβάτης ξυνεξῆλθε, τοῦτον κεκομισμένοι μετὰ τὸν Πεδαρίτου θάνατον ἄρχοντα καὶ ναῦς δώδεκα, αἳ ἔτυχον φύλακες Μιλήτου οὖσαι, ὧν ἦσαν Θούριαι πέντε καὶ Συρακόσιαι τέσσαρες καὶ μία Ἀναιῖτις καὶ μία Μιλησία καὶ Λέοντος μία.

ἐπεξελθόντων δὲ τῶν Χίων πανδημεὶ καὶ καταλαβόντων τι ἐρυμνὸν χωρίον καὶ τῶν νεῶν αὐτοῖς ἅμα ἓξ καὶ τριάκοντα ἐπὶ τὰς τῶν Ἀθηναίων δύο καὶ τριάκοντα ἀναγαγομένων ἐναυμάχησαν· καὶ καρτερᾶς γενομένης ναυμαχίας οὐκ ἔλασσον ἔχοντες ἐν τῷ ἔργῳ οἱ Χῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι (ἤδη γὰρ καὶ ὀψὲ ἦν) ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν.

[62] μετὰ δὲ τοῦτο εὐθὺς τοῦ Δερκυλίδου πεζῇ ἐκ τῆς Μιλήτου παρεξελθόντος Ἄβυδος ἐν τῷ Ἑλλησπόντῳ ἀφίσταται πρὸς Δερκυλίδαν καὶ Φαρνάβαζον, καὶ Λάμψακος δυοῖν ἡμέραιν ὕστερον.
Στρομβιχίδης δὲ ἐκ τῆς Χίου πυθόμενος κατὰ τάχος βοηθήσας ναυσὶν Ἀθηναίων τέσσαρσι καὶ εἴκοσιν, ὧν καὶ στρατιώτιδες ἦσαν ὁπλίτας ἄγουσαι, ἐπεξελθόντων τῶν Λαμψακηνῶν μάχῃ κρατήσας καὶ αὐτοβοεὶ Λάμψακον ἀτείχιστον οὖσαν ἑλών, καὶ σκεύη μὲν καὶ ἀνδράποδα ἁρπαγὴν ποιησάμενος, τοὺς δ’ ἐλευθέρους πάλιν κατοικίσας, ἐπ’ Ἄβυδον ἦλθεν.

καὶ ὡς οὔτε προσεχώρουν οὔτε προσβάλλων ἐδύνατο ἑλεῖν, ἐς τὸ ἀντιπέρας τῆς Ἀβύδου ἀποπλεύσας Σηστὸν πόλιν τῆς Χερσονήσου, ἥν ποτε Μῆδοι εἶχον, καθίστατο φρούριον καὶ φυλακὴν τοῦ παντὸς Ἑλλησπόντου.

[63] Ἐν τούτῳ δὲ οἱ Χῖοί τε θαλασσοκράτορες μᾶλλον ἐγένοντο καὶ οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ καὶ ὁ Ἀστύοχος πυθόμενος τὰ περὶ τῆς ναυμαχίας καὶ τὸν Στρομβιχίδην καὶ τὰς ναῦς ἀπεληλυθότα ἐθάρσησεν.

καὶ παραπλεύσας δυοῖν νεοῖν Ἀστύοχος ἐς Χίον κομίζει αὐτόθεν τὰς ναῦς καὶ ξυμπάσαις ἤδη ἐπίπλουν ποιεῖται ἐπὶ τὴν Σάμον· καὶ ὡς αὐτῷ διὰ τὸ ἀλλήλοις ὑπόπτως ἔχειν οὐκ ἀντανήγοντο, ἀπέπλευσε πάλιν ἐς τὴν Μίλητον.

Ὑπὸ γὰρ τοῦτον τὸν χρόνον καὶ ἔτι πρότερον ἡ ἐν ταῖς Ἀθήναις δημοκρατία κατελέλυτο. ἐπειδὴ γὰρ οἱ περὶ τὸν Πείσανδρον πρέσβεις παρὰ τοῦ Τισσαφέρνους ἐς τὴν Σάμον ἦλθον, τά τε ἐν αὐτῷ τῷ στρατεύματι ἔτι βεβαιότερον κατέλαβον καὶ αὐτῶν τῶν Σαμίων προυτρέψαντο τοὺς δυνατωτάτους ὥστε πειρᾶσθαι μετὰ σφῶν ὀλιγαρχηθῆναι, καίπερ ἐπαναστάντας αὐτοὺς ἀλλήλοις ἵνα μὴ ὀλιγαρχῶνται·

καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς ἅμα οἱ ἐν τῇ Σάμῳ τῶν Ἀθηναίων κοινολογούμενοι ἐσκέψαντο Ἀλκιβιάδην μέν, ἐπειδήπερ οὐ βούλεται, ἐᾶν (καὶ γὰρ οὐκ ἐπιτήδειον αὐτὸν εἶναι ἐς ὀλιγαρχίαν ἐλθεῖν), αὐτοὺς δὲ ἐπὶ σφῶν αὐτῶν, ὡς ἤδη καὶ κινδυνεύοντας, ὁρᾶν ὅτῳ τρόπῳ μὴ ἀνεθήσεται τὰ πράγματα, καὶ τὰ τοῦ πολέμου ἅμα ἀντέχειν καὶ ἐσφέρειν αὐτοὺς ἐκ τῶν ἰδίων οἴκων προθύμως χρήματα καὶ ἤν τι ἄλλο δέῃ, ὡς οὐκέτι ἄλλοις ἢ σφίσιν αὐτοῖς ταλαιπωροῦντας.

[64] παρακελευσάμενοι οὖν τοιαῦτα τὸν μὲν Πείσανδρον εὐθὺς τότε καὶ τῶν πρέσβεων τοὺς ἡμίσεις ἀπέστελλον ἐπ’ οἴκου πράξοντας τἀκεῖ, καὶ εἴρητο αὐτοῖς τῶν ὑπηκόων πόλεων αἷς ἂν προσσχῶσιν ὀλιγαρχίαν καθιστάναι· τοὺς δ’ ἡμίσεις ἐς τἆλλα τὰ ὑπήκοα χωρία ἄλλους ἄλλῃ διέπεμπον,

καὶ Διειτρέφη ὄντα περὶ Χίον, ᾑρημένον δὲ ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἄρχειν, ἀπέστελλον ἐπὶ τὴν ἀρχήν. καὶ ἀφικόμενος ἐς τὴν Θάσον τὸν δῆμον κατέλυσεν.

καὶ ἀπελθόντος αὐτοῦ οἱ Θάσιοι δευτέρῳ μηνὶ μάλιστα τὴν πόλιν ἐτείχιζον, ὡς τῆς μὲν μετ’ Ἀθηναίων ἀριστοκρατίας οὐδὲν ἔτι προσδεόμενοι, τὴν δ’ ἀπὸ Λακεδαιμονίων ἐλευθερίαν ὁσημέραι προσδεχόμενοι·

καὶ γὰρ καὶ φυγὴ αὐτῶν ἔξω ἦν ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων παρὰ τοῖς Πελοποννησίοις, καὶ αὕτη μετὰ τῶν ἐν τῇ πόλει ἐπιτηδείων κατὰ κράτος ἔπρασσε ναῦς τε κομίσαι καὶ τὴν Θάσον ἀποστῆσαι. ξυνέβη οὖν αὐτοῖς μάλιστα ἃ ἐβούλοντο, τὴν πόλιν τε ἀκινδύνως ὀρθοῦσθαι καὶ τὸν ἐναντιωσόμενον δῆμον καταλελύσθαι.

περὶ μὲν οὖν τὴν Θάσον τἀναντία τοῖς τὴν ὀλιγαρχίαν καθιστᾶσι τῶν Ἀθηναίων ἐγένετο, δοκεῖν δέ μοι καὶ ἐν ἄλλοις πολλοῖς τῶν ὑπηκόων· σωφροσύνην γὰρ λαβοῦσαι αἱ πόλεις καὶ ἄδειαν τῶν πρασσομένων ἐχώρησαν ἐπὶ τὴν ἄντικρυς ἐλευθερίαν τῆς ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων ὑπούλου εὐνομίας οὐ προτιμήσαντες.

[65] Οἱ δὲ ἀμφὶ τὸν Πείσανδρον παραπλέοντές τε, ὥσπερ ἐδέδοκτο, τοὺς δήμους ἐν ταῖς πόλεσι κατέλυον, καὶ ἅμα ἔστιν ἀφ’ ὧν χωρίων καὶ ὁπλίτας ἔχοντες σφίσιν αὐτοῖς ξυμμάχους ἦλθον ἐς τὰς Ἀθήνας.

καὶ καταλαμβάνουσι τὰ πλεῖστα τοῖς ἑταίροις προειργασμένα. καὶ γὰρ Ἀνδροκλέα τέ τινα τοῦ δήμου μάλιστα προεστῶτα ξυστάντες τινὲς τῶν νεωτέρων κρύφα ἀποκτείνουσιν, ὅσπερ καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην οὐχ ἥκιστα ἐξήλασε, καὶ αὐτὸν κατ’ ἀμφότερα, τῆς τε δημαγωγίας ἕνεκα καὶ οἰόμενοι τῷ Ἀλκιβιάδῃ ὡς κατιόντι καὶ τὸν Τισσαφέρνην φίλον ποιήσοντι χαριεῖσθαι, μᾶλλόν τι διέφθειραν· καὶ ἄλλους τινὰς ἀνεπιτηδείους τῷ αὐτῷ τρόπῳ κρύφα ἀνήλωσαν.

λόγος τε ἐκ τοῦ φανεροῦ προείργαστο αὐτοῖς ὡς οὔτε μισθοφορητέον εἴη ἄλλους ἢ τοὺς στρατευομένους οὔτε μεθεκτέον τῶν πραγμάτων πλέοσιν ἢ πεντακισχιλίοις, καὶ τούτοις οἳ ἂν μάλιστα τοῖς τε χρήμασι καὶ τοῖς σώμασιν ὠφελεῖν οἷοί τε ὦσιν.

[66] ἦν δὲ τοῦτο εὐπρεπὲς πρὸς τοὺς πλείους, ἐπεὶ ἕξειν γε τὴν πόλιν οἵπερ καὶ μεθίστασαν ἔμελλον. δῆμος μέντοι ὅμως ἔτι καὶ βουλὴ ἡ ἀπὸ τοῦ κυάμου ξυνελέγετο· ἐβούλευον δὲ οὐδὲν ὅτι μὴ τοῖς ξυνεστῶσι δοκοίη, ἀλλὰ καὶ οἱ λέγοντες ἐκ τούτων ἦσαν καὶ τὰ ῥηθησόμενα πρότερον αὐτοῖς προύσκεπτο.

ἀντέλεγέ τε οὐδεὶς ἔτι τῶν ἄλλων, δεδιὼς καὶ ὁρῶν πολὺ τὸ ξυνεστηκός· εἰ δέ τις καὶ ἀντείποι, εὐθὺς ἐκ τρόπου τινὸς ἐπιτηδείου ἐτεθνήκει, καὶ τῶν δρασάντων οὔτε ζήτησις οὔτ’ εἰ ὑποπτεύοιντο δικαίωσις ἐγίγνετο, ἀλλ’ ἡσυχίαν εἶχεν ὁ δῆμος καὶ κατάπληξιν τοιαύτην ὥστε κέρδος ὁ μὴ πάσχων τι βίαιον, εἰ καὶ σιγῴη, ἐνόμιζεν.

καὶ τὸ ξυνεστηκὸς πολὺ πλέον ἡγούμενοι εἶναι ἢ ὅσον ἐτύγχανεν ὂν ἡσσῶντο ταῖς γνώμαις, καὶ ἐξευρεῖν αὐτὸ ἀδύνατοι ὄντες διὰ τὸ μέγεθος τῆς πόλεως καὶ διὰ τὴν ἀλλήλων ἀγνωσίαν οὐκ εἶχον [αὐτοὶ ἐξευρεῖν].
κατὰ δὲ ταὐτὸ τοῦτο καὶ προσολοφύρασθαί τινι ἀγανακτήσαντα, ὥστε ἀμύνασθαι ἐπιβουλεύσαντα, ἀδύνατον ἦν· ἢ γὰρ ἀγνῶτα ἂν ηὗρεν ᾧ ἐρεῖ ἢ γνώριμον ἄπιστον.

ἀλλήλοις γὰρ ἅπαντες ὑπόπτως προσῇσαν οἱ τοῦ δήμου, ὡς μετέχοντά τινα τῶν γιγνομένων. ἐνῆσαν γὰρ καὶ οὓς οὐκ ἄν ποτέ τις ᾤετο ἐς ὀλιγαρχίαν τραπέσθαι· καὶ τὸ ἄπιστον οὗτοι μέγιστον πρὸς τοὺς πολλοὺς ἐποίησαν καὶ πλεῖστα ἐς τὴν τῶν ὀλίγων ἀσφάλειαν ὠφέλησαν, βέβαιον τὴν ἀπιστίαν τῷ δήμῳ πρὸς ἑαυτὸν καταστήσαντες.

[67] Ἐν τούτῳ οὖν τῷ καιρῷ οἱ περὶ τὸν Πείσανδρον ἐλθόντες εὐθὺς τῶν λοιπῶν εἴχοντο. καὶ πρῶτον μὲν τὸν δῆμον ξυλλέξαντες εἶπον γνώμην δέκα ἄνδρας ἑλέσθαι ξυγγραφέας αὐτοκράτορας, τούτους δὲ ξυγγράψαντας γνώμην ἐσενεγκεῖν ἐς τὸν δῆμον ἐς ἡμέραν ῥητὴν καθ’ ὅτι ἄριστα ἡ πόλις οἰκήσεται·

ἔπειτα ἐπειδὴ ἡ ἡμέρα ἐφῆκε, ξυνέκλῃσαν τὴν ἐκκλησίαν ἐς τὸν Κολωνόν (ἔστι δὲ ἱερὸν Ποσειδῶνος ἔξω πόλεως ἀπέχον σταδίους μάλιστα δέκα), καὶ ἐσήνεγκαν οἱ ξυγγραφῆς ἄλλο μὲν οὐδέν, αὐτὸ δὲ τοῦτο, ἐξεῖναι μὲν Ἀθηναίων ἀνατεὶ εἰπεῖν γνώμην ἣν ἄν τις βούληται· ἢν δέ τις τὸν εἰπόντα ἢ γράψηται παρανόμων ἢ ἄλλῳ τῳ τρόπῳ βλάψῃ, μεγάλας ζημίας ἐπέθεσαν.

ἐνταῦθα δὴ λαμπρῶς ἐλέγετο ἤδη μήτε ἀρχὴν ἄρχειν μηδεμίαν ἔτι ἐκ τοῦ αὐτοῦ κόσμου μήτε μισθοφορεῖν προέδρους τε ἑλέσθαι πέντε ἄνδρας, τούτους δὲ ἑλέσθαι ἑκατὸν ἄνδρας, καὶ τῶν ἑκατὸν ἕκαστον πρὸς ἑαυτὸν τρεῖς· ἐλθόντας δὲ αὐτοὺς τετρακοσίους ὄντας ἐς τὸ βουλευτήριον ἄρχειν ὅπῃ ἂν ἄριστα γιγνώσκωσιν αὐτοκράτορας, καὶ τοὺς πεντακισχιλίους δὲ ξυλλέγειν ὁπόταν αὐτοῖς δοκῇ.

[68] ἦν δὲ ὁ μὲν τὴν γνώμην ταύτην εἰπὼν Πείσανδρος, καὶ τἆλλα ἐκ τοῦ προφανοῦς προθυμότατα ξυγκαταλύσας τὸν δῆμον· ὁ μέντοι ἅπαν τὸ πρᾶγμα ξυνθεὶς ὅτῳ τρόπῳ κατέστη ἐς τοῦτο καὶ ἐκ πλείστου ἐπιμεληθεὶς Ἀντιφῶν ἦν ἀνὴρ Ἀθηναίων τῶν καθ’ ἑαυτὸν ἀρετῇ τε οὐδενὸς ὕστερος καὶ κράτιστος ἐνθυμηθῆναι γενόμενος καὶ ἃ γνοίη εἰπεῖν, καὶ ἐς μὲν δῆμον οὐ παριὼν οὐδ’ ἐς ἄλλον ἀγῶνα ἑκούσιος οὐδένα, ἀλλ’ ὑπόπτως τῷ πλήθει διὰ δόξαν δεινότητος διακείμενος, τοὺς μέντοι ἀγωνιζομένους καὶ ἐν δικαστηρίῳ καὶ ἐν δήμῳ πλεῖστα εἷς ἀνήρ, ὅστις ξυμβουλεύσαιτό τι, δυνάμενος ὠφελεῖν.

καὶ αὐτός τε, ἐπειδὴ † μετέστη ἡ δημοκρατία καὶ ἐς ἀγῶνας κατέστη † τὰ τῶν τετρακοσίων ἐν ὑστέρῳ μεταπεσόντα ὑπὸ τοῦ δήμου ἐκα- κοῦτο †, ἄριστα φαίνεται τῶν μέχρι ἐμοῦ ὑπὲρ αὐτῶν τούτων αἰτιαθείς, ὡς ξυγκατέστησε, θανάτου δίκην ἀπολογησάμενος.
παρέσχε δὲ καὶ ὁ Φρύνιχος ἑαυτὸν πάντων διαφερόντως προθυμότατον ἐς τὴν ὀλιγαρχίαν, δεδιὼς τὸν Ἀλκιβιάδην καὶ ἐπιστάμενος εἰδότα αὐτὸν ὅσα ἐν τῇ Σάμῳ πρὸς τὸν Ἀστύοχον ἔπραξε, νομίζων οὐκ ἄν ποτε αὐτὸν κατὰ τὸ εἰκὸς ὑπ’ ὀλιγαρχίας κατελθεῖν· πολύ τε πρὸς τὰ δεινά, ἐπειδήπερ ὑπέστη, φερεγγυώτατος ἐφάνη.

καὶ Θηραμένης ὁ τοῦ Ἅγνωνος ἐν τοῖς ξυγκαταλύουσι τὸν δῆμον πρῶτος ἦν, ἀνὴρ οὔτε εἰπεῖν οὔτε γνῶναι ἀδύνατος. ὥστε ἀπ’ ἀνδρῶν πολλῶν καὶ ξυνετῶν πραχθὲν τὸ ἔργον οὐκ ἀπεικότως καίπερ μέγα ὂν προυχώρησεν· χαλεπὸν γὰρ ἦν τὸν Ἀθηναίων δῆμον ἐπ’ ἔτει ἑκατοστῷ μάλιστα ἐπειδὴ οἱ τύραννοι κατελύθησαν ἐλευθερίας παῦσαι, καὶ οὐ μόνον μὴ ὑπήκοον ὄντα, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἥμισυ τοῦ χρόνου τούτου αὐτὸν ἄλλων ἄρχειν εἰωθότα.

[69] Ἐπειδὴ δὲ ἡ ἐκκλησία οὐδενὸς ἀντειπόντος, ἀλλὰ κυρώσασα ταῦτα διελύθη, τοὺς τετρακοσίους ἤδη ὕστερον τρόπῳ τοιῷδε ἐς τὸ βουλευτήριον ἐσήγαγον. ἦσαν [δ’] Ἀθηναῖοι πάντες αἰεὶ οἱ μὲν ἐπὶ τείχει, οἱ δ’ ἐν τάξει, τῶν ἐν Δεκελείᾳ πολεμίων ἕνεκα ἐφ’ ὅπλοις·

τῇ οὖν ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τοὺς μὲν μὴ ξυνειδότας εἴασαν ὥσπερ εἰώθεσαν ἀπελθεῖν, τοῖς δ’ ἐν τῇ ξυνωμοσίᾳ εἴρητο ἡσυχῇ μὴ ἐπ’ αὐτοῖς τοῖς ὅπλοις, ἀλλ’ ἄπωθεν περιμένειν, καὶ ἤν τις ἐνιστῆται τοῖς ποιουμένοις, λαβόντας τὰ ὅπλα μὴ ἐπιτρέπειν.

ἦσαν δὲ καὶ Ἄνδριοι καὶ Τήνιοι καὶ Καρυστίων τριακόσιοι καὶ Αἰγινητῶν τῶν ἐποίκων, οὓς Ἀθηναῖοι ἔπεμψαν οἰκήσοντας, ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο ἥκοντες ἐν τοῖς ἑαυτῶν ὅπλοις, οἷς ταὐτὰ προείρητο.

τούτων δὲ διατεταγμένων οὕτως ἐλθόντες οἱ τετρακόσιοι μετὰ ξιφιδίου ἀφανοῦς ἕκαστος, καὶ οἱ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν μετ’ αὐτῶν [Ἕλληνες] νεανίσκοι, οἷς ἐχρῶντο εἴ τί που δέοι χειρουργεῖν, ἐπέστησαν τοῖς ἀπὸ τοῦ κυάμου βουλευταῖς οὖσιν ἐν τῷ βουλευτηρίῳ καὶ εἶπον αὐτοῖς ἐξιέναι λαβοῦσι τὸν μισθόν· ἔφερον δὲ αὐτοῖς τοῦ ὑπολοίπου χρόνου παντὸς αὐτοὶ καὶ ἐξιοῦσιν ἐδίδοσαν.

[70] ὡς δὲ τούτῳ τῷ τρόπῳ ἥ τε βουλὴ οὐδὲν ἀντειποῦσα ὑπεξῆλθε καὶ οἱ ἄλλοι πολῖται οὐδὲν ἐνεωτέριζον, ἀλλ’ ἡσύχαζον, οἱ [δὲ] τετρακόσιοι ἐσελθόντες ἐς τὸ βουλευτήριον τότε μὲν πρυ- τάνεις τε σφῶν αὐτῶν ἀπεκλήρωσαν καὶ ὅσα πρὸς τοὺς θεοὺς εὐχαῖς καὶ θυσίαις καθιστάμενοι ἐς τὴν ἀρχὴν ἐχρήσαντο, ὕστερον δὲ πολὺ μεταλλάξαντες τῆς τοῦ δήμου διοικήσεως (πλὴν τοὺς φεύγοντας οὐ κατῆγον τοῦ Ἀλκιβιάδου ἕνεκα) τά τε ἄλλα ἔνεμον κατὰ κράτος τὴν πόλιν.

καὶ ἄνδρας τέ τινας ἀπέκτειναν οὐ πολλούς, οἳ ἐδόκουν ἐπιτήδειοι εἶναι ὑπεξαιρεθῆναι, καὶ ἄλλους ἔδησαν, τοὺς δὲ καὶ μετεστήσαντο· πρός τε Ἆγιν τὸν Λακεδαιμονίων βασιλέα ὄντα ἐν τῇ Δεκελείᾳ ἐπεκηρυκεύοντο, λέγοντες διαλλαγῆναι βούλεσθαι καὶ εἰκὸς εἶναι αὐτὸν σφίσι καὶ οὐκέτι τῷ ἀπίστῳ δήμῳ μᾶλλον ξυγχωρεῖν.

[71] ὁ δὲ νομίζων τὴν πόλιν οὐχ ἡσυχάζειν, οὐδ’ εὐθὺς οὕτω τὸν δῆμον τὴν παλαιὰν ἐλευθερίαν παραδώσειν, εἴ τε στρατιὰν πολλὴν ἴδοι σφῶν, οὐκ ἂν ἡσυχάζειν, οὐδ’ ἐν τῷ παρόντι πάνυ τι πιστεύων μὴ οὐκέτι ταράσσεσθαι αὐτούς, τοῖς μὲν ἀπὸ τῶν τετρακοσίων ἐλθοῦσιν οὐδὲν ξυμβατικὸν ἀπεκρίνατο, προσμεταπεμψάμενος δὲ ἐκ Πελοποννήσου στρατιὰν πολλὴν οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ αὐτὸς τῇ ἐκ τῆς Δεκελείας φρουρᾷ μετὰ τῶν ἐλθόντων κατέβη πρὸς αὐτὰ τὰ τείχη τῶν Ἀθηναίων, ἐλπίσας ἢ ταραχθέντας αὐτοὺς μᾶλλον ἂν χειρωθῆναι σφίσιν ᾗ βούλονται ἢ καὶ αὐτοβοεὶ ἂν διὰ τὸν ἔνδοθέν τε καὶ ἔξωθεν κατὰ τὸ εἰκὸς γενησόμενον θόρυβον· τῶν γὰρ μακρῶν τειχῶν διὰ τὴν κατ’ αὐτὰ ἐρημίαν λήψεως οὐκ ἂν ἁμαρτεῖν.

ὡς δὲ προσέμειξέ τε ἐγγὺς καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ μὲν ἔνδοθεν οὐδ’ ὁπωστιοῦν ἐκίνησαν, τοὺς δὲ ἱππέας ἐκπέμψαντες καὶ μέρος τι τῶν ὁπλιτῶν καὶ ψιλῶν καὶ τοξοτῶν ἄνδρας τε κατέβαλον αὐτῶν διὰ τὸ ἐγγὺς προσελθεῖν καὶ ὅπλων τινῶν καὶ νεκρῶν ἐκράτησαν, οὕτω δὴ γνοὺς ἀπήγαγε πάλιν τὴν στρατιάν.

καὶ αὐτὸς μὲν καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ κατὰ χώραν ἐν τῇ Δεκελείᾳ ἔμενον, τοὺς δ’ ἐπελθόντας ὀλίγας τινὰς ἡμέρας ἐν τῇ γῇ μείναντας ἀπέπεμψεν ἐπ’ οἴκου. μετὰ δὲ τοῦτο παρά τε τὸν Ἆγιν ἐπρεσβεύοντο οἱ τετρακόσιοι οὐδὲν ἧσσον, κἀκείνου μᾶλλον ἤδη προσδεχομένου καὶ παραινοῦντος ἐκπέμπουσι καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα περὶ ξυμβάσεως πρέσβεις, βουλόμενοι διαλλαγῆναι.

[72] Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὴν Σάμον δέκα ἄνδρας παραμυθησομένους τὸ στρατόπεδον καὶ διδάξοντας ὡς οὐκ ἐπὶ βλάβῃ τῆς πόλεως καὶ τῶν πολιτῶν ἡ ὀλιγαρχία κατέστη, ἀλλ’ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ξυμπάντων πραγμάτων, πεντακισχίλιοί τε ὅτι εἶεν καὶ οὐ τετρακόσιοι μόνον οἱ πράσσοντες· καίτοι οὐ πώποτε Ἀθηναίους διὰ τὰς στρατείας καὶ τὴν ὑπερόριον ἀσχολίαν ἐς οὐδὲν πρᾶγμα οὕτω μέγα ἐλθεῖν βουλεύσοντας ἐν ᾧ πεντακισχιλίους ξυνελθεῖν.

ἄλλα τ’ ἐπιστείλαντες τὰ πρέποντα εἰπεῖν ἀπέπεμψαν αὐτοὺς εὐθὺς μετὰ τὴν ἑαυτῶν κατάστασιν, δείσαντες μή, ὅπερ ἐγένετο, ναυτικὸς ὄχλος οὔτ’ αὐτὸς μένειν ἐν τῷ ὀλιγαρχικῷ κόσμῳ ἐθέλῃ, σφᾶς τε μὴ ἐκεῖθεν ἀρξαμένου τοῦ κακοῦ μεταστήσωσιν.

[73] Ἐν γὰρ τῇ Σάμῳ ἐνεωτερίζετο ἤδη τὰ περὶ τὴν ὀλιγαρχίαν, καὶ ξυνέβη τοιάδε γενέσθαι ὑπ’ αὐτὸν τὸν χρόνον τοῦτον ὅνπερ οἱ τετρακόσιοι ξυνίσταντο.
οἱ γὰρ τότε τῶν Σαμίων ἐπαναστάντες τοῖς δυνατοῖς καὶ ὄντες δῆμος μεταβαλλόμενοι αὖθις καὶ πεισθέντες ὑπό τε τοῦ Πεισάνδρου, ὅτε ἦλθε, καὶ τῶν ἐν τῇ Σάμῳ ξυνεστώτων Ἀθηναίων ἐγένοντό τε ἐς τριακοσίους ξυνωμόται καὶ ἔμελλον τοῖς ἄλλοις ὡς δήμῳ ὄντι ἐπιθήσεσθαι.

καὶ Ὑπέρβολόν τέ τινα τῶν Ἀθηναίων, μοχθηρὸν ἄνθρωπον, ὠστρακισμένον οὐ διὰ δυνάμεως καὶ ἀξιώματος φόβον, ἀλλὰ διὰ πονηρίαν καὶ αἰσχύνην τῆς πόλεως, ἀποκτείνουσι μετὰ Χαρμίνου τε ἑνὸς τῶν στρατηγῶν καί τινων τῶν παρὰ σφίσιν Ἀθηναίων, πίστιν διδόντες αὐτοῖς, καὶ ἄλλα μετ’ αὐτῶν τοιαῦτα ξυνέπραξαν, τοῖς τε πλέοσιν ὥρμηντο ἐπιτίθεσθαι.

οἱ δὲ αἰσθόμενοι τῶν τε στρατηγῶν Λέοντι καὶ Διομέδοντι (οὗτοι γὰρ οὐχ ἑκόντες διὰ τὸ τιμᾶσθαι ὑπὸ τοῦ δήμου ἔφερον τὴν ὀλιγαρχίαν) τὸ μέλλον σημαίνουσι καὶ Θρασυβούλῳ καὶ Θρασύλῳ, τῷ μὲν τριηραρχοῦντι, τῷ δὲ ὁπλιτεύοντι, καὶ ἄλλοις οἳ ἐδόκουν αἰεὶ μάλιστα ἐναντιοῦσθαι τοῖς ξυνεστῶσιν· καὶ οὐκ ἠξίουν περιιδεῖν αὐτοὺς σφᾶς τε διαφθαρέντας καὶ Σάμον Ἀθηναίοις ἀλλοτριωθεῖσαν, δι’ ἣν μόνον [μέχρι νῦν] ἡ ἀρχὴ αὐτοῖς ἐς τοῦτο ξυνέμεινεν.

οἱ δὲ ἀκούσαντες τῶν τε στρατιωτῶν ἕνα ἕκαστον μετῇσαν μὴ ἐπιτρέπειν, καὶ οὐχ ἥκιστα τοὺς Παράλους, ἄνδρας Ἀθηναίους τε καὶ ἐλευθέρους πάντας ἐν τῇ νηὶ πλέοντας καὶ αἰεὶ δήποτε ὀλιγαρχίᾳ καὶ μὴ παρούσῃ ἐπικειμένους· ὅ τε Λέων καὶ ὁ Διομέδων αὐτοῖς ναῦς τινάς, ὁπότε ποι πλέοιεν, κατέλειπον φύλακας.

ὥστε ἐπειδὴ αὐτοῖς ἐπετίθεντο οἱ τριακόσιοι, βοηθησάντων πάντων τούτων, μάλιστα δὲ τῶν Παράλων, περιεγένοντο οἱ τῶν Σαμίων πλέονες, καὶ τριάκοντα μέν τινας ἀπέκτειναν τῶν τριακοσίων, τρεῖς δὲ τοὺς αἰτιωτάτους φυγῇ ἐζημίωσαν· τοῖς δ’ ἄλλοις οὐ μνησικακοῦντες δημοκρατούμενοι τὸ λοιπὸν ξυνεπολίτευον.

[74] τὴν δὲ Πάραλον ναῦν καὶ Χαιρέαν ἐπ’ αὐτῆς τὸν Ἀρχεστράτου, ἄνδρα Ἀθηναῖον, γενόμενον ἐς τὴν μετάστασιν πρόθυμον, ἀποπέμπουσιν οἵ τε Σάμιοι καὶ οἱ στρατιῶται κατὰ τάχος ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγενημένα· οὐ γὰρ ᾔδεσάν πω τοὺς τετρακοσίους ἄρχοντας.
καὶ καταπλευσάντων αὐτῶν εὐθέως τῶν μὲν Παράλων τινὰς οἱ τετρακόσιοι δύο ἢ τρεῖς ἔδησαν, τοὺς δὲ ἄλλους ἀφελόμενοι τὴν ναῦν καὶ μετεμβιβάσαντες ἐς ἄλλην στρατιῶτιν ναῦν ἔταξαν φρουρεῖν περὶ Εὔβοιαν.
ὁ δὲ Χαιρέας εὐθὺς διαλαθών πως, ὡς εἶδε τὰ παρόντα, πάλιν ἐς τὴν Σάμον ἐλθὼν ἀγγέλλει τοῖς στρατιώταις ἐπὶ τὸ μεῖζον πάντα δει- νώσας τὰ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν, ὡς πληγαῖς τε πάντας ζημιοῦσι καὶ ἀντειπεῖν ἔστιν οὐδὲν πρὸς τοὺς ἔχοντας τὴν πολιτείαν, καὶ ὅτι αὐτῶν καὶ γυναῖκες καὶ παῖδες ὑβρίζονται, καὶ δια- νοοῦνται, ὁπόσοι ἐν Σάμῳ στρατεύονται μὴ ὄντες τῆς σφετέρας γνώμης, τούτων πάντων τοὺς προσήκοντας λαβόντες εἴρξειν, ἵνα, ἢν μὴ ὑπακούσωσι, τεθνήκωσιν· καὶ ἄλλα πολλὰ ἐπικαταψευδόμενος ἔλεγεν.

[75] οἱ δὲ ἀκούοντες ἐπὶ τοὺς τὴν ὀλιγαρχίαν μάλιστα ποιήσαντας καὶ ἔτι τῶν ἄλλων τοὺς μετασχόντας τὸ μὲν πρῶτον ὥρμησαν βάλλειν, ἔπειτα μέντοι ὑπὸ τῶν διὰ μέσου κωλυθέντες καὶ διδαχθέν- τες μὴ τῶν πολεμίων ἀντιπρῴρων ἐγγὺς ἐφορμούντων ἀπολέσωσι τὰ πράγματα, ἐπαύσαντο.

μετὰ δὲ τοῦτο λαμπρῶς ἤδη ἐς δημοκρατίαν βουλόμενοι μεταστῆσαι τὰ ἐν τῇ Σάμῳ ὅ τε Θρασύβουλος ὁ τοῦ Λύκου καὶ Θράσυλος (οὗτοι γὰρ μάλιστα προειστήκεσαν τῆς μεταβολῆς) ὥρκωσαν πάντας τοὺς στρατιώτας τοὺς μεγίστους ὅρκους, καὶ αὐτοὺς τοὺς ἐκ τῆς ὀλιγαρχίας μάλιστα, ἦ μὴν δημοκρατήσεσθαί τε καὶ ὁμονοήσειν καὶ τὸν πρὸς Πελοποννησίους πόλεμον προθύμως διοίσειν καὶ τοῖς τετρακοσίοις πολέμιοί τε ἔσεσθαι καὶ οὐδὲν ἐπικηρυκεύσεσθαι.

ξυνώμνυσαν δὲ καὶ Σαμίων πάντες τὸν αὐτὸν ὅρκον οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ, καὶ τὰ πράγματα πάντα καὶ τὰ ἀποβησόμενα ἐκ τῶν κινδύνων ξυνεκοινώσαντο οἱ στρατιῶται τοῖς Σαμίοις, νομίζοντες οὔτε ἐκείνοις ἀποστροφὴν σωτηρίας οὔτε σφίσιν εἶναι, ἀλλ’, ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθαι.

[76] ἐς φιλονικίαν τε καθέστασαν τὸν χρόνον τοῦτον οἱ μὲν τὴν πόλιν ἀναγκάζοντες δημοκρατεῖσθαι, οἱ δὲ τὸ στρατόπεδον ὀλιγαρχεῖσθαι.

ἐποίησαν δὲ καὶ ἐκκλησίαν εὐθὺς οἱ στρατιῶται, ἐν ᾗ τοὺς μὲν προτέρους στρατηγούς, καὶ εἴ τινα τῶν τριηράρχων ὑπώπτευον, ἔπαυσαν, ἄλλους δὲ ἀνθείλοντο καὶ τριηράρχους καὶ στρατηγούς, ὧν Θρασύβουλός τε καὶ Θράσυλος ὑπῆρχον.
καὶ παραινέσεις ἄλλας τε ἐποιοῦντο ἐν σφίσιν αὐτοῖς ἀνιστάμενοι καὶ ὡς οὐ δεῖ ἀθυμεῖν ὅτι ἡ πόλις αὐτῶν ἀφέστηκεν· τοὺς γὰρ ἐλάσσους ἀπὸ σφῶν τῶν πλεόνων καὶ ἐς πάντα ποριμωτέρων μεθεστάναι.

ἐχόντων γὰρ σφῶν τὸ πᾶν ναυτικόν, τάς τε ἄλλας πόλεις ὧν ἄρχουσιν ἀναγκάσειν τὰ χρήματα ὁμοίως διδόναι καὶ εἰ ἐκεῖθεν ὡρμῶντο (πόλιν τε γὰρ σφίσιν ὑπάρχειν Σάμον οὐκ ἀσθενῆ, ἀλλ’ ἣ παρ’ ἐλάχιστον δὴ ἦλθε τὸ Ἀθηναίων κράτος τῆς θαλάσσης, ὅτε ἐπολέμησεν, ἀφελέσθαι, τούς τε πολεμίους ἐκ τοῦ αὐτοῦ χωρίου ἀμυνεῖσθαι οὗπερ καὶ πρότερον), καὶ δυνατώτεροι εἶναι σφεῖς ἔχοντες τὰς ναῦς πορίζεσθαι τὰ ἐπιτήδεια τῶν ἐν τῇ πόλει.

καὶ δι’ ἑαυτοὺς δὲ ἐν τῇ Σάμῳ προκαθημένους καὶ πρότερον αὐτοὺς κρατεῖν τοῦ ἐς τὸν Πειραιᾶ ἔσπλου, καὶ νῦν ἐς τοιοῦτον καταστήσονται μὴ βουλομένων σφίσι πάλιν τὴν πολιτείαν ἀποδοῦναι, ὥστε αὐτοὶ δυνατώτεροι εἶναι εἴργειν ἐκείνους τῆς θαλάσσης ἢ ὑπ’ ἐκείνων εἴργεσθαι.

βραχύ τέ τι εἶναι καὶ οὐδενὸς ἄξιον ὃ πρὸς τὸ περιγίγνεσθαι τῶν πολεμίων ἡ πόλις σφίσι χρήσιμος ἦν, καὶ οὐδὲν ἀπολωλεκέναι, οἵ γε μήτε ἀργύριον εἶχον ἔτι πέμπειν, ἀλλ’ αὐτοὶ ἐπορίζοντο οἱ στρατιῶται, μήτε βούλευμα χρηστόν, οὗπερ ἕνεκα πόλις στρατοπέδων κρατεῖ· ἀλλὰ καὶ ἐν τούτοις τοὺς μὲν ἡμαρτηκέναι τοὺς πατρίους νόμους καταλύσαντας, αὐτοὶ δὲ σῴζειν καὶ ἐκείνους πειράσεσθαι προσαναγκάζειν, ὥστε οὐδὲ τούτους, οἵπερ ἂν βουλεύοιέν τι χρηστόν, παρὰ σφίσι χείρους εἶναι.

Ἀλκιβιάδην τε, ἢν αὐτῷ ἄδειάν τε καὶ κάθοδον ποιήσωσιν, ἄσμενον τὴν παρὰ βασιλέως ξυμμαχίαν παρέξειν. τό τε μέγιστον, ἢν ἁπάντων σφάλλωνται, εἶναι αὐτοῖς τοσοῦτον ἔχουσι ναυτικὸν πολλὰς τὰς ἀποχωρήσεις ἐν αἷς καὶ πόλεις καὶ γῆν εὑρήσουσιν.

[77] τοιαῦτα ἐν ἀλλήλοις ἐκκλησιάσαντες καὶ παραθαρσύναντες σφᾶς αὐτοὺς καὶ τὰ τοῦ πολέμου παρεσκευάζοντο οὐδὲν ἧσσον. οἱ δὲ ἀπὸ τῶν τετρακοσίων πεμφθέντες ἐς τὴν Σάμον [οἱ δέκα πρεσβευταὶ] ὡς ταῦτα ἐν τῇ Δήλῳ ἤδη ὄντες ᾐσθάνοντο, ἡσύχαζον αὐτοῦ.

[78] Ὑπὸ δὲ τὸν χρόνον τοῦτον καὶ οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ τῶν Πελοποννησίων ἐν τῷ ναυτικῷ στρατιῶται κατὰ σφᾶς αὐτοὺς διεβόων ὡς ὑπό τε Ἀστυόχου καὶ Τισσαφέρνους φθείρεται τὰ πράγματα, τοῦ μὲν οὐκ ἐθέλοντος οὔτε πρό- τερον ναυμαχεῖν, ἕως ἔτι αὐτοί τε ἔρρωντο μᾶλλον καὶ τὸ ναυτικὸν τῶν Ἀθηναίων ὀλίγον ἦν, οὔτε νῦν, ὅτε στασιάζειν τε λέγονται καὶ αἱ νῆες αὐτῶν οὐδέπω ἐν τῷ αὐτῷ εἰσίν, ἀλλὰ τὰς παρὰ Τισσαφέρνους Φοινίσσας ναῦς μένοντες, ἄλλως ὄνομα καὶ οὐκ ἔργον, κινδυνεύσειν διατριβῆναι· τὸν δ’ αὖ Τισσαφέρνην τάς τε ναῦς ταύτας οὐ κομίζειν, καὶ τροφὴν ὅτι οὐ ξυνεχῶς οὐδ’ ἐντελῆ διδοὺς κακοῖ τὸ ναυτικόν. οὔκουν ἔφασαν χρῆναι μέλλειν ἔτι, ἀλλὰ διαναυμαχεῖν. καὶ μάλιστα οἱ Συρακόσιοι ἐνῆγον.

[79] αἰσθόμενοι δὲ οἱ ξύμμαχοι καὶ ὁ Ἀστύοχος τὸν θροῦν, καὶ δόξαν αὐτοῖς ἀπὸ ξυνόδου ὥστε διαναυμαχεῖν, ἐπειδὴ καὶ ἐσηγγέλλετο αὐτοῖς ἡ ἐν τῇ Σάμῳ ταραχή, ἄραντες ταῖς ναυσὶ πάσαις οὔσαις δώδεκα καὶ ἑκατὸν καὶ τοὺς Μιλησίους πεζῇ κελεύσαντες ἐπὶ τῆς Μυκάλης παριέναι ἔπλεον ὡς πρὸς τὴν Μυκάλην.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ταῖς ἐκ Σάμου ναυσὶ δυοῖν καὶ ὀγδοήκοντα, αἳ ἔτυχον ἐν Γλαύκῃ τῆς Μυκάλης ὁρμοῦσαι (διέχει δὲ ὀλίγον ταύτῃ ἡ Σάμος τῆς ἠπείρου πρὸς τὴν Μυκάλην), ὡς εἶδον τὰς τῶν Πελοποννησίων ναῦς προσπλεούσας, ὑπεχώρησαν ἐς τὴν Σάμον, οὐ νομίσαντες τῷ πλήθει διακινδυνεῦσαι περὶ τοῦ παντὸς ἱκανοὶ εἶναι.

καὶ ἅμα (προῄσθοντο γὰρ αὐτοὺς ἐκ τῆς Μιλήτου ναυμαχησείοντας) προσεδέχοντο καὶ τὸν Στρομβιχίδην ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου σφίσι ταῖς ἐκ τῆς Χίου ναυσὶν ἐπ’ Ἀβύδου ἀφικομέναις προσβοηθήσειν· προυπέπεμπτο γὰρ αὐτῷ ἄγγελος.
καὶ οἱ μὲν οὕτως ἐπὶ τῆς Σάμου ἀνεχώρησαν, οἱ δὲ Πελοποννήσιοι καταπλεύσαντες ἐπὶ τῆς Μυκάλης ἐστρατοπεδεύσαντο, καὶ τῶν Μιλησίων καὶ τῶν πλησιοχώρων ὁ πεζός.
καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μελλόντων αὐτῶν ἐπιπλεῖν τῇ Σάμῳ ἀγγέλλεται ὁ Στρομβιχίδης ταῖς ἀπὸ τοῦ Ἑλλησπόντου ναυσὶν ἀφιγμένος· καὶ εὐθὺς ἀπέπλεον πάλιν ἐπὶ τῆς Μιλήτου.

οἱ δὲ Ἀθηναῖοι προσγενομένων σφίσι τῶν νεῶν ἐπίπλουν αὐτοὶ ποιοῦνται τῇ Μιλήτῳ ναυσὶν ὀκτὼ καὶ ἑκατὸν βουλόμενοι διαναυμαχῆσαι· καὶ ὡς οὐδεὶς αὐτοῖς ἀντανήγετο, ἀπέπλευσαν πάλιν ἐς τὴν Σάμον.

[80] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει μετὰ τοῦτο εὐθὺς οἱ Πελοποννήσιοι, ἐπειδὴ ἁθρόαις ταῖς ναυσὶν οὐκ ἀξιόμαχοι νομίσαντες εἶναι οὐκ ἀντανήγοντο, ἀπορήσαντες ὁπόθεν τοσαύταις ναυσὶ χρήματα ἕξουσιν, ἄλλως τε καὶ Τισσαφέρνους κακῶς δι- δόντος, ἀποστέλλουσιν ὡς τὸν Φαρνάβαζον, ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐκ τῆς Πελοποννήσου προσετάχθη, Κλέαρχον τὸν Ῥαμφίου ἔχοντα ναῦς τεσσαράκοντα.

ἐπεκαλεῖτό τε γὰρ αὐτοὺς ὁ Φαρνάβαζος καὶ τροφὴν ἑτοῖμος ἦν παρέχειν, καὶ ἅμα καὶ τὸ Βυζάντιον ἐπεκηρυκεύετο αὐτοῖς ἀποστῆναι.
καὶ αἱ μὲν τῶν Πελοποννησίων αὗται νῆες ἀπάρασαι ἐς τὸ πέλαγος, ὅπως λάθοιεν ἐν τῷ πλῷ τοὺς Ἀθηναίους, χειμασθεῖσαι, καὶ αἱ μὲν Δήλου λαβόμεναι αἱ πλείους μετὰ Κλεάρχου καὶ ὕστερον πάλιν ἐλθοῦσαι ἐς Μίλητον (Κλέαρχος δὲ κατὰ γῆν αὖθις ἐς τὸν Ἑλλήσποντον κομισθεὶς ἦρχεν), αἱ δὲ μετὰ Ἑλίξου τοῦ Μεγαρέως στρατηγοῦ δέκα ἐς τὸν Ἑλλήσποντον διασωθεῖσαι Βυζάντιον ἀφιστᾶσιν.

καὶ μετὰ ταῦτα οἱ ἐκ τῆς Σάμου πέμπουσιν αἰσθόμενοι νεῶν βοήθειαν καὶ φυλακὴν ἐς τὸν Ἑλλήσποντον, καί τις καὶ ναυμαχία βραχεῖα γίγνεται πρὸ τοῦ Βυζαντίου ναυσὶν ὀκτὼ πρὸς ὀκτώ.

[81] Οἱ δὲ προεστῶτες ἐν τῇ Σάμῳ καὶ μάλιστα Θρασύβουλος, αἰεί γε τῆς αὐτῆς γνώμης ἐχόμενος, ἐπειδὴ μετέστησε τὰ πράγματα, ὥστε κατάγειν Ἀλκιβιάδην, [καὶ] τέλος ἀπ’ ἐκκλησίας ἔπεισε τὸ πλῆθος τῶν στρατιωτῶν, καὶ ψηφισαμένων αὐτῶν Ἀλκιβιάδῃ κάθοδον καὶ ἄδειαν πλεύσας ὡς τὸν Τισσαφέρνην κατῆγεν ἐς τὴν Σάμον τὸν Ἀλκιβιάδην, νομίζων μόνην σωτηρίαν εἰ Τισσαφέρνην αὐτοῖς μεταστήσειεν ἀπὸ Πελοποννησίων.

γενομένης δὲ ἐκκλησίας τήν τε ἰδίαν ξυμφορὰν τῆς φυγῆς ἐπῃτιάσατο καὶ ἀνωλοφύρατο ὁ Ἀλκιβιάδης, καὶ περὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ εἰπὼν ἐς ἐλπίδας τε αὐτοὺς οὐ σμικρὰς τῶν μελλόντων καθίστη, καὶ ὑπερβάλλων ἐμεγάλυνε τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν παρὰ τῷ Τισσαφέρνει, ἵνα οἵ τε οἴκοι τὴν ὀλιγαρχίαν ἔχοντες φοβοῖντο αὐτὸν καὶ μᾶλλον αἱ ξυνωμοσίαι διαλυθεῖεν καὶ οἱ ἐν τῇ Σάμῳ τιμιώτερόν τε αὐτὸν ἄγοιεν καὶ αὐτοὶ ἐπὶ πλέον θαρσοῖεν, οἵ τε πολέμιοι τῷ Τισσαφέρνει ὡς μάλιστα διαβάλλοιντο καὶ [ἀπὸ] τῶν ὑπαρχουσῶν ἐλπίδων ἐκπίπτοιεν.

ὑπισχνεῖτο δ’ οὖν τάδε μέγιστα ἐπικομπῶν ὁ Ἀλκιβιάδης, ὡς Τισσαφέρνης αὐτῷ ὑπεδέξατο ἦ μήν, ἕως ἄν τι τῶν ἑαυτοῦ λείπηται, ἢν Ἀθηναίοις πιστεύσῃ, μὴ ἀπορήσειν αὐτοὺς τροφῆς, οὐδ’ ἢν δέῃ τελευτῶντα τὴν ἑαυτοῦ στρωμνὴν ἐξαργυρῶσαι, τάς τε ἐν Ἀσπένδῳ ἤδη οὔσας Φοινίκων ναῦς κομιεῖν Ἀθηναίοις καὶ οὐ Πελοποννησίοις· πιστεῦσαι δ’ ἂν μόνως Ἀθηναίοις, εἰ σῶς αὐτὸς κατελθὼν αὐτῷ ἀναδέξαιτο.

[82] οἱ δὲ ἀκούοντες ταῦτά τε καὶ ἄλλα πολλὰ στρατηγόν τε αὐτὸν εὐθὺς εἵλοντο μετὰ τῶν προτέρων καὶ τὰ πράγματα πάντα ἀνετίθεσαν, τήν τε παραυτίκα ἐλπίδα ἕκαστος τῆς τε σωτηρίας καὶ τῆς τῶν τετρακοσίων τιμωρίας οὐδενὸς ἂν ἠλλάξαντο, καὶ ἑτοῖμοι ἤδη ἦσαν διὰ τὸ αὐτίκα τούς τε παρόντας πολεμίους ἐκ τῶν λεχθέντων καταφρονεῖν καὶ πλεῖν ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ.

ὁ δὲ τὸ μὲν ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλεῖν τοὺς ἐγγυτέρω πολεμίους ὑπολιπόντας καὶ πάνυ διεκώλυσε, πολλῶν ἐπειγομένων, τὰ δὲ τοῦ πολέμου πρῶτον ἔφη, ἐπειδὴ καὶ στρατηγὸς ᾕρητο, πλεύσας ὡς Τισσαφέρνην πράξειν.

καὶ ἀπὸ ταύτης τῆς ἐκκλησίας εὐθὺς ᾤχετο, ἵνα δοκῇ πάντα μετ’ ἐκείνου κοινοῦσθαι, καὶ ἅμα βουλόμενος αὐτῷ τιμιώτερός τε εἶναι καὶ ἐνδείκνυσθαι ὅτι καὶ στρατηγὸς ἤδη ᾕρηται καὶ εὖ καὶ κακῶς οἷός τέ ἐστιν αὐτὸν [ἤδη] ποιεῖν. ξυνέβαινε δὲ τῷ Ἀλκιβιάδῃ τῷ μὲν Τισσαφέρνει τοὺς Ἀθηναίους φοβεῖν, ἐκείνοις δὲ τὸν Τισσαφέρνην.

[83] Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ἐν τῇ Μιλήτῳ πυνθανόμενοι τὴν τοῦ Ἀλκιβιάδου κάθοδον, καὶ πρότερον τῷ Τισσαφέρνει ἀπιστοῦντες πολλῷ δὴ μᾶλλον ἔτι διεβέβληντο.
ξυνηνέχθη γὰρ αὐτοῖς κατὰ τὸν ἐπὶ τὴν Μίλητον τῶν Ἀθηναίων ἐπίπλουν, ὡς οὐκ ἠθέλησαν ἀνταναγαγόντες ναυμαχῆσαι, πολλῷ ἐς τὴν μισθοδοσίαν τὸν Τισσαφέρνην ἀρρωστότερον γενόμενον καὶ ἐς τὸ μισεῖσθαι ὑπ’ αὐτῶν πρότερον ἔτι τούτων διὰ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐπιδεδωκέναι.

καὶ ξυνιστάμενοι κατ’ ἀλλήλους οἷάπερ καὶ πρότερον οἱ στρατιῶται ἀνελογίζοντο καί τινες καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἀξίων λόγου ἀνθρώπων καὶ οὐ μόνον τὸ στρατιωτικόν, ὡς οὔτε μισθὸν ἐντελῆ πώποτε λάβοιεν, τό τε διδόμενον βραχὺ καὶ οὐδὲ τοῦτο ξυνεχῶς· καὶ εἰ μή τις ἢ διαναυμαχήσει ἢ ἀπαλλάξεται ὅθεν τροφὴν ἕξει, ἀπολείψειν τοὺς ἀνθρώπους τὰς ναῦς· πάντων τε Ἀστύοχον εἶναι αἴτιον ἐπιφέροντα ὀργὰς Τισσαφέρνει διὰ ἴδια κέρδη.

[84] ὄντων δ’ αὐτῶν ἐν τοιούτῳ ἀναλογισμῷ ξυνηνέχθη καὶ τοιόσδε τις θόρυβος περὶ τὸν Ἀστύοχον.
τῶν γὰρ Συρακοσίων καὶ Θουρίων ὅσῳ μάλιστα καὶ ἐλεύθεροι ἦσαν τὸ πλῆθος οἱ ναῦται, τοσούτῳ καὶ θρασύτατα προσπεσόντες τὸν μισθὸν ἀπῄτουν. ὁ δὲ αὐθαδέστερόν τέ τι ἀπεκρίνατο καὶ ἠπείλησε καὶ τῷ γε Δωριεῖ ξυναγορεύοντι τοῖς ἑαυτοῦ ναύταις καὶ ἐπανήρατο τὴν βακτηρίαν.

τὸ δὲ πλῆθος τῶν στρατιωτῶν ὡς εἶδον, οἷα δὴ ναῦται, ὥρμησαν ἐκραγέντες ἐπὶ τὸν Ἀστύοχον ὥστε βάλλειν· ὁ δὲ προϊδὼν καταφεύγει ἐπὶ βωμόν τινα. οὐ μέντοι ἐβλήθη γε, ἀλλὰ διελύθησαν ἀπ’ ἀλλήλων.
ἔλαβον δὲ καὶ τὸ ἐν τῇ Μιλήτῳ ἐνῳκοδομημένον τοῦ Τισσαφέρνους φρούριον οἱ Μιλήσιοι λάθρᾳ ἐπιπεσόντες, καὶ τοὺς ἐνόντας φύλακας αὐτοῦ ἐκβάλλουσιν· ξυνεδόκει δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις ταῦτα καὶ οὐχ ἥκιστα τοῖς Συρακοσίοις.
ὁ μέντοι Λίχας οὔτε ἠρέσκετο αὐτοῖς ἔφη τε χρῆναι Τισσαφέρνει καὶ δουλεύειν Μιλησίους καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ἐν τῇ βασιλέως τὰ μέτρια καὶ ἐπιθεραπεύειν, ἕως ἂν τὸν πόλεμον εὖ θῶνται. οἱ δὲ Μιλήσιοι ὠργίζοντό τε αὐτῷ καὶ διὰ ταῦτα καὶ δι’ ἄλλα τοιουτότροπα καὶ νόσῳ ὕστερον ἀποθανόντα αὐτὸν οὐκ εἴασαν θάψαι οὗ ἐβούλοντο οἱ παρόντες τῶν Λακεδαιμονίων.

[85] Κατὰ δὴ τοιαύτην διαφορὰν ὄντων αὐτοῖς τῶν πραγμάτων πρός τε τὸν Ἀστύοχον καὶ τὸν Τισσαφέρνην Μίνδαρος διάδοχος τῆς Ἀστυόχου ναυαρχίας ἐκ Λακεδαίμονος ἐπῆλθε καὶ παραλαμβάνει τὴν ἀρχήν· ὁ δὲ Ἀστύοχος ἀπέπλει.
ξυνέπεμψε δὲ καὶ Τισσαφέρνης αὐτῷ πρεσβευτὴν τῶν παρ’ ἑαυτοῦ, Γαυλίτην ὄνομα, Κᾶρα δίγλωσσον, κατηγορήσοντα τῶν τε Μιλησίων περὶ τοῦ φρουρίου καὶ περὶ αὐτοῦ ἅμα ἀπολογησόμενον, εἰδὼς τούς τε Μιλησίους πορευομένους ἐπὶ καταβοῇ τῇ αὑτοῦ μάλιστα καὶ τὸν Ἑρμοκράτη μετ’ αὐτῶν, ὃς ἔμελλε τὸν Τισσαφέρνην ἀποφαίνειν φθείροντα τῶν Πελοποννησίων τὰ πράγματα μετὰ Ἀλκιβιάδου καὶ ἐπαμφοτερίζοντα.
ἔχθρα δὲ πρὸς αὐτὸν ἦν αὐτῷ αἰεί ποτε περὶ τοῦ μισθοῦ τῆς ἀποδόσεως· καὶ τὰ τελευταῖα φυγόντος ἐκ Συρακουσῶν τοῦ Ἑρμοκράτους καὶ ἑτέρων ἡκόντων ἐπὶ τὰς ναῦς τῶν Συρακοσίων ἐς τὴν Μίλητον στρατηγῶν, Ποτάμιδος καὶ Μύσκωνος καὶ Δημάρχου, ἐνέκειτο ὁ Τισσαφέρνης φυγάδι ὄντι ἤδη τῷ Ἑρμοκράτει πολλῷ ἔτι μᾶλλον καὶ κατηγόρει ἄλλα τε καὶ ὡς χρήματά ποτε αἰτήσας αὑτὸν καὶ οὐ τυχὼν τὴν ἔχθραν οἱ προθοῖτο.

ὁ μὲν οὖν Ἀστύοχος καὶ οἱ Μιλήσιοι καὶ ὁ Ἑρμοκράτης ἀπέπλευσαν ἐς τὴν Λακεδαίμονα. ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης διεβεβήκει πάλιν ἤδη παρὰ τοῦ Τισσαφέρνους ἐς τὴν Σάμον.

[86] Καὶ οἱ ἐκ τῆς Δήλου ἀπὸ τῶν τετρακοσίων [πρεσβευταί], οὓς τότε ἔπεμψαν παραμυθησομένους καὶ ἀναδιδάξοντας τοὺς ἐν τῇ Σάμῳ, ἀφικνοῦνται παρόντος τοῦ Ἀλκιβιάδου, καὶ ἐκκλησίας γενομένης λέγειν ἐπεχείρουν.
οἱ δὲ στρατιῶται τὸ μὲν πρῶτον οὐκ ἤθελον ἀκούειν, ἀλλ’ ἀποκτείνειν ἐβόων τοὺς τὸν δῆμον καταλύοντας, ἔπειτα μέντοι μόλις ἡσυχάσαντες ἤκουσαν.

οἱ δ’ ἀπήγγελλον ὡς οὔτε ἐπὶ διαφθορᾷ τῆς πόλεως ἡ μετάστασις γίγνοιτο, ἀλλ’ ἐπὶ σωτηρίᾳ, οὔθ’ ἵνα τοῖς πολεμίοις παραδοθῇ (ἐξεῖναι γάρ, ὅτε ἐσέβαλον ἤδη σφῶν ἀρχόντων, τοῦτο ποιῆσαι), τῶν τε πεντακισχιλίων ὅτι πάντες ἐν τῷ μέρει μεθέξουσιν, οἵ τε οἰκεῖοι αὐτῶν οὔθ’ ὑβρίζονται, ὥσπερ Χαιρέας διαβάλλων ἀπήγγειλεν, οὔτε κακὸν ἔχουσιν οὐδέν, ἀλλ’ ἐπὶ τοῖς σφετέροις αὐτῶν ἕκαστοι κατὰ χώραν μένουσιν.

ἄλλα τε πολλὰ εἰπόντων οὐδὲν μᾶλλον ἐσήκουον, ἀλλ’ ἐχαλέπαινον καὶ γνώμας ἄλλοι ἄλλας ἔλεγον, μάλιστα δὲ ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλεῖν. καὶ δοκεῖ Ἀλκιβιάδης πρῶτον τότε καὶ οὐδενὸς ἔλασσον τὴν πόλιν ὠφελῆσαι· ὡρμημένων γὰρ τῶν ἐν Σάμῳ Ἀθηναίων πλεῖν ἐπὶ σφᾶς αὐτούς, ἐν ᾧ σαφέστατα Ἰωνίαν καὶ Ἑλλήσποντον εὐθὺς εἶχον οἱ πολέμιοι, κωλυτὴς γενέσθαι.

καὶ ἐν τῷ τότε ἄλλος μὲν οὐδ’ ἂν εἷς ἱκανὸς ἐγένετο κατασχεῖν τὸν ὄχλον, ἐκεῖνος δὲ τοῦ τ’ ἐπίπλου ἔπαυσε καὶ τοὺς ἰδίᾳ τοῖς πρέσβεσιν ὀργιζομένους λοιδορῶν ἀπέτρεπεν.

αὐτὸς δὲ ἀποκρινάμενος αὐτοῖς ἀπέπεμπεν, ὅτι τοὺς μὲν πεντακισχιλίους οὐ κωλύοι ἄρχειν, τοὺς μέντοι τετρακοσίους ἀπαλλάσσειν ἐκέλευεν αὐτοὺς καὶ καθιστάναι τὴν βουλὴν ὥσπερ καὶ πρότερον, τοὺς πεντακοσίους· εἰ δὲ ἐς εὐτέλειάν τι ξυντέτμηται ὥστε τοὺς στρατευομένους μᾶλλον ἔχειν τροφήν, πάνυ ἐπαινεῖν.

καὶ τἆλλα ἐκέλευεν ἀντέχειν καὶ μηδὲν ἐνδιδόναι τοῖς πολεμίοις· πρὸς μὲν γὰρ σφᾶς αὐτοὺς σῳζομένης τῆς πόλεως πολλὴν ἐλπίδα εἶναι καὶ ξυμβῆναι, εἰ δὲ ἅπαξ τὸ ἕτερον σφαλήσεται, ἢ τὸ ἐν Σάμῳ ἢ ἐκεῖνοι, οὐδ’ ὅτῳ διαλλαγήσεταί τις ἔτι ἔσεσθαι.

Παρῆσαν δὲ καὶ Ἀργείων πρέσβεις, ἐπαγγελλόμενοι τῷ ἐν τῇ Σάμῳ τῶν Ἀθηναίων δήμῳ ὥστε βοηθεῖν· ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης ἐπαινέσας αὐτοὺς καὶ εἰπὼν ὅταν τις καλῇ παρεῖναι οὕτως ἀπέπεμπεν.

ἀφίκοντο δὲ οἱ Ἀργεῖοι μετὰ τῶν Παράλων, οἳ τότε ἐτάχθησαν ἐν τῇ στρατιώτιδι νηὶ ὑπὸ τῶν τετρακοσίων περιπλεῖν Εὔβοιαν, καὶ ἄγοντες Ἀθηναίων ἐς Λακεδαίμονα ἀπὸ τῶν τετρακοσίων [πεμπτοὺς] πρέσβεις, Λαισποδίαν καὶ Ἀριστοφῶντα καὶ Μελησίαν, [οἳ] ἐπειδὴ ἐγένοντο πλέοντες κατ’ Ἄργος, τοὺς μὲν πρέσβεις ξυλλαβόντες τοῖς Ἀργείοις παρέδοσαν ὡς τῶν οὐχ ἥκιστα καταλυσάντων τὸν δῆμον ὄντας, αὐτοὶ δὲ οὐκέτι ἐς τὰς Ἀθήνας ἀφίκοντο, ἀλλ’ ἄγοντες ἐκ τοῦ Ἄργους ἐς τὴν Σάμον τοὺς πρέσβεις ἀφικνοῦνται ᾗπερ εἶχον τριήρει.

[87] Τοῦ δ’ αὐτοῦ θέρους Τισσαφέρνης, κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἐν ᾧ μάλιστα διά τε τἆλλα καὶ διὰ τὴν Ἀλκιβιάδου κάθοδον ἤχθοντο αὐτῷ οἱ Πελοποννήσιοι ὡς φανερῶς ἤδη ἀττικίζοντι, βουλόμενος, ὡς ἐδόκει δή, ἀπολύεσθαι πρὸς αὐτοὺς τὰς διαβολάς, παρεσκευάζετο πορεύεσθαι ἐπὶ τὰς Φοινίσσας ναῦς ἐς Ἄσπενδον, καὶ τὸν Λίχαν ξυμπορεύεσθαι ἐκέλευεν· τῇ δὲ στρατιᾷ προστάξειν ἔφη Τάμων ἑαυτοῦ ὕπαρχον, ὥστε τροφὴν ἐν ὅσῳ ἂν αὐτὸς ἀπῇ διδόναι.

λέγεται δὲ οὐ κατὰ ταὐτό, οὐδὲ ῥᾴδιον εἰδέναι τίνι γνώμῃ παρῆλθεν ἐς τὴν Ἄσπενδον καὶ παρελθὼν οὐκ ἤγαγε τὰς ναῦς.
ὅτι μὲν γὰρ αἱ Φοίνισσαι νῆες ἑπτὰ καὶ τεσσαράκοντα καὶ ἑκατὸν μέχρι Ἀσπένδου ἀφίκοντο σαφές ἐστι, διότι δὲ οὐκ ἦλθον πολλαχῇ εἰκάζεται. οἱ μὲν γὰρ ἵνα διατρίβῃ ἀπελθών, ὥσπερ καὶ διενοήθη, τὰ τῶν Πελοποννησίων (τροφὴν γοῦν οὐδὲν βέλτιον, ἀλλὰ καὶ χεῖρον ὁ Τάμως, ᾧ προσετάχθη, παρεῖχεν), οἱ δὲ ἵνα τοὺς Φοίνικας προαγαγὼν ἐς τὴν Ἄσπενδον ἐκχρηματίσαιτο ἀφείς (καὶ γὰρ ὣς αὐτοῖς οὐδὲν ἔμελλε χρήσεσθαι), ἄλλοι δ’ ὡς καταβοῆς ἕνεκα τῆς ἐς Λακεδαίμονα, τοῦ λέγεσθαι ὡς οὐκ ἀδικεῖ, ἀλλὰ καὶ σαφῶς οἴχεται ἐπὶ τὰς ναῦς ἀληθῶς πεπληρωμένας.

ἐμοὶ μέντοι δοκεῖ σαφέστατον εἶναι διατριβῆς ἕνεκα καὶ ἀνοκωχῆς τῶν Ἑλληνικῶν τὸ ναυτικὸν οὐκ ἀγαγεῖν, φθορᾶς μέν, ἐν ὅσῳ παρῄει ἐκεῖσε καὶ διέμελλεν, ἀνισώσεως δέ, ὅπως μηδετέροις προσθέμενος ἰσχυροτέρους ποιήσῃ, ἐπεί, εἴ γε ἐβουλήθη, διαπολεμῆσαι <ἂν> ἐπιφανεὶς δήπου οὐκ ἐνδοιαστῶς· κομίσας γὰρ ἂν Λακεδαιμονίοις τὴν νίκην κατὰ τὸ εἰκὸς ἔδωκεν, οἵ γε καὶ ἐν τῷ παρόντι ἀντιπάλως μᾶλλον ἢ ὑποδεεστέρως τῷ ναυτικῷ ἀνθώρμουν.

καταφωρᾷ δὲ μάλιστα καὶ ἣν εἶπε πρόφασιν οὐ κομίσας τὰς ναῦς. ἔφη γὰρ αὐτὰς ἐλάσσους ἢ ὅσας βασιλεὺς ἔταξε ξυλλεγῆναι· ὁ δὲ χάριν ἂν δήπου ἐν τούτῳ μείζω ἔτι ἔσχεν, οὔτ’ ἀναλώσας πολλὰ τῶν βασιλέως τά τε αὐτὰ ἀπ’ ἐλασσόνων πράξας.

ἐς δ’ οὖν τὴν Ἄσπενδον ᾑτινιδὴ γνώμῃ ὁ Τισσαφέρνης ἀφικνεῖται καὶ τοῖς Φοίνιξι ξυγγίγνεται· καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἔπεμψαν ὡς ἐπὶ τὰς ναῦς κελεύσαντος αὐτοῦ Φίλιππον ἄνδρα Λακεδαιμόνιον δύο τριήρεσιν.

[88] Ἀλκιβιάδης δὲ ἐπειδὴ καὶ τὸν Τισσαφέρνην ᾔσθετο παριόντα ἐπὶ τῆς Ἀσπένδου, ἔπλει καὶ αὐτὸς λαβὼν τρεῖς καὶ δέκα ναῦς, ὑποσχόμενος τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ ἀσφαλῆ καὶ μεγάλην χάριν (ἢ γὰρ αὐτὸς ἄξειν Ἀθηναίοις τὰς Φοινίσσας ναῦς ἢ Πελοποννησίοις γε κωλύσειν ἐλθεῖν), εἰδώς, ὡς εἰκός, ἐκ πλέονος τὴν Τισσαφέρνους γνώμην ὅτι οὐκ ἄξειν ἔμελλε, καὶ βουλόμενος αὐτὸν τοῖς Πελοποννησίοις ἐς τὴν ἑαυτοῦ καὶ Ἀθηναίων φιλίαν ὡς μάλιστα διαβάλλειν, ὅπως μᾶλλον δι’ αὐτὸ σφίσιν ἀναγκάζοιτο προσχωρεῖν. καὶ ὁ μὲν ἄρας εὐθὺ τῆς Φασήλιδος καὶ Καύνου ἄνω τὸν πλοῦν ἐποιεῖτο.

[89] Οἱ δ’ ἐκ τῆς Σάμου ἀπὸ τῶν τετρακοσίων πεμφθέντες πρέσβεις ἐπειδὴ ἀφικόμενοι ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπήγγειλαν τὰ παρὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου, ὡς κελεύει τε ἀντέχειν καὶ μηδὲν ἐνδιδόναι τοῖς πολεμίοις, ἐλπίδας τε ὅτι πολλὰς ἔχει κἀκείνοις τὸ στράτευμα διαλλάξειν καὶ Πελοποννησίων περιέσεσθαι, ἀχθομένους καὶ πρότερον τοὺς πολλοὺς τῶν μετεχόντων τῆς ὀλιγαρχίας καὶ ἡδέως ἂν ἀπαλλαγέντας πῃ ἀσφαλῶς τοῦ πράγματος πολλῷ δὴ μᾶλλον ἐπέρρωσαν.

καὶ ξυνίσταντό τε ἤδη καὶ τὰ πράγματα διεμέμφοντο, ἔχοντες ἡγεμόνας τῶν πάνυ [στρατηγῶν] τῶν ἐν τῇ ὀλιγαρχίᾳ καὶ ἐν ἀρχαῖς ὄντων, οἷον Θηραμένη τε τὸν Ἅγνωνος καὶ Ἀριστοκράτη τὸν Σκελίου καὶ ἄλλους, οἳ μετέσχον μὲν ἐν τοῖς πρῶτοι τῶν πραγμάτων, φοβούμενοι δέ, ὡς ἔφασαν, τό τε ἐν τῇ Σάμῳ στράτευμα καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην σπουδῇ πάνυ, τούς τε ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρεσβευομένους [ἔπεμπον], μή τι ἄνευ τῶν πλεόνων κακὸν δράσωσι τὴν πόλιν, οὐ τὸ † ἀπαλλαξείειν τοῦ ἄγαν ἐς ὀλίγους ἐλθεῖν, ἀλλὰ τοὺς πεντακισχιλίους ἔργῳ καὶ μὴ ὀνόματι χρῆναι ἀποδεικνύναι καὶ τὴν πολιτείαν ἰσαιτέραν καθιστάναι.

ἦν δὲ τοῦτο μὲν σχῆμα πολιτικὸν τοῦ λόγου αὐτοῖς, κατ’ ἰδίας δὲ φιλοτιμίας οἱ πολλοὶ αὐτῶν τῷ τοιούτῳ προσέκειντο, ἐν ᾧπερ καὶ μάλιστα ὀλιγαρχία ἐκ δημοκρατίας γενομένη ἀπόλλυται· πάντες γὰρ αὐθημερὸν ἀξιοῦσιν οὐχ ὅπως ἴσοι, ἀλλὰ καὶ πολὺ πρῶτος αὐτὸς ἕκαστος εἶναι· ἐκ δὲ δημοκρατίας αἱρέσεως γιγνομένης ῥᾷον τὰ ἀποβαίνοντα ὡς οὐκ ἀπὸ τῶν ὁμοίων ἐλασσούμενός τις φέρει.

σαφέστατα δ’ αὐτοὺς ἐπῆρε τὰ ἐν τῇ Σάμῳ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἰσχυρὰ ὄντα καὶ ὅτι αὐτοῖς οὐκ ἐδόκει μόνιμον τὸ τῆς ὀλιγαρχίας ἔσεσθαι· ἠγωνίζετο οὖν εἷς ἕκαστος αὐτὸς πρῶτος προστάτης τοῦ δήμου γενέσθαι.

[90] οἱ δὲ τῶν τετρακοσίων μάλιστα ἐναντίοι ὄντες τῷ τοιούτῳ εἴδει καὶ προεστῶτες Φρύνιχός τε, ὃς καὶ στρατηγήσας ἐν τῇ Σάμῳ [ποτὲ] τῷ Ἀλκιβιάδῃ τότε διηνέχθη, καὶ Ἀρίσταρχος, ἀνὴρ ἐν τοῖς μάλιστα καὶ ἐκ πλείστου ἐναντίος τῷ δήμῳ, καὶ Πείσανδρος καὶ Ἀντιφῶν καὶ ἄλλοι οἱ δυνατώτατοι, πρότερόν τε, ἐπεὶ τάχιστα κατέστησαν καὶ ἐπειδὴ τὰ ἐν τῇ Σάμῳ σφῶν ἐς δημοκρατίαν ἀπέστη, πρέσβεις τε ἀπέστελλον σφῶν ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ τὴν ὁμολογίαν προυθυμοῦντο καὶ τὸ ἐν τῇ Ἠετιωνείᾳ καλουμένῃ τεῖχος ἐποιοῦντο, πολλῷ τε μᾶλλον ἔτι, ἐπειδὴ καὶ οἱ ἐκ τῆς Σάμου πρέσβεις σφῶν ἦλθον, ὁρῶντες τούς τε πολλοὺς καὶ σφῶν τοὺς δοκοῦντας πρότερον πιστοὺς εἶναι μεταβαλλομένους.

καὶ ἀπέστειλαν μὲν Ἀντιφῶντα καὶ Φρύνιχον καὶ ἄλλους δέκα κατὰ τάχος, φοβούμενοι καὶ τὰ αὐτοῦ καὶ τὰ ἐκ τῆς Σάμου, ἐπιστείλαντες παντὶ τρόπῳ ὅστις καὶ ὁπωσοῦν ἀνεκτὸς ξυναλλαγῆναι πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους,
ᾠκοδόμουν δὲ ἔτι προθυμότερον τὸ ἐν τῇ Ἠετιωνείᾳ τεῖχος. ἦν δὲ τοῦ τείχους ἡ γνώμη αὕτη, ὡς ἔφη Θηραμένης καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ, οὐχ ἵνα τοὺς ἐν Σάμῳ, ἢν βίᾳ ἐπιπλέωσι, μὴ δέξωνται ἐς τὸν Πειραιᾶ, ἀλλ’ ἵνα τοὺς πολεμίους μᾶλλον, ὅταν βούλωνται, καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ δέξωνται.

χηλὴ γάρ ἐστι τοῦ Πειραιῶς ἡ Ἠετιωνεία, καὶ παρ’ αὐτὴν εὐθὺς ὁ ἔσπλους ἐστίν. ἐτειχίζετο οὖν οὕτω ξὺν τῷ πρότερον πρὸς ἤπειρον ὑπάρχοντι τείχει, ὥστε καθεζομένων ἐς αὐτὸ ἀνθρώπων ὀλίγων ἄρχειν τοῦ ἔσπλου· ἐπ’ αὐτὸν γὰρ τὸν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ λιμένος στενοῦ ὄντος τὸν ἕτερον πύργον ἐτελεύτα τό τε παλαιὸν τὸ πρὸς ἤπειρον καὶ τὸ ἐντὸς τὸ καινὸν τεῖχος τειχιζόμενον πρὸς θάλασσαν.
διῳκοδόμησαν δὲ καὶ στοάν, ἥπερ ἦν μεγίστη καὶ ἐγγύτατα τούτου εὐθὺς ἐχομένη ἐν τῷ Πειραιεῖ, καὶ ἦρχον αὐτοὶ αὐτῆς, ἐς ἣν καὶ τὸν σῖτον ἠνάγκαζον πάντας τὸν ὑπάρχοντά τε καὶ τὸν ἐσπλέοντα ἐξαιρεῖσθαι καὶ ἐντεῦθεν προαιροῦντας πωλεῖν.

[91] Ταῦτ’ οὖν ἐκ πλέονός τε ὁ Θηραμένης διεθρόει καὶ ἐπειδὴ οἱ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος πρέσβεις οὐδὲν πράξαντες ἀνεχώρησαν τοῖς ξύμπασι ξυμβατικόν, φάσκων κινδυνεύσειν τὸ τεῖχος τοῦτο καὶ τὴν πόλιν διαφθεῖραι.
ἅμα γὰρ καὶ ἐκ τῆς Πελοποννήσου ἐτύγχανον Εὐβοέων ἐπικαλουμένων κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον δύο καὶ τεσσαράκοντα νῆες, ὧν ἦσαν καὶ ἐκ Τάραντος καὶ Λοκρῶν Ἰταλιώτιδες καὶ Σικελικαί τινες, ὁρμοῦσαι ἤδη ἐπὶ Λᾷ τῆς Λακωνικῆς καὶ παρασκευαζόμεναι τὸν ἐς τὴν Εὔβοιαν πλοῦν (ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀγησανδρίδας Ἀγησάνδρου Σπαρτιάτης)· ἃς ἔφη Θηραμένης οὐκ Εὐβοίᾳ μᾶλλον ἢ τοῖς τειχίζουσι τὴν Ἠετιωνείαν προσπλεῖν, καὶ εἰ μή τις ἤδη φυλάξεται, λήσειν διαφθαρέντας.

ἦν δέ τι καὶ τοιοῦτον ἀπὸ τῶν τὴν κατηγορίαν ἐχόντων, καὶ οὐ πάνυ διαβολὴ μόνον τοῦ λόγου. ἐκεῖνοι γὰρ μάλιστα μὲν ἐβούλοντο ὀλιγαρχούμενοι ἄρχειν καὶ τῶν ξυμμάχων, εἰ δὲ μή, τάς τε ναῦς καὶ τὰ τείχη ἔχοντες αὐτονομεῖσθαι, ἐξειργόμενοι δὲ καὶ τούτου μὴ οὖν ὑπὸ τοῦ δήμου γε αὖθις γενομένου αὐτοὶ πρὸ τῶν ἄλλων μάλιστα διαφθαρῆναι, ἀλλὰ καὶ τοὺς πολεμίους ἐσαγαγόμενοι ἄνευ τειχῶν καὶ νεῶν ξυμβῆναι καὶ ὁπωσοῦν τὰ τῆς πόλεως ἔχειν, εἰ τοῖς γε σώμασι σφῶν ἄδεια ἔσται.

[92] διόπερ καὶ τὸ τεῖχος τοῦτο καὶ πυλίδας ἔχον καὶ ἐσόδους καὶ ἐπεσαγωγὰς τῶν πολεμίων ἐτείχιζόν τε προθύμως καὶ φθῆναι ἐβούλοντο ἐξεργασάμενοι.
πρότερον μὲν οὖν κατ’ ὀλίγους τε καὶ κρύφα μᾶλλον τὰ λεγόμενα ἦν· ἐπειδὴ δὲ ὁ Φρύνιχος ἥκων ἐκ τῆς ἐς Λακεδαίμονα πρεσβείας πληγεὶς ὑπ’ ἀνδρὸς τῶν περιπόλων τινὸς ἐξ ἐπιβουλῆς ἐν τῇ ἀγορᾷ πληθούσῃ καὶ οὐ πολὺ ἀπὸ τοῦ βουλευτηρίου ἀπελθὼν ἀπέθανε παραχρῆμα, καὶ ὁ μὲν πατάξας διέφυγεν, ὁ δὲ ξυνεργὸς Ἀργεῖος ἄνθρωπος ληφθεὶς καὶ βασανιζόμενος ὑπὸ τῶν τετρακοσίων οὐδενὸς ὄνομα τοῦ κελεύσαντος εἶπεν οὐδὲ ἄλλο τι ἢ ὅτι εἰδείη πολλοὺς ἀνθρώπους καὶ ἐς τοῦ περιπολάρχου καὶ ἄλλοσε κατ’ οἰκίας ξυνιόντας, τότε δὴ οὐδενὸς γεγενημένου ἀπ’ αὐτοῦ νεωτέρου καὶ ὁ Θηραμένης ἤδη θρασύτερον καὶ Ἀριστοκράτης καὶ ὅσοι ἄλλοι τῶν τετρακοσίων αὐτῶν καὶ τῶν ἔξωθεν ἦσαν ὁμογνώμονες ᾖσαν ἐπὶ τὰ πράγματα.

ἅμα γὰρ καὶ ἀπὸ τῆς Λᾶς αἱ νῆες ἤδη περιπεπλευκυῖαι καὶ ὁρμισάμεναι ἐς τὴν Ἐπίδαυρον τὴν Αἴγιναν κατεδεδραμήκεσαν· καὶ οὐκ ἔφη ὁ Θηραμένης εἰκὸς εἶναι ἐπ’ Εὔβοιαν πλεούσας αὐτὰς ἐς Αἴγιναν κατακολπίσαι καὶ πάλιν ἐν Ἐπιδαύρῳ ὁρμεῖν, εἰ μὴ παρακληθεῖσαι ἥκοιεν ἐφ’ οἷσπερ καὶ αὐτὸς αἰεὶ κατηγόρει· οὐκέτι οὖν οἷόν τε εἶναι ἡσυχάζειν.

τέλος δὲ πολλῶν καὶ στασιωτικῶν λόγων καὶ ὑποψιῶν προσγενομένων καὶ ἔργῳ ἤδη ἥπτοντο τῶν πραγμάτων· οἱ γὰρ ἐν τῷ Πειραιεῖ τὸ τῆς Ἠετιωνείας τεῖχος ὁπλῖται οἰκοδομοῦντες, ἐν οἷς καὶ ὁ Ἀριστοκράτης ἦν ταξιαρχῶν καὶ τὴν ἑαυτοῦ φυλὴν ἔχων, ξυλλαμβάνουσιν Ἀλεξικλέα στρατηγὸν ὄντα ἐκ τῆς ὀλιγαρχίας καὶ μάλιστα πρὸς τοὺς ἑταίρους τετραμμένον, καὶ ἐς οἰκίαν ἀγαγόντες εἶρξαν.

ξυνεπελάβοντο δὲ αὐτοῖς ἅμα καὶ ἄλλοι καὶ Ἕρμων τις τῶν περιπόλων τῶν Μουνιχίασι τεταγμένων ἄρχων· τὸ δὲ μέγιστον, τῶν ὁπλιτῶν τὸ στῖφος ταῦτα ἐβούλετο.

ὡς δὲ ἐσηγγέλθη τοῖς τετρακοσίοις (ἔτυχον δὲ ἐν τῷ βουλευτηρίῳ ξυγκαθήμενοι), εὐθύς, πλὴν ὅσοις μὴ βουλομένοις ταῦτ’ ἦν, ἑτοῖμοι ἦσαν ἐς τὰ ὅπλα ἰέναι καὶ τῷ Θηραμένει καὶ τοῖς μετ’ αὐτοῦ ἠπείλουν. ὁ δὲ ἀπολογούμενος ἑτοῖμος ἔφη εἶναι ξυναφαιρησόμενος ἰέναι ἤδη. καὶ παραλαβὼν ἕνα τῶν στρατηγῶν ὃς ἦν αὐτῷ ὁμογνώμων ἐχώρει ἐς τὸν Πειραιᾶ· ἐβοήθει δὲ καὶ Ἀρίσταρχος καὶ τῶν ἱππέων νεανίσκοι.

ἦν δὲ θόρυβος πολὺς καὶ ἐκπληκτικός· οἵ τε γὰρ ἐν τῷ ἄστει ἤδη ᾤοντο τόν τε Πειραιᾶ κατειλῆφθαι καὶ τὸν ξυνειλημμένον τεθνάναι, οἵ τε ἐν τῷ Πειραιεῖ τοὺς ἐκ τοῦ ἄστεως ὅσον οὔπω ἐπὶ σφᾶς παρεῖναι.

μόλις δὲ τῶν τε πρεσβυτέρων διακωλυόντων τοὺς ἐν τῷ ἄστει διαθέοντας καὶ ἐπὶ τὰ ὅπλα φερομένους καὶ Θουκυδίδου τοῦ Φαρσαλίου τοῦ προξένου τῆς πόλεως παρόντος καὶ προθύμως ἐμποδών τε ἑκάστοις γιγνομένου καὶ ἐπιβοωμένου μὴ ἐφεδρευόντων ἐγγὺς τῶν πολεμίων ἀπολέσαι τὴν πατρίδα, ἡσύχασάν τε καὶ σφῶν αὐτῶν ἀπέσχοντο.
καὶ ὁ μὲν Θηραμένης ἐλθὼν ἐς τὸν Πειραιᾶ (ἦν δὲ καὶ αὐτὸς στρατηγός), ὅσον καὶ ἀπὸ βοῆς ἕνεκα, ὠργίζετο τοῖς ὁπλίταις· ὁ δὲ Ἀρίσταρχος καὶ οἱ ἐναντίοι τῷ ἀληθεῖ ἐχαλέπαινον.

οἱ δὲ ὁπλῖται ὁμόσε τε ἐχώρουν οἱ πλεῖστοι τῷ ἔργῳ καὶ οὐ μετεμέλοντο, καὶ τὸν Θηραμένη ἠρώτων εἰ δοκεῖ αὐτῷ ἐπ’ ἀγαθῷ τὸ τεῖχος οἰκοδομεῖσθαι καὶ εἰ ἄμεινον εἶναι καθαιρεθέν. ὁ δέ, εἴπερ καὶ ἐκείνοις δοκεῖ καθαιρεῖν, καὶ ἑαυτῷ ἔφη ξυνδοκεῖν. καὶ ἐντεῦθεν εὐθὺς ἀναβάντες οἵ τε ὁπλῖται καὶ πολλοὶ τῶν ἐκ τοῦ Πειραιῶς ἀνθρώπων κατέσκαπτον τὸ τείχισμα.
ἦν δὲ πρὸς τὸν ὄχλον ἡ παράκλησις ὡς χρή, ὅστις τοὺς πεντακισχιλίους βούλεται ἄρχειν ἀντὶ τῶν τετρακοσίων, ἰέναι ἐπὶ τὸ ἔργον. ἐπεκρύπτοντο γὰρ ὅμως ἔτι τῶν πεντακισχιλίων τῷ ὀνόματι, μὴ ἄντικρυς δῆμον ὅστις βούλεται ἄρχειν ὀνομάζειν, φοβούμενοι μὴ τῷ ὄντι ὦσι καὶ πρός τινα εἰπών τίς τι ἀγνοίᾳ σφαλῇ. καὶ οἱ τετρακόσιοι διὰ τοῦτο οὐκ ἤθελον τοὺς πεντακισχιλίους οὔτε εἶναι οὔτε μὴ ὄντας δήλους εἶναι, τὸ μὲν καταστῆσαι μετόχους τοσούτους ἄντικρυς ἂν δῆμον ἡγούμενοι, τὸ δ’ αὖ ἀφανὲς φόβον ἐς ἀλλήλους παρέξειν.

[93] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν τετρακόσιοι ἐς τὸ βουλευτήριον ὅμως καὶ τεθορυβημένοι ξυνελέγοντο· οἱ δ’ ἐν τῷ Πειραιεῖ ὁπλῖται τόν τε Ἀλεξικλέα ὃν ξυνέλαβον ἀφέντες καὶ τὸ τείχισμα καθελόντες ἐς τὸ πρὸς τῇ Μουνιχίᾳ Διονυσιακὸν θέατρον ἐλθόντες καὶ θέμενοι τὰ ὅπλα ἐξεκλησίασαν, καὶ δόξαν αὐτοῖς εὐθὺς ἐχώρουν ἐς τὸ ἄστυ καὶ ἔθεντο αὖ ἐν τῷ Ἀνακείῳ τὰ ὅπλα.

ἐλθόντες δὲ ἀπὸ τῶν τετρακοσίων τινὲς ᾑρημένοι πρὸς αὐτοὺς ἀνὴρ ἀνδρὶ διελέγοντό τε καὶ ἔπειθον οὓς ἴδοιεν ἀνθρώπους ἐπιεικεῖς αὐτούς τε ἡσυχάζειν καὶ τοὺς ἄλλους παρακατέχειν, λέγοντες τούς τε πεντακισχιλίους ἀποφανεῖν, καὶ ἐκ τούτων ἐν μέρει ᾗ ἂν τοῖς πεντακισχιλίοις δοκῇ τοὺς τετρακοσίους ἔσεσθαι, τέως δὲ τὴν πόλιν μηδενὶ τρόπῳ διαφθείρειν μηδ’ ἐς τοὺς πολεμίους ἀνῶσαι.
τὸ δὲ πᾶν πλῆθος τῶν ὁπλιτῶν ἀπὸ πολλῶν καὶ πρὸς πολλοὺς λόγων γιγνομένων ἠπιώτερον ἦν ἢ πρότερον καὶ ἐφοβεῖτο μάλιστα περὶ τοῦ παντὸς πολιτικοῦ· ξυνεχώρησάν τε ὥστε ἐς ἡμέραν ῥητὴν ἐκκλησίαν ποιῆσαι ἐν τῷ Διονυσίῳ περὶ ὁμονοίας.

[94] ἐπειδὴ δὲ ἐπῆλθεν ἡ [ἐν Διονύσου] ἐκκλησία καὶ ὅσον οὐ ξυνειλεγμένοι ἦσαν, ἀγγέλλονται αἱ δύο καὶ τεσσαράκοντα νῆες καὶ ὁ Ἀγησανδρίδας ἀπὸ τῶν Μεγάρων τὴν Σαλαμῖνα παραπλεῖν· καὶ πᾶς τις [τῶν πολλῶν ὁπλιτῶν] αὐτὸ τοῦτο ἐνόμιζεν εἶναι τὸ πάλαι λεγόμενον ὑπὸ Θηραμένους καὶ τῶν μετ’ αὐτοῦ, ὡς ἐς τὸ τείχισμα ἔπλεον αἱ νῆες, καὶ χρησίμως ἐδόκει καταπεπτωκέναι.

ὁ δὲ Ἀγησανδρίδας τάχα μέν τι καὶ ἀπὸ ξυγκειμένου λόγου περί τε τὴν Ἐπίδαυρον καὶ ταύτῃ ἀνεστρέφετο, εἰκὸς δ’ αὐτὸν καὶ πρὸς τὸν παρόντα στασιασμὸν τῶν Ἀθηναίων, δι’ ἐλπίδος ὡς κἂν ἐς δέον παραγένοιτο, ταύτῃ ἀνέχειν.
οἱ δ’ αὖ Ἀθηναῖοι, ὡς ἠγγέλθη αὐτοῖς, εὐθὺς δρόμῳ ἐς τὸν Πειραιᾶ πανδημεὶ ἐχώρουν, ὡς τοῦ ἰδίου πολέμου μείζονος [ἢ] ἀπὸ τῶν πολεμίων οὐχ ἑκάς, ἀλλὰ πρὸς τῷ λιμένι ὄντος. καὶ οἱ μὲν ἐς τὰς παρούσας ναῦς ἐσέβαινον, οἱ δὲ ἄλλας καθεῖλκον, οἱ δέ τινες ἐπὶ τὰ τείχη καὶ τὸ στόμα τοῦ λιμένος παρεβοήθουν.

[95] αἱ δὲ τῶν Πελοποννησίων νῆες παραπλεύσασαι καὶ περιβαλοῦσαι Σούνιον ὁρμίζονται μεταξὺ Θορικοῦ τε καὶ Πρασιῶν, ὕστερον δὲ ἀφικνοῦνται ἐς Ὠρωπόν.

Ἀθηναῖοι δὲ κατὰ τάχος καὶ ἀξυγκροτήτοις πληρώμασιν ἀναγκασθέντες χρήσασθαι, οἷα πόλεώς τε στασιαζούσης καὶ περὶ τοῦ μεγίστου ἐν τάχει βουλόμενοι βοηθῆσαι (Εὔβοια γὰρ αὐτοῖς ἀποκεκλῃμένης τῆς Ἀττικῆς πάντα ἦν), πέμπουσι Θυμοχάρη στρατηγὸν καὶ ναῦς ἐς Ἐρετρίαν,

ὧν ἀφικομένων ξὺν ταῖς πρότερον ἐν Εὐβοίᾳ οὔσαις ἓξ καὶ τριάκοντα ἐγένοντο. καὶ εὐθὺς ναυμαχεῖν ἠναγκάζοντο· ὁ γὰρ Ἀγησανδρίδας ἀριστοποιησάμενος ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ ἀνήγαγε τὰς ναῦς· ἀπέχει δὲ μάλιστα ὁ Ὠρωπὸς τῆς τῶν Ἐρετριῶν πόλεως θαλάσσης μέτρον ἑξήκοντα σταδίους.

ὡς οὖν ἐπέπλει, εὐθὺς ἐπλήρουν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰς ναῦς, οἰόμενοι σφίσι παρὰ ταῖς ναυσὶ τοὺς στρατιώτας εἶναι· οἱ δὲ ἔτυχον οὐκ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἄριστον ἐπισιτιζόμενοι (οὐδὲν γὰρ ἐπωλεῖτο ἀπὸ προνοίας τῶν Ἐρετριῶν), ἀλλ’ ἐκ τῶν ἐπ’ ἔσχατα τοῦ ἄστεως οἰκιῶν, ὅπως σχολῇ πληρουμένων φθάσειαν οἱ πολέμιοι προσπεσόντες καὶ ἐξαναγκάσειαν τοὺς Ἀθηναίους οὕτως ὅπως τύχοιεν ἀνάγεσθαι. σημεῖον δὲ αὐτοῖς ἐς τὸν Ὠρωπὸν ἐκ τῆς Ἐρετρίας, ὁπότε χρὴ ἀνάγεσθαι, ἤρθη.

διὰ τοιαύτης δὴ παρασκευῆς οἱ Ἀθηναῖοι ἀναγαγόμενοι καὶ ναυμαχήσαντες ὑπὲρ τοῦ λιμένος τῶν Ἐρετριῶν ὀλίγον μέν τινα χρόνον ὅμως καὶ ἀντέσχον, ἔπειτα ἐς φυγὴν τραπόμενοι καταδιώκονται ἐς τὴν γῆν.
καὶ ὅσοι μὲν αὐτῶν πρὸς τὴν πόλιν τῶν Ἐρετριῶν ὡς φιλίαν καταφεύγουσι, χαλεπώτατα ἔπραξαν φονευόμενοι ὑπ’ αὐτῶν· οἳ δὲ ἐς τὸ τείχισμα τὸ ἐν τῇ Ἐρετρίᾳ, ὃ εἶχον αὐτοί, περιγίγνονται καὶ ὅσαι ἐς Χαλκίδα ἀφικνοῦνται τῶν νεῶν.

λαβόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι δύο καὶ εἴκοσι ναῦς τῶν Ἀθηναίων καὶ ἄνδρας τοὺς μὲν ἀποκτείναντες, τοὺς δὲ ζωγρήσαντες τροπαῖον ἔστησαν. καὶ ὕστερον οὐ πολλῷ Εὔβοιάν [τε] ἅπασαν ἀποστήσαντες πλὴν Ὠρεοῦ (ταύτην δὲ αὐτοὶ Ἀθηναῖοι εἶχον) καὶ τἆλλα τὰ περὶ αὐτὴν καθίσταντο.

[96] Τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ὡς ἦλθε τὰ περὶ τὴν Εὔβοιαν γεγενημένα, ἔκπληξις μεγίστη δὴ τῶν πρὶν παρέστη. οὔτε γὰρ ἡ ἐν τῇ Σικελίᾳ ξυμφορά, καίπερ μεγάλη τότε δόξασα εἶναι, οὔτε ἄλλο οὐδέν πω οὕτως ἐφόβησεν.

ὅπου γὰρ στρατοπέδου τε τοῦ ἐν Σάμῳ ἀφεστηκότος ἄλλων τε νεῶν οὐκ οὐσῶν οὐδὲ τῶν ἐσβησομένων αὐτῶν τε στασιαζόντων καὶ ἄδηλον ὂν ὁπότε σφίσιν αὐτοῖς ξυρράξουσι, τοσαύτη ἡ ξυμφορὰ ἐπεγεγένητο, ἐν ᾗ ναῦς τε καὶ τὸ μέγιστον Εὔβοιαν ἀπωλωλέκεσαν, ἐξ ἧς πλείω ἢ τῆς Ἀττικῆς ὠφελοῦντο, πῶς οὐκ εἰκότως ἠθύμουν;

μάλιστα δ’ αὐτοὺς καὶ δι’ ἐγγυτάτου ἐθορύβει, εἰ οἱ πολέμιοι τολμήσουσι νενικηκότες εὐθὺ σφῶν ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ ἐρῆμον ὄντα νεῶν πλεῖν· καὶ ὅσον

οὐκ ἤδη ἐνόμιζον αὐτοὺς παρεῖναι. ὅπερ ἄν, εἰ τολμηρότεροι ἦσαν, ῥᾳδίως ἂν ἐποίησαν, καὶ ἢ διέστησαν ἂν ἔτι μᾶλλον τὴν πόλιν ἐφορμοῦντες ἤ, εἰ ἐπολιόρκουν μένοντες, καὶ τὰς ἀπ’ Ἰωνίας ναῦς ἠνάγκασαν ἂν καίπερ πολεμίας οὔσας τῇ ὀλιγαρχίᾳ τοῖς σφετέροις οἰκείοις καὶ τῇ ξυμπάσῃ πόλει βοηθῆσαι· καὶ ἐν τούτῳ Ἑλλήσποντός τε ἂν ἦν αὐτοῖς καὶ Ἰωνία καὶ αἱ νῆσοι καὶ τὰ μέχρι Εὐβοίας καὶ ὡς εἰπεῖν ἡ Ἀθηναίων ἀρχὴ πᾶσα.
ἀλλ’ οὐκ ἐν τούτῳ μόνῳ Λακεδαιμόνιοι Ἀθηναίοις πάντων δὴ ξυμφορώτατοι προσπολεμῆσαι ἐγένοντο, ἀλλὰ καὶ ἐν ἄλλοις πολλοῖς· διάφοροι γὰρ πλεῖστον ὄντες τὸν τρόπον, οἱ μὲν ὀξεῖς, οἱ δὲ βραδεῖς, καὶ οἱ μὲν ἐπιχειρηταί, οἱ δὲ ἄτολμοι, ἄλλως τε καὶ ἐν ἀρχῇ ναυτικῇ πλεῖστα ὠφέλουν. ἔδειξαν δὲ οἱ Συρακόσιοι· μάλιστα γὰρ ὁμοιότροποι γενόμενοι ἄριστα καὶ προσεπολέμησαν.

[97] Ἐπὶ δ’ οὖν τοῖς ἠγγελμένοις οἱ Ἀθηναῖοι ναῦς τε εἴκοσιν ὅμως ἐπλήρουν καὶ ἐκκλησίαν ξυνέλεγον, μίαν μὲν εὐθὺς τότε πρῶτον ἐς τὴν Πύκνα καλουμένην, οὗπερ καὶ ἄλλοτε εἰώθεσαν, ἐν ᾗπερ καὶ τοὺς τετρακοσίους καταπαύσαντες τοῖς πεντακισχιλίοις ἐψηφίσαντο τὰ πράγματα παραδοῦναι (εἶναι δὲ αὐτῶν ὁπόσοι καὶ ὅπλα παρέχονται) καὶ μισθὸν μηδένα φέρειν μηδεμιᾷ ἀρχῇ· εἰ δὲ μή, ἐπάρατον ἐποιήσαντο.

ἐγίγνοντο δὲ καὶ ἄλλαι ὕστερον πυκναὶ ἐκκλησίαι, ἀφ’ ὧν καὶ νομοθέτας καὶ τἆλλα ἐψηφίσαντο ἐς τὴν πολιτείαν. καὶ οὐχ ἥκιστα δὴ τὸν πρῶτον χρόνον ἐπί γε ἐμοῦ Ἀθηναῖοι φαίνονται εὖ πολιτεύσαντες· μετρία γὰρ ἥ τε ἐς τοὺς ὀλίγους καὶ τοὺς πολλοὺς ξύγκρασις ἐγένετο καὶ ἐκ πονήρων τῶν πραγμάτων γενομένων τοῦτο πρῶτον ἀνήνεγκε τὴν πόλιν.

ἐψηφίσαντο δὲ καὶ Ἀλκιβιάδην καὶ ἄλλους μετ’ αὐτοῦ κατιέναι καὶ παρά τε ἐκεῖνον καὶ παρὰ τὸ ἐν Σάμῳ στρατόπεδον πέμψαντες διεκελεύοντο ἀνθάπτεσθαι τῶν πραγμάτων.

[98] Ἐν δὲ τῇ μεταβολῇ ταύτῃ εὐθὺς οἱ μὲν περὶ τὸν Πείσανδρον καὶ Ἀλεξικλέα καὶ ὅσοι ἦσαν τῆς ὀλιγαρχίας μάλιστα ὑπεξέρχονται ἐς τὴν Δεκέλειαν· Ἀρίσταρχος δὲ αὐτῶν μόνος (ἔτυχε γὰρ καὶ στρατηγῶν) λαβὼν κατὰ τάχος τοξότας τινὰς τοὺς βαρβαρωτάτους ἐχώρει πρὸς τὴν Οἰνόην.

ἦν δὲ Ἀθηναίων ἐν μεθορίοις τῆς Βοιωτίας τεῖχος, ἐπολιόρκουν δ’ αὐτὸ διὰ ξυμφορὰν σφίσιν ἐκ τῆς Οἰνόης γενομένην ἀνδρῶν ἐκ Δεκελείας ἀναχωρούντων διαφθορᾶς οἱ Κορίνθιοι ἐθελοντηδόν, προσπαρακαλέσαντες τοὺς Βοιωτούς.

κοινολογησάμενος οὖν αὐτοῖς ὁ Ἀρίσταρχος ἀπατᾷ τοὺς ἐν τῇ Οἰνόῃ, λέγων ὡς καὶ οἱ ἐν τῇ πόλει τἆλλα ξυμβεβήκασι Λακεδαιμονίοις, κἀκείνους δεῖ Βοιωτοῖς τὸ χωρίον παραδοῦναι· ἐπὶ τούτοις γὰρ ξυμβεβάσθαι. οἱ δὲ πιστεύσαντες ὡς ἀνδρὶ στρατηγῷ καὶ οὐκ εἰδότες οὐδὲν διὰ τὸ πολιορκεῖσθαι ὑπόσπονδοι ἐξέρχονται.

τούτῳ μὲν τῷ τρόπῳ Οἰνόην τε ληφθεῖσαν Βοιωτοὶ κατέλαβον καὶ ἡ ἐν ταῖς Ἀθήναις ὀλιγαρχία καὶ στάσις ἐπαύσατο.

[99] Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου καὶ οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ Πελοποννήσιοι, ὡς τροφήν τε οὐδεὶς ἐδίδου τῶν ὑπὸ Τισσαφέρνους τότε [ὅτε ἐπὶ τὴν Ἄσπενδον παρῄει] προσταχθέντων, καὶ αἱ Φοίνισσαι νῆες οὐδὲ ὁ Τισσαφέρνης τέως που ἧκον, ὅ τε Φίλιππος ὁ ξυμπεμφθεὶς αὐτῷ ἐπε- στάλκει Μινδάρῳ τῷ ναυάρχῳ καὶ ἄλλος Ἱπποκράτης, ἀνὴρ Σπαρτιάτης καὶ ὢν ἐν Φασήλιδι, ὅτι οὔτε αἱ νῆες παρέσοιντο πάντα τε ἀδικοῖντο ὑπὸ Τισσαφέρνους, Φαρνάβαζός τε ἐπεκαλεῖτο αὐτοὺς καὶ ἦν πρόθυμος κομίσας τὰς ναῦς καὶ αὐτὸς τὰς λοιπὰς ἔτι πόλεις τῆς ἑαυτοῦ ἀρχῆς ἀποστῆσαι τῶν Ἀθηναίων, ὥσπερ καὶ ὁ Τισσαφέρνης, ἐλπίζων πλέον τι σχήσειν ἀπ’ αὐτοῦ, οὕτω δὴ ὁ Μίνδαρος πολλῷ κόσμῳ καὶ ἀπὸ παραγγέλματος αἰφνιδίου, ὅπως λάθοι τοὺς ἐν Σάμῳ, ἄρας ἀπὸ τῆς Μιλήτου ναυσὶ τρισὶ καὶ ἑβδομήκοντα ἔπλει ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον (πρότερον δὲ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει τῷδε ἑκκαίδεκα ἐς αὐτὸν νῆες ἐσέπλευσαν, αἳ καὶ τῆς Χερσονήσου τι μέρος κατέδραμον)· χειμασθεὶς δὲ ἀνέμῳ καὶ ἀναγκασθεὶς καταίρει ἐς τὴν Ἴκαρον, καὶ μείνας ἐν αὐτῇ ὑπὸ ἀπλοίας πέντε ἢ ἓξ ἡμέρας ἀφικνεῖται ἐς τὴν Χίον.

[100] Ὁ δὲ Θράσυλος ἐκ τῆς Σάμου, ἐπειδὴ ἐπύθετο αὐτὸν ἐκ τῆς Μιλήτου ἀπηρκότα, ἔπλει καὶ αὐτὸς ναυσὶν εὐθὺς πέντε καὶ πεντήκοντα, ἐπειγόμενος μὴ φθάσῃ ἐς τὸν Ἑλλήσποντον ἐσπλεύσας.
αἰσθόμενος δὲ ὅτι ἐν τῇ Χίῳ εἴη καὶ νομίσας αὐτὸν καθέξειν αὐτοῦ, σκοποὺς μὲν κατεστήσατο καὶ ἐν τῇ Λέσβῳ καὶ ἐν τῇ ἀντιπέρας ἠπείρῳ, εἰ ἄρα ποι κινοῖντο αἱ νῆες, ὅπως μὴ λάθοιεν, αὐτὸς δὲ ἐς τὴν Μήθυμναν παραπλεύσας ἄλφιτά τε καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια παρασκευάζειν ἐκέλευεν ὡς, ἢν πλείων χρόνος γίγνηται, ἐκ τῆς Λέσβου τοὺς ἐπίπλους τῇ Χίῳ ποιησόμενος.
ἅμα δὲ (Ἔρεσος γὰρ τῆς Λέσβου ἀφειστήκει) ἐβούλετο ἐπ’ αὐτὴν πλεύσας, εἰ δύναιτο, ἐξελεῖν. Μηθυμναίων γὰρ οὐχ οἱ ἀδυνατώτατοι φυγάδες διακομίσαντες ἔκ τε τῆς Κύμης προσεταιριστοὺς ὁπλίτας ὡς πεντήκοντα καὶ τῶν ἐκ τῆς ἠπείρου μισθωσάμενοι, ξύμπασιν ὡς τριακοσίοις, Ἀναξάνδρου Θηβαίου κατὰ τὸ ξυγγενὲς ἡγουμένου, προσέβαλον πρῶτον Μηθύμνῃ, καὶ ἀποκρουσθέντες τῆς πείρας διὰ τοὺς ἐκ τῆς Μυτιλήνης Ἀθηναίων φρουροὺς προελθόντας αὖθις ἔξω μάχῃ ἀπωσθέντες καὶ διὰ τοῦ ὄρους κομισθέντες ἀφιστᾶσι τὴν Ἔρεσον.

πλεύσας οὖν ὁ Θράσυλος ἐπ’ αὐτὴν πάσαις ταῖς ναυσὶ διενοεῖτο προσβολὴν ποιεῖσθαι· προαφιγμένος δὲ αὐτόσε ἦν καὶ ὁ Θρασύβουλος πέντε ναυσὶν ἐκ τῆς Σάμου, ὡς ἠγγέλθη αὐτοῖς ἡ τῶν φυγάδων αὕτη διάβασις· ὑστερήσας δ’ ἐπὶ τὴν Ἔρεσον ἐφώρμει ἐλθών.

προσεγένοντο δὲ καὶ ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου τινὲς δύο νῆες ἐπ’ οἴκου ἀνακομιζόμεναι καὶ Μηθυμναῖαι <πέντε>· καὶ αἱ πᾶσαι νῆες παρῆσαν ἑπτὰ καὶ ἑξήκοντα, ἀφ’ ὧν τῷ στρατεύ- ματι παρεσκευάζοντο ὡς κατὰ κράτος μηχαναῖς τε καὶ παντὶ τρόπῳ, ἢν δύνωνται, αἱρήσοντες τὴν Ἔρεσον.

[101] Ὁ δὲ Μίνδαρος ἐν τούτῳ καὶ ἐκ τῆς Χίου τῶν Πελοποννησίων αἱ νῆες ἐπισιτισάμεναι δυοῖν ἡμέραιν καὶ λαβόντες παρὰ τῶν Χίων τρεῖς τεσσαρακοστὰς ἕκαστος Χίας τῇ τρίτῃ διὰ ταχέων ἀπαίρουσιν ἐκ τῆς Χίου <οὐ> πελάγιαι, ἵνα μὴ περιτύχωσι ταῖς ἐν τῇ Ἐρέσῳ ναυσίν, ἀλλὰ ἐν ἀριστερᾷ τὴν Λέσβον ἔχοντες ἔπλεον ἐπὶ τὴν ἤπειρον.

καὶ προσβαλόντες τῆς Φωκαΐδος ἐς τὸν ἐν Καρτερίοις λιμένα καὶ ἀριστοποιησάμενοι, παραπλεύσαντες τὴν Κυμαίαν δειπνοποιοῦνται ἐν Ἀργινούσαις τῆς ἠπείρου, ἐν τῷ ἀντιπέρας τῆς Μυτιλήνης.
ἐντεῦθεν δὲ ἔτι πολλῆς νυκτὸς παραπλεύσαντες καὶ ἀφικόμενοι τῆς ἠπείρου ἐς Ἁρματοῦντα καταντικρὺ Μηθύμνης, ἀριστοποιησάμενοι διὰ ταχέων παραπλεύσαντες Λεκτὸν καὶ Λάρισαν καὶ Ἁμαξιτὸν καὶ τὰ ταύτῃ χωρία ἀφικνοῦνται ἐς Ῥοίτειον ἤδη τοῦ Ἑλλησπόντου πρωίτερον μέσων νυκτῶν. εἰσὶ δ’ αἳ τῶν νεῶν καὶ ἐς Σίγειον κατῆραν καὶ ἄλλοσε τῶν ταύτῃ χωρίων.

[102] Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐν τῇ Σηστῷ δυοῖν δεούσαις εἴκοσι ναυσὶν ὄντες, ὡς αὐτοῖς οἵ τε φρυκτωροὶ ἐσήμαινον καὶ ᾐσθάνοντο τὰ πυρὰ ἐξαίφνης πολλὰ ἐν τῇ πολεμίᾳ φανέντα, ἔγνωσαν ὅτι ἐσπλέουσιν οἱ Πελοποννήσιοι. καὶ τῆς αὐτῆς ταύτης νυκτὸς ὡς εἶχον τάχους ὑπομείξαντες τῇ Χερσονήσῳ παρέπλεον ἐπ’ Ἐλαιοῦντος, βουλόμενοι ἐκπλεῦσαι ἐς τὴν εὐρυχωρίαν τὰς τῶν πολεμίων ναῦς.

καὶ τὰς μὲν ἐν Ἀβύδῳ ἑκκαίδεκα ναῦς ἔλαθον, προειρημένης φυλακῆς τῷ φιλίῳ ἐπίπλῳ, ὅπως αὐτῶν ἀνακῶς ἕξουσιν, ἢν ἐκπλέωσιν· τὰς δὲ μετὰ τοῦ Μινδάρου ἅμα τῇ ἕῳ κατιδόντες, τὴν δίωξιν εὐθὺς ποιουμένων οὐ φθάνουσι πάσαις, ἀλλ’ αἱ μὲν πλείους ἐπὶ τῆς Ἴμβρου καὶ Λήμνου διέφυγον, τέσσαρες δὲ τῶν νεῶν αἱ ὕσταται πλέουσαι καταλαμβάνονται παρὰ τὸν Ἐλαιοῦντα.

καὶ μίαν μὲν ἐποκείλασαν κατὰ τὸ ἱερὸν τοῦ Πρωτεσιλάου αὐτοῖς ἀνδράσι λαμβάνουσι, δύο δὲ ἑτέρας ἄνευ τῶν ἀνδρῶν· τὴν δὲ μίαν πρὸς τῇ Ἴμβρῳ κενὴν κατακαίουσιν.

[103] μετὰ δὲ τοῦτο ταῖς τε ἐξ Ἀβύδου ξυμμιγείσαις καὶ ταῖς ἄλλαις ξυμπάσαις ἓξ καὶ ὀγδοήκοντα πολιορκήσαντες Ἐλαιοῦντα ταύτην τὴν ἡμέραν, ὡς οὐ προσεχώρει, ἀπέπλευσαν ἐς Ἄβυδον.
Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ψευσθέντες τῶν σκοπῶν καὶ οὐκ ἂν οἰόμενοι σφᾶς λαθεῖν τὸν παράπλουν τῶν πολεμίων νεῶν, ἀλλὰ καθ’ ἡσυχίαν τειχομαχοῦντες, ὡς ᾔσθοντο, εὐθὺς ἀπολιπόντες τὴν Ἔρεσον κατὰ τάχος ἐβοήθουν ἐς τὸν Ἑλλήσποντον·

καὶ δύο τε ναῦς τῶν Πελοποννησίων αἱροῦσιν, αἳ πρὸς τὸ πέλαγος τότε θρασύτερον ἐν τῇ διώξει ἀπάρασαι περιέπεσον αὐτοῖς, καὶ ἡμέρᾳ ὕστερον ἀφικόμενοι ὁρμίζονται ἐς τὸν Ἐλαιοῦντα καὶ τὰς ἐκ τῆς Ἴμβρου ὅσαι κατέφυγον κομίζονται καὶ ἐς τὴν ναυμαχίαν πέντε ἡμέρας παρεσκευάζοντο.

[104] μετὰ δὲ τοῦτο ἐναυμάχουν τρόπῳ τοιῷδε. οἱ Ἀθηναῖοι παρέπλεον ἐπὶ κέρως ταξάμενοι παρ’ αὐτὴν τὴν γῆν ἐπὶ τῆς Σηστοῦ, οἱ δὲ Πελοποννήσιοι αἰσθόμενοι ἐκ τῆς Ἀβύδου ἀντανῆγον καὶ αὐτοί.
καὶ ὡς ἔγνωσαν ναυμαχήσοντες, παρέτειναν τὸ κέρας οἱ μὲν Ἀθηναῖοι παρὰ τὴν Χερσόνησον, ἀρξάμενοι ἀπὸ Ἰδάκου μέχρι Ἀρριανῶν, νῆες ἓξ καὶ ἑβδομήκοντα, οἱ δ’ αὖ Πελοποννήσιοι ἀπὸ Ἀβύδου μέχρι Δαρδάνου, νῆες ἓξ καὶ ὀγδοήκοντα.

κέρας δὲ τοῖς μὲν Πελοποννησίοις εἶχον τὸ μὲν δεξιὸν Συρακόσιοι, τὸ δ’ ἕτερον αὐτὸς Μίνδαρος καὶ τῶν νεῶν αἱ ἄριστα πλέουσαι, Ἀθηναίοις δὲ τὸ μὲν ἀριστερὸν Θράσυλος, ὁ δὲ Θρασύβουλος τὸ δεξιόν· οἱ δὲ ἄλλοι στρατηγοὶ ὡς ἕκαστοι διετάξαντο.
ἐπειγομένων δὲ τῶν Πελοποννησίων πρότερόν τε ξυμμεῖξαι, καὶ κατὰ μὲν τὸ δεξιὸν τῶν Ἀθηναίων ὑπερσχόντες αὐτοὶ τῷ εὐωνύμῳ ἀποκλῇσαι τοῦ ἔξω αὐτοὺς ἔκπλου, εἰ δύναιντο, κατὰ δὲ τὸ μέσον ἐξῶσαι πρὸς τὴν γῆν οὐχ ἑκὰς οὖσαν, οἱ Ἀθηναῖοι γνόντες, ᾗ μὲν ἐβούλοντο ἀποφάρξασθαι αὐτοὺς οἱ ἐναντίοι, ἀντεπεξῆγον καὶ περιεγίγνοντο τῷ πλῷ,

τὸ δ’ εὐώνυμον αὐτοῖς ὑπερεβεβλήκει ἤδη τὴν ἄκραν ἣ Κυνὸς σῆμα καλεῖται. τῷ δὲ μέσῳ, τοιούτου ξυμβαίνοντος, ἀσθενέσι καὶ διεσπασμέναις ταῖς ναυσὶ καθίσταντο, ἄλλως τε καὶ ἐλάσσοσι χρώμενοι τὸ πλῆθος καὶ τοῦ χωρίου τοῦ περὶ τὸ Κυνὸς σῆμα ὀξεῖαν καὶ γωνιώδη τὴν περιβολὴν ἔχοντος, ὥστε τὰ ἐν τῷ ἐπέκεινα αὐτοῦ γιγνόμενα μὴ κάτοπτα εἶναι.

[105] προσπεσόντες οὖν οἱ Πελοποννήσιοι κατὰ τὸ μέσον ἐξέωσάν τε ἐς τὸ ξηρὸν τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων καὶ ἐς τὴν γῆν ἐπεξέβησαν, τῷ ἔργῳ πολὺ περισχόντες.
ἀμῦναι δὲ τῷ μέσῳ οὔθ’ οἱ περὶ τὸν Θρασύβουλον ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ ὑπὸ πλήθους τῶν ἐπικειμένων νεῶν ἐδύναντο οὔθ’ οἱ περὶ τὸν Θράσυλον ἀπὸ τοῦ εὐωνύμου (ἀφανές τε γὰρ ἦν διὰ τὴν ἄκραν τὸ Κυνὸς σῆμα, καὶ ἅμα οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ἄλλοι οὐκ ἐλάσσους ἐπιτεταγμένοι εἶργον αὐτούς), πρὶν οἱ Πελοποννήσιοι διὰ τὸ κρατήσαντες ἀδεῶς ἄλλοι ἄλλην ναῦν διώκειν ἤρξαντο μέρει τινὶ σφῶν ἀτακτότεροι γενέσθαι.

γνόντες δὲ οἱ περὶ τὸν Θρασύβουλον τὰς ἐπὶ σφίσι ναῦς ἐπεχούσας παυσάμενοι τῆς ἐπεξαγωγῆς ἤδη τοῦ κέρως καὶ ἐπαναστρέ- ψαντες εὐθὺς ἠμύναντό τε καὶ τρέπουσι, καὶ τὰς κατὰ τὸ νικῆσαν τῶν Πελοποννησίων μέρος ὑπολαβόντες πεπλανημένας ἔκοπτόν τε καὶ ἐς φόβον τὰς πλείους ἀμαχεὶ καθίστασαν. οἵ τε Συρακόσιοι ἐτύγχανον καὶ αὐτοὶ ἤδη τοῖς περὶ τὸν Θράσυλον ἐνδεδωκότες καὶ μᾶλλον ἐς φυγὴν ὁρμήσαντες, ἐπειδὴ καὶ τοὺς ἄλλους ἑώρων.

[106] γεγενημένης δὲ τῆς τροπῆς καὶ καταφυγόντων τῶν Πελοποννησίων πρὸς τὸν Μείδιον μάλιστα ποταμὸν τὸ πρῶτον, ὕστερον δὲ ἐς Ἄβυδον, ναῦς μὲν ὀλίγας ἔλαβον οἱ Ἀθηναῖοι (στενὸς γὰρ ὢν ὁ Ἑλλήσποντος βραχείας τὰς ἀποφυγὰς τοῖς ἐναντίοις παρεῖχε), τὴν μέντοι νίκην ταύτην τῆς ναυμαχίας ἐπικαιροτάτην δὴ ἔσχον.
φοβούμενοι γὰρ τέως τὸ τῶν Πελοποννησίων ναυτικὸν διά τε τὰ κατὰ βραχὺ σφάλματα καὶ διὰ τὴν ἐν τῇ Σικελίᾳ ξυμφοράν, ἀπηλλάγησαν τοῦ σφᾶς τε αὐτοὺς καταμέμφεσθαι καὶ τοὺς πολεμίους ἔτι ἀξίους του ἐς τὰ ναυτικὰ νομίζειν.

ναῦς μέντοι τῶν ἐναντίων λαμβάνουσι Χίας μὲν ὀκτώ, Κορινθίας δὲ πέντε, Ἀμπρακιώτιδας δὲ δύο καὶ Βοιωτίας δύο, Λευκαδίων δὲ καὶ Λακεδαιμονίων καὶ Συρακοσίων καὶ Πελληνέων μίαν ἑκάστων· αὐτοὶ δὲ πέντε καὶ δέκα ναῦς ἀπολλύασιν.
στήσαντες δὲ τροπαῖον ἐπὶ τῇ ἄκρᾳ οὗ τὸ Κυνὸς σῆμα καὶ τὰ ναυάγια προσαγαγόμενοι καὶ νεκροὺς τοῖς ἐναντίοις ὑποσπόνδους ἀποδόντες ἀπέστειλαν καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας τριήρη ἄγγελον τῆς νίκης.
οἱ δὲ ἀφικομένης τῆς νεὼς καὶ ἀνέλπιστον τὴν εὐτυχίαν ἀκούσαντες ἐπί τε ταῖς περὶ τὴν Εὔβοιαν ἄρτι ξυμφοραῖς καὶ κατὰ τὴν στάσιν γεγενημέναις πολὺ ἐπερρώσθησαν καὶ ἐνόμισαν σφίσιν ἔτι δυνατὰ εἶναι τὰ πράγματα, ἢν προθύμως ἀντιλαμβάνωνται, περιγενέσθαι.

[107] Μετὰ δὲ τὴν ναυμαχίαν ἡμέρᾳ τετάρτῃ ὑπὸ σπουδῆς ἐπισκευάσαντες τὰς ναῦς οἱ ἐν τῇ Σηστῷ Ἀθηναῖοι ἔπλεον ἐπὶ Κύζικον ἀφεστηκυῖαν· καὶ κατιδόντες κατὰ Ἁρπάγιον καὶ Πρίαπον τὰς ἀπὸ τοῦ Βυζαντίου ὀκτὼ ναῦς ὁρμούσας, ἐπιπλεύσαντες καὶ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς ἐν τῇ γῇ ἔλαβον τὰς ναῦς. ἀφικόμενοι δὲ καὶ ἐπὶ τὴν Κύζικον ἀτείχιστον οὖσαν προσηγάγοντο πάλιν καὶ χρήματα ἀνέπραξαν.

ἔπλευσαν δὲ ἐν τούτῳ καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἐκ τῆς Ἀβύδου ἐπὶ τὸν Ἐλαιοῦντα καὶ τῶν σφετέρων νεῶν τῶν αἰχμαλώτων ὅσαι ἦσαν ὑγιεῖς ἐκομίσαντο (τὰς δὲ ἄλλας Ἐλαιούσιοι κατέ- καυσαν), καὶ ἐς τὴν Εὔβοιαν ἀπέπεμψαν Ἱπποκράτη καὶ Ἐπικλέα κομιοῦντας τὰς ἐκεῖθεν ναῦς.

[108] Κατέπλευσε δὲ ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τούτους καὶ ὁ Ἀλκιβιάδης ταῖς τρισὶ καὶ δέκα ναυσὶν ἀπὸ τῆς Καύνου καὶ Φασήλιδος ἐς τὴν Σάμον, ἀγγέλλων ὅτι τάς τε Φοινίσσας ναῦς ἀποστρέψειε Πελοποννησίοις ὥστε μὴ ἐλθεῖν καὶ τὸν Τισσαφέρνην ὅτι φίλον πεποιήκοι μᾶλλον Ἀθηναίοις ἢ πρότερον.

καὶ πληρώσας ναῦς ἐννέα πρὸς αἷς εἶχεν Ἁλικαρνασσέας τε πολλὰ χρήματα ἐξέπραξε καὶ Κῶν ἐτείχισεν. ταῦτα δὲ πράξας καὶ ἄρχοντα ἐν τῇ Κῷ καταστήσας πρὸς τὸ μετόπωρον ἤδη ἐς τὴν Σάμον κατέπλευσεν.
Καὶ ὁ Τισσαφέρνης ἀπὸ τῆς Ἀσπένδου, ὡς ἐπύθετο τὰς τῶν Πελοποννησίων ναῦς ἐκ τῆς Μιλήτου ἐς τὸν Ἑλλήσποντον πεπλευκυίας, ἀναζεύξας ἤλαυνεν ἐπὶ τῆς Ἰωνίας. ὄντων δὲ τῶν Πελοποννησίων ἐν τῷ Ἑλλησπόντῳ,
Ἀντάνδριοι (εἰσὶ δὲ Αἰολῆς) παρακομισάμενοι ἐκ τῆς Ἀβύδου πεζῇ διὰ τῆς Ἴδης τοῦ ὄρους ὁπλίτας ἐσηγάγοντο ἐς τὴν πόλιν, ὑπὸ Ἀρσάκου τοῦ Πέρσου Τισσαφέρνους ὑπάρχου ἀδικούμενοι, ὅσπερ καὶ Δηλίους τοὺς Ἀτραμύττιον κατοικήσαντας ὅτε ὑπ’ Ἀθηναίων Δήλου καθάρσεως ἕνεκα ἀνέστησαν, ἔχθραν προσποιησάμενος ἄδηλον καὶ ἐπαγγείλας στρατιὰν αὐτῶν τοῖς βελτίστοις, ἐξαγαγὼν ὡς ἐπὶ φιλίᾳ καὶ ξυμμαχίᾳ, τηρήσας ἀριστοποιουμένους καὶ περιστήσας τοὺς ἑαυτοῦ κατηκόντισεν.

φοβούμενοι οὖν αὐτὸν διὰ τοῦτο τὸ ἔργον μήποτε καὶ περὶ σφᾶς τι παρανομήσῃ, καὶ ἄλλα ἐπιβάλλοντος αὐτοῦ ἃ φέρειν οὐκ ἐδύναντο, ἐκβάλλουσι τοὺς φρουροὺς αὐτοῦ ἐκ τῆς ἀκροπόλεως.

[109] ὁ δὲ Τισσαφέρνης αἰσθόμενος καὶ τοῦτο τῶν Πελοποννησίων τὸ ἔργον καὶ οὐ μόνον τὸ ἐν τῇ Μιλήτῳ καὶ Κνίδῳ (καὶ ἐνταῦθα γὰρ αὐτοῦ ἐξεπεπτώκεσαν οἱ φρουροί), διαβεβλῆσθαί τε νομίσας αὐτοῖς σφόδρα καὶ δείσας μὴ καὶ ἄλλο τι ἔτι βλάπτωσι, καὶ ἅμα ἀχθόμενος εἰ Φαρνάβαζος ἐξ ἐλάσσονος χρόνου καὶ δαπάνης δεξάμενος αὐτοὺς κατορθώσει τι μᾶλλον τῶν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, πορεύεσθαι διενοεῖτο πρὸς αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ὅπως μέμψηταί τε τῶν περὶ τὴν Ἄντανδρον γεγενημένων καὶ τὰς διαβολὰς καὶ περὶ τῶν Φοινισσῶν νεῶν καὶ τῶν ἄλλων ὡς εὐπρεπέστατα ἀπολογήσηται. καὶ ἀφικόμενος πρῶτον ἐς Ἔφεσον θυσίαν ἐποιήσατο τῇ Ἀρτέμιδι.

[ὅταν ὁ μετὰ τοῦτο τὸ θέρος χειμὼν τελευτήσῃ, ἓν καὶ εἰκοστὸν ἔτος πληροῦται.]

Ιστορίαι Βιβλίο Η [7.1.1 – 7.87.6]

– HOME –

[8.2.1] Τον επόμενο χειμώνα οι Έλληνες, με την μεγάλη συμφορά των Αθηναίων στην Σικελία, αναθάρρησαν αμέσως πολύ. Όσοι έως τότε ήσαν ουδέτεροι, θεωρούσαν ότι και αν ακόμα δεν τους καλούσε κανείς δεν έπρεπε πια να απέχουν από τον πόλεμο, αλλά να πάρουν, εθελοντικά, τα όπλα εναντίον των Αθηναίων, αφού αν αυτοί είχαν νικήσει στην Σικελία, θα είχαν στραφεί μετά εναντίον τους. Πίστευαν ότι ο πόλεμος θα ήταν πια σύντομος και θα ήταν τιμή τους να συμμετάσχουν κι αυτοί. Οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων έδειχναν μεγαλύτερη προθυμία παρά προηγουμένως, με την σκέψη ότι γρήγορα θ᾽ απαλλαγούν από τις μεγάλες ταλαιπωρίες.
[8.2.2] Αλλά οι πιο ανυπόμονοι ήσαν οι υπήκοοι των Αθηναίων, έτοιμοι να επαναστατήσουν ακόμα κι αν δεν είχαν τις δυνάμεις, γιατί έκριναν την κατάσταση επηρεασμένοι από το πάθος τους και δεν είχαν καμιά αμφιβολία ότι, το επόμενο καλοκαίρι, θα μπορούσαν να καταβάλουν την Αθήνα.
[8.2.3] Όλα αυτά έδιναν στην πολιτεία των Λακεδαιμονίων μεγάλο θάρρος και ιδίως το ότι, όπως θα ήταν φυσικό, οι σύμμαχοί τους της Σικελίας θα τους έστελναν με την άνοιξη μεγάλες δυνάμεις και μάλιστα ναυτικό, που οι περιστάσεις τούς είχαν αναγκάσει ν᾽ αποκτήσουν.
[8.2.4] Έβλεπαν από παντού να μεγαλώνουν οι ελπίδες τους και είχαν σκοπό να ξαναρχίσουν τον πόλεμο με όλες τους τις δυνάμεις και χωρίς αναβολή. Σκέπτονταν ότι όταν θα τέλειωνε ευνοϊκά ο πόλεμος γι᾽ αυτούς, θ᾽ απαλλάσσονταν από τότε και ύστερα από τους κινδύνους που θα είχαν διατρέξει αν οι Αθηναίοι είχαν κατακτήσει την Σικελία. Και τότε, αφού θα είχαν καταστρέψει την ηγεμονία της Αθήνας, θα ήσαν πια αυτοί, ασφαλώς, οι ηγέτες ολόκληρης της Ελλάδος.

[8.3.1] Αμέσως, λοιπόν, ο βασιλεύς Άγις ξεκίνησε τον χειμώνα εκείνο από την Δεκέλεια με στρατό και πήγε στις συμμαχικές πολιτείες να εισπράξει τις εισφορές τους για τη συντήρηση του στόλου. Στράφηκε προς τον Μαλιακό κόλπο εναντίον των Οιταίων —εξαιτίας της παλιάς τους έχθρας— και εισέπραξε πολλά χρήματα, παίρνοντάς τους λάφυρα το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας τους. Ανάγκασε τους Αχαιούς, τους Φθιώτες και τους άλλους υπηκόους των Θεσσαλών της περιοχής, να του δώσουν ομήρους και χρήματα, παρά τις διαμαρτυρίες και την αντίδραση των Θεσσαλών. Έστειλε τους ομήρους στην Κόρινθο και προσπάθησε να πείσει τις πολιτείες αυτές να γίνουν σύμμαχοι της Σπάρτης.
[8.3.2] Οι Λακεδαιμόνιοι έβγαλαν διαταγή να ετοιμάσουν οι πολιτείες της συμμαχίας εκατό καράβια. Όρισαν να ετοιμάσουν αυτοί οι ίδιοι και οι Βοιωτοί από είκοσι πέντε, οι Φωκείς και οι Λοκροί μαζί δεκαπέντε, οι Κορίνθιοι δεκαπέντε, οι Αρκάδες, οι Πελληνείς και οι Σικυώνιοι δέκα όλοι μαζί, οι Μεγαρείς, οι Τροιζήνιοι, οι Επιδαύριοι και οι Ερμιονείς άλλα δέκα. Έκαναν και όλες τις άλλες προετοιμασίες, ώστε ν᾽ αρχίσουν τις εχθροπραξίες μόλις θα έμπαινε η άνοιξη.

[8.4.1] Τον ίδιο χειμώνα, οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν κι αυτοί, όπως το είχαν αποφασίσει. Συγκέντρωσαν ξυλεία και οχύρωσαν το Σούνιο, ώστε να έχουν ασφάλεια τα σιταγωγά καράβια που το παρέπλεαν. Εκκένωσαν το οχυρό που είχε χτίσει στην Λακωνική ο στόλος τους, όταν έφευγε για την Σικελία, και μείωσαν τις δαπάνες τους παντού όπου νόμιζαν ότι δεν ήσαν αναγκαίες, ώστε να ελαφρύνουν τα οικονομικά βάρη. Είχαν στρέψει όλη τους την προσοχή στους συμμάχους, ώστε να προλάβουν τις αποστασίες.

[8.5.1] Ενώ και οι δύο ετοιμάζονταν σαν να επρόκειτο να αρχίσουν τον πόλεμο, πρώτοι οι Ευβοείς έστειλαν πρέσβεις στον Άγι, τον χειμώνα εκείνο για ν᾽ αποστατήσουν από τους Αθηναίους. Ο Άγις δέχτηκε ευνοϊκά τις προτάσεις τους και κάλεσε από την Σπάρτη τον Αλκαμένη του Σθενελαΐδα και τον Μέλανθο, για να τους διορίσει διοικητές στην Εύβοια. Έφτασαν οι δύο έχοντας μαζί τους τριακόσιους περίπου νεοδαμώδεις. Ο Άγις έπαιρνε μέτρα για να μπορέσουν να περάσουν στην Εύβοια.
[8.5.2] Στο μεταξύ έφτασαν και πρέσβεις από την Λέσβο, που ήθελε κι αυτή ν᾽ αποστατήσει. Οι Βοιωτοί τούς υποστήριξαν και ο Άγις πείστηκε ν᾽ αναλάβει την επιχείρηση της Εύβοιας και άρχισε να προετοιμάζει την αποστασία των Λεσβίων. Τους έδωσε για αρμοστή τον Αλκαμένη που επρόκειτο να πάει στην Εύβοια. Οι Βοιωτοί υποσχέθηκαν δέκα καράβια και ο Άγις υποσχέθηκε άλλα δέκα.
[8.5.3] Όλα αυτά γίνονταν χωρίς να ζητηθούν οδηγίες από την Λακεδαίμονα και τούτο επειδή, όσον καιρό ήταν ο Άγις στην Δεκέλεια με τον στρατό του, είχε απόλυτη εξουσία να στέλνει στρατό όπου ήθελε, να στρατολογεί και να επιβάλλει χρηματικές εισφορές. Μπορεί κανείς να πει ότι σ᾽ αυτό το διάστημα οι σύμμαχοι υπάκουαν πολύ περισσότερο στον Άγι παρά στους Λακεδαιμονίους της Σπάρτης. Επειδή είχε στρατό, όπου πήγαινε ενέπνεε αμέσως τον φόβο.
[8.5.4] Ενώ αυτός ενεργούσε για τους Λεσβίους, οι Χίοι και οι Ερυθραίοι, οι οποίοι ήσαν έτοιμοι κι αυτοί ν᾽ αποστατήσουν, δεν στράφηκαν προς τον Άγι, αλλά προς την Λακεδαίμονα, όπου έφτασε μαζί τους ένας πρέσβης του Τισσαφέρνη που ήταν στρατηγός του Δαρείου, γιου του Αρταξέρξη, και διοικούσε τις παραθαλάσσιες επαρχίες.
[8.5.5] Και ο Τισσαφέρνης παρακινούσε τους Πελοποννησίους να στείλουν στρατό, με την υπόσχεση να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό του. Ο Πέρσης βασιλιάς τον είχε πρόσφατα αναγκάσει να του καταβάλει τους φόρους της περιοχής του επειδή δεν είχε μπορέσει, εξαιτίας των Αθηναίων, να εισπράξει τον φόρο από τις ελληνικές πολιτείες και είχε καθυστερήσει τις οφειλές του. Θεωρούσε ότι, αν εξασθένιζε τους Αθηναίους, θα εισέπραττε πιο εύκολα τους φόρους και θα έκανε τους Λακεδαιμονίους συμμάχους του βασιλέα. Θα μπορούσε έτσι να εκτελέσει την διαταγή του βασιλέα να του φέρει, ζωντανό ή πεθαμένο, τον νόθο γιο του Πισσούθνη, Αμόργη, που είχε επαναστατήσει στην περιοχή της Καρίας.

[8.6.1] Οι Χίοι, λοιπόν, και ο Τισσαφέρνης, ενεργούσαν για τον ίδιο σκοπό. Την ίδια, περίπου, εποχή έφτασαν στην Λακεδαίμονα ο Καλλίγειτος του Λαοφώντος, Μεγαρίτης, και ο Τιμαγόρας του Αθηναγόρα, Κυζικηνός, εξόριστοι και οι δύο από τις πολιτείες τους. Ζούσαν στην αυλή του Φαρναβάζου, γιου του Φαρνάκη, ο οποίος τους έστειλε για να τους ζητήσει να στείλουν καράβια στον Ελλήσποντο. Ήθελε κι αυτός, καθώς κι ο Τισσαφέρνης, να βοηθήσει τις ελληνικές πολιτείες της περιοχής του να αποστατήσουν από την Αθήνα, για να εισπράττει τους φόρους και με δική του πρωτοβουλία να γίνουν οι Λακεδαιμόνιοι σύμμαχοι του βασιλέα.
[8.6.2] Καθώς οι απεσταλμένοι του Τισσαφέρνη και του Φαρναβάζου ενεργούσαν χωριστά, δημιουργήθηκε μεταξύ τους μεγάλος συναγωνισμός στη Λακεδαίμονα, γιατί οι πρώτοι προσπαθούσαν να πείσουν τους Λακεδαιμονίους να στείλουν καράβια στην Ιωνία και στη Χίο, και οι δεύτεροι προσπαθούσαν να τους πείσουν να τα στείλουν στον Ελλήσποντο.
[8.6.3] Οι Λακεδαιμόνιοι έκλιναν πολύ περισσότερο προς την πρόταση των Χίων και του Τισσαφέρνη, την οποία υποστήριζε και ο Αλκιβιάδης που συνδεόταν με οικογενειακούς δεσμούς ξενίας με τον έφορο Ένδιο. Από τον δεσμό αυτόν είχε μπει στην οικογένεια του Αλκιβιάδη το όνομά του που ήταν σπαρτιατικό. Ο πατέρας του Ενδίου λεγόταν και αυτός Αλκιβιάδης.
[8.6.4] Αλλά παρ᾽ όλα αυτά οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν πρώτα στην Χίο τον περίοικο Φρύνι για να εξετάσει αν, πραγματικά, είχαν όσα καράβια έλεγαν ότι έχουν και αν η πολιτεία ήταν τόσο δυνατή όσο διαδιδόταν. Όταν γύρισε και τους είπε ότι όσα άκουαν ήσαν αλήθεια, έκαναν αμέσως συμμαχία με τους Χίους και τους Ερυθραίους και ψήφισαν να τους στείλουν σαράντα καράβια, γιατί λογάριαζαν ότι κατά τα όσα έλεγαν οι Χίοι θα υπήρχαν εκεί τουλάχιστον άλλα εξήντα.
[8.6.5] Επρόκειτο να τους στείλουν αμέσως δέκα από τα καράβια αυτά, με ναύαρχό τους τον Μελαγχρίδα, αλλά μετά από έναν σεισμό, αντικατέστησαν τον Μελαγχρίδα με τον Χαλκιδέα και αντί δέκα καράβια ετοίμαζαν πέντε στην Λακωνική. Έτσι τέλειωσε ο χειμώνας και μαζί ο δέκατος ένατος χρόνος του πολέμου που ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[8.7.1] Μόλις μπήκε το επόμενο καλοκαίρι, οι Χίοι βιάζονταν να τους σταλούν τα καράβια από φόβο μήπως οι Αθηναίοι μάθουν τί ετοιμαζόταν —οι πρεσβείες τους πήγαιναν κρυφά στην Λακεδαίμονα— και οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν τρεις Σπαρτιάτες στην Κόρινθο, με εντολή, όλα τα καράβια που ήσαν στην άλλη θάλασσα να τα περάσουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, επάνω από τον Ισθμό, στην θάλασσα του Σαρωνικού και να τα διατάξουν να πάνε στην Χίο, καθώς και εκείνα που ετοίμαζε ο Άγις για τη Λέσβο και όλα τα άλλα. Όλα τα συμμαχικά καράβια που συγκεντρώθηκαν εκεί ήσαν τριάντα εννέα.

[8.8.1] Αλλά ο Καλλίγειτος και ο Τιμαγόρας, που ενεργούσαν για λογαριασμό του Φαρναβάζου, δεν πήραν μέρος στην εκστρατεία της Χίου και δεν έδωσαν τα χρήματα που είχαν —είκοσι πέντε τάλαντα— για να οργανωθεί εκστρατεία. Είχαν σκοπό να ετοιμάσουν οι ίδιοι άλλο στόλο και να φύγουν μ᾽ αυτόν.
[8.8.2] Ο Άγις, όταν είδε ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν σκοπό να πάνε πρώτα στη Χίο, δεν έφερε αντίρρηση. Οι σύμμαχοι συγκεντρώθηκαν στην Κόρινθο και διαβουλεύτηκαν. Αποφάσισαν να πάνε πρώτα στην Χίο με αρχηγό τον Χαλκιδέα, που ετοίμαζε τα πέντε καράβια στην Λακωνική και έπειτα στην Λέσβο με αρχηγό τον Αλκαμένη, τον οποίο είχε ορίσει γι᾽ αυτό και ο Άγις, και τέλος, να πάνε στον Ελλήσποντο. Αρχηγός στην επιχείρηση αυτήν διορίστηκε ο Κλέαρχος του Ραμφίου.
[8.8.3] Αποφάσισαν να περάσουν τα μισά μόνο καράβια απάνω από τον Ισθμό, τα οποία θα έφευγαν αμέσως, ώστε να διασπαστεί η προσοχή των Αθηναίων μεταξύ του στόλου που θα έφευγε κι εκείνου που θα περνούσε αργότερα τον Ισθμό.
[8.8.4] Ξεκινούσαν φανερά από εκεί γιατί περιφρονούσαν την αδυναμία των Αθηναίων αφού κανένας στόλος τους άξιος λόγου δεν είχε φανεί πουθενά. Μόλις πήραν την απόφαση, πέρασαν αμέσως είκοσι ένα καράβια απάνω από τον Ισθμό.

[8.9.1] Αν και οι σύμμαχοι βιάζονταν να φύγουν, οι Κορίνθιοι δεν ήθελαν να φύγουν μαζί τους προτού εορτάσουν τα Ίσθμια, τα οποία γίνονταν τότε. Ο Άγις ήταν έτοιμος να δεχτεί να θεωρηθεί η επιχείρηση δική του, ώστε να μην παραβιάσουν οι Κορίνθιοι την ιερή ανακωχή των Ισθμίων,
[8.9.2] αλλά αυτοί δεν το δέχτηκαν. Έγινε, έτσι, κάποια χρονοτριβή, οι Αθηναίοι πληροφορήθηκαν τους σκοπούς της Χίου κι έστειλαν έναν από τους στρατηγούς τους, τον Αριστοκράτη, για να διαμαρτυρηθεί. Επειδή οι Χίοι τα αρνιόνταν όλα, τους έδωσαν διαταγή για ν᾽ αποδείξουν την καλή τους πίστη, να τους στείλουν καράβια για τον συμμαχικό στόλο. Οι Χίοι έστειλαν επτά καράβια
[8.9.3] και ο λόγος ήταν ότι η πλειοψηφία του λαού αγνοούσε τί γινόταν και οι ολιγαρχικοί που ήξεραν το μυστικό, δεν ήθελαν να έχουν τον λαό εναντίον τους, προτού λάβουν κάποια ισχυρή ενίσχυση. Εξάλλου, επειδή οι Πελοποννήσιοι αργούσαν, οι ολιγαρχικοί δεν περίμεναν πια ότι θα έρθουν.

[8.10.1] Στο μεταξύ έγιναν τα Ίσθμια και οι Αθηναίοι —στους οποίους είχε ανακοινωθεί επίσημα η εορτή— έστειλαν αντιπροσωπεία, κι εκεί κατάλαβαν φανερά τί ετοιμαζόταν σχετικά με τη Χίο. Όταν έφυγαν από τον Ισθμό, άρχισαν αμέσως να ετοιμάζονται, ώστε να μην τους διαφύγουν τα καράβια που θα ξεκινούσαν από τις Κεχριές.
[8.10.2] Μετά τα Ίσθμια, οι Πελοποννήσιοι ξεκίνησαν για την Χίο με είκοσι ένα καράβια και αρχηγό τον Αλκαμένη. Και οι Αθηναίοι έπλευσαν εναντίον τους με ισάριθμα, στην αρχή, καράβια και προσπαθούσαν να τους παρασύρουν στο πέλαγος. Αλλά επειδή οι Πελοποννήσιοι δεν τους ακολούθησαν πολύ μακριά και γύρισαν πίσω, γύρισαν και οι Αθηναίοι πίσω. Είχαν μαζί τους επτά καράβια της Χίου και δεν τους είχαν εμπιστοσύνη.
[8.10.3] Αργότερα επάνδρωσαν και άλλα καράβια και με τριάντα επτά πολεμικά καταδίωξαν τον εχθρό (που έπλεε κοντά στην ακτή) έως το Σπείραιο της Κορινθίας, έρημο λιμάνι που βρίσκεται κοντά στα σύνορα της Επιδαυρίας. Οι Πελοποννήσιοι έχασαν ένα καράβι στ᾽ ανοιχτά, αλλά όλα τα άλλα τα συγκέντρωσαν και τα άραξαν.
[8.10.4] Οι Αθηναίοι τούς έκαναν επίθεση και από θάλασσα με τα καράβια και από στεριά με απόβαση και τους προκάλεσαν σύγχυση και αταξία. Προξένησαν μεγάλες ζημίες στα περισσότερα καράβια, τα οποία ήσαν τραβηγμένα στην στεριά και σκότωσαν τον αρχηγό τους Αλκαμένη. Σκοτώθηκαν λίγοι Αθηναίοι.

[8.11.1] Όταν τέλειωσε η επιχείρηση, οι Αθηναίοι άφησαν εκεί καράβια αρκετά για να επιτηρούν τον εχθρό και πήγαν, με τα υπόλοιπα, ν᾽ αράξουν σε κάποιο μικρό νησί που βρίσκεται εκεί κοντά, όπου και έστησαν στρατόπεδο. Έστειλαν μήνυμα στην Αθήνα, ζητώντας ενισχύσεις.
[8.11.2] Την επομένη έφτασαν οι Κορίνθιοι για να βοηθήσουν τον στόλο τους και λίγο αργότερα έφτασαν ενισχύσεις κι από τις γειτονικές πολιτείες. Βλέποντας πόσο δύσκολο ήταν να φρουρήσουν αποτελεσματικά τα καράβια τους, βρίσκονταν σε αμηχανία τί να κάνουν. Σκέφθηκαν, στην αρχή, να τα κάψουν, αλλά μετά αποφάσισαν να τα τραβήξουν στην στεριά και να τα προφυλάγουν με το πεζικό τους που θα στρατοπέδευε εκεί, έως ότου παρουσιαστεί κατάλληλη ευκαιρία να διαφύγουν. Όταν ο Άγις έμαθε τί έγινε, τους έστειλε τον Σπαρτιάτη Θέρμωνα.
[8.11.3] Οι Λακεδαιμόνιοι πήραν πρώτα την είδηση ότι τα καράβια είχαν ξεκινήσει από τον Ισθμό (οι έφοροι είχαν δώσει διαταγή στον Αλκαμένη να στείλει ιππέα στην Σπάρτη μόλις ξεκινήσει ο στόλος) και είχαν τότε σκοπό να στείλουν και τα πέντε δικά τους καράβια με τον Χαλκιδέα αρχηγό, που θα συνοδευόταν από τον Αλκιβιάδη. Αλλά αργότερα, ενώ ο στόλος αυτός ήταν έτοιμος να φύγει, πληροφορήθηκαν ότι τα άλλα καράβια είχαν καταφύγει στο Σπείραιο. Αποθαρρύνθηκαν επειδή ο Ιωνικός πόλεμος άρχιζε με μιαν αποτυχία και είχαν σκοπό να μη στείλουν τα δικά τους καράβια και ν᾽ ανακαλέσουν τα λίγα που είχαν κιόλας φύγει.

[8.12.1] Όταν ο Αλκιβιάδης το έμαθε, κατόρθωσε πάλι να πείσει τον Ένδιο και τους άλλους εφόρους, να μη ματαιώσουν την εκστρατεία. Τους είπε ότι τα πέντε καράβια θα έφταναν στην Χίο προτού μάθουν εκεί την συμφορά του άλλου στόλου και ότι ο ίδιος, όταν θα έφτανε στην Ιωνία, εύκολα θα έπειθε τις πολιτείες ν᾽ αποστατήσουν από την Αθήνα, εξηγώντας τους την αδυναμία των Αθηναίων και την αποφασιστικότητα των Λακεδαιμονίων. Θα τον πίστευαν περισσότερο από κάθε άλλον.
[8.12.2] Στον Ένδιο είπε, ιδιαιτέρως, ότι θα ήταν σπουδαίο για τον ίδιο, να προκαλέσει την αποστασία της Ιωνίας και να επιτύχει για τους Λακεδαιμονίους, τη συμμαχία του βασιλέως. Δεν έπρεπε όλα αυτά να τα κατορθώσει ο Άγις — με τον οποίο ο Ένδιος βρισκόταν σε αντίθεση.
[8.12.3] Ο Αλκιβιάδης έπεισε τον Ένδιο και τους άλλους εφόρους και έφυγε με τα πέντε καράβια του Λακεδαιμονίου Χαλκιδέα. Έπλεαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.

[8.13.1] Την ίδια, περίπου, εποχή επέστρεφαν από την Σικελία τα δεκαέξι πελοποννησιακά καράβια που είχαν πολεμήσει με τον Γύλιππο. Στην περιοχή της Λευκάδας τα χτύπησαν και τους προξένησαν ζημίες τα είκοσι επτά αθηναϊκά καράβια τα οποία, στις διαταγές του Ιπποκλή του Μενίππου, παραφύλαγαν τα καράβια που γύριζαν από την Σικελία. Εκτός από ένα, τα άλλα πελοποννησιακά κατόρθωσαν να διαφύγουν και να φτάσουν στην Κόρινθο.

[8.14.1] Ενώ ταξίδευαν προς την Ιωνία, ο Χαλκιδέας και ο Αλκιβιάδης έπιαναν όσα καράβια τύχαιναν στον δρόμο τους, για να μην γίνει γνωστή η άφιξή τους. Πρώτα σταμάτησαν στον Κώρυκο, στην ηπειρωτική ακτή, όπου άφησαν ελεύθερα όσα καράβια είχαν πιάσει, και ήρθαν σε επαφή με μερικούς από τους φίλους τους της Χίου, οι οποίοι τους παρακίνησαν να πάνε αμέσως στην Χίο, χωρίς να το προαναγγείλουν. Έφτασαν αιφνιδιαστικά στην Χίο,
[8.14.2] προκαλώντας έκπληξη και φόβο στον λαό. Οι ολιγαρχικοί, όμως, είχαν πάρει τα μέτρα τους, ώστε την στιγμή εκείνη να συνεδριάζει η Βουλή. Μίλησαν ο Χαλκιδεύς και ο Αλκιβιάδης και είπαν ότι έρχονται πολλά άλλα καράβια, αλλά δεν είπαν τίποτε για τον στόλο που ήταν αποκλεισμένος στο Σπείραιο. Αποστάτησαν οι Χίοι από τους Αθηναίους και αμέσως μετά οι Ερυθραίοι.
[8.14.3] Μετά απ᾽ αυτά, πήγαν με τρία καράβια στις Κλαζομενές, οι οποίες αποστάτησαν κι αυτές. Οι Κλαζομένιοι πέρασαν αμέσως στην αντικρινή ακτή και οχύρωσαν την Πολίχνη, ώστε να μπορούν να καταφύγουν εκεί αν ήσαν αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν το νησάκι όπου κατοικούν. Όσοι, λοιπόν, είχαν αποστατήσει, άρχισαν να οχυρώνονται και να ετοιμάζονται για πόλεμο.

[8.15.1] Οι πληροφορίες για τα όσα είχαν γίνει στην Χίο έφτασαν γρήγορα στην Αθήνα, όπου κατάλαβαν ότι ο κίνδυνος που τους απειλούσε ήταν μεγάλος και φανερός και ότι μετά την αποστασία της μεγαλύτερης πολιτείας, οι άλλοι σύμμαχοι δεν θα έστεργαν να μείνουν ήσυχοι. Η ανησυχία τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε ακύρωσαν αμέσως τις ποινές που είχαν προβλέψει για όποιον θα πρότεινε ή θα έβαζε σε ψηφοφορία να θιγούν τα χίλια τάλαντα τα οποία σ᾽ όλη την διάρκεια του πολέμου θεωρούσαν απαράδεκτο ν᾽ αγγίξουν, και ψήφισαν να τα χρησιμοποιήσουν για να ετοιμάσουν πολλά καράβια. Από τα πολεμικά που φρουρούσαν στο Σπείραιο, αποφάσισαν να στείλουν οκτώ, τα οποία είχαν φύγει από εκεί και είχαν καταδιώξει τα καράβια του Χαλκιδέα, αλλά επειδή δεν τα είχαν προλάβει, είχαν γυρίσει πίσω. Αρχηγός τους ήταν ο Στρομβιχίδης του Διοτίμου. Θα πήγαιναν, λίγο αργότερα, να τα ενισχύσουν άλλα δώδεκα, με αρχηγό τον Θρασυκλή, τα οποία θα εγκατέλειπαν και αυτά τον αποκλεισμό του Σπείραιου.
[8.15.2] Τα επτά καράβια από την Χίο, τα οποία ήσαν και αυτά στον αποκλεισμό του Σπείραιου, τα πήραν από εκεί, ελευθέρωσαν από τα πληρώματα όλους όσους ήσαν δούλοι και φυλάκισαν τους ελεύθερους πολίτες. Αντικατέστησαν όλα τα καράβια που είχαν φύγει με άλλα, τα οποία ετοίμασαν βιαστικά, για να εξακολουθήσουν τον αποκλεισμό των Πελοποννησίων και είχαν σκοπό να επανδρώσουν άλλα τριάντα. Ανάπτυσσαν μεγάλη δραστηριότητα και δεν παραλείπαν καμιά προσπάθεια για να στείλουν δυνάμεις στην Χίο.

[8.16.1] Στο μεταξύ ο Στρομβιχίδης έφτασε με τα οκτώ καράβια, στην Σάμο, όπου πήρε ακόμα ένα καράβι, και πήγε στην Τέω όπου έδωσε προειδοποίηση να μείνουν ήσυχοι. Ο Χαλκιδέας είχε φύγει από την Χίο για να πάει στην Τέω με είκοσι τρία καράβια, ενώ βάδιζε παράλληλα μαζί του, πεζικό από Κλαζομενίους κι Ερυθραίους.
[8.16.2] Ο Στρομβιχίδης το πληροφορήθηκε και ξεκίνησε. Ανοίχτηκε στο πέλαγος, αλλά όταν είδε τα πολλά καράβια που έρχονταν από την Χίο, τράπηκε σε φυγή προς την Σάμο. Ο εχθρός τον καταδίωξε.
[8.16.3] Οι Τήιοι στην αρχή δεν δέχτηκαν το πεζικό, αλλά όταν είδαν τους Αθηναίους να φεύγουν, άνοιξαν τις πύλες τους. Ο στρατός έμεινε άπρακτος για μερικές μέρες, περιμένοντας να γυρίσει από την καταδίωξη ο Χαλκιδεύς, αλλά επειδή αργούσε, άρχισαν να κατεδαφίζουν το τείχος της Τέω το οποίο είχαν χτίσει οι Αθηναίοι προς την στεριά. Τους βοηθούσαν μερικοί βάρβαροι οι οποίοι είχαν έρθει με αρχηγό τον Στάγη, υφιστάμενο του Τισσαφέρνη.

[8.17.1] Ο Χαλκιδεύς και ο Αλκιβιάδης, αφού καταδίωξαν τον Στρομβιχίδη έως την Σάμο, όπλισαν τα πληρώματα των πελοποννησιακών καραβιών και τούς άφησαν να φρουρούν την Χίο. Τα επάνδρωσαν με Χίους, ετοίμασαν άλλα είκοσι καράβια και ξεκίνησαν για την Μίλητο για να την παρασύρουν ν᾽ αποστατήσει.
[8.17.2] Ο Αλκιβιάδης, που είχε καλές σχέσεις με τους προεστούς της Μιλήτου, ήθελε να προφθάσει να πάρει την πολιτεία με το μέρος του προτού φθάσουν τα καράβια από την Πελοπόννησο, ώστε όλη τη δόξα από το εγχείρημα να την πάρουν οι Χίοι, ο ίδιος, ο Χαλκιδεύς και ο έφορος Ένδιος, όπως του το είχε υποσχεθεί, να προκαλέσει δηλαδή με μόνες τις δυνάμεις των Χίων και του Χαλκιδέως, την αποστασία όσο το δυνατόν περισσότερων πολιτειών.
[8.17.3] Στο μεγαλύτερο μέρος του πλου δεν τους κατάλαβαν οι Αθηναίοι κι έφτασαν στην Μίλητο λίγο πριν από τον Στρομβιχίδη και τον Θρασυκλή, ο οποίος έτυχε να έχει φτάσει πριν από λίγο από την Αθήνα με δώδεκα καράβια και τους καταδίωκε μαζί με τον Στρομβιχίδη. Προκάλεσαν, έτσι, την αποστασία της Μιλήτου. Οι Αθηναίοι που τους καταδίωκαν από κοντά με δεκαεννέα καράβια, παρουσιάστηκαν μπροστά στην Μίλητο αλλά δεν τους δέχτηκαν στην πολιτεία και πήγαν και άραξαν στη Λάδη, ένα κοντινό νησάκι, από όπου έκαναν αποκλεισμό.
[8.17.4] Μόλις αποστάτησε η Μίλητος έγινε η πρώτη συμμαχία των Λακεδαιμονίων με τον βασιλέα των Περσών. Αντιπρόσωποί τους ήσαν ο Χαλκιδεύς και ο Τισσαφέρνης. Το κείμενο της συνθήκης ήταν το ακόλουθο:

[8.18.1] «Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους συνομολόγησαν συμμαχία με τον Βασιλέα και τον Τισσαφέρνη, με τους ακόλουθους όρους. Όλο το έδαφος και όλες οι πολιτείες τις οποίες κατέχει ο Βασιλεύς, ή τις οποίες κατείχαν οι πρόγονοι του Βασιλέως, θα ανήκουν στον Βασιλέα. Όσο για τις προσόδους, είτε χρηματικές είτε άλλες, τις οποίες είχαν οι Αθηναίοι από τις πολιτείες αυτές, ο Βασιλεύς και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, θα ενεργούν από κοινού ώστε να εμποδίζουν τους Αθηναίους να παίρνουν χρήματα ή άλλες εισφορές.
[8.18.2] Ο Βασιλεύς και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους θα κάνουν από κοινού τον πόλεμο εναντίον των Αθηναίων. Ειρήνη με τους Αθηναίους δεν θα μπορεί να γίνει παρά μόνο μετά από κοινή συμφωνία του Βασιλέως και των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους.
[8.18.3] Εάν καμιά πολιτεία αποστατήσει από τον Βασιλέα, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι θα την θεωρούν εχθρό τους. Εάν καμιά πολιτεία αποστατήσει από την Λακεδαίμονα και τους συμμάχους της, ο Βασιλεύς θα την θεωρεί εχθρό του».

[8.19.1] Αυτοί ήσαν οι όροι της συμμαχίας. Μετά απ᾽ αυτό οι Χίοι επάνδρωσαν άλλα δέκα καράβια και πήγαν στα Άναια για να μάθουν τί συνέβαινε στην Μίλητο και για να παρασύρουν, ταυτόχρονα, τις πολιτείες της περιοχής σε αποστασία.
[8.19.2] Αλλά έλαβαν μήνυμα του Χαλκιδέα να γυρίσουν πίσω (επειδή έφθανε από το εσωτερικό ο Αμόργης με στρατό) και πήγαν στο ιερό του Διός. Είδαν από μακριά δεκαέξι καράβια με τα οποία, αμέσως μετά τον Θρασυκλή, είχε φύγει από την Αθήνα ο Διομέδων.
[8.19.3] Μόλις τα είδαν άρχισαν την φυγή, ένα καράβι προς την Έφεσο και τα υπόλοιπα προς την Τέω. Οι Αθηναίοι έπιασαν τέσσερα που τα είχαν εγκαταλείψει τα πληρώματά τους, προφταίνοντας να καταφύγουν στην στεριά. Τα υπόλοιπα κατέφυγαν στην Τέω.
[8.19.4] Οι Αθηναίοι τότε έφυγαν για την Σάμο και οι Χίοι με τα υπόλοιπα καράβια και με το πεζικό τους παράσυραν την Λέβεδο ν᾽ αποστατήσει και αμέσως μετά τις Αιρές. Μετά απ᾽ αυτά, το πεζικό και ο στόλος γύρισαν πίσω, το καθένα στην πατρίδα του.

[8.20.1] Την ίδια περίπου εποχή τα είκοσι πελοποννησιακά καράβια που είχαν καταδιωχθεί και αποκλειστεί στο Σπείραιο, από ισάριθμα αθηναϊκά καράβια, έκαναν αιφνιδιαστική επίθεση και νίκησαν σε ναυμαχία. Έπιασαν τέσσερα αθηναϊκά καράβια, πήγαν στις Κεχριές και άρχισαν πάλι να ετοιμάζονται για να εκστρατεύσουν στην Χίο και την Ιωνία. Πήγε και τους βρήκε από την Λακεδαίμονα ο Αστύοχος, ναύαρχος που είχε στις διαταγές του όλο τον στόλο.
[8.20.2] Όταν ο στρατός αποχώρησε από την Τέω, πήγε εκεί ο ίδιος ο Τισσαφέρνης με στρατό και αφού κατεδάφισε ό,τι είχε απομείνει από το τείχος, έφυγε. Μόλις έφυγε, έφτασε ο Διομέδων με δέκα αθηναϊκά καράβια κι έκανε συμφωνία με τους Τηΐους, ώστε να δέχονται στην πολιτεία τους και τους Αθηναίους. Έπλευσε κοντά στην ακτή και πήγε στις Αιρές. Έκανε επίθεση, δεν κατόρθωσε να τις κυριέψει κι έφυγε.

[8.21.1] Την ίδια εποχή έγινε και στη Σάμο επανάσταση των δημοκρατικών εναντίον των ολιγαρχικών με τη βοήθεια των Αθηναίων που έτυχε να βρίσκονται εκεί με τρία καράβια. Οι δημοκρατικοί της Σάμου σκότωσαν διακόσιους περίπου ολιγαρχικούς, εξόρισαν άλλους τετρακόσιους και μοίρασαν τα κτήματά τους και τα σπίτια τους. Μετά απ᾽ αυτό, οι Αθηναίοι, με ψήφισμα, τους έδωσαν την αυτονομία τους, βέβαιοι ότι θα ήσαν πιστοί σύμμαχοι. Από τότε και ύστερα κυβερνούσαν οι δημοκρατικοί. Δεν έδιναν στους γαιοκτήμονες κανένα πολιτικό δικαίωμα κι απαγόρευσαν στους δημοκρατικούς να δίνουν τις κόρες τους σε γάμο στους γαιοκτήμονες, ούτε να παντρεύονται γυναίκες από τις οικογένειές τους.

[8.22.1] Μετά απ᾽ αυτά, το ίδιο καλοκαίρι, οι Χίοι με τον ίδιο ζήλο με τον οποίο είχαν αρχίσει και χωρίς να περιμένουν τους Πελοποννησίους, παρουσιάζονταν με πολλές δυνάμεις στις διάφορες πολιτείες για να προκαλέσουν αποστασίες, θέλοντας να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερους με το μέρος τους. Εκστρατεύσαν με δεκατρία καράβια στη Λέσβο όπου έπρεπε να πάνε κατά το σχέδιο των Λακεδαιμονίων μετά τη δική τους αποστασία και ύστερα να στραφούν στον Ελλήσποντο. Ταυτόχρονα ο στρατός, τον οποίο αποτελούσαν όσοι Πελοποννήσιοι είχαν κιόλας φτάσει και οι σύμμαχοι της περιοχής, προχωρούσε προς τις Κλαζομενές και την Κύμη. Αρχηγός του στρατού ήταν ο Σπαρτιάτης Ευάλας. Αρχηγός του στόλου ήταν ο περίοικος Δεινιάδας.
[8.22.2] Τα καράβια έφτασαν στην Μήθυμνα και την παράσυραν πρώτη σε αποστασία. Έμειναν τέσσερα καράβια εκεί και τα άλλα πήγαν αμέσως στη Μυτιλήνη που επαναστάτησε κι αυτή.

[8.23.1] Στο μεταξύ ο Λακεδαιμόνιος ναύαρχος Αστύοχος, με τα τέσσερα καράβια που είχε, έφτασε από τις Κεχριές στην Χίο. Την τρίτη μέρα μετά την άφιξή του, πήγαν στην Λέσβο είκοσι πέντε αθηναϊκά καράβια με αρχηγούς τον Λέοντα και τον Διομέδοντα. Ο Λέων είχε ξεκινήσει αργότερα από την Αθήνα με ενίσχυση δέκα καράβια.
[8.23.2] Την ίδια μέρα, προς το βράδυ, έφυγε και ο Αστύοχος για τη Λέσβο, παίρνοντας κι ένα καράβι από την Χίο, για να βοηθήσει όπως μπορούσε. Έφτασε στην Πύρρα και την επομένη στην Έφεσο. Εκεί έμαθε ότι οι Αθηναίοι είχαν κυριέψει την Μυτιλήνη με την πρώτη έφοδο.
[8.23.3] Οι Αθηναίοι είχαν εμφανιστεί ξαφνικά, μπήκαν στο λιμάνι, νίκησαν τα καράβια των Χίων, έκαναν απόβαση, νίκησαν τον στρατό που τους αντιστεκόταν και κυρίεψαν την πολιτεία.
[8.23.4] Ο Αστύοχος τα πληροφορήθηκε αυτά από τους Ερεσίους και από τα τρία καράβια της Χίου, τα οποία, με αρχηγό τον Εύβουλο, είχαν μείνει στην Μήθυμνα. Όταν κυριεύτηκε η Μυτιλήνη, τα τρία καράβια είχαν φύγει (το ένα το είχαν πιάσει οι Αθηναίοι) και ο Αστύοχος δεν προχώρησε προς την Μυτιλήνη, αλλά προκάλεσε την αποστασία της Ερεσού και την όπλισε. Είχε οπλίτες στα καράβια του και τους έστειλε από στεριά στην Άντισσα και την Μήθυμνα, με αρχηγό τον Ετεόνικο. Ο ίδιος με τα καράβια του και τα τρία καράβια της Χίου, έπλεε κοντά στις ακτές με την ελπίδα ότι, βλέποντάς τον, οι Μηθυμναίοι θ᾽ αναθαρρούσαν και θα επέμεναν στην αποστασία τους.
[8.23.5] Αλλά επειδή στη Λέσβο δεν είχε παρά μόνο αποτυχίες, παράλαβε τον στρατό του και έφυγε στη Χίο. Γύρισαν επίσης στις πολιτείες τους οι μονάδες των πεζοναυτών που επρόκειτο να πάνε στον Ελλήσποντο. Έξι από τα συμμαχικά πελοποννησιακά καράβια έφτασαν από τις Κεχριές στην Χίο.
[8.23.6] Οι Αθηναίοι, αφού τακτοποίησαν την κατάσταση στη Λέσβο ξεκίνησαν για την Πολίχνη την οποία οχύρωναν οι Κλαζομένιοι. Κυρίεψαν την τοποθεσία και μετέφεραν τους Κλαζομενίους πίσω στην πολιτεία τους που βρίσκεται στο νησί, εκτός όμως από εκείνους που είχαν πρωτοστατήσει στην επανάσταση. Αυτοί είχαν φύγει στην Δαφνούντα. Έτσι οι Κλαζομένιοι έγιναν πάλι σύμμαχοι της Αθήνας.

[8.24.1] Το ίδιο καλοκαίρι οι Αθηναίοι που είχαν αποκλείσει την Μίλητο από θάλασσα με είκοσι καράβια τα οποία ήσαν αραγμένα στην Λάδη, έκαναν απόβαση στην Πάνορμο της Μιλησίας και σκότωσαν τον Λακεδαιμόνιο Χαλκιδέα που είχε τρέξει με λίγους να τους αντιμετωπίσει. Δυο μέρες αργότερα πέρασαν πάλι στην ηπειρωτική ακτή κι έστησαν τρόπαιο, αλλά οι Μιλήσιοι το γκρέμισαν επειδή όταν οι Αθηναίοι το είχαν στήσει, δεν κυριαρχούσαν στην περιοχή.
[8.24.2] Ο Λέων και ο Διομέδων με τα αθηναϊκά καράβια από την Λέσβο και έχοντας ορμητήρια τις Οινούσσες —νησιά κοντά στην Χίο—, την Σίδουσσα και τον Πτελεό, οχυρά που κρατούσαν στα εδάφη της Ερυθραίας, έκαναν επιχειρήσεις με τον στόλο εναντίον της Χίου. Στα καράβια τους είχαν οπλίτες που είχαν επιστρατευθεί από τους στρατιωτικούς καταλόγους.
[8.24.3] Έκαναν απόβαση στην Καρδαμύλη και στον Βολίσκο, έδωσαν μάχη με τους Χίους που είχαν τρέξει ν᾽ αντισταθούν, τους νίκησαν, σκότωσαν πολλούς και ρήμαξαν την περιοχή. Νίκησαν και σ᾽ άλλες μάχες, στις Φάνες και σε τρίτη στο Λευκώνιο. Μετά απ᾽ αυτά οι Χίοι δεν έκαναν πια εξόδους και οι Αθηναίοι ρήμαξαν την γη, η οποία ήταν καλά καλλιεργημένη και δεν είχε πάθει τίποτε έως τότε από τα Μηδικά.
[8.24.4] Οι Χίοι είναι οι μόνοι τους οποίους ξέρω, μετά τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι έμειναν συνετοί ενώ ευημερούσαν και οι οποίοι, όσο η πολιτεία τους αναπτυσσόταν περισσότερο, τόσο φρόντιζαν για την ασφάλειά της.
[8.24.5] Ούτε η αποστασία τους δεν ήταν παράτολμη αν το νομίζει κανείς. Δεν τόλμησαν να την επιχειρήσουν παρά μόνον όταν βεβαιώθηκαν ότι θα συμπολεμήσουν με πολλούς και γενναίους συμμάχους και όταν διαπίστωσαν ότι, μετά την καταστροφή της Σικελίας, οι ίδιοι οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν ν᾽ αρνηθούν ότι η κατάστασή τους ήταν εξαιρετικά κρίσιμη. Αν έσφαλαν στις προβλέψεις τους εξαιτίας ενός απροσδόκητου γεγονότος, από εκείνα που διαψεύδουν τους ανθρώπινους υπολογισμούς, έσφαλαν και πολλοί άλλοι μαζί τους οι οποίοι πίστευαν ότι γρήγορα η Αθήνα θα καταστραφεί και αναγκάστηκαν ν᾽ αναγνωρίσουν το σφάλμα τους.
[8.24.6] Καθώς ήσαν αποκλεισμένοι από θάλασσα κι έβλεπαν να καταστρέφεται η γη τους, μερικοί Χίοι επιχείρησαν να μεταστρέψουν πάλι την πολιτεία τους με το μέρος των Αθηναίων. Οι άρχοντες το πληροφορήθηκαν, αλλά οι ίδιοι δεν έκαναν τίποτε. Μετακάλεσαν όμως τον Σπαρτιάτη ναύαρχο Αστύοχο με τα τέσσερα καράβια του από τις Ερυθρές και προσπαθούσαν να βρουν ήπιο τρόπο —παίρνοντας ομήρους ή με άλλον τρόπο— να θέσουν τέρμα στις ενέργειες αυτές. Αυτά ενεργούσαν οι Χίοι.

[8.25.1] Προς το τέλος του ίδιου καλοκαιριού, χίλιοι Αθηναίοι οπλίτες, χίλιοι πεντακόσιοι οπλίτες από το Άργος (απ᾽ αυτούς πεντακόσιοι ήσαν ψιλοί και τους όπλισαν οι Αθηναίοι) και άλλοι χίλιοι συμμαχικοί έφτασαν στην Σάμο με σαράντα οκτώ καράβια, από τα οποία μερικά ήσαν οπλιταγωγά. Αρχηγοί τους ήσαν ο Φρύνιχος, ο Ονομακλής και ο Σκιρωνίδης. Πέρασαν στην Μίλητο όπου έστησαν στρατόπεδο.
[8.25.2] Οκτακόσιοι οπλίτες Μιλήσιοι, οι Πελοποννήσιοι που είχαν έρθει με τον Χαλκιδέα, μερικοί μισθοφόροι του Τισσαφέρνη, καθώς και ο ίδιος ο σατράπης που ήταν εκεί με το ιππικό του, έκαναν έξοδο και επίθεση εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους.
[8.25.3] Οι Αργείοι που είχαν μια πτέρυγα, όρμησαν πολύ πιο μπρος περιφρονώντας τους Ίωνες αντιπάλους τους που δεν θα άντεχαν στην έφοδο. Προχώρησαν με αταξία και νικήθηκαν από τους Μιλήσιους. Σκοτώθηκαν τριακόσιοι σχεδόν Αργείοι.
[8.25.4] Οι Αθηναίοι νίκησαν πρώτους τους Πελοποννησίους και απώθησαν τους βαρβάρους και το υπόλοιπο του στρατού χωρίς να πολεμήσουν με τους Μιλησίους, οι οποίοι, αφού νίκησαν τους Αργείους, βλέποντας ότι ο υπόλοιπος στρατός είχε νικηθεί, υποχώρησαν στην πολιτεία τους. Οι Αθηναίοι, νικητές πια, στρατοπέδευσαν κάτω από τα τείχη της Μιλήτου.
[8.25.5] Στην μάχη αυτή, και στις δύο παρατάξεις, οι Ίωνες νίκησαν τους Δωριείς. Οι Αθηναίοι νίκησαν τους εναντίον τους Πελοποννησίους και οι Μιλήσιοι τους Αργείους. Οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο κι ετοιμάστηκαν ν᾽ αποκλείσουν με τείχος την τοποθεσία που βρίσκεται σε ισθμό. Θεωρούσαν ότι αν μπορούσαν να προσεταιριστούν την Μίλητο, τότε εύκολα θα προσχωρούσαν και οι άλλες πολιτείες.

[8.26.1] Ενώ γίνονταν αυτά, έφτασε μήνυμα στους Αθηναίους, αργά το δειλινό, ότι πενήντα πέντε καράβια από την Πελοπόννησο και την Σικελία, θα έφταναν από στιγμή σε στιγμή. Ο Συρακούσιος Ερμοκράτης είχε επιμείνει να βοηθήσουν οι Σικελιώτες για να καταστραφεί ό,τι απόμενε από την δύναμη της Αθήνας και είχαν φτάσει είκοσι καράβια από τις Συρακούσες και δύο από τον Σελινούντα. Τα καράβια που προετοίμαζαν στην Πελοπόννησο ήσαν τώρα έτοιμα. Αρχηγός και για τις δύο μοίρες ήταν ο Σπαρτιάτης Θηριμένης, που είχε διαταγή να τις παραδώσει στον ναύαρχο Αστύοχο. Έφτασαν πρώτα στην Λέρο, νησί που βρίσκεται στ᾽ ανοιχτά της Μιλήτου.
[8.26.2] Εκεί έμαθαν ότι οι Αθηναίοι ήσαν έξω από την πολιτεία και έπλευσαν στον Ιασικό κόλπο για να μπορέσουν να πληροφορηθούν για την κατάσταση στην Μίλητο.
[8.26.3] Ο Αλκιβιάδης, με άλογο, τους βρήκε στην Τειχιούσσα της Μιλήτου όπου είχαν αράξει και κατασκηνώσει και τους έδωσε πληροφορίες για την μάχη (ο Αλκιβιάδης είχε πολεμήσει στην μάχη μαζί με τους Μιλησίους και τον Τισσαφέρνη). Τους προέτρεψε, αν δεν ήθελαν να χάσουν όλη την Ιωνία και ν᾽ αποτύχει ολόκληρη η εκστρατεία, να πάνε αμέσως να βοηθήσουν την Μίλητο και να μην την αφήσουν ν᾽ αποκλεισθεί με τείχος.

[8.27.1] Ετοιμάστηκαν, λοιπόν, να φύγουν με την αυγή για να βοηθήσουν την Μίλητο. Ο στρατηγός των Αθηναίων, Φρύνιχος, ο οποίος είχε πάρει από την Λέρο λεπτομερείς πληροφορίες για τον στόλο —παρόλον ότι οι συνάδελφοί του ήθελαν να αντιμετωπίσουν τον εχθρό και να ναυμαχήσουν— είπε ότι ούτε ο ίδιος είχε τέτοιο σκοπό, ούτε θα άφηνε, όσο μπορούσε, άλλον κανέναν να το επιχειρήσει.
[8.27.2] Αφού μπορούσαν, είπε, να ναυμαχήσουν αργότερα, όταν θα ξέρουν ακριβώς πόσα είναι τα εχθρικά καράβια και με πόσα δικά τους θα τ᾽ αντικρούσουν, και όταν θα έχουν καλά προετοιμαστεί, ποτέ δεν θα δεχόταν να ριψοκινδυνεύσει παράλογα, για ν᾽ αποφύγει την κατηγορία ότι είναι δειλός.
[8.27.3] Δεν ήταν ντροπή, είπε, να υποχωρήσει, κατά την περίσταση, ένας αθηναϊκός στόλος. Ντροπή θα ήταν, οπωσδήποτε, να νικηθεί. Και δεν θα ήταν μόνο ντροπή για την πολιτεία, αλλά θα οδηγούσε στον μεγαλύτερο κίνδυνο. Μετά τις καταστροφές που είχε πάθει, μόλις μπορούσε πια, ακόμα κι εκεί που είχε την υπεροχή, να παίρνει εκείνη την πρωτοβουλία, εκτός εάν ήταν απόλυτη ανάγκη. Ακόμα λιγότερο, λοιπόν, δεν έπρεπε να εκτεθεί στον κίνδυνο χωρίς ανάγκη.
[8.27.4] Θεωρούσε ότι έπρεπε να πάρουν αμέσως τους τραυματίες, τον στρατό και όλο το υλικό που είχαν μαζί τους, ν᾽ αφήσουν όλη την λεία που είχαν πάρει, ώστε τα καράβια να είναι ελαφριά φορτωμένα, και να πάνε στην Σάμο, όπου να συγκεντρώσουν όλο τον στόλο. Από εκεί θα μπορούσαν να κάνουν επιχειρήσεις εναντίον του εχθρού, όταν θα παρουσιαζόταν ευκαιρία.
[8.27.5] Έπεισε τους συναδέλφους του και ενήργησε ανάλογα. Όχι μόνο στην περίσταση αυτήν, αλλά κυρίως αργότερα, ο Φρύνιχος φάνηκε συνετός σε όσες επιχειρήσεις έτυχε ν᾽ αναλάβει.
[8.27.6] Έτσι έφυγαν οι Αθηναίοι το ίδιο βράδυ από την Μίλητο, χωρίς να εκμεταλλευτούν την νίκη τους και οι Αργείοι, οργισμένοι επειδή είχαν νικηθεί, έφυγαν γρήγορα από την Σάμο για την πατρίδα τους.

[8.28.1] Με την αυγή, οι Πελοποννήσιοι έφυγαν από την Τειχιούσσα και έφθασαν στην Μίλητο. Έμειναν εκεί μια μέρα και την επομένη πήραν μαζί τους τα καράβια της Χίου, τα οποία, με τον Χαλκιδέα, είχαν καταδιωχθεί και είχαν σκοπό να επιστρέψουν στην Τειχιούσσα για να πάρουν το υλικό που είχαν αφήσει εκεί.
[8.28.2] Όταν έφτασαν, πήγε και τους βρήκε ο Τισσαφέρνης με στρατό και τους έπεισε να πάνε να χτυπήσουν την Ίασο, που κατείχε ο εχθρός του Αμόργης. Οι Πελοποννήσιοι έκαναν αιφνιδιαστική επίθεση και κυρίεψαν την Ίασο όπου δεν περίμεναν να παρουσιαστεί στόλος άλλος από τον αθηναϊκό. Στην επιχείρηση αυτή διακρίθηκαν περισσότερο απ᾽ όλους οι Συρακούσιοι.
[8.28.3] Ο Αμόργης (νόθος γιος του Πισσούθνη, που είχε επαναστατήσει εναντίον του βασιλέως), πιάστηκε ζωντανός και οι Πελοποννήσιοι τον παράδωσαν στον Τισσαφέρνη για να τον στείλει, αν ήθελε, στον βασιλέα, σύμφωνα με τη διαταγή που είχε λάβει. Λεηλάτησαν την Ίασο και ο στρατός πήρε πολλά χρήματα. Ήταν πολιτεία από τα παλιά χρόνια πλούσια.
[8.28.4] Πήραν τους μισθοφόρους που υπηρετούσαν τον Αμόργη και, χωρίς να τους πειράξουν —οι περισσότεροι ήσαν Πελοποννήσιοι— τους ενσωμάτωσαν στις δυνάμεις τους. Παράδωσαν την πολιτεία στον Τισσαφέρνη, καθώς και όσους κατοίκους είχαν πιάσει, ελεύθερους και δούλους, με συμφωνία να εισπράξουν για τον καθένα έναν δαρεικό στατήρα. Μετά έφυγαν για την Μίλητο.
[8.28.5] Ο Πεδάριτος του Λέοντος είχε διοριστεί από τους Λακεδαιμονίους διοικητής της Χίου. Αυτόν έστειλαν, από την στεριά, με τους μισθοφόρους του Αμόργη, στις Ερυθρές. Διοικητή της Μιλήτου διόρισαν τον Φίλιππο. Τέλειωσε έτσι το καλοκαίρι.

[8.29.1] Τον επόμενο χειμώνα, ο Τισσαφέρνης, αφού άφησε φρουρά στην Ίασο, πήγε στην Μίλητο και, σύμφωνα με την υπόσχεση που είχε δώσει στην Σπάρτη, πλήρωσε ένα μήνα μισθό στα πληρώματα όλου του στόλου, δηλαδή μιαν αττική δραχμή την ημέρα για τον κάθε ναύτη. Αλλ᾽ από τότε κι ύστερα, δήλωσε ότι θα έδινε μόνο τρεις οβολούς έως ότου του απαντήσει ο βασιλεύς. Αν του έδινε διαταγή, θα πλήρωνε ολόκληρη την δραχμή.
[8.29.2] Διαμαρτυρήθηκε ο στρατηγός των Συρακουσίων Ερμοκράτης (ο Θηριμένης, που δεν ήταν ναύαρχος αλλά είχε εντολή να οδηγήσει τον στόλο και να τον παραδώσει στον Αστύοχο, φάνηκε μαλακός στο ζήτημα των μισθών) και συμφωνήθηκε να πληρώνει ο Τισσαφέρνης —εκτός από τους τρεις οβολούς για κάθε ναύτη— ποσό ίσο με τους μισθούς πέντε καραβιών. Για πενήντα πέντε καράβια έδινε τριάντα τάλαντα τον μήνα. Και για τα άλλα καράβια, πάνω από τον αριθμό αυτόν, θα πλήρωνε ένα ποσό που θα καθοριζόταν με την ίδια αναλογία.

[8.30.1] Τον ίδιο χειμώνα, πήγαν να ενισχύσουν τους Αθηναίους οι οποίοι ήσαν στη Σάμο άλλα τριάντα πέντε καράβια από την Αθήνα με στρατηγούς τον Χαρμίνο, τον Στρομβιχίδη και τον Ευκτήμονα. Σχεδίαζαν να συγκεντρώσουν όλα τους τα καράβια από την Χίο και από αλλού και να κατανείμουν την αρχηγία με κλήρο, ώστε ένα τμήμα του στόλου να αποκλείσει την Μίλητο και το άλλο τμήμα, μαζί με πεζικό, να πάει στην Χίο.
[8.30.2] Εφάρμοσαν το σχέδιό τους. Ο κλήρος έπεσε στον Στρομβιχίδη, τον Ονομακλή και τον Ευκτήμονα να πάνε στην Χίο με τριάντα καράβια και με οπλιταγωγά που μετέφεραν ένα μέρος από τους χίλιους οπλίτες που είχαν πάει στην Μίλητο. Οι άλλοι στρατηγοί έμειναν στην Σάμο με εβδομήντα τέσσερα καράβια. Κυριαρχούσαν στην θάλασσα κι έκαναν επιδρομές εναντίον της Μιλήτου.

[8.31.1] Ο Αστύοχος έτυχε να βρίσκεται στην Χίο όπου έκανε επιλογή για να πάρει ομήρους εξαιτίας της προδοτικής συνωμοσίας. Σταμάτησε την επιλογή όταν έμαθε ότι είχε φθάσει ο στόλος με τον Θηριμένη και ότι η κατάσταση της συμμαχίας είχε βελτιωθεί. Πήρε δέκα πελοποννησιακά και δέκα χιακά καράβια, ανοίχτηκε στο πέλαγος
[8.31.2] και πήγε να χτυπήσει τον Πτελεό. Δεν κατόρθωσε να τον κυριέψει και έπλευσε κοντά στην ακτή έως τις Κλαζομενές, όπου παράγγειλλε σε όσους κατοίκους ήσαν οπαδοί των Αθηναίων, να μετοικήσουν στην Δαφνούντα και στους άλλους να προχωρήσουν. Το ίδιο έκανε και ο Τάμως, υποδιοικητής της Ιωνίας.
[8.31.3] Οι κάτοικοι αρνήθηκαν να υπακούσουν και ο Αστύοχος έκανε επίθεση εναντίον της πολιτείας που ήταν ατείχιστη. Δεν μπόρεσε να την κυριέψει κι έφυγε, αλλά σηκώθηκε δυνατός άνεμος που τον παράσυρε τον ίδιο προς την Φώκαια και την Κύμη, ενώ τα άλλα καράβια κατέφυγαν στην Μαραθούσσα, την Πήλη και την Δρυμούσσα, νησιά που βρίσκονται κοντά στις Κλαζομενές.
[8.31.4] Ο άνεμος τους κράτησε εκεί οκτώ ημέρες και σ᾽ αυτό το διάστημα λεηλάτησαν ή κατανάλωσαν ή φόρτωσαν στα καράβια τους τις προμήθειες που είχαν εκεί οι Κλαζομένιοι. Μετά έφυγαν για την Φώκαια και την Κύμη, για να συναντήσουν τον Αστύοχο.

[8.32.1] Όσον ο Αστύοχος ήταν ακόμα εκεί, έφτασαν πρέσβεις από την Λέσβο οι οποίοι ήθελαν να επιχειρήσουν νέα αποστασία. Έπεισαν τον Αστύοχο, αλλά οι Κορίνθιοι και οι άλλοι σύμμαχοι ήσαν απρόθυμοι εξαιτίας της πρώτης αποτυχίας. Έφυγε λοιπόν για να πάει στην Χίο. Μια τρικυμία σκόρπισε τα καράβια του κι έφτασαν στην Χίο σκόρπια και χωριστά.
[8.32.2] Μετά απ᾽ αυτό έφτασε στην Χίο ο Πεδάριτος, ο οποίος είχε πάει πεζή από την Μίλητο στις Ερυθρές κι από εκεί είχε διαπεραιωθεί με τον στρατό του στην Χίο. Είχε στην διάθεσή του και πεντακόσιους στρατιώτες με τα όπλα τους, τους οποίους είχε αφήσει εκεί ο Χαλκιδεύς όταν είχε πάει με τα πέντε καράβια του.
[8.32.3] Μερικοί Λέσβιοι υπόσχονταν ότι η Λέσβος θα αποστατήσει και ο Αστύοχος πρότεινε στον Πεδάριτο και στους Χίους να το επιχειρήσουν, λέγοντας ότι έπρεπε να στείλουν καράβια για να προκαλέσουν την αποστασία της Λέσβου. Θα μπορούσαν έτσι ή ν᾽ αυξήσουν τον αριθμό των συμμάχων τους ή, και αν ακόμα αποτύχαιναν, να βλάψουν οπωσδήποτε τους Αθηναίους. Αλλά δεν τον άκουσαν και ο Πεδάριτος δήλωσε ότι δεν θα του εμπιστευτεί τα καράβια των Χίων.

[8.33.1] Τότε ο Αστύοχος πήρε τα πέντε κορινθιακά καράβια, ένα από τα Μέγαρα, άλλο ένα από την Ερμιόνη και όσα λακωνικά είχε μαζί του, και έφυγε για την Μίλητο για ν᾽ αναλάβει ναύαρχος. Φεύγοντας απείλησε τους Χίους ότι δεν θα τους βοηθήσει αν βρεθούν σε ανάγκη.
[8.33.2] Άραξε στον Κώρυκο της Ερυθραίας και κατασκήνωσε εκεί για την νύχτα. Οι Αθηναίοι που από την Σάμο έπλεαν προς την Χίο μ᾽ εκστρατευτικό σώμα, άραξαν και αυτοί από την άλλη μεριά ενός λόφου που χώριζε τους δύο στόλους. Έτσι ο ένας στόλος δεν είδε τον άλλον.
[8.33.3] Την νύχτα έφτασε γράμμα του Πεδάριτου που έλεγε ότι μερικοί Ερυθραίοι αιχμάλωτοι, τους οποίους οι Αθηναίοι είχαν αφήσει ελεύθερους, είχαν φθάσει από την Σάμο στις Ερυθρές για να προκαλέσουν την παράδοση της πολιτείας. Ο Αστύοχος ξεκίνησε αμέσως πάλι για τις Ερυθρές. Από τόσο μόνο έλειψε να μην πέσει απάνω στους Αθηναίους.
[8.33.4] Πήγε και ο Πεδάριτος και τον βρήκε και εξέτασαν μαζί το ζήτημα αυτό της συνωμοσίας. Όταν διαπίστωσαν ότι όλο αυτό το ζήτημα δεν ήταν παρά πρόφαση για να ελευθερωθούν όσοι Ερυθραίοι ήσαν στην Σάμο, τους κήρυξαν αθώους και ο Πεδάριτος γύρισε στην Χίο, ενώ ο Αστύοχος πήγε στην Μίλητο όπως σκόπευε από την αρχή.

[8.34.1] Στο μεταξύ και το εκστρατευτικό σώμα των Αθηναίων ξεκίνησε από τον Κώρυκο και περιπλέοντας το ακρωτήρι Αργίνο, συνάντησε τρία χιακά πολεμικά και μόλις τα είδαν άρχισαν να τα καταδιώκουν. Αλλά ξέσπασε μεγάλη τρικυμία και τα χιακά καράβια μόλις κατόρθωσαν να καταφύγουν στο λιμάνι τους. Οι Αθηναίοι έχασαν τρία καράβια που είχαν προχωρήσει πολύ με την καταδίωξη και τα έριξε έξω η τρικυμία, κοντά στην πόλη της Χίου. Από τα πληρώματα άλλοι αιχμαλωτίστηκαν και άλλοι σκοτώθηκαν. Τα υπόλοιπα καράβια καταφύγαν στον Φοινικούντα, λιμάνι που βρίσκεται κάτω από το βουνό Μίμαντα. Έφυγαν από εκεί και άραξαν στην Λέσβο κι ετοιμάστηκαν να την οχυρώσουν.

[8.35.1] Τον ίδιο χειμώνα ο Λακεδαιμόνιος Ιπποκράτης ξεκίνησε από την Πελοπόννησο με δέκα καράβια από τους Θουρίους —με αρχηγό τον Δωριέα του Διαγόρα και άλλους δύο—, μ᾽ ένα σπαρτιατικό και μ᾽ ένα συρακούσιο κι έφτασε στην Κνίδο, η οποία είχε επαναστατήσει χάρη στον Τισσαφέρνη.
[8.35.2] Μόλις πληροφορήθηκαν, στην Μίλητο, ότι είχαν φτάσει, τους έστειλαν οδηγίες ο μισός στόλος να μείνει στην Κνίδο, φρουρά, και τα άλλα καράβια να περιπολούν στο Τριόπιο για να συλλάβουν τα φορτηγά που, ερχόμενα από την Αίγυπτο, θα περνούσαν από κει. Το Τριόπιο είναι ακρωτήριο της χερσονήσου της Κνίδου, αφιερωμένο στον Απόλλωνα.
[8.35.3] Οι Αθηναίοι το πληροφορήθηκαν, έστειλαν μια μοίρα από την Σάμο κι έπιασαν τα έξι καράβια που περιπολούσαν στο Τριόπιο. Τα πληρώματα μπόρεσαν να σωθούν. Μετά απ᾽ αυτό, οι Αθηναίοι πήγαν στην Κνίδο, έκαναν επίθεση εναντίον της πολιτείας που ήταν ατείχιστη και λίγο έλειψε να την κυριέψουν.
[8.35.4] Την επομένη έκαναν δεύτερη επίθεση, αλλά επειδή οι Κνίδιοι, την νύχτα, είχαν οχυρωθεί καλύτερα και τα πληρώματα που είχαν διαφύγει από τα καράβια του Τριοπίου είχαν μπει μέσα στην πολιτεία, η επίθεση αυτή δεν τους έβλαψε όσο η πρώτη. Οι Αθηναίοι έφυγαν και, αφού ρήμαξαν τη γη των Κνιδίων, γύρισαν στην Σάμο.

[8.36.1] Την ίδια, περίπου, εποχή ο Αστύοχος έφτασε στην Μίλητο για ν᾽ αναλάβει την διοίκηση του στόλου. Οι Πελοποννήσιοι είχαν, ακόμα, στην διάθεσή τους άφθονα μέσα για την συντήρηση του στρατού τους. Οι μισθοί πληρώνονταν τακτικά, οι στρατιώτες είχαν πλουτίσει με τα πολλά λάφυρα της Ιάσου και οι Μιλήσιοι είχαν αναλάβει με προθυμία τα βάρη τους για τον πόλεμο.
[8.36.2] Οι Πελοποννήσιοι όμως θεωρούσαν ότι η πρώτη συνθήκη που είχαν κάνει με τον Τισσαφέρνη —την είχε διαπραγματευθεί ο Χαλκιδεύς— δεν ήταν ικανοποιητική κι ευνοούσε περισσότερο τους Πέρσες παρά τους ίδιους. Έκαναν άλλη συνθήκη όσο βρισκόταν εκεί ο Θηριμένης. Η συνθήκη ήταν η ακόλουθη.

[8.37.1] «Συνθήκη ειρήνης και φιλίας μεταξύ Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους και του βασιλέως Δαρείου, των παιδιών του και του Τισσαφέρνη. Οι όροι της συνθήκης είναι οι ακόλουθοι.
[8.37.2] Απαγορεύεται στους Λακεδαιμονίους ή τους συμμάχους τους να εκστρατεύσουν ή να προκαλούν ζημίες σε όσα εδάφη και πολιτείες ανήκουν στον Δαρείο ή άνηκαν στον πατέρα του ή τους προγόνους του. Απαγορεύεται στους Λακεδαιμονίους ή τους συμμάχους τους να επιβάλλουν φόρους στις πολιτείες αυτές. Απαγορεύεται στον βασιλέα Δαρείο και σε όσους είναι υπήκοοί του να επιχειρούν πολεμικές εκστρατείες ή να προκαλούν οποιαδήποτε ζημία στους Λακεδαιμονίους ή τους συμμάχους τους.
[8.37.3] Αν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους έχουν ανάγκη τον βασιλέα ή ο βασιλεύς έχει ανάγκη τους Λακεδαιμονίους ή τους συμμάχους τους, τότε θα πρέπει να ενεργούν πιστά, σύμφωνα με όποια κοινή απόφαση πάρουν.
[8.37.4] Ο βασιλεύς και οι Λακεδαιμόνιοι θα διεξάγουν από κοινού τον πόλεμο εναντίον των Αθηναίων. Αν αποφασίσουν να τερματίσουν τον πόλεμο, θα το πράξουν μετά από κοινή συμφωνία. Ο βασιλεύς θα συντηρεί όσον στρατό θα καλεί στα εδάφη του.
[8.37.5] Αν μια από τις πολιτείες που περιλαμβάνονται στην συνθήκη με τον βασιλέα, επιτεθεί εναντίον εδαφών του βασιλέως, οι άλλοι σύμμαχοι θα της εναντιωθούν και θα βοηθήσουν, όσο μπορούν, τον βασιλέα. Αν καμιά πολιτεία, η οποία είναι υπήκοος του βασιλέως ή βρίσκεται στην εξουσία του, επιτεθεί εναντίον εδάφους των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων τους, ο βασιλεύς θα της εναντιωθεί και θα βοηθήσει, όσο μπορεί, εκείνον εναντίον του οποίου γίνεται η επίθεση».

[8.38.1] Μετά την συνομολόγηση της συνθήκης αυτής, ο Θηριμένης παρέδωσε τον στόλο στον Αστύοχο. Έφυγε μ᾽ ένα πλοιάριο και δεν ξαναφάνηκε πια.
[8.38.2] Οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν περάσει με το εκστρατευτικό τους σώμα από την Λέσβο στην Χίο, κυριαρχούσαν και στην γη και στην θάλασσα και οχύρωσαν το Δελφίνιο. Η τοποθεσία είναι δύσκολη, έχει όρμους και δεν απέχει πολύ από την πολιτεία της Χίου.
[8.38.3] Οι κάτοικοί της, που είχαν νικηθεί σε πολλές προηγούμενες μάχες, είχαν χάσει το ηθικό τους. Άλλωστε μεταξύ τους δεν επικρατούσε ομόνοια. Ο Πεδάριτος είχε σκοτώσει τον Τυδέα του Ίωνος και τους οπαδούς του, με την κατηγορία ότι ήσαν φίλοι των Αθηναίων και ο πληθυσμός είχε υποταχθεί με τη βία στους ολιγαρχικούς. Οι κάτοικοι υποπτεύονταν ο ένας τον άλλον και γι᾽ αυτό δεν επιχειρούσαν τίποτε. Για όλα αυτά θεωρούσαν ότι δεν ήσαν σε θέση ούτε οι ίδιοι, ούτε οι μισθοφόροι του Πεδάριτου ν᾽ αναμετρηθούν με τους Αθηναίους.
[8.38.4] Έστειλαν, όμως, στην Μίλητο να ζητήσουν από τον Αστύοχο να τους βοηθήσει, αλλά επειδή ο Αστύοχος αρνήθηκε, ο Πεδάριτος έγραψε στην Σπάρτη για να παραπονεθεί εναντίον του.
[8.38.5] Αυτές, λοιπόν, ήσαν οι επιχειρήσεις των Αθηναίων στην Χίο. Ο στόλος τους έκανε εξορμήσεις από την Σάμο εναντίον της Μιλήτου, αλλά επειδή οι Πελοποννήσιοι δεν έβγαιναν να τους αντιμετωπίσουν, γύριζαν πίσω στην Σάμο και δεν επιχειρούσαν άλλο τίποτε.

[8.39.1] Τον ίδιο χειμώνα, την εποχή του ηλιοστασίου, ξεκίνησαν από την Πελοπόννησο για την Ιωνία τα είκοσι επτά καράβια τα οποία είχαν ετοιμάσει οι Λακεδαιμόνιοι με τον Φαρνάβαζο μετά από ενέργειες του Καλλίγειτου από τα Μέγαρα και του Τιμαγόρα από την Κύζικο. Αρχηγός ήταν ο Σπαρτιάτης Αντισθένης.
[8.39.2] Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν μαζί του έντεκα συμβούλους για τον Αστύοχο. Ένας από τους έντεκα ήταν ο Λίχας του Αρκεσιλάου. Τους έδωσαν οδηγίες μόλις φτάσουν στην Μίλητο να πάρουν όλα τα μέτρα τα οποία θα εξασφάλιζαν την επιτυχία της εκστρατείας και, αν το θεωρούσαν σκόπιμο, να στείλουν τα είκοσι επτά καράβια ή περισσότερα ή και λιγότερα στον Ελλήσποντο για τον Φαρνάβαζο, με αρχηγό τον Κλέαρχο του Ραμφίου που τους συνόδευε. Οι έντεκα είχαν εξουσία να παύσουν τον Αστύοχο —αν το έκριναν σωστό— και να τον αντικαταστήσουν με τον Αντισθένη. Από τότε που ο Πεδάριτος είχε στείλει το γράμμα, ο Αστύοχος τους είχε γίνει ύποπτος.
[8.39.3] Τα καράβια αυτά έφυγαν από τον Μαλέα και, από το ανοιχτό πέλαγος, έφτασαν στην Μήλο όπου έτυχε να πέσουν απάνω σε δέκα αθηναϊκά καράβια. Κυρίεψαν τα τρία, χωρίς πληρώματα, και τους έβαλαν φωτιά. Αλλά μετά φοβήθηκαν μήπως, όπως και έγινε, τα αθηναϊκά καράβια που είχαν διαφύγει, ειδοποιήσουν τους Αθηναίους της Σάμου ότι έρχεται πελοποννησιακός στόλος, και πήραν κατεύθυνση την Κρήτη. Μάκρυναν έτσι το ταξίδι τους για να είναι πιο ασφαλείς κι έφτασαν στην Καύνο της Ασίας.
[8.39.4] Θεωρώντας ότι ήσαν πια ασφαλείς, έστειλαν μήνυμα στον στόλο της Μιλήτου ζητώντας να έρθουν να τους συνοδεύσουν κατά μήκος της παραλίας.

[8.40.1] Την ίδια, περίπου, εποχή, ο Πεδάριτος και οι Χίοι έστελναν μηνύματα στον Αστύοχο, για την αναβλητικότητά του, και αξιούσαν να έρθει μ᾽ όλο του τον στόλο να βοηθήσει την πολιορκημένη πολιτεία και να μην παραβλέπει το ότι η μεγαλύτερη από τις συμμαχικές πολιτείες της Ιωνίας ήταν αποκλεισμένη από θάλασσα και το έδαφός της καταστρεφόταν από εχθρικές επιδρομές.
[8.40.2] Στην Χίο οι δούλοι ήσαν περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλη πολιτεία, εκτός από την Σπάρτη, και εξαιτίας του αριθμού τους οι τιμωρίες για τα αδικήματά τους ήσαν πολύ βαριές. Και όταν τους φάνηκε ότι οι αθηναϊκές δυνάμεις είχαν σταθερά εγκατασταθεί στα οχυρά τους, άρχισαν, πλήθος, ν᾽ αυτομολούν. Αυτοί προκαλούσαν τις μεγαλύτερες ζημίες επειδή ήξεραν καλά την χώρα.
[8.40.3] Οι Χίοι, λοιπόν, μήνυσαν στον Αστύοχο ότι, όσο ήταν ακόμα δυνατόν ν᾽ αναχαιτίσουν τους Αθηναίους και όσο υπήρχε ελπίς, έπρεπε να τους βοηθήσει, προτού οι Αθηναίοι συμπληρώσουν την οχύρωση του Δελφινίου και προτού υψώσουν μεγαλύτερο περίφραγμα γύρω από το στρατόπεδό τους και τα καράβια τους. Ο Αστύοχος, αν και δεν το είχε σκοπό μετά από τις προηγούμενες απειλές του, όταν είδε ότι οι σύμμαχοι ήσαν πρόθυμοι, ετοιμάστηκε να τους βοηθήσει.

[8.41.1] Στο μεταξύ ήρθε μήνυμα από την Καύνο ότι έφτασαν εκεί τα είκοσι επτά καράβια και οι έντεκα Λακεδαιμόνιοι σύμβουλοι. Τότε ο Αστύοχος θεώρησε ότι, πριν από οτιδήποτε άλλο, έπρεπε να συνοδεύσει τα καράβια αυτά, τα οποία ήσαν αρκετά για να έχουν πάλι οι Λακεδαιμόνιοι την κυριαρχία στην θάλασσα και να ενεργήσει ώστε να φτάσουν ασφαλείς στη Μίλητο οι Λακεδαιμόνιοι οι οποίοι είχαν έρθει για να τους επιτηρούν. Ακύρωσε αμέσως την επιχείρηση εναντίον της Χίου και ξεκίνησε για την Καύνο.
[8.41.2] Ενώ ταξίδευε προς τα εκεί, έκανε απόβαση στην Μεροπίδα Κω. Η πολιτεία ήταν ατείχιστη και είχε καταστραφεί από σεισμό, τον μεγαλύτερο απ᾽ όσους είχαν μείνει στην μνήμη των ανθρώπων. Οι κάτοικοί της είχαν καταφύγει στα βουνά και ο Αστύοχος την λεηλάτησε. Ρήμαξε και την περιοχή, παίρνοντας λάφυρα και δούλους εκτός από τους ελεύθερους πολίτες τους οποίους άφησε.
[8.41.3] Έφυγε από την Κω κι έφτασε νύχτα στην Κνίδο όπου αναγκάστηκε, με τις επίμονες συμβουλές των Κνιδίων, να μην αποβιβάσει τους ναύτες του, αλλά να προχωρήσει, όπως ήταν, εναντίον των είκοσι αθηναϊκών καραβιών, με τα οποία ένας από τους Αθηναίους στρατηγούς της Σάμου, ο Χαρμίνος, παραφύλαγε τα είκοσι επτά καράβια που έρχονταν από την Πελοπόννησο, τα οποία πήγαινε ακριβώς να συναντήσει ο Αστύοχος.
[8.41.4] Οι Αθηναίοι της Σάμου είχαν μάθει από τα καράβια τους που είχαν ξεφύγει από την Μήλο, ότι έρχονται τα πελοποννησιακά και ο Χαρμίνος τα περίμενε, περιπλέοντας στα νερά της Σύμης, της Χάλκης και της Ρόδου και στις ακτές της Λυκίας, γιατί είχε πληροφορηθεί ότι είχαν κιόλας φτάσει στην Καύνο.

[8.42.1] Έφυγε, λοιπόν, ο Αστύοχος όπως ήταν, με κατεύθυνση τη Σύμη, προτού γίνει αντιληπτός, ώστε να αιφνιδιάσει κάπου στ᾽ ανοιχτά, τον εχθρικό στόλο, αλλά βρήκε δυνατή βροχή και ομίχλη και τα καράβια του σκόρπισαν μέσα στο σκοτάδι και η σύγχυση ήταν γενική.
[8.42.2] Με την αυγή, ο στόλος ήταν διασκορπισμένος και η αριστερή του πτέρυγα ήταν ορατή από τους Αθηναίους, ενώ τα υπόλοιπα καράβια περιπλανιόνταν ακόμα γύρω στο νησί. Ο Χαρμίνος και οι Αθηναίοι νόμισαν ότι ήσαν τα καράβια της Καύνου που παραφύλαγαν.
[8.42.3] Έκαναν γρήγορα επίθεση με λιγότερα από είκοσι καράβια και βούλιαξαν αμέσως τρία, προκαλώντας βλάβες σε άλλα. Είχαν την υπεροχή έως την στιγμή που φάνηκε ξαφνικά το μεγαλύτερο μέρος του εχθρικού στόλου, που άρχισε να τους περικυκλώνει από παντού.
[8.42.4] Τότε τράπηκαν σε φυγή, έχασαν έξι καράβια και με τα υπόλοιπα κατέφυγαν στο νησί Τευτλούσσα και από εκεί πήγαν στην Αλικαρνασσό. Μετά απ᾽ αυτό οι Πελοποννήσιοι άραξαν στην Κνίδο, όπου πήγαν να συναντήσουν τα είκοσι επτά καράβια από την Καύνο. Όλος ο στόλος μαζί πήγε στη Σύμη όπου έστησε τρόπαιο και μετά γύρισε στην Κνίδο.

[8.43.1] Μόλις πληροφορήθηκαν την ναυμαχία αυτήν οι Αθηναίοι της Σάμου, έφυγαν με όλο τους τον στόλο για την Σύμη. Δεν έκαναν επίθεση εναντίον του εχθρού, ούτε ο εχθρός εναντίον τους. Αρκέστηκαν να πάρουν το πολεμικό υλικό που ήταν αποθηκευμένο στην Σύμη και, αφού σταμάτησαν πρώτα στα Λώρυμα, στην ηπειρωτική ακτή, γύρισαν πίσω στην Σάμο.
[8.43.2] Όλα τα πελοποννησιακά καράβια ήσαν τώρα συγκεντρωμένα στην Κνίδο όπου τα επισκεύαζαν όπως χρειαζόταν το καθένα. Οι έντεκα Σπαρτιάτες σύμβουλοι διαπραγματεύονταν με τον Τισσαφέρνη (ο οποίος είχε φτάσει εκεί) και συζητούσαν για τα όσα είχαν γίνει ως τότε —όσα δεν επιδοκίμαζαν— και για τον μελλοντικό πόλεμο, δηλαδή τον καλύτερο τρόπο να κάνουν τις επιχειρήσεις ώστε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα και των δύο.
[8.43.3] Ο Λίχας, ιδίως, κατάκρινε τα όσα είχαν γίνει και είπε ότι καμιά από τις δύο συνθήκες, η μία του Χαλκιδέως και η άλλη του Θηριμένη, δεν ήταν ικανοποιητική. Θα ήταν φοβερό —είπε— να υποβληθούν πάλι στην εξουσία του βασιλέως, όσες περιοχές εξουσίαζε άλλοτε ο βασιλεύς ή οι πρόγονοί του, δηλαδή όλα τα νησιά, η Θεσσαλία, η Λοκρίδα, ακόμα και η Βοιωτία. Έτσι οι Λακεδαιμόνιοι, αντί να προσφέρουν την ελευθερία στους Έλληνες, θα τους έδιναν δούλους στους Μήδους.
[8.43.4] Ο Λίχας ζητούσε, λοιπόν, να γίνει νέα συνθήκη και, πάντως, δεν θα θεωρούσε τις προηγούμενες έγκυρες, ούτε θα δεχόταν με τέτοιους όρους, την τροφοδοσία που έδινε ο βασιλεύς. Ο Τισσαφέρνης θύμωσε κι έφυγε αγανακτισμένος, χωρίς να καταλήξει σε συμφωνία.

[8.44.1] Οι ισχυρότεροι παράγοντες της Ρόδου έστειλαν κήρυκες στους Λακεδαιμονίους οι οποίοι αποφάσισαν να πλεύσουν στην Ρόδο. Είχαν την ελπίδα να προσεταιρισθούν το σπουδαίο αυτό νησί που είχε πολλούς ναύτες και πεζούς. Θεωρούσαν επίσης ότι, μ᾽ όλους τους συμμάχους που είχαν αποκτήσει, θα ήσαν σε θέση να συντηρούν τον στόλο χωρίς να ζητούν χρήματα από τον Τισσαφέρνη.
[8.44.2] Έφυγαν, λοιπόν, αμέσως τον ίδιο χειμώνα, από την Κνίδο κι έφτασαν πρώτα στην Κάμειρο της Ρόδου μ᾽ ενενήντα τέσσερα καράβια. Ο πολύς λαός, ο οποίος δεν ήξερε τις διαπραγματεύσεις που γίνονταν, τρόμαξε και έφυγε από την πολιτεία η οποία, άλλωστε, ήταν ατείχιστη. Έπειτα, όμως, οι Λακεδαιμόνιοι συγκέντρωσαν σε κοινή σύσκεψη τους πολίτες της Καμείρου, της Λίνδου και της Ιαλυσού κι έπεισαν τους Ροδίους ν᾽ αποστατήσουν από την αθηναϊκή συμμαχία. Έτσι προσχώρησε η Ρόδος στην πελοποννησιακή συμμαχία.
[8.44.3] Τον ίδιο καιρό, οι Αθηναίοι, μόλις το πληροφορήθηκαν, ξεκίνησαν με στόλο από την Σάμο, με τον σκοπό να προλάβουν, αλλά εμφανίστηκαν στο πέλαγος με ελάχιστη καθυστέρηση. Τότε έφυγαν πίσω στην Χάλκη και από εκεί στην Σάμο. Αργότερα, όμως, άρχισαν εχθροπραξίες εναντίον της Ρόδου, κάνοντας επιδρομές με βάση την Χάλκη, την Κω και την Σάμο.
[8.44.4] Οι Πελοποννήσιοι εισέπραξαν από τους Ροδίους συνεισφορά τριάντα δύο τάλαντα και αφού τράβηξαν τα καράβια τους στην στεριά, δεν ανάπτυξαν καμιά δράση για ογδόντα μέρες.

[8.45.1] Στο μεταξύ, αλλά και πριν ακόμα μεταφερθούν οι Πελοποννήσιοι στην Ρόδο, έγιναν τα ακόλουθα. Μετά τον θάνατο του Χαλκιδέως και την μάχη της Μιλήτου, ο Αλκιβιάδης είχε γίνει ύποπτος στους Πελοποννησίους. Έφτασε από την Σπάρτη επιστολή προς τον Αστύοχο με οδηγίες να τον σκοτώσει (ο Άγις ήταν εχθρός του αλλά και, γενικά, δεν του είχαν εμπιστοσύνη). Ο Αλκιβιάδης φοβήθηκε και κατέφυγε πρώτα στον Τισσαφέρνη και άρχισε να βλάπτει, όσο μπορούσε περισσότερο, τους Λακεδαιμονίους.
[8.45.2] Έγινε ο κύριός του σύμβουλος και ελάττωσε τον μισθό για τους ναύτες από μια αττική δραχμή σε τρεις οβολούς την ημέρα, και αυτούς όχι τακτικά. Τον συμβούλεψε να πει στους Λακεδαιμονίους ότι οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν μεγάλη πείρα στα ναυτικά, έδιναν τρεις οβολούς στα πληρώματά τους και τούτο όχι τόσο από έλλειψη χρημάτων, όσο για να μην είναι απείθαρχα, εξαιτίας του μεγάλου μισθού, τα πληρώματα και για να εμποδίζουν τους άντρες να χαλούν την υγεία τους (ξοδεύοντας τα χρήματά τους σε πράγματα που προκαλούν ασθένεια) ή να λιποτακτούν αφού δεν θα άφηναν για εγγύηση, πίσω τους, τους μισθούς που τους χρωστούσαν.
[8.45.3] Ο Αλκιβιάδης συμβούλεψε επίσης τον Τισσαφέρνη να δωροδοκήσει τους τριηράρχους και τους στρατηγούς των συμμαχικών πολιτειών, για να δώσουν την συγκατάθεσή τους, κι έτσι όλοι συμφώνησαν μαζί του εκτός από τους Συρακουσίους. Ο Ερμοκράτης, μόνος, διαμαρτυρήθηκε εν ονόματι όλων των συμμάχων.
[8.45.4] Μερικές συμμαχικές πολιτείες ζητούσαν χρήματα κι ο Αλκιβιάδης έδιωχνε τους αντιπροσώπους τους, μιλώντας εν ονόματι του Τισσαφέρνη. Είπε στους Χίους ότι ήταν ντροπή τους, ενώ ήσαν οι πλουσιότεροι των Ελλήνων, κι ενώ τους υπεράσπιζαν ξένοι μισθοφόροι, να έχουν την αξίωση άλλοι να ριψοκινδυνεύουν τη ζωή τους και να ξοδεύουν τα χρήματά τους για την δική τους ελευθερία.
[8.45.5] Όσο για τις άλλες πολιτείες, έλεγε, όσες πριν αποστατήσουν πλήρωναν φόρο στους Αθηναίους, θα ήταν άδικο αν τώρα δεν πλήρωναν τα ίδια και περισσότερα για τα δικά τους συμφέροντα.
[8.45.6] Εξηγούσε ότι ο Τισσαφέρνης έκανε τον πόλεμο με δικά του έξοδα και ότι ήταν, επομένως, φυσικό να είναι προσεκτικός, αλλά ότι αν ποτέ έφθαναν χρήματα από τον βασιλέα, τότε θα τους πλήρωνε ολόκληρο τον μισθό και θα βοηθούσε, όσο ήταν φυσικό, τις πολιτείες.

[8.46.1] Συμβούλευε τον Τισσαφέρνη να μην βιαστεί πολύ να επιτύχει το τέλος του πολέμου και να μην επιδιώξει να εξασφαλίσει στον έναν από τους εμπολέμους την κυριαρχία και στην στεριά και στην θάλασσα, είτε φέρνοντας τον φοινικικό στόλο —όπως το είχε σκοπό— είτε αυξάνοντας τον αριθμό των Ελλήνων στους οποίους έδινε μισθό. Έπρεπε, έλεγε, ν᾽ αφήσει τους δύο αντιπάλους να διατηρούν ο καθένας την υπεροχή στο στοιχείο του, ώστε να μπορεί ο βασιλεύς, αν ο ένας από τους δύο γινόταν επικίνδυνος, να καλεί τον άλλον εναντίον του.
[8.46.2] Αν όμως ο ένας από τους δύο αντιπάλους συγκέντρωνε την κυριαρχία και στην στεριά και στην θάλασσα, τότε ο βασιλεύς θα βρισκόταν σε αμηχανία να βρει συμμάχους για να καταλύσει την δύναμη αυτή αν δεν ήθελε ν᾽ αντιμετωπίσει ο ίδιος έναν δαπανηρό, επικίνδυνο αγώνα. Θα ήταν πολύ οικονομικότερο και πολύ λιγότερο επικίνδυνο να συμμετέχει με πολύ λίγες δαπάνες στον πόλεμο και ν᾽ αφήσει τους Έλληνες να καταστραφούν μεταξύ τους.
[8.46.3] Έλεγε ότι οι Αθηναίοι θα ήσαν περισσότερο ευμεταχείριστοι συνεταίροι της εξουσίας επειδή το κύριο ενδιαφέρον τους δεν στρέφεται προς την στεριά κι επειδή τόσο οι σκοποί τους όσο και ο τρόπος που διεξάγουν τον πόλεμο, συμφέρουν περισσότερο στον Τισσαφέρνη. Οι Αθηναίοι θα συνεργάζονταν μαζί του, για να υποδουλώσουν εκείνοι όσους Έλληνες κατοικούσαν στα παραθαλάσσια και για να υποδουλώσει ο Τισσαφέρνης στην δική του εξουσία όσους Έλληνες κατοικούσαν στο έδαφος του βασιλέως. Ενώ οι Λακεδαιμόνιοι, αντίθετα, είχαν έρθει για να τους ελευθερώσουν όλους και δεν ήταν φυσικό οι Λακεδαιμόνιοι να ελευθερώσουν Έλληνες από τον ζυγό Ελλήνων και να μην επιχειρήσουν να τους ελευθερώσουν από τον ζυγό βαρβάρων αν ο βασιλεύς δεν απαλλαγεί κάποτε από τους Λακεδαιμονίους.
[8.46.4] Συμβούλευε, λοιπόν, τον Τισσαφέρνη να εξαντλήσει τους δύο αντιπάλους και, αφού μειωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η δύναμη της Αθήνας, τότε να στραφεί ο Τισσαφέρνης εναντίον των Πελοποννησίων και να τους διώξει από τα εδάφη του.
[8.46.5] Αν κρίνει κανείς από τις πράξεις του, ο Τισσαφέρνης συμμεριζόταν, κατά το μεγαλύτερο μέρος, τις σκέψεις αυτές. Έχοντας την πεποίθηση ότι οι συμβουλές του Αλκιβιάδη ήσαν σωστές, τον περιέβαλε με όλη του την εμπιστοσύνη και έδινε ανεπαρκή ανεφοδιασμό στους Πελοποννησίους ενώ, ταυτόχρονα, δεν τους άφηνε να ναυμαχήσουν, λέγοντας ότι θα φτάσει ο φοινικικός στόλος και τότε θα μπορούν να πολεμήσουν έχοντας μεγάλη υπεροχή. Έτσι έφθειρε την κατάστασή τους και τους μείωσε πολύ το ηθικό του στόλου τους, το οποίο ήταν εξαιρετικά υψηλό. Γενικά ήταν φανερό ότι ο Τισσαφέρνης τούς βοηθούσε με τόσο λίγη προθυμία, ώστε δεν ήταν δυνατόν να μην το καταλάβουν.

[8.47.1] Αυτά συμβούλευε ο Αλκιβιάδης στον Τισσαφέρνη και στον βασιλέα —βρισκόταν στα εδάφη τους— και θεωρούσε ότι ήσαν οι καλύτερες συμβουλές, οι οποίες ταυτόχρονα θα προετοίμαζαν την επιστροφή του στην Αθήνα. Ήξερε ότι αν δεν προκαλούσε την καταστροφή της, θα μπορούσε, κάποια στιγμή, να πείσει τους Αθηναίους να τον ανακαλέσουν και πίστευε ότι θα το κατόρθωνε πιο εύκολα αν τον θεωρούσαν φίλο του Τισσαφέρνη. Αυτό και έγινε.
[8.47.2] Οι Αθηναίοι στρατιώτες της Σάμου πληροφορήθηκαν ότι ο Αλκιβιάδης έχει μεγάλη επιρροή στο σατράπη. Ο ίδιος ο Αλκιβιάδης έστειλε μηνύματα στους ισχυρότερους παράγοντες της Σάμου, ν᾽ αναφέρουν τ᾽ όνομά του στους ισχυρότερους πολίτες, λέγοντάς τους ότι επιθυμία του είναι να γυρίσει, αν στην Αθήνα επικρατήσει ολιγαρχικό πολίτευμα και όχι η διεφθαρμένη δημοκρατία που τον είχε διώξει. Θα εξασφάλιζε και την υποστήριξη του Τισσαφέρνη. Τότε πια οι τριήραρχοι της Σάμου, όσο και οι ολιγαρχικοί της Αθήνας, οι οποίοι και μόνοι τους είχαν σκεφθεί να καταλύσουν την δημοκρατία, άρχισαν να εργάζονται δραστήρια για τον σκοπό αυτόν.

[8.48.1] Η κίνηση αυτή άρχισε στο στρατόπεδο της Σάμου και αργότερα επεκτάθηκε και στην Αθήνα. Πέρασαν μερικοί από την Σάμο στην απέναντι ακτή και ήρθαν σε συνεννοήσεις με τον Αλκιβιάδη, ο οποίος τους είπε ότι θα μπορούσε να τους εξασφαλίσει την φιλία του Τισσαφέρνη πρώτα και ύστερα του βασιλέως, αν ανατρέψουν την δημοκρατία, πράγμα που θα ενέπνεε στον βασιλέα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη. Τότε οι ισχυρότεροι πολίτες, οι οποίοι και υποφέραν περισσότερο από τον πόλεμο, άρχισαν να έχουν μεγάλες ελπίδες ότι θα μπορέσουν αυτοί να κυβερνήσουν και ότι θα νικήσουν τους εχθρούς.
[8.48.2] Γύρισαν πίσω στην Σάμο και οργάνωσαν συνωμοσία με τους ομόφρονές τους. Αλλά και στον πολύ λαό έλεγαν φανερά ότι ο βασιλεύς θα τους υποστηρίξει και θα τους δώσει χρήματα αν ανακαλέσουν τον Αλκιβιάδη και αν ανατρέψουν την δημοκρατία.
[8.48.3] Το πλήθος, στην αρχή, δεν ήταν ευνοϊκό σ᾽ αυτές τις ενέργειες, αλλά δεν αντέδρασε, με την σκέψη ότι ο βασιλεύς θα τους έδινε τακτικά τον μισθό τους. Οι ολιγαρχικοί συνωμότες, αφού πληροφόρησαν το πλήθος, συγκεντρώθηκαν μεταξύ τους και με τους περισσότερους οπαδούς τους και εξέτασαν πάλι, προσεκτικά, τις προτάσεις του Αλκιβιάδη.
[8.48.4] Οι περισσότεροι θεώρησαν ότι ήσαν πραγματοποιήσιμες και άξιες εμπιστοσύνης. Αλλά ο Φρύνιχος, ο οποίος ήταν ακόμη στρατηγός, ήταν απόλυτα αντίθετος. Πίστευε —και είχε δίκιο— ότι ο Αλκιβιάδης δεν είχε ιδιαίτερη προτίμηση για την ολιγαρχία ή την δημοκρατία και ότι δεν είχε άλλον σκοπό παρά να βρει τρόπο να προκαλέσει μεταπολίτευση στην Αθήνα, ώστε οι οπαδοί του να τον ανακαλέσουν και να μπορέσει, έτσι, να γυρίσει. Ο στρατηγός υποστήριζε ότι ένα πράγμα κυρίως έπρεπε να φροντίσουν οι στρατηγοί, να μην γίνει εμφύλια σύγκρουση στο στρατόπεδο και ότι δεν ήταν εύκολο για τον βασιλέα, τώρα που οι Πελοποννήσιοι είχαν αποκτήσει την ισοπαλία στην θάλασσα και κατείχαν σημαντικές πολιτείες στην επικράτειά του, να δημιουργήσει δυσκολίες, υποστηρίζοντας τους Αθηναίους, στους οποίους δεν έχει εμπιστοσύνη ενώ μπορούσε να εξασφαλίσει τη φιλία των Πελοποννησίων οι οποίοι δεν του είχαν ποτέ προκαλέσει κανένα κακό.
[8.48.5] Τέλος, όσο για τις συμμαχικές πολιτείες, στις οποίες θα έπρεπε να υποσχεθούν ότι θα έχουν ολιγαρχικό πολίτευμα (αφού και οι Αθηναίοι δεν θα είχαν πια δημοκρατία) ο Φρύνιχος είπε ότι ήξερε καλά πως όσες πολιτείες είχαν αποστατήσει, δεν θα προσχωρούσαν πάλι, για τον λόγο αυτόν, στην συμμαχία ούτε και όσες δεν είχαν αποστατήσει θα ήσαν περισσότερο πιστές. Θα προτιμούσαν αντί να είναι δούλοι είτε με ολιγαρχία είτε με δημοκρατία, να είναι ελεύθεροι με οποιοδήποτε από τα δύο πολιτεύματα τύχαινε να έχουν.
[8.48.6] Άλλωστε οι συμμαχικές πολιτείες δεν θα πίστευαν ότι οι καλοί και σπουδαίοι Αθηναίοι πολίτες θα τους δημιουργούσαν λιγότερα κακά από ό,τι τους δημιουργούσε η δημοκρατική Αθήνα, αφού αυτοί οι ίδιοι οι λίγοι ήσαν οι εμπνευστές και εισηγητές των κακών που έκανε η δημοκρατία, από τα οποία αυτοί προσπορίζονταν τα περισσότερα οφέλη. Αν λοιπόν, τους εμπιστεύονταν την εξουσία, τότε θα επικρατούσε η βία και οι αυθαίρετες εκτελέσεις, ενώ η δημοκρατία ήταν το καταφύγιο των πολιτών και ο χαλινός των ολιγαρχικών.
[8.48.7] Αυτά όλα η πείρα τα έχει διδάξει στις διάφορες πολιτείες και ο Φρύνιχος είπε ότι ξέρει καλά πως έτσι σκέπτονται. Γι᾽ αυτό και ήταν αντίθετος στις προτάσεις του Αλκιβιάδη και σε όσα γίνονταν την στιγμή εκείνη.

[8.49.1] Οι άλλοι, όμως, από τους συνωμότες που είχαν συγκεντρωθεί, επέμειναν στην γνώμη τους. Δέχτηκαν τις προτάσεις κι ετοιμάστηκαν να στείλουν πρέσβεις στην Αθήνα, τον Πείσανδρο και άλλους, για να προετοιμάσουν την ανάκληση του Αλκιβιάδη και την ανατροπή της δημοκρατίας, ώστε να εξασφαλίσουν την φιλία του Τισσαφέρνη προς την Αθήνα.

[8.50.1] Όταν ο Φρύνιχος κατάλαβε ότι οπωσδήποτε θα διατυπωνόταν πρόταση ν᾽ ανακληθεί ο Αλκιβιάδης και ότι ήταν πολύ πιθανό οι Αθηναίοι να την δεχτούν, φοβήθηκε μήπως, επειδή τα όσα είχε πει ήσαν αντίθετα σ᾽ αυτό το σχέδιο, τον βλάψει ο Αλκιβιάδης, αν γύριζε, επειδή είχε σταθεί αντίθετος. Κατέφυγε, λοιπόν, στο ακόλουθο τέχνασμα.
[8.50.2] Έστειλε, κρυφά, μήνυμα στον ναύαρχο των Λακεδαιμονίων Αστύοχο, που ήταν στην Μίλητο, και του έλεγε ότι ο Αλκιβιάδης βλάπτει τους Λακεδαιμονίους και στρέφει την φιλία του Τισσαφέρνη προς τους Αθηναίους. Ανέφερε, με λεπτομέρειες, τα όσα γίνονταν. Έγραφε ότι θεωρούσε πως ήταν συγγνωστό να επιδιώκει να βλάψει έναν άνθρωπο που του ήταν μισητός, έστω κι αν τούτο έβλαπτε την πατρίδα του.
[8.50.3] Αλλά ο Αστύοχος ούτε σκέφθηκε να εκδικηθεί τον Αλκιβιάδη, τον οποίο άλλωστε δεν είχε, όπως πριν, στην εξουσία του, και πήγε στην Μαγνησία όπου ο Αλκιβιάδης βρισκόταν κοντά στον Τισσαφέρνη. Τους ανακοίνωσε το μήνυμα που είχε λάβει από την Σάμο κι έγινε έτσι ο ίδιος καταδότης. Όπως είπαν, προσφέρθηκε, για προσωπικό του όφελος, να βοηθήσει τον Τισσαφέρνη και για την υπόθεση αυτήν και για άλλα ζητήματα. Γι᾽ αυτό και φάνηκε υποχωρητικός στο ζήτημα της μειωμένης μισθοδοσίας.
[8.50.4] Ο Αλκιβιάδης έστειλε αμέσως γράμμα στους αρχηγούς του στρατοπέδου, στην Σάμο, καταγγέλλοντας τον Φρύνιχο και τα όσα είχε κάνει και ζητώντας επιτακτικά να θανατωθεί.
[8.50.5] Ο Φρύνιχος, καταθορυβημένος επειδή το μήνυμα του Αλκιβιάδη τον έβαζε σε έσχατο κίνδυνο, έστειλε και πάλι γράμμα στον Αστύοχο. Του παραπονέθηκε ότι δεν είχε κρατήσει το μυστικό και του έγραψε ότι ήταν έτοιμος τώρα να δώσει στους Πελοποννησίους την δυνατότητα να καταστρέψουν ολόκληρο το αθηναϊκό στράτευμα της Σάμου. Του εξήγησε με λεπτομέρειες πως, αφού η Σάμος ήταν ατείχιστη, θα το κατόρθωνε. Πρόσθεσε ότι τώρα, που κινδύνευε η ζωή του εξαιτίας των όσων είχε κάνει για τους Πελοποννησίους, δεν μπορούσε κανείς να τον κατηγορήσει γι᾽ αυτό που κάνει ή για ό,τι άλλο θα έκανε, για να μην τον σκοτώσουν οι χειρότεροι εχθροί του. Αλλά και αυτό το μήνυμα το ανακοίνωσε ο Αστύοχος στον Αλκιβιάδη.

[8.51.1] Ο Φρύνιχος, όμως, κατάλαβε ότι ο Αστύοχος τον πρόδιδε και ότι από μια στιγμή στην άλλη θα έφτανε γράμμα του Αλκιβιάδη για το όλο ζήτημα. Πρόλαβε, λοιπόν, και ανακοίνωσε ο ίδιος στον στρατό ότι ο εχθρός είχε σκοπό να κάνει επίθεση εναντίον του στρατοπέδου, επειδή η Σάμος ήταν ατείχιστη κι επειδή ένα μόνο μέρος του στόλου ήταν μέσα στο λιμάνι. Είπε ότι οι πληροφορίες του ήσαν ασφαλείς, ότι έπρεπε να περιτειχίσουν την Σάμο όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και να βρίσκονται σ᾽ επιφυλακή. Ήταν, άλλωστε, στρατηγός και είχε την εξουσία να εκτελέσει το σχέδιο αυτό.
[8.51.2] Οι Αθηναίοι, λοιπόν, άρχισαν να ετοιμάζονται να χτίσουν τείχος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η οχύρωση της Σάμου που επρόκειτο οπωσδήποτε ν᾽ αρχίσει, έγινε γρηγορότερα. Λίγο αργότερα έφτασε γράμμα του Αλκιβιάδη που ειδοποιούσε ότι ο Φρύνιχος πρόκειται να παραδώσει το στρατόπεδο και ότι ο εχθρός ετοιμάζεται να επιτεθεί.
[8.51.3] Αλλά ο στρατός της Σάμου, επειδή δεν του είχε εμπιστοσύνη, πίστεψε ότι ο Αλκιβιάδης, πληροφορημένος για τα σχέδια του εχθρού, κατηγορούσε, από έχθρα, τον Φρύνιχο πως είναι συνεννοημένος με τον εχθρό. Έτσι, όχι μόνο δεν τον έβλαψε, αλλά επιβεβαίωσε με το μήνυμά του τα όσα είχε πει ο Φρύνιχος.

[8.52.1] Μετά απ᾽ αυτά ο Αλκιβιάδης πολλαπλασίαζε τις προσπάθειές του για να πείσει τον Τισσαφέρνη να ευνοήσει τους Αθηναίους. Ο Τισσαφέρνης φοβόταν τους Πελοποννησίους, οι οποίοι βρίσκονταν στην Ιωνία, έχοντας περισσότερα καράβια από τους Αθηναίους, αλλά ήθελε και ν᾽ ακολουθήσει, αν μπορούσε, τις συμβουλές του Αλκιβιάδη, έχοντας, άλλωστε, πεισθεί για την αντίθεση των Λακεδαιμονίων που εκδηλώθηκε στην Κνίδο εναντίον της συνθήκης του Θηριμένη (τούτο είχε γίνει την εποχή που οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν στην Ρόδο), όταν ο Λίχας είχε επιβεβαιώσει με τις δηλώσεις του τον παλαιότερο ισχυρισμό του Αλκιβιάδη ότι οι Λακεδαιμόνιοι επιδίωκαν ν᾽ απελευθερώσουν όλες τις πολιτείες. Ο Λίχας είχε πει ότι ήταν απαράδεκτη η συνθήκη που προέβλεπε ότι θα υποταχθούν στον Βασιλέα όσες πολιτείες ανήκαν άλλοτε στον ίδιο ή στους προγόνους του. Ο Αλκιβιάδης, λοιπόν, αγωνιζόταν για πολύ σπουδαία ζητήματα και κολάκευε τον Τισσαφέρνη με πολλή προθυμία.

[8.53.1] Ο Πείσανδρος και οι άλλοι πρέσβεις, τους οποίους είχε στείλει ο στρατός της Σάμου, έφτασαν στην Αθήνα, μίλησαν στην Εκκλησία του Δήμου με γενικά επιχειρήματα και ανέφεραν ειδικότερα ότι αν ανακαλούσαν τον Αλκιβιάδη και αν δεν διατηρούσαν το ίδιο δημοκρατικό πολίτευμα, θα μπορούσαν ν᾽ αποκτήσουν την συμμαχία του Βασιλέως και να νικήσουν τους Πελοποννησίους.
[8.53.2] Πολλοί μίλησαν εναντίον κάθε αλλαγής της δημοκρατίας και οι εχθροί του Αλκιβιάδη φώναζαν ότι θα ήταν φοβερό να γυρίσει στην πολιτεία αυτός που είχε καταπατήσει τους νόμους. Οι Ευμολπίδες και οι Κήρυκες διαμαρτύρονταν και εξόρκιζαν τον κόσμο να μην γυρίσει ο Αλκιβιάδης που είχε εξοριστεί επειδή είχε παρωδήσει τα Μυστήρια. Ο Πείσανδρος ανέβηκε στο βήμα κι αντιμετώπισε μεγάλη αντίδραση και βρισιές. Άρχισε να ρωτάει έναν ένα τους αντίθετους, καλώντας τους κοντά του, αν είχαν καμιάν ελπίδα να σωθεί η πολιτεία, αφού τώρα οι Πελοποννήσιοι είχαν αρκετό στόλο για να αντιμετωπίσουν τους Αθηναίους, καράβι προς καράβι, είχαν περισσότερες συμμαχικές πολιτείες και είχαν τα χρήματα του Τισσαφέρνη και του Βασιλέως, ενώ οι Αθηναίοι δεν είχαν πια διόλου χρήματα, εκτός εάν βρισκόταν κάποιος να μεταπείσει τον Βασιλέα ν᾽ αλλάξει πολιτική και να τους υποστηρίξει.
[8.53.3] Και όταν εκείνοι, τους οποίους ρωτούσε, απαντούσαν ότι δεν υπήρχε άλλη ελπίδα, τότε τους έλεγε απερίφραστα: «Λοιπόν, αυτό δεν μπορεί να συμβεί αν δεν πολιτευτούμε με περισσότερη φρόνηση, αν δεν περιορίσομε την εξουσία σε λίγους, ώστε να μας έχει εμπιστοσύνη ο Βασιλεύς (και δεν πρέπει τώρα να συζητούμε για το πολίτευμά μας, αλλά για την επιβίωσή μας· μπορούμε άλλωστε αργότερα πάλι ν᾽ αλλάξομε πολίτευμα, αν δεν μας αρέσει), αλλά και αν δεν ανακαλέσομε τον Αλκιβιάδη που είναι ο μόνος τώρα ο οποίος μπορεί να το κατορθώσει».

[8.54.1] Στην αρχή ο λαός εκδήλωσε ζωηρή αντίδραση για την ολιγαρχία, αλλά όταν ο Πείσανδρος εξήγησε πολύ απλά ότι δεν υπήρχε άλλη σωτηρία, τότε ο λαός υποχώρησε φοβισμένος, αλλά κι επειδή είχε την ελπίδα ότι θα άλλαζε πάλι το πολίτευμα.
[8.54.2] Ψήφισαν να φύγει ο Πείσανδρος και άλλα δέκα πρόσωπα, για να πάνε να διαπραγματευθούν με τον Αλκιβιάδη και τον Τισσαφέρνη κατά τον συμφερότερο τρόπο.
[8.54.3] Ταυτόχρονα, επειδή ο Πείσανδρος είχε διαβάλει τον Φρύνιχο, τον έπαψαν από στρατηγό καθώς και τον συνάδελφό του Σκιρωνίδη. Στην θέση τους έστειλαν αρχηγούς του στόλου τον Διομέδοντα και τον Λέοντα. Ο Πείσανδρος θεωρούσε ότι ο Φρύνιχος δεν ήταν κατάλληλο πρόσωπο για τις διαπραγματεύσεις με τον Αλκιβιάδη και γι᾽ αυτό τον διέβαλε λέγοντας ότι είχε προδώσει την Ίασο και τον Αμόργη.
[8.54.4] Ο Πείσανδρος ήρθε σ᾽ επαφή με όλες τις πολιτικές ομάδες που υπήρχαν και πριν στην πολιτεία, για να επηρεάζουν τα δικαστήρια και τις εκλογές των αρχόντων και τις πίεσε να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να ενεργήσουν από κοινού για να καταλύσουν την δημοκρατία. Αφού πήρε όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε ν᾽ αποφευχθεί κάθε χρονοτριβή, έφυγε με τους δέκα συντρόφους του για να πάει στον Τισσαφέρνη.

[8.55.1] Τον ίδιο χειμώνα, ο Λέων και ο Διομέδων, οι οποίοι είχαν κιόλας φτάσει και είχαν πάρει την αρχηγία του στόλου, έκαναν επίθεση εναντίον της Ρόδου. Τα καράβια των Πελοποννησίων τα βρήκαν τραβηγμένα στην στεριά. Έκαναν μιαν απόβαση στην στεριά, νίκησαν τους Ροδίους που είχαν τρέξει να τους αποκρούσουν και έφυγαν στην Χάλκη την οποία προτίμησαν να κάνουν βάση τους, παρά την Κω, γιατί από εκεί τους ήταν πιο εύκολο να επιτηρούν τις κινήσεις του πελοποννησιακού στόλου.
[8.55.2] Ο Λάκων Ξενοφαντίδας, αποσταλμένος του Πεδάριτου από την Χίο, έφτασε στην Ρόδο και είπε ότι οι Αθηναίοι είχαν, τώρα, συμπληρώσει το τείχος τους και ότι, αν δεν πήγαιναν να βοηθήσουν με όλο τους το ναυτικό, θα έχαναν τα πάντα στην Χίο. Οι Πελοποννήσιοι της Ρόδου είχαν σκοπό να στείλουν ενισχύσεις.
[8.55.3] Στο μεταξύ ο Πεδάριτος με τους μισθοφόρους του και ολόκληρο τον στρατό των Χίων, έκανε επίθεση στο περιτείχισμα των Αθηναίων που προστάτευε τα καράβια, κυρίεψε ένα μέρος του, καθώς και μερικά καράβια που ήσαν στην στεριά, αλλά οι Αθηναίοι έκαναν αντεπίθεση και νίκησαν πρώτα τους Χίους. Ύστερα νίκησαν και τον υπόλοιπο στρατό που ήταν με τον Πεδάριτο. Ο ίδιος σκοτώθηκε, καθώς και πολλοί Χίοι και οι Αθηναίοι πήραν πολλά λάφυρα.

[8.56.1] Μετά απ᾽ αυτά ο αποκλεισμός της Χίου και από στεριά και από θάλασσα έγινε ακόμη πιο στενός και η πείνα ήταν μεγάλη μέσα στην πολιτεία. Ο Πείσανδρος και οι άλλοι Αθηναίοι πρέσβεις είχαν φτάσει και άρχισαν να διαπραγματεύονται με τον Τισσαφέρνη για να κάνουν συμφωνία.
[8.56.2] Αλλά ο Αλκιβιάδης (ο οποίος δεν ήταν απόλυτα βέβαιος για τις προθέσεις του σατράπη που φοβόταν τους Πελοποννησίους περισσότερο από τους Αθηναίους και ήθελε πάντα, ακολουθώντας τις συμβουλές του Αθηναίου, να φθείρει και τις δύο παρατάξεις) ενήργησε με τρόπο ώστε ο Τισσαφέρνης να προβάλει μεγάλες απαιτήσεις προς τους Αθηναίους κι έτσι ν᾽ αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις.
[8.56.3] Και νομίζω ότι και ο Τισσαφέρνης το ίδιο ήθελε, επειδή φοβόταν. Ο Αλκιβιάδης το επιδίωκε επειδή έβλεπε πως ο Τισσαφέρνης οπωσδήποτε δεν θα έφτανε σε συμφωνία και δεν ήθελε να δημιουργήσει στους Αθηναίους την εντύπωση ότι δεν επηρεάζει τον σατράπη αλλά ότι, ενώ ο Τισσαφέρνης είχε πεισθεί και ήθελε να κάνει συμφωνία, οι Αθηναίοι δεν πρόσφεραν αρκετά.
[8.56.4] Ο Αλκιβιάδης, λοιπόν, άρχισε να ζητάει τόσο υπερβολικά πράγματα από μέρους του Τισσαφέρνη —ακόμα και μπροστά στον σατράπη— ώστε, ενώ οι Αθηναίοι για πολύ διάστημα δέχονταν ό,τι ζητούσε, στο τέλος αυτοί διακόψαν τις διαπραγματεύσεις. Είχε ζητήσει να δοθεί στους Πέρσες ολόκληρη η Ιωνία και ύστερα τα γειτονικά νησιά και άλλα ακόμα. Τέλος, επειδή οι Αθηναίοι δεν έφεραν αντίρρηση, στην τρίτη συνεδρίαση, και από φόβο μήπως γίνει φανερό ότι δεν είχε καμιά επιρροή, ζήτησε να έχει ο Βασιλεύς το δικαίωμα να ναυπηγεί καράβια και να μπορεί να πλέει στα χωρικά τους ύδατα, όπου ήθελε και με όσα καράβια ήθελε. Αλλά σ᾽ αυτό το σημείο οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι δεν μπορούσαν να υποχωρήσουν. Έφυγαν οργισμένοι, πιστεύοντας ότι ο Αλκιβιάδης τούς είχε εξαπατήσει, και πέρασαν στην Σάμο.

[8.57.1] Τον ίδιο χειμώνα και αμέσως μετά απ᾽ αυτά, ο Τισσαφέρνης πήγε στην Καύνο με σκοπό να ξαναφέρει τους Πελοποννησίους στην Μίλητο και να κάνει νέα συνθήκη μαζί τους, οποιαδήποτε θα μπορούσε, παρέχοντάς τους ανεφοδιασμό ώστε να μην έρθει σε πραγματική ρήξη μαζί τους. Φοβόταν μήπως, αν τα πληρώματα των περισσοτέρων καραβιών δεν έχουν ανεφοδιασμό, αναγκαστούν να ναυμαχήσουν με τους Αθηναίους και τότε θα νικηθούν ή θα λιποτακτήσουν τα πληρώματα, οπότε οι Αθηναίοι θα πετύχαιναν τον σκοπό τους χωρίς την βοήθειά του. Αλλά εκείνο που φοβόταν περισσότερο από όλα ήταν μήπως, για να προμηθευτούν εφόδια, αρχίσουν οι Πελοποννήσιοι να λεηλατούν την χώρα.
[8.57.2] Τα σκεπτόταν, λοιπόν, όλα αυτά και τα ζύγιζε και, σύμφωνα με το σχέδιό του να επαναφέρει την ισοπαλία μεταξύ των Ελλήνων, κάλεσε τους Πελοποννησίους, τους έδωσε χρήματα και έκανε μαζί τους τρίτη συνθήκη, την ακόλουθη:

[8.58.1] «Τον δέκατο τρίτο χρόνο της βασιλείας του Δαρείου, ενώ έφορος στην Λακεδαίμονα είναι ο Αλεξιππίδας, έγινε συνθήκη, στην πεδιάδα του Μαιάνδρου, μεταξύ των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους και του Τισσαφέρνη, του Ιεραμένη και των γιων του Φαρνάκη, που αφορά τα συμφέροντα του βασιλέως και των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους.
[8.58.2] Όλα τα εδάφη του βασιλέως, που βρίσκονται στην Ασία, ανήκουν στον βασιλέα, που θα κυβερνάει την χώρα του όπως θέλει.
[8.58.3] Απαγορεύεται στους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους να κάνουν εχθρικές επιχειρήσεις στα εδάφη του βασιλέως. Απαγορεύεται στον βασιλέα να κάνει εχθρικές επιχειρήσεις στα εδάφη των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους.
[8.58.4] Εάν κανείς από τους Λακεδαιμονίους ή τους συμμάχους τους επιχειρήσει εχθρική επιδρομή στα εδάφη του βασιλέως, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι θα τον εμποδίσουν. Εάν κανείς από την επικράτεια του βασιλέως επιχειρήσει εχθρική επιδρομή εναντίον των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων τους, ο βασιλεύς θα τον εμποδίσει.
[8.58.5] Ο Τισσαφέρνης θα πληρώνει στα πληρώματα όσων καραβιών βρίσκονται στην περιοχή τον μισθό τους, κατά τους συμφωνημένους όρους, έως ότου έρθει ο στόλος του βασιλέως.
[8.58.6] Όταν φτάσουν τα καράβια του βασιλέως, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι θα συντηρούν οι ίδιοι, αν θέλουν, τα καράβια τους, αλλά εάν επιθυμούν να τα συντηρεί ο Τισσαφέρνης, τότε ο σατράπης αναλαμβάνει αυτήν την υποχρέωση. Όταν όμως τελειώσει ο πόλεμος, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι θα επιστρέψουν στον Τισσαφέρνη όσα χρήματα θα τους έχει δώσει γι᾽ αυτό.
[8.58.7] Όταν φτάσει ο στόλος του Βασιλέως, τότε ο στόλος των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων μαζί με τον στόλο του Βασιλέως, θα κάνουν από κοινού τον πόλεμο σύμφωνα με κοινό σχέδιο του Τισσαφέρνη, των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων. Αν γίνει ειρήνη με τους Αθηναίους, θα γίνει με τους ίδιους όρους και για τα δύο μέρη».

[8.59.1] Αυτή ήταν η συνθήκη που έγινε. Μετά απ᾽ αυτό ο Τισσαφέρνης ετοιμαζόταν να φέρει τον φοινικικό στόλο, όπως είχε συμφωνηθεί, και να εκτελέσει τα όσα είχε υποσχεθεί. Ήθελε, τουλάχιστον, να δημιουργήσει αυτήν την εντύπωση.

[8.60.1] Καθώς τέλειωνε ο ίδιος χειμώνας, οι Βοιωτοί κυρίεψαν με προδοσία τον Ωρωπό όπου βρισκόταν αθηναϊκή φρουρά. Τους βοήθησαν μερικοί από την Ερέτρια και από τον ίδιο τον Ωρωπό, που ετοίμαζαν αποστασία της Εύβοιας. Όσο οι Αθηναίοι κρατούσαν τον Ωρωπό που ήταν αντίκρυ στην Ερέτρια, ήταν αδύνατον η πολιτεία και ολόκληρη η Εύβοια ν᾽ αποφύγουν σκληρά αντίποινα.
[8.60.2] Έχοντας, λοιπόν, κυριέψει τον Ωρωπό οι Ερετριείς έστειλαν στην Ρόδο να ζητήσουν από τους Πελοποννησίους να επέμβουν στην Εύβοια. Αλλά οι Πελοποννήσιοι σκόπευαν να πάνε στην Χίο που δοκιμαζόταν σκληρά. Έφυγαν, λοιπόν, με όλα τους τα καράβια από την Ρόδο, με κατεύθυνση την Χίο.
[8.60.3] Όταν έφτασαν στο Τριόπιο, είδαν στ᾽ ανοιχτά τον αθηναϊκό στόλο που ερχόταν από την Χάλκη. Κανείς από τους δύο δεν έκανε επίθεση. Οι Αθηναίοι πήγαν στην Σάμο και οι Πελοποννήσιοι στην Μίλητο αφού κατάλαβαν ότι δεν ήταν δυνατόν να πάνε να βοηθήσουν την Χίο, χωρίς, πρώτα, ν᾽ αναμετρηθούν σε ναυμαχία. Τέλειωσε ο χειμώνας αυτός και μαζί του ο εικοστός χρόνος του πολέμου τον οποίο ιστορεί ο Θουκυδίδης.

[8.61.1] Το επόμενο καλοκαίρι, μόλις μπήκε η άνοιξη, έστειλαν τον Σπαρτιάτη Δερκυλίδα με λίγο στρατό να πάει από στεριά στον Ελλήσποντο για να προκαλέσει την αποστασία της Αβύδου, που είναι αποικία της Μιλήτου. Ο Αστύοχος δεν μπορούσε να βρει τρόπο να βοηθήσει την Χίο και οι Χίοι, που πολιορκούνταν στενά, αναγκάστηκαν να ναυμαχήσουν.
[8.61.2] Μετά τον θάνατο του Πεδάριτου και όσο ο Αστύοχος βρισκόταν στην Ρόδο, έτυχε οι Χίοι να έχουν φέρει από την Μίλητο για αρχηγό τον Σπαρτιάτη Λέοντα με δώδεκα καράβια που έτυχε να φρουρούν την Μίλητο. Ο Λέων είχε εκστρατεύσει, πεζοναύτης, μαζί με την μοίρα του Αντισθένη. Από τα δώδεκα καράβια, τα πέντε ήσαν από τους Θουρίους, τα τέσσερα από τις Συρακούσες, ένα από τα Άναια, ένα από την Μίλητο κι ένα του Λέοντος.
[8.61.3] Οι Χίοι έκαναν πάνδημη έξοδο και έπιασαν μιαν οχυρή τοποθεσία. Τα τριάντα έξι καράβια τους ανοίχτηκαν και ναυμάχησαν με τα τριάντα δύο αθηναϊκά. Μετά από σκληρή ναυμαχία, στην οποία δεν υστέρησαν ούτε οι Χίοι, ούτε οι σύμμαχοί τους, γύρισαν στην πολιτεία τους γιατί έπεφτε η νύχτα.

[8.62.1] Αμέσως μετά απ᾽ αυτά, καθώς ο Δερκυλίδας είχε φτάσει από την Μίλητο πεζή, η Άβυδος του Ελλησπόντου αποστάτησε και προσχώρησε στον Δερκυλίδα και τον Φαρνάβαζο. Αποστάτησε και η Λάμψακος δυο μέρες αργότερα.
[8.62.2] Μόλις το έμαθε ο Στρομβιχίδης έφυγε γρήγορα από την Χίο με είκοσι τέσσερα καράβια, από τα οποία μερικά ήσαν οπλιταγωγά που μετέφεραν στρατό για ν᾽ ανορθώσει την κατάσταση. Οι Λαμψακηνοί βγήκαν να τον αποκρούσουν, τους νίκησε σε μάχη και, με την πρώτη έφοδο, κυρίεψε την Λάμψακο, που ήταν ατείχιστη. Λεηλάτησε την πολιτεία κι έπιασε δούλους, αλλά τους ελεύθερους πολίτες τούς αποκατέστησε. Μετά πήγε στην Άβυδο,
[8.62.3] η οποία, όμως, δεν ήθελε να προσχωρήσει. Δεν μπόρεσε ούτε με έφοδο να την κυριέψει και πήγε με τον στόλο αντίκρυ από την Άβυδο, στην Σηστό, πολιτεία της Χερσονήσου, την οποία κάποτε είχαν οι Πέρσες. Την έκανε οχυρή βάση από την οποία μπορούσε να επιτηρεί ολόκληρο τον Ελλήσποντο.

[8.63.1] Αλλά τώρα οι Χίοι είχαν υπεροπλία στην θάλασσα. Το στρατόπεδο της Μιλήτου και ο Αστύοχος, όταν έμαθαν τις ειδήσεις της ναυμαχίας και πληροφορήθηκαν ότι ο Στρομβιχίδης και τα αθηναϊκά καράβια είχαν φύγει, αναθάρρησαν.
[8.63.2] Ο Αστύοχος με δύο καράβια, πήγε στην Χίο, πήρε από εκεί τα καράβια και, συγκεντρώνοντας όλον τον στόλο, ξεκίνησε για την Σάμο. Αλλά επειδή οι Αθηναίοι, οι οποίοι υποψιάζονταν ο ένας τον άλλον δεν βγήκαν να τον αντιμετωπίσουν, γύρισε πίσω στην Μίλητο.
[8.63.3] Την ίδια, περίπου, εποχή ή και λίγο πριν, ανατράπηκε η δημοκρατία στην Αθήνα. Όταν ο Πείσανδρος και οι Αθηναίοι πρέσβεις γύρισαν από τον Τισσαφέρνη στην Σάμο, εστερέωσαν την επιρροή τους στο στρατόπεδο και προέτρεψαν τους ολιγαρχικούς της Σάμου να προσπαθήσουν, με την δική τους βοήθεια, να εγκαταστήσουν ολιγαρχικό πολίτευμα, αν και οι Σάμιοι είχαν στασιάσει για να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους στην ολιγαρχία.
[8.63.4] Οι Αθηναίοι της Σάμου έκαναν συσκέψεις μεταξύ τους κι αποφάσισαν ν᾽ αγνοήσουν τον Αλκιβιάδη, επειδή δεν ήθελε να τους βοηθήσει (άλλωστε δεν θα ήταν κατάλληλος για να συνεργαστεί με ολιγαρχικό πολίτευμα) και να ενεργήσουν μόνοι τους —αφού άλλωστε είχαν κιόλας εκτεθεί— φροντίζοντας να βρουν τρόπο να μην αποτύχει η προσπάθεια. Θα εξακολουθούσαν τον πόλεμο και θα έδιναν πρόθυμα εισφορές από τις ιδιωτικές τους περιουσίες, χρήματα ή ό,τι άλλο θα χρειαζόταν, αφού από τότε και ύστερα, θα μοχθούσαν για δικά τους συμφέροντα και όχι συμφέροντα άλλων.

[8.64.1] Αφού λοιπόν έδωσαν θάρρος ο ένας στον άλλον, έστειλαν αμέσως τον Πείσανδρο και τους μισούς πρέσβεις στην Αθήνα για να ενεργήσουν εκεί. Τους είπαν να εγκαταστήσουν ολιγαρχία σε όσες συμμαχικές πολιτείες σταματήσουν. Τους άλλους πρέσβεις τούς έστειλαν σκόρπιους σε διάφορες πολιτείες.
[8.64.2] Τον Διειτρέφη, που βρισκόταν τότε στην περιοχή της Χίου και είχε διοριστεί διοικητής της Θράκης, τον έστειλαν ν᾽ αναλάβει την θέση του. Έφτασε στην Θάσο και κατήργησε την δημοκρατία.
[8.64.3] Αλλά δύο, περίπου, μήνες μετά την αναχώρησή του, οι Θάσιοι άρχισαν να περιτειχίζουν την πολιτεία τους. Δεν είχαν καμιά ανάγκη από μιαν αριστοκρατία που εξαρτιόταν από τους Αθηναίους, ενώ περίμεναν μέρα με την ημέρα να τους ελευθερώσουν οι Λακεδαιμόνιοι.
[8.64.4] Υπήρχαν πολλοί φυγάδες εξαιτίας των Αθηναίων που είχαν καταφύγει στους Πελοποννησίους. Οι φυγάδες αυτοί συνεργάζονταν με τους οπαδούς τους που ήσαν στο νησί κι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να έρθει στόλος και ν᾽ αποστατήσει η Θάσος. Και έγιναν όλα όπως τα ήθελαν, δηλαδή ν᾽ ακολουθήσει η πολιτεία την πολιτική που ήθελαν, χωρίς να προκληθούν ταραχές και να βρεθεί έξω από την εξουσία η δημοκρατική παράταξη που θα είχε προβάλει αντίσταση.
[8.64.5] Στην Θάσο, λοιπόν, συνέβηκε ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που επιδίωκαν οι Αθηναίοι, οι οποίοι εγκαθιστούσαν ολιγαρχία. Νομίζω ότι το ίδιο έγινε και σε πολλές άλλες υπήκοες πολιτείες. Και τούτο επειδή οι διάφορες πολιτείες, αφού αποκτήσαν μετριοπαθή πολιτεύματα, στράφηκαν προς την απόλυτη ελευθερία και δεν προτίμησαν την κούφια ευνομία που τους πρόσφεραν οι Αθηναίοι.

[8.65.1] Ο Πείσανδρος και οι σύντροφοί του, όπως είχε αποφασιστεί, καταργούσαν τη δημοκρατία στις πολιτείες όπου σταματούσαν πλέοντας προς την Αθήνα. Σε μερικές από τις πολιτείες αυτές πήραν οπλίτες, κι έχοντας μαζί συμμάχους, έφτασαν στην Αθήνα
[8.65.2] όπου οι ομοϊδεάτες τους είχαν κάνει τις περισσότερες προετοιμασίες. Μερικοί από τους νεότερους είχαν συνεννοηθεί κι είχαν σκοτώσει κρυφά τον Ανδροκλέα που είχε μεγάλη επιρροή στους δημοκρατικούς και είχε πρωτοστατήσει στην εξορία του Αλκιβιάδη. Τον σκότωσαν κυρίως για τους δύο αυτούς λόγους και επειδή ήταν αρχηγός των δημοκρατικών και επειδή πίστευαν ότι θα επιστρέψει ο Αλκιβιάδης που θα εξασφάλιζε την φιλία του Τισσαφέρνη και ήθελαν να τον ικανοποιήσουν. Σκότωσαν με τον ίδιο τρόπο, κρυφά, και μερικούς άλλους αντιπάλους.
[8.65.3] Ενεργούσαν και φανερά διακηρύσσοντας ότι κανείς άλλος δεν θα έπαιρνε πια μισθό εκτός από όσους ήσαν στρατευμένοι και ότι συμμετείχαν στην διακυβέρνηση μόνο πέντε χιλιάδες πολίτες μεταξύ εκείνων που θα ήσαν σε θέση να εξυπηρετούν το περισσότερο την πολιτεία, τόσο προσωπικά όσο και με την περιουσία τους.

[8.66.1] Αλλά όλα αυτά ήσαν εύσχημα προσχήματα για τους πολλούς, ενώ στ᾽ αλήθεια θα έπαιρναν την εξουσία όσοι οργάνωναν την μεταπολίτευση. Αλλά συνέρχονταν πάντα και η Εκκλησία του δήμου και η Βουλή που εκλέγεται με κλήρο, δεν συζητούσαν, όμως, τίποτε το οποίον δεν είχαν εγκρίνει οι συνωμότες. Αλλά και οι ρήτορες που μιλούσαν ήσαν δικοί τους και τους λόγους που εκφωνούσαν τους είχαν εγκρίνει προηγουμένως.
[8.66.2] Κανείς από τους αντιπάλους δεν έφερνε, από φόβο, αντίρρηση, επειδή έβλεπαν το πλήθος των συνωμοτών. Και αν κανείς τολμούσε ν᾽ αντιμιλήσει, έβρισκαν κατάλληλο τρόπο να τον σκοτώσουν. Δεν αναζητούσαν τους δολοφόνους, ούτε γινόταν καμιά δίωξη εναντίον των υπόπτων. Ο λαός δεν αντιδρούσε και όλοι ήσαν τόσο πολύ τρομοκρατημένοι, ώστε το θεωρούσαν κέρδος να μην παθαίνουν τίποτε έστω και αν σώπαιναν.
[8.66.3] Ο κόσμος είχε χάσει το ηθικό του νομίζοντας ότι οι συνωμότες ήσαν πολύ περισσότεροι από ό,τι ήσαν πραγματικά και δεν μπορούσαν να το διαπιστώσουν, επειδή η πολιτεία ήταν μεγάλη και δεν εγνώριζαν ο ένας τον άλλον.
[8.66.4] Για τον ίδιο λόγο κανείς δεν μπορούσε, αν ήταν αγανακτισμένος για ό,τι έπαθε, να παραπονεθεί σε άλλον και να καταδιώξει εκείνον που τον έβλαπτε, και τούτο επειδή θα μπορούσε ν᾽ απευθυνθεί ή σε άγνωστο ή σε γνωστό που δεν θα του είχε εμπιστοσύνη.
[8.66.5] Οι δημοκρατικοί υποψιάζονταν ο ένας τον άλλον μήπως είναι κι αυτός συνωμότης γιατί υπήρχαν μερικοί μεταξύ τους που κανείς δεν θα είχε ποτέ φανταστεί ότι θα είχαν γίνει ολιγαρχικοί. Αυτοί προκάλεσαν την μεγαλύτερη καχυποψία ανάμεσα στους δημοκρατικούς και συντέλεσαν πάρα πολύ στο να είναι ασφαλείς οι ολιγαρχικοί, επειδή επιβεβαίωσαν την δυσπιστία που είχαν προς τον εαυτό τους οι δημοκρατικοί.

[8.67.1] Αυτή ήταν η κατάσταση όταν έφτασε ο Πείσανδρος και οι δικοί του που άρχισαν να εργάζονται για να συμπληρώσουν τις ενέργειες. Πρώτα συγκάλεσαν Εκκλησία του δήμου και πρότειναν να εκλεγούν δέκα πρόσωπα με απόλυτη πληρεξουσιότητα, τα οποία να συντάξουν προτάσεις για να τροποποιηθεί το πολίτευμα. Αφού τις συντάξουν με τρόπο ώστε η πολιτεία να κυβερνηθεί όσο το δυνατόν καλύτερα, να τις υποβάλουν στον λαό μια ορισμένη μέρα.
[8.67.2] Όταν έφτασε η μέρα, συγκάλεσαν την Εκκλησία του δήμου στον Κολωνό και την περιόρισαν στον ιερό περίβολο του Ποσειδώνος που απέχει από την πολιτεία δέκα περίπου στάδια. Τα δέκα πρόσωπα δεν εισηγήθηκαν, τότε, τίποτε άλλο παρά το εξής: Ότι οποιοσδήποτε Αθηναίος θα έχει το δικαίωμα να προτείνει ό,τι θέλει και ότι θα τιμωρηθεί αυστηρά όποιος διατυπώσει κατηγορία για παρανομία ή για ό,τι άλλο εναντίον εκείνου που θα έχει μιλήσει.
[8.67.3] Τότε πια μπόρεσαν να μιλήσουν απερίφραστα και είπαν ότι έπρεπε να καταργηθούν όλες οι αρχές του πολιτεύματος και όλοι οι δημόσιοι μισθοί. Είπαν ότι έπρεπε να εκλεγούν πέντε άνδρες που θα διάλεγαν εκατό πρόσωπα και αυτά θα διάλεγαν το καθένα άλλα τρία πρόσωπα. Οι τετρακόσιοι αυτοί θα αποτελούνε την Βουλή και θα κυβερνούν την πολιτεία όπως νομίζουν καλύτερα, με απόλυτη πληρεξουσιότητα. Θα συγκαλούν τους πέντε χιλιάδες όταν θα το κρίνουν σκόπιμο.

[8.68.1] Την πρόταση αυτή την παρουσίασε ο Πείσανδρος, ο οποίος πρωτοστάτησε με ζήλο για να καταργηθεί η δημοκρατία. Αλλά εκείνος ο οποίος κατέστρωσε όλο το σχέδιο ώστε να καταλήξει σ᾽ αυτό το αποτέλεσμα και είχε εργαστεί πολύ για την επιτυχία του, ήταν ο Αντιφών, Αθηναίος, που στο ήθος δεν ήταν κατώτερος από κανέναν Αθηναίο του καιρού του. Ήταν εξαιρετικά δυνατό μυαλό και άριστος στην διατύπωση της σκέψης του. Δεν παρουσιαζόταν ποτέ ούτε στον δήμο ούτε σε άλλη συγκέντρωση, εκτός αν ήταν υποχρεωμένος, επειδή η φήμη της ρητορικής του τέχνης έκανε τον λαό να δυσπιστεί, αλλά ήταν μοναδικός για να βοηθεί όσους του ζητούσαν την συμβουλή του προτού πάνε ν᾽ αντιμετωπίσουν αντίδικο στο δικαστήριο ή αντίπαλο στον Δήμο.
[8.68.2] Όταν, αργότερα, το καθεστώς των τετρακοσίων ανατράπηκε και τους καταδίωκε η δημοκρατία, τον κατηγόρησαν για την συμμετοχή του, ζητώντας την ποινή του θανάτου, και παρουσίασε την ωραιότερη απολογία που ξέρω έως τώρα.
[8.68.3] Και ο Φρύνιχος εργάστηκε με μεγάλο ζήλο για την ολιγαρχία, γιατί φοβόταν τον Αλκιβιάδη. Γνώριζε ότι ο Αλκιβιάδης ήξερε τις ενέργειες που είχε κάνει από την Σάμο προς τον Αστύοχο και θεωρούσε πολύ απίθανο ένα ολιγαρχικό καθεστώς ν᾽ ανακαλέσει τον Αλκιβιάδη. Και όταν αναμείχθηκε σ᾽ αυτήν την υπόθεση, φάνηκε θαρραλέος και άξιος εμπιστοσύνης.
[8.68.4] Και ο Θηραμένης του Άγνωνος πρωτοστάτησε στην ανατροπή της δημοκρατίας. Ήταν δυνατό μυαλό και άξιος ρήτορας. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο, αφού εργάστηκαν πολλοί και ικανοί άνθρωποι το ότι επέτυχε το εγχείρημα αν και ήταν δύσκολο. Δεν ήταν εύκολο ν᾽ αφαιρέσουν από το λαό της Αθήνας την ελευθερία του εκατό χρόνια μετά την ανατροπή των τυράννων. Στο διάστημα αυτό όχι μόνο δεν ήταν υποδουλωμένος σε άλλους, αλλά είχε μάλιστα συνηθίσει στα πενήντα τελευταία χρόνια να εξουσιάζει άλλους.

[8.69.1] Όταν, χωρίς να αντιμιλήσει κανείς, διαλύθηκε η Εκκλησία του δήμου, αφού επικύρωσε τις προτάσεις αυτές, εγκατέστησαν τους τετρακόσιους στο βουλευτήριο με τον εξής τρόπο. Όλοι οι Αθηναίοι ήσαν τότε συνεχώς επιστρατευμένοι, άλλοι στις φρουρές για τα τείχη και άλλοι στις μονάδες τους, εξαιτίας της παρουσίας του εχθρού στην Δεκέλεια.
[8.69.2] Την ημέρα εκείνη, λοιπόν, άφησαν όσους δεν ήξεραν το μυστικό να φύγουν όπως συνήθως, αλλά στους συνωμότες έδωσαν διαταγή να περιμένουν χωρίς να κάνουν τίποτε, όχι όμως κοντά στα όπλα τους, αλλά σε μικρή απόσταση. Αν φανερωνόταν κάποια αντίδραση εναντίον εκείνων που θα ενεργούσαν, τότε να πάρουν τα όπλα και να την εμποδίσουν.
[8.69.3] Ήσαν εκεί και Άνδριοι και Τήνιοι και τριακόσιοι Καρύστιοι και μερικοί από τους Αθηναίους που είχε στείλει η Αθήνα αποίκους στην Αίγινα και είχαν έρθει, με τα όπλα τους, γι᾽ αυτόν τον σκοπό. Και σ᾽ αυτούς είχαν δώσει τις ίδιες διαταγές.
[8.69.4] Αφού πήραν αυτά τα μέτρα, παρουσιάστηκαν οι τετρακόσιοι, έχοντας ο καθένας ένα κοντοσπάθι κρυμμένο και, συνοδευόμενοι από εκατόν είκοσι νεαρούς μπράβους, τους οποίους μεταχειρίζονταν όταν έπρεπε να χρησιμοποιήσουν σωματική βία, πήγαν στο βουλευτήριο, όπου ήσαν οι βουλευτές οι οποίοι είχαν εκλεγεί με κλήρο. Τους είπαν να φύγουν αφού εισπράξουν την αποζημίωσή τους. Είχαν φέρει μαζί τους ολόκληρο τον μισθό για την υπόλοιπη βουλευτική περίοδο και τους τον έδιναν καθώς έβγαιναν.

[8.70.1] Όταν, λοιπόν, με τον τρόπο αυτόν απομακρύνθηκαν οι βουλευτές χωρίς να φέρουν αντίρρηση, και οι άλλοι πολίτες δεν αντιδρούσαν, αλλά έμεναν ήσυχοι, οι τετρακόσιοι μπήκαν στο βουλευτήριο και ανάδειξαν, με κλήρο, πρυτάνεις μεταξύ τους. Έκαναν τις συνηθισμένες θυσίες και ευχές για την ανάληψη της εξουσίας. Αργότερα, όμως, επέφεραν μεγάλες αλλαγές στους δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά δεν ανακάλεσαν τους εξορίστους εξαιτίας του Αλκιβιάδη. Κυβερνούσαν αυταρχικά την πολιτεία
[8.70.2] και σκότωσαν λίγους πολίτες, εκείνους τους οποίους θεωρούσαν ότι έπρεπε να εξαφανίσουν. Άλλους, τους φυλάκισαν ή τους εξόρισαν. Έστειλαν κήρυκες στον βασιλέα των Λακεδαιμονίων Άγι, που ήταν στην Δεκέλεια, μηνώντας του ότι ήσαν έτοιμοι να συνθηκολογήσουν μαζί του και ότι θα ήταν φυσικό να θέλει εκείνος να συνδιαλλαγεί περισσότερο μαζί τους, παρά με την ανάξια εμπιστοσύνης δημοκρατία.

[8.71.1] Αλλά ο Άγις θεωρούσε ότι η κατάσταση στην Αθήνα δεν ήταν σταθερή, ότι ο λαός δεν θα παράδινε έτσι εύκολα την παλιά του ελευθερία και ότι, αν έβλεπε μεγάλο πελοποννησιακό στρατό, θα επαναστατούσε. Δεν πίστευε, άλλωστε, ότι δεν θα γίνονταν ταραχές. Δεν έδωσε, λοιπόν, διαλλακτική απόκριση στους αποσταλμένους των τετρακοσίων, αλλά παράγγειλε να του στείλουν από την Πελοπόννησο σοβαρές ενισχύσεις και μαζί τους κατέβηκε, λίγο αργότερα, με την φρουρά της Δεκέλειας έως κάτω από τα τείχη της Αθήνας, με την ελπίδα ότι θα γίνουν ταραχές και ότι οι Αθηναίοι θα αναγκαστούν να συνδιαλλαγούν μαζί του, με τους όρους που θα ήθελε ή ότι με την ταραχή που θα προκαλούσε η εσωτερική σύγχυση και ο εξωτερικός εχθρός, θα μπορούσε, με την πρώτη έφοδο, εύκολα να κυριέψει τα Μακρά Τείχη που θα ήσαν έρημα.
[8.71.2] Αλλά όταν έφτασε κοντά στα τείχη δεν σημειώθηκε καμιά εσωτερική ταραχή. Οι Αθηναίοι έβγαλαν έξω από τα τείχη το ιππικό και ένα μέρος των οπλιτών, καθώς και μερικούς ψιλούς και τοξότες. Σκότωσαν μερικούς στρατιώτες που είχαν πλησιάσει πολύ και πήραν τα όπλα και τους νεκρούς. Όταν το είδε ο Άγις, αποσύρθηκε με τον στρατό του.
[8.71.3] Ο ίδιος και η φρουρά του έμειναν στην Δεκέλεια. Τους άλλους, όμως, που είχαν έρθει για ενίσχυση, αφού έμειναν λίγες μέρες στην περιοχή, τους έστειλε πίσω στην πατρίδα τους. Παρ᾽ όλα αυτά, οι τετρακόσιοι έστειλαν πάλι πρέσβεις στον Άγι, ο οποίος τους δέχτηκε και με την συμβουλή του έστειλαν πρέσβεις στην Λακεδαίμονα για να κάνουν ειρήνη, θέλοντας να συνδιαλλαγούν με την Σπάρτη.

[8.72.1] Έστειλαν και στην Σάμο δέκα πρόσωπα για να καθησυχάσουν τον στρατό και να του εξηγήσουν ότι η ολιγαρχία δεν είχε γίνει για να βλάψει την πολιτεία, αλλά για να την σώσει και ότι την εξουσία δεν την ασκούσαν τετρακόσιοι μόνο, αλλά πέντε χιλιάδες πολίτες, και ότι, άλλωστε, εξαιτίας των διαφόρων επιχειρήσεων και των άλλων υποθέσεων που κρατούσαν τους Αθηναίους μακριά από την πολιτεία, ποτέ στην Εκκλησία δεν συγκεντρωνόταν αυτός ο αριθμός των πέντε χιλιάδων, όσο κι αν ήσαν σπουδαία τα ζητήματα που συζητούσαν.
[8.72.2] Αφού τους έδωσαν και άλλες οδηγίες για το τί έπρεπε να πουν, τους έστειλαν στην Σάμο αμέσως μετά την εγκαθίδρυσή τους στην εξουσία. Φοβόνταν μήπως, όπως άλλωστε και έγινε, τα πληρώματα δεν θελήσουν να υποταχθούν σε ολιγαρχικό καθεστώς και μήπως ξεκινήσει από εκεί ένα κίνημα που να τους παρασύρει και αυτούς τους ίδιους.

[8.73.1] Στην Σάμο, πραγματικά, άρχισε να σημειώνεται αντίδραση στην ολιγαρχία και έγιναν τα ακόλουθα, την ίδια εποχή που οι τετρακόσιοι αναλάμβαναν την εξουσία.
8.73.2] Είχε σημειωθεί μια μεταστροφή σε όσους από τους Σαμίους είχαν, αρχικά, κινηθεί εναντίον των ολιγαρχικών και είχαν εγκαταστήσει δημοκρατία. Ο Πείσανδρος (όταν είχε πάει στην Σάμο) και οι Αθηναίοι, που συνωμοτούσαν μαζί του εκεί, έπεισαν τριακόσιους Σαμίους να κάνουν συνωμοσία για να χτυπήσουν τους άλλους, τους δημοκρατικούς.
[8.73.3] Μαζί με έναν από τους στρατηγούς, τον Χαρμίνο, και μερικούς Αθηναίους που ήσαν στην Σάμο, στους οποίους ήθελαν να δώσουν απόδειξη της καλής τους πίστης, οι τριακόσιοι αυτοί σκότωσαν έναν από τους Αθηναίους τον Υπέρβολο, άνθρωπο ποταπό που είχε εξοριστεί όχι επειδή ο κόσμος φοβόταν την δύναμή του και την αξία του, αλλά επειδή ήταν κακός και ντρόπιαζε την πολιτεία. Πάντα με την συνεργασία του Χαρμίνου και των άλλων, οι τριακόσιοι αυτοί έκαναν και άλλες τέτοιες πράξεις κι ετοιμάζονταν να χτυπήσουν τους δημοκρατικούς.
[8.73.4] Αυτοί, όμως, το κατάλαβαν και ειδοποίησαν τους στρατηγούς Λέοντα και Διομέδοντα —ήσαν και οι δύο αντίθετοι στην ολιγαρχία επειδή τους τιμούσαν οι δημοκρατικοί— καθώς και τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο. Ο ένας ήταν τριήραρχος και ο άλλος πεζοναύτης. Ειδοποίησαν και άλλους που τους θεωρούσαν τους πιο αποφασισμένους αντιπάλους των συνωμοτών. Αξίωναν από αυτούς να μην επιτρέψουν να σκοτωθούν οι Σάμιοι δημοκρατικοί και να μην αποξενωθεί από την Αθήνα η Σάμος, χάρη στην οποία είχε έως τότε διατηρηθεί η αθηναϊκή ηγεμονία.
[8.73.5] Όταν οι Αθηναίοι αυτοί τα πληροφορήθηκαν μίλησαν χωριστά στον κάθε στρατιώτη του εκστρατευτικού σώματος και τους παρακινούσαν να μην επιτρέψουν να συμβούν αυτά και ιδιαίτερα στο πλήρωμα της Παράλου. Ήσαν όλοι ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες και από πάντα εχθροί της ολιγαρχίας ακόμα και όταν δεν υπήρχε κίνδυνος να επιβληθεί. Ο Λέων και ο Διομέδων κάθε φορά που έπρεπε να φύγουν με τον στόλο, άφηναν στην Σάμο φρουρά, μερικά καράβια.
[8.73.6] Έτσι, όταν οι τριακόσιοι άρχισαν να ενεργούν, όλοι αυτοί και ιδιαίτερα το πλήρωμα της Παράλου, βοήθησαν τους Σαμίους δημοκράτες που υπερίσχυσαν. Από τους τριακόσιους σκότωσαν τριάντα και τρεις από τους πρωτεργάτες τούς εξόρισαν. Για τους άλλους, ο λαός δεν πήρε μέτρα και έζησαν όλοι μαζί με δημοκρατικό πολίτευμα.

[8.74.1] Τότε οι Σάμιοι και ο αθηναϊκός στρατός, έστειλαν στην Αθήνα την Πάραλο για ν᾽ αναγγείλει ό,τι είχε γίνει. Με το καράβι αυτό έφυγε ο Χαιρέας του Αρχιστράτου, Αθηναίος, που είχε πρωτοστατήσει στα γεγονότα. Δεν είχαν ακόμα μάθει ότι οι τετρακόσιοι είχαν πάρει την εξουσία.
[8.74.2] Μόλις έφτασε το καράβι, οι τετρακόσιοι έπιασαν δύο ή τρεις από το πλήρωμα. Αφού πήραν το καράβι, τους άλλους τους επιβίβασαν σε οπλιταγωγό και τους έταξαν να φρουρούν γύρω από την Εύβοια.
[8.74.3] Ο Χαιρέας, μόλις αντιλήφθηκε την κατάσταση, κατόρθωσε να διαφύγει, γύρισε στην Σάμο και πληροφόρησε τον στρατό περιγράφοντας, με υπερβολές, πολύ σκοτεινή την κατάσταση, ότι, δηλαδή, σ᾽ οποιονδήποτε επέβαλλαν την ποινή της μαστίγωσης και ότι ήταν αδύνατον ν᾽ αντιμιλήσει κανείς σ᾽ όσους ασκούσαν την εξουσία. Πρόσθεσε ότι οι γυναίκες και τα παιδιά των στρατιωτών κακοπάθαιναν και ότι έχουν σκοπό να πιάσουν και να ρίξουν στη φυλακή τους συγγενείς όσων στρατιωτών της Σάμου δεν ήσαν οπαδοί της ολιγαρχίας ώστε, αν δεν τους υπακούσουν, να θανατώσουν τους συγγενείς. Τους είπε και άλλα, πολλά, λέγοντας ψέματα το ένα απάνω στο άλλο.

[8.75.1] Μόλις οι στρατιώτες τ᾽ άκουσαν αυτά, κινήθηκαν στην αρχή για να χτυπήσουν τους πρωτεργάτες της μεταπολίτευσης και όσους άλλους είχαν συνεργήσει. Έπειτα, όμως, τους συγκράτησαν οι μετριοπαθείς, που τους εξήγησαν ότι, με τον εχθρικό στόλο αραγμένο κοντά και έτοιμο για επίθεση, θα έχαναν τα πάντα.
[8.75.2] Μετά απ᾽ αυτά, ο Θρασύβουλος του Λύκου και ο Θράσυλος, που ήσαν οι ηγέτες της δημοκρατικής αυτής αντίδρασης, θέλοντας ν᾽ αποκαταστήσουν με πανηγυρικό τρόπο την δημοκρατία στην Σάμο, όρκισαν όλους τους στρατιώτες με τους μεγαλύτερους όρκους (και ιδιαίτερα εκείνους που ήσαν ολιγαρχικοί) με τους οποίους αναλάμβαναν να σεβαστούν την δημοκρατία, να μείνουν ενωμένοι, να εξακολουθήσουν δραστήρια τον πόλεμο με τους Πελοποννησίους, να θεωρήσουν τους τετρακοσίους εχθρούς και να μην έρχονται σε καμιά επαφή μαζί τους.
[8.75.3] Έδωσαν τον ίδιο όρκο και όλοι οι Σάμιοι που ήσαν σε στρατεύσιμη ηλικία. Το εκστρατευτικό σώμα αποφάσισε να συνεργάζεται σε όλα με τους Σαμίους και να συμμερίζεται μαζί τους τους κινδύνους που θ᾽ αντιμετώπιζε στις επιχειρήσεις που θ᾽ αναλάβαινε. Θεωρούσαν ότι ούτε για τους ίδιους ούτε για τους Σαμίους υπήρχε άλλος τρόπος σωτηρίας, αλλά ότι θα ήσαν χαμένοι αν επικρατούσαν οι τετρακόσιοι ή οι εχθροί της Μιλήτου.

[8.76.1] Την εποχή, λοιπόν, εκείνη έγινε σκληρή αναμέτρηση. Ο στρατός της Σάμου προσπαθούσε να επιβάλει την δημοκρατία στην Αθήνα και οι ολιγαρχικοί της πολιτείας να επιβάλουν την ολιγαρχία στο στρατόπεδο της Σάμου.
[8.76.2] Οι στρατιώτες έκαναν αμέσως Εκκλησία, όπου έπαυσαν τους στρατηγούς και όσους τριηράρχους υποπτεύονταν και όρισαν άλλους στρατηγούς και τριηράρχους, μεταξύ τους τον Θρασύβουλο και τον Θράσυλο.
[8.76.3] Σηκώθηκαν μερικοί και μίλησαν ενθαρρυντικά, λέγοντας ότι δεν πρέπει ν᾽ αποθαρρύνονται επειδή η πολιτεία επαναστάτησε εναντίον τους. Η μειοψηφία είχε αποχωριστεί από την πλειοψηφία και το στρατόπεδο της Σάμου είχε μεγαλύτερες δυνατότητες από την Αθήνα.
[8.76.4] Αυτοί είχαν ολόκληρο τον στόλο και θα ανάγκαζαν τις πολιτείες που είχε η Αθήνα στην εξουσία της να πληρώνουν σ᾽ αυτούς τις εισφορές σαν να εξακολουθούσαν να έχουν την Αθήνα για βάση τους. Είχαν στην διάθεσή τους την Σάμο, πολιτεία ισχυρή, η οποία όταν έκανε πόλεμο εναντίον της Αθήνας, λίγο έλειψε να της αφαιρέσει την θαλασσοκρατορία. Η βάση τους, λοιπόν, για τις επιχειρήσεις εναντίον του εχθρού θα ήταν η ίδια. Το στρατόπεδο, έχοντας τον στόλο, μπορούσε να προμηθεύεται ό,τι είχε ανάγκη πιο εύκολα παρά η Αθήνα.
[8.76.5] Χάρη στο στρατόπεδο της Σάμου, μπόρεσαν οι Αθηναίοι και κράτησαν έως τότε ελεύθερη την θαλάσσια επικοινωνία με τον Πειραιά και τώρα, αν οι ολιγαρχικοί δεν δέχονταν να επαναφέρουν την δημοκρατία, το στρατόπεδο θα μπορούσε να μεταχειριστεί ένα μέσον που δεν είχε η πολιτεία, τον αποκλεισμό της από θάλασσα.
[8.76.6] Έλεγαν επίσης ότι η βοήθεια την οποία μπορούσαν να έχουν από την Αθήνα για να νικήσουν τον εχθρό, ήταν ελάχιστη, αφού η πολιτεία δεν είχε πια να στείλει χρήματα, για τα οποία φρόντιζαν οι ίδιοι οι στρατιώτες, και δεν ήταν σε θέση να τους στείλει χρήσιμες οδηγίες, πράγμα με το οποίο μια πολιτεία διατηρεί τον έλεγχο επάνω σ᾽ ένα εκστρατευτικό σώμα. Αλλά και σ᾽ αυτό οι ολιγαρχικοί είχαν παρανομήσει καταλύοντας τους πάτριους νόμους, ενώ οι στρατιώτες τούς σέβονταν και θα προσπαθούσαν ν᾽ αναγκάσουν και τους άλλους να τους σεβαστούν. Έτσι, λοιπόν, όσοι μπορούσαν, στο στρατόπεδο, να δώσουν χρήσιμες συμβουλές, δεν ήσαν χειρότεροι από τους πολιτικούς στην Αθήνα.
[8.76.7] Αλλά και αν έδιναν κάθε εγγύηση στον Αλκιβιάδη και τον ανακαλούσαν από την εξορία, θα τους εξασφάλιζε πρόθυμα την φιλία του βασιλέως. Το σπουδαιότερο, όμως, ήταν ότι, και αν ακόμα αποτύχαιναν σε όλες τις προσπάθειές τους, έχοντας τόσο μεγάλο στόλο, θα έβρισκαν για να αποσυρθούν, πολλές χώρες με εδάφη και πολιτείες για να εγκατασταθούν.

[8.77.1] Αφού, λοιπόν, έκαναν Εκκλησία κι ενθάρρυναν ο ένας τον άλλον, εξακολούθησαν να ετοιμάζονται με μεγάλο ζήλο για τον πόλεμο. Οι απεσταλμένοι τους οποίους είχαν στείλει οι τετρακόσιοι, τα έμαθαν αυτά όταν βρίσκονταν στην Δήλο και δεν προχώρησαν.

[8.78.1] Την ίδια εποχή, οι στρατιώτες του πελοποννησιακού στόλου που βρισκόταν στην Μίλητο, κατηγορούσαν μεταξύ τους, τον Αστύοχο και τον Τισσαφέρνη ότι φθείρουν την κατάσταση. Τον Αστύοχο τον κατηγορούσαν επειδή δεν ήθελε να ναυμαχήσει, ούτε πρωτύτερα όταν ο πελοποννησιακός στόλος ήταν πολύ ισχυρός και ο στόλος των Αθηναίων λίγος, ούτε τώρα που, καθώς λέγεται, βρίσκονται οι Αθηναίοι σε διάσταση μεταξύ τους και δεν έχουν ακόμα συγκεντρώσει τον στόλο τους. Οι δυνάμεις τους κινδυνεύουν να φθαρούν περιμένοντας τον φοινικικό στόλο του Τισσαφέρνη που είναι μύθος και όχι πραγματικότητα. Τον Τισσαφέρνη τον κατηγορούσαν επειδή δεν έφερνε τον φοινικικόν αυτό στόλο κι επειδή εξασθενούσε τον πελοποννησιακό στόλο, πληρώνοντας με αταξία και όχι ολόκληρους τους μισθούς. Έλεγαν, λοιπόν, πως έπρεπε να τελειώνουν οι αναβολές και να επιδιώξουν αποφασιστική ναυμαχία. Ιδίως οι Συρακούσιοι ήσαν οι περισσότερο επίμονοι.

[8.79.1] Όταν ο Αστύοχος και οι σύμμαχοι κατάλαβαν αυτή την κατακραυγή, έκαναν συμβούλιο κι αποφάσισαν να ναυμαχήσουν. Έμαθαν τις ταραχές στο στρατόπεδο της Σάμου και ξεκίνησαν με όλον τον στόλο, εκατόν δώδεκα καράβια και έπλεαν προς την Μυκάλη. Έδωσαν διαταγή στους Μιλησίους να πάνε από στεριά στο ακρωτήρι της Μυκάλης.
[8.79.2] Ογδόντα δύο αθηναϊκά καράβια της Σάμου έτυχε να βρίσκονται στην Γλαύκη της Μυκάλης —στο σημείο αυτό μεταξύ Σάμου και Μυκάλης η απόσταση είναι η μικρότερη— και όταν είδαν τον πελοποννησιακό στόλο να πλέει εναντίον τους υποχώρησαν στην Σάμο επειδή θεώρησαν ότι με τα καράβια που είχαν, δεν ήσαν σε θέση να τα ριψοκινδυνέψουν όλα για όλα.
[8.79.3] Ταυτόχρονα —επειδή είχαν πληροφορηθεί από πριν ότι οι Πελοποννήσιοι έρχονται για να ναυμαχήσουν— είχαν στείλει μήνυμα και περίμεναν τον Στρομβιχίδη (από τον Ελλήσποντο όπου είχε πάει —στην Άβυδο— με καράβια που είχε πάρει από την Χίο) να έρθει να τους βοηθήσει.
[8.79.4] Οι Αθηναίοι υποχώρησαν στην Σάμο και οι Πελοποννήσιοι έφτασαν στην Μυκάλη όπου έστησαν στρατόπεδο μαζί με τους Μιλησίους και τους πεζούς από γειτονικές πολιτείες.
[8.79.5] Την επομένη, ενώ ετοιμάζονταν να ξεκινήσουν εναντίον της Σάμου, έμαθαν ότι ο Στρομβιχίδης είχε φτάσει από τον Ελλήσποντο με τα καράβια του. Έφυγαν αμέσως πίσω στην Μίλητο.
[8.79.6] Οι Αθηναίοι, με την ενίσχυση που πήραν, ξεκίνησαν για την Μίλητο με εκατόν οκτώ καράβια, έχοντας σκοπό να δώσουν αποφασιστική ναυμαχία. Αλλά καθώς δεν βγήκε καμιά εχθρική δύναμη ν᾽ αναμετρηθεί μαζί τους, γύρισαν πίσω στην Σάμο.

[8.80.1] Αμέσως μετά απ᾽ αυτό, το ίδιο καλοκαίρι, οι Πελοποννήσιοι, οι οποίοι έκριναν ότι δεν μπορούσαν ν᾽ αναμετρηθούν με τον εχθρό παρατάσσοντας ολόκληρο τον στόλο, βρέθηκαν σε αμηχανία πού θα βρουν χρήματα για τόσα καράβια, επειδή ο Τισσαφέρνης τούς πλήρωνε πολύ ακατάστατα. Έστειλαν στον Φαρνάβαζο σαράντα καράβια με αρχηγό τον Κλέαρχο του Ραμφία σύμφωνα με τις αρχικές του οδηγίες.
[8.80.2] Ο ίδιος ο Φαρνάβαζος τους καλούσε και ήταν έτοιμος να τους δίνει μισθό. Ταυτόχρονα το Βυζάντιο έστελνε μηνύματα ότι ήταν έτοιμο ν᾽ αποστατήσει.
[8.80.3] Τα σαράντα καράβια ανοίχτηκαν στο πέλαγος ώστε να ταξιδέψουν χωρίς να το νιώσουν οι Αθηναίοι. Αλλά τα βρήκε μεγάλη τρικυμία. Τα περισσότερα, με τον Κλέαρχο, έπιασαν στην Δήλο και αργότερα γύρισαν στην Μίλητο (ο Κλέαρχος, όμως, πήγε από στεριά στον Ελλήσποντο, όπου ανάλαβε τα καθήκοντά του) ενώ τα δέκα υπόλοιπα, με αρχηγό τον Μεγαρέα Έλιξο, μπόρεσαν να φτάσουν στον Ελλήσποντο και προκάλεσαν την αποστασία του Βυζαντίου.
[8.80.4] Το πληροφορήθηκαν οι Αθηναίοι και έστειλαν ενίσχυση μερικά καράβια για να φρουρούν τον Ελλήσποντο. Έγινε και μια σύντομη ναυμαχία στ᾽ ανοιχτά του Βυζαντίου, όπου αναμετρήθηκαν οκτώ και οκτώ καράβια.

[8.81.1] Οι Αθηναίοι αρχηγοί στην Σάμο και ιδιαίτερα ο Θρασύβουλος, ο οποίος είχε πάντα την ίδια γνώμη από τότε που είχε πρωτοστατήσει στην μεταπολίτευση, ότι δηλαδή έπρεπε ν᾽ ανακληθεί ο Αλκιβιάδης, κατόρθωσαν τέλος, κάνοντας Εκκλησία, να πείσουν τους περισσότερους στρατιώτες. Ψήφισαν να τον ανακαλέσουν και να τον αμνηστεύσουν. Ο Θρασύβουλος πήρε καράβι, πήγε εκεί που ήταν ο Τισσαφέρνης και έφερε πίσω στην Σάμο τον Αλκιβιάδη, έχοντας την πεποίθηση ότι η μόνη σωτηρία ήταν να μεταστρέψει τον Τισσαφέρνη για να γίνει φίλος των Αθηναίων και να εγκαταλείψει τους Πελοποννησίους.
[8.81.2] Έγινε Εκκλησία όπου ο Αλκιβιάδης διατύπωσε παράπονα για την εξορία του και τις ταλαιπωρίες που είχε υποστεί, και μετά μίλησε πολύ για την πολιτική κατάσταση, δίνοντάς τους μεγάλες ελπίδες για τα όσα θα συνέβαιναν μελλοντικά και υπερβάλλοντας πολύ την επιρροή του στον Τισσαφέρνη, ώστε να φοβίσει τους ολιγαρχικούς της Αθήνας και να διαλυθούν γρήγορα οι πολιτικοί σύλλογοι και ταυτόχρονα να ενισχύσει την επιβολή του στους στρατιώτες της Σάμου και να τους ενθαρρύνει, ενώ οι εχθροί θ᾽ άρχιζαν να έχουν μεγάλες αμφιβολίες για τον Τισσαφέρνη και θα έχαναν τις ελπίδες τους.
[8.81.3] Με μεγάλα, λοιπόν, λόγια ο Αλκιβιάδης υποσχέθηκε στους στρατιώτες ότι ο Τισσαφέρνης τον είχε διαβεβαιώσει πως αν οι Αθηναίοι του εμπνεύσουν εμπιστοσύνη, και όσο του έμεναν χρήματα, δεν θα τους άφηνε να στερηθούν, ακόμα και αν, τελικά, θα χρειαζόταν να πουλήσει το ίδιο το κρεβάτι του. Ότι τον φοινικικό στόλο που ήταν κιόλας στην Άσπενδο, θα τον φέρει για να ενισχύσει τους Αθηναίους και όχι τους Πελοποννησίους. Τέλος, ότι ο Τισσαφέρνης θα είχε εμπιστοσύνη στους Αθηναίους μόνον όταν ο Αλκιβιάδης γυρίσει σώος στην Σάμο και του εγγυηθεί για την φιλία των Αθηναίων.

[8.82.1] Αφού τ᾽ άκουσαν αυτά και άλλα πολλά, οι στρατιώτες τον εκλέξαν αμέσως στρατηγό μαζί με τους προηγούμενους και του ανάθεσαν την γενική διαχείριση των υποθέσεων. Και την στιγμή εκείνη κανείς τους δεν θα άλλαζε με τίποτα στον κόσμο την διπλή ελπίδα που είχε, δηλαδή την δική του σωτηρία και την τιμωρία των Τετρακοσίων. Και ήσαν έτοιμοι, περιφρονώντας τον εχθρό που ήταν τότε αντίκρυ τους, να ξεκινήσουν αμέσως για τον Πειραιά.
[8.82.2] Παρόλον ότι πολλοί επιμέναν σ᾽ αυτό, ο Αλκιβιάδης αντιτάχθηκε, με όλη του την δύναμη, στην πρόταση να φύγουν για τον Πειραιά, αφήνοντας πίσω τους τον εχθρό που ήταν τόσο κοντά. Είπε ότι πρώτ᾽ απ᾽ όλα έπρεπε να φροντίσουν για τον πόλεμο, αφού τον είχαν εκλέξει στρατηγό, και να πάει να βρει τον Τισσαφέρνη για την συνέχισή του.
[8.82.3] Έφυγε αμέσως από την Εκκλησία για να πάει στον σατράπη, ώστε να δημιουργήσει την εντύπωση ότι συζητούσε μαζί του όλα τα ζητήματα, αλλά και για να παρουσιαστεί μπροστά του με κύρος ηγέτη, αφού είχε μόλις εκλεγεί στρατηγός, που θα μπορούσε από τότε και ύστερα είτε να τον βλάψει, είτε να τον εξυπηρετήσει. Έτσι ο Αλκιβιάδης ήταν σε θέση να εκφοβίζει τον Τισσαφέρνη με τους Αθηναίους και τους Αθηναίους με τον Τισσαφέρνη.

[8.83.1] Όταν οι Πελοποννήσιοι της Μιλήτου έμαθαν την ανάκληση του Αλκιβιάδη, αυξήθηκε πολύ η δυσαρέσκειά τους εναντίον του Τισσαφέρνη, τον οποίον υποψιάζονταν και πριν.
[8.83.2] Από τότε που ο αθηναϊκός στόλος είχε παρουσιαστεί μπροστά στην Μίλητο και οι Πελοποννήσιοι δεν θέλησαν να τους αντιμετωπίσουν σε ναυμαχία, ο Τισσαφέρνης είχε δείξει ακόμα μεγαλύτερη απροθυμία να τους πληρώνει τους μισθούς και η έχθρα τους εναντίον του, που είχε αρχίσει από τότε που είχε σχέσεις με τον Αλκιβιάδη, είχε μεγαλώσει πολύ.
[8.83.3] Οι στρατιώτες, καθώς και μερικοί από τους αξιωματούχους, συγκεντρώνονταν και συσκέπτονταν μεταξύ τους —όπως το είχαν κάνει και άλλοτε— και διαπίστωναν ότι ποτέ δεν είχαν λάβει ολόκληρο τον μισθό τους και ότι και τον μειωμένο αυτόν μισθό δεν τον έπαιρναν τακτικά. Έλεγαν ότι έπρεπε ή να γίνει μια αποφασιστική ναυμαχία, ή, τότε, να μεταφερθούν αλλού, σε μέρος όπου θα μπορούσαν να προμηθεύονται χρήματα. Αλλιώς τα πληρώματα θα εγκατέλειπαν τα καράβια τους. Για όλα αυτά θεωρούσαν υπεύθυνο τον Αστύοχο, που για να έχει προσωπικό όφελος, ανεχόταν τις ιδιοτροπίες του Τισσαφέρνη.

[8.84.1] Ενώ αυτή ήταν η κατάσταση των πνευμάτων, σημειώθηκε και το ακόλουθο επεισόδιο εξαιτίας του Αστυόχου.
[8.84.2] Οι ναύτες των Συρακουσίων και των Θουρίων —οι περισσότεροι ήσαν ελεύθεροι πολίτες και γι᾽ αυτό ήσαν πιο απαιτητικοί— τον περικύκλωσαν και ζητούσαν, με φωνές, τους μισθούς τους. Ο Αστύοχος τους αποκρίθηκε με αναίδεια και τους απείλησε. Σήκωσε μάλιστα το ραβδί του για να χτυπήσει τον Δωριέα που συνηγορούσε για τους δικούς του ναύτες.
[8.84.3] Άμα το πλήθος το είδε, ξέσπασε σε φοβέρες, όπως κάνουν οι ναυτικοί, και όρμησε απάνω στον Αστύοχο για να τον χτυπήσει. Ο Αστύοχος τους πρόλαβε, καταφεύγοντας σ᾽ έναν βωμό. Έτσι ξέφυγε και το πλήθος διαλύθηκε.
[8.84.4] Οι Μιλήσιοι έκαναν αιφνιδιαστική επίθεση και κυρίεψαν το φρούριο που είχε χτίσει ο Τισσαφέρνης μέσα στην πολιτεία και έδιωξαν την φρουρά. Την επιχείρηση αυτήν την επιδοκίμασαν όλοι οι άλλοι σύμμαχοι και ιδίως οι Συρακούσιοι.
[8.84.5] Την αποδοκίμασε όμως ο Λίχας, που είπε ότι και οι Μιλήσιοι και όσοι άλλοι κατοικούσαν στα εδάφη του βασιλέως, έπρεπε ν᾽ αναγνωρίζουν την εξουσία του Τισσαφέρνη, όσο θα την ασκούσε με μέτρο, και να τον κολακεύουν έως ότου τελειώσει ο πόλεμος. Οι Μιλήσιοι θύμωσαν μαζί του και γι᾽ αυτό και για άλλα παρόμοια και όταν αργότερα αρρώστησε και πέθανε, δεν άφησαν τους Λακεδαιμονίους να τον θάψουν εκεί που ήθελαν.

[8.85.1] Ενώ, λοιπόν, αυτά ήσαν τα αισθήματά τους για τον Αστύοχο και τον Τισσαφέρνη, έφτασε από την Λακεδαίμονα ο διάδοχος του Αστυόχου, Μίνδαρος, και παράλαβε την ναυαρχία. Ο Αστύοχος έφυγε.
[8.85.2] Ο Τισσαφέρνης έστειλε μαζί του κάποιον δικό του, ονομαζόμενο Γαυλίτη από την Καρία που ήξερε τις δύο γλώσσες για να κατηγορήσει τους Μιλησίους εξαιτίας του φρουρίου και για να δικαιολογήσει την δική του στάση. Ήξερε ότι Μιλήσιοι αντιπρόσωποι είχαν φύγει για να παραπονεθούν έντονα εναντίον του και ότι ήταν μαζί τους ο Ερμοκράτης, που επρόκειτο να τον καταγγείλει ότι επαμφοτέριζε και ότι, με τον Αλκιβιάδη, εργαζόταν για ν᾽ αποτύχουν οι Πελοποννήσιοι.
[8.85.3] Ο Ερμοκράτης μισούσε τον Τισσαφέρνη από καιρό εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο πληρώνονταν οι μισθοί. Όταν, αργότερα, ο Ερμοκράτης εξορίστηκε από τους Συρακουσίους και ήρθαν στην Μίλητο άλλοι αρχηγοί του στόλου από τις Συρακούσες, ο Πόταμις, ο Μύσκων και ο Δήμαρχος, ο Τισσαφέρνης τον καταδίωκε με μεγαλύτερη μανία, τότε που ήταν πια εξόριστος ο Ερμοκράτης. Τον κατηγορούσε για πολλά άλλα και για το ότι, κάποτε, του είχε ζητήσει χρήματα. Επειδή δεν του τα είχε δώσει, είχε γίνει εχθρός του.
[8.85.4] Ο Αστύοχος, λοιπόν, οι Μιλήσιοι και ο Ερμοκράτης έφυγαν για την Λακεδαίμονα. Ο Αλκιβιάδης, που βρισκόταν κοντά στον Τισσαφέρνη, γύρισε πάλι στην Σάμο.

[8.86.1] Έφτασαν στην Σάμο, από την Δήλο, οι απεσταλμένοι των Τετρακοσίων για να καθησυχάσουν τον στρατό και για να τον μεταπείσουν. Ήταν εκεί και ο Αλκιβιάδης. Έγινε Εκκλησία και δοκίμασαν να μιλήσουν,
[8.86.2] αλλά στην αρχή οι στρατιώτες δεν ήθελαν να τους ακούσουν και φώναζαν ότι πρέπει να θανατωθούν εκείνοι που καταργούν την δημοκρατία. Έπειτα όμως, αφού με δυσκολία ησύχασαν, τους άκουσαν
[8.86.3] και εκείνοι εξήγησαν ότι η μεταπολίτευση δεν είχε γίνει ούτε για να καταστραφεί η πολιτεία, αλλά για να σωθεί, ούτε για να την παραδώσουν στον εχθρό. Τούτο θα ήταν εύκολο να το κάνουν όταν οι Λακεδαιμόνιοι είχαν βαδίσει εναντίον της πολιτείας και οι Τετρακόσιοι ήσαν στην εξουσία. Εξήγησαν ότι οι Πέντε Χιλιάδες θα ασκούσαν —εκ περιτροπής— την εξουσία και ότι, αντίθετα από τα όσα, διαστρεβλωμένα, είπε ο Χαιρέας, οι συγγενείς των στρατιωτών δεν παθαίνουν τίποτε και ότι ο καθένας τους ζει στο σπίτι του απολαμβάνοντας τα όσα έχει.
[8.86.4] Τους είπαν και άλλα πολλά, αλλά οι στρατιώτες δεν πείστηκαν. Οργίστηκαν και φώναζαν ο καθένας μια γνώμη. Αλλά οι περισσότεροι ήθελαν να φύγουν για τον Πειραιά. Φαίνεται ότι στην περίπτωση εκείνη ο Αλκιβιάδης ωφέλησε για πρώτη φορά και περισσότερο από κάθε άλλον την Αθήνα. Κατόρθωσε να εμποδίσει τους Αθηναίους της Σάμου να ξεκινήσουν εναντίον της ίδιας της πολιτείας τους, οπότε ήταν φανερό ότι οι εχθροί θα είχαν κυριέψει την Ιωνία και τον Ελλήσποντο.
[8.86.5] Όπως ήταν τότε η κατάσταση, άλλος κανείς δεν ήταν σε θέση να συγκρατήσει το πλήθος. Όχι μόνο τους εμπόδισε να φύγουν για την Αθήνα, αλλά και με επιτιμητικά λόγια συγκράτησε εκείνους που οργίζονταν εναντίον των αποσταλμένων.
[8.86.6] Αυτός ο ίδιος τους έδωσε την απάντηση προτού φύγουν πίσω. Δεν είχε —τους είπε— αντίρρηση να ασκούν την εξουσία οι Πέντε Χιλιάδες, αλλά παράγγελνε να παυθούν οι Τετρακόσιοι και ν᾽ αποκατασταθεί η Βουλή, όπως ήταν πριν, δηλαδή οι Πεντακόσιοι. Είπε ότι εγκρίνει απόλυτα όλα τα μέτρα οικονομίας που θα είχαν σκοπό να εξασφαλίσουν τον ανεφοδιασμό του στρατού.
[8.86.7] Και παράγγειλε να εξακολουθήσουν την πολεμική τους προσπάθεια και να μην ενδώσουν στον εχθρό —και τούτο επειδή όσο η πολιτεία άντεχε υπήρχαν πολλές ελπίδες ότι μπορούσε να γίνει συμβιβασμός μεταξύ τους, αλλά εάν είτε η πολιτεία είτε το στρατόπεδο της Σάμου έπεφτε, τότε δεν θα έμενε κανείς με τον οποίον να γίνει ο συμβιβασμός.
[8.86.8] Έφτασαν στην Σάμο και πρέσβεις από το Άργος, που υπόσχονταν ότι θα βοηθήσουν τους Αθηναίους δημοκρατικούς της Σάμου. Ο Αλκιβιάδης τούς άκουσε, τους ευχαρίστησε και τους έστειλε πίσω, λέγοντάς τους να είναι έτοιμοι να έρθουν όταν τους καλέσουν.
[8.86.9] Οι Αργείοι είχαν φτάσει μαζί με το πλήρωμα της Παράλου, το οποίο είχε μεταφερθεί σ᾽ ένα οπλιταγωγό, μ᾽ εντολή να περιπολεί στα νερά της Εύβοιας. Μετά έπρεπε να μεταφέρουν στην Λακεδαίμονα τον Λαισποδία, τον Αριστοφώντα και τον Μελησία, πρέσβεις των Τετρακοσίων. Όταν έφτασαν κοντά στο Άργος, έπιασαν τους πρέσβεις και τους παράδωσαν στους Αργείους σαν πρωτεργάτες της ανατροπής της δημοκρατίας. Δεν γύρισαν στην Αθήνα, αλλά παίρνοντας μαζί τους τους πρέσβεις του Άργους, έφτασαν στην Σάμο με το καράβι που είχαν.

[8.87.1] Το ίδιο καλοκαίρι, την εποχή που είχε κορυφωθεί η αγανάκτηση των Λακεδαιμονίων εναντίον του Τισσαφέρνη για άλλους λόγους, αλλά κι επειδή είχε επιστρέψει στην Σάμο ο Αλκιβιάδης —οι Λακεδαιμόνιοι θεωρούσαν ότι είναι πια φανερά με το μέρος των Αθηναίων— ο σατράπης, θέλοντας να δείξει ότι οι εναντίον του διαβολές δεν ήσαν βάσιμες, ετοιμάστηκε να πορευτεί στην Άσπενδο όπου βρισκόταν ο φοινικικός στόλος και παράγγειλε στον Λίχα να τον συνοδεύσει. Είπε ότι θα έδινε εντολή στον ύπαρχό του Τάμω να πληρώνει τον μισθό στον στρατό, όσο αυτός θα έλειπε.
[8.87.2] Δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί ποιός ήταν ο σκοπός του που πήγε στην Άσπενδο και γιατί δεν έφερε τον στόλο από εκεί.
[8.87.3] Είναι βέβαιο ότι είχαν φτάσει στην Άσπενδο εκατόν σαράντα επτά καράβια. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για να εξηγηθεί το γιατί δεν προχώρησαν πιο πέρα. Άλλοι λένε ότι ο Τισσαφέρνης απουσίασε ώστε, όπως το είχε σκοπό, να εξαντλήσει τους Πελοποννησίους — ο Τάμως στον οποίο είχε αναθέσει την εξουσία, δεν τους πλήρωνε καλύτερα, αλλά μάλλον χειρότερα. Άλλοι λένε ότι έφερε τους Φοίνικες στην Άσπενδο για να του δώσουν χρήματα και να τους απολύσει (αφού, οπωσδήποτε, δεν είχε σκοπό να τους χρησιμοποιήσει), άλλοι, τέλος, λένε ότι πήγε στην Άσπενδο εξαιτίας της εναντίον του κατακραυγής των Λακεδαιμονίων, ώστε να πουν ότι δεν τους αδικεί, αλλά ότι πηγαίνει πραγματικά να τους φέρει πραγματικό κι επανδρωμένο στόλο.
[8.87.4] Εγώ νομίζω ότι ο λόγος για τον οποίο δεν έφερε τον στόλο είναι φανερός. Ήθελε να εξαντλήσει τους Έλληνες και να τους καταντήσει ανίσχυρους. Έλειψε και καθυστέρησε για να τους φθείρει και να διατηρήσει μεταξύ τους την ισορροπία, χωρίς να δίνει σε κανέναν από τους δύο την υπεροχή πηγαίνοντας με το μέρος του. Αν είχε θελήσει να δώσει τέλος στον πόλεμο, τότε θα είχε επέμβει χωρίς ενδοιασμούς. Αν είχε ενισχύσει τους Λακεδαιμονίους, είναι βέβαιο ότι θα τους έδινε την νίκη αφού και τότε ακόμα ήσαν μάλλον ισόπαλοι με τους Αθηναίους παρά κατώτεροί τους.
[8.87.5] Εκείνο, όμως, που φανερώνει τις προθέσεις του, είναι η πρόφαση που επικαλέσθηκε επειδή δεν έφερε τον στόλο. Είπε, δηλαδή, ότι τα καράβια ήσαν λιγότερα από όσα είχε δώσει διαταγή ο βασιλεύς να συγκεντρωθούν. Αλλά τότε θα είχε κάνει ακόμα μεγαλύτερη εξυπηρέτηση στον βασιλέα, αφού θα είχε επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα με μικρότερα έξοδα.
[8.87.6] Ο Τισσαφέρνης, λοιπόν, με όποιο σχέδιο και αν είχε, έφτασε στην Άσπενδο και βρήκε τους Φοίνικες. Σύμφωνα με την παραγγελία του, οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν τον Λακεδαιμόνιο Φίλιππο με δύο καράβια, για να παραλάβει τον στόλο.

[8.88.1] Μόλις ο Αλκιβιάδης έμαθε ότι ο Τισσαφέρνης πήγαινε στην Άσπενδο, έφυγε και αυτός για εκεί, με δεκατρία καράβια, και υποσχέθηκε στους Αθηναίους της Σάμου ότι θα τους προσφέρει μεγάλη υπηρεσία (ή θα έφερνε τον φοινικικό στόλο στους Αθηναίους ή θα τον εμπόδιζε να ενισχύσει τους Πελοποννησίους). Καθώς φαίνεται, ήξερε από καιρό ποιές ήσαν οι επιδιώξεις του Τισσαφέρνη, ο οποίος δεν είχε σκοπό να φέρει τον στόλο. Ήθελε να τον κάνει όσο το δυνατό πιο ύποπτο στους Πελοποννησίους σαν φίλο των Αθηναίων και αυτού του ίδιου κι έτσι να τον αναγκάσει να γίνει σύμμαχος των Αθηναίων. Έφυγε, λοιπόν, αμέσως ο Αλκιβιάδης προς τ᾽ ανατολικά, με κατεύθυνση την Φασήλιδα και την Καύνο.

[8.89.1] Οι πρέσβεις των Τετρακοσίων γύρισαν από την Σάμο στην Αθήνα όπου μεταδώσαν τα όσα παράγγελνε ο Αλκιβιάδης, να εξακολουθήσουν, δηλαδή, τον πόλεμο και να μην ενδώσουν στον εχθρό. Επίσης ότι είχε πολλές ελπίδες να επιτύχει συμβιβασμό μεταξύ στρατοπέδου και πολιτείας και ότι θα νικήσουν τους Πελοποννησίους. Πολλοί από όσους συμμετείχαν στην ολιγαρχία ήσαν και από πριν δυσαρεστημένοι με το καθεστώς και ευχαρίστως θ᾽ απαλλάσσονταν απ᾽ αυτό, εάν μπορούσαν να το επιτύχουν χωρίς να κινδυνέψουν. Αναθάρρησαν πολύ,
[8.89.2] άρχισαν να συγκεντρώνονται και να διαμαρτύρονται για την κατάσταση. Αρχηγοί τους ήσαν μερικοί από τους επιφανέστερους ολιγαρχικούς που είχαν αξιώματα, όπως ο Θηραμένης του Άγνωνος, ο Αριστοκράτης του Σκελίου και άλλοι. Είχαν λάβει μέρος από τους πρώτους στην μεταπολίτευση, φοβόνταν όμως, όπως έλεγαν, τον στρατό της Σάμου και τον Αλκιβιάδη, αλλά και τους πρέσβεις που είχαν φύγει για την Λακεδαίμονα μήπως, χωρίς την συγκατάθεση του λαού, ενεργήσουν κατά τρόπο ολέθριο για την πολιτεία. Δεν υποστήριζαν φανερά ότι έπρεπε η εξουσία να μην ασκείται από λίγους, αλλά έλεγαν ότι έπρεπε οι Πέντε Χιλιάδες να μην είναι ονομαστική, αλλά πραγματική εξουσία και να υπάρχει μεγαλύτερη ισονομία στην πολιτεία.
[8.89.3] Αυτά, βέβαια, ήσαν ρητορικά συνθήματα. Οι περισσότεροι δεν ακολουθούσαν παρά τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο καταστρέφεται μια ολιγαρχία που προέρχεται από δημοκρατία. Από την πρώτη μέρα ο καθένας από όσους έχουν την εξουσία δεν διεκδικεί την ισότητα με τους άλλους, αλλά απαιτεί να είναι ο πρώτος απ᾽ όλους. Ενώ στην δημοκρατία, όταν αναδείχνονται οι άρχοντες με εκλογές, ανέχονται ευκολότερα την αποτυχία τους, αφού δεν είναι έργο των ομοίων τους.
[8.89.4] Είναι φανερό ότι τους παράσυρε η μεγάλη δύναμη που είχε ο Αλκιβιάδης στην Σάμο και η πεποίθηση που είχαν ότι το ολιγαρχικό καθεστώς δεν θα κρατήσει. Ο καθένας τους αγωνιζόταν να γίνει αυτός αρχηγός των δημοκρατικών.

[8.90.1] Αλλά μεταξύ των Τετρακοσίων υπήρχαν εκείνοι που ήσαν απόλυτα αντίθετοι στην κίνηση αυτή. Ηγέτες τους ήσαν ο Φρύνιχος, που όταν ήταν στρατηγός στην Σάμο, είχε έρθει σε προστριβές με τον Αλκιβιάδη, ο Αρίσταρχος, από τους παλαιότερους και πιο αποφασισμένους αντιπάλους της δημοκρατίας, ο Πείσανδρος, ο Αντιφών και άλλοι πολύ πλούσιοι. Και πρωτύτερα, όταν μόλις είχαν πάρει την εξουσία και ο στρατός της Σάμου είχε επαναστατήσει και είχε κηρυχτεί υπέρ της δημοκρατίας, είχαν προσπαθήσει να κάνουν ειρήνη και είχαν στείλει πρέσβεις στην Λακεδαίμονα. Είχαν αρχίσει να χτίζουν κι ένα οχυρό στην τοποθεσία που ονομάζεται Ηετιωνεία. Βλέποντας ότι οι πρέσβεις τους είχαν γυρίσει από την Σάμο και ότι, όχι μόνο ο λαός, αλλά και πολλοί δικοί τους, που έως τότε τους φαίνονταν πιστοί, μεταστρέφονταν, ανάπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα.
[8.90.2] Ανήσυχοι για τα όσα γίνονταν στην Σάμο και στην Αθήνα, έστειλαν γρήγορα τον Αντιφώντα και τον Φρύνιχο με άλλους δέκα στην Λακεδαίμονα για να κάνουν ειρήνη με οποιουσδήποτε όρους που θα ήσαν κάπως ανεκτοί.
[8.90.3] Εξακολούθησαν να χτίζουν και το οχυρό στην Ηετιωνεία. Όπως έλεγαν ο Θηραμένης και οι οπαδοί του, σκοπός του οχυρού δεν ήταν να εμποδίσει τους στρατιώτες της Σάμου να μπουν στον Πειραιά αν το προσπαθούσαν με την βία, αλλά, κυρίως, να μπορέσουν να διευκολύνουν την είσοδο του εχθρού με στόλο και στρατό, όποτε τον καλέσουν.
[8.90.4] Η Ηετιωνεία είναι χερσόνησος του Πειραιά, κοντά στην είσοδό του. Την οχύρωναν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε μαζί με το τείχος που υπήρχε προς την στεριά, να μπορεί ολιγάριθμη φρουρά να ελέγχει την είσοδο. Και το παλαιό τείχος προς την στεριά και το νέο που χτιζόταν στην παραλία, έρχονταν να καταλήξουν στον ένα από τους δύο πύργους που βρίσκονται στην στενή είσοδο του λιμανιού.
[8.90.5] Έχτισαν και αποθήκη πολύ μεγάλη κολλητά στο τείχος. Την είχαν στον έλεγχό τους και ανάγκαζαν τον καθένα ν᾽ αποθηκεύει εκεί όλο το σιτάρι που είχε και όσο εισαγόταν με καράβια από την θάλασσα. Έπρεπε να ζητούν άδεια για να παίρνουν το σιτάρι και να το πουλούν.

[8.91.1] Αυτά διέδιδε ο Θηραμένης και όταν οι πρέσβεις που είχαν πάει στην Λακεδαίμονα γύρισαν αφού απέτυχαν σε όλες τους τις προσπάθειες να κάνουν συμβιβασμό, είπε φανερά ότι το οχυρό αυτό μπορεί να καταστρέψει ολόκληρη την πολιτεία.
[8.91.2] Εκείνη την εποχή ακριβώς, σαράντα δύο καράβια βρίσκονταν συγκεντρωμένα στην Λα της Λακωνικής κι ετοιμάζονταν να πάνε στην Εύβοια, όπου είχαν ζητήσει βοήθεια. Μεταξύ τους ήσαν καράβια ιταλικά από τον Τάραντα και τους Λοκρούς και μερικά σικελικά. Αρχηγός τους ήταν ο Σπαρτιάτης Αγησανδρίδας του Αγησάνδρου. Ο Θηραμένης έλεγε ότι τα καράβια αυτά δεν πήγαιναν να βοηθήσουν την Εύβοια, αλλά θα έρχονταν να βοηθήσουν εκείνους που οχύρωναν την Ηετιωνεία και ότι, αν δεν πάρουν τα μέτρα τους, τότε η πολιτεία θα καταστραφεί χωρίς να το καταλάβει.
[8.91.3] Τα όσα έλεγε δεν ήσαν αβάσιμες διαβολές, γιατί εκείνοι τους οποίους κατηγορούσε, κάτι παρόμοιο είχαν σκοπό να κάνουν. Ήθελαν, δηλαδή, να διατηρήσουν την αθηναϊκή ηγεμονία με ολιγαρχικό καθεστώς στην Αθήνα. Αν δεν το κατόρθωναν, τότε θα προσπαθούσαν, έχοντας τον στόλο και τα τείχη, να προφυλάξουν την ανεξαρτησία της Αθήνας. Αλλά, αν και τούτο δεν ήταν δυνατόν, τότε προτιμούσαν αντί να είναι πρώτοι αυτοί τα θύματα της επαναφοράς της δημοκρατίας, να επιτρέψουν στον εχθρό να μπει στην πολιτεία, να του παραδώσουν και τον στόλο και τα τείχη για να κάνουν συμφωνία και για να μείνουν στην εξουσία με οποιουσδήποτε όρους, αρκεί να σώσουν την ζωή τους.

[8.92.1] Γι᾽ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχτιζαν το τείχος και μάλιστα με μικρές πύλες και περάσματα για να μπουν οι εχθροί, και εβίαζαν την δουλειά για να είναι έτοιμο.
[8.92.2] Στην αρχή οι διαδόσεις αυτές ήσαν κρυφές και λίγοι τις συζητούσαν. Αλλά έγινε το εξής: Όταν ο Φρύνιχος γύρισε από την πρεσβεία στην Λακεδαίμονα, τον χτύπησε με μαχαίρι, καθώς έβγαινε από το βουλευτήριο, κάποιος μιας περιπόλου, την ώρα που η Αγορά είχε πολύν κόσμο. Ο Φρύνιχος πέθανε σχεδόν αμέσως και ο δράστης μπόρεσε να ξεφύγει. Συνέλαβαν, όμως, τον συνένοχό του, έναν Αργείο, τον οποίο βασάνισαν οι Τετρακόσιοι, αλλά δεν μαρτύρησε το όνομα εκείνου που είχε διατάξει την δολοφονία. Το μόνο που ήξερε, είπε, ήταν ότι πολλοί άνθρωποι συγκεντρώνονταν και στο σπίτι του περιπολάρχου και σε άλλα σπίτια. Επειδή η δολοφονία αυτή δεν προκάλεσε καμιάν αντίδραση, ο Θηραμένης, ο Αριστοκράτης, όσοι από τους Τετρακόσιους ήσαν οπαδοί τους και όσοι άλλοι είχαν τα ίδια φρονήματα, άρχισαν να ενεργούν φανερά.
[8.92.3] Ταυτόχρονα, ο εχθρικός στόλος είχε έρθει από την Λα στην Επίδαυρο, από όπου έκανε επιδρομές εναντίον της Αίγινας. Ο Θηραμένης έλεγε ότι ήταν περίεργο, στόλος που πήγαινε στην Εύβοια, να πάει στην Αίγινα κι από εκεί να επιστρέψει πάλι στην Επίδαυρο, εκτός εάν τον είχαν καλέσει να έρθει για τον σκοπό ακριβώς εκείνον τον οποίο από καιρό είχε αποκαλύψει. Δεν μπορούσαν, λοιπόν, να μένουν άπρακτοι.
[8.92.4] Τέλος, αφού κυκλοφόρησαν πολλά στασιαστικά συνθήματα και προστέθηκαν κι άλλες υποψίες, άρχισαν ν᾽ αναλαμβάνουν δράση. Οι οπλίτες που στον Πειραιά εργάζονταν στο τείχος της Ηετιωνείας —μεταξύ τους ήταν ο Αριστοκράτης που ήταν ταξίαρχος και διέταζε την φυλή του— έπιασαν τον Αλεξικλή, ο οποίος ήταν στρατηγός ολιγαρχικός και προσηλωμένος στο νέο καθεστώς, και τον φυλάκισαν σ᾽ ένα σπίτι.
[8.92.5] Πολλοί άλλοι τους βοήθησαν σ᾽ αυτό, καθώς ο Έρμων, αρχηγός μιας από τις περιπολίες που είχαν τοποθετηθεί στην Μουνιχία. Αλλά το σημαντικότερο ήταν ότι το πλήθος των οπλιτών και των στρατιωτών ήταν σύμφωνο.
[8.92.6] Όταν το πληροφορήθηκαν οι Τετρακόσιοι (έτυχε να συνεδριάζουν στο Βουλευτήριο) όλοι, εκτός από όσους ήσαν αντίθετοι, ήσαν έτοιμοι να πάρουν τα όπλα και φοβέριζαν τον Θηραμένη και τους οπαδούς του. Αλλά ο Θηραμένης υπερασπίστηκε τον εαυτό του λέγοντας ότι ήταν έτοιμος να πάει μαζί τους ν᾽ απελευθερώσει τον φυλακισμένο. Πήρε μαζί έναν από τους στρατηγούς, ο οποίος είχε τα ίδια φρονήματα μαζί του, και ξεκίνησε για τον Πειραιά. Πήγαν να τον ενισχύσουν ο Αρίσταρχος και μερικοί νέοι ιππείς.
[8.92.7] Παντού επικρατούσε μεγάλη σύγχυση και φόβος. Στην Αθήνα νόμιζαν ότι ο Πειραιάς είχε κιόλας πέσει και ότι ο φυλακισμένος είχε σκοτωθεί, ενώ στον Πειραιά νόμιζαν ότι από στιγμή σε στιγμή έρχονται από την Αθήνα να τους χτυπήσουν.
[8.92.8] Πολλοί έτρεχαν να πάρουν τα όπλα τους και μόλις μπόρεσαν να τους εμποδίσουν οι γεροντότεροι μαζί με τον Θουκυδίδη από τα Φάρσαλα —πρόξενο των Αθηναίων που έτυχε να βρίσκεται εκεί— που τους εμπόδιζε, φωνάζοντας ότι ο εχθρός καραδοκούσε και ότι δεν έπρεπε να καταστρέψουν την πατρίδα τους. Τέλος ησύχασαν και δεν οπλίστηκαν.
[8.92.9] Ο Θηραμένης έφτασε στον Πειραιά (ήταν και αυτός στρατηγός) και, θυμωμένος τάχα, έκανε επίπληξη στους οπλίτες, ενώ ο Αρίσταρχος και οι αντίπαλοι των ολιγαρχικών οργίστηκαν πραγματικά.
[8.92.10] Αλλά οι περισσότεροι οπλίτες δεν άλλαξαν γνώμη και δεν έδειχναν σημεία μεταμέλειας. Ρωτούσαν τον Θηραμένη αν νόμιζε ότι το οχυρό χτιζόταν για το καλό της πολιτείας ή αν θα ήταν καλύτερα να το κατεδαφίσουν. Τους αποκρίθηκε ότι αν νομίζουν καλύτερο να το κατεδαφίσουν, τότε και αυτός συμφωνεί μαζί τους. Τότε οι οπλίτες και πολλοί Πειραιώτες ανέβηκαν στο τείχος και άρχισαν να το κατεδαφίζουν.
[8.92.11] Ρίχτηκε το σύνθημα στο πλήθος, όποιος θέλει να καταργηθούν οι Τετρακόσιοι και να πάρουν την εξουσία οι Πέντε Χιλιάδες, να λάβει μέρος στην κατεδάφιση. Έκρυβαν ακόμα τον πραγματικό τους σκοπό και χρησιμοποιούσαν τους Πέντε Χιλιάδες, μη θέλοντας να μιλήσουν ακόμα για εξουσία του λαού, από φόβο μήπως οι Πέντε Χιλιάδες υπήρχαν πραγματικά και μήπως προκαλέσουν αντιδράσεις αν, χωρίς να το ξέρουν, απευθύνονταν σε πρόσωπα που ήσαν από τους Πέντε Χιλιάδες. Ακριβώς γι᾽ αυτόν τον λόγο οι Τετρακόσιοι δεν ήθελαν ούτε να υπάρχουν οι Πέντε Χιλιάδες ούτε να είναι γνωστό ότι δεν υπάρχουν. Θεωρούσαν ότι, αν Πέντε Χιλιάδες πολίτες ασκούσαν την εξουσία, τούτο θα ισοδυναμούσε με δημοκρατία, αλλά ότι έπρεπε να μείνει αόριστη η κατάσταση, ώστε οι πολίτες να φοβούνται ο ένας τον άλλον.

[8.93.1] Την επομένη, παρόλον ότι οι Τετρακόσιοι είχαν ανησυχήσει πολύ, συνεδρίασαν στην Βουλή. Οι οπλίτες του Πειραιά άφησαν ελεύθερο τον Αλεξικλέα και αφού κατεδάφισαν το τείχος της Ηετιωνείας, πήγαν στο θέατρο του Διονύσου, κοντά στην Μουνιχία, όπου αποθέσαν τα όπλα τους και έκαναν Εκκλησία. Αποφάσισαν να ξεκινήσουν αμέσως για την πολιτεία. Σταμάτησαν και απόθεσαν πάλι τα όπλα τους, στο Ανάκειον.
[8.93.2] Πήγαν και τους βρήκαν μερικοί αποσταλμένοι των Τετρακοσίων και τους μίλησαν χωριστά. Προτρέψαν όσους φαίνονταν πιο λογικοί να μην κάνουν τίποτε και να συγκρατήσουν τους άλλους. Έλεγαν ότι θα δημοσιευτούν τα ονόματα των Πέντε Χιλιάδων από τους οποίους θα εκλέγονταν, εκ περιτροπής, οι Τετρακόσιοι. Δεν έπρεπε να κάνουν τίποτε που θα ήταν επικίνδυνο για την πολιτεία, ούτε να την σπρώξουν στο έλεος του εχθρού.
[8.93.3] Αφού πολλοί οπλίτες άκουσαν πολλά, ηρέμησαν και άρχισαν ν᾽ ανησυχούν για την τύχη της πολιτείας. Συμφώνησαν να γίνει Εκκλησία, ορισμένη μέρα, στο θέατρο του Διονύσου, που να οδηγήσει σε συμφιλίωση.

[8.94.1] Όταν ήρθε η μέρα που θα γινόταν Εκκλησία στο θέατρο του Διονύσου και ενώ δεν είχαν ακόμα συγκεντρωθεί, έφτασε η πληροφορία ότι τα σαράντα δύο καράβια του Αγησανδρίδα είχαν φύγει από τα Μέγαρα και παραπλέαν τις ακτές της Σαλαμίνας. Τότε όλοι οι οπλίτες πίστεψαν ότι τα όσα έλεγαν ο Θηραμένης και οι οπαδοί του ήσαν σωστά, ότι ο στόλος αυτός προχωρούσε προς την Ηετιωνεία και ότι είχαν κάνει πολύ σωστά να κατεδαφίσουν το τείχος.
[8.94.2] Ίσως ο Αγησανδρίδας ήταν συνεννοημένος και αρμένιζε στα νερά της Επιδαύρου, αλλά είναι φυσικό, ξέροντας την εσωτερική αναταραχή των Αθηναίων, να καραδοκεί για να φτάσει την κατάλληλη στιγμή.
[8.94.3] Όταν έφτασε η πληροφορία, όλος ο λαός της Αθήνας έτρεξε στον Πειραιά γιατί κατάλαβαν ότι έπρεπε να παραμερίσουν τις εσωτερικές τους διαφορές και ν᾽ αντιμετωπίσουν τον εχθρό που δεν τους απειλούσε πια από μακριά, αλλά μπροστά στο λιμάνι τους. Άλλοι έμπαιναν στα καράβια που ήσαν έτοιμα, άλλοι τραβούσαν τα καράβια που ήσαν στην στεριά και μερικοί ανέβαιναν στα τείχη ή πήγαιναν να φρουρήσουν το στόμιο του λιμανιού.

[8.95.1] Αλλά τα πελοποννησιακά καράβια πέρασαν στ᾽ ανοιχτά του Πειραιά, παράπλευσαν το Σούνιο και πήγαν ν᾽ αράξουν μεταξύ του Θορικού και των Πρασιών, και μετά έφτασαν στον Ωρωπό.
[8.95.2] Τότε οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στείλουν αμέσως βοήθεια, για να σώσουν την σπουδαιότερη κτήση τους (από τότε που ο εχθρός κυριαρχούσε στην Αττική, η Εύβοια ήταν το παν γι᾽ αυτούς). Αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν αγύμναστα πληρώματα —συνέπεια της εσωτερικής αναστάτωσης— κι έστειλαν καράβια στην Ερέτρια με στρατηγό τον Θυμοχάρη.
[8.95.3] Ο στόλος αυτός μαζί με τα καράβια που ήσαν πρωτύτερα στην Εύβοια, είχε τριάντα έξι καράβια. Αναγκάστηκαν να ναυμαχήσουν αμέσως, επειδή ο Αγησανδρίδας, αφού άφησε τα πληρώματα να φάνε, ανοίχτηκε από τον Ωρωπό που απέχει από την Ερέτρια εξήντα στάδια θάλασσα.
[8.95.4] Μόλις ανοίχτηκε, οι Αθηναίοι άρχισαν αμέσως να επιβιβάζονται, νομίζοντας ότι τα πληρώματα ήσαν κοντά στα καράβια, αλλά αυτά έτυχε την στιγμή εκείνη ν᾽ αγοράζουν τρόφιμα για το γεύμα τους από τα ακρινά σπίτια της πολιτείας και όχι από την αγορά. Οι Ερετριείς είχαν φροντίσει να μην υπάρχουν τρόφιμα στην αγορά, ώστε να καθυστερήσει η επιβίβαση των Αθηναίων, να προφτάσουν οι εχθροί να έρθουν και ν᾽ αναγκάσουν τους Αθηναίους ν᾽ ανοιχτούν στο πέλαγος σε όποια κατάσταση βρίσκονταν. Από την Ερέτρια είχαν υψώσει σήμα προς τον Ωρωπό, πότε έπρεπε να ξεκινήσουν.
[8.95.5] Με τέτοια σύγχυση ανοίχτηκαν οι Αθηναίοι και ναυμάχησαν μπροστά στο λιμάνι της Ερέτριας. Μπόρεσαν παρ᾽ όλα αυτά ν᾽ ανθέξουν για λίγη ώρα, αλλά μετά υποχώρησαν και ο εχθρός τούς καταδίωξε έως την στεριά.
[8.95.6] Όσοι από τους Αθηναίους θέλησαν να καταφύγουν στην Ερέτρια, νομίζοντας ότι είναι φιλική πολιτεία, έπαθαν συμφορά, γιατί οι Ερετριείς τούς σκότωσαν. Σώθηκαν μόνο όσοι πήγαν στο φρούριο της Ερέτριας, που το κρατούσαν οι Αθηναίοι, και όσα καράβια κατόρθωσαν να φτάσουν στην Χαλκίδα.
[8.95.7] Οι Πελοποννήσιοι αιχμαλώτισαν είκοσι δύο καράβια και σκότωσαν ή αιχμαλώτισαν τα πληρώματα. Μετά έστησαν τρόπαιο. Λίγο αργότερα προκάλεσαν την αποστασία όλης της Εύβοιας, έκτος από τον Ωρεό (τον είχαν οι Αθηναίοι) και οργάνωσαν όλες τις πολιτείες της.

[8.96.1] Όταν οι πληροφορίες για τα όσα είχαν γίνει στην Εύβοια έφτασαν στην Αθήνα, προκλήθηκε πανικός όπως ποτέ πριν. Ούτε η συμφορά της Σικελίας, αν και τότε που έγινε φάνηκε τεράστια, ούτε άλλο τίποτε είχε προκαλέσει τόσο μεγάλο φόβο.
[8.96.2] Ο στρατός της Σάμου ήταν επαναστατημένος, αλλά καράβια και πληρώματα δεν υπήρχαν, η πολιτεία βρισκόταν σ᾽ αναταραχή και μπορούσε να ξεσπάσει, άδηλο πότε, εμφύλιος σπαραγμός. Και τώρα τους έβρισκε μεγάλη συμφορά. Είχαν χάσει τον στόλο και, το κυριότερο, την Εύβοια που ήταν πολυτιμότερη κι από την Αττική. Πώς να μην χάσουν το ηθικό τους;
[8.96.3] Εκείνο που τους τρόμαζε πιο βαθιά, και περισσότερο απ᾽ όλα, ήταν μήπως οι εχθροί, τώρα που είχαν νικήσει, τολμήσουν να έρθουν κατευθείαν στον έρημο Πειραιά. Νόμιζαν ότι ο εχθρός θα φανεί από ώρα σε ώρα.
[8.96.4] Και πραγματικά, αν οι Πελοποννήσιοι ήσαν πιο τολμηροί, θα το είχαν κάνει εύκολα και, αν την πολιορκούσαν, θα δημιουργούσαν μέσα στην πολιτεία ακόμα οξύτερο διχασμό και θα είχαν εξαναγκάσει τον στόλο της Ιωνίας —αν και ήταν εχθρικός προς την ολιγαρχία— να έρθει να βοηθήσει τους δικούς της και ολόκληρη την πολιτεία. Έτσι θα κυριαρχούσαν στον Ελλήσποντο, στην Ιωνία και έως την Εύβοια, δηλαδή με μια λέξη, σ᾽ ολόκληρη την Αθηναϊκή ηγεμονία.
[8.96.5] Αλλά σ᾽ αυτή την περίπτωση, όπως και σε πολλές άλλες, οι Λακεδαιμόνιοι φάνηκαν βολικοί εχθροί για τους Αθηναίους. Ιδίως για μια ναυτική δύναμη, η μεγάλη διαφορά ιδιοσυγκρασίας ήταν και το μεγάλο πλεονέκτημα. Οι Αθηναίοι ήσαν γρήγοροι και αποφασιστικοί, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι αργοί και άτολμοι. Το πράγμα φάνηκε με τους Συρακουσίους που ήσαν όμοιοι με τους Αθηναίους και τους πολέμησαν με αποτελεσματικό τρόπο.

[8.97.1] Παρά τις απελπιστικές πληροφορίες, οι Αθηναίοι κατόρθωσαν να επανδρώσουν είκοσι καράβια και συγκάλεσαν μια πρώτη Εκκλησία στην Πνύκα, όπου και άλλοτε συνήθιζαν να συγκεντρώνονται, όπου κατάργησαν τους Τετρακοσίους και ψήφισαν να παραδοθεί η εξουσία στους Πέντε Χιλιάδες τους οποίους θ᾽ αποτελούσαν όσοι από τους πολίτες μπορούσαν να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα. Αποφάσισαν να μην λαβαίνει κανείς μισθό για κανένα δημόσιο λειτούργημα. Ο παραβάτης θα ήταν καταραμένος.
[8.97.2] Έγιναν και άλλες Εκκλησίες στην Πνύκα, στις οποίες εκλέξαν νομοθέτες και ψήφισαν διάφορα μέτρα για το πολίτευμα. Τον πρώτο καιρό της περιόδου αυτής —αν τον συγκρίνει κανείς με τα προηγούμενα χρόνια, όσα εγώ τουλάχιστον έζησα— οι Αθηναίοι πολιτεύτηκαν με πολλή σωφροσύνη, γιατί έγινε ένας φρόνιμος συνδυασμός της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας και τούτο βοήθησε κυρίως την πολιτεία ν᾽ αναλάβει από την πολύ δύσκολη κατάσταση όπου βρισκόταν.
[8.97.3] Ψήφισαν επίσης να επιστρέψουν από την εξορία ο Αλκιβιάδης και άλλοι μαζί του. Έστειλαν μηνύματα στον ίδιο καθώς και στον στρατό της Σάμου και τους παρακινούσαν να βοηθήσουν κι εκείνοι για ν᾽ ανορθώσουν την κατάσταση.

[8.98.1] Αμέσως μόλις άρχισε η πολιτειακή αυτή αλλαγή, ο Πείσανδρος, ο Αλεξικλής και οι οπαδοί τους, καθώς και όσοι ήσαν οι κυριότεροι ολιγαρχικοί, έφυγαν κρυφά και πήγαν στην Δεκέλεια. Από αυτούς ο Αρίσταρχος —που έτυχε να είναι στρατηγός— κατόρθωσε να πάρει μαζί του μερικούς τοξότες, από τους βαρβάρους, και προχώρησε έως την Οινόη
[8.98.2] που ήταν αθηναϊκό φρούριο στην παραμεθόριο της Βοιωτίας. Το πολιορκούσαν εθελοντές Κορίνθιοι (που είχαν καλέσει και Βοιωτούς να τους βοηθήσουν) επειδή η φρουρά της Οινόης είχε σκοτώσει μερικούς στρατιώτες που έφευγαν από την Δεκέλεια.
[8.98.3] Ο Αρίσταρχος, αφού συνεννοήθηκε με τους πολιορκητές, εξαπάτησε την φρουρά της Οινόης, λέγοντας ότι οι Αθηναίοι είχαν κάνει ανακωχή με τους Λακεδαιμονίους και ότι έπρεπε να παραδοθεί το φρούριο στους Βοιωτούς σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής. Η φρουρά τον πίστεψε, αφού ήταν στρατηγός και μη ξέροντας τίποτε από τα όσα είχαν γίνει επειδή ήταν πολιορκημένη, έκανε συμφωνία και παράδωσε το φρούριο.
[8.98.4] Μ᾽ αυτόν, λοιπόν, τον τρόπο οι Βοιωτοί πήραν την Οινόη, ενώ στην Αθήνα ανατρεπόταν η ολιγαρχία κι έπαυε η εμφύλια ρήξη.

[8.99.1] Την ίδια, περίπου, εποχή του καλοκαιριού οι Πελοποννήσιοι της Μιλήτου δεν έπαιρναν μισθό από κανέναν από εκείνους στους οποίους είχε δώσει σχετικές εντολές ο Τισσαφέρνης όταν έφυγε για την Άσπενδο. Ούτε τα φοινικικά καράβια είχαν έρθει ούτε ο Τισσαφέρνης. Ο Φίλιππος, που είχε συνοδέψει τον σατράπη καθώς κι ένας άλλος, ο Σπαρτιάτης Ιπποκράτης που βρισκόταν στην Φασήλιδα, έστειλαν μήνυμα του ναυάρχου Μινδάρου λέγοντάς του ότι ο φοινικικός στόλος δεν θα έρθει και ότι ο Τισσαφέρνης δεν τηρεί καμιά από τις υποσχέσεις του. Ο Φαρνάβαζος καλούσε τους Πελοποννησίους και επιθυμούσε, αφού θα πετύχαινε να έρθει ο στόλος, να προκαλέσει την αποστασία από την Αθήνα όλων των άλλων πολιτειών που βρίσκονταν στην περιφέρειά του. Ήλπιζε, σαν τον Τισσαφέρνη, ότι θα προσποριστεί μ᾽ αυτόν τον τρόπο πολλά πλεονεκτήματα. Έτσι ο Μίνδαρος ξεκίνησε από την Μίλητο με πολλή πειθαρχία και τάξη με εβδομήντα τρία καράβια για τον Ελλήσποντο. Έδωσε τις διαταγές την τελευταία στιγμή, ώστε να μην τον καταλάβουν οι Αθηναίοι της Σάμου. Πριν από αυτό είχαν πάει στον Ελλήσποντο δεκαέξι καράβια και είχαν κάνει επιδρομές σε ένα τμήμα της Χερσονήσου. Ο Μίνδαρος βρήκε μεγάλη τρικυμία κι αναγκάστηκε να σταματήσει στην Ίκαρο, όπου έμεινε πέντε ή έξι μέρες εξαιτίας της κακοκαιρίας, κι από κει έφτασε στην Χίο.

[8.100.1] Όταν ο Θράσυλος πληροφορήθηκε ότι ο Μίνδαρος είχε φύγει από την Μίλητο, έφυγε και αυτός αμέσως από την Σάμο με πενήντα πέντε καράβια και βιαζόταν για να μην μπει πρώτος στον Ελλήσποντο ο Μίνδαρος.
[8.100.2] Όταν έμαθε ότι ο Σπαρτιάτης ήταν στην Χίο, νόμισε ότι θα μπορούσε να τον αναγκάσει να μείνει εκεί, κι έβαλε καράβια και στην Λέσβο και στην αντικρινή ηπειρωτική ακτή, ώστε να μην ξεφύγουν τα καράβια αν κινηθούν. Ο ίδιος πήγε στην Μήθυμνα όπου έδωσε διαταγή να ετοιμάσουν δημητριακά και άλλα εφόδια. Είχε σκοπό, αν ο εχθρός χρονοτριβούσε, να κάνει επιθέσεις εναντίον της Χίου, με ορμητήριο την Λέσβο.
[8.100.3] Ταυτόχρονα και επειδή η Ερεσός της Λέσβου είχε αποστατήσει, ήθελε να πλεύσει εκεί και, αν μπορούσε, να την κυριέψει. Εξόριστοι Μηθυμναίοι, από τους πλουσιότερους, είχαν μεταφέρει από την Κύμη πενήντα οπλίτες τους οποίους είχαν προσεταιριστεί, πλήρωσαν και μισθοφόρους από την αντικρινή ήπειρο και συγκέντρωσαν στρατό, τριακόσιους περίπου. Με αρχηγό τον Θηβαίο Ανάξανδρο —τον διάλεξαν επειδή ήταν ομόφυλός τους— είχαν πρώτα επιτεθεί εναντίον της Μήθυμνας, αλλά πρόφτασε η αθηναϊκή φρουρά από την Μυτιλήνη και τους απέκρουσε. Σε δεύτερη μάχη έξω από την πολιτεία τούς απώθησαν και τότε, περνώντας το βουνό, πήγαν στην Ερεσό και προκάλεσαν την αποστασία της.
[8.100.4] Ο Θράσυλος, λοιπόν, πήγε στην Ερεσό με όλα του τα καράβια και είχε σκοπό να κάνει επίθεση. Πριν από αυτόν είχε φτάσει εκεί από την Σάμο, με πέντε καράβια, ο Θρασύβουλος, που μόλις είχε πληροφορηθεί ότι οι εξόριστοι είχαν αποβιβαστεί στην Λέσβο. Είχε, όμως, φτάσει πολύ αργά και είχε αράξει μπροστά στην Ερεσό.
[8.100.5] Έφτασαν και δύο καράβια που γύριζαν από τον Ελλήσποντο στην Αθήνα και άλλα πέντε των Μηθυμναίων. Ο στόλος, έτσι, αριθμούσε εξήντα επτά καράβια και οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν να κάνουν επίθεση με τον στρατό που είχαν και, με μηχανές και όποιον άλλο τρόπο, να κυριέψουν, αν μπορούσαν, την Ερεσό.

[8.101.1] Στο μεταξύ ο Μίνδαρος και τα πελοποννησιακά καράβια ανεφοδιάστηκαν δυο μέρες στην Χίο κι έλαβαν από τους Χίους τρία τεσσαρακοστά κατά κεφαλή. Την τρίτη μέρα ξεκίνησαν βιαστικά από την Χίο. Για να μην τύχει και συναντήσουν τον στόλο που ήταν στην Ερεσό, δεν ανοίχτηκαν στο πέλαγος, αλλά, έχοντας την Λέσβο αριστερά, πήραν κατεύθυνση την ηπειρωτική ακτή.
[8.101.2] Σταμάτησαν στα Καρτέρια, λιμάνι της Φωκαΐδας, όπου έφαγαν για πρωί. Μετά παραπλεύσαν την ακτή της Κύμης και πήγαν να δειπνήσουν στις Αργινούσες, στην ηπειρωτική ακτή απέναντι από την Μυτιλήνη.
[8.101.3] Από εκεί, ενώ ήταν ακόμα νύχτα, έπλευσαν κοντά στην ακτή κι έφτασαν στην ηπειρωτική Αρματούντα, απέναντι στην Μήθυμνα. Έφαγαν γρήγορα για πρωινό και αφού παραπλεύσαν το Λεκτόν, την Λάρισα και την Αμαξιτό και τις άλλες πολιτείες της περιοχής, έφτασαν πριν από τα μεσάνυχτα στο Ροίτειο που βρίσκεται μέσα στον Ελλήσποντο. Μερικά καράβια πήγαν και άραξαν στο Σίγειο και σε άλλα λιμάνια της περιοχής.

[8.102.1] Όταν οι Αθηναίοι, που ήσαν στην Σηστό με δεκαοκτώ καράβια, είδαν τα φωτεινά σήματα που τους έκαναν οι σκοποί τους και τις πολυάριθμες φωτιές που άναψαν άξαφνα στην ακτή όπου ήταν ο εχθρός, κατάλαβαν ότι οι Πελοποννήσιοι μπαίνουν στον Ελλήσποντο. Την ίδια νύχτα ξεκίνησαν όσο μπορούσαν πιο γρήγορα, πλέοντας πολύ κοντά στην ακτή της Χερσονήσου, με κατεύθυνση τον Ελαιούντα, θέλοντας να βρεθούν στην ανοιχτή θάλασσα ξεφεύγοντας από τα εχθρικά πλοία.
[8.102.2] Τα δεκαέξι πελοποννησιακά καράβια που στάθμευαν στην Άβυδο δεν τους κατάλαβαν παρόλον ότι είχαν ειδοποιηθεί από τον στόλο που ερχόταν, να εντείνουν την προσοχή τους μήπως οι Αθηναίοι προσπαθήσουν να βγουν στην ανοιχτή θάλασσα. Αλλά με τα ξημερώματα είδαν τα καράβια του Μινδάρου που τους καταδίωξε αμέσως και δεν μπόρεσαν όλα τ᾽ αθηναϊκά να τον αποφύγουν. Τα περισσότερα μπόρεσαν να καταφύγουν στην Ίμβρο και στην Λήμνο, αλλά τέσσερα, που ήσαν τα τελευταία, αιχμαλωτίστηκαν κοντά στον Ελαιούντα.
[8.102.3] Το ένα που εξόκειλε κοντά στο ιερό του Πρωτεσιλάου το έπιασαν με το πλήρωμά του. Τα άλλα δύο τα έπιασαν αδειανά. Το τέταρτο το βρήκαν αδειανό κοντά στην Ίμβρο και το έκαψαν.

[8.103.1] Μετά απ᾽ αυτό, τα καράβια της Αβύδου ενώθηκαν με τα άλλα κι έγιναν όλα μαζί ογδόντα έξι. Την ημέρα εκείνη πολιόρκησαν τον Ελαιούντα, αλλά επειδή η πολιτεία δεν ήθελε να προσχωρήσει έφυγαν πίσω στην Άβυδο.
[8.103.2] Οι Αθηναίοι, τους οποίους είχαν ειδοποιήσει οι σκοποί τους, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι ο εχθρικός στόλος είχε περάσει από την Λέσβο χωρίς να τον καταλάβουν και εξακολουθούσαν να πολιορκούν την Ερεσό τειχομαχώντας. Μόλις όμως τους ήρθαν οι πληροφορίες, εγκατέλειψαν αμέσως την Ερεσό κι έφυγαν για τον Ελλήσποντο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.
[8.103.3] Έπιασαν δύο πελοποννησιακά καράβια τα οποία, επάνω στην ορμητική καταδίωξη, είχαν ανοιχτεί στο πέλαγος και πήγαν να πέσουν απάνω τους. Την επομένη έφτασαν στον Ελαιούντα όπου άραξαν. Εκεί έφεραν και όσα καράβια είχαν καταφύγει στην Ίμβρο κι ετοιμάζονταν πέντε μέρες να ναυμαχήσουν.

[8.104.1] Μετά απ᾽ αυτά έγινε ναυμαχία με τον ακόλουθο τρόπο. Οι Αθηναίοι, σε μονή παράταξη, έπλεαν κοντά στην στεριά με κατεύθυνση την Σηστό. Όταν το είδαν οι Πελοποννήσιοι ξεκίνησαν και αυτοί από την Άβυδο.
[8.104.2] Όταν κατάλαβαν ότι θα ναυμαχήσουν, οι Αθηναίοι ανάπτυξαν την παράταξή τους —εβδομήντα έξι καράβια— κοντά στην ακτή της Χερσονήσου από τον Ίδακο έως τις Αρριανές. Οι Πελοποννήσιοι ανάπτυξαν την δική τους —ογδόντα έξι καράβια— από την Άβυδο έως την Δάρδανο.
[8.104.3] Στην δεξιά πτέρυγα των Πελοποννησίων ήσαν οι Συρακούσιοι και στην αριστερή ήταν ο Μίνδαρος με τα ταχύτερα καράβια. Την αριστερή πτέρυγα των Αθηναίων την διοικούσε ο Θράσυλος και την δεξιά ο Θρασύβουλος. Οι άλλοι στρατηγοί ήσαν εκεί που ο καθένας είχε ταχθεί.
[8.104.4] Οι Πελοποννήσιοι βιάζονταν ν᾽ αρχίσουν πρώτοι την επίθεση και, με την αριστερή τους πτέρυγα, να υπερφαλαγγίσουν την δεξιά των Αθηναίων και να τους εμποδίσουν να βγουν στην ανοιχτή θάλασσα, ενώ θα απωθούσαν την κεντρική τους παράταξη, για να την ρίξουν στην στεριά, που δεν ήταν μακριά. Οι Αθηναίοι κατάλαβαν τον σκοπό τους και επεκτείναν την γραμμή τους προς το μέρος όπου ο εχθρός ήθελε να τους αποκλείσει και κατόρθωσαν να τον ξεπεράσουν πλέοντας πιο γρήγορα.
[8.104.5] Η αριστερή τους πτέρυγα είχε ξεπεράσει το ακρωτήρι που ονομάζεται Κυνός Σήμα. Με αυτό, το κέντρο της παράταξής τους βρέθηκε εξασθενημένο, με διασπαρμένα τα καράβια, επειδή υστερούσαν αριθμητικά κι επειδή το Κυνός Σήμα σχηματίζει μια οξεία γωνία, ώστε να μην μπορούν να βλέπουν τί γινόταν πέρα από το ακρωτήρι.

[8.105.1] Οι Πελοποννήσιοι έκαναν επίθεση στο κέντρο, απώθησαν τ᾽ αθηναϊκά καράβια στην στεριά, όπου αποβιβάστηκαν και αυτοί κι η επιτυχία τους ήταν σπουδαία.
[8.105.2] Το κέντρο δεν μπορούσε να το βοηθήσει ούτε ο Θρασύβουλος με την δεξιά πτέρυγα, επειδή τον πίεζαν πολυάριθμα καράβια του εχθρού, ούτε ο Θράσυλος με την αριστερή πτέρυγα, επειδή το ακρωτήρι Κυνός Σήμα δεν τον άφηνε να δει τί γινόταν κι επειδή τον πίεζαν συρακουσιανά και άλλα καράβια, που δεν ήσαν λιγότερα από τα δικά του. Όταν, όμως, οι Πελοποννήσιοι με την νίκη τους αυτή άρχισαν απρόσεκτα να καταδιώκουν εδώ κι εκεί τα απομονωμένα καράβια, ένα τμήμα της παράταξής τους σκόρπισε.
[8.105.3] Όταν ο Θρασύβουλος και οι δικοί του το κατάλαβαν, έπαψαν να επεκτείνουν την παράταξή τους και, κάνοντας μια γρήγορη αναστροφή πορείας, έκαναν αντεπίθεση κι έτρεψαν σε φυγή τα απέναντί τους εχθρικά καράβια. Ύστερα βρήκαν σκόρπια τα πελοποννησιακά καράβια στο σημείο όπου είχαν νικήσει, τους έκαναν επίθεση και τους προκάλεσαν πανικό χωρίς καν να πολεμήσουν. Οι Συρακούσιοι που είχαν και αυτοί αρχίσει να υποχωρούν μπροστά στα καράβια του Θρασύλου, βλέποντας τον υπόλοιπο στόλο να υποχωρεί, τράπηκαν κι εκείνοι σε φυγή.

[8.106.1] Αφού τράπηκαν σε φυγή οι Πελοποννήσιοι κατόρθωσαν να καταφύγουν πρώτα στον ποταμό Μείδιο και μετά στην Άβυδο. Οι Αθηναίοι αιχμαλώτισαν λίγα καράβια, γιατί ο Ελλήσποντος είναι στενός και ο εχθρός μπόρεσε να βρει καταφύγιο στην κοντινή στεριά. Η νίκη, όμως, αυτή ήρθε σε πολύ κατάλληλη στιγμή,
[8.106.2] γιατί έως τότε φοβόνταν το ναυτικό των Πελοποννησίων μετά τις πρόσφατες αποτυχίες τους και μετά την συμφορά της Σικελίας. Έπαψαν ν᾽ αμφιβάλλουν για την δική τους ικανότητα και να πιστεύουν ότι ο εχθρός είναι άξιος στα ναυτικά.
[8.106.3] Κυρίεψαν οκτώ καράβια της Χίου, πέντε κορινθιακά, δύο αμπρακιώτικα, δύο βοιωτικά, ένα λευκαδίτικο, ένα σπαρτιατικό, ένα των Συρακουσίων κι ένα της Πελλήνης. Οι ίδιοι έχασαν δεκαπέντε καράβια.
[8.106.4] Έστησαν τρόπαιο στο ακρωτήρι Κυνός Σήμα, μάζεψαν τα ναυάγια, έδωσαν πίσω στον εχθρό τους νεκρούς του με ανακωχή κι έστειλαν ένα καράβι στην Αθήνα για να πάει το μήνυμα της νίκης.
[8.106.5] Όταν έφτασε το καράβι και άκουσαν την ανέλπιστη επιτυχία οι Αθηναίοι, μετά τις πρόσφατες συμφορές της Εύβοιας και της εσωτερικής αναταραχής, αναθάρρησαν πολύ και πίστεψαν ότι είναι ακόμα δυνατόν να νικήσουν, αν αναλάβουν πρόθυμα την πολεμική προσπάθεια.

[8.107.1] Τρεις μέρες μετά την ναυμαχία οι Αθηναίοι, αφού επισκεύασαν βιαστικά τα καράβια τους στην Σηστό, πήγαν να χτυπήσουν την Κύζικο που είχε αποστατήσει. Είδαν αραγμένα στο Αρπάγιον και τον Πρίαπο τα οκτώ εχθρικά καράβια τα οποία είχαν έρθει από το Βυζάντιο. Τους έκαναν επίθεση, νίκησαν τα πληρώματα σε μάχη στην στεριά και κυρίεψαν τα καράβια. Πήγαν μετά στην Κύζικο η οποία ήταν ατείχιστη, την ανάγκασαν να υποταγεί και της επέβαλαν χρηματική εισφορά.
[8.107.2] Στο μεταξύ και οι Πελοποννήσιοι έπλευσαν από την Άβυδο στον Ελαιούντα και πήραν όσα από τα καράβια τους, που είχαν αιχμαλωτιστεί, ήσαν άθικτα —τα άλλα τα είχαν κάψει οι Ελαιούντιοι. Έστειλαν τον Ιπποκράτη και τον Επικλή στην Εύβοια για να φέρουν τον στόλο που ήταν εκεί.

[8.108.1] Την ίδια, περίπου, εποχή, έφτασε στην Σάμο, επιστρέφοντας από την Καύνο και την Φασήλιδα, ο Αλκιβιάδης με τα δεκατρία του καράβια, φέρνοντας την πληροφορία ότι είχε κατορθώσει να εμποδίσει τον φοινικικό στόλο να έρθει να βοηθήσει τους Πελοποννησίους και ότι είχε εξασφαλίσει πια την φιλία του Τισσαφέρνη προς τους Αθηναίους περισσότερο από πριν.
[8.108.2] Επάνδρωσε εννέα καράβια, εκτός από εκείνα που είχε, και πήγε στην Αλικαρνασσό όπου εισέπραξε πολλά χρήματα και οχύρωσε την Κω, και εκεί διόρισε άρχοντες. Γύρισε στην Σάμο στην αρχή του φθινοπώρου.
[8.108.3] Όταν ο Τισσαφέρνης έμαθε ότι ο πελοποννησιακός στόλος είχε φύγει από την Μίλητο και είχε πάει στον Ελλήσποντο, έφυγε από την Άσπενδο και πήγε στην Ιωνία. Όταν οι Πελοποννήσιοι μπήκαν στον Ελλήσποντο,
[8.108.4] οι κάτοικοι της Αντάνδρου, οι οποίοι είναι Αιολείς, έφεραν μέσα στην πολιτεία τους από την Άβυδο οπλίτες που πέρασαν από το όρος Ίδη. Τους Αντανδρίους τούς καταπίεζε ο Πέρσης Αρσάκης, ύπαρχος του Τισσαφέρνη. Αυτός ο ίδιος ο Αρσάκης είχε κάνει το εξής στους Δηλίους, οι οποίοι είχαν αναγκαστεί να φύγουν από την Δήλο και να εγκατασταθούν στο Αδραμύττιο όταν οι Αθηναίοι είχαν κάνει την κάθαρση της Δήλου Προσποιήθηκε ότι θα ξεκινούσε εναντίον ενός εχθρού που δεν φανέρωνε και παράγγειλε στους καλύτερους από τους Δηλίους να τον ακολουθήσουν σαν φίλοι και σύμμαχοι. Τους παραφύλαξε την ώρα που έτρωγαν, τους περικύκλωσε με δικούς του ανθρώπους και τους σκότωσε με ακόντια.
[8.108.5] Οι Αντάνδριοι τον φοβόνταν γι᾽ αυτό, μήπως κάνει κάτι τέτοιο και εναντίον τους. Τους είχε επιβάλει και φόρους που δεν μπορούσαν να πληρώσουν. Γι᾽ αυτό έδιωξαν την περσική φρουρά από την ακρόπολή τους.

[8.109.1] Ο Τισσαφέρνης κατάλαβε ότι και η ενέργεια αυτή ήταν έργο των Πελοποννησίων, όπως και τα όσα είχαν γίνει στην Μίλητο και την Κνίδο (από όπου είχαν εκδιωχθεί οι φρουρές του) και θεώρησε ότι ήταν μεγάλη η μεταξύ τους εχθρότητα. Φοβήθηκε μήπως του κάνουν και άλλο κακό. Δυσανασχετούσε επίσης με την σκέψη ότι ο Φαρνάβαζος, που τους είχε δεχτεί συμμάχους από λιγότερο καιρό και με μικρότερα έξοδα, μπορούσε να προσποριστεί περισσότερα οφέλη στον αγώνα του εναντίον των Αθηναίων. Σκόπευε, λοιπόν, να πορευτεί στον Ελλήσποντο και να τους βρει για να τους παραπονεθεί για τα όσα είχαν συμβεί στην Άντανδρο και για τις εναντίον του κατηγορίες, αλλά και να δικαιολογηθεί όσο μπορούσε καλύτερα για τα φοινικικά καράβια και για όλα τα άλλα ζητήματα. Πήγε πρώτα στην Έφεσο, όπου έκανε θυσία στην Άρτεμη.
[8.109.2] [Όταν τελειώσει ο χειμώνας που ακολουθεί μετά από τούτο το καλοκαίρι, συμπληρώνεται το εικοστό πρώτο έτος του πολέμου].

-back to top-